Constitution of the Republic of Kazakhstan
Unofficial translation Constitution adopted on August 30, 1995 at the republican referendum.
Unofficial translation We, the people of Kazakhstan, united by a common historical fate, creating a state on the indigenous Kazakh land, considering ourselves a peace-loving and civil society, committed to the ideals of freedom, equality and Concord, wishing to take a worthy place in the world community, realizing our high responsibility before the present and future generations, proceeding from our sovereign right, adopt this Constitution.
Section I General Provisions
Article 1 1. The Republic of Kazakhstan proclaims itself as a democratic, secular, legal and social
state whose highest values are a person, his life, rights, and freedoms. 2. The fundamental principles of the activity of the Republic are public concord and
political stability; economic development for the benefit of all the nation; Kazakhstani patriotism and resolution of the most critical issues of State affairs by democratic methods including voting by national referendum or in Parliament.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 18/2 dated December 21, 2001. Article 2
1. The Republic of Kazakhstan is a unitary state with a presidential form of government. 2. The sovereignty of the Republic shall cover the whole of its territory. The state shall
ensure the integrity, inviolability, and inalienability of its territory. 3. The administrative and territorial structure of the Republic, the status of its capital shall
be determined by law. The capital of Kazakhstan is the city of Nur-Sultan.
3-1. Within the city of Nur-Sultan, a special legal regime in the financial sphere may be established in accordance with constitutional law.
4. The names "Republic of Kazakhstan" and "Kazakhstan" shall be equal. Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No.
4 dated April 23, 2003. Footnote: Article 2, as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No.254 dated
May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication); № 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication); от 23.03.2019 № 238-VI of 23.03.2019 (shall be effective from the date of its first official publication). Article 3
1. The people shall be the only source of governmental power. 2. The people shall exercise power directly through national referendum and free elections
, as well as delegate the execution of their ability to state institutions. 3. Nobody shall have the right to arrogate the power in the Republic of Kazakhstan.
Arrogation of authority shall be prosecuted by law. The right to act on behalf of the people and the state shall belong to the President, as well as to the Parliament of the Republic within the limits of the constitutional powers. The government and other state bodies shall act on behalf of the state only within the limits of their delegated authorities.
4. The state power in the Republic of Kazakhstan shall be unified and executed on the basis of the Constitution and laws in accordance with the principle of its division into the legislative, executive and judicial branches, and a system of checks and balances, which governs their interaction.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .1/2 dated April 12, 2011. Article 4
1. The provisions of the Constitution, the laws corresponding to it, other regulatory and legal acts, international agreements and other commitments of the Republic, as well as regulatory resolutions of the Constitutional Council and the Supreme Court of the Republic, shall be the functioning law in the Republic of Kazakhstan.
2. The Constitution shall have the highest juridical force and direct effect on the entire territory of the Republic.
3. International agreements ratified by the Republic have primacy over its laws. The legislation of the Republic determines the procedure and conditions of operation of international agreements in the territory of the Republic of Kazakhstan to which Kazakhstan is a party.
4. All laws and international agreements, where the Republic is a party, shall be published . Official publication of regulatory and legal acts, dealing with the rights, freedoms, and responsibilities of citizens shall be the necessary condition for their application.
Footnote: See regulatory decisions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan № 18/2 dated October 11, 2000, №. 6 dated November 05, 2009.
Footnote: Article 4 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan № 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 5
1. The Republic of Kazakhstan shall recognize ideological and political diversity. The formation of political parties in state bodies shall not be permitted.
2. Public associations shall be equal before the law. Illegal interference of the state in the affairs of public associations, and public associations in the affairs of the state, imposing the functions of state institutions on public associations shall not be permitted.
3. Formation and functioning of public associations pursuing the goals or actions directed toward a violent change of the constitutional system, violation of the integrity of the Republic , undermining the security of the state, inciting social, racial, national, religious, and tribal enmity, as well as the formation of unauthorized paramilitary units shall be prohibited.
4. Activities of political parties and trade unions of other states, religious parties, as well as the financing of political parties and trade unions of foreign legal entities and citizens, foreign states and international organizations shall not be permitted in the Republic.
5. Activities of foreign religious associations on the territory of the Republic, as well as the appointment of heads of religious associations in the Republic by foreign religious centers shall be carried out in coordination with the respective state institutions of the Republic.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 4/2 dated June 7, 2000.
Footnote: Article 5, as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No.254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 6
1. The Republic of Kazakhstan shall recognize and protect state and private property equally.
2. Property shall impose obligations, and its use must simultaneously benefit the society. Subjects and objects of ownership, the scope, and limits of the rights of proprietors, and guarantees of their protection shall be determined by law.
3. The state shall own the land and underground resources, waters, flora and fauna, and other natural resources. The land may also be privately owned on terms, conditions and within limits established by law.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .19/24 dated November 3, 1999; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No.1/2 dated April 12, 2001; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No.2/2 dated April 13, 2000; No. 4 dated April 23, 2003. Article 7
1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazakh language.
2. Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazakh language in state institutions and local self-administrative bodies.
3. The state shall promote conditions for the study and development of the languages of the people of Kazakhstan. Article 8
The Republic of Kazakhstan shall respect principles and norms of international law, shape policy of cooperation and good-neighbourly relations between states, their equality and non-interference in each other’s domestic affairs, peaceful settlement of international disputes and renounce the [first] use of military force.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .1/2 dated April 12, 2001. Article 9
The Republic of Kazakhstan shall have its state symbols - the flag, emblem, and the anthem. The constitutional law shall establish their description and order of official use.
Footnote. Article 9 as amended in the Kazakh language, the text in the Russian language is not changed by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication).
Section II Person and Citizen
Article 10 1. Citizenship of the Republic of Kazakhstan shall be acquired and terminated, as
prescribed by law and shall be indivisible and equal regardless of the grounds of its acquisition.
2. A citizen of the Republic shall not be deprived of citizenship, the right to change such citizenship, and also may not be expelled from Kazakhstan. Deprivation of citizenship is allowed only by a court decision for the commission of terrorist crimes, as well as for causing other grave harm to the vital interests of the Republic of Kazakhstan.
3. Foreign citizenship of a citizen of the Republic shall not be recognized. Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No.
12 dated December 1, 2003. Footnote: Article 10 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 51-VI
dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 11
1. A citizen of the Republic of Kazakhstan shall not be extradited to a foreign state unless otherwise stipulated by international agreements of the Republic.
2. The Republic shall guarantee protection and patronage to its citizens outside its boundaries. Article 12
1. Human rights and freedoms in the Republic of Kazakhstan shall be recognized and guaranteed in accordance with this Constitution.
2. Human rights and liberties shall belong to everyone by virtue of birth, be recognized as absolute and inalienable, and define the contents and implementation of laws and other regulatory and legal acts.
3. Every citizen of the Republic shall have rights and bear responsibilities owing to his citizenship.
4. Foreigners and stateless people in the Republic shall enjoy rights and freedoms as well as bear responsibilities, established for the citizens unless otherwise stipulated by the Constitution, laws and international agreements.
5. The exercise of a citizen's human rights and freedoms must not violate the rights and freedoms of other people nor infringe on the constitutional system and public morals.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .12 dated December 2, 2003; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 4 dated April 18, 2007. Article 13
1. Everyone has the right to recognition of his/her legal personality and the right to protect his/her rights and freedoms by all means not contradicting the law, including the necessary defense.
2. Everyone shall have the right to legal defense of his rights and freedoms. 3. Everyone shall have the right to take qualified legal assistance. In cases stipulated by
law, legal assistance shall be provided free of charge. Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic Kazakhstan No. 7/
2 dated March 29, 1999; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 1 dated February 15, 2002. Article 14
1. Everyone shall be equal before the law and court. 2. No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property
status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 2/2 dated March 10, 1999; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 7/2 dated March 29, 1999. Article 15
1. Everyone shall have the right to life. 2. No one shall have the right to deprive life of a person arbitrarily. The death penalty is
established by law as an exceptional punishment for terrorist offenses involving the death of people, as well as for particularly serious crimes committed in wartime, with giving the sentenced person the right to seek pardon.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 10 dated January 30, 2003;
Footnote: Article 15 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 16
1. Everyone shall have the right to personal freedom. 2. Arrest and detention shall be allowed only in cases stipulated by law and only with the
authorization of the with the right of appeal. Without the authorization of the court, a person shall be detained for a period of not more than seventy-two hours.
3. Every person detained, arrested and accused of committing a crime shall have the right to the assistance of a lawyer (defender) from the moment of detention, arrest or accusation.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 13 dated December 31, 2003;
Footnote: Article 16 as amended by the Law of Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 17
1. Human dignity shall be inviolable. 2. No one should be subjected to torture, violence, abusive or other treatment and
punishment degrading human dignity. Article 18
1. Everyone shall have the right to inviolability of private life, personal or family secrets, protection of honor and dignity.
2. Everyone shall have the right to confidentiality of individual deposits and savings, correspondence, telephone conversations, postal, telegraph, and other messages. The limitation of this right shall be permitted only in cases and according to the procedure directly established by law.
3. State bodies, public associations, officials, and the mass media must provide every citizen with the possibility to become familiar with the documents, decisions and other sources of information concerning his rights and interests.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .5 dated on August 20, 2009. Article 19
1. Everyone shall have the right to determine and indicate or not indicate his national, party and religious affiliation.
2. Everyone shall have the right to use his native language and culture, to freely choose the language of communication, education, instruction and creative activities. Article 20
1. Freedom of speech and creative activities shall be guaranteed. Censorship shall be prohibited.
2. Everyone shall have the right to freely receive and disseminate information by any means not prohibited by law. The list of items constituting state secrets of the Republic of Kazakhstan shall be determined by law.
3. Propaganda or agitation for the forcible change of the constitutional system, violation of the integrity of the Republic, undermining of state security, and advocating war, social, racial, national, religious, and clannish superiority as well as the cult of cruelty and violence, shall not be allowed. Article 21
1. Everyone who has the legal right to stay within the territory of the Republic of Kazakhstan shall have the right to free movement throughout its territory and free choice of a place of residence, except in cases stipulated by law.
2. Everyone shall have the right to leave the territory of the Republic. Citizens of the Republic shall have the right to return to the Republic freely. Article 22
1. Everyone shall have the right to freedom of conscience. 2. The right to freedom of conscience shall not specify or limit universal human and civil
rights and responsibilities before the state. Article 23
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to freedom of forming associations. The activities of public associations shall be regulated by law.
2. Military servants, employees of national security agencies, law enforcement agencies and judges shall not be members of parties, trade unions, or speak in support of any political party.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 13/2 dated July 5, 2000. Article 24
1. Everyone shall have the right to freedom of labor, free choice of occupation and profession. Involuntary labor shall be permitted only by a court sentence or in the conditions of a state of emergency or martial law.
2. Everyone has the right to working conditions that meet the requirements of safety and hygiene, to remuneration for work without any discrimination, as well as to social protection against unemployment.
3. The right to individual and collective labor disputes using the methods for resolving them, established by law, including the right to strike, shall be recognized.
4. Everyone shall have the right to rest. Working labor agreements specifying the length of working time, days off and holidays, and paid annual leave shall be guaranteed by law.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 2/2 dated March 10, 1999. Article 25
1. The right to housing shall be inviolable. Deprivation of housing shall not be permitted unless otherwise stipulated by a court judgment. Entry into housing, its inspection and search shall be permitted only in certain cases and according to the procedure stipulated by law.
2. Provisions to provide citizens with housing in the Republic of Kazakhstan shall be created. Citizens in need of housing shall be categorized in a manner, to be prescribed by law and provided with housing at an affordable price from the state housing funds in accordance with the norms stipulated by law. Article 26
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall privately own any legally acquired property.
2. The property, including the right of inheritance, shall be guaranteed by law. 3. No one may be deprived of his property unless otherwise stipulated by a court
judgment. Forcible alienation of property for public use in extraordinary cases specified by law shall be exercised on condition of its equivalent compensation.
4. Everyone shall have the right to freedom of entrepreneurial activity, and free use of property for any legal entrepreneurial activity. Monopolistic activity shall be regulated and limited by law. Unfair competition shall be prohibited.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 6/2 dated June 16, 2000; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 21/2 dated December 20, 2000; resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 4 dated July 1, 2005; 28.05.2007 № 5. Article 27
1. Marriage and family, motherhood, fatherhood, and childhood shall be under the protection of the state.
2. Care and upbringing of children shall be a natural right and responsibility of parents. 3. Adult, able-bodied children must take care of their disabled parents.
Article 28 1. A citizen of the Republic of Kazakhstan shall be guaranteed a minimum wage and
pension, and guaranteed social security in old age, in case of disease, disability or loss of the main income-provider and other legal grounds.
2. Voluntary social insurance, the creation of additional forms of social security, and charity shall be encouraged.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No .3/2 dated March 12, 1999. Article 29
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to protection of health. 2. Citizens of the Republic shall be entitled to free, guaranteed, extensive medical
assistance established by law.
3. Paid medical treatment shall be provided by state and private medical institutions, as well as by people engaged in private medical practice on terms and according to the terms and procedures stipulated by law. Article 30
1. Citizens shall be guaranteed free secondary education in state educational establishments. Secondary education shall be obligatory.
2. A citizen shall have the right to obtain a higher education on a competitive basis in a state higher educational institution.
3. Fee-based education in private educational institutions shall be carried out on the grounds and in the manner prescribed by law.
4. The state shall set uniform compulsory standards in education. The activity of any educational institution must comply with these standards. Article 31
1. The state shall aim to protect the environment in favour of human life and health. 2. Officials shall be held accountable for the concealment of facts and circumstances
endangering the life and health of the people in accordance with the law. Article 32
Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to assemble peacefully and without weapons, hold meetings, campaigns and demonstrations, street processions and pickets. The use of this right may be restricted by law in the interests of state security, public order, and protection of health, rights, and the freedom of other persons. Article 33
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to participate in the government of the state’s affairs directly and through their representatives, to address personally as well as to direct individual and collective appeals to public and local self-administrative bodies.
2. Citizens of the Republic shall have the right to elect and be elected into public and local self-administration as well as to participate in an all-nation referendum.
3. The right to elect and be elected, to participate in the all-nation referendum shall not extend to those citizens judged incapable by a court as well as those held in places of confinement upon a court’s sentence.
4. Citizens of the Republic shall have an equal right to serve in public office. The requirements for candidates for public offices shall be conditioned only by the character of the duties of the office and shall be established by law.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998. Article 34
1. Everyone must observe the Constitution, legislation of the Republic of Kazakhstan and respect the rights, freedoms, honor, and dignity of other people.
2. Everyone must appreciate the state symbols of the Republic. Article 35
Payment of legally established taxes, fees, and other obligatory payments shall be a duty and responsibility of everyone. Article 36
1. Defense of the Republic of Kazakhstan shall be a sacred duty and responsibility of its every citizen.
2. Citizens of the Republic shall perform military service according to the procedure and in the forms established by law. Article 37
Citizens of the Republic of Kazakhstan must care for the protection of historical and cultural heritage, and preserve monuments of history and culture. Article 38
Citizens of the Republic of Kazakhstan must preserve nature and protect natural resources . Article 39
1. Rights and freedoms of an individual and citizen may be limited only by law and only to the extent necessary for the protection of the constitutional system, defense of public order, human rights and freedoms, and the health and morality of the population.
2. Any acts capable of violating inter-ethnic and inter-religious harmony shall be recognized as unconstitutional.
3. Restriction of the rights and freedoms of citizens for political reasons shall not be allowed in any form. The rights and freedoms provided for by articles 11, 13–15, paragraph 1 of article 16, article 17, article 19, article 22, paragraph 2 of article 26 of the Constitution, are not subject to limitation in any case.
Footnote. Article 39 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No.51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication).
Section III The President
Article 40 1. The President of the Republic of Kazakhstan shall be the head of the state, holder of the
highest office determining the main guidelines of the domestic and foreign policy of the state and representing Kazakhstan within the country and in international relations.
2. The President of the Republic shall be a symbol and guarantor of the unity of the people and state power, the inviolability of the Constitution, the rights and freedoms of person and citizen.
3. The President of the Republic ensures the coordinated functioning of all branches of government and the responsibility of the authorities to the people.
Article 41 1. The President of the Republic of Kazakhstan shall be elected in accordance with the
constitutional law by adult citizens of the Republic on the basis of universal, equal and direct suffrage by secret ballot for a term of five years.
2. A citizen of the Republic by birth who is at least forty years old, fluent in the state language, has lived in Kazakhstan for the last fifteen years and has a higher education, may be elected President of the Republic of Kazakhstan. The constitutional law may establish additional requirements for candidates for the President of the Republic.
3. Regular elections of the President of the Republic shall be held on the first Sunday of December and shall not coincide with the election of a new Parliament of the Republic.
3-1. Extraordinary presidential elections shall be assigned by the decision of the President of the Republic and shall be held in accordance with the procedure and terms established by the Constitutional Law.
4. Excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998 5. A candidate who receives more than fifty percent of the votes cast by voters who have
taken part in the voting shall be considered elected. In the event that none of the candidates receives the specified number of votes, a second vote shall be taken, in which two candidates who receive the largest number of votes participate. A candidate is considered to be elected if he receives a greater number of votes of the voters who took part in the voting.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 9/2 dated October 9, 1998; No. 5 dated August 19, 2005.
Footnote: Article 41 as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998: No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication); No. 403-IV dated February 02, 2011 (shall be applied from the date of its first official publication); No. 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 42
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall take office from the moment of swearing to the people the following oath: "I solemnly swear that I will faithfully serve the people of Kazakhstan, strictly observe the Constitution and the laws of the Republic of Kazakhstan, guarantee the rights and freedoms of citizens and honestly perform the high duties of the President of the Republic of Kazakhstan entrusted to me."
2. The oath shall be taken on the second Wednesday of January in a ceremonial atmosphere in the presence of the deputies of Parliament, the members of the Constitutional Council, the judges of the Supreme Court, as well as all former Presidents of the Republic. In the case, stipulated by article 48 of the Constitution, the person who assumes the powers of the President of the Republic of Kazakhstan shall take the oath within one month from the day of assumption of the powers of the President of the Republic.
3. The powers of the President of the Republic shall terminate from the moment the newly -elected President of the Republic takes office as well as in the case of early discharge from office, resignation or death. All former Presidents of the Republic, except those who were discharged from office, shall have the title of ex-President of the Republic of Kazakhstan.
4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998. 5. The same person may not be elected to the office of the President of the Republic more
than two times in a row. This restriction shall not apply to the First President of the Republic of Kazakhstan. Footnote: Article 42, as amended by the Laws of the Republic of Kazakhstan No.284
dated October 7, 1998; No.254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication.) Article 43
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall not have the right to be a deputy of a representative body, occupy other paid positions nor engage in entrepreneurial activity.
