دستور كازاخستان, كازاخستان, WIPO Lex

النصوص الرئيسية

بالكازاخستانية Қазақстан Республикасының Конституциясы

بالروسية Конституция Республики Казахстан

بالإنكليزية Constitution of Kazakhstan

Constitution of Kazakhstan

Constitution of the Republic of Kazakhstan

Non-official translation Constitution adopted on August 30, 1995 at the republican referendum

Unofficial translation

We, the people of Kazakhstan,

united by a common historic fate,

creating a state on the indigenous

Kazakh land,

considering ourselves a peace-loving and

civil society,

committed to the ideals of freedom, equality

and concord,

wishing to take a worthy place in the world

community,

realizing our high responsibility

before the present and future generations,

proceeding from our sovereign right,

adopt this Constitution.

Section I

General Provisions

Article 1

1. The Republic of Kazakhstan proclaims itself as a democratic, secular, legal and

social state whose highest values are: an individual, his life, rights and freedoms.

2. The fundamental principles of the activity of the Republic are: public concord

and political stability; economic development for the benefit of all the nation;

Kazakhstan patriotism and resolution of the most important issues of the affairs of

state by democratic methods including voting at the republican referendum or in the

Parliament.

Footnote, See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan dated on December 21, 2001 N 18/2.

Article 2 1. The Republic of Kazakhstan is a unitary state with a presidential form of

government.

2. The sovereignty of the Republic shall cover the whole of its territory. The

state shall ensure the integrity, inviolability and inalienability of its territory.

3. The administrative-territorial division of the Republic, the status of its

capital shall be determined by the law. The Capital of Kazakhstan is Astana city.

4. The names "Republic of Kazakhstan" and "Kazakhstan" shall be equal.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on April 23, 2003 N 4. Article 2, as amended by the Law of the

Republic of Kazakhstan, dated on May 21 2007 N254 (shall be enforced from the date of

its official publication).

Article 3

1. The people shall be the only source of state power.

2. The people shall exercise power directly through the all-nation referendum and

free elections, as well as delegate the execution of their power to state institutions.

3. Nobody shall have the right to arrogate the power in the Republic of

Kazakhstan. Arrogation of power shall be persecuted by law. The right to act on behalf

of the people and the state shall belong to the President as well as to the Parliament

of the Republic within the limits of the constitutional powers. The government and other

state bodies shall act on behalf of the state only within the limits of their delegated

authorities.

4. The state power in the Republic of Kazakhstan shall be unified and executed on

the basis of the Constitution and laws in accordance with the principle of its division

into the legislative, executive and judicial branches and a system of checks and

balances, which governs their interaction.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on April 12, 2011 N 1/2.

Article 4

1. The provisions of the Constitution, the laws corresponding to it, other

regulatory legal acts, international treaty and other commitments of the Republic as

well as regulatory resolutions of Constitutional Council and the Supreme Court of the

Republic shall be the functioning law in the Republic of Kazakhstan.

2. The Constitution shall have the highest juridical force and direct effect on

the entire territory of the Republic.

3. International treaties ratified by the Republic shall have priority over its

laws and be directly implemented except in cases, when the application of an

international treaty requires the issuance of law.

4. All laws, international treaties of which the Republic is a party, shall be

published. Official publication of regulatory legal acts, dealing with the rights,

freedoms and responsibilities of citizens shall be the necessary condition for their

application.

Footnote: See the regulatory decisions of the Constitutional Council of the

Republic of Kazakhstan dated on 10.11.2000 N 18, dated on 11.05.2009 ? 6.

Article 5 1. The Republic of Kazakhstan shall recognize ideological and political diversity.

The formation of political party organizations in state bodies shall not be permitted.

2. Public associations shall be equal before the law. Illegal interference of the

state in the affairs of public associations, and of public associations in the affairs

of the state, imposing the functions of state institutions on public associations shall

not be permitted.

3. Formation and functioning of public associations pursuing the goals or actions

directed toward a violent change of the constitutional system, violation of the

integrity of the Republic, undermining the security of the state, inciting social,

racial, national, religious, and tribal enmity, as well as formation of unauthorized

paramilitary units shall be prohibited.

4. Activities of political parties and trade unions of other states, religious

parties as well as financing political parties and trade unions by foreign legal

entities and citizens, foreign states and international organizations shall not be

permitted in the Republic.

5. Activities of foreign religious associations on the territory of the Republic

as well as appointment of heads of religious associations in the Republic by foreign

religious centers shall be carried out in coordination with the respective state

institutions of the Republic.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on June 7, 2000 N 4/2. Article 5, as amended by the Law of the

Republic of Kazakhstan, dated on May 21 2007 N254 (shall be enforced from the date of

its official publication).

Article 6

1. The Republic of Kazakhstan shall recognize by the same token protect state and

private property.

2. Property shall impose obligations, and its use must simultaneously benefit the

society. Subjects and objects of ownership, the scope and limits of the rights of

proprietors, and guarantees of their protection shall be determined by law.

3. The land and underground resources, waters, flora and fauna, other natural

resources shall be owned by the state. The land may also be privately owned on terms,

conditions and within the limits established by legislation.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on November 3, 1999 N19/24; the resolution of the Constitutional

Council of the Republic of Kazakhstan, dated on April, 12 2001 N 1/2; the resolution of

the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan, dated on April 13, 2000 N2/2;

dated on April 23, 2003 N 4.

Article 7

1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazak language.

2. In state institutions and local self-administrative bodies, the Russian

language shall be officially used on equal grounds along with the Kazak language.

3. The state shall promote conditions for the study and development of the

languages of the people of Kazakhstan.

Article 8 The Republic of Kazakhstan shall respect principles and norms of international

law, pursue the policy of cooperation and good-neighborly relations between states,

their equality and non-interference in each other’s domestic affairs, peaceful

settlement of international disputes and renounce the first use of the military force.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on April 2001 N1/2.

Article 9

The Republic of Kazakhstan shall have its state symbols - the flag, emblem and

anthem. Their description and order of official use shall be established by the

constitutional law.

Section II The Individual and Citizen

Article 10 1. Citizenship of the Republic of Kazakhstan shall be acquired and terminated, as

prescribed by the law, shall be indivisible and equal regardless of the grounds of its

acquisition.

2. A citizen of the Republic of Kazakhstan under no circumstances may be deprived

of citizenship of the right to change his citizenship, and may not be exiled from the

territory of Kazakhstan.

3. Foreign citizenship of a citizen of the Republic shall not be recognized.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on December 1, N 12.

Article 11

1. A citizen of the Republic of Kazakhstan may not be extradited to a foreign

state, unless otherwise stipulated by international treaties of the Republic.

2. The Republic shall guarantee its citizens protection and patronage outside its

boundaries.

Article 12

1. Human rights and freedoms in the Republic of Kazakhstan shall be recognized and

guaranteed in accordance with this Constitution.

2. Human rights and freedoms shall belong to everyone by virtue of birth, be

recognized as absolute and inalienable, and define the contents and implementation of

laws and other regulatory legal acts.

3. Every citizen of the Republic shall have rights and bear responsibilities owing

to his citizenship.

4. Foreigners and stateless people in the Republic shall enjoy rights and freedoms

as well as bear responsibilities, established for the citizens unless otherwise

stipulated by the Constitution, laws and international treaties.

5. Exercise of a citizen’s human rights and freedoms must not violate rights and

freedoms of other people, infringe on the constitutional system and public morals.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on December 2, 2003 N12; See the resolution of the Constitutional

Council of the Republic of Kazakhstan, dated on 04/18/2007 N 4;

Article 13 1. Legal personality of everyone shall be recognized and everyone shall have the

right to protect his rights and freedoms with all means not contradicting the law,

including self-defense.

2. Everyone shall have the right to judicial defense of his rights and freedoms.

3. Everyone shall have the right to take qualified legal assistance. In cases

stipulated by law, legal assistance shall be provided free of charge.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic

Kazakhstan, dated on March 29, 1999 N 7/2; the resolution of the Constitutional Council

of the Republic of Kazakhstan, dated on February 15, 2002 N 1;

Article 14 1. Everyone shall be equal before the law and court.

2. No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social,

property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards

religion, convictions, place of residence or any other circumstances.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on March 10, 1999 N 2/2; the resolution of the Constitutional Council

of the Republic of Kazakhstan, dated on March 29, 1999 N 7/2.

Article 15 1. Everyone shall have the right to life.

2. No one shall have the right to arbitrarily deprive life of a person. The death

penalty shall be established by law, as an exceptional punishment for terroristic

crimes, resorting to lethal force, and also for especially grave crimes, committed in

wartime, with granting to a sentenced person a right to appeal for pardon.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated January 30, 2003 N 10; Article 15, as amended by the Law of Republic

of Kazakhstan, dated May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the date of its official

publication).

Article 16

1. Everyone shall have the right to personal freedom.

2. Arrest and detention shall be allowed only in cases stipulated by law and with

the sanction of a court with right of appeal of an arrested person. Without the sanction

of a court, a person may be detained for a term no more than seventy-two hours.

3. Every person detained, arrested and accused of committing a crime shall have

the right to the assistance of a defense lawyer (defender) from the moment of detention,

arrest or accusation.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on December 31, 2003 N 13; Article 16, as amended by the Law of

Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the date of

its official publication).

Article 17

1. A person’s dignity shall be inviolable.

2. No one must be subject to torture, violence or other treatment and punishment

that is cruel or humiliating to human dignity.

Article 18

1. Everyone shall have the right to inviolability of private life, personal or

family secrets, protection of honor and dignity.

2. Everyone shall have the right to confidentiality of personal deposits and

savings, correspondence, telephone conversations, postal, telegraph and other messages.

Limitation of this right shall be permitted only in the cases and according to the

procedure directly established by law.

3. State bodies, public associations, officials, and the mass media must provide

every citizen with the possibility to become familiar with the documents, decisions and

other sources of information concerning his rights and interests.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on 08.20.2009 N5.

Article 19

1. Everyone shall have the right to determine and indicate or not to indicate his

national, party and religious affiliation.

2. Everyone shall have the right to use his native language and culture, to freely

choose the language of communication, education, instruction and creative activities.

Article 20 1. The freedom of speech and creative activities shall be guaranteed. Censorship

shall be prohibited.

2. Everyone shall have the right to freely receive and disseminate information by

any means not prohibited by law. The list of items constituting state secrets of the

Republic of Kazakhstan shall be determined by law.

3. Propaganda or agitation for the forcible change of the constitutional system,

violation of the integrity of the Republic, undermining of state security, and

advocating war, social, racial, national, religious, and clannish superiority as well as

the cult of cruelty and violence, shall not be allowed.

Article 21 1. Everyone who has a legal right to stay on the territory of the Republic of

Kazakhstan shall have the right to freely move about its territory and freely choose a

place of residence, except in cases stipulated by law.

2. Everyone shall have the right to leave the territory of the Republic. Citizens

of the Republic shall have the right to freely return to the Republic.

Article 22

1. Everyone shall have the right to freedom of conscience.

2. The right to freedom of conscience must not specify or limit universal human

and civil rights and responsibilities before the state.

Article 23

1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to freedom of

forming associations. The activities of public associations shall be regulated by law.

2. The military, employees of national security, law-enforcement bodies and judges

must abstain from membership in political parties, trade unions, and actions in support

of any political party.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on July 5, 2000 N 13/2.

Article 24

1. Everyone shall have the right to freedom of labor, and the free choice of

occupation and profession. Involuntary labor shall be permitted only on a sentence of

court or in the conditions of a state of emergency or martial law.

2. Everyone shall have the right to safe and hygienic working conditions, to just

remuneration for labor without discrimination, as well as to social protection against

unemployment.

3. The right to individual and collective labor disputes with the use of methods

for resolving them, stipulated by law including the right to strike, and shall be

recognized.

4. Everyone shall have the right to rest. Working labor agreements stipulating the

length of working time, days-off and holidays, and paid annual leave shall be guaranteed

by law.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on March 10, N 2/2

Article 25

1. Housing shall be inviolable. Deprivation of housing shall not be permitted

unless otherwise stipulated by a court decision. Penetration into housing, its

inspection and search shall be permitted only in cases and according to the procedure

stipulated by law.

2. Conditions shall be created in the Republic of Kazakhstan to provide citizens

with housing. Citizens in need of housing shall be categorized in a manner, to be

prescribed by law and provided with housing at an affordable price from the state

housing funds in accordance with the norms stipulated by law.

Article 26 1. Citizens of the Republic of Kazakhstan may privately own any legally acquired

property.

2. Property, including the right of inheritance, shall be guaranteed by law.

3. No one may be deprived of his property, unless otherwise stipulated by a court

decision. Forcible alienation of property for the public use in extraordinary cases

stipulated by law may be exercised on condition of its equivalent compensation.

4. Everyone shall have the right to freedom of entrepreneurial activity, and free

use of his property for any legal entrepreneurial activity. Monopolistic activity shall

be regulated and limited by law. Unfair competition shall be prohibited.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on June 16, 2000 N 6/2; the resolution of the Constitutional Council

of the Republic of Kazakhstan, dated on December 20, 2000 N 21/2; the resolution of the

Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan, dated on July 1, 2005 N 4.

Article 27 1. Marriage and family, motherhood, fatherhood and childhood shall be under the

protection of the state.

2. Care of children and their upbringing shall be a natural right and

responsibility of parents.

3. Able-bodied children of age must take care of their disabled parents.

Article 28

1. A citizen of the Republic of Kazakhstan shall be guaranteed a minimum wage and

pension, and guaranteed social security in old age, in case of disease, disability or

loss of a breadwinner and other legal grounds.

2. Voluntary social insurance, creation of additional forms of social security,

and charity shall be encouraged.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on March 12, 1999 N3/2.

Article 29

1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to protection of

health.

2. Citizens of the Republic shall be entitled to free, guaranteed, extensive

medical assistance established by law.

3. Paid medical treatment shall be provided by state and private medical

institutions, as well as by people engaged in private medical practice on the terms and

according to the procedures, stipulated by law.

Article 30

1. The citizens shall be guaranteed free secondary education in state educational

establishments. Secondary education shall be obligatory.

2. A citizen shall have the right to receive on a competitive basis a higher

education in a state higher educational establishment.

3. The citizens shall have the right to pay and receive an education in private

educational establishments on the basis and terms, established by law.

4. The state shall set uniform compulsory standards in education. The activity of

any educational establishment must comply with these standards.

Article 31

1. The state shall set an objective to protect the environment, favorable for the

life and health of the person.

2. Officials shall be held accountable for the concealment of facts and

circumstances endangering the life and health of the people in accordance with law.

Article 32 Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to peacefully and

without arms assemble, hold meetings, rallies and demonstrations, street processions and

pickets. The use of this right may be restricted by law in the interests of state

security, public order, and protection of health, rights and freedoms of other persons.

Article 33 1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to participate in

the government of the state’s affairs directly and through their representatives, to

address personally as well as to direct individual and collective appeals to public and

local self-administrative bodies.

2. Citizens of the Republic shall have the right to elect and be elected into

public and local self-administrations as well as to participate in an all-nation

referendum.

3. The right to elect and be elected, to participate in the all-nation referendum

shall not extend to the citizens judged incapable by a court as well as those held in

places of confinement on a court’s sentence.

4. Citizens of the Republic shall have the equal right to serve in a public

office. The requirements for candidates for public offices shall be conditioned only by

the character of the office duties and shall be established by law.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on October 7, 1998 N 284.

Article 34 1. Everyone must observe the Constitution, legislation of the Republic of

Kazakhstan and respect the rights, freedoms, honor and dignity of other persons.

2. Everyone must respect the state symbols of the Republic.

Article 35

Payment of legally established taxes, fees and other obligatory payments shall

be a duty and responsibility of everyone.

Article 36 1. Defense of the Republic of Kazakhstan shall be a sacred duty and responsibility

of its every citizen.

2. Citizens of the Republic shall perform military service according to the

procedure and in the forms established by law.

Article 37

Citizens of the Republic of Kazakhstan must care for the protection of

historical and cultural heritage, and preserve monuments of history and culture.

Article 38 Citizens of the Republic of Kazakhstan must preserve nature and protect natural

resources.

Article 39

1. Rights and freedoms of an individual and citizen may be limited only by laws

and only to the extent necessary for protection of the constitutional system, defense of

the public order, human rights and freedoms, health and morality of the population.

2. Any actions capable of upsetting interethnic concord shall be deemed

unconstitutional.

3. Any form of restrictions to the rights and freedoms of the citizens on

political grounds shall not be permitted. Rights and freedoms stipulated by articles 10-

11; 13-15 paragraph 1 of article 16; article 17; article 19; article 22; paragraph 2 of

article 26 of the Constitution shall not be restricted in any event.

Section III The President

Article 40 1. The President of the Republic of Kazakhstan shall be the head of the state, its

highest official determining the main guidelines of the domestic and foreign policy of

the state and representing Kazakhstan within the country and in international relations.

2. The President of the Republic shall be the symbol and guarantor of the unity of

the people and the state power, inviolability of the Constitution, rights and freedoms

of an individual and citizen.

3. The President of the Republic shall ensure by his arbitration, concerted

functioning of all branches of state power and responsibility of the institutions of

power before the people.

Article 41

1. The President of the Republic shall be elected by universal, equal and direct

suffrage under a secret ballot for a five-year term in accordance with the

Constitutional Law by the citizens of the Republic, who have come of age.

2. A citizen of the Republic shall be eligible for the office of the President of

the Republic of Kazakhstan if he is by birth not younger, than thirty-five and not

older, than sixty-five, and has a perfect command of the state language and has lived in

Kazakhstan for not less than fifteen years.

3. Regular elections of the President of the Republic shall be held on the first

Sunday of December and shall not coincide with the election of a new Parliament of the

Republic.

3-1. extraordinary presidential elections shall be assigned by the decision of the

President of the Republic and shall be held in the procedure and terms, established by

the Constitutional Law.

4. Is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on 07.10.1998 N 284

5. The candidate, who receives more than 50 percent of the votes of the

constituents, who have taken part in the election shall be deemed elected. If none of

the candidates receives the above number of votes, the second round of elections shall

be held between the two candidates, who have obtained the largest number of votes. The

candidate who receives the larger number of votes of the constituents, who have taken

part in the second round of elections shall be deemed elected.

Footnote: Article 41 as amended by laws of the Republic of Kazakhstan, dated on

07.10.1998 N 284: See resolutions of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on 09.10.1998 N 9/2; dated on 19.08.2005 N 5; dated on 21.05.2007 N

254 (shall be enforced from the day of its official publication); dated on 02.02.2011 ?

403-IV (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 42

1. The President of the Republic of Kazakhstan shall take office from the moment

of swearing to the people the following oath: "I solemnly swear that I will faithfully

serve the people of Kazakhstan, strictly observe the Constitution and the laws of the

Republic of Kazakhstan, guarantee the rights and freedoms of the citizens, honestly

perform the high duties of the President of the Republic of Kazakhstan entrusted to me."

2. The oath shall be taken on the second Wednesday of January in a ceremonial

atmosphere in the presence of the deputies of Parliament, the members of the

Constitutional Council, the judges of the Supreme Court, as well as all former

Presidents of the Republic. In the case, stipulated by article 48 of the Constitution,

the person who assumes the powers of the President of the Republic of Kazakhstan shall

take the oath within one month from the day of assumption of the powers of the President

of the Republic.

3. The powers of the President of the Republic shall terminate from the moment,

the newly elected President of the Republic takes office as well as in the case of early

discharge from office, resignation or death. All former Presidents of the Republic,

except those who were discharged from office shall have the title of ex-President of the

Republic of Kazakhstan.

4. (The item is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284)

5. One and the same person may not be elected to the President of the Republic

more than two times in a row.

This restriction shall not apply to the First President of the Republic of

Kazakhstan.

Footnote: Article 42, as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan, dated

on October 7, 1998N284; dated May 21, 2007N254 (Shall be enforced from the day of its

official publication.)

Article 43 1. The President of the Republic of Kazakhstan shall not have the right to be a

deputy of a representative body, occupy other paid positions and engage in

entrepreneurial activity.

2. (is excluded dated May 21, 2007 N 254)

Footnote: Article 43 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 44

1. The President of the Republic of Kazakhstan shall:

1) Annually address the people of Kazakhstan with a message on the state of the

country and main guidelines of the domestic and foreign policy of the Republic of

Kazakhstan;

2) Appoint regular and extraordinary elections to the Parliament of the Republic

and its Chambers; convene the first session of Parliament and accept the oath of its

members to the people of Kazakhstan; call extraordinary joint sessions of the Chambers

of Parliament; sign laws submitted by the Senate of Parliament within a month,

promulgate the law or return the law or its separate articles for a second discussion

and vote;

3) after consultations with factions of the political parties, represented in the

Mazhilis of the Parliament submit the candidature of Prime Minister of the Republic of

Kazakhstan for approval by Mazhilis; appoint a Prime Minister of the Republic with the

consent of the Mazhilis of the Parliament; discharge him from office; pursuant to the

proposal of the Prime Minister determine the structure of the Government of the

Republic, form, abolish and reorganize central executive bodies of the Republic which

are not included into the Government, appoint to positions of the members of the

Republic’s Government; appoint to the positions of Ministers of Foreign Affairs,

Defense, Interior Affairs, Justice; discharge from office members of the Government;

accept the oath of the members of the Government; chair the sessions of the Government

on especially important issues; charge the Government with bringing a bill into the

Mazhilis of Parliament; repeal or suspend completely or partially the effect of the acts

of the Government and Prime Minister of the Republic, akims of the regions, cities of

the Republic significance and the capital;

4) Appoint to the positions of the Chairperson of the National Bank, Prosecutor

General and Chairperson of the Committee of National Security of the Republic with the

consent of the Senate of Parliament with the Parliament's consent; discharge them from

office;

5) Create, abolish and reorganize national bodies which are directly subordinate

and accountable to the President of the Republic,

6) Appoint and recall the heads of diplomatic representative offices of the

Republic;

7) Appoint the Chairperson and two members of the Central Election Commission, the

Chairperson and two members of the Estimation Committee for Control over Implementation

of the Republican Budget for a five year term;

8) Approve national programs of the Republic;

9) approve the unified system of financing and labour payment for all bodies

financed by the national budget of the Republic pursuant to the proposal of the Prime

Minister of the Republic;

10) Adopt a resolution on conduct of the national referendum;

11) Conduct negotiations and sign international treaties of the Republic; sign

ratification instruments; letters of credentials and recall from diplomatic and other

representatives of foreign states accredited to him;

12) Act as the Commander-in-Chief of the Armed Forces of the Republic, appoint and

discharge from office the highest command of the Armed Forces;

13) Award state decorations of the Republic; confer honorary, highest military and

other ranks, ranked positions, diplomatic ranks and qualification degrees;

14) Resolve issues of citizenship of the Republic, and granting of political

asylum;

15) Exercise pardon of citizens;

16) in the event of a serious and immediate threat to the democratic institutions

of the Republic, its independence and territorial integrity, political stability of the

Republic, security of its citizens and the disruption of normal functioning of the

Constitutional bodies of the state, after official consultations with Prime Minister and

Chairpersons of the Parliamentary Chambers of the Republic take measures dictated by the

above circumstances including imposition of a state of emergency on the entire territory

and in particular areas of Kazakhstan, and immediately inform the Parliament of the use

of the Armed Forces of the Republic;

17) in the case of aggression against the Republic or immediate external threat to

its security, the President shall impose martial law on the entire territory of the

Republic or in its particular areas, declare a partial or total mobilization and

immediately inform the Parliament of the Republic about it;

18) Form the Republican Guard and the Presidential Guard subordinated to the

President;

19) Appoint to and discharge from office the State Secretary of the Republic of

Kazakhstan, determine his status and powers; form the Administration of the President of

the Republic;

20) Form the Security Council and other consultative and advisory bodies as well

as the Assembly of People of Kazakhstan and the Supreme Judicial Council;

21) Exercise other powers in accordance with the Constitution and the laws of the

Republic.

Footnote: Article 44 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284. See resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on June 30, 1999 N 10/2. See resolution of the Constitutional Council

of the Republic of Kazakhstan, dated on July 3, 2000 15/2. See resolution of the

Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan, dated on November 12, 2001 N 14/2.

Article 44 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N

254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 45

1. The President of the Republic of Kazakhstan, on the basis of and for the

exercise of the Constitution and the laws, shall issue decrees and resolutions which are

binding on the entire territory of the Republic.

2. In the case stipulated by subparagraph 4) of the Article 53 of the Constitution

the President of the Republic shall issue laws, and in the case stipulated by

subparagraph 2) of the Article 61 of the Constitution, the President of the Republic

shall issue decrees having the force of laws of the Republic.

3. The acts of Parliament signed by the President of the Republic as well as the

acts of the President issued on the initiative of the Government shall be preliminary

signed respectively by the Chairperson of each Parliament's Chambers or the Prime

Minister who shall be juridical responsible for the legality of these acts.

Footnote: See regulatory resolutions of the Constitutional Council of the

Republic of Kazakhstan, dated on 03.07.2000 ? 15/2; dated on 26.06.2008 N 5.

Article 46 1. The President of the Republic of Kazakhstan, his honour and dignity shall be

inviolable.

2. Provision, service, and guard of the President of the Republic and his family

shall be carried out at the state's expense.

3. The provisions of this article shall apply to ex-Presidents of the Republic.

4. Status and powers of the First President of Kazakhstan shall be determined by

the Constitution of the Republic and Constitutional Law.

Footnote: Article 46 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 47 1. The President of the Republic of Kazakhstan may be prematurely discharged from

office in the case of continued incapacity to carry out his duties due to illness. In

this case, the Parliament shall form a commission consisting of equal numbers of

deputies from each Chamber and specialists in the corresponding areas of medicine. The

decision on early discharge shall be adopted at a joint sitting of the Parliament's

Chambers by the majority of no less than three-fourths from the total number of deputies

of each Chamber on the grounds of opinion of the commission and the Constitutional

Council on compliance with the established constitutional procedures.

2. The President of the Republic shall bear responsibility for the actions

performed, while carrying out his duties and only in the case of high treason may be

discharged from office by Parliament. The decision to bring an accusation and conduct

its investigation may be adopted by the majority of the deputies of the Mazhilis at the

initiative of no less, than one-third of the total number of its deputies. Investigation

of the accusation shall be organized by the Senate and its results shall be transferred

for consideration by the majority of votes of the total number of the deputies of the

Senate at a joint session of the Parliament's Chambers. The final decision of this issue

shall be adopted at the joint session of the Parliament's Chambers by the majority of no

less than three-fourths of the total number of the deputies of each Chamber if there is

opinion of the Supreme Court on the validity of the accusation and conclusion of the

Constitutional Council on compliance with the established constitutional procedures. The

failure to make a final decision within two months from the moment of the accusation

shall result in the recognition of rejection of the accusation against the President of

the Republic. Rejection of the accusation of the President of the Republic in commission

of high treason at any stage shall result in early termination of the powers of the

deputies of the Mazhilis, who initiated the consideration of this issue.

3. The issue of discharge of the President of the Republic from office may not be

initiated within the period of considering by him the issue on early termination of the

powers of the Parliament of the Republic or the Mazhilis of the Parliament.