2. Excluded by Law of the Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007. Footnote: Article 43 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 254 dated
May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 44
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall: 1) annually address the people of Kazakhstan with a message on the state of the country
and the main guidelines of the domestic and foreign policy of the Republic of Kazakhstan; 2) appoint regular and special elections to the Parliament of the Republic and its
Chambers; convene the first session of Parliament and take the oath of its deputies to the people of Kazakhstan; convene an extraordinary session of Parliament; sign the law submitted by the Senate of Parliament within one month, promulgate the law or returns the law or some of its articles for further discussion and voting;
3) after consultations with factions of political parties represented in the Mazhilis of the Parliament, submit the candidacy of the Prime Minister of the Republic to the Mazhilis for approval; with the consent of the Mazhilis of the Parliament appoint the position of the Prime Minister of the Republic; dismiss the Prime Minister of the Republic; determine the structure of the Government upon the proposal of the Prime Minister; appoint members of the Government to office upon the recommendation of the Prime Minister, made after consultation with the Mazhilis of the Parliament; independently appoint ministers of foreign affairs, defense, internal affairs; dismiss members of the Government; take the oath of Government members; if necessary, preside at Governmental meetings on particularly important issues; repeal or suspend, in whole or in part, the acts of akims of regions, cities of republican significance and the capital;
4) appoint the Chairperson of the National Bank, the Prosecutor General and the Chairperson of the Committee of National Security of the Republic with the consent of the Senate of Parliament with the Parliament's consent; discharge them from office;
5) create, abolish and reorganize national bodies that are directly subordinate and accountable to the President of the Republic,
6) appoint and recall the heads of diplomatic representative offices of the Republic; 7) appoint the Chairperson and two members of the Central Election Commission, the
Chairperson and two members of the Accounts Committee for Control over Implementation of the Republican Budget for a five-year term;
8) Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 51-VI dated March 10, 2017 ( shall be applied from the date of its first official publication).
9) Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 51-VI dated March 10, 2017 ( shall be applied from the date of its first official publication).
10) adopt a resolution on the conduct of the national referendum; 10-1) send an appeal to the Constitutional Council on consideration of an enacted law or
other legal act on compliance with the Constitution of the Republic in the interests of protecting the rights and freedoms of person and citizen, ensuring national security, sovereignty and integrity of the state, on giving an opinion in the case provided for in paragraph 3 of Article 91 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan;
11) conduct negotiations and sign international agreements of the Republic; sign ratification instruments; letters of credentials and recall from diplomatic and other representatives of foreign states accredited to him;
12) act as the Commander-in-Chief of the Armed Forces of the Republic, appoint and discharge the highest command of the Armed Forces from office;
13) award state decorations of the Republic; confer honorary, highest military and other ranks, ranked positions, diplomatic ranks and qualification degrees;
14) resolve issues of citizenship of the Republic, and granting of political asylum; 15) exercise the pardon of citizens; 16) take measures dictated by the above circumstances including the imposition of a state
of emergency on the entire territory and in particular areas of Kazakhstan, and immediately inform the Parliament of the use of the Armed Forces of the Republic in case of a serious and immediate threat to the democratic institutions of the Republic, its independence and territorial integrity, political stability of the Republic, security of its citizens and the disruption of normal functioning of the Constitutional bodies of the state, after official consultations with the Prime Minister and Chairpersons of the Parliamentary Chambers of the Republic;
17) the President shall impose martial law on the entire territory of the Republic or in particular areas, declare a partial or total mobilization and immediately inform the Parliament
of the Republic in case of aggression against the Republic or immediate external threat to its security;
18) form the State Security Service subordinate to him; 19) appoint to and discharge the State Secretary of the Republic of Kazakhstan from
office, determine his status and powers; form the Administration of the President of the Republic;
20) form the Security Council and other consultative and advisory bodies as well as the Assembly of People of Kazakhstan and the Supreme Judicial Council;
21) exercise other powers in accordance with the Constitution and the laws of the Republic.
Footnote: See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 10/2 dated June 30, 1999; No. 15/2 dated July 03, 2000, No. 14/2 dated November 12, 2001; No.3 dated October 18, 2010.
Footnote. Article 44 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998; No. 254 dated 21.05.2007 (shall be applied from the date of its official publication); No. 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 45
1. The President of the Republic of Kazakhstan, on the basis of and for the exercise of the Constitution and the laws, shall issue decrees and resolutions which are binding on the entire territory of the Republic.
2. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 51-VI dated March 10, 2017 ( shall be applied from the date of its first official publication).
3. Acts of Parliament, signed by the President of the Republic, as well as acts of the President, issued on the initiative of the Government, shall be preliminarily affixed accordingly by the signature of the Chairperson of each Chamber of Parliament or the Prime Minister, who are legally responsible for the legality of these acts.
Footnote: See regulatory resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 15/2 dated July 3, 2000; No. 5 dated June 26, 2008.
Footnote: See Article 45 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No.51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 46
1. The President of the Republic of Kazakhstan, his honor and dignity shall be inviolable. 2. Provision, service, and guard of the President of the Republic and his family shall be
carried out at the state's expense. 3. The provisions of this article shall apply to ex-Presidents of the Republic. 4. The status and powers of the First President of Kazakhstan shall be determined by the
Constitution of the Republic and Constitutional Law.
Footnote: Article 46 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 47
1. The President of the Republic of Kazakhstan may be prematurely discharged from office in the case of continued incapacity to carry out his duties due to illness. In this case, the Parliament shall form a commission consisting of equal numbers of deputies from each Chamber and specialists in the corresponding areas of medicine. The decision on early discharge shall be adopted at a joint sitting of the Parliament's Chambers by the majority of not less than three quarters of the total number of deputies of each Chamber on the grounds of opinion of the commission and the Constitutional Council on compliance with the established constitutional procedures.
2. The President of the Republic shall bear responsibility for the actions performed while carrying out his duties and only in the case of high treason may be discharged from office by Parliament. The decision to bring an accusation and conduct its investigation may be adopted by the majority of the deputies of the Mazhilis at the initiative of no less, than one-third of the total number of its deputies. Investigation of the accusation shall be organized by the Senate and its results shall be transferred for consideration by the majority of votes of the total number of the deputies of the Senate at a joint session of the Parliament's Chambers. The final decision on this issue shall be adopted at a joint sitting of the Chambers of Parliament by a majority of not less than three-quarters of the total number of the deputies of each Chamber provided that the Supreme Court concludes that on the validity of the accusation and conclusion of the Constitutional Council on compliance with the established constitutional procedures. The failure to make a final decision within two months from the moment of the accusation shall result in recognition of the rejection of the allegation against the President of the Republic. The rejection of the accusation against the President of the Republic in the commission of high treason at any stage shall result in early termination of the powers of the deputies of the Mazhilis, who initiated the consideration of this issue.
3. The issue of discharge of the President of the Republic from office may not be commenced within the period of consideration by him of the issue of early termination of the powers of Parliament of the Republic or the Mazhilis of Parliament.
Footnote: Article 47 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 48
1. In case of early discharge or impeachment of the President of the Republic of Kazakhstan from office as well as in the case of his death, the powers of the President of the Republic shall be transmitted for the remaining period to the Chairperson of the Senate of Parliament; if the Chairperson of the Senate is unable to assume the powers of the President, they shall pass to the Chairperson of the Mazhilis of Parliament; if the Chairperson of the Mazhilis is unable to assume the powers of the President, they shall pass to the Prime
Minister of the Republic. A person who has assumed the powers of the President of the Republic, shall resign himself from the powers of the Chairperson of the Senate, the Chairperson of the Mazhilis and the Prime Minister. In this case, the filling of vacant public positions shall be carried out in the manner prescribed by the Constitution.
2. A person who has assumed the authority of the President of the Republic of Kazakhstan , on the grounds and in the manner provided by paragraph 1 of this article, shall not have the right to initiate changes and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan.
Footnote: Article 48 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998.
Section IV Parliament
Article 49 1. The Parliament of the Republic of Kazakhstan is the highest representative body of the
Republic exercising legislative power. 2. Parliament's powers shall begin from the opening of its first session and terminate with
the first session of the Parliament of a new convocation. 3. The powers of Parliament may be terminated early in cases and as stipulated by the
Constitution. 4. Constitutional Law shall determine the organization and activity of Parliament as well
as the legal status of its deputies. Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan
No.13/2 dated July 14, 1999. Footnote. Article 49 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated No. 284
dated October 7, 1998; No. 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 50
1. The Parliament shall consist of two Chambers: the Senate and the Mazhilis, which act on a permanent basis.
2. The Senate shall be composed of deputies in the procedure stipulated by Constitutional Law: represented by two individuals from each region, city of republic significance, and the capital of the Republic of Kazakhstan. Fifteen deputies of the Senate shall be assigned by the President of the Republic, accounting for the need to provide in the Senate for representation of national, cultural and other significant interests of the society.
3. The Mazhilis shall consist of one hundred and seven deputies elected in the procedure established by Constitutional Law.
4. A deputy of Parliament may not be a member of both Chambers at the same time. 5. The term of powers of the Senate’s deputies shall be six years, and the term of the
deputies of the Mazhilis shall be five years.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No.1/2 dated March 15, 1999; No.24/2 dated November 29, 1999; No.1 dated February 11, 2003; No.1 dated February 12, 2004.
Footnote. Article 50 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated No. 284 dated October 7, 1998; No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 51
1. Election of the ninety-eight deputies of the Mazhilis shall be carried out by the universal, equal and direct suffrage by secret ballot. Nine deputies of the Mazhilis shall be elected by the Assembly of the People of Kazakhstan. Regular elections of the deputies of the Mazhilis shall be held no later than two months before the expiry of the term of powers of the current Parliament convocation.
2. The election of deputies of the Senate shall be carried out on the basis of indirect suffrage by secret ballot. Half of the elected deputies of the Senate shall be re-elected every three years. In this case, their regular elections shall be held no later than two months before the expiry of their term of office.
3. Extraordinary elections of the deputies of Parliament or the Mazhilis of Parliament shall be held within two months from the day of early termination of the powers of Parliament or the Mazhilis of Parliament respectively.
4. A deputy of Parliament may be a person who is a citizen of the Republic of Kazakhstan and who has been a permanent resident for the last ten years on its territory. A deputy of the Senate may be a person who has reached thirty years of age, has a higher education and length of service of not less than five years, and has been a permanent resident for not less than three years on the territory of the respective region, city of republic significance or the capital of the Republic. A deputy of the Mazhilis may be a person who has reached twenty-five years of age.
5. Constitutional Law shall regulate elections of the deputies of the Parliament of the Republic.
6. A deputy of Parliament shall take an oath before the people of Kazakhstan. Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan
No. 5/2 dated March 18, 1999; No. 24/2 dated November 29, 1999; No. 1 dated February 11, 2003.
Footnote. Article 51 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998; No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication). Article 52
1. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated No. 254 dated May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication).
2. Deputies of Parliament are obliged to take part in its work. Voting in Parliament shall be carried out by the deputy only in person. The absence of a deputy without a clear reason at meetings of the Chambers and their bodies more than three times, as well as the transfer of the right to vote, entails the application to the deputy of statutory measures of punishment.
3. A deputy of Parliament shall not have the right to be a deputy of another representative body, occupy other paid positions, except teaching, research, and creative activities, be engaged in entrepreneurial activity, be a member of a governing body or a supervisory board of a commercial organization. Violation of this rule shall entail the termination of a deputy's powers.
4. A deputy of Parliament during the term of his office may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment imposed judicially, charged with criminal liability without the consent of a respective Chamber except for cases of being detained at the scene of a crime or the commission of serious crimes.
5. The powers of a deputy of the Parliament shall be terminated in cases of resignation, death, being recognized as incapable, dead or untraceable by a valid judgment of the court, and in other cases stipulated by the Constitution and the Constitutional Law.
A deputy of the Parliament shall be deprived of his mandate in cases of: 1) his departure for permanent residence beyond the Republic of Kazakhstan; 2) the entry into force against him of a conviction rendered by a court ; 3) loss of citizenship of the Republic of Kazakhstan. A deputy of the Mazhilis of Parliament shall be deprived of his mandate in cases of: 1) withdrawal or expulsion of a deputy from a political party, from which, in accordance
with constitutional law, he has been elected; 2) termination of a political party, from which, in accordance with constitutional law, he
has been elected. The powers of appointed deputies of the Senate of Parliament may be terminated early by
the decision of the President of the Republic. The powers of the deputies of Parliament and the Mazhilis of Parliament shall be
terminated early in cases of dissolution of Parliament and the Mazhilis of Parliament respectively.
6. Preparation of issues concerning the application of penalty measures to the deputies, their compliance with the requirements of item 3 of this article, rules of deputy ethics, as well as termination of the deputies' powers and deprivation of their powers and deputy inviolability, shall be imposed by the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 7/2 dated May 17, 2001; No. 19/2 dated December 13, 2001; No. 10 dated January 30, 2003; No. 1 dated February 11, 2003; No. 5 dated May 12, 2003; No. 9 dated August 25, 2004.
Footnote. Article 52 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 284 dated October 7, 1998; No.254 dated May 21, 2007(shall be applied from the date of its official publication). Article 53
Parliament at a joint session of the Chambers shall: 1) introduce amendments and supplements to the Constitution pursuant to the proposal of
the President of the Republic of Kazakhstan; 2) approve the reports of the Government and the Accounts Committee for Control over
Implementation of Republican Budget on the implementation of the national budget. Failure to approve the report of the Government on the execution of the Republican Budget by Parliament means that the Parliament expresses a vote of no confidence in the Government;
3) Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan No.51-VI dated March 10, 2017 ( shall be applied from the date of its first official publication).);
4) take a decision on war and peace issues; 5) take the decision to use the Armed Forces of the Republic pursuant to the proposal of
the President of the Republic to fulfil international obligations for the maintenance of peace and security;
6) grant a hearing of annual messages of the Constitutional Council on the state of the constitutional legality in the Republic;
7) form joint commissions of the Chambers, elect and release their chairpersons from office, hear reports on the activity of the commissions;
8) exercise other powers assigned to the Parliament by the Constitution. Footnote. See normative resolution of the Constitutional Council of the Republic of
Kazakhstan No. 5 dated June 26, 2008. Footnote. Article 53 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No.254 dated
May 21, 2007 (shall be applied from the date of its official publication); as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan No. 51-VI dated March 10, 2017 (shall be applied from the date of its first official publication). Article 54
1. Parliament at a separate session of the Chambers through consecutive consideration of issues first in the Mazhilis and then in the Senate shall adopt constitutional and other laws as well as:
1) Approve the national budget and make amendments and supplements thereto; 2) Establish and annul state taxes and dues; 3) Establish the rules for resolution of issues related to the administrative and territorial
structure of the Republic of Kazakhstan; 4) Institute state awards, honorary, military and other titles, ranked positions, diplomatic
ranks of the Republic of Kazakhstan, and determine state symbols of the Republic;
5) resolve issues of state loans and economic and other assistance granted by the Republic of Kazakhstan;
6) Resolve amnesty issues; 7) Ratify and denounce international treaties of the Republic.
2. The Parliament at a separate session of the Chambers through consecutive consideration of issues first in the Mazhilis and then in the Senate shall:
1) Discuss the National Budget Performance Report; 2) if a law or an article of the law gives rise to objections by the President of the Republic
of Kazakhstan, Parliament shall hold a repeated discussion and voting on the laws or articles of the law within a month from the day of the submission of any objections. Failure to comply with this term shall indicate acceptance of the President’s objections. If the Mazhilis and the Senate by a majority of two thirds of the total deputies of each Chamber approve the earlier decision, the President shall sign the law within a month. If neither of the two Chambers votes against the President's objections, the law shall be deemed either rejected or adopted in the wording proposed by the President. If the Head of State has any objections to constitutional laws adopted by the Parliament, these shall be considered in the procedure stipulated by this sub-item. If the President has objections to the constitutional laws, these may be rejected by a vote of at least three quarters of the total membership of each chamber.
3) Initiate the national referendum. Footnote: Article 54 in the wording of Law of the Republic of Kazakhstan N 254 dated
21.05.2007 (shall be enacted from the day of its official publication); see regulatory resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No 8 dated 15.10.2008 . Article 55
The following shall be the exclusive responsibility of the Senate: 1) Election and release from office of the Chairperson of the Supreme Court and judges of
the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan upon the recommendation of the President of the Republic of Kazakhstan, and swearing them into office;
1-1) election of The Human Rights Commissioner in Kazakhstan for a five-year term and his release from office upon the recommendation of the President of the Republic of Kazakhstan;
2) approval of the President’s nominees for Chairperson of the National Bank, Prosecutor General and the Chairperson of the National Security Committee of the Republic of Kazakhstan;
3) removal of immunity of the Prosecutor General, the Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic;
4) has been excluded pursuant to the RoK Law dated May 21, 2007 N 254, (is enacted from the date of its official publishing);
5) performance of the Parliament’s functions with regard to adoption of constitutional and other laws, when the Mazhilis is absent due to the early termination of its powers;
6) performance of other powers that have been conferred upon the Senate by the Constitution. .
Footnote: See resolution N 11/2 of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated July 5, 2000.
Footnote: Article 55 as amended by Law of the Republic of Kazakhstan N 254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication); No. 51-VI dated March 3, 2017(shall be enacted from the day of its first official publication). Article 56
1. The following shall be the exclusive responsibility of the Mazhilis: 1) The decision to consider draft constitutional and other laws submitted to Parliament
and the consideration of such laws.; 2) acceptance of the President's candidate for Prime Minister by a majority vote of the
total number of deputies of the Chamber. ; 3) Announcement of the regular Presidential elections in the Republic;
4) performance of other powers that have been conferred upon the Mazhilis by the Constitution.
2. Upon the proposal of at least one fifth of its total membership, the Mazhilis is empowered to adopt by a simple majority of its total membership, a vote of no confidence in the Government.
Footnote: Article 56 as amended pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan N 254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication. Article 57
Each of the Parliament Chambers shall independently, without participation from the other Chamber:
1) appoint two members of the Constitutional Council; appoint two members of the Central Election Commission for a five-year term; and appoint three members of the Accounts Committee for Control over Implementation of the Republican Budget;
2) delegate half of the members of the commission formed by Parliament in the case provided for in Article 47.1 of the Constitution;
3) elect half the members of joint commissions of the Chambers; 4) terminate the powers of the Chambers’ deputies, and upon recommendation of the
Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, resolves the issues of their immunity removal;
5) hold Parliamentary hearings on the issues of its responsibilities; 6) have the right, on the initiative of a vote by at least one third of the total membership,
to hear the reports of the Government on their performance. After the hearings, a majority of at least two-thirds vote of the total membership of the Chamber, is entitled to adopt the
request of the President of the Republic to remove from office the member of the Government who failed to comply with the legislation of the Republic. The President shall then dismiss that member.
7) establish the coordinating and working bodies of the Chambers; and 8) adopt the regulations of their activities, other decisions on the issues of the Chamber
structure and the internal code of conduct. Footnote: Article 57 as amended pursuant to the Laws of the Republic of Kazakhstan N
284 dated October 7, 1998; N 254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication); N 51-VI dated March 10, 2017 (shall be enacted from the day of its first official publication). Article 58
1. The Chambers shall be headed by their chairpersons, who are elected by the Senate and the Mazhilis from among the deputies who are fluent in the state language, by a secret vote of a majority of the total membership. The Senate Chairperson shall be nominated by the President of the Republic of Kazakhstan. The Mazhilis Chairperson shall be nominated by the Chamber deputies.
2. The Chairpersons of the Chambers may be released from office and are entitled to submit their resignation by way of a majority vote by the Chambers.
3. The Chairpersons of Parliament's Chambers shall: 1) convene and chair sessions of the Chambers; 2) exercise general supervision of the issues subject to consideration by the Chambers; 3) nominate the Deputy Chairs of the Chambers; 4) ensure the respect for the regulations by Chambers in their activity; 5) supervise the activity of the coordinating bodies of the Chambers; 6) sign acts issued by the Chambers; 7) nominate the members of the Constitutional Council, the Central Election Commission
and the Accounts Committee for Control over Implementation of the Republican Budget; 8) comply with other duties entrusted by the Regulation of Parliament. 4. The Mazhilis Chairperson shall: 1) open the sessions of Parliament; 2) convene regular joint sessions of the Chambers and chair the regular and extraordinary
joint sessions of the Chambers. 5. The Chairpersons of the Chambers shall issue instructions on the matters of their
responsibility. Footnote: Article 58 as amended pursuant to the Law of the Republic of Kazakhstan N
254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication). Article 59
1. Parliamentary sessions shall proceed in the form of joint and separate sessions of the Chambers.
2. The President of the Republic of Kazakhstan shall convene the first session no later than thirty days after the election results are published.
3. The regular sessions of the Parliament shall be held once a year from the first business day of September to the last business day of June.
4. Generally the session of Parliament shall be opened by the President of the Republic and closed at joint sessions of the Senate and Mazhilis. During the intersession period, the President of the Republic of Kazakhstan, either on his own initiative, or at the suggestion of one of the Chairpersons or at least one-third of the total membership of the Parliament, is entitled to convene an extraordinary session of Parliament. Only the issues that were the reason for the convocation shall be considered at this session.
5. Joint and individual sessions of the Chambers shall be held if at least two-thirds of the total membership of each Chamber are present.
6. Joint and individual sessions of the Chambers shall be open. If provided for by the regulations, the session may be held behind closed doors. The President of the Republic, the Prime Minister and members of the Government, the Chair of the National Bank, the Prosecutor General, and the Chairperson of the National Security Committee shall have the right to be present at any session and be heard.
Footnote: See resolution of the Constitutional Council of Republic of Kazakhstan N 14/2 dated June 30, 1999, resolution of the Constitutional Council of Republic of Kazakhstan N 13 /2 dated July 14, 1999.
Footnote: Article 59, as amended pursuant to the Law of Republic of Kazakhstan N 254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication.) Article 60
1. The Chambers shall establish standing committees with at least seven members in each Chamber.
2. The Senate and Mazhilis shall have the right to establish joint commissions in equal numbers to resolve the issues related to their joint activities.
3. The committees and commissions shall issue resolutions on the matters of their responsibility.
4. The law shall govern the procedure of the establishment of these committees, their powers and workflow management. Article 61
1. The President of the Republic, the Deputies of Parliament and the Government shall have the right of a legislative initiative which shall be realized only in the Mazhilis.
2. The President of the Republic of Kazakhstan shall have the right to determine priority consideration of draft laws which means that the draft law shall be adopted as a matter of urgency within two months.
3. Parliament shall have the right to issue laws that regulate the most important public relations and establish fundamental principles and standards relating to:
1) the legal capacity of individuals and legal entities, civil freedoms and rights, and the obligations and responsibilities of individuals and legal entities;
2) the system of ownership and other real property rights; 3) the basis of the organization and activities of central and local government bodies and
of civil and military service; 4) taxation and the application of fees and other mandatory charges; 5) the republican budget; 6) issues of the judicial system and legal proceedings; 7) education, health care and social provisions; 8) the privatization of enterprises and their property; 9) environmental protection; 10) the administrative and territorial structure of the Republic; 11) national defence and security. All other issues are covered by local by-laws. 4. If the Mazhilis consider and adopt draft law by a majority vote of the total number of
its deputies, this draft law shall be submitted to the Senate for consideration within not more than sixty days. If the Senate by majority vote of the total number of its deputies agrees with the proposed draft law, the law shall be deemed to be adopted, subject to the submission to the President for signing. If Senate reject the draft law by majority vote of the total number of its deputies, this draft law shall be returned to the Mazhilis. If the Mazhilis, by the majority vote of two-thirds of the total number of deputies, agrees with the draft law once again, this draft law shall be submitted to the Senate for a second discussion and voting. A twice-rejected draft law may not be submitted again during the same session.
5. Amendments and supplements to a draft law proposed by Senate by the majority vote of the total number of its deputies, shall be sent to the Mazhilis. If the Mazhilis by the majority vote of the total number of its deputies agree with the proposed amendments and supplements, the law shall be deemed to be adopted. If the Mazhilis by the same majority vote rejects the amendments and supplements proposed by the Senate by the same majority vote, the disagreement between the Chambers shall be resolved through conciliatory procedures.
5-1. If the Mazhilis consider and adopt the draft constitutional law by at least two-thirds vote of the total number of its deputies, this draft law shall be submitted to the Senate for consideration within not more than sixty days. If the Senate adopt the draft by at least a two-thirds vote of the total number of its deputies, then the constitutional law shall be deemed adopted and is subject to submission to the President of the Republic of Kazakhstan within ten days for signing. The Mazhilis or the Senate may reject the draft constitutional law as a whole by a majority vote of the total number of the deputies of the Chamber. The amendments and supplements to a draft constitutional law proposed by Senate by the two-thirds vote of its deputies, shall be sent to the Mazhilis. If the Mazhilis by the two thirds
vote of its deputies agrees with the proposed amendments and supplements, the constitutional law shall be deemed to be adopted. If the Mazhilis by the same majority vote rejects the amendments and supplements proposed by the Senate, the disagreement between the Chambers shall be resolved through conciliatory procedures.
6. The draft laws that provide for the reduction of state revenues or increase in state expenditures may only be submitted when there is a positive resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan. This resolution shall not be required with respect to the draft laws that are subject to consideration by the Mazhilis of the Parliament as part of the legislative initiative of the President of the Republic of Kazakhstan.
7. If the draft law submitted by the Government has not been adopted, the Prime- Minister shall have the right to raise an issue of confidence in the Government at a joint session of the Chambers. The voting on this issue shall be held no earlier than forty-eight hours from the moment of calling for a vote of confidence. If the call for a vote of confidence does not receive the majority vote of the total number of deputies of each Chambers, a draft law shall be deemed to be adopted without voting. However, the Government may not exercise this right more than twice a year.
Footnote: See regulatory resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan N 3/2 dated March 12, 1999, N 19/2 dated November 11, 1999; No 9/2 dated June 15, 2000, No15/2 dated July 3, 2000, No 8/2 dated June 6, 2001, as amended pursuant to the Law of Republic of Kazakhstan N 254 dated May 21, 2007 (shall be enacted from the day of its official publication), dated March 3, 2017; № 51-VI (shall be enacted from the day of its first official publication). Article 62
1. The Parliament adopts legislative acts in the form of laws of the Republic of Kazakhstan, resolutions of Parliament, and resolutions of the Senate and the Mazhilis which are binding throughout the territory of the Republic.
2. The laws of the Republic come into force after the President of the Republic signs them .
3. Amendments and additions to the Constitution shall be made by a majority of at least three-quarters of the votes of the total number of deputies in each Chamber.
4. Constitutional laws shall be adopted on issues stipulated by the Constitution by a majority of at least two-thirds of the votes of the total number of deputies of each Chamber.
5. Legislative acts of Parliament and its Chambers shall be adopted by a majority vote of the total number of deputies of the Chambers, unless otherwise provided by the Constitution.
6. At least two readings on the introduction of amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall be conducted.
7. Laws of the Republic and resolutions of Parliament and its Chambers shall not contradict the Constitution. Resolutions of Parliament and its Chambers should not contradict the laws.
8. The order of development, presentation, discussion, enactment and publication of legislative and other regulatory legal acts of the Republic shall be governed by the special law and regulation of Parliament and its Chambers.
Footnote. See resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated July 03, 2000 No. 15/2; as of April 18, 2007, No. 4.
Footnote. Article 62 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication. Article 63
1. The President of the Republic, after consulting with the chairpersons of the Chambers of Parliament and the Prime Minister, may dissolve Parliament or the Mazhilis of Parliament.
2. The Parliament and Mazhilis of the Parliament cannot be dissolved during a state of emergency or martial law, or during the last six months of the office of the President, or within one year of the previous dissolution.
Footnote. Article 63 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication).
Section V Government
Article 64 1. The Government exercises the executive power of the Republic of Kazakhstan, heads
the system of executive bodies and manages their activities. 2. The Government is a collegial body and within its activities is accountable to the
President of the Republic and Parliament. 3. The members of the Government are accountable to the Chambers of Parliament in the
case provided for in subparagraph 6) of Article 57 of the Constitution. 4. The competence, organization and activities of the Government are determined by
constitutional law. Footnote. Article 64 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated
21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 65
1. The Government is formed by the President of the Republic of Kazakhstan in the manner prescribed by the Constitution.
2. Proposals on the structure and composition of the Government shall be made to the President of the Republic by the Prime Minister of the Republic within ten days of the appointment of the Prime Minister.
3. Government members take an oath to the people and the President of Kazakhstan. Article 66
The Government of the Republic of Kazakhstan:
1) develops the main directions of social and economic policy of the state, its defense, security and public order, and organizes their implementation; approves the state programmes in coordination with the President of the Republic, and also ensures their implementation;
2) submits to Parliament the republican budget along with a report on its execution, and ensures execution of the budget;
3) submits draft laws to the Mazhilis and ensures implementation of laws; 4) organizes the management of state property; 5) develops measures for the conduct of the foreign policy of the Republic;
6) manages the activities of ministries, state committees, and other central and local executive bodies;
7) has the power to cancel or suspend, either in whole or in part, the actions of ministries, state committees, or other central and local executive bodies of the Republic;
8) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI ( shall be enforced from the date of its first official publication);
9) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; 9-1) by an agreement with the President of the Republic, approves a unified system of
financing and remunerating employees for all bodies maintained at the expense of the state budget;
10) performs other functions assigned to it by the Constitution, laws and acts of the President.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 17.03.1999 No. 4/2; dated 12.04.2001 № 1/2.
Footnote. Article 66 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 67
The Prime Minister of the Republic of Kazakhstan: 1) organizes and manages the activities of the Government, and is personally responsible
for its work; 2) is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall
be enforced from the date of its official publication); 3) signs orders of the Government; 4) reports to the President and Parliament on the main activities of the Government and on
all its major decisions; 5) performs other functions related to the organization and management of the
Government. Footnote. Article 67 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated
21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication).
Article 68 1. Government members are independent in making decisions within their competence
and are personally accountable to the Prime Minister of the Republic for the work of state bodies subordinate to them. A member of the Government who does not agree with the policy pursued by the Government or does not implement it should resigns or will be dismissed.
2. Government members may not be deputies of a representative body, occupy other paid positions, except for teaching, scientific or other creative activities carry out entrepreneurial activities, or be part of the governing body or supervisory board of a commercial organization , except when it is their job in accordance with the law.
Footnote. Article 68 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; 21.05.2007 No. 254 (shall be entered into force from the date of its official publication). Article 69
1. The Government of the Republic of Kazakhstan, within matters of its competence, issues decrees that are binding throughout the territory of the Republic.
2. The Prime Minister of the Republic shall issue binding orders on the entire territory of the Republic.
3. Government decrees and orders of the Prime Minister should not contradict the Constitution, legislative acts, or decrees and orders of the President of the Republic. Article 70
1. The Government shall resign its powers to the newly elected Mazhilis of the Parliament of the Republic.
2. The Government and any member thereof shall have the right to declare to the President of the Republic that they will resign if they consider it impossible to continue to perform the functions assigned to them.
3. The Government shall declare its resignation to the President of the Republic if the Mazhilis of the Parliament or the Parliament expresses a vote of no confidence in the Government.
4. The President of the Republic shall, within ten days, consider accepting or rejecting the resignation.
5. Acceptance of a resignation means termination of the authority of the Government or its respective member. Accepting the resignation of the Prime Minister means the termination of powers of the entire Government.
6. If the resignation of the Government or its member is rejected, the President will entrust it or its member with the further implementation of its duties.
7. The President of the Republic has the right, on his own initiative, to decide on the termination of the powers of the Government and to release any member from their position. The release of the Prime Minister from office means the termination of powers of the entire Government.
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan No. 11 dated November 19, 2003.
Footnote. Article 70 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication).
Section VI Constitutional Council
Article 71 1. The Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan consists of seven members,
whose powers last six years. Life members of the Constitutional Council are ex-Presidents of the Republic.
2. The Chairperson of the Constitutional Council is appointed by the President of the Republic, and in the event of a split of votes equally, his vote is decisive.
3. Two members of the Constitutional Council are appointed by the President of the Republic and two members of the Constitutional Council are appointed by the Senate and the Mazhilis, respectively.
Half the members of the Constitutional Council are renewed every three years. 4. The position of the Chairperson and member of the Constitutional Council is
incompatible with the deputy mandate, the occupation of other paid positions except for teaching, scientific or other creative; or entrepreneurial activities, membership in the governing body or supervisory board of a commercial organization.
5. The Chairperson and members of the Constitutional Council during their term of office may not be arrested, subjected to detention, administrative measures imposed in court, or brought to criminal responsibility without the consent of Parliament, except in cases of detention at the crime scene or committing serious crimes.
6. The organization and activities of the Constitutional Council are governed by constitutional law.
Footnote. See resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan as of 30.01.2003 No. 10; as of 03/16/2011 №3.
Footnote. Article 71 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication). Article 72
1. The Constitutional Council, on the appeal of any of the following: the President of the Republic of Kazakhstan, the Chairperson of the Senate, the Chairperson of the Mazhilis, at least one fifth of the total number of deputies of the Parliament, and the Prime Minister:
1) decides in the event of a dispute the question of correctness of election conduct of the President of the Republic, the deputies of Parliament and the conduct of a republican referendum;
2) considers, before they are signed by the President, the laws adopted by the Parliament for their compliance with the Constitution of the Republic;
2-1) considers, for compliance with the Constitution of the Republic, resolutions adopted by the Parliament and its Chambers;
3) considers, before ratification, the international treaties of the Republic for compliance with their Constitution;
4) gives an official interpretation of the norms of the Constitution; 5) gives conclusions in cases provided for by paragraphs 1 and 2 of Article 47 of the
Constitution. 2. The Constitutional Council examines the appeals of the President of the Republic in the
cases provided for by subparagraph 10-1) of Article 44 of the Constitution, as well as the appeals of the courts in the cases established by Article 78 of the Constitution.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated July 03, 2000 No. 15/2; dated 13.12.2001 No. 19/2.
Footnote. Article 72 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 73
1. In case of an appeal to the Constitutional Council on issues specified in subparagraph 1 ) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution, the entry into the office of the President, the registration of elected deputies of the Parliament or the summing up of the republican referendum are suspended.
2. In case of appeal to the Constitutional Council on the issues specified in subparagraphs 2) and 3) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution, the time period for signing or ratifying the relevant acts is suspended.
3. The Constitutional Council shall make its decision within one month from the day the application is received. At the request of the President of the Republic, this period may be shortened to ten days if the issue does not tolerate delay.
4. Excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication).
Footnote. Article 73 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 74
1. Laws and international treaties recognized as non-compliant with the Constitution of the Republic of Kazakhstan may not be signed or, accordingly, ratified and enforced.
2. Laws and other legal acts recognized as unconstitutional, including those that infringe the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution, are repealed and shall not be applied.
3. Decisions of the Constitutional Council come into force on the day of their adoption, are generally binding throughout the territory of the Republic, are final and not subject to appeal.
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated December 13, 2001 No. 19/2.
Footnote. Article 74 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication).
Section VII Courts and Justice
Article 75 1. Justice in the Republic of Kazakhstan shall be exercised only by a court. 2. Judicial power is exercised through civil, criminal and other forms of legal proceedings
established by law. In cases provided by law, criminal proceedings are conducted with the participation of jurors.
3. The courts of the Republic are the Supreme Court of the Republic and local and other courts of the Republic established by law.
4. The judicial system of the Republic is established by the Constitution of the Republic and constitutional law. The establishment of special and emergency courts under any name is not allowed.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 15.02.2002 No. 1; dated 04.14.2006 No. 1.
Footnote. Article 75 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; 21.05.2007 No. 254 (shall be entered into force from the date of its official publication). Article 76
1. Judicial authority shall be exercised on behalf of the Republic of Kazakhstan and, by its purpose, has the protection of the rights, freedoms and legitimate interests of citizens and organizations and the enforcement of the Constitution, laws, other normative legal acts and international treaties of the Republic.
2. The judicial power extends to all cases and disputes arising on the basis of the Constitution, laws, other regulatory legal acts and international treaties of the Republic.
3. Decisions, sentences and other rulings of the courts are binding throughout the territory of the Republic.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 29.03.1999 No. 7/2; dated 12.20.2000 No. 21/2; dated April 18, 2007, No. 4. Article 77
1. A judge in the administration of justice is independent and subject only to the Constitution and the law.
2. Any interference with the court’s administration of justice is unacceptable and punishable by law. Judges are not accountable for specific cases.
3. When applying the law, the judge shall be guided by the following principles: 1) a person is considered to be innocent of committing a crime until his guilt is recognized
by the court judgment that has entered into legal force; 2) no one may be subjected to repeated criminal or administrative liability for the same
offense; 3) no one’s court jurisdiction, provided for him by law, can be changed without his
consent; 4) everyone has the right to be heard in court; 5) laws that establish or strengthen liability, impose new duties on citizens or worsen their
situation, do not have retroactive effect. If, after committing the offense, the responsibility for it is cancelled or mitigated by law, the new law shall be applied;
6) the accused is not obliged to prove his innocence; 7) no one is obliged to testify against himself, or his spouse (-s) and close relatives, whose
circle is determined by law. Priests are not obliged to testify against those who confided in them at confession;
8) any doubts about the guilt of the person shall be interpreted in favour of the accused; 9) evidence obtained in an unlawful manner is not legally binding. No one can be
convicted solely on the basis of his own confession; 10) the application of criminal law by analogy is not allowed. 4. The principles of justice established by the Constitution are common and uniform for
all courts and judges of the Republic. Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan
dated 10.03.1999 No. 2/2; dated April 18, 2007, No. 4. Article 78
The courts are not entitled to apply laws and other regulatory legal acts that infringe the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution. If the court finds that the law or other regulatory legal act to be applied infringes upon the rights and freedoms of a person and citizen enshrined in the Constitution, he is obliged to suspend the proceedings and apply to the Constitutional Council with a view to declare this act unconstitutional.