Footnote: Article 47 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated

on May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 48

1. In case of early discharge or impeachment of the President of the Republic of

Kazakhstan from office as well as in case of his death the powers of the President of

the Republic shall be transmitted for the remaining period to the Chairperson of the

Senate of Parliament; if the Chairperson of the Senate is unable to assume the powers of

the President, they shall pass to the Chairperson of the Mazhilis of Parliament; if the

Chairperson of the Mazhilis is unable to assume the powers of the President, they shall

pass to the Prime Minister of the Republic. The person who assumes the powers of the

President of the Republic shall resign his powers respectively of the Chairperson of the

Senate, the Chairperson of the Mazhilis, the Prime Minister. In that case substitution

of vacant state offices shall be performed in accordance with the procedure stipulated

by the Constitution.

2. The person who assumes the powers of the President of the Republic of

Kazakhstan, by terms and in accordance with the procedure stipulated by paragraph 1 of

this article shall not have the right to initiate amendments and supplements to the

Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Footnote: Article 48 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan,

dated on October 7, 1998 N 284

Section IV Parliament

Article 49

1. Parliament of the Republic of Kazakhstan is the highest representative body of

the Republic performing legislative functions.

2. Parliament's powers shall begin from the opening of its first session and

terminate with the first session of the Parliament of a new convocation.

3. The powers of Parliament may be terminated early in cases and procedure

stipulated by the Constitution.

4. The organization and activity of Parliament, the legal status of its deputies

shall be determined by Constitutional Law.

Footnote: Article 49 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated

on October 7, 1998 N 284. See Resolution of the Constitutional Council of the Republic

of Kazakhstan, dated on July 14, 1999 N 13/2.

Article 50 1. Parliament shall consist of two Chambers: the Senate and the Mazhilis, which

act on the permanent basis.

2. The Senate shall be composed of deputies in the procedure stipulated by

Constitutional Law representing by two individuals from each region, city of the

Republic, significance and capital of the Republic of Kazakhstan. Fifteen deputies of

the Senate shall be assigned by the President of the Republic, accounting the need of

provision of the representation of national cultural and other significant interests of

the society in the Senate

3. The Mazhilis shall consist of one hundred and seven deputies elected in the

procedure established by the Constitutional Law.

4. A deputy of Parliament may not be a member of both Chambers at the same time.

5. The term of powers of the Senate’s deputies shall be six years, and the term of

the deputies of the Mazhilis shall be five years.

Footnote: Article 50 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated

October 7, 1998 N 284. See Resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated March 15, 1999 N 1/2; dated February 11, 2003 N 1; dated February 12,

2004 N 1. Article 50 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated May 21,

2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 51

1. Election of the ninety eight deputies of the Mazhilis shall be carried out on

the basis of the universal, equal and direct suffrage by secret ballot. Nine deputies of

the Mazhilis shall be elected by the Assembly of the People of Kazakhstan. Regular

elections of the deputies of the Mazhilis shall be held no later than two months before

the expiry of term of powers of the current Parliament convocation.

2. The election of deputies of the Senate shall be carried out on the basis of

indirect suffrage by secret ballot. Half of the elected deputies of the Senate shall be

re-elected every three years. In this case, their regular elections shall be held no

later than two months before the expiry of their term of office.

3. Extraordinary elections of the deputies of Parliament or the Mazhilis of

Parliament shall be held within two months from the day of early termination of the

powers of the Parliament or the Mazhilis of the Parliament respectively.

4. A deputy of the Parliament may be a person who is a citizen of the Republic of

Kazakhstan and who has been a permanent resident for the last ten years on its

territory. A deputy of the Senate may be a person who has reached thirty years of age,

has a higher education and length of service of not less than five years, and has been a

permanent resident for not less than three years on the territory of the respective

region, city of the Republic significance or the capital of the Republic. A deputy of

the Mazhilis may be a person who has reached twenty-five years of age.

5. Elections of the deputies of the Parliament of the Republic shall be regulated

by the Constitutional Law.

6. A deputy of the Parliament shall take an oath to the people of Kazakhstan.

Footnote: Article 51 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated

on October 7, 1998 N 284. See Resolution of the Constitutional Council of the Republic

of Kazakhstan, dated on March 18, 1999 N 5/2; dated on November 29, 1999 N 24/2; dated

on February 11, 2003 N 1. Article 51, as amended by the Law of the Republic of

Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official

publication).

Article 52

1. (is excluded dated May 21, 2007 N 254).

2. The deputies of Parliament must take part in its work. Voting in the Parliament

shall be carried out by a deputy only in person. Absence of a deputy at sessions of the

Chambers and their bodies without good reasons for more than three times as well as

transferring the right to vote shall entail application of penalty measures established

by law to the deputy.

3. A deputy of Parliament shall have no right to be a deputy of another

representative body, occupy other paid positions, except teaching, research and creative

activities, engage in entrepreneurial activity, be a member of a governing body or a

supervisory board of a commercial organization. Violation of this rule shall entail the

termination of a deputy's powers.

4. A deputy of Parliament during the term of his office may not be arrested,

subject to detention, measures of administrative punishment imposed judicially, charged

with criminal liability without the consent of a respective Chamber except for the cases

of being detained at the scene of a crime or commission of serious crimes.

5. The powers of a deputy of the Parliament shall be terminated in cases of

resignation, his death, being recognized as incapable, dead or untraceable by valid

judgment of the court, and in other cases stipulated by the Constitution and the

Constitutional Law.

A deputy of the Parliament shall be deprived of his mandate in cases of:

1) His departure for permanent residence beyond the Republic of Kazakhstan;

2) The entry into force of the conviction of a court against him;

3) Loss of citizenship of the Republic of Kazakhstan.

A deputy of the Mazhilis of Parliament shall be deprived of his mandate in cases

of:

1) Withdrawal or expulsion of a deputy from a political party, from which, in

accordance with constitutional law, he has been elected;

2) Termination of a political party, from which, in accordance with constitutional

law, the deputy elected.

The powers of appointed deputies of the Senate of Parliament may be early

terminated by the decision of the President of the Republic.

The powers of the deputies of the Parliament and the Mazhilis of Parliament shall

be early terminated in cases of dissolution of the Parliament and the Mazhilis of

Parliament respectively.

6. Preparation of issues concerning the application of penalty measures to the

deputies, their compliance with the requirements of item 3 of this article, rules of the

deputy ethics, as well as termination of the deputies' powers and deprivation of their

powers and deputy inviolability, shall be imposed to the Central Election Commission of

the Republic of Kazakhstan.

Footnote: Article 52 is amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284; See Resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on May 17, 2001 N 7/2;Resolution of the Constitutional Council of the

Republic of Kazakhstan, dated on December 13, 2001 N 19/2; dated on January 30, 2003 N

10; dated February 11, 2003 N 1; dated May 12, 2003 N 5; dated on August 25, 2004 N 9.

Article 52, as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N

254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 53

Parliament at a joint session of the Chambers shall:

1) Introduce amendments and supplements to the Constitution pursuant to the

proposal of the President of the Republic of Kazakhstan;

2) Approve the reports of the Government and the Estimation Committee for Control

over Implementation of Republican Budget on the implementation of the national budget.

Disapproval by the Parliament of the Government report on the implementation of the

national budget meaning the expression of vote of non-confidence to the Government by

Parliament;

3) Have the right to delegate him legislative powers for a term not exceeding one

year by two-thirds of votes from total number of deputies of each Chamber pursuant to

the initiative of the President;

4) Decide issues of war and peace;

5) Make decision to use the Armed Forces of the Republic pursuant to the proposal

of the President of the Republic to fulfill international obligations for the

maintenance of peace and security;

6) Hear annual messages of the Constitutional Council on the state of the

constitutional legality in the Republic;

7) Form joint commissions of the Chambers, elect and discharge from office their

chairmen, hear reports on the activity of the commissions;

8) Exercise other powers assigned to the Parliament by the Constitution.

Footnote: Article 53 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan,

dated on 21.05.2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication;

see the regulatory resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on 26.06.2008 N 5.

Article 54

1. The Parliament at a separate session of the Chambers through consecutive

consideration of issues first in the Mazhilis and then in the Senate shall adopt

constitutional laws and laws as well as:

1) Approve the national budget, introduce it with amendments and supplements;

2) Establish and annul state taxes and dues;

3) Establish the procedure of resolving the issues of the administrative-

territorial division of the Republic of Kazakhstan;

4) Institute state awards, honorary, military and other titles, ranked positions,

diplomatic ranks of the Republic of Kazakhstan, and determine state symbols of the

Republic;

5) Decide issues of state loans and rendering of economic and other assistance by

the Republic;

6) Resolve issues of amnesty;

7) Ratify and denounce international treaties of the Republic.

2. The Parliament at a separate session of the Chambers through consecutive

consideration of issues first in the Mazhilis and then in the Senate shall:

1) Discuss reports on implementation of the national budget;

2) Conduct a repeated discussion and voting on the laws or articles of a law

caused objections of the President of the Republic within a month term from the day of

submission of the objections. Failure to comply with this term shall mean acceptance of

the President’s objections. If the Mazhilis or the Senate by two-thirds of the majority

vote from total number of the deputies of each Chamber approve the previous decision the

President within a month shall sign the law. If the President's objections are not

overcome at least by one of the Chambers, the law shall be considered as not adopted or

adopted in the wording proposed by the President. Objections of the Head of State to

constitutional laws adopted by the Parliament shall be considered in the procedure

stipulated by this sub-item. In this case the President's objections to the

constitutional laws shall be overcome by the Parliament at least by three-fourths of

votes from total number of the deputies of each Chamber.

3) Initiate assignment of the national referendum.

Footnote: Article 54 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan,

dated on 21.05.2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication);

see regulatory resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan,

dated on 15.10.2008 ? 8

Article 55 The following shall belong to exclusive jurisdiction of the Senate:

1) Election and discharge from office the Chairperson of the Supreme Court and

judges of the Supreme Court of the Republic pursuant to the proposal of the President of

the Republic of Kazakhstan, and acceptance of their oath;

2) Approval of the appointment of the Chairperson of the National Bank, Procurator

General and the Chairperson of the Committee of National Security by the President of

the Republic of Kazakhstan;

3) Deprivation of inviolability of the Procurator General, the Chairperson and

judges of the Supreme Court of the Republic;

4) (is excluded dated 21.05.2007 N 254);

5) Execution of the functions of Parliament of the Republic on adoption of the

constitutional laws and laws within the period of absence of the Mazhilis caused by the

early termination of its powers;

6) carrying out of other powers vested to the Senate of the Parliament by the

Constitution.

Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated July 5, 2000 N 11/2. Article 55 as amended by the Law of the Republic

of Kazakhstan, dated May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official

publication).

Article 56

1. The following belongs to exclusive jurisdiction of the Mazhilis:

1) Accepting of drafts of the constitutional laws and laws submitted by the

Parliament for consideration and consideration of these drafts;

2) Giving consent to the President on the appointment of the Prime-Minister of the

Republic by majority vote from the total number of deputies;

3) Announcing of the regular elections of the president of the Republic;

4) Carrying out of other powers vested to the Mazhilis of the Parliament by the

Constitution.

2. The Mazhilis shall have the right to pass a vote of no-confidence to the

Government by majority vote from total number of deputies of the Mazhilis pursuant to

the initiative of no less than one-fifths from total number of deputies of the Mazhilis.

Footnote: Article 56 in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan,

dated May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 57

Each Chamber of the Parliament independently, without participation of the other

Chamber shall:

1) Appoint to office two members of the Constitutional Council; appoint to the

positions of two members of the Central Election Commission for a five-year term, three

members of the Estimation Committee for control over implementation of the national

budget;

2) Delegate half of the members of the commission formed by Parliament in the case

stipulated by Article 47.1 of the Constitution;

3) Elect half of the members of joint commissions of the Chambers;

4) Terminate powers of the deputies of the Chambers, as well as resolve the issues

of depriving deputies of their deputy in violability pursuant to the proposal of the

Procurator General of the Republic of Kazakhstan;

5) Conduct Parliamentary hearings on the issues of its jurisdiction;

6) Have the right to hear reports of the members of the Government of the Republic

on the issues of their activity, pursuant to the initiative of no less than one-third

from the total number of the deputies of the Chamber; to adopt an appeal to the

President of the Republic of Kazakhstan to discharge a member of the Government from

office by majority vote from the total number of the deputies of the Chamber in the case

of non-compliance with the laws of the Republic. If the President of the Republic

rejects such an appeal, the deputies by the majority vote from the total number of

deputies of the Chamber shall have the right repeatedly raise the issue on discharge of

a member of the Government from office on the expiry of six months from the day of the

first appeal. In this case the President of the Republic shall discharge the member of

the Government from office;

7) Form coordinating and working bodies of the Chambers;

8) Adopt regulation of their activities and other decisions on the issues

connected with organization and the internal routine of the Chambers.

Footnote: Article 57 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan, dated

on October 7, 1998 N 284; dated May 21, 2007 N 254(shall be enforced from the day of its

official publication).

Article 58 1. The Chambers shall be headed by their chairpersons who are elected by the

Senate and the Mazhilis from total number of the deputies who have a perfect command of

the state language, by secret ballot of majority vote from the total number of the

deputies of the Chambers. The candidacy for the position of the Chairperson of the

Senate shall be nominated by the President of the Republic of Kazakhstan. The

candidacies for the Chairperson of the Mazhilis shall be nominated by the deputies of

the Chamber.

2. The Chairpersons of the Chambers may be recalled from office as well as have

the right to submit their resignation if the majority from the total number of the

deputies of the Chambers have voted for it.

3. The Chairpersons of Parliament's Chambers shall:

1) Convene sessions of the Chambers and chair them;

2) Exercise general supervision of the preparation of the issues submitted for

Chaimbers’ consideration;

3) Nominate to the Chambers the candidacies for election to the positions of

Deputies of the Chambers’ Chairpersons;

4) Ensure the compliance with the regulation in the activity of the Chambers;

5) Supervise the activity of the coordinating bodies of the Chambers;

6) Sign acts issued by the Chambers;

7) Nominate to the Chambers the candidacies for appointment to the positions of

members of the Constitutional Council, the Central Election Commission, the Estimation

Committee for Control over implementation of the national budget;

8) Carry out other duties assigned to them by the Regulation of Parliament.

4. The Chairperson of the Mazhilis shall:

1) Open sessions of Parliament;

2) Convene regular joint sessions of the Chambers, chair regular and extraordinary

joint sessions of the Chambers.

5. The chairpersons of the Chambers shall issue instructions on the issues of

their jurisdiction.

Footnote: Article 58 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan, dated

on May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its official publication).

Article 59 1. Parliament’s sessions shall proceed in the form of joint and separate sessions

of its (chambers).

2. The first session of Parliament shall be convened by the President of the

Republic of Kazakhstan no later than thirty days from the day of publishing of the

election results.

3. Regular sessions of the Parliament shall be held once a year from the first

working day of September to the last working day of June.

4. Session of Parliament, as a rule, shall be opened by the President of the

Republic and closed at joint sessions of the Senate and Mazhilis. In the period between

Parliament’s sessions, the President of the Republic of Kazakhstan may call an

extraordinary session of the Parliament on his own initiative, at the suggestion of the

Chair - person’s of the Chambers or no less than one-thirds from the total number of the

deputies of the Parliament. Only the issues that were the reason for convocation shall

be reviewed at this session.

5. Joint and separate sessions of the Chambers shall be held on condition that no

less than two-thirds from the total number of the deputies of each Chamber are present.

6. Joint and separate sessions of the Chambers shall be open. In cases stipulated

by the procedural orders, sessions may be closed. The President of the Republic, the

Prime Minister and members of the Government, the Chairperson of National Bank, the

Procurator General, the Chair-person of the Committee of National Security shall have

the right to be present at any session and be heard.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on June 30, 1999 N 14/2, the resolution of the Constitutional Council

of Republic of Kazakhstan, dated on July 14, 1999 N 13/2. Article 59, as amended by the

Law of Republic of Kazakhstan dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the

day of its official publication.)

Article 60 1. The Chambers shall form standing committees, the number of which shall not

exceed seven in each Chamber.

2. The Senate and Mazhilis shall have the right to form joint commissions on a

parity basis for solution of issues dealing with the joint activity of the Chambers.

3. The committees and commissions shall issue resolutions on items of their

jurisdictions.

4. The procedure of formation, the powers and organization of the activities of

the committees and commissions shall be determined by law.

Article 61

1. The right of a legislative initiative shall belong to the President of the

Republic, the Deputies of the Parliament, to the Government and shall be realized

exclusively in the Mazhilis.

2. The President of the Republic of Kazakhstan shall have the right to determine

priority consideration of draft of laws as well as to declare consideration of a draft

of law urgent signifying that Parliament must consider this draft within a month from

the day of its submission. If the Parliament does not meet this requirement, the

President of the Republic shall have the right to issue a decree having the force of law

which shall be in effect until Parliament adopts a new law as established by the

Constitution.

3. Parliament shall have the right to issue laws that regulate the most important

public relations, establish fundamental principles and standards dealing with:

1) legal capacity of individuals and legal entities, civil freedoms and rights,

obligations and responsibility of individuals and legal entities;

2) conditions of ownership and other rights of property;

3) foundations of organization and activity of state bodies and bodies of local

self-administration, state and military service;

4) taxation, establishment and levying of duties and other obligatory payments;

5) the republican budget;

6) issues of the judicial system and legal proceedings;

7) education, health care and social provision;

8) privatization of enterprises and their property;

9) environmental protection;

10) administrative-territorial structure of the Republic;

11) ensuring defense and security of the state. All other relations shall be

regulated by legislative acts.

4. A draft of law considered and approved by the majority of votes from the total

number of the deputies of the Mazhilis shall be transmitted to the Senate where it shall

be considered for no more than sixty days. A draft of law approved by the majority of

votes of the total number of deputies of the Senate shall become the law and shall be

submitted to the President to be signed within ten days. A draft of law rejected as a

whole by the majority of votes from the total number of the Senate’s deputies shall be

returned to the Mazhilis. If the Mazhilis approves the draft of law again by the

majority of two-thirds of votes from the total number of its deputies, it shall be

transferred to the Senate for a second discussion and voting. A twice -rejected draft

may not be submitted again during the same session.

5. Amendments and supplements to a draft of law proposed by the majority of votes

from the total number of the Senate’s deputies shall be sent to the Mazhilis. If the

Mazhilis by the majority of votes from the total number of its deputies agrees with the

proposed amendments and supplements, the law shall be deemed to be adopted. If the

Mazhilis by the same majority of votes objects to the amendments and supplements

proposed by the Senate, the disagreement between the Chambers shall be resolved through

conciliatory procedures.

5-1. the draft of the constitutional law considered and approved not less than

two-thirds of votes from the total number of the deputies of the Mazhilis shall be

transmitted to the Senate where it shall be considered for no more than sixty days.

Adopted not less than two-thirds of votes of total number of deputies of the Senate the

draft shall become the constitutional law and within ten days shall be submitted to the

President of the Republic for the signature. The rejecting the whole draft of the

constitutional law shall be carried out by Mazhilis or the Senate by the majority of

votes from total number of the deputies of the Chamber. Brought by the Senate not less

than two thirds of votes of its deputies, changes and supplements in the draft of the

constitutional law shall direct to Mazhilis. If the Mazhilis not less than two-thirds of

votes of its deputies shall agree with the changes brought by the Senate and

supplements, the constitutional law shall be considered accepted. If the Mazhilis, at

voting by the changes brought by the Senate and supplements shall be disagreed with

them, not less than two-thirds of votes of deputies’ disagreements between Chambers,

shall be resolved by conciliation procedures.

6. Drafts of law envisioning reduction of state revenues or increase in state

expenditures may be submitted only when supplied with the positive resolution of the

Government of the Republic. For drafts of the acts brought in Mazhilis of the Parliament

as the legislative initiative of the President of the Republic, presence of such

conclusion shall not be required.

7. In the case when of a draft of law submitted by the Government is not adopted,

the Prime-Minister shall have the right to raise an issue of confidence in the

Government at a joint session of the Chambers. Voting on this issue shall be held not

earlier than within forty-eight hours from the moment of calling for a vote of

confidence. If the call for a vote of no confidence does not receive the majority of

votes from total number of deputies of each of Chambers, a draft of law shall be deemed

adopted without voting. However, the Government may not use this right more than twice a

year.

Footnote: See the regulatory resolutions of the Constitutional Council of the

Republic of Kazakhstan, dated on 12.03.1999 N 3/2, dd. 11.11.1999 N 19/2, dd. 06.15.2000

N 9/2, dd. 03.07.2000 ? 15/2, dd. 08.06.2001 N 8 / 2, as amended by the Law of Republic

of Kazakhstan, dated on 05.21.2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its

official publication), see the regulatory resolution of the Constitutional Council of

the Republic of Kazakhstan, dated on 10.15.2008 ? 8.

Article 62

1. The Parliament shall adopt legislative acts in the form of laws of the Republic

of Kazakhstan, resolutions of the Parliament, resolutions of the Senate and the Mazhilis

having obligatory force over the whole territory of the Republic.

2. Laws of the Republic shall come into effect after they are signed by the

President of the Republic.

3. Amendments and supplements to the Constitution shall be introduced by the

majority of no less than three-fourths of votes from the total number of the deputies of

each chamber.

4. Constitutional laws shall be adopted on the issues stipulated by the

Constitution by the majority of no less than two-thirds of votes from the total number

of the deputies of each Chamber.

5. Legislative acts of the Parliament and its Chambers shall be adopted by the

majority of votes from the total number of the deputies of the Chambers unless otherwise

stipulated by the Constitution.

6. No less than two readings introducing amendments and supplements to the

Constitution of the Republic of Kazakhstan shall be obligatory.

7. Laws of the Republic, resolutions of the Parliament and its Chambers must not

contradict the Constitution.

Resolutions of the Parliament and its Chambers must not contradict laws.

8. The procedure for development, submission, discussion, bringing into effect and

promulgation of legislative and other regulatory legal acts of the Republic shall be

regulated by a special law and the procedural orders of Parliament and its Chambers.

Article 63

1. The President of the Republic of Kazakhstan after consultations of the

Chairpersons of the Chambers of the Parliament and the Prime Minister may dissolve the

Parliament or the Mazhilis of the Parliament.

2. The Parliament and the Mazhilis of the Parliament may not be dissolved in the

period of a state of emergency or martial law, during the last six months of the

President’s term, as well as within a year after a previous dissolution26

Footnote: Article 63 is in the wording of the Law dated on May 21, 2007 N 254

??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Section IV The Government

Article 64

1. The Government shall implement the executive power of the Republic of

Kazakhstan, head the system of executive bodies and exercise supervision of their

activity.

2. The Government shall be a collegial body and in its entire activity responsible

before the President of the Republic, and in the cases provided by the Constitution,

before the Mazhilis of the Parliament and the Parliament.

3. Members of the Government shall be accountable to the Chambers of Parliament in

the case stipulated by paragraph 6 of Article 57 of the Constitution.

4. The jurisdiction, the procedure of organization and activity of the Government

shall be determined by constitutional law27.

Footnote: Article 62, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Article 65

1. The Government shall be formed by the President of the Republic of Kazakhstan

according to the procedure stipulated by this Constitution.

2. Suggestions about the structure and composition of the Government shall be

submitted to the President of the Republic of Kazakhstan by the Prime Minister of the

Republic within ten days after his appointment.

3. The members of the Government shall take an oath to the people and President of

Kazakhstan.

Article 66

The Government shall:

1) develop the main directions of the socio-economic policy of the state, its

defense capability, security, guarantee of public order and organize their realization;

2) present to the Parliament the republican budget and a report about its

performance, ensure implementation of the budget;

3) introduce draft of laws into the Mazhilis and ensure enforcement of laws;

4) organize management of state property;

5) develop measures for the conduct of the foreign policy of the Republic of

Kazakhstan;

6) manage the activity of ministries, state committees, other central and local

executive bodies;

7) annul or suspend completely or partially, the effect of acts of ministries,

state committees, other central and local executive bodies of the Republic;

8) appoint to and release from office heads of central executive bodies not

encompassed by the Government;

9) It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 07.10.98 ? 284-

10) perform other functions assigned to it by this Constitution, laws and acts of

the President.

Footnote: Article 66, as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan, dated

on October 7, 1998 N 284. See the decision of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on March 17, 1999 N 4/2, the decision of the Constitutional Council of

Republic of Kazakhstan dated on April 12, 2001 N 1/2.

Article 67 The Prime Minister of the Republic of Kazakhstan shall:

1) organize and supervise the work of the Government, personally answer for its

work;

2) It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 ? 254-

III;

3) sign resolutions of the Government;

4) report the main directions of the Government’s activity and all of its

important decisions to the President;

5) perform other functions connected with organization and supervision of the

Government’s activity

Footnote: Article 67, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Article 68 1. Members of the Government shall be independent in making decisions within their

competence and bear personal responsibility before the Prime Minister for the activity

of bodies subordinated to them. A member of the Government who does not agree with the

policy, pursued by the Government, or who does not pursue it shall resign or subjected

to release from his office.

2. Members of the Government shall not have right to be deputies of a

representative body, hold other paid offices except teaching, scientific and other

creative activities, engage in entrepreneurial activity, enter governing body or a

supervisory board of a commercial organization, except for cases when it is their job

responsibilities according to the legislation.

Footnote: Article 68, as amended by the Laws of Republic of Kazakhstan dated on

October 7, 1998 N 284; dd. May 21, 2007 N 254 (shall be enforced from the day of its

official publication.)

Article 69 1. The Government of the Republic of Kazakhstan shall issue resolutions on the

items of its jurisdiction having obligatory force on the entire territory of the

Republic.

2. The Prime Minister of the Republic shall issue directions having mandatory

force on the entire territory of the Republic.

3. Resolutions of the Government and directions of the Prime Minister must not

contradict the Constitution, legislative acts, decrees and resolutions of the President

of the Republic.

Article 70 1. The Government shall resign its powers to the newly elected President of the

Republic of Kazakhstan. Before again selected Mazhilis of the Parliament the Prime

Minister of the Republic have the right to raise an issue of confidence in the

Government. In case of expression by Mazhilis of confidence, the Government shall

continue to fulfill the responsibilities, if other is not solved by the President of the

Republic.

2. The Government and any of its members shall have the right to submit a

resignation to the President of the Republic of Kazakhstan if they consider further

performance of the functions assigned to them to be impossible.

3. The Government shall submit its resignation to the President of the Republic of

Kazakhstan in the event that Mazhilis of the Parliament or the Parliament pass a vote of

no confidence in the Government.

4. The President of the Republic within a period of ten days shall consider the

issue of accepting or declining the resignation.

5. Acceptance of the resignation shall denote the termination of the powers of the

Government or a respective member. Acceptance of the resignation of the Prime Minister

shall denote the termination of the powers of the entire Government.

6. In the event that the resignation of the Government or its member is declined,

the President shall charge the Government or its member with continued performance of

their responsibilities.

7. The President of the Republic shall have the right on his own initiative to

adopt a decision to terminate the powers of the Government and to release any of its

members from their offices. The release of the Prime Minister from office shall denote

the termination of the powers of the entire Government.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on November 19, 2003 N 11. Article 70, as amended by the Law of

Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of

its official publication.)

Section VI The Constitutional Council

Article 71

1. The Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan shall consist of seven

members whose powers shall last for six years. The ex-Presidents of the Republic shall

have the right to be life-long members of the Constitutional Council

2. The Chairperson of the Constitutional Council shall be appointed by the

President of the Republic, and in case the votes are equally divided, his vote shall be

decisive.