Article 79 1. The courts consist of permanent judges whose independence is protected by the
Constitution and the law. The powers of a judge may be terminated or suspended solely on the grounds established by law.
2. A judge may not be arrested, brought in, have administrative measures imposed against him in court or be brought to criminal responsibility without the consent of the President of the Republic of Kazakhstan, based on the opinion of the Supreme Judicial Council of the Republic, or in the case established by subparagraph 3) of Article 55 of the Constitution, - without the consent of the Senate, except in cases of detention at the crime scene or committing serious crimes.
3. Requirements for judges of the courts of the Republic shall be determined by constitutional law.
4. The position of a judge is incompatible with the following roles: a deputy’s mandate, the occupation of another paid position except for teaching, scientific or other creative activities,; entrepreneurial activities, and joining the governing body or supervisory board of a commercial organization.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 06.03.1997 No. 3; dated January 30, 2003 No. 10; dated 7/18/2004 No. 7; dated 06.23.2004 No. 6.
Footnote. Article 79 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 80
Funding of courts and the provision of judges with housing is carried out at the expense of the republican budget and should ensure the possibility of full and independent administration of justice. Article 81
The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan is the highest judicial body in civil, criminal and other cases, jurisdictional, local and other courts, and in cases stipulated by law it considers cases related to its jurisdiction and gives explanations on matters of judicial practice.
Footnote. Article 81 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 82
1. The Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan are elected by the Senate on the proposal of the President of the Republic, based on recommendation of the High Judicial Council.
2. The Chairpersons and judges of local and other courts are appointed by the President of the Republic based on the recommendation of the High Judicial Council.
3. In accordance with constitutional law, judicial panels may be established in courts. The procedure for empowering the chairpersons of the judicial boards shall be determined by constitutional law.
4. The Supreme Judicial Council consists of the President and other persons appointed by the President of the Republic.
5. The status and organization of work of the High Judicial Council shall be determined by law.
Footnote. Article 82 is in the wording of the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication). Article 83
1. The Prosecutor’s Office, on behalf of the state and in the limits and forms established by law, supervises the observance of legality on the territory of the Republic of Kazakhstan, represents the interests of the state in court, and carries out criminal prosecutions on behalf of the state.
2. The Office of the Public Prosecutor of the Republic shall compile a single centralized system with the subordination of the lower level prosecutors to the higher and to the Prosecutor General of the Republic. It exercises its authority independently of other state bodies and officials, and is accountable only to the President of the Republic.
3. The Prosecutor General of the Republic during his term of office may not be arrested, brought to trial, be subject to administrative measures imposed in court or brought to criminal responsibility without the consent of the Senate, except in cases of detention at the crime scene or committing serious crimes. The term of office of the Prosecutor General is five years .
4. The competence, organization and procedure of the activities of the General Prosecutor ’s Office of the Republic shall be determined by law.
Footnote. See the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 26.12.2000 No. 23/2; dated January 30, 2003 No. 10; dated 12.31.2003 № 13.
Footnote. Article 83 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 84
Footnote. Article 84 is excluded by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication).
Section VIII. State Administration and Self-Government
Article 85 Local state administration is carried out by local representatives and executive bodies that
are responsible for the state of affairs in the relevant territory. Article 86
1. Maslikhats are local representative bodies that express the will of the population and of the respective administrative-territorial units and, taking into account national interests, determine the measures necessary for its implementation and control their implementation.
2. Maslikhats shall be elected by the population on the basis of universal, equal and direct suffrage by secret ballot for a term of five years.
3. A citizen of the Republic of Kazakhstan who has reached twenty years of age may be elected deputy of the Maslikhat. A citizen of the Republic may be a deputy of only one Maslikhat.
4. The jurisdiction of Maslikhats includes: 1) the approval of plans, economic and social development programs of the territory and
local budgets, and reports on their execution; 2) the solution of issues related to their jurisdiction of the local administrative-territorial
structure; 3) the consideration of reports of the heads of local executive bodies on issues that are
referred by law to the competence of the Maslikhat; 4) the formation of standing commissions and other working bodies of the Maslikhat, the
hearing of reports on their activities, and the solution of other issues related to organization of work in Maslikhat;
5) implementation in accordance with the legislation of the Republic of other powers to ensure the rights and legitimate interests of citizens.
5. The powers of the Maslikhat may be terminated early by the President of the Republic following consultations with the Prime Minister and the Presidents of the Chambers of Parliament, as well as if the Maslikhat makes a decision on self-dissolution.
6. The competence of Maslikhats, the order of their organization and activities, and the legal status of their deputies are established by law.
Footnote. Article 86 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 87
1. Local executive bodies are included in the unified system of executive bodies of the Republic of Kazakhstan, and ensure the implementation of the state-wide policy of the executive power in combination with the interests and development needs of the relevant territory.
2. The jurisdiction of local executive bodies includes: 1) the development of plans, economic and social development programs of the territory,
and local budget, including ensuring their implementation; 2) the management of communal property; 3) the appointment and dismissal of heads of local executive bodies, and the solution of
other issues related to the organization of work of local executive bodies; 4) the implementation in the interests of the local government of other powers imposed on
local executive bodies by the legislation of the Republic. 3. Each local executive body is headed by the Akim (Mayor) of the relevant
administrative and territorial unit, which is the representative of the President and the Government of the Republic.
4. Akims of regions, cities of republican significance and the capital are appointed by the President of the Republic with the consent of Maslikhats of regions, cities of republican significance and the capital, respectively. Akims of other administrative-territorial units shall be appointed or elected to office, as well as dismissed from office in the manner determined by law. The President of the Republic has the right, at his discretion, to dismiss the Akims from office.
5. On the initiative of at least one-fifth of the total number of Maslikhat deputies, the question of expressing a vote of no confidence in the Akim may be raised. In this case, the Maslikhat has the right to express no confidence in the Akim by the majority of votes of the total number of his deputies and raise the question of his release from office to the President of the Republic or the higher Akim, respectively. Powers of Akims of regions, cities of republican significance and the capital shall be terminated when the newly elected President of the Republic takes office.
6. The competence of local executive bodies, the organization and the procedure for their activities shall be established by law.
Footnote. Article 87 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 88
1. Maslikhats make decisions on issues of their competence, and Akims make decisions and orders that are binding on the territory of the corresponding administrative and territorial unit.
2. Draft decisions of Maslikhats providing for a reduction in local budget revenues or an increase in local budget expenditures can be submitted for consideration only if there is a positive conclusion by an Akim.
3. Decisions of Maslikhats that do not comply with the Constitution and legislation of the Republic of Kazakhstan may be cancelled in court.
4. Decisions and orders of Akims can be reversed by the President, the Government of the Republic of Kazakhstan or a higher Akim respectively, as well as in court.
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 31.05.2000 No. 3/2. Article 89
1. In the Republic of Kazakhstan, local self-government is recognized, which provides for independent decision-making by the population regarding local issues.
2. Local self-government is exercised by the population directly, as well as through Maslikhats and other local self-government bodies in local communities covering the territories in which population groups live compactly.
In accordance with the law, local governments may be delegated the exercise of state functions.
3. The organization and activities of local self-government in Kazakhstan are regulated by law.
4. Independence of local governments is guaranteed within the limits of their authority established by law.
Footnote. Article 89 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication).
Section IX Final and Transitional Provisions
Article 90 1. The Constitution of the Republic of Kazakhstan, adopted at a republican referendum,
enters into force from the day of the official publication of the results of the referendum, with simultaneous termination of the previously adopted Constitution of the Republic of Kazakhstan.
2. The day of adoption of the Constitution at a republican referendum is declared a public holiday - the Day of the Constitution of the Republic of Kazakhstan. Article 91
1. Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan may be introduced by a republican referendum, held by decision of the President of the Republic, adopted by him on his own initiative or on the proposal of Parliament or the Government. The draft amendments and additions to the Constitution shall not be submitted to the republican referendum if the President decides to submit it to Parliament. The decision of Parliament shall be made in this case in the manner prescribed by the Constitution. If the President of the Republic rejects the proposal of Parliament to submit amendments and additions to the Constitution to the republican referendum, the Parliament has the right to adopt a law that makes these amendments and additions to the Constitution by a majority of at least four fifth votes of the total number of deputies of each Chamber of Parliament. In this case, the President of the Republic signs this law or submits it to the republican referendum, which is considered valid if more than half of the citizens of the Republic who have the right to participate in the republican referendum took part in the vote. Amendments and additions to the Constitution which are submitted to the republican referendum, are considered adopted if more than half of the citizens who took part in the voting voted for them in at least two thirds of regions, cities of republican significance and the capital.
2. The independence of the state established by the Constitution, the unitarity and territorial integrity of the Republic, the form of the Republic’s government as well as the
fundamental principles of the Republic which were laid down by the Founder of independent Kazakhstan, the First President of the Republic of Kazakhstan - ,Yelbasy, and its status are unchanged. <*>
3. Changes and additions to the Constitution of the Republic shall be submitted to the republican referendum or to the Parliament of the Republic for consideration if the opinion of the Constitutional Council on their compliance with the requirements established by paragraph 2 of this article is available.
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 04.12.1998 No. 13/2.
Footnote. Article 91 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284; dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication); dated 10.03.2017 No. 51-VI (shall be enforced from the date of its first official publication). Article 92
1. Constitutional laws shall be adopted within a year from the day the Constitution enters into force. If laws that are defined as constitutional in the Constitution, or acts that have the power of such have been adopted by the time it enters into force, then they are brought into line with the Constitution and are considered constitutional laws of the Republic of Kazakhstan.
2. Other laws named in the Constitution shall be adopted in the order and terms determined by the Parliament, but not later than two years from the day the Constitution enters into force.
3. Decrees of the President of the Republic, issued during the term of exercising additional powers in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan of December 10 , 1993 On the temporary delegation of additional powers to the President of the Republic of Kazakhstan and heads of local administrations and having the force of law, may be modified, added or cancelled only in the manner which provides for the changing, supplementing or repealing of the laws of the Republic. Decrees of the President of the Republic, issued during the term of exercising additional powers, on matters provided for by paragraphs 12-15, 18 and 20 of Article 64 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, adopted on January 28, 1993, are not subject to approval by the Parliament of the Republic.
4. Legislation of the Republic of Kazakhstan which is in force at the time the Constitution comes into force shall be applied to the extent that does not contradict the Constitution, and within two years of the date of adoption of the Constitution should be brought into line with it .
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated June 15, 2000 No. 8/2. Article 93
In order to implement Article 7 of the Constitution, the Government along with local representative and executive bodies are obliged to create all the necessary organizational, material and technical conditions for free, as well as free of charge learning of the state language by all citizens of the Republic of Kazakhstan in accordance with a special law. Article 94
1. The President of the Republic of Kazakhstan, elected in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan which is in force at the time the Constitution enters into force, acquires the powers of the President of the Republic of Kazakhstan established by it and implements these powers during the period established by the decision adopted at the republican referendum on April 29, 1995. With the consent of the President of the Republic of Kazakhstan, the present term of office of the President of the Republic may be reduced by a resolution of the Parliament of the Republic adopted at a joint meeting of its Chambers by a majority of votes from the total number of deputies of each Chamber. In this case, the Mazhilis of the Parliament shall, within one month, appoint the election of the President of the Republic of Kazakhstan. The President of the Republic, elected on the basis of these elections, shall take the oath within one month of the date of publication of the election results, and exercises his authority until taking office as President of the Republic, elected at the next presidential election, to be held after seven years on the first Sunday of December.
2. The Vice-President of the Republic of Kazakhstan, elected in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan in force at the time the Constitution enters into force, shall retain his authority until the expiration of the term for which he was elected.
Footnote. See the resolution of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated August 19, 2005 No. 5.
Footnote. Article 94 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284. Article 94-1
The provision of paragraph 1 of Article 41 of the Constitution, which determines the term of office of the President of the Republic, applies to a person who will be elected President of the Republic following the presidential election held in connection with the expiration of the seven-year term of office of the President of the Republic elected in the elections dated December 4, 2005.
Footnote. The Constitution is supplemented by Article 94-1 in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan dated 21.05.2007 No. 254 (shall be enforced from the date of its official publication). Article 95
1. One half of the deputies of the Senate of the first convocation shall be elected for a term of four years, the other half of the deputies for a term of two years, in accordance with the procedure established by constitutional law.
2. The provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, on the election of deputies of the Mazhilis of Parliament and on the basis of party lists, apply after the election of deputies of the Mazhilis of Parliament of the second convocation.
Footnote. See the resolution of Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan dated 11.29.1999 No. 24/2.
Footnote. Article 95 as amended by the Law of the Republic of Kazakhstan dated 07.10.1998 No. 284. Article 96
From the day the Constitution enters into force, the Cabinet of Ministers of the Republic of Kazakhstan acquires the rights, duties and responsibilities of the Government of the Republic of Kazakhstan established by it. Article 97
The first composition of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan is formed as follows: each of the President of the Republic, the Chairperson of the Senate of Parliament and the Chairperson of the Mazhilis of the Parliament shall appoint one member of the Constitutional Council for a term of three years, with the exception of the Chairperson of the Constitutional Council who shall be appointed by the President Republic for a period of six years. Article 98
1. The bodies of justice and investigation provided for by the Constitution shall be formed in the manner and within the periods stipulated by the relevant laws. Prior to their formation, the existing justice and investigation bodies shall retain their authority.
2. Judges of the Supreme Court, the Supreme Arbitration Court, and local courts of the Republic of Kazakhstan shall retain their powers until the formation of courts stipulated by the Constitution. Vacant positions of judges shall be replaced in the manner prescribed by the Constitution.
© 2012. «Institute of legislation and legal information of the Republic of Kazakhstan» of the Ministry of Justice of the Republic of Kazakhstan
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды.
Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген
Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде
мемлекеттiлiк құра отырып,
өзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық
мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық
қоғам деп ұғына отырып,
дүниежүзiлiк қоғамдастықта лайықты орын
алуды тілей отырып,
қазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы
жоғары жауапкершілігімізді сезіне отырып,
өзіміздің егемендік құқығымызды негізге
ала отырып
осы Конституцияны қабылдаймыз.
I-бөлім. Жалпы ережелер
II-бөлім. Адам және азамат
III-бөлім. Президент
IV-бөлім. Парламент
V-бөлім. Үкімет
VI-бөлім. Конституциялық кеңес
VII-бөлім. Соттар және сот төрелігі
VIII-бөлім. Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару
IX-бөлім. Қорытынды және өтпелі ережелер
I бөлім ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап
1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму; қазақстандық
патриотизм; мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.12.21 N 18/2 қаулысын қараңыз.
2-бап
1. Қазақстан Республикасы - президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет.
2. Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы, оның астанасының мәртебесі заңмен белгіленеді. Қазақстанның астанасы Нұр-Сұлтан қаласы болып табылады.
3-1. Нұр-Сұлтан қаласының шегінде конституциялық заңға сәйкес қаржы саласында ерекше құқықтық режим белгіленуі мүмкін.
4. Қазақстан Республикасы және Қазақстан атауларының мәні барабар.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.04.23 N 4 қаулысын қараңыз. Ескерту. 2-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 23.03.2019 № 238-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
3-бап
1. Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы - халық.
2. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді.
3. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайды. Билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланады.
Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің, сондай-ақ өзінің конституциялық өкілеттігі шегінде Парламенттің құқығы бар. Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан оларға берілген өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді.
4. Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге асырылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12 N 1/2 қаулысын қараңыз.
4-бап
1. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады .
2. Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл аумағында ол тікелей қолданылады.
3. Республика бекіткен халықаралық шарттардың Республика заңдарынан басымдығы болады. Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Республиканың заңнамасында айқындалады.
4. Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.10.11 N 18/2, 2009.11.05 N 6 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 4-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5-бап
1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр-алуандылық танылады. Мемлекеттік органдарда партия ұйымдарын құруға жол берілмейді.
2. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей. Қоғамдық бірлестіктер ісіне мемлекеттің және мемлекет ісіне қоғамдық бірлестіктердің заңсыз араласуына, қоғамдық бірлестіктерге мемлекеттік органдардың қызметін жүктеуге жол берілмейді.
3. Мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендірілген құрамалар құруға тыйым салынады.
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік одақтарының қызметіне, діни негіздегі партияларға, сондай-ақ саяси партиялар мен кәсіптік одақтарды шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берілмейді.
5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағындағы қызметі, сондай-ақ шетелдік діни орталықтардың Республикадағы діни бірлестіктер басшыларын тағайындауы Республиканың тиісті мемлекеттік органдарымен келісу арқылы жүзеге асырылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.06.07 N 4/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 5-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
6-бап
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.
2. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.
3. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.11.03 N 19/2, 2000.04.13 N 2/2, 2001.04.12 N 1/2, 2003.04.23 N 4 қаулыларын қараңыз.
7-бап
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі.
2. Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.
8-бап
Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптері мен нормаларын құрметтейді, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршілік қарым-қатынас жасау, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді, қарулы күшті бірінші болып қолданудан бас тартады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12 N 1/2 қаулысын қараңыз.
9-бап
Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері - Туы, Елтаңбасы және Гимні бар. Олардың сипаттамасы және ресми пайдаланылу тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
Ескерту. 9-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
II бөлім АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ
10-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және тоқтатылады, ол қандай негізде алынғанына қарамастан, бірыңғай және тең болып табылады.
2. Республиканың азаматын азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды. Азаматтықтан айыруға террористік қылмыстар жасағаны, сондай-ақ Қазақстан Республикасының өмірлік маңызы бар мүдделеріне өзге де ауыр зиян келтіргені үшін соттың шешімімен ғана жол беріледі.
3. Республика азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.12.01 N 12 қаулысын қараңыз. Ескерту. 10-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми
жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
11-бап
1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгіленбесе, Қазақстан Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.
2. Республика өзінің одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және оларға қамқорлық жасауға кепілдік береді.
12-бап
1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.
2. Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады.
3. Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндеттер атқарады.
4. Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшін белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер атқарады.
5. Адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.12.01 N 12, 2007.04.18 N 4 қаулыларын қараңыз.
13-бап
1. Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы.
2. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы бар.
3. Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде заң көмегі тегін көрсетіледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.29 N 7/2, 2002.02.15 N 1 қаулыларын қараңыз.
14-бап
1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең.
2. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.10 N 2/2, 1999.03.29 N 7/2 қаулыларын қараңыз.
15-бап
1. Әркімнің өмір сүруге құқығы бар.
2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы адамдардың қаза болуымен байланысты террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету хақы бар.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.01.30 N 10 қаулысын қараңыз. Ескерту. 15-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
16-бап
1. Әркім өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар.
2. Заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану құқығы беріледі. Соттың санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын мерзімге ұстауға болады.
3. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбір адам сол ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың ( қорғаушының) көмегін пайдалануға құқылы.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.12.31 N 13 қаулысын қараңыз. Ескерту. 16-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
17-бап
1. Адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды.
2. Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайды.
18-бап
1. Әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.
2. Әркім өзінің жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, почта, телеграф арқылы және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
3. Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Ескерту. ҚР Конститутциялық Кеңесінің 2009.08.20 N 5 Нормативтік қаулысын қараңыз.
19-бап
1. Әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы.
2. Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.
20-бап
1. Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады.
2. Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат алуға және таратуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиясы болып табылатын мәліметтер тізбесі заңмен белгіленеді.
3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық , діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді.
21-бап
1. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.
2. Әркімнің Республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Республика азаматтарының Республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.
22-бап
1. Әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар.
2. Ар-ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс.
23-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлесу бостандығына құқығы бар. Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен реттеледі.
2. Әскери қызметшілер, ұлттық қауіпсіздік органдарының, құқық қорғау органдарының қызметкерлері мен судьялар партияларда, кәсіптік одақтарда болмауға, қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.07.05 N 13/2 қаулысын қараңыз.
24-бап
1. Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс жағдайында ғана жол беріледі.
2. Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына, еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығы бар.
3. Ереуіл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгіленген тәсілдерді қолдана отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.
4. Әркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс істейтіндерге заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндеріне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.10 N 2/2 қаулысын қараңыз.
25-бап
1. Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол берілмейді. Тұрғын үйге басып кіруге, оны тексеруге және тінтуге заңмен белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
2. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасалады. Заңда көрсетілген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен белгіленген нормаларға сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы көтеретін ақыға беріледі.
26-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстай алады.
2. Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі.
3. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.
4. Әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Монополистік қызмет заңмен реттеледі әрі шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.06.16 N 6/2, 2000.12.20 N 21/2, 2005.07.01 N 4, 2007.05.28 N 5 қаулыларын қараңыз.
27-бап
1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.
2. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың етене құқығы әрі міндеті.
3. Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті.
28-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған ең төменгі жалақы мен зейнетақының мөлшерінде әлеуметтік қамсыздандырылуына кепілдік беріледі.
2. Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленіп отырады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.12 N 3/2 қаулысын қараңыз.
29-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.
2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға хақылы.
3. Мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.
30-бап
1. Азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.
2. Азаматтың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары білім алуға құқығы бар.
3. Жеке меншік оқу орындарында ақылы білім алу заңмен белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
4. Мемлекет білім берудің жалпыға міндетті стандарттарын белгілейді. Кез келген оқу орнының қызметі осы стандарттарға сай келуі керек.
31-бап
1. Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды.
2. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін деректер мен жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершілікке әкеп соғады.
32-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға хақылы . Бұл құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделері үшін заңмен шектелуі мүмкін.
33-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей және өз өкілдері арқылы мемлекет ісін басқаруға қатысуға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтініштер жолдауға құқығы бар.
2. Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар.
3. Сот іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға және сайлануға, республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.
4. Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар. Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық міндеттердің сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгіленеді.
Ескерту. 33-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
34-бап
1. Әркім Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадір-қасиетін құрметтеуге міндетті.
2. Әркім Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті.
Ескерту. 34-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
35-бап
Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады.
36-бап
1. Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбір азаматының қасиетті парызы және міндеті.
2. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен түрлер бойынша әскери қызмет атқарады.
37-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қорғауға міндетті.
38-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті.
39-бап
1. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана және тек заңмен шектелуі мүмкін.
2. Ұлтаралық және конфессияаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп танылады.
3. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай да бір түрде шектеуге жол берілмейді. Конституцияның 11, 13 15-баптарында, 16-- бабының 1-тармағында, 17-бабында, 19-бабында, 22-бабында, 26-бабының 2- тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда да шектелмеуге тиіс .
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2007.05.28 N 5 қаулысын қараңыз. Ескерту. 39-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми
жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
III бөлім ПРЕЗИДЕНТ
40-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті - мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары лауазымды тұлға.
2. Республиканың Президенті - халық пен мемлекеттік билік бірлігінің, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі кепілі.
3. Республика Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді .
41-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлайды.
2. Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын, қырық жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген, Қазақстанда соңғы он бес жыл бойы тұратын және жоғары білімі бар Республика азаматы сайлана алады. Конституциялық заңда Республика Президенттігіне кандидаттарға қосымша талаптар белгіленуі мүмкін.
3. Республика Президентінің кезекті сайлауы желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізіледі және ол мерзімі жағынан Республика Парламентінің жаңа құрамын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиіс.
3-1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің шешімімен тағайындалады және конституциялық заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде өткізіледі.
4. Алып тасталды - ҚР 07.10.1998 N 284 Заңымен.
5. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледі. Егер кандидаттардың бірде-бірі көрсетілген дауыс санын ала алмаса, қайтадан дауысқа салынады, оған көп дауыс алған екі кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың ең көп дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1998.10.09 N 9/2; 2005.08.19 N 5 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 41-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; ҚР 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі), 2011.02.02 N 403-IV ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
42-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті: "Қазақстан халқына адал қызмет етуге, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, Қазақстан Республикасы Президентінің өзіме жүктелген мәртебелі міндетін адал атқаруға салтанатты түрде ант етемін", - деп халыққа ант берген сәттен бастап қызметіне кіріседі .
2. Ант беру қаңтардың екінші сәрсенбісінде салтанатты жағдайда Парламент депутаттарының, Конституциялық Кеңес мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының, сондай-ақ Республиканың бұрынғы Президенттерінің бәрінің қатысуымен өткізіледі. Конституцияның 48-бабында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттігін өзіне қабылдаған адам Республика Президентінің өкілеттігін қабылдаған күнінен бастап бір ай ішінде ант береді.
3. Республика Президентінің өкілеттігі жаңадан сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскен кезден бастап, сондай-ақ Президент қызметінен мерзімінен бұрын босатылған немесе кетірілген не ол қайтыс болған жағдайда тоқтатылады. Республиканың бұрынғы Президенттерінің бәрінің, қызметінен кетірілгендерден басқасының, Қазақстан Республикасының экс-Президенті деген атағы болады.
4. Алып тасталды - ҚР 07.10.1998 N 284 Заңымен.
5. Бір адам қатарынан екі реттен артық Республика Президенті болып сайлана алмайды.
Бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды.
Ескерту. 42-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
43-бап
1. Қазақстан Республикасы Президентінің өкілді органның депутаты болуға, өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқығы жоқ.
2. Алып тасталды - ҚР 21.05.2007 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
Ескерту. 43-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
44-бап
Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Қазақстан халқына елдегі жағдай мен Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;
2) Республика Парламентіне және оның Палатасына кезекті және кезектен тыс сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақырады; Парламент Сенаты ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды, заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
3) Парламент Мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Республика Премьер-Министрінің кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; Республиканың Премьер-Министрін қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен Үкіметтің құрылымын айқындайды; Парламент Мәжілісімен консультациялардан кейін Премьер-Министр енгізген ұсынумен Үкімет мүшелерін қызметке тағайындайды; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер министрлерін қызметке дербес тағайындайды; Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды;
ерекше маңызды мәселелер бойынша қажеттігіне қарай Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; облыстар, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады;
4) Парламент Сенатының келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке тағайындайды; оларды қызметтен босатады;
5) Республика Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдарды құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
6) Республика дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындайды және кері шақырып алады;
7) Орталық сайлау комиссиясының Төрағасын және екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;
8) алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
9) алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
10) республикалық референдум өткізу жөнінде шешім қабылдайды;
10-1) адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігін, егемендігі мен тұтастығын қамтамасыз ету мүддесінде, күшіне енген заңды немесе өзге де құқықтық актіні Республика Конституциясына сәйкестігіне қарау туралы, Қазақстан Республикасы Конституциясының 91-бабының 3-тармағында көзделген жағдайда қорытынды беру туралы Конституциялық Кеңеске өтініш жолдайды;
11) келіссөздер жүргізеді және Республиканың халықаралық шарттарына қол қояды ; бекіту грамоталарына қол қояды; өзінің жанында тіркелген шет мемлекеттердің
дипломатиялық және өзге де өкілдерінің сенім грамоталары мен кері шақырып алу грамоталарын қабылдайды;
12) Республика Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады, Қарулы Күштердің жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады;
13) Республиканың мемлекеттік наградаларымен марапаттайды, құрметті, жоғары әскери және өзге атақтарды, сыныптық шендерді, дипломатиялық дәрежелерді, біліктілік сыныптарын береді;
14) Республиканың азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерін шешеді;
15) азаматтарға кешірім жасауды жүзеге асырады;
16) Республиканың демократиялық институттарына, оның тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауіпсіздігіне елеулі және тікелей қатер төнген, мемлекеттің конституциялық органдарының қалыпты жұмыс істеуі бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика Парламенті Палаталарының Төрағаларымен ресми консультациялардан кейін Республика Парламентіне дереу хабарлай отырып, Қазақстанның бүкіл аумағында және оның жекелеген жерлерінде төтенше жағдай енгізуді, Республиканың Қарулы Күштерін қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар талап ететін шараларды қолданады;
17) Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер төнген ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде әскери жағдай енгізеді, ішінара немесе жалпы мобилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды;
18) өзіне бағынысты Мемлекеттік күзет қызметін жасақтайды;
19) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Хатшысын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады, оның мәртебесі мен өкілеттігін анықтайды; Республика Президентінің Әкімшілігін құрады;
20) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесші органдарды, сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Жоғары Сот Кеңесін құрады;
21) Республиканың Конституциясы мен заңдарына сәйкес басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.06.30 N 10/2; 2000.07.03 N 15/2; 2001.11.12 N 14/2; 2010.10.18 N 3 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 44-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
45-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті Конституция мен заңдар негізінде және оларды орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен өкімдер шығарады.
2. Алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
3. Республиканың Президенті қол қоятын Парламент актілері, сондай-ақ Үкімет бастамасымен шығарылатын Президенттің актілері тиісінше осы актілердің заңдылығы үшін заңдық жауапкершілік жүктелетін Парламенттің әр Палатасының Төрағаларының не Премьер-Министрдің алдын ала қолдары қойылып тиянақталады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.07.03 N 15/2, 2008.06.26 N 5 Нормативтік қаулысын қараңыз.
Ескерту. 45-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
46-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентіне, оның абыройы мен қадір-қасиетіне ешкімнің тиісуіне болмайды.
2. Республика Президенті мен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет көрсету және қорғау мемлекет есебінен жүзеге асырылады.
3. Осы баптың ережелері Республиканың экс-Президенттеріне қолданылады.
4. Қазақстанның Тұңғыш Президентінің мәртебесі мен өкілеттігі Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен айқындалады.
Ескерту. 46-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
47-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті науқастануына байланысты өзінің міндеттерін жүзеге асыруға қабілетсіздігі дендеген жағдайда қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан және медицинаның тиісті салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады. Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламент Палаталарының бірлескен отырысында комиссияның қорытындысымен белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес қорытындысы негізінде әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілігімен қабылданады.
2. Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезіндегі іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап береді және бұл үшін Парламент оны қызметінен кетіруі мүмкін. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутаттарының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелері Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Парламент Палаталары бірлескен отырысының қарауына беріледі. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың негізділігі туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік даусымен Парламент Палаталарының
бірлескен отырысында қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екі ай ішінде түпкілікті шешім қабылдамау Республика Президентіне қарсы тағылған айыптың күші жойылған деп тануға әкеп соғады. Республиканың Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған Мәжіліс депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға әкеп соғады.
3. Республика Президентін қызметінен кетіру туралы мәселе ол Республика Парламентінің немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату жөнінде мәселе қарап жатқан кезде қозғалмайды.
Ескерту. 47-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
48-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті қызметінен мерзімінен бұрын босаған немесе кетірілген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Республика Президентінің өкілеттігі қалған мерзімге Парламент Сенатының Төрағасына көшеді; Сенат Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін болмаған ретте ол Парламент Мәжілісінің Төрағасына көшеді; Мәжіліс Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін болмаған ретте ол Республиканың Премьер-Министріне көшеді. Өзіне Республика Президентінің өкілеттігін қабылдаған тұлға тиісінше Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының немесе Премьер-Министрдің өкілеттігін тапсырады. Бұл жағдайда бос тұрған мемлекеттік лауазымдарды иелену Конституцияда көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген негіздерде және тәртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттігін өзіне қабылдаған тұлғаның Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар туралы бастамашылық жасауға құқығы жоқ.
Ескерту. 48-бап жаңа редакцияда - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
IV бөлім ПАРЛАМЕНТ
49-бап
1. Парламент – Қазақстан Республикасының заң шығару билігiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы.
2. Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып, жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезден аяқталады.
3. Парламенттің өкілеттігі Конституцияда көзделген реттер мен тәртіп бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
4. Парламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның депутаттарының құқықтық жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.07.14 N 13/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 49-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 10.03.2017 № 51-VI (
алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
50-бап
1. Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды.
3. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады.
4. Парламент депутаты бір мезгілде екі Палатаға бірдей мүше бола алмайды.
5. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі - алты жыл, Мәжіліс депутаттарының өкілеттік мерзімі - бес жыл.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.15 N 1/2; 1999.11.29 N 24/2; 2003.02.11 N 1; 2004.02.12 N 1 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 50-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
51-бап
1. Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.
2. Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбір үш жыл сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезекті сайлауы бұлардың өкілеттік мерзімі аяқталғанға дейінгі екі айдан кешіктірілмей өткізіледі.
3. Парламент немесе Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.
4. Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады.
5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялық заңмен реттеледі.
6. Парламенттің депутаты Қазақстан халқына ант береді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.18 N 5/2; 1999.11.29 N 24/2; 2003.02.11 N 1 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 51-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
52-бап
1. Алып тасталды - ҚР 21.05.2007 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
2. Парламент депутаттары оның жұмысына қатысуға міндетті. Парламентте депутаттың жеке өзі ғана дауыс береді. Депутаттың Палаталар мен олардың органдарының отырыстарына дәлелді себептерсіз үш реттен артық қатыспауы, сол сияқты дауыс беру құқығын басқа біреуге беруі депутатқа заңда белгіленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.
3. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға, оқытушылық, ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге де жұмыс атқаруға, кәсіпкерлікпен шұғылдануға, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ. Осы ереженің бұзылуы депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
4. Парламент депутатын оның өкілеттік мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерді қоспағанда, тиісті Палатаның келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
5. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.
Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
6. Депутаттарға жазалау шараларын қолдануға, олардың осы баптың 3-тармағының талаптарын, депутаттық әдеп ережелерін сақтауына, сондай-ақ депутаттардың өкілеттігін тоқтатуға және өкілеттігінен әрі депутатқа ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан айыруға байланысты мәселелерді әзірлеу Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына жүктеледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.05.17 N 7/2; 2001.12.13 N 19/2; 2003.01.30 N 10; 2003.02.11 N 1; 2003.05.12 N 5; 25.08.2004 № 9 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 52-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
53-бап
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;
3) алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
4) соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
5) Республика Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Республиканың Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды;
6) Конституциялық Кеңестің Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы жыл сайынғы жолдауын тыңдайды;
7) палаталардың бірлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын сайлайды және қызметтен босатады, комиссиялардың қызметі туралы есептерді тыңдайды;
8) Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2008.06.26 N 5 Нормативтік қаулысын қараңыз.
Ескерту. 53-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
54-бап
1. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы конституциялық заңдар мен заңдар қабылдайды, оның ішінде:
1) республикалық бюджетті бекітеді, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды;
3) Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін белгілейді;
4) мемлекеттік наградаларды тағайындайды, Республиканың құрметті, әскери және өзге де атақтарын, сыныптық шендерін, дипломатиялық дәрежелерін белгілейді, Республиканың мемлекеттік рәміздерін айқындайды;
5) мемлекеттік заемдар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек көрсетуі туралы мәселелерді шешеді;
6) рақымшылық жасау мәселелерін шешеді;
7) Республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және олардың күшін жояды.
2. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы:
1) республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерді талқылайды;
2) Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат әр Палата
депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен бұрын қабылданған шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылығын ең болмаса палаталардың бірі еңсермесе, заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп есептеледі. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте Парламент Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді;
3) республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтереді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2008.10.15 N 8 Нормативтік қаулысын қараңыз.
Ескерту. 54-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
55-бап
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Республиканың Жоғарғы Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау және қызметтен босату, олардың анттарын қабылдау;
1-1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілді бес жыл мерзімге қызметке сайлау және оны қызметінен босату;
2) Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьяларын оларға ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан айыру;
4) Алып тасталды - ҚР 21.05.2007 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
5) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты, ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
6) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.07.05 N 11/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 55-бапқа өзгерістер енгізілді – ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
56-бап
1. Мәжілістің ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;
2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен Республика Президентіне Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру;
3) Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мәжілісіне жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
2. Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, Мәжіліс депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы.
Ескерту. 56-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
57-бап
Парламенттің әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз:
1) Конституциялық Кеңестің екі мүшесін қызметке тағайындайды; Орталық сайлау комиссиясының екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің үш мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;
2) Конституцияның 47-бабының 1-тармағында көзделген ретте Парламент құратын комиссия мүшелерінің тең жартысына өкілеттік береді;
3) Палаталардың бірлескен комиссиялары мүшелерінің тең жартысын сайлайды;
4) Палаталар депутаттарының өкілеттігін тоқтатады, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының ұсынуымен оларға ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан Палаталардың депутаттарын айыру мәселелерін шешеді;
5) өз құзыретіндегі мәселелер бойынша парламенттік тыңдаулар өткізеді;
6) Палата депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша Республика Үкіметі мүшелерінің өз қызметі мәселелері жөніндегі есептерін тыңдауға хақылы. Есепті тыңдау қорытындылары бойынша Үкімет мүшесі Республика заңдарын орындамаған жағдайда Палата депутаттары жалпы санының кемінде үштен екі көпшілік даусымен оны қызметінен босату туралы Республика Президентіне өтініш жасауға хақылы. Мұндай жағдайда Республика Президенті Үкімет мүшесін қызметінен босатады;
7) Палаталардың үйлестіруші және жұмыс органдарын құрады;
8) өз қызметінің регламентін, Палатаның ұйымдастыру және ішкі тәртібіне байланысты мәселелер бойынша өзге де шешімдер қабылдайды.