3. Two members of the Constitutional Council shall be appointed by the President

of the Republic, on two members shall be appointed accordingly by the Senate and the

Mazhilis. Half of the members of the Constitutional Council shall be renewed every three

years.

4. The Chairperson and members of the Constitutional Council shall not be

deputies, hold paid offices except teaching, scientific or other creative activities,

engage in entrepreneurial activity, enter a governing body or a supervisory board of a

commercial organization.

5. The Chairperson and members of the Constitutional Council during their term in

office may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment

imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the consent of

Parliament, except in cases of being apprehended on the scene of a crime or committing

grave crimes.

6. Organization and activity of the Constitutional Council shall be regulated by

Constitutional Law.

Footnote: Article 71, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

05.21.2007 N 254 ??( shall be enforced from the day of its official publication), see

the resolution of the Constitutional Council of Republic of Kazakhstan, dated on

01.30.2003 N 10, of 03.16.2011 ? 3.

Article 72 1. The Constitutional Council by appeal of the President of the Republic of

Kazakhstan, the chairperson of the Senate, the Chairperson of Mazhilis, not less than

one-fifth of the total number of deputies of Parliament, the Prime Minister shall:

1) decide on the correctness of conducting the elections of the President of the

Republic, deputies of Parliament, and conducting an all-nation referendum in case of

dispute;

2) consider the laws adopted by Parliament with respect to their compliance with

the Constitution of the Republic before they are signed by the President;

2-1) consider the decisions adopted by the Parliament and its Chambers to their

compliance with the Constitution of the Republic;

3) consider the international treaties of the Republic with respect to their

compliance with the constitution, before they are ratified;

4) officially interpret the standards of the Constitution;

5) conclude in cases stipulated by paragraphs 1 and 2 of Article 47 of the

Constitution.

2. The Constitutional Council shall consider the appeals of courts of law in cases

stipulated by Article 78 of the Constitution.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on July 3, 2000 15/2, the resolution of the Constitutional Council of

Republic of Kazakhstan, dated on December 13, 2001 N 19/2. Article 72, as amended by the

Law of Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the

day of its official publication.)

Article 73 1. The inauguration of the President, registration of the elected deputies of

Parliament or results of all-nation referendum snail is suspended in cases of appeal to

the Constitutional Council on issues mentioned in subparagraph 1) of paragraph 1 of

Article 72 of the Constitution.

2. The term of signing or ratifying of the corresponding acts shall be suspended

in case of appeal to the (constitutional Council on issues mentioned in subparagraphs 2)

and 3) of paragraph I of Article 72 of the Constitution.

3. The Constitutional Council shall pass a resolution within one month from the

day of appeal. This period of time, at the demand of the President or the Republic, may

be shortened by 10 days if the issue is urgent.

4. The President of the Republic may object, in whole or in part to the

resolutions of the Constitutional Council. These objections shall be overruled by two-

thirds of the votes of the total number of the members of the Constitutional Council. If

the objections of the President are not overruled, the resolution of the Constitutional

Council shall be considered not adopted.

Article 74

1. Laws and international treaties recognized not to be in compliance with the

Constitution of the Republic of Kazakhstan, may not be signed or, accordingly, ratified

and brought into effect.

2. Laws and other normative legal acts, recognized unconstitutional, as infringing

on the rights and freedoms of an individual and citizen secured by the Constitution,

shall be canceled and shall not be in effect.

3. Constitutional Council shall come into effect from the day they are adopted,

shall be binding on the entire territory of the Republic, final and not subject to

appeal.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on December 13, 2001 N 19/2.Article 74, as amended by the Law of

Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 ??(?? shall be enforced from the day

of its official publication.)

Section VII Court and justice

Article 75 1. Justice in the Republic of Kazakhstan shall be exercised only by the court.

2. Judicial power shall be exercised through the constitutional, civil,

administrative, criminal and other forms of judicial procedure as established by law. In

cases, stipulated by law, criminal procedure shall be carried out with participation of

jurymen.

3. The courts of the Republic shall be the Supreme Court of the Republic, local

and other courts of the Republic established by law.

4. The judicial system of the Republic shall be established by the Constitution of

the Republic and the constitutional law. The establishment of special and extraordinary

courts under any name shall not be allowed.

Footnote: Article 75, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic

of Kazakhstan, dated on February 15, 2002, N 1, see the resolution of the Constitutional

Council of Republic of Kazakhstan, dated on April 14, 2006 N 1. Article 75, as amended

by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced

from the day of its official publication)

Article 76 1. Judicial power shall be exercised on behalf of the Republic of Kazakhstan and

shall be intended to protect the rights, freedoms, and legal interests of the citizens

and organizations for ensuring the observance of the Constitution, laws, other

regulatory legal acts, and shall ensure international treaties of the Republic.

2. Judicial power shall be extended to all cases and disputes arising on the basis

of this Constitution, laws, other regulatory legal acts, international treaties of the

Republic.

3. Decisions, sentences and other judgments of courts shall have an obligatory

force on the entire territory of the Republic.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on March 29, 1999 N 7/2 dd. December 20, 2000 N 21/2, see the

regulatory resolution of the Constitutional Council of Republic of Kazakhstan, dated on

18.04.2007 N 4.

Article 77

1. A judge when executing justice shall be independent and subordinate only to the

Constitution and the law.

2. Any interference in the activity of the court in the exercise of justice shall

be inadmissible and accountable by the law. Judges shall not be held accountable with

regard to specific cases.

3. In application of law a judge must be guided by the following principles:

1) a person shall be considered to be innocent of committing a crime until his

guilt is established by a court’s sentence that has come into force;

2) no one may be subject twice to criminal or administrative prosecution for one

and the same offense;

3) no one may have his jurisdiction, as stipulated by law changed without his

consent;

4) everyone shall have the right to be heard in court;

5) the laws establishing or intensifying liability, imposing new responsibilities

on the citizens or deteriorating their conditions shall have no retroactive force. If

after the commitment of an offense accountability for it is canceled by law or reduced,

the new law shall be applied;

6) the accused shall not be obligated to prove his innocence;

7) no person shall be compelled to give testimony against oneself, one’s spouse

and close relatives whose circle is determined by law. The clergy shall not be obligated

to testify against those who confided in them with some information at a confession;

8) any doubts of a person’s guilt shall be interpreted in the favor of the

accused;

9) evidence obtained by illegal means shall have no juridical force. No person may

be sentenced on the basis of his own admission of guilt;

10) application of the criminal law by analogy shall not be allowed.

4. The principles of justice established by the Constitution shall be common and

uniform for all courts and judges in the Republic.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on March 10, 1999 N 2/2, see the regulatory resolution of the

Constitutional Council of Republic of Kazakhstan, dated on 18.04.2007 N 4.

Article 78

1. The courts shall have no right to apply laws and other regulatory legal acts

infringing on the rights and liberties of an individual and a citizen established by the

Constitution. If a court finds that a law or other regulatory legal act subject to

application infringes on the rights and liberties of an individual and a citizen it

shall suspend legal proceedings and address the Constitutional Council with a proposal

to declare that law unconstitutional.

Article 79 1. Courts shall consist of permanent judges whose independence shall be protected

by the Constitution and law. A judge’s powers may be terminated or suspended exclusively

on the grounds established by law.

2. A judge may not be arrested, subject to detention, measures of administrative

punishment, imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the

consent of the President of the Republic of Kazakhstan based on a conclusion of the

Highest Judicial Council of the Republic or in a case stipulated by paragraph 3) of

Article 55 of the Constitution; without the consent of Senate except for the cases of

being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes.

3. Judges may be citizens of the Republic, who have reached twenty-five years of

age, have a higher juridical education, length of service of not less than two years in

the legal profession and who have passed a qualification examination. Additional

requirements to the judges of the courts of the Republic may be established by law.

4. The office of a judge shall be incompatible with a deputy’s mandate, holding

other paid offices except teaching, research or other creative activity engaging in

other entrepreneurial activity, or being a member of a managing body or supervisory

board of a commercial enterprise.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on March 6, 1997 N 3, dated on January 30, 2003 N 10, dated on June

18, 2004 N 7 dated on 23 June 2004 N 6.

Article 81

The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall be the highest judicial body

for civil, criminal and other cases which are under local and other courts, exercises

the supervision over their activities in the forms of juridical procedure stipulated by

law, and provide interpretation on the issues of judicial practice.

Footnote: Article 81, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Article 82 1. The Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

shall be elected by the Senate at the proposal of the President of the Republic, based

on a recommendation of the Highest Judicial Council.

2. The Chairpersons and judges of local and other courts shall be appointed by the

President of the Republic at the recommendation of the Highest Judicial Court.

3. In courts according to the constitutional law judicial boards can be created.

The order of investment with powers of chairperson of judicial boards shall be defined

by the constitutional law.

4. The Highest Judicial Council shall consist of the Chairperson and two other

persons, who are appointed by the President of the Republic.

5. The status the organization of work of the Highest Judicial Council shall be

determined by law.

Footnote: Article 81, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Article 82

1. The Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

shall be elected by the Senate at the proposal of the President of the Republic based on

a recommendation of the Highest Judicial Council.

2. The Chairpersons and judges of local and other courts shall be appointed by the

President of the Republic at the recommendation of the Highest Judicial Court.

3. In courts according to the constitutional law judicial boards can be created.

The order of investment with powers of chairperson of judicial boards shall be defined

by the constitutional law.

4. The Highest Judicial Council shall consist of the Chairperson and two other

persons, who are appointed by the President of the Republic.

5. The status the organization of work of the Highest Judicial Council shall be

determined by law.

Article 83 1. The procurator’s office on behalf of the state shall exercise the highest

supervision over exact and uniform application of law, the decrees of the President of

the Republic of Kazakhstan and other regulatory legal acts on the territory of the

Republic, legality of preliminary investigation, inquest and inspection, administrative

and executive legal procedure; and take measures for exposure and elimination of any

violations of the law, the independence of courts as well as the appeal of laws and

other regulatory legal acts contradicting the Constitution and laws of the Republic. The

Procurator’s office of the Republic shall represent interest of the state in court as

well as conduct criminal prosecution in cases using procedures and within the limits,

stipulated by law.

2. The procurator’s office of the Republic shall be a unified centralized system

with subordination of junior procurators to their seniors and the Procurator General of

the Republic. It shall exercise its authorities independently of other state bodies and

officials and be accountable only to the President of the Republic.

3. The Procurator General of the Republic during the term of his office may not be

arrested, subject to detention, measures of administrative punishment imposed by a court

of law, arraigned on a criminal charge without the consent of the Senate except for the

cases of being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes. The term

of the Procurator General shall be five years.

4. The jurisdiction, organization and procedure of the activity of the

procurator’s office of the Republic shall be determined by law.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on. December 26, 2000 N 23, dd. January 30, 2003 N 10, dated on

December 31, 2003 N 13.

Article 84

Is excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan dd. 05.21.07 ? 254-III

(shall be enforced from the day of its official publication.)

Section VIII Local public administration and self-administration

Article 85

Local public administration shall be exercised by local representative and

executive bodies which are responsible for the state of affairs of the respective

territory.

Article 86 1. Local representative bodies - Maslikhats - shall express the will of the

population of respective administrative-territorial units and with regard to the common

public interests shall determine the measures needed for its realization, and control

their implementation.

2. Maslikhats shall be elected by the population on the basis of universal, equal

suffrage under secret ballot for a five-year term.

3. A deputy of Maslikhat may be a citizen of the Republic of Kazakhstan who has

reached twenty years of age. A citizen of the Republic may be a deputy of only one

maslikhat.

4. The jurisdiction of Maslikhats shall include:

1) approval of plans, economic and social programs for development of the

territory, local budget and reports of their performance;

2) decision of issues of local administrative-territorial organization in their

jurisdiction;

3) consideration of reports by heads of local executive bodies on the issues

delegated by law to the jurisdiction of Maslikhat;

4) formation of standing commissions and other working bodies of Maslikhat,

nearing reports about their activity, decision of other issues connected with

organization of the work of Maslikhat;

5) exercise other authorities for insuring of the rights and legitimate interests

of citizens in accordance with the legislation of the Republic.

5. The powers of Maslikhat shall be prematurely terminated by the President of the

Republic, and also in the case of adoption of a decision about self-dissolution.

6. The jurisdiction of Maslikhats, procedure of their organization and activity,

and legal status of their deputies shall be established by law.

Footnote: Article 86, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official publication.)

Article 87 1. Local executive bodies shall be a part of a unified system of the executive

bodies of the Republic of Kazakhstan, and ensure conduct of the general state policy of

the executive power in conjunction with the interests and development needs of the

respective territory.

2. The jurisdiction of local executive bodies shall include:

1) development of drafts of plans, economic and social programs for development of

the territory, local budget and provision of their realization;

2) management of public property;

3) appointment to and release from office the heads of local executive bodies,

resolution of other issues connected with organization of the work of local executive

bodies;

4) exercise other powers delegated to local executive bodies by the legislation of

the Republic in the interests of local public administration.

3. A local executive body shall be headed by an akim of the respective

administrative-territorial unit who is a representative of the President and the

Government of the Republic.

4. Akims of the regions, major cities and the capital shall be appointed to office

by the President of the Republic from the consent Maslikhats accordingly regions, major

cities and the capital. Akims of other administrative-territorial units shall be

appointed or elected to office in the order, determined by the President of the Republic

of Kazakhstan. The President of the Republic shall have the right to release Akims from

office at his own discretion.

5. At the initiative of not less than one-fifth from total number of deputies of

Maslikhat can be brought to the question on expression of a vote of no confidence in the

Akim. In this case maslikhat by a majority of votes from total number of its deputies

have the right to express non-confidence in the akim and raise the issue of his release

from office respectively before the President of the Republic or a senior Akim. The

powers of Akims of the oblasts, the major cities and the capital shall terminate when a

newly elected President assumes office.

6. The jurisdiction of local executive bodies, organization and procedure of their

activity shall be established by law.

Footnote: Article 87, as amended by the Laws of Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284; dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of

its official publication.)

Article 88

1. Maslikhats shall adopt decisions on the issues of their jurisdiction, akims

shall adopt decisions and resolutions which are binding on the territory of the

respective administrative-territorial unit.

2. Drafts of decisions of Maslikhats envisioning a reduction of local budgetary

revenues or an increase of local budgetary expenditures may be submitted for

consideration only with a positive resolution of the akim.

3. Decisions of Maslikhats not corresponding to the Constitution and the laws of

the Republic of Kazakhstan may be annulled by a legal process.

4. Decisions and resolutions of Akims may be respectively annulled by the

President, the Government of the Republic of Kazakhstan or a senior Akim, as well as by

a legal process.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on May 31, 2000, N 3/2.

Article 89 1. In the Republic of Kazakhstan, local self-administration which ensures that the

issues of local significance shall be resolved independently by the population shall be

recognized.

2. Local self-administration shall be exercised by the population directly as well

as through Maslikhats and other bodies of local self-administration in local

communities, covering the territories, on which groups of the population live compactly.

The realization of state functions shall be delegated to local self-administration

according to the law.

3. The organization and the activity of local self-administration shall be

regulated by the law.

4. The independence of the bodies of local self-administration shall be guaranteed

within the limits of their powers established by law.

Footnote: Article 89, as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

May 21, 2007 N 254 ??( shall be enforced from the day of its official publication.)

Section IX Concluding and transitional provisions

Article 90

1. The Constitution of the Republic of Kazakhstan adopted at an all-nation

referendum shall come into effect from the day of official publication of the results of

the referendum with the simultaneous termination of the functioning of the previously

adopted Constitution of the Republic of Kazakhstan.

2. The day of adoption of the Constitution at the all-nation referendum shall be

proclaimed a national holiday -the Constitution Day of the Republic of Kazakhstan.

Article 91

1. Amendments and supplements to the Constitution of the Republic of Kazakhstan

may be introduced only by an all-nation referendum held by the decision of the President

of the Republic made on his own initiative, at the recommendation of Parliament or the

Government. The draft of amendments and supplements to the Constitution shall not be

submitted to an all-nation referendum if the President decides to pass it to the

consideration of Parliament. In this case, Parliament’s decision shall be adopted

according to the procedure established by this Constitution. In case the President of

the Republic refuses the proposal of the Parliament on submission of amendments and

supplements to the Constitution for the consideration of the Republican referendum, the

Parliament has the right by majority of not less than four-fifths of votes of the total

number of deputies of each Chamber of the Parliament to adopt the law on making of these

amendments and supplements to the Constitution. In such case the President of the

Republic shall sign this law or submit it for the consideration of the Republican

referendum which shall be deemed valid if more than half of the Republican citizens,

possessing the right to participate in the Republican referendum, take part in it.

Amendments and supplements to the Constitution, which are submitted for the

consideration of the Republican referendum, shall be deemed adopted, if more than half

of citizens, taking part in it, vote for it, not less than in two-thirds of the oblasts,

major cities and the capital.

2. The unitary status and territorial integrity of the Republic, the forms of

government may not be changed.

Footnote: Article 91 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284.See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on December 4, 1998 N 13/2. Article 91, as amended by the Law of

Republic of Kazakhstan, dated on.May 21, 2007 N 254 ??(?? shall be enforced from the day

of its official publication.)

Article 92

1. The constitutional laws must be adopted within a year from the day of enactment

of the Constitution. If the laws called constitutional in the Constitution or the acts

having the force thereof have been adopted by the moment of enactment of the

Constitution, they are brought into accordance with the Constitution and deemed to be

the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan.

2. Other laws named in the Constitution must be adopted according to the procedure

and within the terms determined by the Parliament but no later than two years after the

enactment of the Constitution.

3. The decrees of the President of the Republic published within the term of his

exercise of additional powers in accordance with the law of the Republic of Kazakhstan

from December 10, 1993 "On Temporary Delegation of Additional Powers to the President of

the Republic of Kazakhstan and Heads of Local Administration" and having the force of

law shall attain the force of law and may be altered, amended or annulled according to

the procedure stipulated for alteration, amendment or annulment of the laws of the

Republic. The decrees of the President of the Republic published within a term he

exercises additional powers on the issues stipulated by paragraphs 12-15, 18 and 20 of

article 64 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan adopted on January 28, 1993

shall not be subject to approval by Parliament of the Republic.

4. The legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of

enactment of this Constitution shall be applied in the part that does not contradict it

and within two years from the day of the adoption of the Constitution must be brought

into accordance with it.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on. June 15, 2000 N 8/2

Article 93

With the purpose of implementation of article 7 of the Constitution, the

Government, local representative and executive bodies must create all necessary

organizational, material and technical conditions for fluent and free-of-charge mastery

of the state language by all citizens of the Republic of Kazakhstan in accordance with a

special law.

Article 94

The President of the Republic of Kazakhstan elected in accordance with the

legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of enactment of this

Constitution shall acquire the powers of the President of the Republic of Kazakhstan

stipulated by it and exercise them during the term established by the decision adopted

at the all-nation referendum of April 29, 1995. By consent of the President of the

Republic of Kazakhstan the present term of the powers of the President of the Republic

may be reduced by resolution of the Parliament of the Republic, adopted at the joint

session of its Chambers by the majority of votes of the total number of deputies of each

Chamber. In such case the Mazhilis of the Parliament within one month shall order

elections of the President of the Republic of Kazakhstan. The President of the Republic,

elected according to the results of these elections, shall take the oath within one

month since the day of publication of the results of elections and exercise his duties

before taking office of the President of the Republic, elected in regular Presidential

elections, which shall be held after the expiration of a seven-year term on the first

Sunday of December.

2. The Vice-President of the Republic of Kazakhstan elected in accordance with the

legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of enactment i this

Constitution shall preserve his powers until the expiration of the term for which he was

elected.

Footnote: Article 94 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284. See the resolution of the Constitutional Council of Republic of

Kazakhstan, dated on August 19, 2005, N 5.

Article 94-1

Position of paragraph 1 of article 41 of the Constitution, defining a term of

powers of the President of the Republic, shall be applied to the person who will be

elected by the President of the Republic following the results of presidential election

spent in connection with the expiration of a seven-year term of powers of the President

of the Republic, elected in the elections on December 4th 2005.

Footnote: Constitution is amended by the Article 94-1 in accordance with the Law

dated on May 21, 2007 N 254 ??(shall be enforced from the day of its official

publication.)

Article 95

1. One half of the deputies of the Senate of the first convocation shall be

elected for a four-year term, the other half of the deputies shall be elected for a two-

year term in the procedure, established by Constitutional Law.

2. Provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan on elections of

deputies of the Mazhilis of the Parliament on the basis of Party Lists shall be applied

from the beginning of elections of deputies of the Mazhilis of the Parliament of the

second convocation.

Footnote: Article 95 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan, dated on

October 7, 1998 N 284.

Footnote: See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of

Kazakhstan, dated on November 29, 1999 N 24/2.

Article 96

The Cabinet of Ministers of the Republic of Kazakhstan from the day of enactment

of this Constitution shall acquire the rights, obligations and responsibility of the

Government of the Republic of Kazakhstan.

Article 97 The first composition of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan

shall be formed in the following manner: the President of the Republic, the Chairperson

of the Senate of Parliament, the Chairperson of the Mazhilis of Parliament shall each

appoint one member to the Constitutional Council for a three-year term and shall each

appoint one member to the Constitutional Council for a six-year term. The Chairperson of

the Constitutional Council shall be appointed by the President of the Republic for a

six-year term.

Article 98 1. The justice and investigation bodies stipulated by this Constitution shall be

formed according to the procedure and within the terms stipulated by the respective

laws. The functioning juridical and inquiry bodies shall retain their powers until new

bodies are formed.

2. Judges of the Supreme Court and the Highest Arbitration Court and local courts

of the Republic of Kazakhstan shall retain their powers until the formation of courts,

as stipulated by the constitution. Vacant offices of judges shall be filled according to

the procedure, established by the Constitution.

Қазақстан Республикасының Конституциясы

Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды

Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы,

1996 ж. № 4, 217-құжат

(2011 ж. 02.02 күнгі жағдайы бойынша өзгерістер

мен толықтырулармен)

Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген

Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде

мемлекеттiлiк құра отырып,

өзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық

мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық

қоғам деп ұғына отырып,

дүниежүзiлiк қоғамдастықта лайықты орын

алуды тiлей отырып,

қазiргi және болашақ ұрпақтар алдындағы

жоғары жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып,

өзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге

ала отырып

осы Конституцияны қабылдаймыз.

I бөлiм

ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап

1. Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары.

2. Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.

Ескерту. 1-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.12.21 № 18/2 қаулысымен.

2-бап

1. Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару нысанындағы бiртұтас мемлекет.

2. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi.

3. Республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы, оның елордасының мәртебесi заңмен белгiленедi. Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады.

4. Қазақстан Республикасы және Қазақстан атауларының мәнi барабар.

Ескерту. 2-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.04.23 № 4 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

3-бап

1. Мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы - халық.

2. Халық билiктi тiкелей республикалық референдум және еркiн сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билiгiн жүзеге асыруды мемлекеттiк органдарға бередi.

3. Қазақстан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Билiктi иемденiп кетушiлiк заң бойынша қудаланады.

Халық пен мемлекет атынан билiк жүргiзуге Республика Президентiнiң, сондай-ақ өзiнiң конституциялық өкiлеттiгi шегiнде Парламенттiң құқығы бар. Республика Үкiметi мен өзге де мемлекеттiк органдар мемлекет атынан оларға берiлген өкiлеттiктерi шегiнде ғана билiк жүргiзедi.

4. Республикада мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол Конституция мен заңдар негiзiнде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлiну, олардың тежемелiк әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау принципiне сәйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 3-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.04.12 № 1/2 қаулысымен.

4-бап

1. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да мiндеттемелерiнiң, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесiнiң және Жоғарғы Соты нормативтiк қаулыларының нормалары болып табылады.

2. Конституцияның ең жоғары заңды күшi бар және Республиканың бүкiл аумағында ол тiкелей қолданылады.

3. Республика бекiткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн заң шығару талап етiлетiн жағдайдан басқа реттерде, тiкелей қолданылады.

4. Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен мiндеттерiне қатысты нормативтiк құқықтық актiлердi ресми түрде жариялау оларды қолданудың мiндеттi шарты болып табылады.

Ескерту. 4-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.10.11 № 18/2 қаулысымен; 4-бапқа түсiндiрме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2009.11.05 № 6 қаулысымен.

5-бап

1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр-алуандылық танылады. Мемлекеттiк органдарда партия ұйымдарын құруға жол берiлмейдi.

2. Қоғамдық бiрлестiктер заң алдында бiрдей. Қоғамдық бiрлестiктер iсiне мемлекеттiң және мемлекет iсiне қоғамдық бiрлестiктердiң заңсыз араласуына, қоғамдық бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың қызметiн жүктеуге жол берiлмейдi.

3. Мақсаты немесе iс-әрекетi Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бiрлестiктер құруға және олардың қызметiне, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендiрiлген құрамалар құруға тыйым салынады.

4. Республикада басқа мемлекеттердiң саяси партиялары мен кәсiптiк одақтарының қызметiне, дiни негiздегi партияларға, сондай-ақ саяси партиялар мен кәсiптiк одақтарды шетелдiк заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берiлмейдi.

5. Шетелдiк дiни бiрлестiктердiң Республика аумағындағы қызметi, сондай-ақ шетелдiк дiни орталықтардың Республикадағы дiни бiрлестiктер басшыларын тағайындауы Республиканың тиiстi мемлекеттiк органдарымен келiсу арқылы жүзеге асырылады.

Ескерту. 5-баптың 4-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.06.07 № 4/2 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

6-бап

1. Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады.

2. Меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгiне де қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен белгiленедi.

3. Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн.

Ескерту. 6-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.11.03 № 19/2, 6-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.04.13 № 2/2, 2003.04.23 № 4, 6-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.04.12 № 1/2 қаулыларымен.

7-бап

1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi.

2. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.

3. Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.

8-бап

Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптерi мен нормаларын құрметтейдi, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршiлiк қарым-қатынас жасау, олардың теңдiгi мен бiр-бiрiнiң iшкi iстерiне араласпау, халықаралық дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жүргiзедi, қарулы күштi бiрiншi болып қолданудан бас тартады.

Ескерту. 8-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.04.12 № 1/2 қаулысымен.

9-бап

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк рәмiздерi - Туы, Елтаңбасы және Гимнi бар. Олардың сипаттамасы және ресми пайдаланылу тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi.

Ескерту. 9-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

II бөлiм

АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ

10-бап

1. Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, ол қандай негiзде алынғанына қарамастан, бiрыңғай және тең болып табылады.

2. Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзiнiң азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды.

3. Республика азаматының басқа мемлекеттiң азаматтығында болуы танылмайды.

Ескерту. 10-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.12.01 № 12 қаулысымен.

11-бап

1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгiленбесе, Қазақстан Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.

2. Республика өзiнiң одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және оларға қамқорлық жасауға кепiлдiк бередi.

12-бап

1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепiлдiк берiледi.

2. Адам құқықтары мен бостандықтары әркiмге тумысынан жазылған, олар абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады.

3. Республиканың азаматы өзiнiң азаматтығына орай құқықтарға ие болып, мiндеттер атқарады.

4. Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшiн белгiленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ мiндеттер атқарады.

5. Адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтiрмеуге тиiс.

Ескерту. 12-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.12.01 № 12, 2007.04.18 № 4 қаулыларымен.