Ескерту. 57-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
58-бап
1. Палаталарды мемлекеттік тілді еркін меңгерген өз депутаттарының арасынан Палаталар депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жасырын дауыс беру арқылы Сенат пен Мәжіліс сайлаған төрағалар басқарады. Сенат Төрағасының қызметіне кандидатураны Қазақстан Республикасының Президенті ұсынады. Мәжіліс Төрағасының қызметіне кандидатураларды Палатаның депутаттары ұсынады.
2. Палаталардың төрағалары, егер бұл үшін Палаталардың депутаттары жалпы санының көпшілігі дауыс берсе, қызметтен кері шақырылып алынуы мүмкін, сондай-ақ олар өз еркімен орнынан түсуге хақылы.
3. Парламент Палаталарының төрағалары:
1) Палаталардың отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етеді;
2) Палаталардың қарауына енгізілетін мәселелерді әзірлеуге жалпы басшылық жасайды;
3) Палаталар төрағаларының орынбасарлары қызметіне сайлау үшін Палаталарға кандидатуралар ұсынады;
4) Палаталар қызметінде регламенттің сақталуын қамтамасыз етеді;
5) Палаталардың үйлестіру органдарының қызметіне басшылық жасайды;
6) Палаталар шығаратын актілерге қол қояды;
7) палаталарға Конституциялық Кеңестің, Орталық сайлау комиссиясының, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің мүшесі қызметіне тағайындау үшін кандидатуралар ұсынады;
8) өздеріне Парламент регламенті жүктейтін басқа да міндеттерді атқарады.
4. Мәжіліс Төрағасы:
1) Парламент сессияларын ашады;
2) Палаталардың кезекті бірлескен отырыстарын шақырады, Палаталардың кезекті және кезектен тыс бірлескен отырыстарына төрағалық етеді.
5. Палаталардың төрағалары өз құзыретіндегі мәселелер бойынша өкімдер шығарады.
Ескерту. 58-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
59-бап
1. Парламент сессиясы оның Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстары түрінде өткізіледі.
2. Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Республикасының Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірмей шақырады.
3. Парламенттің кезекті сессиялары жылына бір рет қыркүйектің бірінші жұмыс күнінен маусымның соңғы жұмыс күніне дейін өткізіледі.
4. Парламент сессиясын, әдетте, Республика Президенті ашады және сессия Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары аралығындағы кезеңде Республика Президенті өз бастамасымен, палаталар төрағаларының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің ұсынысымен Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда сессияны шақыруға негіз болған мәселелер ғана қаралады.
5. Палаталардың бірлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде үштен екісі қатысқан жағдайда өткізіледі.
6. Палаталардың бірлескен және бөлек отырыстары ашық отырыстар болып табылады. Регламенттерде көзделген реттерде жабық отырыстар өткізілуі мүмкін. Республика Президентінің, Премьер-Министр мен Үкімет мүшелерінің, Ұлттық Банк Төрағасының, Бас Прокурордың, Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының кез келген отырыстарға қатысуға және сөз сөйлеуге құқығы бар.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.06.30 N 14/2; 1999.07.14 N 13/2 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 59-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
60-бап
1. Палаталар әр Палатада саны жетіден аспайтын тұрақты комитеттер құрады.
2. Палаталардың бірлескен қызметтеріне қатысты мәселелерді шешу үшін Сенат пен Мәжіліс тепе-тең негізде бірлескен комиссиялар құруға хақылы.
3. Комитеттер мен комиссиялар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша қаулылар шығарады.
4. Комитеттер мен комиссияларды құру, олардың өкілеттігі және қызметін ұйымдастыру тәртібі заңмен белгіленеді.
61-бап
1. Заң шығару бастамасы құқығы Республика Президентіне, Парламент депутаттарына, Үкіметке тиесілі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады.
2. Республика Президентінің заңдар жобаларын қараудың басымдығын белгiлеуге құқығы бар, бұл тиісті заң жобалары бірінші кезектегі тәртіппен екі ай ішінде қабылдануға тиіс екенін бiлдiредi.
3. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, мыналарға:
1) жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектілігіне, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың міндеттері мен жауапкершілігіне;
2) меншік режиміне және өзге де мүліктік құқықтарға;
3) мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметінің, мемлекеттік және әскери қызметтің негіздеріне;
4) салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге;
5) республикалық бюджетке;
6) сот құрылысы мен сотта іс жүргізу мәселелеріне;
7) білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға;
8) кәсіпорындар мен олардың мүлкін жекешелендіруге;
9) айналадағы ортаны қорғауға;
10) республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысына;
11) мемлекет қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты негізгі принциптер мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға хақылы.
Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелді актілермен реттеледі.
4. Мәжіліс депутаттары қараған және жалпы санының көпшілік даусымен мақұлданған заң жобасы Сенатқа беріледі, ол онда әрі кеткенде алпыс күннің ішінде қаралады. Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған жоба заңға айналады және он күннің ішінде Президенттің қол қоюына беріледі. Тұтас алғанда, Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданбаған жоба Мәжіліске қайтарылады. Егер Мәжіліс депутаттары жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен жобаны қайтадан мақұлдаса, ол Сенатқа қайта талқылауға және дауысқа салуға беріледі. Қайта қабылданбаған заң жобасын сол сессия барысында қайтадан енгізуге болмайды.
5. Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен заң жобасына енгізілген өзгертулер мен толықтырулар Мәжіліске жіберіледі. Егер Мәжіліс депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен ұсынылған өзгертулермен және толықтырулармен келіссе, заң қабылданды деп есептеледі. Егер Мәжіліс нақ сондай көпшілік дауыспен Сенат енгізген өзгертулер мен толықтыруларға қарсы болса, Палаталар арасындағы келіспеушілік келісу рәсімі арқылы шешіледі.
5-1. Мәжіліс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемінде үштен екісінің даусымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа беріледі, онда алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы санының кемінде үштен екісінің даусымен қабылданған жоба конституциялық заңға айналады және он күн ішінде Республика Президентіне қол қоюға ұсынылады. Конституциялық заң жобасын тұтастай қабылдамауды Мәжіліс немесе Сенат Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жүзеге асырады.
Сенат депутаттары жалпы санының кемінде үштен екісінің даусымен конституциялық заң жобасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар Мәжіліске
жіберіледі. Егер Мәжіліс депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен Сенат енгізген өзгерістермен және толықтырулармен келіссе, конституциялық заң қабылданды деп есептеледі.
Егер Мәжіліс, Сенат енгізген өзгерістер мен толықтырулар бойынша дауыс беру кезінде олармен депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен келіспесе, онда палаталар арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері арқылы шешіледі.
6. Мемлекеттік кірісті қысқартуды немесе мемлекеттік шығысты көбейтуді көздейтін заңдардың жобалары Республика Үкіметінің оң қорытындысы болғанда ғана енгізілуі мүмкін. Республика Президентінің заң шығару бастамасы тәртібімен Парламент Мәжілісіне енгізілген заңнамалық актілердің жобалары үшін мұндай қорытындының болуы талап етілмейді.
7. Үкімет енгізген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент палаталарының бірлескен отырысында Үкіметке сенім туралы мәселе қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауыс беру сенім туралы мәселе қойылған сәттен бастап қырық сегіз сағаттан ерте өткізілмейді. Егер сенімсіздік білдіру туралы ұсыныс палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса , заң жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп есептеледі. Алайда Үкімет бұл құқықты жылына екі реттен артық пайдалана алмайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.12 N 3/2, 1999.09.27 N 18/2, 1999.11.03 N 19/2, 2000.06.15 N 9/2, 2000.07.03 N 15/2, 2001.06.08 N 8/2, 2003.05.13 N 6, 2008.10.15 N 8 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 61-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
62-бап
1. Парламент Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар Қазақстан Республикасының заңдары, Парламенттің қаулылары, Сенат пен Мәжілістің қаулылары түрінде заң актілерін қабылдайды.
2. Республиканың заңдары Республика Президенті қол қойғаннан кейін күшіне енеді.
3. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік даусымен енгізіледі.
4. Конституциялық заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде үштен екісінің көпшілік даусымен қабылданады.
5. Парламент пен оның Палаталарының заң актілері, егер Конституцияда өзгеше көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданады.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу мәселелері бойынша кемінде екі оқылым өткізу міндетті.
7. Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының қаулылары Конституцияға қайшы келмеуге тиіс. Парламент пен оның Палаталарының қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиіс.
8. Республиканың заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен реттеледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.07.03 N 15/2, 2007.04.18 N 4 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 62-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
63-бап
1. Республика Президенті Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата алады.
2. Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немесе соғыс жағдайы кезеңінде , Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды.
Ескерту. 63-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
V бөлім ҮКIМЕТ
64-бап
1. Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды.
2. Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің қызметінде Республика Президентінің және Парламенттің алдында жауапты.
3. Конституцияның 57-бабының 6)-тармақшасында көзделген ретте Үкімет мүшелері Парламент палаталарына есеп береді.
4. Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
Ескерту. 64-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
65-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті Үкіметті Конституцияда көзделген тәртіппен құрады.
2. Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді.
3. Үкімет мүшелері Қазақстан халқы мен Президентіне ант береді.
66-бап
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабiлетiнiң, қауiпсiздiгiнiң, қоғамдық тәртiптi қамтамасыз етудiң негiзгi бағыттарын әзiрлейдi және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады; Республика Президентiнің келісімімен мемлекеттік бағдарламаларды бекітеді, сондай-ақ олардың орындалуын қамтамасыз етеді;
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз етеді ;
4) мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлейді;
6) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды;
7) Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдары актілерінің күшін толық немесе қолданылу бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады;
8) алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
9) алып тасталды - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен;
9-1) Республика Президентiнің келісімімен мемлекеттік бюджет есебінен қамтылатын барлық органдар үшін қаржыландырудың және қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді;
10) өзіне Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен жүктелген өзге де қызметтерді орындайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.17 N 4/2, 2001.04.12 N 1/2 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 66-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
67-бап
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі:
1) Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді;
2) алып тасталды - ҚР 21.05.2007 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен;
3) Үкімет қаулыларына қол қояды;
4) Үкімет қызметінің негізгі бағыттары жөнінде және оның аса маңызды барлық шешімдері жөнінде Президентке және Парламентке баяндап отырады;
5) Үкімет қызметін ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа да қызметтерді атқарады.
Ескерту. 67-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
68-бап
1. Үкімет мүшелері өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауда дербестікке ие әрі өздеріне бағынысты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің алдында жеке-дара жауап береді. Үкіметтің жүргізіп отырған саясатымен келіспейтін немесе оны жүргізбейтін Үкімет мүшесі орнынан түсуге өтініш береді не ол лауазымнан босатылуға тиіс.
2. Үкімет мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік іспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес өздерінің лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ.
Ескерту. 68-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
69-бап
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі өз құзыретінің мәселелері бойынша Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар қаулылар шығарады.
2. Республиканың Премьер-Министрі Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар өкімдер шығарады.
3. Үкіметтің қаулылары және Премьер-Министрдің өкімдері Конституцияға, заң актілеріне, Республика Президентінің жарлықтары мен өкімдеріне қайшы келмеуге тиіс .
70-бап
1. Үкімет жаңадан сайланған Республика Парламенті Мәжілісінің алдында өз өкілеттігін доғарады.
2. Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген міндеттерді одан әрі жүзеге асыру мүмкін емес деп есептесе, олар Республиканың Президентіне өз орнынан түсетіні туралы мәлімдеуге хақылы.
3. Парламент Мәжілісі немесе Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда Үкімет орнынан түсетіні туралы Республика Президентіне мәлімдейді.
4. Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республиканың Президенті он күн мерзімде қарайды.
5. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің не оның тиісті мүшесінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Премьер-Министрдің орнынан түсуін қабылдау бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.
6. Үкіметтің немесе оның мүшесінің орнынан түсуі қабылданбаған жағдайда Президент оған міндеттерін одан әрі жүзеге асыруды тапсырады.
7. Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.11.19 N 11 қаулысын қараңыз. Ескерту. 70-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
VI бөлім КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС
71-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі жеті мүшеден тұрады, олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Республиканың экс-Президенттері құқығы бойынша ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестің мүшелері болып табылады.
2. Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республиканың Президенті тағайындайды және дауыс тең бөлінген жағдайда оның даусы шешуші болып табылады.
3. Конституциялық Кеңестің екі мүшесін - Республика Президенті, екі-екі мүшеден тиісінше Сенат пен Мәжіліс тағайындайды.
Конституциялық Кеңес мүшелерінің жартысы әрбір үш жыл сайын жаңартылып отырады.
4. Конституциялық Кеңестің Төрағасы мен мүшесінің қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда , өзге де ақы төленетін жұмысты атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кірумен сыйыспайды.
5. Конституциялық Кеңестің Төрағасы мен мүшелерін өздерінің өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Парламенттің келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
6. Конституциялық Кеңестің ұйымдастырылуы мен қызметі конституциялық заңмен реттеледі.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2003.01.30 N 10; 2011.03.16 № 3 Нормативтік қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 71-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
72-бап
1. Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Президентінің, Сенат Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемінде бестен бір бөлігінің, Премьер-Министрдің өтініші бойынша:
1) дау туған жағдайда Республика Президентінің, Парламент депутаттарының сайлауын өткізудің дұрыстығы және республикалық референдум өткізу туралы мәселені шешеді;
2) Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін Президент қол қойғанға дейін қарайды;
2-1) Парламент және оның палаталары қабылдаған қаулылардың Республика Конституциясына сәйкестігін қарайды;
3) Республиканың халықаралық шарттарын бекіткенге дейін олардың Конституцияға сәйкестігін қарайды;
4) Конституцияның нормаларына ресми түсіндірме береді;
5) Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген реттерде қорытындылар береді.
2. Конституциялық Кеңес Конституцияның 44-бабының 10-1) тармақшасында көзделген жағдайларда – Республика Президентінің өтiнiштерiн, сондай-ақ Конституцияның 78-бабында белгiленген жағдайларда соттардың өтiнiштерiн қарайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.07.03 N 15/2, 2001.12.13 N 19/2 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 72-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
73-бап
1. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 1)- тармақшасында көрсетілген мәселелер бойынша өтініш жасалған ретте, Президенттің қызметіне кірісуі, Парламенттің сайланған депутаттарын тіркеу не республикалық референдумның нәтижелерін шығару тоқтатыла тұрады.
2. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 2) және 3)- тармақшаларында көрсетілген мәселелер бойынша өтініш жасалған ретте, тиісті актілерге қол қою не оларды бекіту мерзімінің өтуі тоқтатыла тұрады.
3. Конституциялық Кеңес өтініштер түскен күннен бастап бір ай ішінде өз шешімін шығарады. Егер мәселе кейінге қалдыруға болмайтын болса, Республика Президентінің талабы бойынша бұл мерзім он күнге дейін қысқартылуы мүмкін.
4. Алып тасталды - ҚР 10.03.2017 № 51-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).
Ескерту. 73-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
74-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылған заңдар мен халықаралық шарттарға қол қойылмайды не, тиісінше, бекітілмейді және күшіне енгізілмейді.
2. Конституциялық емес деп танылған, оның ішінде адамның және азаматтың Конституцияда баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп танылған заңдар мен өзге де құқықтық актілердің күші жойылады және қолданылуға жатпайды.
3. Конституциялық Кеңестің шешімдері қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.12.13 N 19/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 74-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған
күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
VII бөлім СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛIГI
75-бап
1. Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.
2. Сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқабилердің қатысуымен жүзеге асырылады.
3. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергілікті және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.
4. Республиканың сот жүйесі Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен белгіленеді. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2002.02.15 N 1, 2006.04.14 N 1 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 75-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; ҚР 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
76-бап
1. Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзіне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қояды.
2. Сот билігі Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық істер мен дауларға қолданылады.
3. Соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші болады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.29 N 7/2, 2000.12.20 N 21/2, 2007.04.18 N 4 қаулыларын қараңыз.
77-бап
1. Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға ғана бағынады.
2. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.
3. Заңды қолданған кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуға тиіс:
1) адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі;
2) бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды;
3) өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды;
4) сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы;
5) жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады;
6) айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
7) ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі жақын туыстарына қарсы айғақ беруге міндетті емес. Діни қызметшілер өздеріне сеніп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес;
8) адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының пайдасына қарастырылады;
9) заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс емес;
10) қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.
4. Конституциямен белгіленген сот төрелігінің принциптері Республиканың барлық соттары мен судьяларына ортақ және бірыңғай болып табылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.10 N 2/2, 2007.04.18 N 4 қаулыларын қараңыз.
78-бап
Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінуге міндетті.
79-бап
1. Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьяның өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқтатылуы немесе кідіртілуі мүмкін.
2. Судьяны тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерді қоспағанда, Республика Жоғары Сот Кеңесінің қорытындысына негізделген Қазақстан Республикасы Президентінің келісімінсіз не Конституцияның 55-бабының 3) тармақшасында белгіленген жағдайда, - Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
3. Республика соттарының судьяларына қойылатын талаптар конституциялық заңда айқындалады.
4. Судьяның қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кірумен сыйыспайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 06.03.1997 № 3; 30.01.2003 N 10; 18.06.2004 № 7; 23.06.2004 N 6 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
80-бап
Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі және ол сот төрелігін толық әрі тәуелсіз жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.
81-бап
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық істер, жергілікті және басқа да соттардың соттылығына жататын өзге де істер бойынша
жоғары сот органы болып табылады, заңда көзделген жағдайларда өзінің соттылығына жататын сот істерін қарайды және сот практикасының мәселелерi бойынша түсiнiктемелер беріп отырады.
Ескерту. 81-бап жаңа редакцияда- ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
82-бап
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.
2. Жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесі бойынша Республика Президенті қызметке тағайындайды.
3. Соттарда конституциялық заңға сәйкес сот алқалары құрылуы мүмкін. Сот алқалары төрағаларына өкілеттіктер беру тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
4. Жоғары Сот Кеңесі Республика Президенті тағайындайтын Төрағадан және басқа да адамдардан құралады.
5. Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесі және жұмысын ұйымдастыру заңмен белгіленеді.
Ескерту. 82-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
83-бап
1. Прокуратура мемлекет атынан Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуына заңда белгіленген шекте және нысандарда жоғары қадағалауды жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесiн бiлдiредi және мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
2. Республика Прокуратурасы төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және Республика Президентіне ғана есеп береді.