13-бап

1. Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және өзiнiң құқықтары мен бостандықтарын, қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы.

2. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.

3. Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегi тегiн көрсетiледi.

Ескерту. 13-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.22 № 7/2, 2002.02.15 № 1 қаулыларымен.

14-бап

1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрi тең.

2. Тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды.

Ескерту. 14-баптың 1 және 2-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.10 № 2/2, 14-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.22 № 7/2 қаулыларымен.

15-бап

1. Әркiмнiң өмiр сүруге құқығы бар.

2. Ешкiмнiң өз бетiнше адам өмiрiн қиюға хақысы жоқ. Өлiм жазасы адамдардың қаза болуымен байланысты террористiк қылмыстар жасағаны үшiн, сондай-ақ соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшiн ең ауыр жаза ретiнде заңмен белгiленедi, ондай жазаға кесiлген адамның кешiрiм жасау туралы өтiнiш ету хақы бар.

Ескерту. 15-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.01.30 № 10 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

16-бап

1. Әркiм өзiнiң жеке басының бостандығына құқығы бар.

2. Заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану құқығы берiледi. Соттың санкциясынсыз адамды жетпiс екi сағаттан аспайтын мерзiмге ұстауға болады.

3. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының) көмегiн пайдалануға құқылы.

Ескерту. 16-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.12.31 № 13 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

17-бап

1. Адамның қадiр-қасиетiне қол сұғылмайды.

2. Ешкiмдi азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездiк немесе адамдық қадiр-қасиетiн қорлайтындай жәбiр көрсетуге не жазалауға болмайды.

18-бап

1. Әркiмнiң жеке өмiрiне қол сұғылмауына, өзiнiң және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.

2. Әркiм өзiнiң жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерiнiң, почта, телеграф арқылы және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тiкелей белгiленген реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.

3. Мемлекеттiк органдар, қоғамдық бiрлестiктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбiр азаматқа өзiнiң құқықтары мен мүдделерiне қатысты құжаттармен, шешiмдермен және ақпарат көздерiмен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi.

Ескерту. 18-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конститутциялық Кеңесiнiң 2009.08.20 № 5 Нормативтiк қаулысымен

19-бап

1. Әркiм өзiнiң қай ұлтқа, қай партияға және қай дiнге жататынын өзi анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы.

2. Әркiмнiң ана тiлi мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тiлiн еркiн таңдап алуға құқығы бар.

20-бап

1. Сөз бен шығармашылық еркiндiгiне кепiлдiк берiледi. Цензураға тыйым салынады.

2. Әркiмнiң заң жүзiнде тыйым салынбаған кез келген тәсiлмен еркiн ақпарат алуға және таратуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк құпиясы болып табылатын мәлiметтер тiзбесi заңмен белгiленедi.

3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездiк пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi.

21-бап

1. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбiр адам, заңда көрсетiлгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты мекендi өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.

2. Әркiмнiң Республикадан тыс жерлерге кетуiне құқығы бар. Республика азаматтарының Республикаға кедергiсiз қайтып оралуына құқығы бар.

22-бап

1. Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар.

2. Ар-ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы мiндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге тиiс.

23-бап

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығы бар. Қоғамдық бiрлестiктердiң қызметi заңмен реттеледi.

2. Әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлерi мен судьялар партияларда, кәсiптiк одақтарда болмауға, қандай да бiр саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиiс.

Ескерту. 23-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.07.05 № 13/2 қаулысымен.

24-бап

1. Әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына құқығы бар. Ерiксiз еңбекке соттың үкiмi бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол берiледi.

2. Әркiмнiң қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегi үшiн нендей бiр кемсiтусiз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтiк қорғалуға құқығы бар.

3. Ереуiл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгiленген тәсiлдердi қолдана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.

4. Әркiмнiң тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс iстейтiндерге заңмен белгiленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндерiне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепiлдiк берiледi.

Ескерту. 24-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.10 № 2/2 қаулысымен.

25-бап

1. Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың шешiмiнсiз тұрғын үйден айыруға жол берiлмейдi. Тұрғын үйге басып кiруге, оны тексеруге және тiнтуге заңмен белгiленген реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.

2. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшiн жағдайлар жасалады. Заңда көрсетiлген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен белгiленген нормаларға сәйкес мемлекеттiк тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы көтеретiн ақыға берiледi.

26-бап

1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкiн жеке меншiгiнде ұстай алады.

2. Меншiк, оның iшiнде мұрагерлiк құқығына заңмен кепiлдiк берiледi.

3. Соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн.

4. Әркiмнiң кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне, өз мүлкiн кез келген заңды кәсiпкерлiк қызмет үшiн еркiн пайдалануға құқығы бар. Монополистiк қызмет заңмен реттеледi әрi шектеледi. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.

Ескерту. 26-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.06.16 № 6/2, 2000.12.20 № 21/2, 2005.07.01 № 4, 2007.05.28 № 5 қаулыларымен.

27-бап

1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады.

2. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың етене құқығы әрi мiндетi.

3. Кәмелетке толған еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға мiндеттi.

28-бап

1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негiздерде оған ең төменгi жалақы мен зейнетақының мөлшерiнде әлеуметтiк қамсыздандырылуына кепiлдiк берiледi.

2. Ерiктi әлеуметтiк сақтандыру, әлеуметтiк қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленiп отырады.

Ескерту. 28-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.12 № 3/2 қаулысымен.

29-бап

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.

2. Республика азаматтары заңмен белгiленген кепiлдi медициналық көмектiң көлемiн тегiн алуға хақылы.

3. Мемлекеттiк және жеке меншiк емдеу мекемелерiнде, сондай-ақ, жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша жүргiзiледi.

30-бап

1. Азаматтардың мемлекеттiк оқу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.

2. Азаматтың мемлекеттiк жоғары оқу орнында конкурстық негiзде тегiн жоғары бiлiм алуға құқығы бар.

3. Жеке меншiк оқу орындарында ақылы бiлiм алу заңмен белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.

4. Мемлекет бiлiм берудiң жалпыға мiндеттi стандарттарын белгiлейдi. Кез келген оқу орнының қызметi осы стандарттарға сай келуi керек.

31-бап

1. Мемлекет адамның өмiр сүруi мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етiп қояды.

2. Адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн деректер мен жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершiлiкке әкеп соғады.

32-бап

Қазақстан Республикасының азаматтары бейбiт әрi қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер өткiзуге және тосқауылдарға тұруға хақылы. Бұл құқықты пайдалану мемлекеттiк қауiпсiздiк, қоғамдық тәртiп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделерi үшiн заңмен шектелуi мүмкiн.

33-бап

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тiкелей және өз өкiлдерi арқылы мемлекет iсiн басқаруға қатысуға, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына тiкелей өзi жүгiнуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтiнiштер жолдауға құқығы бар.

2. Республика азаматтарының мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар.

3. Сот iс-әрекетке қабiлетсiз деп таныған, сондай-ақ сот үкiмi бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға және сайлануға, республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.

4. Республика азаматтарының мемлекеттiк қызметке кiруге тең құқығы бар. Мемлекеттiк қызметшi лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық мiндеттердiң сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгiленедi.

Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен.

34-бап

1. Әркiм Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге мiндеттi.

2. Әркiм Республиканың мемлекеттiк рәмiздерiн құрметтеуге мiндеттi.

Ескерту. 34-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

35-бап

Заңды түрде белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдердi төлеу әркiмнiң борышы әрi мiндетi болып табылады.

36-бап

1. Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi.

2. Республика азаматтары заңда белгiленген тәртiп пен түрлер бойынша әскери қызмет атқарады.

37-бап

Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн қорғауға мiндеттi.

38-бап

Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға мiндеттi.

39-бап

1. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртiптi, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажеттi шамада ғана және тек заңмен шектелуi мүмкiн.

2. Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады.

3. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да бiр түрде шектеуге жол берiлмейдi. Конституцияның 10; 11; 13-15-баптарында; 16-бабының 1-тармағында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабының 2-тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбiр жағдайда да шектелмеуге тиiс.

Ескерту. 39-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2007.05.28 № 5 қаулысымен.

III бөлiм

ПРЕЗИДЕНТ

40-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды тұлға.

2. Республиканың Президентi - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi.

3. Республика Президентi мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының келiсiп жұмыс iстеуiн және өкiмет органдарының халық алдындағы жауапкершiлiгiн қамтамасыз етедi.

41-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентiн конституциялық заңға сәйкес жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге сайлайды.

2. Республика Президентi болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын қырық жасқа толған, мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген әрi Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын Республика азаматы сайлана алады.

3. Республика Президентiнiң кезектi сайлауы желтоқсанның бiрiншi жексенбiсiнде өткiзiледi және ол мерзiмi жағынан Республика Парламентiнiң жаңа құрамын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиiс.

3-1. Президенттiң кезектен тыс сайлауы Республика Президентiнiң шешiмiмен тағайындалады және конституциялық заңда белгiленген тәртiп пен мерзiмде өткiзiледi.

4. Алып тасталды.

5. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентiнен астамының дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледi. Егер кандидаттардың бiрде-бiрi көрсетiлген дауыс санын ала алмаса, қайтадан дауысқа салынады, оған көп дауыс алған екi кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың ең көп дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледi.

Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 41-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1998.10.09 № 9/2, 41-баптың 1 және 3-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - 2005.08.19 № 5 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254, 2011.02.02 № 403-IV заңдарымен.

42-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi: «Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепiлдiк беруге, Қазақстан Республикасы Президентiнiң өзiме жүктелген мәртебелi мiндетiн адал атқаруға салтанатты түрде ант етемiн», - деп халыққа ант берген сәттен бастап қызметiне кiрiседi.

2. Ант беру қаңтардың екiншi сәрсенбiсiнде салтанатты жағдайда Парламент депутаттарының, Конституциялық Кеңес мүшелерiнiң, Жоғарғы Сот судьяларының, сондай-ақ Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң қатысуымен өткiзiледi. Конституцияның 48-бабында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған адам Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған күнiнен бастап бiр ай iшiнде ант бередi.

3. Республика Президентiнiң өкiлеттiгi жаңадан сайланған Республика Президентi қызметiне кiрiскен кезден бастап, сондай-ақ Президент қызметiнен мерзiмiнен бұрын босатылған немесе кетiрiлген не ол қайтыс болған жағдайда тоқтатылады. Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң, қызметiнен кетiрiлгендерден басқасының, Қазақстан Республикасының экс-Президентi деген атағы болады.

4. Алып тасталды.

5. Бiр адам қатарынан екi реттен артық Республика Президентi болып сайлана алмайды.

Бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентiне қолданылмайды.

Ескерту. 42-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284, 2007.05.21 № 254 заңдарымен.

43-бап

1. Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлдi органның депутаты болуға, өзге де ақы төленетiн қызметтердi атқаруға және кәсiпкерлiк қызметпен айналысуға құқығы жоқ.

2. Алып тасталды.

Ескерту. 43-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

44-бап

Қазақстан Республикасының Президентi:

1) Қазақстан халқына елдегi жағдай мен Республиканың iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

2) Республика Парламентiне және оның Палатасына кезектi және кезектен тыс сайлау тағайындайды; Парламенттiң бiрiншi сессиясын шақырады және оның депутаттарының Қазақстан халқына беретiн антын қабылдайды; Парламенттiң кезектен тыс сессиясын шақырады; Парламент Сенаты ұсынған заңға бiр ай iшiнде қол қояды, заңды халыққа жария етедi не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшiн қайтарады;

3) Парламент Мәжiлiсiнде өкiлдiгi бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейiн келiсiм беру үшiн Мәжiлiстiң қарауына Республика Премьер-Министрiнiң кандидатурасын енгiзедi; Парламент Мәжiлiсiнiң келiсiмiмен Республиканың Премьер-Министрiн қызметке тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-Министрдiң ұсынуымен Республика Үкiметiнiң құрылымын айқындайды; Республиканың Үкiмет құрамына кiрмейтiн орталық атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады, Республика Үкiметiнiң мүшелерiн қызметке тағайындайды; сыртқы iстер, қорғаныс, iшкi iстер, әдiлет министрлерiн қызметке тағайындайды; Үкiмет мүшелерiн қызметтен босатады; Үкiмет мүшелерiнiң антын қабылдайды; ерекше маңызды мәселелер бойынша Үкiмет отырыстарына төрағалық етедi; Үкiметке заң жобасын Парламент Мәжiлiсiне енгiзудi тапсырады; Республика Үкiметi мен Премьер-Министрiнiң, облыстар, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкiмдерi актiлерiнiң күшiн жояды не қолданылуын толық немесе iшiнара тоқтата тұрады;

4) Парламент Сенатының келiсiмiмен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Төрағасын қызметке тағайындайды; оларды қызметтен босатады;

5) Республика Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдарды құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;

6) Республика дипломатиялық өкiлдiктерiнiң басшыларын тағайындайды және керi шақырып алады;

7) Орталық сайлау комиссиясының Төрағасын және екi мүшесiн, Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiнiң Төрағасын және екi мүшесiн бес жыл мерзiмге қызметке тағайындайды;

8) Республиканың мемлекеттiк бағдарламаларын бекiтедi;

9) Республика Премьер-Министрiнiң ұсынуымен Республиканың мемлекеттiк бюджетi есебiнен ұсталатын барлық органдардың қызметкерлерiне арналған қаржыландыру мен еңбекақы төлеудiң бiрыңғай жүйесiн бекiтедi;

10) республикалық референдум өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды;

11) келiссөздер жүргiзедi және Республиканың халықаралық шарттарына қол қояды; бекiту грамоталарына қол қояды; өзiнiң жанында тiркелген шет мемлекеттердiң дипломатиялық және өзге де өкiлдерiнiң сенiм грамоталары мен керi шақырып алу грамоталарын қабылдайды;

12) Республика Қарулы Күштерiнiң Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, Қарулы Күштердiң жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады;

13) Республиканың мемлекеттiк наградаларымен марапаттайды, құрметтi, жоғары әскери және өзге атақтарды, сыныптық шендердi, дипломатиялық дәрежелердi, бiлiктiлiк сыныптарын бередi;

14) Республиканың азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерiн шешедi;

15) азаматтарға кешiрiм жасауды жүзеге асырады;

16) Республиканың демократиялық институттарына, оның тәуелсiздiгi мен аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауiпсiздiгiне елеулi және тiкелей қатер төнген, мемлекеттiң конституциялық органдарының қалыпты жұмыс iстеуi бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика Парламентi Палаталарының Төрағаларымен ресми консультациялардан кейiн Республика Парламентiне дереу хабарлай отырып, Қазақстанның бүкiл аумағында және оның жекелеген жерлерiнде төтенше жағдай енгiзудi, Республиканың Қарулы Күштерiн қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар талап ететiн шараларды қолданады;

17) Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауiпсiздiгiне сырттан тiкелей қатер төнген ретте Республиканың бүкiл аумағында немесе оның жекелеген жерлерiнде әскери жағдай енгiзедi, iшiнара немесе жалпы мобилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентiне дереу хабарлайды;

18) өзiне бағынысты Республика Президентiнiң Күзет қызметiн және Республикалық ұланды жасақтайды;

19) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Хатшысын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, оның мәртебесi мен өкiлеттiгiн анықтайды; Республика Президентiнiң Әкiмшiлiгiн құрады;

20) Қауiпсiздiк Кеңесiн және өзге де консультативтiк-кеңесшi органдарды, сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Жоғары Сот Кеңесiн құрады;

21) Республиканың Конституциясы мен заңдарына сәйкес басқа да өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Ескерту. 44-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284, 2007.05.21 № 254 заңдарымен; 44-баптың 13) тармақшасына - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.06.30 № 10/2, 2) тармақшасына - 2000.07.03 № 15/2, 9) тармақшасына - 2001.11.12 № 14/2, 44-баптың 2) тармақшасына түсiнiктеме берiлдi - 2010.10.18 № 3 қаулыларымен.

45-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi Конституция мен заңдар негiзiнде және оларды орындау үшiн Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар жарлықтар мен өкiмдер шығарады.

2. Конституцияның 53-бабының 4) тармақшасында көзделген ретте Республика Президентi заңдар шығарады, ал 61-баптың 2-тармағында көзделген ретте Республиканың заң күшi бар жарлықтарын шығарады.

3. Республиканың Президентi қол қоятын Парламент актiлерi, сондай-ақ Үкiмет бастамасымен шығарылатын Президенттiң актiлерi тиiсiнше осы актiлердiң заңдылығы үшiн заңдық жауапкершiлiк жүктелетiн Парламенттiң әр Палатасының Төрағаларының не Премьер-Министрдiң алдын ала қолдары қойылып тиянақталады.

Ескерту. 45-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.07.03 № 15/2, № 5 Нормативтiк қаулыларымен.

46-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентiне, оның абыройы мен қадiр-қасиетiне ешкiмнiң тиiсуiне болмайды.

2. Республика Президентi мен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет көрсету және қорғау мемлекет есебiнен жүзеге асырылады.

3. Осы баптың ережелерi Республиканың экс-Президенттерiне қолданылады.

4. Қазақстанның Тұңғыш Президентiнiң мәртебесi мен өкiлеттiгi Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен айқындалады.

Ескерту. 46-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

47-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi науқастануына байланысты өзiнiң мiндеттерiн жүзеге асыруға қабiлетсiздiгi дендеген жағдайда қызметiнен мерзiмiнен бұрын босатылуы мүмкiн. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан және медицинаның тиiстi салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады. Мерзiмiнен бұрын босату туралы шешiм Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында комиссияның қорытындысымен белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес қорытындысы негiзiнде әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiгiмен қабылданады.

2. Республиканың Президентi өзiнiң мiндеттерiн атқару кезiндегi iс-әрекетi үшiн тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап бередi және бұл үшiн Парламент оны қызметiнен кетiруi мүмкiн. Айып тағу және оны тексеру туралы шешiм Мәжiлiс депутаттарының кемiнде үштен бiрiнiң бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының көпшiлiгiмен қабылдануы мүмкiн. Тағылған айыпты тексерудi Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелерi Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен Парламент Палаталары бiрлескен отырысының қарауына берiледi. Бұл мәселе бойынша түпкiлiктi шешiм айып тағудың негiздiлiгi туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестiң қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк дауысымен Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екi ай iшiнде түпкiлiктi шешiм қабылдамау Республика Президентiне қарсы тағылған айыптың күшi жойылған деп тануға әкеп соғады. Республиканың Президентiне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңiнде де осы мәселенiң қаралуына себепшi болған Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтатуға әкеп соғады.

3. Республика Президентiн қызметiнен кетiру туралы мәселе ол Республика Парламентiнiң немесе Парламент Мәжiлiсiнiң өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату жөнiнде мәселе қарап жатқан кезде қозғалмайды.

Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

48-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi қызметiнен мерзiмiнен бұрын босаған немесе кетiрiлген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Республика Президентiнiң өкiлеттiгi қалған мерзiмге Парламент Сенатының Төрағасына көшедi; Сенат Төрағасының өзiне Президент өкiлеттiгiн қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Парламент Мәжiлiсiнiң Төрағасына көшедi; Мәжiлiс Төрағасының өзiне Президент өкiлеттiгiн қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Республиканың Премьер-Министрiне көшедi. Өзiне Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған тұлға тиiсiнше Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының немесе Премьер-Министрдiң өкiлеттiгiн тапсырады. Бұл жағдайда бос тұрған мемлекеттiк лауазымдарды иелену Конституцияда көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.

2. Осы баптың 1-тармағында көзделген негiздерде және тәртiппен Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған тұлғаның Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерiстер мен толықтырулар туралы бастамашылық жасауға құқығы жоқ.

Ескерту. 48-бап жаңа редакцияда - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен.

IV бөлiм

ПАРЛАМЕНТ

49-бап

1. Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы.

2. Парламенттiң өкiлеттiгi оның бiрiншi сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттiң бiрiншi сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден аяқталады.

3. Парламенттiң өкiлеттiгi Конституцияда көзделген реттер мен тәртiп бойынша мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.

4. Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi.

Ескерту. 49-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 49-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.07.14 № 13/2 қаулысымен.

50-бап

1. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және Мәжiлiстен тұрады.

2. Сенат конституциялық заңда белгiленген тәртiппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екi адамнан өкiлдiк ететiн депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулi мүдделерiнiң бiлдiрiлуiн қамтамасыз ету қажеттiлiгi ескерiлiп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президентi тағайындайды.

3. Мәжiлiс конституциялық заңда белгiленген тәртiппен сайланатын жүз жетi депутаттан тұрады.

4. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.

5. Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мәжiлiс депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - бес жыл.

Ескерту. 50-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 50-баптың 5-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.15 № 1/2, 1999.11.29 № 24/2, 2003.02.11 № 1, 50-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 2004.02.12 № 1 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

51-бап

1. Мәжiлiстiң тоқсан сегiз депутатын сайлау жалпыға бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Мәжiлiстiң тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжiлiс депутаттарының кезектi сайлауы Парламенттiң жұмыс iстеп тұрған сайланымы өкiлеттiгiнiң мерзiмi аяқталардан кемiнде екi ай бұрын өткiзiледi.

2. Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбiр үш жыл сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезектi сайлауы бұлардың өкiлеттiк мерзiмi аяқталғанға дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей өткiзiледi.

3. Парламент немесе Парламент Мәжiлiсi депутаттарының кезектен тыс сайлауы тиiсiнше Парламент немесе Парламент Мәжiлiсiнiң өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылған күннен бастап екi ай iшiнде өткiзiледi.

4. Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызға толған, жоғары бiлiмi және кемiнде бес жыл жұмыс стажы бар, тиiстi облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемiнде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толған адам Мәжiлiс депутаты бола алады.

5. Республика Парламентi депутаттарын сайлау конституциялық заңмен реттеледi.

6. Парламенттiң депутаты Қазақстан халқына ант бередi.

Ескерту. 51-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 51-баптың 4-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.18 № 5/2, 51-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 1999.11.29 № 24/2, 51-баптың 5-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 2003.02.11 № 1 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

52-бап

1. Алып тасталды.

2. Парламент депутаттары оның жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте депутаттың жеке өзi ғана дауыс бередi. Депутаттың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз үш реттен артық қатыспауы, сол сияқты дауыс беру құқығын басқа бiреуге беруi депутатқа заңда белгiленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.

3. Парламент депутатының басқа өкiлдi органның депутаты болуға, оқытушылық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетiн өзге де жұмыс атқаруға, кәсiпкерлiкпен шұғылдануға, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiруге құқығы жоқ. Осы ереженiң бұзылуы депутаттың өкiлеттiгiн тоқтатуға әкеп соғады.

4. Парламент депутатын оның өкiлеттiк мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, тиiстi Палатаның келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

5. Парламент депутатының өкiлеттiгi орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың заңды күшiне енген шешiмi бойынша депутат iс-әрекетке қабiлетсiз, қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.

Парламент депутаты:

1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;

2) оған қатысты соттың айыптау үкiмi заңды күшiне енген;

3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан айырылады.

Парламент Мәжiлiсiнiң депутаты:

1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзiн сайлаған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған;

2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметiн тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.

Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкiлеттiгi Республика Президентiнiң шешiмi бойынша мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.

Парламент және Парламент Мәжiлiсi депутаттарының өкiлеттiгi тиiсiнше Парламент немесе Парламент Мәжiлiсi таратылған жағдайларда тоқтатылады.

6. Депутаттарға жазалау шараларын қолдануға, олардың осы баптың 3-тармағының талаптарын, депутаттық әдеп ережелерiн сақтауына, сондай-ақ депутаттардың өкiлеттiгiн тоқтатуға және өкiлеттiгiнен әрi депутатқа ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыруға байланысты мәселелердi әзiрлеу Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына жүктеледi.

Ескерту. 52-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 52-баптың 3 және 5-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.05.17 № 7/2, 2003.05.12 № 5, 52-баптың 1 және 5-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - 2001.12.13 № 19/2, 52-баптың 4-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 2003.01.30 № 10, 52-баптың 4 және 5-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - 2003.02.11 № 1 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

53-бап

Палаталардың бiрлескен отырысында Парламент:

1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзедi;

2) Үкiмет пен Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiнiң республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептерiн бекiтедi. Үкiметтiң республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есебiн Парламенттiң бекiтпеуi Парламенттiң Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiргенiн көрсетедi;

3) Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының үштен екiсiнiң дауысымен бiр жылдан аспайтын мерзiмге заң шығару өкiлеттiгiн беруге хақылы;

4) соғыс және бiтiм мәселелерiн шешедi;

5) Республика Президентiнiң ұсынысы бойынша бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi сақтау жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердi орындау үшiн Республиканың Қарулы Күштерiн пайдалану туралы шешiм қабылдайды;

6) Конституциялық Кеңестiң Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-күйi туралы жыл сайынғы жолдауын тыңдайды;

7) палаталардың бiрлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын сайлайды және қызметтен босатады, комиссиялардың қызметi туралы есептердi тыңдайды;

8) Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады;

Ескерту. 53-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен; 53-баптың 3) және 4) тармақшаларына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2008.06.26 № 5 Нормативтiк қаулысы.

54-бап

1. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелердi әуелi - Мәжiлiсте, ал содан кейiн Сенатта өз кезегiмен қарау арқылы конституциялық заңдар мен заңдар қабылдайды, оның iшiнде:

1) республикалық бюджеттi бекiтедi, оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзедi;

2) мемлекеттiк салықтар мен алымдарды белгiлейдi және оларды алып тастайды;

3) Қазақстанның әкiмшiлiк-аумақтық құрылысы мәселелерiн шешу тәртiбiн белгiлейдi;

4) мемлекеттiк наградаларды тағайындайды, Республиканың құрметтi, әскери және өзге де атақтарын, сыныптық шендерiн, дипломатиялық дәрежелерiн белгiлейдi, Республиканың мемлекеттiк рәмiздерiн айқындайды;

5) мемлекеттiк заемдар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуi туралы мәселелердi шешедi;

6) рақымшылық жасау мәселелерiн шешедi;

7) Республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және олардың күшiн жояды.

2. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелердi әуелi - Мәжiлiсте, ал содан кейiн Сенатта өз кезегiмен қарау арқылы:

1) республикалық бюджеттiң атқарылуы туралы есептердi талқылайды;

2) Республика Президентiнiң қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша қарсылықтар жiберiлген күннен бастап бiр ай мерзiм iшiнде қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткiзедi. Бұл мерзiмнiң сақталмауы Президент қарсылықтарының қабылданғанын бiлдiредi. Егер Мәжiлiс пен Сенат әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екi көпшiлiк дауысымен бұрын қабылданған шешiмдi растайтын болса, Президент бiр ай iшiнде заңға қол қояды. Егер Президенттiң қарсылығын ең болмаса палаталардың бiрi еңсермесе, заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледi. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртiппен қаралады. Бұл ретте Парламент Президенттiң конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң дауысымен еңсередi;

3) республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтередi.

Ескерту. 54-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен, 54-бабына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2008.10.15 № 8 Нормативтiк қаулысымен.

55-бап

Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:

1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынуымен Республиканың Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау мен қызметтен босату, олардың анттарын қабылдау;

2) Республика Президентiнiң Республика Ұлттық Банкiнiң Төрағасын, Бас прокурорын және Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Төрағасын тағайындауына келiсiм беру;

3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьяларын оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыру;

4) алып тасталды;

5) Мәжiлiстiң өкiлеттiктерi мерзiмiнен бұрын тоқтатылуына байланысты, ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентiнiң конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау жөнiндегi функцияларын орындау;

6) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.

Ескерту. 55-баптың 1-тармақшасына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.07.05 № 11/2 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

56-бап

1. Мәжiлiстiң ерекше қарауына мыналар жатады:

1) Парламентке енгiзiлген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;

2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшiлiк дауысымен Республика Президентiне Республика Премьер-Министрiн тағайындауға келiсiм беру;

3) Республика Президентiнiң кезектi сайлауын хабарлау;

4) Конституциямен Парламент Мәжiлiсiне жүктелген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.

2. Мәжiлiс депутаттарының жалпы санының көпшiлiк дауысымен, Мәжiлiс депутаттарының жалпы санының кемiнде бестен бiрiнiң бастамасы бойынша Мәжiлiс Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiруге хақылы.

Ескерту. 56-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

57-бап

Парламенттiң әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз:

1) Конституциялық Кеңестiң екi мүшесiн қызметке тағайындайды; Орталық сайлау комиссиясының екi мүшесiн, Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiнiң үш мүшесiн бес жыл мерзiмге қызметке тағайындайды;

2) Конституцияның 47-бабының 1-тармағында көзделген ретте Парламент құратын комиссия мүшелерiнiң тең жартысына өкiлеттiк бередi;

3) Палаталардың бiрлескен комиссиялары мүшелерiнiң тең жартысын сайлайды;

4) Палаталар депутаттарының өкiлеттiгiн тоқтатады, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының ұсынуымен оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан Палаталардың депутаттарын айыру мәселелерiн шешедi;

5) өз құзыретiндегi мәселелер бойынша парламенттiк тыңдаулар өткiзедi;

6) Палата депутаттары жалпы санының кемiнде үштен бiрiнiң бастамасы бойынша Республика Үкiметi мүшелерiнiң өз қызметi мәселелерi жөнiндегi есептерiн тыңдауға хақылы. Есептi тыңдау қорытындылары бойынша Үкiмет мүшесi Республика заңдарын орындамаған жағдайда Палата депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен оны қызметтен босату туралы Республика Президентiне өтiнiш жасауға хақылы. Егер Республика Президентi мұндай өтiнiштi қабылдамай тастаса, онда депутаттар Палата депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен алғашқы өтiнiш берiлген күннен бастап алты ай өткеннен кейiн Республика Президентiнiң алдына Үкiмет мүшесiн қызметiнен босату туралы мәселенi қайталап қоюға хақылы. Мұндай жағдайда Республика Президентi Үкiмет мүшесiн қызметiнен босатады;

7) Палаталардың үйлестiрушi және жұмыс органдарын құрады;

8) өз қызметiнiң регламентiн, Палатаның ұйымдастыру және iшкi тәртiбiне байланысты мәселелер бойынша өзге де шешiмдер қабылдайды.

Ескерту. 57-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284, 2007.05.21 № 254 заңдарымен.

58-бап

1. Палаталарды мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген өз депутаттарының арасынан Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен жасырын дауыс беру арқылы Сенат пен Мәжiлiс сайлаған төрағалар басқарады. Сенат Төрағасының қызметiне кандидатураны Қазақстан Республикасының Президентi ұсынады. Мәжiлiс Төрағасының қызметiне кандидатураларды Палатаның депутаттары ұсынады.

2. Палаталардың төрағалары, егер бұл үшiн Палаталардың депутаттары жалпы санының көпшiлiгi дауыс берсе, қызметтен керi шақырылып алынуы мүмкiн, сондай-ақ олар өз еркiмен орнынан түсуге хақылы.

3. Парламент Палаталарының төрағалары:

1) Палаталардың отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етедi;

2) Палаталардың қарауына енгiзiлетiн мәселелердi әзiрлеуге жалпы басшылық жасайды;

3) Палаталар төрағаларының орынбасарлары қызметiне сайлау үшiн Палаталарға кандидатуралар ұсынады;

4) Палаталар қызметiнде регламенттiң сақталуын қамтамасыз етедi;

5) Палаталардың үйлестiру органдарының қызметiне басшылық жасайды;

6) Палаталар шығаратын актiлерге қол қояды;

7) палаталарға Конституциялық Кеңестiң, Орталық сайлау комиссиясының, Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетiнiң мүшесi қызметiне тағайындау үшiн кандидатуралар ұсынады;

8) өздерiне Парламент регламентi жүктейтiн басқа да мiндеттердi атқарады.

4. Мәжiлiс Төрағасы:

1) Парламент сессияларын ашады;

2) Палаталардың кезектi бiрлескен отырыстарын шақырады, Палаталардың кезектi және кезектен тыс бiрлескен отырыстарына төрағалық етедi.

5. Палаталардың төрағалары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша өкiмдер шығарады.

Ескерту. 58-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

59-бап

1. Парламент сессиясы оның Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстары түрiнде өткiзiледi.

2. Парламенттiң бiрiншi сессиясын Қазақстан Республикасының Президентi сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешiктiрмей шақырады.

3. Парламенттiң кезектi сессиялары жылына бiр рет қыркүйектiң бiрiншi жұмыс күнiнен маусымның соңғы жұмыс күнiне дейiн өткiзiледi.

4. Парламент сессиясын, әдетте, Республика Президентi ашады және сессия Сенат пен Мәжiлiстiң бiрлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары аралығындағы кезеңде Республика Президентi өз бастамасымен, палаталар төрағаларының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде үштен бiрiнiң ұсынысымен Парламенттiң кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда сессияны шақыруға негiз болған мәселелер ғана қаралады.

5. Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда өткiзiледi.

6. Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары ашық отырыстар болып табылады. Регламенттерде көзделген реттерде жабық отырыстар өткiзiлуi мүмкiн. Республика Президентiнiң, Премьер-Министр мен Үкiмет мүшелерiнiң, Ұлттық Банк Төрағасының, Бас Прокурордың, Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Төрағасының кез келген отырыстарға қатысуға және сөз сөйлеуге құқығы бар.

Ескерту. 59-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.07.14 № 13/2, 59-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 1999.06.30 № 14/2 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

60-бап

1. Палаталар әр Палатада саны жетiден аспайтын тұрақты комитеттер құрады.

2. Палаталардың бiрлескен қызметтерiне қатысты мәселелердi шешу үшiн Сенат пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы.

3. Комитеттер мен комиссиялар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша қаулылар шығарады.

4. Комитеттер мен комиссияларды құру, олардың өкiлеттiгi және қызметiн ұйымдастыру тәртiбi заңмен белгiленедi.

61-бап

1. Заң шығару бастамасы құқығы Республика Президентiне, Парламент депутаттарына, Үкiметке тиесiлi және тек қана Мәжiлiсте жүзеге асырылады.

2. Республика Президентiнiң заңдар жобаларын қараудың басымдылығын белгiлеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар, бұл Парламент заң жобасын енгiзiлген күннен бастап бiр ай iшiнде қарауға тиiстi екенiн бiлдiредi. Парламент осы талапты орындамаса, Республика Президентi заң күшi бар Жарлық шығаруға хақылы, ол Парламент Конституция белгiлеген тәртiппен жаңа заң қабылдағанға дейiн қолданылады.

3. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, мыналарға:

1) жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектiлiгiне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне;

2) меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға;

3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметiнiң, мемлекеттiк және әскери қызметтiң негiздерiне;

4) салық салуға, алымдар мен басқа да мiндеттi төлемдердi белгiлеуге;

5) республикалық бюджетке;

6) сот құрылысы мен сотта iс жүргiзу мәселелерiне;

7) бiлiм беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;

8) кәсiпорындар мен олардың мүлкiн жекешелендiруге;

9) айналадағы ортаны қорғауға;

10) республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысына;

11) мемлекет қорғанысы мен қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге қатысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы.

Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелдi актiлермен реттеледi.

4. Мәжiлiс депутаттары қараған және жалпы санының көпшiлiк дауысымен мақұлданған заң жобасы Сенатқа берiледi, ол онда әрi кеткенде алпыс күннiң iшiнде қаралады. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданған жоба заңға айналады және он күннiң iшiнде Президенттiң қол қоюына берiледi. Тұтас алғанда, Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданбаған жоба Мәжiлiске қайтарылады. Егер Мәжiлiс депутаттары жалпы санының үштен екiсiнiң көпшiлiк дауысымен жобаны қайтадан мақұлдаса, ол Сенатқа қайта талқылауға және дауысқа салуға берiледi. Қайта қабылданбаған заң жобасын сол сессия барысында қайтадан енгiзуге болмайды.

5. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен заң жобасына енгiзiлген өзгертулер мен толықтырулар Мәжiлiске жiберiледi. Егер Мәжiлiс депутаттардың жалпы санының көпшiлiк дауысымен ұсынылған өзгертулермен және толықтырулармен келiссе, заң қабылданды деп есептеледi. Егер Мәжiлiс нақ сондай көпшiлiк дауыспен Сенат енгiзген өзгертулер мен толықтыруларға қарсы болса, Палаталар арасындағы келiспеушiлiк келiсу рәсiмi арқылы шешiледi.

5-1. Мәжiлiс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң дауысымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа берiледi, онда алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң дауысымен қабылданған жоба конституциялық заңға айналады және он күн iшiнде Республика Президентiне қол қоюға ұсынылады. Конституциялық заң жобасын тұтастай қабылдамауды Мәжiлiс немесе Сенат Палата депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен жүзеге асырады.

Сенат депутаттары жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң дауысымен конституциялық заң жобасына енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар Мәжiлiске жiберiледi. Егер Мәжiлiс депутаттардың кемiнде үштен екiсiнiң дауысымен Сенат енгiзген өзгерiстермен және толықтырулармен келiссе, конституциялық заң қабылданды деп есептеледi.

Егер Мәжiлiс, Сенат енгiзген өзгерiстер мен толықтырулар бойынша дауыс беру кезiнде олармен депутаттардың кемiнде үштен екiсiнiң дауысымен келiспесе, онда палаталар арасындағы келiспеушiлiктер келiсу рәсiмдерi арқылы шешiледi.

6. Мемлекеттiк кiрiстi қысқартуды немесе мемлекеттiк шығысты көбейтудi көздейтiн заңдардың жобалары Республика Үкiметiнiң оң қорытындысы болғанда ғана енгiзiлуi мүмкiн. Республика Президентiнiң заң шығару бастамасы тәртiбiмен Парламент Мәжiлiсiне енгiзiлген заңнамалық актiлердiң жобалары үшiн мұндай қорытындының болуы талап етiлмейдi.

7. Үкiмет енгiзген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында Үкiметке сенiм туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауыс беру сенiм туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегiз сағаттан ерте өткiзiлмейдi. Егер сенiмсiздiк бiлдiру туралы ұсыныс палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысын ала алмаса, заң жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп есептеледi. Алайда Үкiмет бұл құқықты жылына екi реттен артық пайдалана алмайды.

Ескерту. 61-баптың 7-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.12 № 3/2, 1999.09.27 № 18/2, 2003.05.13 № 6, 61-баптың 3-тармағының 1) және 2) тармақшаларына түсiнiктеме берiлдi - 1999.11.03 № 19/2, 61-баптың 6-тармағына түсiнiктеме берiлдi - 2000.06.15 № 9/2, 61-баптың 2) тармағына түсiнiктеме берiлдi - 2000.07.03 № 15/2, 61-баптың 1 және 4-тармақтарына түсiнiктеме берiлдi - 2001.06.08 № 8/2, 61-бабы 3-тармағының 1) және 3) тармақшаларына түсiнiктеме берiлдi - 2008.10.15 № 8 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

62-бап

1. Парламент Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар Қазақстан Республикасының заңдары, Парламенттiң қаулылары, Сенат пен Мәжiлiстiң қаулылары түрiнде заң актiлерiн қабылдайды.

2. Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн күшiне енедi.

3. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк дауысымен енгiзiледi.

4. Конституциялық заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң көпшiлiк дауысымен қабылданады.

5. Парламент пен оның Палаталарының заң актiлерi, егер Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданады.

6. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу мәселелерi бойынша кемiнде екi оқылым өткiзу мiндеттi.

7. Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының қаулылары Конституцияға қайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оның Палаталарының қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиiс.

8. Республиканың заң және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiн әзiрлеу, ұсыну, талқылау, күшiне енгiзу және жариялау тәртiбi арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерiмен реттеледi.

Ескерту. 62-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.07.03 № 15/2, 2007.04.18 № 4 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

63-бап

1. Республика Президентi Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейiн Парламенттi немесе Парламент Мәжiлiсiн тарата алады.

2. Парламенттi және Парламент Мәжiлiсiн төтенше немесе соғыс жағдайы кезеңiнде, Президент өкiлеттiгiнiң соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы таратудан кейiнгi бiр жыл iшiнде таратуға болмайды.

Ескерту. 63-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

V бөлiм

ҮКIМЕТ

64-бап

1. Үкiмет Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды.

2. Үкiмет алқалы орган болып табылады және өзiнiң бүкiл қызметiнде Республика Президентiнiң алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжiлiсiнiң және Парламенттiң алдында жауапты.

3. Конституцияның 57-бабының 6) тармақшасында көзделген ретте Үкiмет мүшелерi Парламент палаталарына есеп бередi.

4. Үкiметтiң құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi.

Ескерту. 64-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

65-бап

1. Қазақстан Республикасының Президентi Үкiметтi Конституцияда көзделген тәртiппен құрады.

2. Республика Премьер-Министрi тағайындалғаннан кейiнгi он күн мерзiм iшiнде Премьер-Министр Үкiметтiң құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентiне ұсыныс енгiзедi.

3. Үкiмет мүшелерi Қазақстан халқы мен Президентiне ант бередi.

66-бап

Қазақстан Республикасының Үкiметi:

1) мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабiлетiнiң, қауiпсiздiгiнiң, қоғамдық тәртiптi қамтамасыз етудiң негiзгi бағыттарын әзiрлейдi және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;

2) Парламентке республикалық бюджеттi және оның атқарылуы туралы есептi ұсынады, бюджеттiң атқарылуын қамтамасыз етедi;

3) Мәжiлiске заң жобаларын енгiзедi және заңдардың орындалуын қамтамасыз етедi;

4) мемлекеттiк меншiктi басқаруды ұйымдастырады;

5) Республиканың сыртқы саясатын жүргiзу жөнiнде шаралар әзiрлейдi;

6) министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, өзге де орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне басшылық жасайды;

7) Республиканың министрлiктерi, мемлекеттiк комитеттерi, өзге де орталық және жергiлiктi атқарушы органдары актiлерiнiң күшiн толық немесе қолданылу бөлiгiнде жояды немесе тоқтата тұрады;

8) Үкiмет құрамына кiрмейтiн орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;

9) алып тасталды;

10) өзiне Конституциямен, заңдармен және Президент актiлерiмен жүктелген өзге де қызметтердi орындайды.

Ескерту. 66-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 66-баптың 4) тармақшасына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.17 № 4/2, 66-баптың 5) тармақшасына түсiнiктеме берiлдi 2001.04.12 № 1/2 қаулыларымен.

67-бап

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi:

1) Үкiмет қызметiн ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшiн дербес жауап бередi;

2) алып тасталды;

3) Үкiмет қаулыларына қол қояды;

4) Үкiмет қызметiнiң негiзгi бағыттары жөнiнде және оның аса маңызды барлық шешiмдерi жөнiнде Президентке баяндап отырады;

5) Үкiмет қызметiн ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа да қызметтердi атқарады.

Ескерту. 67-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

68-бап

1. Үкiмет мүшелерi өз құзыретi шегiнде шешiмдер қабылдауда дербестiкке ие әрi өздерiне бағынысты мемлекеттiк органдардың жұмысы үшiн Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң алдында жеке-дара жауап бередi. Үкiметтiң жүргiзiп отырған саясатымен келiспейтiн немесе оны жүргiзбейтiн Үкiмет мүшесi орнынан түсуге өтiнiш бередi не ол лауазымнан босатылуға тиiс.

2. Үкiмет мүшелерiнiң өкiлдi органның депутаттары болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқаруға, кәсiпкерлiк iспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес өздерiнiң лауазымдық мiндеттерi болып табылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiруге құқығы жоқ.

Ескерту. 68-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284, 2007.05.21 № 254 заңдарымен.

69-бап

1. Қазақстан Республикасының Үкiметi өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар қаулылар шығарады.

2. Республиканың Премьер-Министрi Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар өкiмдер шығарады.

3. Үкiметтiң қаулылары және Премьер-Министрдiң өкiмдерi Конституцияға, заң актiлерiне, Республика Президентiнiң жарлықтары мен өкiмдерiне қайшы келмеуге тиiс.

70-бап

1. Үкiмет жаңадан сайланған Қазақстан Республикасы Президентiнiң алдында өз өкiлеттiгiн доғарады.

Республиканың Премьер-Министрi жаңадан сайланған Парламент Мәжiлiсiнiң алдында Үкiметке сенiм туралы мәселе қояды. Мәжiлiс сенiм бiлдiрген жағдайда, егер Республика Президентi өзгеше шешiм қабылдамаса, Үкiмет өз мiндеттерiн атқаруды жалғастыра бередi.

2. Егер Үкiмет және оның кез келген мүшесi өздерiне жүктелген мiндеттердi одан әрi жүзеге асыру мүмкiн емес деп есептесе, олар Республиканың Президентiне өз орнынан түсетiнi туралы мәлiмдеуге хақылы.

3. Парламент Мәжiлiсi немесе Парламент Үкiметке сенiмсiздiк бiлдiрген жағдайда Үкiмет орнынан түсетiнi туралы Республика Президентiне мәлiмдейдi.

4. Орнынан түсудi қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселенi Республиканың Президентi он күн мерзiмде қарайды.

5. Орнынан түсудi қабылдау Үкiметтiң не оның тиiстi мүшесiнiң өкiлеттiгi тоқтатылғанын бiлдiредi. Премьер-Министрдiң орнынан түсуiн қабылдау бүкiл Үкiметтiң өкiлеттiгi тоқтатылғанын бiлдiредi.

6. Үкiметтiң немесе оның мүшесiнiң орнынан түсуi қабылданбаған жағдайда Президент оған мiндеттерiн одан әрi жүзеге асыруды тапсырады.

7. Республиканың Президентi өз бастамасы бойынша Үкiметтiң өкiлеттiгiн тоқтату туралы шешiм қабылдауға және оның кез келген мүшесiн қызметтен босатуға хақылы. Премьер-Министрдi қызметiнен босату бүкiл Үкiметтiң өкiлеттiгi тоқтатылғанын бiлдiредi.

Ескерту. 70-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.11.19 № 11 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

VI бөлiм

КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС

71-бап

1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi жетi мүшеден тұрады, олардың өкiлеттiгi алты жылға созылады. Республиканың экс-Президенттерi құқығы бойынша ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестiң мүшелерi болып табылады.

2. Конституциялық Кеңестiң Төрағасын Республиканың Президентi тағайындайды және дауыс тең бөлiнген жағдайда оның дауысы шешушi болып табылады.

3. Конституциялық Кеңестiң екi мүшесiн - Республика Президентi, екi-екi мүшеден тиiсiнше Сенат пен Мәжiлiс тағайындайды.

Конституциялық Кеңес мүшелерiнiң жартысы әрбiр үш жыл сайын жаңартылып отырады.

4. Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшесiнiң қызметi депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқарумен, кәсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды.

5. Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшелерiн өздерiнiң өкiлеттiгi мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттердi қоспағанда, Парламенттiң келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

6. Конституциялық Кеңестiң ұйымдастырылуы мен қызметi конституциялық заңмен реттеледi.

Ескерту. 71-баптың 5-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.01.30 № 10 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

72-бап

1. Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Сенат Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде бестен бiр бөлiгiнiң, Премьер-Министрдiң өтiнiшi бойынша:

1) дау туған жағдайда Республика Президентiнiң, Парламент депутаттарының сайлауын өткiзудiң дұрыстығы және республикалық референдум өткiзу туралы мәселенi шешедi;

2) Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестiгiн Президент қол қойғанға дейiн қарайды;

2-1) Парламент және оның палаталары қабылдаған қаулылардың Республика Конституциясына сәйкестiгiн қарайды;

3) Республиканың халықаралық шарттарын бекiткенге дейiн олардың Конституцияға сәйкестiгiн қарайды;

4) Конституцияның нормаларына ресми түсiндiрме бередi;

5) Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген реттерде қорытындылар бередi.

2. Конституциялық Кеңес соттардың өтiнiштерiн Конституцияның 78-бабында белгiленген реттерде қарайды.

Ескерту. 72-баптың 1-тармағының 2) тармақшасына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.07.03 № 15/2, 72-баптың 1-тармағының 4) тармақшасына түсiнiктеме берiлдi - 2001.12.13 № 19/2 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

73-бап

1. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 1)-тармақшасында көрсетiлген мәселелер бойынша өтiнiш жасалған ретте, Президенттiң қызметiне кiрiсуi, Парламенттiң сайланған депутаттарын тiркеу не республикалық референдумның нәтижелерiн шығару тоқтатыла тұрады.

2. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 2) және 3) тармақшаларында көрсетiлген мәселелер бойынша өтiнiш жасалған ретте, тиiстi актiлерге қол қою не оларды бекiту мерзiмiнiң өтуi тоқтатыла тұрады.

3. Конституциялық Кеңес өтiнiштер түскен күннен бастап бiр ай iшiнде өз шешiмiн шығарады. Егер мәселе кейiнге қалдыруға болмайтын болса, Республика Президентiнiң талабы бойынша бұл мерзiм он күнге дейiн қысқартылуы мүмкiн.

4. Конституциялық Кеңестiң шешiмiне толығымен немесе бiр бөлiгiне Республиканың Президентi қарсылық бiлдiруi мүмкiн, бұл қарсылық Конституциялық Кеңес мүшелерi жалпы санының үштен екiсiнiң дауысымен еңсерiледi. Президент қарсылығы еңсерiлмеген жағдайда, Конституциялық Кеңестiң шешiмi қабылданбады деп есептеледi.

74-бап

1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылған заңдар мен халықаралық шарттарға қол қойылмайды не, тиiсiнше, бекiтiлмейдi және күшiне енгiзiлмейдi.
2. Конституциялық емес деп танылған, оның iшiнде адамның және азаматтың Конституцияда баянды етiлген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi деп танылған заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң күшi жойылады және қолданылуға жатпайды.

3. Конституциялық Кеңестiң шешiмдерi қабылданған күннен бастап күшiне енедi, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi, түпкiлiктi болып табылады және шағымдануға жатпайды.

Ескерту. 74-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2001.12.13 № 19/2 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

VII бөлiм
СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛIГI

75-бап

1. Қазақстан Республикасында сот төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады.

2. Сот билiгi сотта iс жүргiзудiң азаматтық, қылмыстық және заңмен белгiленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот iсiн жүргiзу алқабилердiң қатысуымен жүзеге асырылады.

3. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергiлiктi және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.

4. Республиканың сот жүйесi Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен белгiленедi. Қандай да бiр атаумен арнаулы және төтенше соттарды құруға жол берiлмейдi.

Ескерту. 75-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 75-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2002.02.15 № 1, 2006.04.14 № 1 қаулыларымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

76-бап

1. Сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзiне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды, Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етудi мақсат етiп қояды.

2. Сот билiгi Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының негiзiнде туындайтын барлық iстер мен дауларға қолданылады.

3. Соттар шешiмдерiнiң, үкiмдерi мен өзге де қаулыларының Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi болады.

Ескерту. 76-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.22 № 7/2, 2000.12.20 № 21/2, 2007.04.18 № 4 қаулыларымен.

77-бап

1. Судья сот төрелiгiн iске асыру кезiнде тәуелсiз және Конституция мен заңға ғана бағынады.

2. Сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi соттың қызметiне қандай да болсын араласуға жол берiлмейдi, және ол заң бойынша жауапкершiлiкке әкеп соғады. Нақты iстер бойынша судьялар есеп бермейдi.

3. Заңды қолданған кезде судья төмендегi принциптердi басшылыққа алуға тиiс:

1) адамның кiнәлi екендiгi заңды күшiне енген сот үкiмiмен танылғанша ол жасалған қылмысқа кiнәлi емес деп есептеледi;

2) бiр құқық бұзушылық үшiн ешкiмдi де қайтадан қылмыстық немесе әкiмшiлiк жауапқа тартуға болмайды;

3) өзiне заңмен көзделген соттылығын оның келiсiмiнсiз ешкiмнiң өзгертуiне болмайды;

4) сотта әркiм өз сөзiн тыңдатуға құқылы;

5) жауапкершiлiктi белгiлейтiн немесе күшейтетiн, азаматтарға жаңа мiндеттемелер жүктейтiн немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың керi күшi болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейiн ол үшiн жауапкершiлiк заңмен алынып тасталса немесе жеңiлдетiлсе, жаңа заң қолданылады;

6) айыпталушы өзiнiң кiнәсiздiгiн дәлелдеуге мiндеттi емес;

7) ешкiм өзiне-өзi, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгiленген шектегi жақын туыстарына қарсы айғақ беруге мiндеттi емес. Дiни қызметшiлер өздерiне сенiп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға мiндеттi емес;

8) адамның кiнәлi екендiгi жөнiндегi кез келген күдiк айыпталушының пайдасына қарастырылады;

9) заңсыз тәсiлмен алынған айғақтардың заңды күшi болмайды. Ешкiм өзiнiң жеке мойындауы негiзiнде ғана сотталуға тиiс емес;

10) қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берiлмейдi.

4. Конституциямен белгiленген сот төрелiгiнiң принциптерi Республиканың барлық соттары мен судьяларына ортақ және бiрыңғай болып табылады.

Ескерту. 77-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.03.10 № 2/2, 2007.04.18 № 4 қаулыларымен.

78-бап

Соттардың Конституциямен баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiретiн заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиiстi заң немесе өзге де нормативтiк құқықтық акт Конституциямен баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтiредi деп тапса, iс жүргiзудi тоқтата тұруға және осы актiнi конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгiнуге мiндеттi.

79-бап

1. Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсiздiгi Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьяның өкiлеттiгi тек заңда белгiленген негiздер бойынша ғана тоқтатылуы немесе кiдiртiлуi мүмкiн.

2. Судьяны тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, Республика Жоғары Сот Кеңесiнiң қорытындысына негiзделген Қазақстан Республикасы Президентiнiң келiсiмiнсiз не Конституцияның 55-бабының 3) тармақшасында белгiленген жағдайда, - Сенаттың келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

3. Республиканың жиырма бес жасқа толған, жоғары заң бiлiмi, заң мамандығы бойынша кемiнде екi жыл жұмыс стажы бар және бiлiктiлiк емтиханын тапсырған азаматтары судья бола алады. Республика соттарының судьяларына заң бойынша қосымша талаптар белгiленуi мүмкiн.

4. Судьяның қызметi депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқарумен, кәсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды.

Ескерту. 79-баптың 2-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.01.30 № 10, 79-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2004.06.23 № 6 қаулыларымен.