3. Республиканың Бас Прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас Прокурор өкілеттігінің мерзімі - бес жыл.
4. Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.12.26 N 23/2; 2003.01.30 N 10; 2003.12.31 N 13 қаулыларын қараңыз.
Ескерту. 83-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
84-бап
Ескерту. 84-бап алып тасталды - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
VIII бөлім ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗIН-ӨЗI БАСҚАРУ
85-бап
Жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты жергілікті өкілді және атқарушы органдар жүзеге асырады.
86-бап
1. Жергілікті өкілді органдар - мәслихаттар тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністегі халықтың еркін білдіреді және жалпымемлекеттік мүдделерді ескере отырып, оны іске асыруға қажетті шараларды белгілейді, олардың жүзеге асырылуын бақылайды.
2. Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге халық сайлайды.
3. Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты болып сайлана алады. Республика азаматы бір мәслихаттың ғана депутаты бола алады.
4. Мәслихаттардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың атқарылуы туралы есептерді бекіту;
2) өздерінің қарауына жатқызылған жергілікті әкімшілік-аумақтық құрылыс мәселелерін шешу;
3) заңмен мәслихат құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша жергілікті атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау;
4) мәслихаттың тұрақты комиссияларын және өзге де жұмыс органдарын құру, олардың қызметі туралы есептерді тыңдау, мәслихат жұмысын ұйымдастыруға байланысты өзге де мәселелерді шешу;
5) Республика заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
5. Мәслихаттың өкілеттігін мерзімінен бұрын Республика Президенті Премьер-Министрмен және Парламент Палаталарының төрағаларымен
консультациялардан кейін тоқтатады, сондай-ақ мәслихат өзін-өзі тарату туралы шешім қабылдаған ретте де оның өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылады.
6. Мәслихаттардың құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі, олардың депутаттарының құқықтық жағдайы заңмен белгіленеді.
Ескерту. 86-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
87-бап
1. Жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының атқарушы органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтың мүддесі мен даму қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын жүргізуді қамтамасыз етеді.
2. Жергілікті атқарушы органдардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу және олардың атқарылуын қамтамасыз ету;
2) коммуналдық меншікті басқару;
3) жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және қызметтен босату, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға байланысты өзге де мәселелерді шешу;
4) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай Республика заңдарымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
3. Жергілікті атқарушы органды Республика Президенті мен Үкіметінің өкілі болып табылатын тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің әкімі басқарады.
4. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін қызметке тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың мәслихаттарының келісімімен Республика Президенті тағайындайды. Өзге әкімшілік-аумақтық бөліністердің әкімдері заңда айқындалатын тәртіппен қызметке тағайындалады немесе сайланады, сондай-ақ қызметінен босатылады. Республика Президенті өзінің ұйғаруы бойынша әкімдерді қызметтерінен босатуға хақылы.
5. Мәслихат депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша әкімге сенімсіздік білдіру туралы мәселе қойылуы мүмкін. Бұл жағдайда мәслихат өз депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және оны қызметінен босату жөнінде тиісінше Республика Президентінің не жоғары тұрған әкімнің алдына мәселе қоюға хақылы. Облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдерінің өкілеттігі жаңадан сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскен кезде тоқтатылады.
6. Жергілікті атқарушы органдардың құзыреті, ұйымдастырылуы және олардың қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
Ескерту. 87-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 ( ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
88-бап
1. Мәслихаттар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша шешімдер, ал әкімдер - тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің аумағында орындалуға міндетті шешімдер мен өкімдер қабылдайды.
2. Мәслихаттардың жергілікті бюджет кірісін қысқартуды немесе жергілікті бюджет шығысын ұлғайтуды көздейтін шешімдерінің жобалары әкімнің оң қорытындысы болған кезде ғана қарауға енгізілуі мүмкін.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес келмейтін мәслихат шешімдерінің күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
4. Әкімдердің шешімдері мен өкімдерінің күшін тиісінше Қазақстан Республикасының Президенті, Үкіметі не жоғары тұрған әкім жоюы мүмкін, сондай-ақ олардың күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.05.31 N 3/2 қаулысын қараңыз.
89-бап
1. Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылады.
2. Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей жүзеге асырады, сондай-ақ ол мәслихаттар және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын жергілікті қоғамдастықтардағы басқа да жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырылады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру заңға сәйкес берілуі мүмкін.
3. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен олардың қызметі заңмен реттеледі.
4. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік беріледі.
Ескерту. 89-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
IX бөлім ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР
90-бап
1. Республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы референдум нәтижелері ресми түрде жарияланған күннен бастап
күшіне енеді, сол мезгілден бастап бұрынғы қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының күші жойылады.
2. Республикалық референдумда Конституция қабылданған күн мемлекеттік мереке - Қазақстан Республикасының Конституциясы Күні деп жарияланады.
91-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына Республика Президентінің өз бастамасымен, Парламенттің немесе Үкіметтің ұсынысымен қабылданған шешімі бойынша өткізілетін республикалық референдум өзгертулер мен толықтырулар енгізуі мүмкін. Егер Президент оны Парламенттің қарауына беру қажет деп ұйғарса, Конституцияға енгізілетін өзгертулер мен толықтырулар жобасы республикалық референдумға шығарылмайды. Мұндай жағдайда Парламенттің шешімі Конституцияда белгіленген тәртіппен қабылданады. Егер Республика Президенті Конституцияға өзгерістер мен толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламенттің ұсынысын қабылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарының әрқайсысының депутаттары жалпы санының кемінде бестен төртінің көпшілік даусымен Парламент осы өзгерістер мен толықтыруларды Конституцияға енгізу туралы заң қабылдауға хақылы. Мұндай жағдайда Республика Президенті осы заңға қол қояды немесе оны республикалық референдумға шығарады, егер республикалық референдумға қатысуға құқығы бар Республика азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге қатысса, ол өткізілді деп есептеледі. Республикалық референдумға шығарылған Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар, егер олар үшін облыстардың , республикалық маңызы бар қалалардың және астананың кемінде үштен екісінде дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы жақтап дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі.
2. Конституцияда белгiленген мемлекеттiң тәуелсіздігі, Республиканың бiртұтастығы мен аумақтық тұтастығы, оны басқару нысаны, сондай-ақ тәуелсіз Қазақстанның Негізін салушы, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы іргесін қалаған Республика қызметінің түбегейлі принциптері және Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының мәртебесі өзгермейді.
3. Республика Конституциясына енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар, олардың осы баптың 2-тармағында белгіленген талаптарға сәйкес келетіні туралы
Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда, республикалық референдумға немесе Республика Парламентінің қарауына шығарылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1998.12.04 N 13/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284; 2007.05.21 N 254 (
ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 10.03.2017 № 51-VI ( алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.
92-бап
1. Конституциялық заңдар Конституция күшіне енген күннен бастап бір жыл ішінде қабылдануға тиіс. Егер Конституцияда конституциялық деп аталған заңдар немесе заң күші бар актілер ол күшіне енген кезде қабылданып қойған болса, онда олар Конституцияға сәйкес келтіріледі де, Қазақстан Республикасының конституциялық заңдары деп есептеледі.
2. Конституцияда аталған өзге заңдар Парламент белгілейтін тәртіп пен мерзімде, бірақ Конституция күшіне енген күннен бастап екі жылдан кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
3. Республика Президентінің өзіне берілген қосымша өкілеттікті жүзеге асыру мерзімі ішінде "Қазақстан Республикасының Президенті мен жергілікті әкімдерге уақытша қосымша өкілеттік беру туралы" 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес шыққан және заң күші бар Жарлықтары Республика заңдарын өзгерту, толықтыру немесе күшін жою үшін көзделген тәртіппен ғана өзгертілуі, толықтырылуы немесе күшін жоюы мүмкін. 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 64-бабының 12-15, 18 және 20-тармақтарымен көзделген мәселелер бойынша өзіне берілген қосымша өкілеттікті жүзеге асыру мерзімі ішінде шыққан Республика Президентінің Жарлықтары Республика Парламентінің бекітуіне жатпайды.
4. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдары оған қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады және Конституция қабылданған күннен бастап екі жыл ішінде оған сәйкес келтірілуге тиіс.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.06.15 N 8/2 қаулысын қараңыз.
93-бап
Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті өкілді және атқарушы органдар, арнаулы заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін меңгеруі үшін қажетті ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрін жасауға міндетті .
94-бап
1. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президенті Конституция белгілеген Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттіктеріне ие болады және оларды 1995 жылғы 29 сәуірде республикалық референдумда қабылданған шешім бойынша белгіленген мерзім ішінде жүзеге асырады . Қазақстан Республикасы Президентінің келісімімен Республика Президенті өкілеттігінің қазіргі мерзімі Республика Парламенті Палаталарының бірлескен отырысында Палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған Республика Парламентінің қаулысымен қысқартылуы мүмкін. Мұндай жағдайда Парламент Мәжілісі бір ай ішінде Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауын тағайындайды. Осы сайлаудың қорытындылары бойынша сайланған Республика Президенті сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап бір ай ішінде ант береді және жеті жылдан кейін желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуге тиіс кезекті Президент сайлауында сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскенге дейін өз өкілеттігін жүзеге асырады.
2. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-Президенті өзі сайланған мерзім аяқталғанға дейін өкілеттігін сақтайды.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 2005.08.19 N 5 қаулысын қараңыз. Ескерту. 94-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
94-1-бап
Конституцияның 41-бабы 1-тармағының Республика Президентінің өкілеттік мерзімін белгілейтін ережесі 2005 жылғы 4 желтоқсандағы сайлауда сайланған Республика Президентінің жеті жылдық өкілеттік мерзімінің аяқталуына байланысты
өткізілетін президенттік сайлау қорытындысы бойынша Республика Президенті болып сайланған адамға қолданылатын болады.
Ескерту. 94-1-баппен толықтырылды - ҚР 2007.05.21 N 254 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
95-бап
1. Бірінші сайланған Сенат депутаттарының жартысы төрт жыл мерзімге, депутаттардың екінші жартысы екі жыл мерзімге конституциялық заңмен белгіленген тәртіппен сайланады.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының Парламент Мәжілісі депутаттарын партиялық тізімдер негізінде сайлау туралы ережелері екінші шақырылатын Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлаудан бастап қолданылады.
Ескерту. ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.11.29 N 24/2 қаулысын қараңыз. Ескерту. 95-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
96-бап
Конституция күшіне енген күннен бастап Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті онда белгіленген Қазақстан Республикасы Үкіметінің құқықтарына, міндеттері мен жауапкершілігіне ие болады.
97-бап
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің бірінші құрамы былайша құрылады: Республика Президенті, Парламент Сенатының Төрағасы мен Парламент Мәжілісінің Төрағасы Конституциялық Кеңестің мүшелерінен бір бірден үш жыл мерзімге, ал Конституциялық Кеңестің мүшелерінен бір бірден алты жыл мерзімге тағайындайды, Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республика Президенті алты жыл мерзімге тағайындайды.
98-бап
1. Конституцияда көзделген сот төрелігі мен тергеу органдары тиісті заңдарда көзделген тәртіп пен мерзімде құрылады. Олар құрылғанға дейін жұмыс істеп тұрған сот төрелігі мен тергеу органдары өз өкілеттіктерін сақтайды.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының және Жоғары Төрелік Сотының, жергілікті соттардың судьялары Конституцияда көзделген соттар құрылғанға дейін өз өкілеттіктерін сақтайды. Судьялардың бос орындары Конституцияда белгіленген тәртіппен толықтырылады.
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК
Конституция Республики Казахстан
Конституция принята на республиканском референдуме 30 августа 1995 года.
Мы, народ Казахстана,
объединенный общей исторической судьбой,
созидая государственность на исконной
казахской земле,
сознавая себя миролюбивым гражданским
обществом,
приверженным идеалам свободы, равенства
и согласия,
желая занять достойное место в мировом
сообществе,
осознавая свою высокую ответственность перед
нынешним и будущими поколениями,
исходя из своего суверенного права,
принимаем настоящую Конституцию.
Раздел I. Общие положения
Раздел II Человек и гражданин
Раздел III Президент
Раздел IV Парламент
Раздел V Правительство
Раздел VI Конституционный Совет
Раздел VII Суды и правосудие
Раздел VIII Местное государственное управление и самоуправление
Раздел IX Заключительные и переходные положения
Раздел I. Общие положения
Статья 1
1. Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы.
2. Основополагающими принципами деятельности Республики являются: общественное согласие и политическая стабильность, экономическое развитие на благо всего народа, казахстанский патриотизм, решение наиболее важных вопросов государственной жизни демократическими методами, включая голосование на республиканском референдуме или в Парламенте.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 21.12.2001 № 18/2.
Статья 2
1. Республика Казахстан является унитарным государством с президентской формой правления.
2. Суверенитет Республики распространяется на всю ее территорию. Государство обеспечивает целостность, неприкосновенность и неотчуждаемость своей территории.
3. Административно-территориальное устройство Республики, статус ее столицы определяются законом. Столицей Казахстана является город Нур-Султан.
3-1. В пределах города Нур-Султана может быть установлен особый правовой режим в финансовой сфере в соответствии с конституционным законом.
4. Наименования Республика Казахстан и Казахстан равнозначны.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 23.04.2003 № 4. Сноска. Статья 2 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования); от 23.03.2019 № 238-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 3
1. Единственным источником государственной власти является народ.
2. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский референдум и свободные выборы, а также делегирует осуществление своей власти государственным органам.
3. Никто не может присваивать власть в Республике Казахстан. Присвоение власти преследуется по закону. Право выступать от имени народа и государства принадлежит Президенту, а также Парламенту Республики в пределах его конституционных полномочий. Правительство Республики и иные государственные органы выступают от имени государства в пределах делегированных им полномочий.
4. Государственная власть в Республике едина, осуществляется на основе Конституции и законов в соответствии с принципом ее разделения на законодательную , исполнительную и судебную ветви и взаимодействия между собой с использованием системы сдержек и противовесов.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12.04.2001 № 1/2.
Статья 4
1. Действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции, соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных договорных и иных обязательств Республики, а также нормативных постановлений Конституционного Совета и Верховного Суда Республики.
2. Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей территории Республики.
3. Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет перед ее законами. Порядок и условия действия на территории Республики Казахстан международных договоров, участником которых является Казахстан, определяются законодательством Республики.
4. Все законы, международные договоры, участником которых является Республика , публикуются. Официальное опубликование нормативных правовых актов,
касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является обязательным условием их применения.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 11.10.2000 № 18/2; от 05.11.2009 № 6.
Сноска. Статья 4 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 5
1. В Республике Казахстан признаются идеологическое и политическое многообразие. Не допускается создание в государственных органах организаций политических партий.
2. Общественные объединения равны перед законом. Не допускается незаконное вмешательство государства в дела общественных объединений и общественных объединений в дела государства, возложение на общественные объединения функций государственных органов.
3. Запрещаются создание и деятельность общественных объединений, цели или действия которых направлены на насильственное изменение конституционного строя, нарушение целостности Республики, подрыв безопасности государства, разжигание социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований.
4. В Республике не допускается деятельность политических партий и профессиональных союзов других государств, партий на религиозной основе, а также финансирование политических партий и профессиональных союзов иностранными юридическими лицами и гражданами, иностранными государствами и международными организациями.
5. Деятельность иностранных религиозных объединений на территории Республики , а также назначение иностранными религиозными центрами руководителей религиозных объединений в Республике осуществляются по согласованию с соответствующими государственными органами Республики.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 07.06.2000 № 4/2. Сноска. Статья 5 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 6
1. В Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность.
2. Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом .
3. Земля и ее недра, воды, растительный и животный мир, другие природные ресурсы находятся в государственной собственности. Земля может находиться также в частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных законом.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 03.11.1999 № 19/2; от 13.04.2000 № 2/2; от 12.04.2001 № 1/2; от 23.04.2003 № 4.
Статья 7
1. В Республике Казахстан государственным является казахский язык.
2. В государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык.
3. Государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана.
Статья 8
Республика Казахстан уважает принципы и нормы международного права, проводит политику сотрудничества и добрососедских отношений между государствами
, их равенства и невмешательства во внутренние дела друг друга, мирного разрешения международных споров, отказывается от применения первой вооруженной силы.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12.04.2001 № 1/2.
Статья 9
Республика Казахстан имеет государственные символы - Флаг, Герб и Гимн. Их описание и порядок официального использования устанавливаются конституционным законом.
Сноска. В статью 9 внесено изменение на казахском языке, текст на русском языке не изменяется Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел II Человек и гражданин
Статья 10
1. Гражданство Республики Казахстан приобретается и прекращается в соответствии с законом, является единым и равным независимо от оснований его приобретения.
2. Гражданин Республики не может быть лишен гражданства, права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за пределы Казахстана. Лишение гражданства допускается лишь по решению суда за совершение террористических преступлений, а также за причинение иного тяжкого вреда жизненно важным интересам Республики Казахстан.
3. За гражданином Республики не признается гражданство другого государства. <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 01.12.2003 № 12. Сноска. Статья 10 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (
вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 11
1. Гражданин Республики Казахстан не может быть выдан иностранному государству, если иное не установлено международными договорами Республики.
2. Республика гарантирует своим гражданам защиту и покровительство за ее пределами.
Статья 12
1. В Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы человека в соответствии с Конституцией.
2. Права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов.
3. Гражданин Республики в силу самого своего гражданства имеет права и несет обязанности.
4. Иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами и свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.
5. Осуществление прав и свобод человека и гражданина не должно нарушать прав и свобод других лиц, посягать на конституционный строй и общественную нравственность.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 01.12.2003 № 12; от 18.04.2007 № 4.
Статья 13
1. Каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать свои права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую оборону.
2. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод.
3. Каждый имеет право на получение квалифицированной юридической помощи. В случаях, предусмотренных законом, юридическая помощь оказывается бесплатно.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 29.03.1999 № 7/2; от 15.02.2002 № 1.
Статья 14
1. Все равны перед законом и судом.
2. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 10.03.1999 № 2/2; от 29.03.1999 № 7/2.
Статья 15
1. Каждый имеет право на жизнь.
2. Никто не вправе произвольно лишать человека жизни. Смертная казнь устанавливается законом как исключительная мера наказания за террористические преступления, сопряженные с гибелью людей, а также за особо тяжкие преступления, совершенные в военное время, с предоставлением приговоренному права ходатайствовать о помиловании. <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30.01.2003 № 10. Сноска. Статья 15 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 16
1. Каждый имеет право на личную свободу.
2. Арест и содержание под стражей допускаются только в предусмотренных законом случаях и лишь с санкции суда с предоставлением арестованному права обжалования. Без санкции суда лицо может быть подвергнуто задержанию на срок не более семидесяти двух часов.