80-бап

Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық бюджет қаражаты есебiнен жүргiзiледi және ол сот төрелiгiн толық әрi тәуелсiз жүзеге асыру мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге тиiс.

81-бап

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық, жергiлiктi және басқа да соттарда қаралатын өзге де iстер жөнiндегi жоғары сот органы болып табылады, заңда көзделген iс жүргiзу нысандарында олардың қызметiн қадағалауды жүзеге асырады, сот практикасының мәселелерi бойынша түсiнiктемелер берiп отырады.

Ескерту. 81-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

82-бап

1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот Кеңесiнiң кепiлдемесiне негiзделген Республика Президентiнiң ұсынуымен Сенат сайлайды.

2. Жергiлiктi және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот Кеңесiнiң кепiлдемесi бойынша Республика Президентi қызметке тағайындайды.

3. Соттарда конституциялық заңға сәйкес сот алқалары құрылуы мүмкiн. Сот алқалары төрағаларына өкiлеттiктер беру тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi.

4. Жоғары Сот Кеңесi Республика Президентi тағайындайтын Төрағадан және басқа да адамдардан құралады.

5. Жоғары Сот Кеңесiнiң мәртебесi және жұмысын ұйымдастыру заңмен белгiленедi.

Ескерту. 82-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

83-бап

1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президентi жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң дәлме-дәл әрi бiркелкi қолданылуын, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау мен тергеудiң, әкiмшiлiк және орындаушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнiнде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi. Прокуратура сотта мемлекет мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңмен белгiленген жағдайда, тәртiпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады.

2. Республика Прокуратурасы төменгi прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бiрыңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкiлеттiгiн басқа мемлекеттiк органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсiз жүзеге асырады және Республика Президентiне ғана есеп бередi.

3. Республиканың Бас Прокурорын өз өкiлеттiгi мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттердi қоспағанда, Сенаттың келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас Прокурор өкiлеттiгiнiң мерзiмi бес жыл.

4. Республика прокуратурасының құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi заңмен белгiленедi.

Ескерту. 83-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.12.26 № 23/2, 83-баптың 3-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.01.30 № 10, 83-бапқа түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2003.12.31 № 13 қаулыларымен.

84-бап

Ескерту. 84-бап алып тасталды - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

VIII бөлiм

ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ
ЖӘНЕ ӨЗIН-ӨЗI БАСҚАРУ

85-бап

Жергiлiктi мемлекеттiк басқаруды тиiстi аумақтағы iстiң жай-күйiне жауапты жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.

86-бап

1. Жергiлiктi өкiлдi органдар - мәслихаттар тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстегi халықтың еркiн бiлдiредi және жалпымемлекеттiк мүдделердi ескере отырып, оны iске асыруға қажеттi шараларды белгiлейдi, олардың жүзеге асырылуын бақылайды.

2. Мәслихаттарды жалпыға бiрдей, тең, төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге халық сайлайды.

3. Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты болып сайлана алады. Республика азаматы бiр мәслихаттың ғана депутаты бола алады.

4. Мәслихаттардың қарауына мыналар жатады:

1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын, жергiлiктi бюджеттi және олардың атқарылуы туралы есептердi бекiту;

2) өздерiнiң қарауына жатқызылған жергiлiктi әкiмшiлiк-аумақтық құрылыс мәселелерiн шешу;

3) заңмен мәслихат құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша жергiлiктi атқарушы органдар басшыларының есептерiн қарау;

4) мәслихаттың тұрақты комиссияларын және өзге де жұмыс органдарын құру, олардың қызметi туралы есептердi тыңдау, мәслихат жұмысын ұйымдастыруға байланысты өзге де мәселелердi шешу;

5) Республика заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қамтамасыз ету жөнiндегi өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.

5. Мәслихаттың өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын Республика Президентi тоқтатады, сондай-ақ мәслихат өзiн-өзi тарату туралы шешiм қабылдаған ретте де оның өкiлеттiгi мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.

6. Мәслихаттардың құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi, олардың депутаттарының құқықтық жағдайы заңмен белгiленедi.

Ескерту. 86-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

87-бап

1. Жергiлiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының бiрыңғай жүйесiне кiредi, тиiстi аумақтың мүддесi мен даму қажеттiлiгiн ұштастыра отырып, атқарушы билiктiң жалпы мемлекеттiк саясатын жүргiзудi қамтамасыз етедi.

2. Жергiлiктi атқарушы органдардың қарауына мыналар жатады:

1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын, жергiлiктi бюджеттi әзiрлеу және олардың атқарылуын қамтамасыз ету;

2) коммуналдық меншiктi басқару;

3) жергiлiктi атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және қызметтен босату, жергiлiктi атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға байланысты өзге де мәселелердi шешу;

4) жергiлiктi мемлекеттiк басқару мүддесiне сай Республика заңдарымен жергiлiктi атқарушы органдарға жүктелетiн өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.

3. Жергiлiктi атқарушы органды Республика Президентi мен Үкiметiнiң өкiлi болып табылатын тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң әкiмi басқарады.

4. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкiмдерiн қызметке тиiсiнше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттарының келiсiмiмен Республика Президентi тағайындайды. Өзге әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстердiң әкiмдерi қызметке Қазақстан Республикасының Президентi айқындаған тәртiппен тағайындалады немесе сайланады. Республика Президентi өзiнiң ұйғаруы бойынша әкiмдердi қызметтерiнен босатуға хақылы.

5. Мәслихат депутаттарының жалпы санының кемiнде бестен бiрiнiң бастамасы бойынша әкiмге сенiмсiздiк бiлдiру туралы мәселе қойылуы мүмкiн. Бұл жағдайда мәслихат өз депутаттарының жалпы санының көпшiлiк дауысымен әкiмге сенiмсiздiк бiлдiруге және оны қызметiнен босату жөнiнде тиiсiнше Республика Президентiнiң не жоғары тұрған әкiмнiң алдына мәселе қоюға хақылы. Облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкiмдерiнiң өкiлеттiгi жаңадан сайланған Республика Президентi қызметiне кiрiскен кезде тоқтатылады.

6. Жергiлiктi атқарушы органдардың құзыретi, ұйымдастырылуы және олардың қызмет тәртiбi заңмен белгiленедi.

Ескерту. 87-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284, 2007.05.21 № 254 заңдарымен.

88-бап

1. Мәслихаттар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша шешiмдер, ал әкiмдер - тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң аумағында орындалуға мiндеттi шешiмдер мен өкiмдер қабылдайды.

2. Мәслихаттардың жергiлiктi бюджет кiрiсiн қысқартуды немесе жергiлiктi бюджет шығысын ұлғайтуды көздейтiн шешiмдерiнiң жобалары әкiмнiң оң қорытындысы болған кезде ғана қарауға енгiзiлуi мүмкiн.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес келмейтiн мәслихат шешiмдерiнiң күшi сот тәртiбiмен жойылуы мүмкiн.

4. Әкiмдердiң шешiмдерi мен өкiмдерiнiң күшiн тиiсiнше Қазақстан Республикасының Президентi, Үкiметi не жоғары тұрған әкiм жоюы мүмкiн, сондай-ақ олардың күшi сот тәртiбiмен жойылуы мүмкiн.

Ескерту. 88-баптың 4-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.05.31 № 3/2 қаулысымен.

89-бап

1. Қазақстан Республикасында жергiлiктi маңызы бар мәселелердi тұрғын халықтың өзi шешуiн қамтамасыз ететiн жергiлiктi өзiн-өзi басқару танылады.

2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды тұрғын халық тiкелей жүзеге асырады, сондай-ақ ол мәслихаттар және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын жергiлiктi қоғамдастықтардағы басқа да жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары арқылы жүзеге асырылады.

Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру заңға сәйкес берiлуi мүмкiн.

3. Қазақстанда жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды ұйымдастыру мен олардың қызметi заңмен реттеледi.

4. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының дербестiгiне олардың заңмен белгiленген өкiлеттiгi шегiнде кепiлдiк берiледi.

Ескерту. 89-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

IX бөлiм

ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР

90-бап

1. Республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы референдум нәтижелерi ресми түрде жарияланған күннен бастап күшiне енедi, сол мезгiлден бастап бұрынғы қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының күшi жойылады.

2. Республикалық референдумда Конституция қабылданған күн мемлекеттiк мереке - Қазақстан Республикасының Конституциясы Күнi деп жарияланады.

91-бап

1. Қазақстан Республикасының Конституциясына Республика Президентiнiң өз бастамасымен, Парламенттiң немесе Үкiметтiң ұсынысымен қабылданған шешiмi бойынша өткiзiлетiн республикалық референдум өзгертулер мен толықтырулар енгiзуi мүмкiн. Егер Президент оны Парламенттiң қарауына беру қажет деп ұйғарса, Конституцияға енгiзiлетiн өзгертулер мен толықтырулар жобасы республикалық референдумға шығарылмайды. Мұндай жағдайда Парламенттiң шешiмi Конституцияда белгiленген тәртiппен қабылданады. Егер Республика Президентi Конституцияға өзгерiстер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламенттiң ұсынысын қабылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарының әрқайсысының депутаттары жалпы санының кемiнде бестен төртiнiң көпшiлiк дауысымен Парламент осы өзгерiстер мен толықтыруларды Конституцияға енгiзу туралы заң қабылдауға хақылы. Мұндай жағдайда Республика Президентi осы заңға қол қояды немесе оны республикалық референдумға шығарады, егер республикалық референдумға қатысуға құқығы бар Республика азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге қатысса, ол өткiзiлдi деп есептеледi. Республикалық референдумға шығарылған Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар, егер олар үшiн облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың кемiнде үштен екiсiнде дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы жақтап дауыс берсе, қабылданды деп есептеледi.

2. Конституцияда белгiленген мемлекеттiң бiртұтастығын және аумақтық тұтастығын, Республиканы басқару нысанын өзгертуге болмайды.

Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен, 91-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1998.12.04 № 13/2 қаулысымен, өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

92-бап

1. Конституциялық заңдар Конституция күшiне енген күннен бастап бiр жыл iшiнде қабылдануға тиiс. Егер Конституцияда конституциялық деп аталған заңдар немесе заң күшi бар актiлер ол күшiне енген кезде қабылданып қойған болса, онда олар Конституцияға сәйкес келтiрiледi де, Қазақстан Республикасының конституциялық заңдары деп есептеледi.

2. Конституцияда аталған өзге заңдар Парламент белгiлейтiн тәртiп пен мерзiмде, бiрақ Конституция күшiне енген күннен бастап екi жылдан кешiктiрiлмей қабылдануға тиiс.

3. Республика Президентiнiң өзiне берiлген қосымша өкiлеттiктi жүзеге асыру мерзiмi iшiнде «Қазақстан Республикасының Президентi мен жергiлiктi әкiмдерге уақытша қосымша өкiлеттiк беру туралы» 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес шыққан және заң күшi бар Жарлықтары Республика заңдарын өзгерту, толықтыру немесе күшiн жою үшiн көзделген тәртiппен ғана өзгертiлуi, толықтырылуы немесе күшiн жоюы мүмкiн. 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 64-бабының 12-15, 18 және 20-тармақтарымен көзделген мәселелер бойынша өзiне берiлген қосымша өкiлеттiктi жүзеге асыру мерзiмi iшiнде шыққан Республика Президентiнiң жарлықтары Республика Парламентiнiң бекiтуiне жатпайды.

4. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдары оған қайшы келмейтiн бөлiгiнде қолданылады және Конституция қабылданған күннен бастап екi жыл iшiнде оған сәйкес келтiрiлуге тиiс.

Ескерту. 92-баптың 4-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2000.06.15 № 8/2 қаулысымен.

93-бап

Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкiмет, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар, арнаулы заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттiк тiлдi еркiн әрi тегiн меңгеруi үшiн қажеттi ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрiн жасауға мiндеттi.

94-бап

1. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президентi Конституция белгiлеген Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiктерiне ие болады және оларды 1995 жылғы 29 сәуiрде республикалық референдумда қабылданған шешiм бойынша белгiленген мерзiм iшiнде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентiнiң келiсiмiмен Республика Президентi өкiлеттiгiнiң қазiргi мерзiмi Республика Парламентi Палаталарының бiрлескен отырысында Палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшiлiк дауысымен қабылданған Республика Парламентiнiң қаулысымен қысқартылуы мүмкiн. Мұндай жағдайда Парламент Мәжiлiсi бiр ай iшiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң сайлауын тағайындайды. Осы сайлаудың қорытындылары бойынша сайланған Республика Президентi сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бiр ай iшiнде ант бередi және жетi жылдан кейiн желтоқсанның бiрiншi жексенбiсiнде өткiзiлуге тиiс кезектi Президент сайлауында сайланған Республика Президентi қызметiне кiрiскенге дейiн өз өкiлеттiгiн жүзеге асырады.

2. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-Президентi өзi сайланған мерзiм аяқталғанға дейiн өкiлеттiгiн сақтайды.

Ескерту. 94-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен; 94-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 2005.08.19 № 5 қаулысымен.

94-1-бап

Конституцияның 41-бабы 1-тармағының Республика Президентiнiң өкiлеттiк мерзiмiн белгiлейтiн ережесi 2005 жылғы 4 желтоқсандағы сайлауда сайланған Республика Президентiнiң жетi жылдық өкiлеттiк мерзiмiнiң аяқталуына байланысты өткiзiлетiн президенттiк сайлау қорытындысы бойынша Республика Президентi болып сайланған адамға қолданылатын болады.

Ескерту. 94-1-баппен толықтырылды - ҚР 2007.05.21 № 254 Заңымен.

95-бап

1. Бiрiншi сайланған Сенат депутаттарының жартысы төрт жыл мерзiмге, депутаттардың екiншi жартысы екi жыл мерзiмге конституциялық заңмен белгiленген тәртiппен сайланады.

2. Қазақстан Республикасы Конституциясының Парламент Мәжiлiсi депутаттарын партиялық тiзiмдер негiзiнде сайлау туралы ережелерi екiншi шақырылатын Парламент Мәжiлiсi депутаттарын сайлаудан бастап қолданылады.

Ескерту. 95-бапқа өзгерістер енгiзiлдi - ҚР 1998.10.07 № 284 Заңымен; 95-баптың 1-тармағына түсiнiктеме берiлдi - ҚР Конституциялық Кеңесiнiң 1999.11.29 № 24/2 қаулысымен.

96-бап

Конституция күшiне енген күннен бастап Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетi онда белгiленген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құқықтарына, мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне ие болады.

97-бап

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiнiң бiрiншi құрамы былайша құрылады: Республика Президентi, Парламент Сенатының Төрағасы мен Парламент Мәжiлiсiнiң Төрағасы Конституциялық Кеңестiң мүшелерiнен бiр бiрден үш жыл мерзiмге, ал Конституциялық Кеңестiң мүшелерiнен бiр бiрден алты жыл мерзiмге тағайындайды, Конституциялық Кеңестiң Төрағасын Республика Президентi алты жыл мерзiмге тағайындайды.

98-бап

1. Конституцияда көзделген сот төрелiгi мен тергеу органдары тиiстi заңдарда көзделген тәртiп пен мерзiмде құрылады. Олар құрылғанға дейiн жұмыс iстеп тұрған сот төрелiгi мен тергеу органдары өз өкiлеттiктерiн сақтайды.

2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының және Жоғары Төрелiк Сотының, жергiлiктi соттардың судьялары Конституцияда көзделген соттар құрылғанға дейiн өз өкiлеттiктерiн сақтайды. Судьялардың бос орындары Конституцияда белгiленген тәртiппен толықтырылады.

Конституция Республики Казахстан

K950001000_.20110202.rus

Конституция Республики Казахстан Конституция принята на республиканском референдуме 30 августа 1995 года

Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1996 г., N 4, ст. 217

Мы, народ Казахстана, объединенный общей исторической судьбой, созидая государственность на исконной казахской земле, сознавая себя миролюбивым гражданским обществом, приверженным идеалам свободы, равенства и согласия, желая занять достойное место в мировом сообществе, осознавая свою высокую ответственность перед нынешним и будущими поколениями, исходя из своего суверенного права, принимаем настоящую Конституцию.

Раздел I. Общие положения

Статья 1 1. Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и

социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы.

2. Основополагающими принципами деятельности Республики являются: общественное согласие и политическая стабильность, экономическое развитие на благо всего народа, казахстанский патриотизм, решение наиболее важных вопросов государственной жизни демократическими методами, включая голосование на республиканском референдуме или в Парламенте. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 21 декабря 2001 г. N 18/2.

Статья 2 1. Республика Казахстан является унитарным государством с президентской формой

правления. 2. Суверенитет Республики распространяется на всю ее территорию. Государство

обеспечивает целостность, неприкосновенность и неотчуждаемость своей территории. 3. Административно-территориальное устройство Республики, статус ее столицы

определяются законом. Столицей Казахстана является город Астана.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

4. Наименования Республика Казахстан и Казахстан равнозначны. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 23 апреля 2003 г. N 4.

Статья 2 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 3 1. Единственным источником государственной власти является народ. 2. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и

свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам.

3. Никто не может присваивать власть в Республике Казахстан. Присвоение власти преследуется по закону. Право выступать от имени народа и государства принадлежит Президенту, а также Парламенту Республики в пределах его конституционных полномочий. Правительство Республики и иные государственные органы выступают от имени государства в пределах делегированных им полномочий.

4. Государственная власть в Республике едина, осуществляется на основе Конституции и законов в соответствии с принципом ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную ветви и взаимодействия между собой с использованием системы сдержек и противовесов.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2.

Статья 4 1. Действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции,

соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств Республики, а также нормативных постановлений Конституционного Совета и Верховного Суда Республики.

2. Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории Республики.

3. Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.

4. Все законы, международные договоры, участником которых является Республика, публикуются. Официальное опубликование нормативных правовых актов, касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является обязательным условием их применения.

Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 11.10.2000 N 18; от 05.11.2009 № 6.

Статья 5 1. В Республике Казахстан признаются идеологическое и политическое многообразие.

Не допускается создание в государственных органах организаций политических партий. 2. Общественные объединения равны перед законом. Не допускается незаконное

вмешательство государства в дела общественных объединений и общественных объединений в дела государства, возложение на общественные объединения функций государственных

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

органов. 3. Запрещаются создание и деятельность общественных объединений, цели или действия

которых направлены на насильственное изменение конституционного строя, нарушение целостности Республики, подрыв безопасности государства, разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований.

4. В Республике не допускается деятельность политических партий и профессиональных союзов других государств, партий на религиозной основе, а также финансирование политических партий и профессиональных союзов иностранными юридическими лицами и гражданами, иностранными государствами и международными организациями.

5. Деятельность иностранных религиозных объединений на территории Республики, а также назначение иностранными религиозными центрами руководителей религиозных объединений в Республике осуществляются по согласованию с соответствующими государственными органами Республики.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 07 июня 2000 г. N 4/2 . Статья 5 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 6 1. В Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная

и частная собственность. 2. Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить

общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом.

3. Земля и ее недра, воды, растительный и животный мир, другие природные ресурсы находятся в государственной собственности. Земля может находиться также в частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных законом.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 ноября 1999 года N 19/2; постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2; постановление Конституционного Совета РК от 13 апреля 2000 г. N 2/2; от 23 апреля 2003 г. N 4.

Статья 7 1. В Республике Казахстан государственным является казахский язык. 2. В государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с

казахским официально употребляется русский язык. 3. Государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа

Казахстана.

Статья 8 Республика Казахстан уважает принципы и нормы международного права, проводит

политику сотрудничества и добрососедских отношений между государствами, их равенства и невмешательства во внутренние дела друг друга, мирного разрешения международных

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

споров, отказывается от применения первой вооруженной силы. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2.

Статья 9 Республика Казахстан имеет государственные символы - Флаг, Герб и Гимн. Их описание

и порядок официального использования устанавливаются конституционным законом.

Раздел II Человек и гражданин

Статья 10 1. Гражданство Республики Казахстан приобретается и прекращается в соответствии

с законом, является единым и равным независимо от оснований его приобретения. 2. Гражданин Республики ни при каких условиях не может быть лишен гражданства,

права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за пределы Казахстана. 3. За гражданином Республики не признается гражданство другого государства. <*> Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 1 декабря 2003 г. N 12.

Статья 11 1. Гражданин Республики Казахстан не может быть выдан иностранному государству,

если иное не установлено международными договорами Республики. 2. Республика гарантирует своим гражданам защиту и покровительство за ее пределами.

Статья 12 1. В Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы человека в

соответствии с Конституцией. 2. Права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются

абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов.

3. Гражданин Республики в силу самого своего гражданства имеет права и несет обязанности.

4. Иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами и свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.

5. Осуществление прав и свобод человека и гражданина не должно нарушать прав и свобод других лиц, посягать на конституционный строй и общественную нравственность.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 1 декабря 2003 г. N 12; см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4.

Статья 13 1. Каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать свои

права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую оборону.

2. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

3. Каждый имеет право на получение квалифицированной юридической помощи. В случаях, предусмотренных законом, юридическая помощь оказывается бесплатно.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N 7/2; постановление Конституционного Совета РК от 15 февраля 2002 г. N 1.

Статья 14 1. Все равны перед законом и судом.

2. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N 2/2; постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N 7/2.

Статья 15 1. Каждый имеет право на жизнь.

2. Никто не вправе произвольно лишать человека жизни. Смертная казнь устанавливается законом как исключительная мера наказания за террористические преступления, сопряженные с гибелью людей, а также за особо тяжкие преступления, совершенные в военное время, с предоставлением приговоренному права ходатайствовать о помиловании. <*>

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30 января 2003 г. N 10. Статья 15 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 16 1. Каждый имеет право на личную свободу.

2. Арест и содержание под стражей допускаются только в предусмотренных законом случаях и лишь с санкции суда с предоставлением арестованному права обжалования. Без санкции суда лицо может быть подвергнуто задержанию на срок не более семидесяти двух часов.

3. Каждый задержанный, арестованный, обвиняемый в совершении преступления имеет право пользоваться помощью адвоката (защитника) с момента, соответственно, задержания, ареста или предъявления обвинения.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31 декабря 2003 г. N 13. Статья 16 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 17 1. Достоинство человека неприкосновенно. 2. Никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или

унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Статья 18 1. Каждый имеет право на неприкосновенность частной жизни, личную и семейную

тайну, защиту своей чести и достоинства. 2. Каждый имеет право на тайну личных вкладов и сбережений, переписки, телефонных

переговоров, почтовых, телеграфных и иных сообщений. Ограничения этого права допускаются только в случаях и в порядке, прямо установленных законом.

3. Государственные органы, общественные объединения, должностные лица и средства массовой информации обязаны обеспечить каждому гражданину возможность ознакомиться с затрагивающими его права и интересы документами, решениями и источниками информации.

Сноска. См. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 20.08.2009 № 5.

Статья 19 1. Каждый вправе определять и указывать или не указывать свою национальную,

партийную и религиозную принадлежность. 2. Каждый имеет право на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор

языка общения, воспитания, обучения и творчества.

Статья 20 1. Свобода слова и творчества гарантируется. Цензура запрещается. 2. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым, не

запрещенным законом способом. Перечень сведений, составляющих государственные секреты Республики Казахстан, определяется законом.

3. Не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия.

Статья 21 1. Каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан, принадлежит

право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом.

2. Каждый имеет право выезжать за пределы Республики. Граждане Республики имеют право беспрепятственного возвращения в Республику.

Статья 22 1. Каждый имеет право на свободу совести.

2. Осуществление права на свободу совести не должно обуславливать или ограничивать общечеловеческие и гражданские права и обязанности перед государством.

Статья 23 1. Граждане Республики Казахстан имеют право на свободу объединений. Деятельность

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

общественных объединений регулируется законом. 2. Военнослужащие, работники органов национальной безопасности,

правоохранительных органов и судьи не должны состоять в партиях, профессиональных союзах, выступать в поддержку какой-либо политической партии.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 5 июля 2000г. N 13/2 .

Статья 24 1. Каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и

профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения.

2. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.

3. Признается право на индивидуальные и коллективные трудовые споры с использованием установленных законом способов их разрешения, включая право на забастовку.

4. Каждый имеет право на отдых. Работающим по трудовому договору гарантируются установленные законом продолжительность рабочего времени, выходные и праздничные дни, оплачиваемый ежегодный отпуск.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N 2/2.

Статья 25 1. Жилище неприкосновенно. Не допускается лишение жилища, иначе как по решению

суда. Проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются лишь в случаях и в порядке, установленных законом.

2. В Республике Казахстан создаются условия для обеспечения граждан жильем. Указанным в законе категориям граждан, нуждающимся в жилье, оно предоставляется за доступную плату из государственных жилищных фондов в соответствии с установленными законом нормами.

Статья 26 1. Граждане Республики Казахстан могут иметь в частной собственности любое законно

приобретенное имущество. 2. Собственность, в том числе право наследования, гарантируется законом. 3. Никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда.

Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законом, может быть произведено при условии равноценного его возмещения.

4. Каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности. Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 16 июня 2000 г. N 6/2;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

постановление Конституционного Совета РК от 20 декабря 2000 г. N 21/2; постановление Конституционного Совета РК от 1 июля 2005 г. N 4.

Статья 27 1. Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства.

2. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и обязанностью родителей.

3. Совершеннолетние трудоспособные дети обязаны заботиться о нетрудоспособных родителях.

Статья 28 1. Гражданину Республики Казахстан гарантируется минимальный размер заработной

платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни, инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям.

2. Поощряются добровольное социальное страхование, создание дополнительных форм социального обеспечения и благотворительность.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 марта 1999 г. N 3/2.

Статья 29 1. Граждане Республики Казахстан имеют право на охрану здоровья.

2. Граждане Республики вправе получать бесплатно гарантированный объем медицинской помощи, установленный законом.

3. Получение платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой, производится на основаниях и в порядке, установленных законом.

Статья 30 1. Гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных

заведениях. Среднее образование обязательно. 2. Гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего

образования в государственном высшем учебном заведении. 3. Получение платного образования в частных учебных заведениях осуществляется на

основаниях и в порядке, установленных законом. 4. Государство устанавливает общеобязательные стандарты образования. Деятельность

любых учебных заведений должна соответствовать этим стандартам.

Статья 31 1. Государство ставит целью охрану окружающей среды, благоприятной для жизни и

здоровья человека. 2. Сокрытие должностными лицами фактов и обстоятельств, угрожающих жизни и

здоровью людей, влечет ответственность в соответствии с законом.

Статья 32 Граждане Республики Казахстан вправе мирно и без оружия собираться, проводить

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

собрания, митинги и демонстрации, шествия и пикетирование. Пользование этим правом может ограничиваться законом в интересах государственной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья, защиты прав и свобод других лиц.

Статья 33 1. Граждане Республики Казахстан имеют право участвовать в управлении делами

государства непосредственно и через своих представителей, обращаться лично, а также направлять индивидуальные и коллективные обращения в государственные органы и органы местного самоуправления.

2. Граждане Республики имеют право избирать и быть избранными в государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в республиканском референдуме.

3. Не имеют право избирать и быть избранными, участвовать в республиканском референдуме граждане, признанные судом недееспособными, а также содержащиеся в местах лишения свободы по приговору суда.

4. Граждане Республики имеют равное право на доступ к государственной службе. Требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обусловливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом.<*>

Сноска. В статью 33 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284.

Статья 34 1. Каждый обязан соблюдать Конституцию и законодательство Республики Казахстан,

уважать права, свободы, честь и достоинство других лиц. 2. Каждый обязан уважать государственные символы Республики.

Статья 35 Уплата законно установленных налогов, сборов и иных обязательных платежей является

долгом и обязанностью каждого.

Статья 36 1. Защита Республики Казахстан является священным долгом и обязанностью каждого ее

гражданина. 2. Граждане Республики несут воинскую службу в порядке и видах,

установленных законом.

Статья 37 Граждане Республики Казахстан обязаны заботиться о сохранении исторического и

культурного наследия, беречь памятники истории и культуры.

Статья 38 Граждане Республики Казахстан обязаны сохранять природу и бережно относиться к

природным богатствам.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Статья 39 1. Права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами и

лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.

2. Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное согласие.

3. Не допускается ни в какой форме ограничение прав и свобод граждан по политическим мотивам. Ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы, предусмотренные статьями 10, 11, 13-15, пунктом 1 статьи 16, статьей 17, статьей 19, статьей 22, пунктом 2 статьи 26 Конституции.

Раздел III Президент

Статья 40 1. Президент Республики Казахстан является главой государства, его высшим

должностным лицом, определяющим основные направления внутренней и внешней политики государства и представляющим Казахстан внутри страны и в международных отношениях.

2. Президент Республики - символ и гарант единства народа и государственной власти, незыблемости Конституции, прав и свобод человека и гражданина.

3. Президент Республики обеспечивает согласованное функционирование всех ветвей государственной власти и ответственность органов власти перед народом.

Статья 41 1. Президент Республики Казахстан избирается в соответствии с конституционным

законом совершеннолетними гражданами Республики на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.

2. Президентом Республики может быть избран гражданин Республики по рождению, не моложе сорока лет, свободно владеющий государственным языком и проживающий в Казахстане последние пятнадцать лет.

3. Очередные выборы Президента Республики проводятся в первое воскресенье декабря и не могут совпадать по срокам с выборами нового состава Парламента Республики.

3-1. Внеочередные президентские выборы назначаются решением Президента Республики и проводятся в порядке и сроки, установленные конституционным законом.

4. Исключен Законом РК от 07.10.1998 N 284. 5. Кандидат, набравший более пятидесяти процентов голосов избирателей, принявших

участие в голосовании, считается избранным. В случае, если ни один из кандидатов не набрал указанного числа голосов, проводится повторное голосование, в котором участвуют два кандидата, набравшие большее число голосов. Избранным считается кандидат, набравший большее число голосов избирателей, принявших участие в голосовании.

Сноска. Статья 41 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 N 284; см. постановления Конституционного Совета РК от 09.10.1998 N 9/2; от 19.08.2005 года N 5; от 21.05.2007 N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

02.02.2011 № 403-IV (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Статья 42 1. Президент Республики Казахстан вступает в должность с момента принесения народу

следующей присяги: "Торжественно клянусь верно служить народу Казахстана, строго следовать Конституции и законам Республики Казахстан, гарантировать права и свободы граждан, добросовестно выполнять возложенные на меня высокие обязанности Президента Республики Казахстан".

2. Присяга приносится во вторую среду января в торжественной обстановке в присутствии депутатов Парламента, членов Конституционного Совета, судей Верховного Суда, а также всех бывших Президентов Республики. В случае, предусмотренном статьей 48 Конституции, лицом, принявшим на себя полномочия Президента Республики Казахстан, присяга приносится в течение одного месяца со дня принятия полномочий Президента Республики.

3. Полномочия Президента Республики прекращаются с момента вступления в должность вновь избранного Президента Республики, а также в случае досрочного освобождения или отрешения Президента от должности либо его кончины. Все бывшие Президенты Республики, кроме отрешенных от должности, имеют звание экс-Президента Республики Казахстан.

4. (пункт исключен - Законом Республики Казахстан от 7 октября 1998 года N 284) 5. Одно и то же лицо не может быть избрано Президентом Республики более двух раз

подряд. Настоящее ограничение не распространяется на Первого Президента Республики

Казахстан. <*> Сноска. Статья 42 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г. N 284;

от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 43 1. Президент Республики Казахстан не вправе быть депутатом представительного органа,

занимать иные оплачиваемые должности и осуществлять предпринимательскую деятельность.

2. (исключен от 21 мая 2007 г. N 254). Сноска. Статья 43 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N

254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 44 Президент Республики Казахстан: 1) обращается с ежегодным посланием к народу Казахстана о положении в стране и

основных направлениях внутренней и внешней политики Республики; 2) назначает очередные и внеочередные выборы в Парламент Республики и его Палаты;

созывает первую сессию Парламента и принимает присягу его депутатов народу Казахстана; созывает внеочередную сессию Парламента; подписывает представленный Сенатом Парламента закон в течение одного месяца, обнародует закон либо возвращает закон или

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

отдельные его статьи для повторного обсуждения и голосования; 3) после консультаций с фракциями политических партий, представленных в Мажилисе

Парламента, вносит на рассмотрение Мажилиса для дачи согласия кандидатуру Премьер-Министра Республики; с согласия Мажилиса Парламента назначает на должность Премьер-Министра Республики; освобождает его от должности; по представлению Премьер-Министра определяет структуру Правительства Республики, образует, упраздняет и реорганизует центральные исполнительные органы Республики, не входящие в состав Правительства, назначает на должности членов Правительства Республики; назначает на должности министров иностранных дел, обороны, внутренних дел, юстиции; освобождает от должностей членов Правительства; принимает присягу членов Правительства; председательствует на заседаниях Правительства по особо важным вопросам; поручает Правительству внесение законопроекта в Мажилис Парламента; отменяет либо приостанавливает полностью или частично действие актов Правительства и Премьер-Министра Республики, акимов областей, городов республиканского значения и столицы;

4) с согласия Сената Парламента назначает на должности Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора и Председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан; освобождает их от должностей;

5) образует, упраздняет и реорганизует государственные органы, непосредственно подчиненные и подотчетные Президенту Республики, назначает на должности и освобождает от должностей их руководителей;

6) назначает и отзывает глав дипломатических представительств Республики; 7) назначает на должности сроком на пять лет Председателя и двух членов Центральной

избирательной комиссии, Председателя и двух членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;

8) утверждает государственные программы Республики; 9) по представлению Премьер-Министра Республики утверждает единую систему

финансирования и оплаты труда работников для всех органов, содержащихся за счет государственного бюджета Республики;

10) принимает решение о проведении республиканского референдума; 11) ведет переговоры и подписывает международные договоры Республики; подписывает

ратификационные грамоты; принимает верительные и отзывные грамоты аккредитованных при нем дипломатических и иных представителей иностранных государств;

12) является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики, назначает на должность и освобождает от должности высшее командование Вооруженных Сил;

13) награждает государственными наградами Республики, присваивает почетные, высшие воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги, квалификационные классы;

14) решает вопросы гражданства Республики, предоставления политического убежища; 15) осуществляет помилование граждан; 16) в случае, когда демократические институты, независимость и территориальная

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

целостность, политическая стабильность Республики, безопасность ее граждан находятся под серьезной и непосредственной угрозой и нарушено нормальное функционирование конституционных органов государства, после официальных консультаций с Премьер-Министром и председателями Палат Парламента Республики принимает меры, диктуемые названными обстоятельствами, включая введение на всей территории Казахстана и в отдельных его местностях чрезвычайного положения, применение Вооруженных Сил Республики, с незамедлительным информированием об этом Парламента Республики;

17) в случае агрессии против Республики либо непосредственной внешней угрозы ее безопасности вводит на всей территории Республики или в отдельных ее местностях военное положение, объявляет частичную или общую мобилизацию и незамедлительно информирует об этом Парламент Республики;

18) формирует подчиненные ему Службу охраны Президента Республики и Республиканскую гвардию;

19) назначает на должность и освобождает от должности Государственного секретаря Республики Казахстан, определяет его статус и полномочия; формирует Администрацию Президента Республики;

20) образует Совет Безопасности и иные консультативно-совещательные органы, а также Ассамблею народа Казахстана и Высший Судебный Совет;

21) осуществляет другие полномочия в соответствии с Конституцией и законами Республики. Сноска. В статью 44 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 30 июня 1999 г. N 10/2. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 ноября 2001 г. N 14/2. Статья 44 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 45 1. Президент Республики Казахстан на основе и во исполнение Конституции и законов

издает указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории Республики. 2. В случае, предусмотренном подпунктом 4) статьи 53 Конституции, Президент

Республики издает законы, а в случае, предусмотренном пунктом 2 статьи 61 Конституции, указы, имеющие силу законов Республики.

3. Акты Парламента, подписываемые Президентом Республики, а также акты Президента, издаваемые по инициативе Правительства, предварительно скрепляются соответственно подписью Председателя каждой из Палат Парламента либо Премьер-Министра, на которых возлагается юридическая ответственность за законность данных актов.

Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 03.07.2000 № 15/2; от 26.06.2008 N 5.

Статья 46 1. Президент Республики Казахстан, его честь и достоинство неприкосновенны.

2. Обеспечение, обслуживание и охрана Президента Республики и его семьи

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

осуществляются за счет государства. 3. Положения настоящей статьи распространяются на экс-Президентов Республики. 4. Статус и полномочия Первого Президента Казахстана определяются Конституцией

Республики и конституционным законом. Сноска. Статья 46 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N

254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 47 1. Президент Республики Казахстан может быть досрочно освобожден от должности при

устойчивой неспособности осуществлять свои обязанности по болезни. В этом случае Парламент образует комиссию, состоящую из равного от каждой Палаты числа депутатов и специалистов в соответствующих областях медицины. Решение о досрочном освобождении принимается на совместном заседании Палат Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа депутатов каждой из Палат на основании заключения комиссии и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур.

2. Президент Республики несет ответственность за действия, совершенные при исполнении своих обязанностей, только в случае государственной измены и может быть за это отрешен от должности Парламентом. Решение о выдвижении обвинения и его расследовании может быть принято большинством от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе не менее чем одной трети его депутатов. Расследование обвинения организуется Сенатом, и его результаты большинством голосов от общего числа депутатов Сената передаются на рассмотрение совместного заседания Палат Парламента. Окончательное решение по данному вопросу принимается на совместном заседании Палат Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа голосов депутатов каждой из Палат при наличии заключения Верховного Суда об обоснованности обвинения и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур. Непринятие окончательного решения в течение двух месяцев с момента предъявления обвинения влечет за собой признание обвинения против Президента Республики отклоненным. Отклонение обвинения Президента Республики в совершении государственной измены на любой его стадии влечет за собой досрочное прекращение полномочий депутатов Мажилиса, инициировавших рассмотрение данного вопроса.

3. Вопрос об отрешении Президента Республики от должности не может быть возбужден в период рассмотрения им вопроса о досрочном прекращении полномочий Парламента Республики или Мажилиса Парламента.

Сноска. Статья 47 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 48 1. В случае досрочного освобождения или отрешения от должности Президента

Республики Казахстан, а также его смерти полномочия Президента Республики на оставшийся срок переходят к Председателю Сената Парламента; при невозможности

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Председателя Сената принять на себя полномочия Президента они переходят к Председателю Мажилиса Парламента; при невозможности Председателя Мажилиса принять на себя полномочия Президента они переходят к Премьер-Министру Республики. Лицо, принявшее на себя полномочия Президента Республики, складывает с себя соответственно полномочия Председателя Сената, Председателя Мажилиса, Премьер-Министра. В этом случае замещение вакантных государственных должностей осуществляется в порядке, предусмотренном Конституцией.

2. Лицо, принявшее на себя полномочия Президента Республики Казахстан, по основаниям и в порядке, предусмотренными пунктом 1 настоящей статьи, не вправе инициировать изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан. <*>

Сноска. Статья 48 - в редакции Закона РК от 7 октября 1998 г. N 284.

Раздел IV Парламент

Статья 49 1. Парламент Республики Казахстан является высшим представительным органом

Республики, осуществляющим законодательные функции. 2. Полномочия Парламента начинаются с момента открытия его первой сессии и

заканчиваются с началом работы первой сессии Парламента нового созыва. 3. Полномочия Парламента могут быть прекращены досрочно в случаях и порядке,

предусмотренных Конституцией. 4. Организация и деятельность Парламента, правовое положение его депутатов

определяются конституционным законом. <*> Сноска. В статью 49 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 14 июля 1999 г. N 13/2.

Статья 50 1. Парламент состоит из двух Палат: Сената и Мажилиса, действующих на постоянной

основе. 2. Сенат образуют депутаты, представляющие в порядке,

установленном конституционным законом, по два человека от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан. Пятнадцать депутатов Сената назначаются Президентом Республики с учетом необходимости обеспечения представительства в Сенате национально-культурных и иных значимых интересов общества.

3. Мажилис состоит из ста семи депутатов, избираемых в порядке, установленном конституционным законом.

4. Депутат Парламента не может быть одновременно членом обеих Палат. 5. Срок полномочий депутатов Сената - шесть лет, срок полномочий депутатов

Мажилиса - пять лет. <*> Сноска. В статью 50 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 15 марта 1999 г. N 1/2; от 11 февраля 2003 г. N 1; от 12 февраля 2004 г. N 1. Статья 50 с изменениями, внесенными Законом РК

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 51 1. Избрание девяноста восьми депутатов Мажилиса осуществляется на основе всеобщего,

равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана . Очередные выборы депутатов Мажилиса проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока полномочий действующего созыва Парламента.

2. Избрание депутатов Сената осуществляется на основе косвенного избирательного права при тайном голосовании. Половина избираемых депутатов Сената переизбирается каждые три года. При этом их очередные выборы проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока их полномочий.

3. Внеочередные выборы депутатов Парламента или Мажилиса Парламента проводятся в течение двух месяцев со дня досрочного прекращения полномочий соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.

4. Депутатом Парламента может быть лицо, состоящее в гражданстве Республики Казахстан и постоянно проживающее на ее территории последние десять лет. Депутатом Сената может быть лицо, достигшее тридцати лет, имеющее высшее образование и стаж работы не менее пяти лет, постоянно проживающее на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет. Депутатом Мажилиса может быть лицо, достигшее двадцати пяти лет.

5. Выборы депутатов Парламента Республики регулируются конституционным законом. 6. Депутат Парламента приносит присягу народу Казахстана. <*> Сноска. В статью 51 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 18 марта 1999 г. N 5/2; от 29 ноября 1999 г. N 24/2; от 11 февраля 2003 г. N 1. Статья 51 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 52 1. (исключен от 21 мая 2007 г. N 254). 2. Депутаты Парламента обязаны принимать участие в его работе. Голосование в

Парламенте осуществляется депутатом только лично. Отсутствие депутата без уважительных причин на заседаниях Палат и их органов более трех раз как и передача права голоса, влечет за собой применение к депутату установленных законом мер взыскания.

3. Депутат Парламента не вправе быть депутатом другого представительного органа, занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность, входить в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации. Нарушение настоящего правила влечет за собой прекращение полномочий депутата.

4. Депутат Парламента в течение срока своих полномочий не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия соответствующей Палаты, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

5. Полномочия депутата Парламента прекращаются в случаях подачи в отставку, его смерти, признания депутата по вступившему в законную силу решению суда недееспособным, умершим или безвестно отсутствующим и иных предусмотренных Конституцией и конституционным законом случаях.

Депутат Парламента лишается своего мандата при: 1) его выезде на постоянное место жительства за пределы Казахстана; 2) вступлении в законную силу в отношении его обвинительного приговора суда; 3) утрате гражданства Республики Казахстан. Депутат Мажилиса Парламента лишается своего мандата при: 1) выходе или исключении депутата из политической партии, от которой в соответствии с

конституционным законом он избран; 2) прекращении деятельности политической партии, от которой в соответствии

с конституционным законом депутат избран. Полномочия назначенных депутатов Сената Парламента могут быть досрочно

прекращены по решению Президента Республики. Полномочия депутатов Парламента и Мажилиса Парламента прекращаются в случаях

роспуска соответственно Парламента или Мажилиса Парламента. 6. Подготовка вопросов, связанных с применением к депутатам мер взыскания,

соблюдением ими требований пункта 3 настоящей статьи, правил депутатской этики, а также прекращением полномочий депутатов и лишением их полномочий и депутатской неприкосновенности, возлагается на Центральную избирательную комиссию Республики Казахстан. <*>

Сноска. В статью 52 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284; См. постановление Конституционного Совета РК от 17 мая 2001 г. N 7/2; постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N 19/2; от 30 января 2003 г. N 10; от 11 февраля 2003 г. N 1 ; от 12 мая 2003 г. N 5; от 25 августа 2004 г. N 9. Статья 51 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 53 Парламент на совместном заседании Палат: 1) по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и дополнения в

Конституцию; 2) утверждает отчеты Правительства и Счетного комитета по контролю за исполнением

республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета. Неутверждение Парламентом отчета Правительства об исполнении республиканского бюджета означает выражение Парламентом вотума недоверия Правительству;

3) двумя третями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат по инициативе Президента вправе делегировать ему законодательные полномочия на срок, не превышающий одного года;

4) решает вопросы войны и мира; 5) принимает по предложению Президента Республики решение об использовании

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Вооруженных Сил Республики для выполнения международных обязательств по поддержанию мира и безопасности;

6) заслушивает ежегодные послания Конституционного Совета о состоянии конституционной законности в Республике;

7) образует совместные комиссии Палат, избирает и освобождает от должности их председателей, заслушивает отчеты о деятельности комиссий;

8) осуществляет иные полномочия, возложенные на Парламент Конституцией. Сноска. Статья 53 в редакции Закона РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в действие со

дня его официального опубликования); см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 26.06.2008 N 5.

Статья 54 1. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения

вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате принимает конституционные законы и законы, в том числе:

1) утверждает республиканский бюджет, вносит в него изменения и дополнения; 2) устанавливает и отменяет государственные налоги и сборы; 3) устанавливает порядок решения вопросов административно-территориального

устройства Казахстана; 4) учреждает государственные награды, устанавливает почетные, воинские и иные

звания, классные чины, дипломатические ранги Республики, определяет государственные символы Республики;

5) решает вопросы о государственных займах и оказании Республикой экономической и иной помощи;

6) решает вопросы амнистии; 7) ратифицирует и денонсирует международные договоры Республики. 2. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения

вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате: 1) обсуждает отчеты об исполнении республиканского бюджета; 2) проводит повторное обсуждение и голосование по законам или статьям закона,

вызвавшим возражения Президента Республики, в месячный срок со дня направления возражений. Не соблюдение этого срока означает принятие возражений Президента. Если Мажилис и Сенат большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат подтвердят ранее принятое решение, Президент в течение одного месяца подписывает закон. Если возражения Президента не преодолены хотя бы одной из Палат, закон считается непринятым или принятым в редакции, предложенной Президентом. Возражения Главы государства на принятые Парламентом конституционные законы рассматриваются в предусмотренном настоящим подпунктом порядке. При этом возражения Президента на конституционные законы преодолеваются Парламентом не менее чем тремя четвертями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат;

3) проявляет инициативу о назначении республиканского референдума. Сноска. Статья 54 в редакции Закона РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в действие со

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

дня его официального опубликования); см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 15.10.2008 № 8.

Статья 55 К исключительному ведению Сената относится: 1) избрание и освобождение от должности по представлению Президента Республики

Казахстан Председателя Верховного Суда и судей Верховного Суда Республики, принятие их присяги;

2) дача согласия на назначение Президентом Республики Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора, Председателя Комитета национальной безопасности Республики;

3) лишение неприкосновенности Генерального Прокурора, Председателя и судей Верховного Суда Республики;

4) (исключен от 21.05.2007 N 254); 5) выполнение функций Парламента Республики по принятию конституционных законов

и законов в период временного отсутствия Мажилиса, вызванного досрочным прекращением его полномочий;

6) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Сенат Парламента. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 5 июля 2000г. N 11/2.

Статья 55 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 56 1. К исключительному ведению Мажилиса относится: 1) принятие к рассмотрению внесенных в Парламент проектов конституционных законов

и законов и рассмотрение этих проектов; 2) большинством голосов от общего числа депутатов Палаты дача согласия Президенту

Республики на назначение Премьер-Министра Республики; 3) объявление очередных выборов Президента Республики; 4) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Мажилис

Парламента. 2. Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе

не менее одной пятой от общего числа депутатов Мажилиса вправе выразить вотум недоверия Правительству.

Сноска. Статья 56 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 57 Каждая из Палат Парламента самостоятельно, без участия другой Палаты: 1) назначает на должности двух членов Конституционного Совета; назначает на

пятилетний срок на должности двух членов Центральной избирательной комиссии, трех членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;

2) делегирует половину членов комиссии, образуемой Парламентом в случае,

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

предусмотренном пунктом 1 статьи 47 Конституции; 3) избирает половину членов совместных комиссий Палат; 4) прекращает полномочия депутатов Палат, а также по представлению Генерального

Прокурора Республики Казахстан решает вопросы лишения депутатов Палат их неприкосновенности;

5) проводит по вопросам своей компетенции Парламентские слушания; 6) вправе по инициативе не менее одной трети от общего числа депутатов Палаты

заслушивать отчеты членов Правительства Республики по вопросам их деятельности. По итогам заслушивания отчета большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе принимать обращение к Президенту Республики об освобождении от должности члена Правительства в случае неисполнения им законов Республики. Если Президент Республики отклоняет такое обращение, то депутаты большинством голосов от общего числа депутатов Палаты вправе по истечении шести месяцев со дня первого обращения повторно поставить перед Президентом Республики вопрос об освобождении от должности члена Правительства. В этом случае Президент Республики освобождает от должности члена Правительства;

7) формирует координационные и рабочие органы Палат; 8) принимает регламент своей деятельности и иные решения по вопросам, связанным с

организацией и внутренним распорядком Палаты. <*> Сноска. Статья 57 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г. N 284;

от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 58 1. Палаты возглавляют председатели, избираемые Сенатом и Мажилисом из числа их

депутатов, свободно владеющих государственным языком, тайным голосованием большинством голосов от общего числа депутатов Палат. Кандидатура на должность Председателя Сената выдвигается Президентом Республики Казахстан. Кандидатуры на должность Председателя Мажилиса выдвигаются депутатами Палаты.

2. Председатели Палат могут быть отозваны от должности, а также вправе подать в отставку, если за это проголосовало большинство от общего числа депутатов Палат.

3. Председатели Палат Парламента: 1) созывают заседания Палат и председательствуют на них; 2) осуществляют общее руководство подготовкой вопросов, вносимых на рассмотрение

Палат; 3) представляют Палатам кандидатуры к избранию на должности заместителей

председателей Палат; 4) обеспечивают соблюдение регламента в деятельности Палат; 5) руководят деятельностью координационных органов Палат; 6) подписывают акты, издаваемые Палатами; 7) представляют Палатам кандидатуры для назначения на должности членов

Конституционного Совета, Центральной избирательной комиссии, Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

8) выполняют другие обязанности, возлагаемые на них Регламентом Парламента. 4. Председатель Мажилиса: 1) открывает сессии Парламента; 2) созывает очередные совместные заседания Палат, председательствует на очередных и

внеочередных совместных заседаниях Палат. 5. По вопросам своей компетенции председатели Палат издают распоряжения. Сноска. Статья 58 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N

254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 59 1. Сессия Парламента проходит в форме совместных и раздельных заседаний его Палат. 2. Первая сессия Парламента созывается Президентом Республики Казахстан не позднее

тридцати дней со дня опубликования итогов выборов. 3. Очередные сессии Парламента проводятся раз в год, начиная с первого рабочего дня

сентября и по последний рабочий день июня. 4. Сессия Парламента, как правило, открывается Президентом Республики и закрывается

на совместных заседаниях Сената и Мажилиса. В период между сессиями Парламента Президент Республики по собственной инициативе, по предложению председателей Палат или не менее одной трети от общего числа депутатов Парламента может созвать внеочередную сессию Парламента. На ней могут рассматриваться лишь вопросы, послужившие основанием для ее созыва.

5. Совместные и раздельные заседания Палат проводятся при условии присутствия на них не менее двух третей от общего числа депутатов каждой из Палат.

6. Совместные и раздельные заседания Палат являются открытыми. В случаях, предусмотренных регламентами, могут проводиться закрытые заседания. Президент Республики, Премьер-Министр и члены Правительства, Председатель Национального Банка, Генеральный Прокурор, Председатель Комитета национальной безопасности имеют право присутствовать на любых заседаниях и быть выслушанными.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30 июня 1999 г. N 14/2; постановление Конституционного Совета РК от 14 июля 1999 г. N 13/2 . Статья 59 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 60 1. Палаты образуют постоянные комитеты, число которых не превышает семи в каждой

Палате. 2. Для решения вопросов, касающихся совместной деятельности Палат, Сенат и Мажилис

вправе на паритетных началах образовывать совместные комиссии. 3. Комитеты и комиссии по вопросам своей компетенции издают постановления. 4. Порядок образования, полномочия и организация деятельности комитетов и комиссий

определяются законом.

Статья 61

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

1. Право законодательной инициативы принадлежит Президенту Республики, депутатам Парламента, Правительству и реализуется исключительно в Мажилисе.

2. Президент Республики имеет право определять приоритетность рассмотрения проектов законов, а также объявлять рассмотрение проекта закона срочным, означающее, что Парламент должен рассмотреть данный проект в течение месяца со дня его внесения. При неисполнении Парламентом настоящего требования Президент Республики вправе издать указ, имеющий силу закона, который действует до принятия Парламентом нового закона в установленном Конституцией порядке.

3. Парламент вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы, касающиеся:

1) правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц;

2) режима собственности и иных вещных прав; 3) основ организации и деятельности государственных органов и органов местного

самоуправления, государственной и воинской службы; 4) налогообложения, установления сборов и других обязательных платежей; 5) республиканского бюджета; 6) вопросов судоустройства и судопроизводства; 7) образования, здравоохранения и социального обеспечения; 8) приватизации предприятий и их имущества; 9) охраны окружающей среды; 10) административно-территориального устройства Республики; 11) обеспечения обороны и безопасности государства. Все иные отношения регулируются подзаконными актами. 4. Законопроект, рассмотренный и одобренный большинством голосов от общего числа

депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где рассматривается не более шестидесяти дней. Принятый большинством голосов от общего числа депутатов Сената проект становится законом и в течение десяти дней представляется Президенту на подпись. Отклоненный в целом большинством голосов от общего числа депутатов Сената проект возвращается в Мажилис. Если Мажилис большинством в две трети голосов от общего числа депутатов вновь одобрит проект, он передается в Сенат для повторного обсуждения и голосования. Повторно отклоненный проект закона не может быть вновь внесен в течение той же сессии.

5. Внесенные большинством голосов от общего числа депутатов Сената изменения и дополнения в законопроект направляются в Мажилис. Если Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов согласится с предложенными изменениями и дополнениями, закон считается принятым. Если Мажилис тем же большинством голосов возражает против внесенных Сенатом изменений и дополнений, разногласия между Палатами разрешаются путем согласительных процедур.

5-1. Проект конституционного закона, рассмотренный и одобренный не менее чем двумя третями голосов от общего числа депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где рассматривается не более шестидесяти дней. Принятый не менее чем двумя третями голосов от общего числа депутатов Сената проект становится конституционным законом и в течение

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

десяти дней представляется Президенту Республики на подпись. Отклонение в целом проекта конституционного закона осуществляется Мажилисом или Сенатом большинством голосов от общего числа депутатов Палаты.

Внесенные Сенатом не менее чем двумя третями голосов его депутатов изменения и дополнения в проект конституционного закона направляются в Мажилис. Если Мажилис не менее чем двумя третями голосов его депутатов согласится с внесенными Сенатом изменениями и дополнениями, конституционный закон считается принятым.

Если Мажилис при голосовании по внесенным Сенатом изменениям и дополнениям не согласился с ними не менее чем двумя третями голосов депутатов, то разногласия между Палатами разрешаются путем согласительных процедур.

6. Проекты законов, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики. Для проектов законодательных актов, вносимых в Мажилис Парламента в порядке законодательной инициативы Президента Республики, наличие такого заключения не требуется.

7. В связи с непринятием внесенного Правительством проекта закона Премьер-Министр вправе поставить на совместном заседании Палат Парламента вопрос о доверии Правительству. Голосование по этому вопросу проводится не ранее чем через сорок восемь часов с момента постановки вопроса о доверии. Если предложение о вотуме недоверия не наберет большинства голосов от общего числа депутатов каждой из Палат, проект закона считается принятым без голосования. Однако Правительство не может пользоваться этим правом более двух раз в год.

Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 12.03.1999 N 3/2; от 11.11.1999 N 19/2; от 15.06.2000 N 9/2; от 03.07.2000 № 15/2; от 08.06.2001 N 8/2; с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 15.10.2008 № 8.

Статья 62 1. Парламент принимает законодательные акты в форме законов Республики Казахстан,

постановлений Парламента, постановлений Сената и Мажилиса, имеющих обязательную силу на всей территории Республики.

2. Законы Республики вступают в силу после их подписания Президентом Республики. 3. Изменения и дополнения в Конституцию вносятся большинством не менее трех

четвертей голосов от общего числа депутатов каждой из Палат. 4. Конституционные законы принимаются по вопросам, предусмотренным Конституцией,

большинством не менее двух третей голосов от общего числа депутатов каждой из Палат. 5. Законодательные акты Парламента и его Палат принимаются большинством голосов от

общего числа депутатов Палат, если иное не предусмотрено Конституцией. 6. Проведение не менее двух чтений по вопросам внесения изменений и дополнений в

Конституцию Республики Казахстан обязательно. 7. Законы Республики, постановления Парламента и его Палат не должны противоречить

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Конституции. Постановления Парламента и его Палат не должны противоречить законам. 8. Порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и

опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов Республики регламентируется специальным законом и регламентами Парламента и его Палат.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2. Статья 62 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4.

Статья 63 1. Президент Республики после консультаций с председателями Палат Парламента и

Премьер-Министром может распустить Парламент или Мажилис Парламента. 2. Парламент и Мажилис Парламента не могут быть распущены в период чрезвычайного

или военного положения, в последние шесть месяцев полномочий Президента, а также в течение одного года после предыдущего роспуска.

Сноска. Статья 63 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Раздел V Правительство

Статья 64 1. Правительство осуществляет исполнительную власть Республики Казахстан,

возглавляет систему исполнительных органов и осуществляет руководство их деятельностью.

2. Правительство является коллегиальным органом и во всей своей деятельности ответственно перед Президентом Республики, а в случаях, предусмотренных Конституцией, перед Мажилисом Парламента и Парламентом.

3. Члены Правительства подотчетны Палатам Парламента в случае, предусмотренном подпунктом 6) статьи 57 Конституции.

4. Компетенция, порядок организации и деятельности Правительства определяются конституционным законом.

Сноска. Статья 62 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 65 1. Правительство образуется Президентом Республики Казахстан в порядке,

предусмотренном Конституцией. 2. Предложения о структуре и составе Правительства вносятся Президенту Республики

Премьер-Министром Республики в десятидневный срок после назначения Премьер-Министра.

3. Члены Правительства приносят присягу народу и Президенту Казахстана.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Статья 66 Правительство Республики Казахстан: 1) разрабатывает основные направления социально-экономической политики государства,

его обороноспособности, безопасности, обеспечения общественного порядка и организует их осуществление;

2) представляет Парламенту республиканский бюджет и отчет о его исполнении, обеспечивает исполнение бюджета;

3) вносит в Мажилис проекты законов и обеспечивает исполнение законов; 4) организует управление государственной собственностью; 5) вырабатывает меры по проведению внешней политики Республики; 6) руководит деятельностью министерств, государственных комитетов, иных

центральных и местных исполнительных органов; 7) отменяет или приостанавливает полностью или в части действие актов министерств,

государственных комитетов, иных центральных и местных исполнительных органов Республики;

8) назначает на должность и освобождает от должности руководителей центральных исполнительных органов, не входящих в состав Правительства;

9) (подпункт исключен - Законом Республики Казахстан от 7 октября 1998 года N 284) 10) выполняет иные функции, возложенные на него Конституцией, законами и актами

Президента. <*> Сноска. В статью 66 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 17 марта 1999 г. N 4/2; постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2.

Статья 67 Премьер-Министр Республики Казахстан: 1) организует и руководит деятельностью Правительства, персонально отвечает за его

работу; 2) (исключен от 21 мая 2007 г. N 254) 3) подписывает постановления Правительства; 4) докладывает Президенту об основных направлениях деятельности Правительства и о

всех его важнейших решениях; 5) выполняет другие функции, связанные с организацией и руководством деятельностью

Правительства. Сноска. Статья 67 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N

254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 68 1. Члены Правительства самостоятельны в принятии решений в пределах своей

компетенции и несут персональную ответственность перед Премьер-Министром Республики за работу подчиненных им государственных органов. Член Правительства, не согласный с проводимой Правительством политикой или не проводящий ее, подает в отставку либо подлежит освобождению от занимаемой должности.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

2. Члены Правительства не вправе быть депутатами представительного органа, занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность, входить в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации, за исключением случаев, когда это является их должностными обязанностями в соответствии с законодательством. <*>

Сноска. Статья 68 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г. N 284; от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 69 1. Правительство Республики Казахстан по вопросам своей компетенции издает

постановления, имеющие обязательную силу на всей территории Республики. 2. Премьер-Министр Республики издает распоряжения, имеющие обязательную силу на

всей территории Республики. 3. Постановления Правительства и распоряжения Премьер-Министра не должны

противоречить Конституции, законодательным актам, указам и распоряжениям Президента Республики.

Статья 70 1. Правительство слагает свои полномочия перед вновь избранным Президентом

Республики Казахстан. Перед вновь избранным Мажилисом Парламента Премьер-Министр Республики ставит

вопрос о доверии Правительству. В случае выражения Мажилисом доверия Правительство продолжает исполнять свои обязанности, если иное не будет решено Президентом Республики.

2. Правительство и любой его член вправе заявить Президенту Республики о своей отставке, если считают невозможным дальнейшее осуществление возложенных на них функций.

3. Правительство заявляет Президенту Республики об отставке в случае выражения Мажилисом Парламента или Парламентом вотума недоверия Правительству.

4. Президент Республики в десятидневный срок рассматривает вопрос о принятии или отклонении отставки.

5. Принятие отставки означает прекращение полномочий Правительства либо соответствующего его члена. Принятие отставки Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.

6. При отклонении отставки Правительства или его члена Президент поручает ему дальнейшее осуществление его обязанностей.

7. Президент Республики вправе по собственной инициативе принять решение о прекращении полномочий Правительства и освободить от должности любого его члена. Освобождение от должности Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 19 ноября 2003 г. N 11.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Статья 70 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Раздел VI Конституционный Совет

Статья 71 1. Конституционный Совет Республики Казахстан состоит из семи членов, полномочия

которых длятся шесть лет. Пожизненными членами Конституционного Совета являются по праву экс-Президенты Республики.

2. Председатель Конституционного Совета назначается Президентом Республики, и в случае разделения голосов поровну его голос является решающим.

3. Два члена Конституционного Совета назначаются Президентом Республики, по два члена Конституционного Совета назначаются соответственно Сенатом и Мажилисом.

Половина членов Конституционного Совета обновляется каждые три года. 4. Должность Председателя и члена Конституционного Совета несовместимы с

депутатским мандатом, занятием иных оплачиваемых должностей, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлением предпринимательской деятельности, вхождение в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации.

5. Председатель и члены Конституционного Совета в течение срока своих полномочий не могут быть арестованы, подвергнуты приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечены к уголовной ответственности без согласия Парламента, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.

6. Организация и деятельность Конституционного Совета регулируются конституционным законом.

Сноска. Статья 71 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); см. постановления Конституционного Совета РК от 30.01.2003 N 10; от 16.03.2011 № 3.

Статья 72 1. Конституционный Совет по обращению Президента Республики Казахстан,

Председателя Сената, Председателя Мажилиса, не менее одной пятой части от общего числа депутатов Парламента, Премьер-Министра:

1) решает в случае спора вопрос о правильности проведения выборов Президента Республики, депутатов Парламента и проведения республиканского референдума;

2) рассматривает до подписания Президентом принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики;

2-1) рассматривает на соответствие Конституции Республики принятые Парламентом и его Палатами постановления;

3) рассматривает до ратификации международные договоры Республики на соответствие их Конституции;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

4) дает официальное толкование норм Конституции; 5) дает заключения в случаях, предусмотренных пунктами 1 и 2 статьи 47 Конституции. 2. Конституционный Совет рассматривает обращения судов в случаях, установленных

статьей 78 Конституции. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2;

постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N 19/2. Статья 72 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 73 1. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в подпункте

1) пункта 1 статьи 72 Конституции, вступление в должность Президента, регистрация избранных депутатов Парламента либо подведение итогов республиканского референдума приостанавливаются.

2. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в подпунктах 2) и 3) пункта 1 статьи 72 Конституции, течение сроков подписания либо ратификации соответствующих актов приостанавливается.

3. Конституционный Совет выносит свое решение в течение месяца со дня поступления обращения. Этот срок по требованию Президента Республики может быть сокращен до десяти дней, если вопрос не терпит отлагательства.

4. На решение Конституционного Совета в целом или в его части могут быть внесены возражения Президента Республики, которые преодолеваются двумя третями голосов от общего числа членов Конституционного Совета. При непреодолении возражений Президента решение Конституционного Совета считается непринятым.

Статья 74 1. Законы и международные договоры, признанные несоответствующими Конституции

Республики Казахстан, не могут быть подписаны либо, соответственно, ратифицированы и введены в действие.

2. Законы и иные нормативные правовые акты, признанные неконституционными, в том числе ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, отменяются и не подлежат применению.

3. Решения Конституционного Совета вступают в силу со дня их принятия, являются общеобязательными на всей территории Республики, окончательными и обжалованию не подлежат.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N 19/2. Статья 74 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Раздел VII Суды и правосудие

Статья 75

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

1. Правосудие в Республике Казахстан осуществляется только судом. 2. Судебная власть осуществляется посредством гражданского, уголовного и иных

установленных законом форм судопроизводства. В случаях, предусмотренных законом, уголовное судопроизводство осуществляется с участием присяжных заседателей.

3. Судами Республики являются Верховный Суд Республики, местные и другие суды Республики, учреждаемые законом.

4. Судебная система Республики устанавливается Конституцией Республики и конституционным законом. Учреждение специальных и чрезвычайных судов под каким-либо названием не допускается. <*> Сноска. В статью 75 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См.

постановление Конституционного Совета РК от 15 февраля 2002 г. N 1; см. постановление Конституционного Совета РК от 14 апреля 2006 года N 1. Статья 75 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 76 1. Судебная власть осуществляется от имени Республики Казахстан и имеет своим

назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики.

2. Судебная власть распространяется на все дела и споры, возникающие на основе Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики.

3. Решения, приговоры и иные постановления судов имеют обязательную силу на всей территории Республики.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N 7/2; от 20 декабря 2000 г. N 21/2; см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4.

Статья 77 1. Судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только Конституции и

закону. 2. Какое-либо вмешательство в деятельность суда по отправлению правосудия

недопустимо и влечет ответственность по закону. По конкретным делам судьи не подотчетны.

3. При применении закона судья должен руководствоваться следующими принципами: 1) лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность не будет

признана вступившим в законную силу приговором суда; 2) никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной

ответственности за одно и то же правонарушение; 3) никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для

него законом; 4) в суде каждый имеет право быть выслушанным;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

5) законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие новые обязанности на граждан или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют. Если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или смягчена, применяется новый закон;

6) обвиняемый не обязан доказывать свою невиновность; 7) никто не обязан давать показания против самого себя, супруга (супруги) и близких

родственников, круг которых определяется законом. Священнослужители не обязаны свидетельствовать против доверившихся им на исповеди;

8) любые сомнения в виновности лица толкуются в пользу обвиняемого; 9) не имеют юридической силы доказательства, полученные незаконным способом.

Никто не может быть осужден лишь на основе его собственного признания; 10) применение уголовного закона по аналогии не допускается. 4. Принципы правосудия, установленные Конституцией, являются общими и едиными

для всех судов и судей Республики. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N 2/2;

см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4.

Статья 78 Суды не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты, ущемляющие

закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина. Если суд усмотрит, что закон или иной нормативный правовой акт, подлежащий применению, ущемляет закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, он обязан приостановить производство по делу и обратиться в Конституционный Совет с представлением о признании этого акта неконституционным.

Статья 79 1. Суды состоят из постоянных судей, независимость которых защищается Конституцией

и законом. Полномочия судьи могут быть прекращены или приостановлены исключительно по основаниям, установленным законом.

2. Судья не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия Президента Республики Казахстан, основанного на заключении Высшего Судебного Совета Республики, либо в случае, установленном подпунктом 3) статьи 55 Конституции, без согласия Сената, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.

3. Судьями могут быть граждане Республики, достигшие двадцати пяти лет, имеющие высшее юридическое образование, стаж работы по юридической профессии не менее двух лет и сдавшие квалификационный экзамен. Законом могут быть установлены дополнительные требования к судьям судов Республики.

4. Должность судьи несовместима с депутатским мандатом, с занятием иной оплачиваемой должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлением предпринимательской деятельности, вхождением в состав

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации. <*> Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 6 марта 1997 г. N 3; от

30 января 2003 г. N 10; от 18 июня 2004 г. N 7; от 23 июня 2004 года N 6.

Статья 80 Финансирование судов, обеспечение судей жильем производится за счет средств

республиканского бюджета и должно обеспечивать возможность полного и независимого осуществления правосудия.

Статья 81 Верховный Суд Республики Казахстан является высшим судебным органом по

гражданским, уголовным и иным делам, подсудным местным и другим судам, осуществляет в предусмотренных законом процессуальных формах надзор за их деятельностью и дает разъяснения по вопросам судебной практики.

Сноска. Статья 81 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 82 1. Председатель и судьи Верховного Суда Республики Казахстан избираются Сенатом по

представлению Президента Республики, основанному на рекомендации Высшего Судебного Совета.

2. Председатели и судьи местных и других судов назначаются на должности Президентом Республики по рекомендации Высшего Судебного Совета.

3. В судах в соответствии с конституционным законом могут создаваться судебные коллегии. Порядок наделения полномочиями председателей судебных коллегий определяется конституционным законом.

4. Высший Судебный Совет состоит из Председателя и других лиц, назначаемых Президентом Республики.

5. Статус и организация работы Высшего Судебного Совета определяются законом.<*> Сноска. Статья 82 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие

со дня его официального опубликования).

Статья 83 1. Прокуратура от имени государства осуществляет высший надзор за точным и

единообразным применением законов, указов Президента Республики Казахстан и иных нормативных правовых актов на территории Республики, за законностью оперативно-розыскной деятельности, дознания и следствия, административного и исполнительного производства, принимает меры по выявлению и устранению любых нарушений законности, а также опротестовывает законы и другие правовые акты, противоречащие Конституции и законам Республики. Прокуратура представляет интересы государства в суде, а также в случаях, порядке и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное преследование.

2. Прокуратура Республики составляет единую централизованную систему с

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

подчинением нижестоящих прокуроров вышестоящим и Генеральному Прокурору Республики. Она осуществляет свои полномочия независимо от других государственных органов, должностных лиц и подотчетна лишь Президенту Республики.

3. Генеральный Прокурор Республики в течение срока своих полномочий не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия Сената, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений. Срок полномочий Генерального Прокурора пять лет.

4. Компетенция, организация и порядок деятельности прокуратуры Республики определяются законом. <*>

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 26 декабря 2000 г. N 23; от 30 января 2003 г. N 10; от 31 декабря 2003 г. N 13.

Статья 84 исключена Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Раздел VIII Местное государственное управление и самоуправление

Статья 85 Местное государственное управление осуществляется местными представительными и

исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел на соответствующей территории.

Статья 86 1. Местные представительные органы - маслихаты выражают волю населения

соответствующих административно-территориальных единиц и с учетом общегосударственных интересов определяют меры, необходимые для ее реализации, контролируют их осуществление.

2. Маслихаты избираются населением на основе всеобщего, равного, прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.

3. Депутатом маслихата может быть избран гражданин Республики Казахстан, достигший двадцати лет. Гражданин Республики может быть депутатом только одного маслихата.

4. К ведению маслихатов относится: 1) утверждение планов, экономических и социальных программ развития территории,

местного бюджета и отчетов об их исполнении; 2) решение отнесенных к их ведению вопросов местного

административно-территориального устройства; 3) рассмотрение отчетов руководителей местных исполнительных органов по вопросам,

отнесенным законом к компетенции маслихата; 4) образование постоянных комиссий и иных рабочих органов маслихата, заслушивание

отчетов об их деятельности, решение иных вопросов, связанных с организацией работы маслихата;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

5) осуществление в соответствии с законодательством Республики иных полномочий по обеспечению прав и законных интересов граждан.

5. Полномочия маслихата прекращаются досрочно Президентом Республики, а также в случае принятия маслихатом решения о самороспуске.

6. Компетенция маслихатов, порядок их организации и деятельности, правовое положение их депутатов устанавливаются законом.

Сноска. Статья 86 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 87 1. Местные исполнительные органы входят в единую систему исполнительных органов

Республики Казахстан, обеспечивают проведение общегосударственной политики исполнительной власти в сочетании с интересами и потребностями развития соответствующей территории.

2. К ведению местных исполнительных органов относится: 1) разработка планов, экономических и социальных программ развития территории,

местного бюджета и обеспечение их исполнения; 2) управление коммунальной собственностью; 3) назначение на должность и освобождение от должности руководителей местных

исполнительных органов, решение иных вопросов, связанных с организацией работы местных исполнительных органов;

4) осуществление в интересах местного государственного управления иных полномочий, возлагаемых на местные исполнительные органы законодательством Республики.

3. Местный исполнительный орган возглавляет аким соответствующей административно-территориальной единицы, являющийся представителем Президента и Правительства Республики.

4. Акимы областей, городов республиканского значения и столицы назначаются на должность Президентом Республики с согласия маслихатов соответственно областей, городов республиканского значения и столицы. Акимы иных административно-территориальных единиц назначаются или избираются на должность в порядке, определяемом Президентом Республики Казахстан. Президент Республики вправе по своему усмотрению освобождать акимов от должностей.

5. По инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов маслихата может быть поставлен вопрос о выражении вотума недоверия акиму. В этом случае маслихат большинством голосов от общего числа его депутатов вправе выразить недоверие акиму и поставить вопрос о его освобождении от должности соответственно перед Президентом Республики либо вышестоящим акимом. Полномочия акимов областей, городов республиканского значения и столицы прекращаются при вступлении в должность вновь избранного Президента Республики.

6. Компетенция местных исполнительных органов, организация и порядок их деятельности устанавливаются законом. <*>

Сноска. Статья 87 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г. N 284;

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 88 1. Маслихаты принимают по вопросам своей компетенции решения, а акимы - решения

и распоряжения, обязательные для исполнения на территории соответствующей административно-территориальной единицы.

2. Проекты решений маслихатов, предусматривающие сокращение местных бюджетных доходов или увеличение местных бюджетных расходов, могут быть внесены на рассмотрение лишь при наличии положительного заключения акима.

3. Решения маслихатов, не соответствующие Конституции и законодательству Республики Казахстан, могут быть отменены в судебном порядке.

4. Решения и распоряжения акимов могут быть отменены, соответственно, Президентом, Правительством Республики Казахстан либо вышестоящим акимом, а также в судебном порядке.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31 мая 2000 г. N 3/2.

Статья 89 1. В Республике Казахстан признается местное самоуправление, обеспечивающее

самостоятельное решение населением вопросов местного значения. 2. Местное самоуправление осуществляется населением непосредственно, а также через

маслихаты и другие органы местного самоуправления в местных сообществах, охватывающих территории, на которых компактно проживают группы населения.

Органам местного самоуправления в соответствии с законом может делегироваться осуществление государственных функций.

3. Организация и деятельность местного самоуправления в Казахстане регулируются законом.

4. Гарантируется самостоятельность органов местного самоуправления в пределах их полномочий, установленных законом.

Сноска. Статья 89 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Раздел IX Заключительные и переходные положения

Статья 90 1. Конституция Республики Казахстан, принятая на республиканском референдуме,

вступает в силу со дня официального опубликования результатов референдума с одновременным прекращением действия ранее принятой Конституции Республики Казахстан.

2. День принятия Конституции на республиканском референдуме объявляется государственным праздником - Днем Конституции Республики Казахстан.

Статья 91

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

1. Изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть внесены республиканским референдумом, проводимым по решению Президента Республики, принятым им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства. Проект изменений и дополнений в Конституцию не вносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией. Если Президент Республики отклоняет предложение Парламента о вынесении на республиканский референдум изменений и дополнений в Конституцию, то Парламент вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой из Палат Парламента принять закон о внесении этих изменений и дополнений в Конституцию. В таком случае Президент Республики подписывает этот закон или выносит его на республиканский референдум, который считается состоявшимся, если в голосовании приняло участие более половины граждан Республики, имеющих право участвовать в республиканском референдуме. Изменения и дополнения в Конституцию, вынесенные на республиканский референдум, считаются принятыми, если за них проголосовало более половины граждан, принявших участие в голосовании, не менее чем в двух третях областей, городов республиканского значения и столицы.

2. Установленные Конституцией унитарность и территориальная целостность государства, форма правления Республики не могут быть изменены. <*> Сноска. В статью 91 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284.См.

постановление Конституционного Совета РК от 4 декабря 1998 г. N 13/2. Статья 91 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 92 1. Конституционные законы должны быть приняты в течение года со дня вступления

Конституции в силу. Если законы, названные в Конституции конституционными, или акты, имеющие силу таковых, были приняты к моменту вступления ее в силу, то они приводятся в соответствие с Конституцией и считаются конституционными законами Республики Казахстан.

2. Иные названные в Конституции законы должны быть приняты в порядке и сроки, определяемые Парламентом, но не позднее двух лет со дня вступления Конституции в силу.

3. Указы Президента Республики, изданные в течение срока осуществления им дополнительных полномочий в соответствии с Законом Республики Казахстан от 10 декабря 1993 года "О временном делегировании Президенту Республики Казахстан и главам местных администраций дополнительных полномочий" и имеющие силу закона, могут быть изменены, дополнены или отменены лишь в порядке, предусмотренном для изменения, дополнения или отмены законов Республики. Указы Президента Республики, изданные в течение срока осуществления им дополнительных полномочий, по вопросам, предусмотренным пунктами 12-15, 18 и 20 статьи 64 Конституции Республики Казахстан, принятой 28 января 1993 года, не подлежат утверждению Парламентом Республики.

4. Действующее на момент вступления в силу Конституции законодательство Республики

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Казахстан применяется в части, не противоречащей ей, и в течение двух лет со дня принятия Конституции должно быть приведено в соответствие с нею.

Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 15 июня 2000 г. N 8/2.

Статья 93 В целях реализации статьи 7 Конституции Правительство, местные представительные и

исполнительные органы обязаны создать все необходимые организационные, материальные и технические условия для свободного и бесплатного овладения государственным языком всеми гражданами Республики Казахстан в соответствии со специальным законом.

Статья 94 1. Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с законодательством

Республики Казахстан, действующим на момент вступления Конституции в силу, приобретает установленные ею полномочия Президента Республики Казахстан и осуществляет их в течение срока, установленного решением, принятым на республиканском референдуме 29 апреля 1995 года. С согласия Президента Республики Казахстан настоящий срок полномочий Президента Республики может быть сокращен постановлением Парламента Республики, принятом на совместном заседании его Палат большинством голосов от общего числа депутатов каждой из Палат. В таком случае Мажилис Парламента в течение одного месяца назначает выборы Президента Республики Казахстан. Президент Республики, избранный по итогам этих выборов, приносит присягу в течение одного месяца со дня опубликования итогов выборов и осуществляет свои полномочия до вступления в должность Президента Республики, избранного на очередных президентских выборах, которые должны быть проведены после семи лет в первое воскресенье декабря.

2. Вице-Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с законодательством Республики Казахстан, действующим на момент вступления Конституции в силу, сохраняет свои полномочия до истечения срока, на который он был избран.<*>

Сноска. В статью 94 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. См. постановление Конституционного Совета РК от 19 августа 2005 года N 5.

Статья 94-1 Положение пункта 1 статьи 41 Конституции, определяющее срок полномочий Президента

Республики, применяется к лицу, которое будет избрано Президентом Республики по итогам президентских выборов, проведенных в связи с истечением семилетнего срока полномочий Президента Республики, избранного на выборах 4 декабря 2005 года.

Сноска. Конституция дополнена статьей 94-1 в соответствии с Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).

Статья 95 1. Одна половина депутатов Сената первого созыва избирается сроком на четыре года,

другая половина депутатов - сроком на два года в порядке, установленном конституционным законом.

2. Положения Конституции Республики Казахстан о выборах депутатов Мажилиса

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

K950001000_.20110202.rus

Парламента на основе партийных списков применяются начиная с выборов депутатов Мажилиса Парламента второго созыва.<*>

Сноска. В статью 95 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284. Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 ноября 1999 г. N 24/2.

Статья 96 Кабинет Министров Республики Казахстан со дня вступления в силу Конституции

приобретает установленные ею права, обязанности и ответственность Правительства Республики Казахстан.

Статья 97 Первый состав Конституционного Совета Республики Казахстан формируется

следующим образом: Президент Республики, Председатель Сената Парламента и Председатель Мажилиса Парламента назначают по одному из членов Конституционного Совета сроком на три года, а по одному из членов Конституционного Совета - сроком на шесть лет, Председатель Конституционного Совета назначается Президентом Республики сроком на шесть лет.

Статья 98 1. Предусмотренные Конституцией органы правосудия и следствия образуются в порядке

и в сроки, предусмотренные соответствующими законами. До их образования действующие органы правосудия и следствия сохраняют свои полномочия.

2. Судьи Верховного Суда и Высшего Арбитражного Суда, местных судов Республики Казахстан сохраняют свои полномочия до формирования судов, предусмотренных Конституцией. Вакантные должности судей замещаются в порядке, установленном Конституцией.

file:///C|/DOCUME~1/Gayretli/Desktop/0DF5~1.HTM[3/26/2012 11:32:33 AM]

دستور كازاخستان، كازاخستان

المواد المتاحة