3. Каждый задержанный, арестованный, обвиняемый в совершении преступления имеет право пользоваться помощью адвоката (защитника) с момента, соответственно, задержания, ареста или предъявления обвинения.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31.12.2003 № 13. Сноска. Статья 16 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 17
1. Достоинство человека неприкосновенно.
2. Никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию.
Статья 18
1. Каждый имеет право на неприкосновенность частной жизни, личную и семейную тайну, защиту своей чести и достоинства.
2. Каждый имеет право на тайну личных вкладов и сбережений, переписки, телефонных переговоров, почтовых, телеграфных и иных сообщений. Ограничения этого права допускаются только в случаях и в порядке, прямо установленных законом.
3. Государственные органы, общественные объединения, должностные лица и средства массовой информации обязаны обеспечить каждому гражданину возможность ознакомиться с затрагивающими его права и интересы документами, решениями и источниками информации.
Сноска. См. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 20.08.2009 № 5.
Статья 19
1. Каждый вправе определять и указывать или не указывать свою национальную, партийную и религиозную принадлежность.
2. Каждый имеет право на пользование родным языком и культурой, на свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.
Статья 20
1. Свобода слова и творчества гарантируются. Цензура запрещается.
2. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым, не запрещенным законом способом. Перечень сведений, составляющих государственные секреты Республики Казахстан, определяется законом.
3. Не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия.
Статья 21
1. Каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан, принадлежит право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора местожительства, кроме случаев, оговоренных законом.
2. Каждый имеет право выезжать за пределы Республики. Граждане Республики имеют право беспрепятственного возвращения в Республику.
Статья 22
1. Каждый имеет право на свободу совести.
2. Осуществление права на свободу совести не должно обуславливать или ограничивать общечеловеческие и гражданские права и обязанности перед государством.
Статья 23
1. Граждане Республики Казахстан имеют право на свободу объединений. Деятельность общественных объединений регулируется законом.
2. Военнослужащие, работники органов национальной безопасности, правоохранительных органов и судьи не должны состоять в партиях, профессиональных союзах, выступать в поддержку какой-либо политической партии.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 05.07.2000 № 13/2.
Статья 24
1. Каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях чрезвычайного или военного положения.
2. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на социальную защиту от безработицы.
3. Признается право на индивидуальные и коллективные трудовые споры с использованием установленных законом способов их разрешения, включая право на забастовку.
4. Каждый имеет право на отдых. Работающим по трудовому договору гарантируются установленные законом продолжительность рабочего времени, выходные и праздничные дни, оплачиваемый ежегодный отпуск.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10.03.1999 № 2/2.
Статья 25
1. Жилище неприкосновенно. Не допускается лишение жилища, иначе как по решению суда. Проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются лишь в случаях и в порядке, установленных законом.
2. В Республике Казахстан создаются условия для обеспечения граждан жильем. Указанным в законе категориям граждан, нуждающимся в жилье, оно предоставляется за доступную плату из государственных жилищных фондов в соответствии с установленными законом нормами.
Статья 26
1. Граждане Республики Казахстан могут иметь в частной собственности любое законно приобретенное имущество.
2. Собственность, в том числе право наследования, гарантируется законом.
3. Никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда. Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных случаях, предусмотренных законом, может быть произведено при условии равноценного его возмещения.
4. Каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности. Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 16.06.2000 № 6/2; от 20.12.2000 № 21/2; от 01.07.2005 № 4; 28.05.2007 № 5.
Статья 27
1. Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой государства.
2. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и обязанностью родителей.
3. Совершеннолетние трудоспособные дети обязаны заботиться о нетрудоспособных родителях.
Статья 28
1. Гражданину Республики Казахстан гарантируется минимальный размер заработной платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни, инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям.
2. Поощряются добровольное социальное страхование, создание дополнительных форм социального обеспечения и благотворительность.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12.03.1999 № 3/2.
Статья 29
1. Граждане Республики Казахстан имеют право на охрану здоровья.
2. Граждане Республики вправе получать бесплатно гарантированный объем медицинской помощи, установленный законом.
3. Получение платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой, производится на основаниях и в порядке, установленных законом.
Статья 30
1. Гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных учебных заведениях. Среднее образование обязательно.
2. Гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного высшего образования в государственном высшем учебном заведении.
3. Получение платного образования в частных учебных заведениях осуществляется на основаниях и в порядке, установленных законом.
4. Государство устанавливает общеобязательные стандарты образования. Деятельность любых учебных заведений должна соответствовать этим стандартам.
Статья 31
1. Государство ставит целью охрану окружающей среды, благоприятной для жизни и здоровья человека.
2. Сокрытие должностными лицами фактов и обстоятельств, угрожающих жизни и здоровью людей, влечет ответственность в соответствии с законом.
Статья 32
Граждане Республики Казахстан вправе мирно и без оружия собираться, проводить собрания, митинги и демонстрации, шествия и пикетирование. Пользование этим правом может ограничиваться законом в интересах государственной безопасности, общественного порядка, охраны здоровья, защиты прав и свобод других лиц.
Статья 33
1. Граждане Республики Казахстан имеют право участвовать в управлении делами государства непосредственно и через своих представителей, обращаться лично, а также направлять индивидуальные и коллективные обращения в государственные органы и органы местного самоуправления.
2. Граждане Республики имеют право избирать и быть избранными в государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в республиканском референдуме.
3. Не имеют право избирать и быть избранными, участвовать в республиканском референдуме граждане, признанные судом недееспособными, а также содержащиеся в местах лишения свободы по приговору суда.
4. Граждане Республики имеют равное право на доступ к государственной службе. Требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного служащего, обусловливаются только характером должностных обязанностей и устанавливаются законом.<*>
Сноска. Статья 33 с изменениями, внесенными Законом РК от 07.10.1998 № 284.
Статья 34
1. Каждый обязан соблюдать Конституцию и законодательство Республики Казахстан, уважать права, свободы, честь и достоинство других лиц.
2. Каждый обязан уважать государственные символы Республики.
Сноска. В статью 34 внесено изменение на казахском языке, текст на русском языке не изменяется Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 35
Уплата законно установленных налогов, сборов и иных обязательных платежей является долгом и обязанностью каждого.
Статья 36
1. Защита Республики Казахстан является священным долгом и обязанностью каждого ее гражданина.
2. Граждане Республики несут воинскую службу в порядке и видах, установленных законом.
Статья 37
Граждане Республики Казахстан обязаны заботиться о сохранении исторического и культурного наследия, беречь памятники истории и культуры.
Статья 38
Граждане Республики Казахстан обязаны сохранять природу и бережно относиться к природным богатствам.
Статья 39
1. Права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и нравственности населения.
2. Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить межнациональное и межконфессиональное согласие.
3. Не допускается ни в какой форме ограничение прав и свобод граждан по политическим мотивам. Ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы , предусмотренные статьями 11 13 15– , пунктом 1 статьи 16 статьей 17 статьей 19,, , , статьей 22, пунктом 2 статьи 26 Конституции.
Сноска. См. нормативное постановление Конституционного Совета РК 28.05.2007 № 5.
Сноска. Статья 39 с изменениями, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Раздел III Президент
Статья 40
1. Президент Республики Казахстан является главой государства, его высшим должностным лицом, определяющим основные направления внутренней и внешней
политики государства и представляющим Казахстан внутри страны и в международных отношениях.
2. Президент Республики - символ и гарант единства народа и государственной власти, незыблемости Конституции, прав и свобод человека и гражданина.
3. Президент Республики обеспечивает согласованное функционирование всех ветвей государственной власти и ответственность органов власти перед народом.
Статья 41
1. Президент Республики Казахстан избирается в соответствии с конституционным законом совершеннолетними гражданами Республики на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.
2. Президентом Республики Казахстан может быть избран гражданин Республики по рождению, не моложе сорока лет, свободно владеющий государственным языком, проживающий в Казахстане последние пятнадцать лет и имеющий высшее образование . Конституционным законом могут устанавливаться дополнительные требования к кандидатам в Президенты Республики.
3. Очередные выборы Президента Республики проводятся в первое воскресенье декабря и не могут совпадать по срокам с выборами нового состава Парламента Республики.
3-1. Внеочередные президентские выборы назначаются решением Президента Республики и проводятся в порядке и сроки, установленные конституционным законом .
4. Исключен Законом РК от 07.10.1998 № 284.
5. Кандидат, набравший более пятидесяти процентов голосов избирателей, принявших участие в голосовании, считается избранным. В случае, если ни один из кандидатов не набрал указанного числа голосов, проводится повторное голосование, в котором участвуют два кандидата, набравшие большее число голосов. Избранным
считается кандидат, набравший большее число голосов избирателей, принявших участие в голосовании.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 09.10.1998 № 9/2; от 19.08.2005 № 5.
Сноска. Статья 41 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 02.02.2011 № 403-IV (вводится в действие со дня его первого официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 42
1. Президент Республики Казахстан вступает в должность с момента принесения народу следующей присяги: "Торжественно клянусь верно служить народу Казахстана, строго следовать Конституции и законам Республики Казахстан, гарантировать права и свободы граждан, добросовестно выполнять возложенные на меня высокие обязанности Президента Республики Казахстан".
2. Присяга приносится во вторую среду января в торжественной обстановке в присутствии депутатов Парламента, членов Конституционного Совета, судей Верховного Суда, а также всех бывших Президентов Республики. В случае, предусмотренном статьей 48 Конституции, лицом, принявшим на себя полномочия Президента Республики Казахстан, присяга приносится в течение одного месяца со дня принятия полномочий Президента Республики.
3. Полномочия Президента Республики прекращаются с момента вступления в должность вновь избранного Президента Республики, а также в случае досрочного освобождения или отрешения Президента от должности либо его кончины. Все бывшие Президенты Республики, кроме отрешенных от должности, имеют звание экс-Президента Республики Казахстан.
4. Исключен Законом РК от 07.10.1998 № 284.
5. Одно и то же лицо не может быть избрано Президентом Республики более двух раз подряд.
Настоящее ограничение не распространяется на Первого Президента Республики Казахстан.
Сноска. Статья 42 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 43
1. Президент Республики Казахстан не вправе быть депутатом представительного органа, занимать иные оплачиваемые должности и осуществлять предпринимательскую деятельность.
2. Исключен Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Сноска. Статья 43 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 44
Президент Республики Казахстан:
1) обращается с ежегодным посланием к народу Казахстана о положении в стране и основных направлениях внутренней и внешней политики Республики;
2) назначает очередные и внеочередные выборы в Парламент Республики и его Палаты; созывает первую сессию Парламента и принимает присягу его депутатов народу Казахстана; созывает внеочередную сессию Парламента; подписывает представленный Сенатом Парламента закон в течение одного месяца, обнародует закон либо возвращает закон или отдельные его статьи для повторного обсуждения и голосования;
3) после консультаций с фракциями политических партий, представленных в Мажилисе Парламента, вносит на рассмотрение Мажилиса для дачи согласия кандидатуру Премьер-Министра Республики; с согласия Мажилиса Парламента назначает на должность Премьер-Министра Республики; освобождает от должности Премьер-Министра Республики; по представлению Премьер-Министра определяет структуру Правительства; по представлению Премьер-Министра, внесенному после консультаций с Мажилисом Парламента, назначает на должности членов
Правительства; самостоятельно назначает на должности министров иностранных дел, обороны, внутренних дел; освобождает от должностей членов Правительства; принимает присягу членов Правительства; при необходимости председательствует на заседаниях Правительства по особо важным вопросам; отменяет либо приостанавливает полностью или частично действие актов акимов областей, городов республиканского значения и столицы;
4) с согласия Сената Парламента назначает на должности Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора и Председателя Комитета национальной безопасности Республики Казахстан; освобождает их от должностей;
5) образует, упраздняет и реорганизует государственные органы, непосредственно подчиненные и подотчетные Президенту Республики, назначает на должности и освобождает от должностей их руководителей;
6) назначает и отзывает глав дипломатических представительств Республики;
7) назначает на должности сроком на пять лет Председателя и двух членов Центральной избирательной комиссии, Председателя и двух членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;
8) исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);
9) исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);
10) принимает решение о проведении республиканского референдума;
10-1) в интересах защиты прав и свобод человека и гражданина, обеспечения национальной безопасности, суверенитета и целостности государства направляет обращение в Конституционный Совет о рассмотрении вступившего в силу закона или иного правового акта на соответствие Конституции Республики, о даче заключения в случае, предусмотренном пунктом 3 статьи 91 Конституции Республики Казахстан;
11) ведет переговоры и подписывает международные договоры Республики; подписывает ратификационные грамоты; принимает верительные и отзывные грамоты аккредитованных при нем дипломатических и иных представителей иностранных государств;
12) является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики, назначает на должность и освобождает от должности высшее командование Вооруженных Сил;
13) награждает государственными наградами Республики, присваивает почетные, высшие воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги, квалификационные классы;
14) решает вопросы гражданства Республики, предоставления политического убежища;
15) осуществляет помилование граждан;
16) в случае, когда демократические институты, независимость и территориальная целостность, политическая стабильность Республики, безопасность ее граждан находятся под серьезной и непосредственной угрозой и нарушено нормальное функционирование конституционных органов государства, после официальных консультаций с Премьер-Министром и председателями Палат Парламента Республики принимает меры, диктуемые названными обстоятельствами, включая введение на всей территории Казахстана и в отдельных его местностях чрезвычайного положения, применение Вооруженных Сил Республики, с незамедлительным информированием об этом Парламента Республики;
17) в случае агрессии против Республики либо непосредственной внешней угрозы ее безопасности вводит на всей территории Республики или в отдельных ее местностях военное положение, объявляет частичную или общую мобилизацию и незамедлительно информирует об этом Парламент Республики;
18) формирует подчиненную ему Службу государственной охраны;
19) назначает на должность и освобождает от должности Государственного секретаря Республики Казахстан, определяет его статус и полномочия; формирует Администрацию Президента Республики;
20) образует Совет Безопасности и иные консультативно-совещательные органы, а также Ассамблею народа Казахстана и Высший Судебный Совет;
21) осуществляет другие полномочия в соответствии с Конституцией и законами Республики.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 30.06.1999 № 10/2; от 03.07.2000 № 15/2 от 12.11.2001 № 14/2; от 18.10.2010 № 3.
Сноска. Статья 44 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 45
1. Президент Республики Казахстан на основе и во исполнение Конституции и законов издает указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории Республики.
2. Исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
3. Акты Парламента, подписываемые Президентом Республики, а также акты Президента, издаваемые по инициативе Правительства, предварительно скрепляются соответственно подписью Председателя каждой из Палат Парламента либо Премьер-Министра, на которых возлагается юридическая ответственность за законность данных актов.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 03.07.2000 № 15/2; от 26.06.2008 № 5.
Сноска. Статья 45 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 46
1. Президент Республики Казахстан, его честь и достоинство неприкосновенны.
2. Обеспечение, обслуживание и охрана Президента Республики и его семьи осуществляются за счет государства.
3. Положения настоящей статьи распространяются на экс-Президентов Республики.
4. Статус и полномочия Первого Президента Казахстана определяются Конституцией Республики и конституционным законом.
Сноска. Статья 46 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 47
1. Президент Республики Казахстан может быть досрочно освобожден от должности при устойчивой неспособности осуществлять свои обязанности по болезни. В этом случае Парламент образует комиссию, состоящую из равного от каждой Палаты числа депутатов и специалистов в соответствующих областях медицины. Решение о досрочном освобождении принимается на совместном заседании Палат Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа депутатов каждой из Палат на основании заключения комиссии и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур.
2. Президент Республики несет ответственность за действия, совершенные при исполнении своих обязанностей, только в случае государственной измены и может быть за это отрешен от должности Парламентом. Решение о выдвижении обвинения и его расследовании может быть принято большинством от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе не менее чем одной трети его депутатов. Расследование обвинения организуется Сенатом, и его результаты большинством голосов от общего числа депутатов Сената передаются на рассмотрение совместного заседания Палат Парламента. Окончательное решение по данному вопросу принимается на совместном заседании Палат Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа голосов депутатов каждой из Палат при наличии заключения Верховного Суда об
обоснованности обвинения и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных процедур. Непринятие окончательного решения в течение двух месяцев с момента предъявления обвинения влечет за собой признание обвинения против Президента Республики отклоненным. Отклонение обвинения Президента Республики в совершении государственной измены на любой его стадии влечет за собой досрочное прекращение полномочий депутатов Мажилиса, инициировавших рассмотрение данного вопроса.
3. Вопрос об отрешении Президента Республики от должности не может быть возбужден в период рассмотрения им вопроса о досрочном прекращении полномочий Парламента Республики или Мажилиса Парламента.
Сноска. Статья 47 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 48
1. В случае досрочного освобождения или отрешения от должности Президента Республики Казахстан, а также его смерти полномочия Президента Республики на оставшийся срок переходят к Председателю Сената Парламента; при невозможности Председателя Сената принять на себя полномочия Президента они переходят к Председателю Мажилиса Парламента; при невозможности Председателя Мажилиса принять на себя полномочия Президента они переходят к Премьер-Министру Республики. Лицо, принявшее на себя полномочия Президента Республики, складывает с себя соответственно полномочия Председателя Сената, Председателя Мажилиса, Премьер-Министра. В этом случае замещение вакантных государственных должностей осуществляется в порядке, предусмотренном Конституцией.
2. Лицо, принявшее на себя полномочия Президента Республики Казахстан, по основаниям и в порядке, предусмотренными пунктом 1 настоящей статьи, не вправе инициировать изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан.
Сноска. Статья 48 в редакции Закона РК от 07.10.1998 № 284.
Раздел IV Парламент
Статья 49
1. Парламент Республики Казахстан является высшим представительным органом Республики, осуществляющим законодательную власть.
2. Полномочия Парламента начинаются с момента открытия его первой сессии и заканчиваются с началом работы первой сессии Парламента нового созыва.
3. Полномочия Парламента могут быть прекращены досрочно в случаях и порядке, предусмотренных Конституцией.
4. Организация и деятельность Парламента, правовое положение его депутатов определяются конституционным законом.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 14.07.1999 № 13/2. Сноска. Статья 49 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от
10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 50
1. Парламент состоит из двух Палат: Сената и Мажилиса, действующих на постоянной основе.
2. Сенат образуют депутаты, представляющие в порядке, установленном конституционным законом, по два человека от каждой области, города республиканского значения и столицы Республики Казахстан. Пятнадцать депутатов Сената назначаются Президентом Республики с учетом необходимости обеспечения представительства в Сенате национально-культурных и иных значимых интересов общества.
3. Мажилис состоит из ста семи депутатов, избираемых в порядке, установленном конституционным законом.
4. Депутат Парламента не может быть одновременно членом обеих Палат.
5. Срок полномочий депутатов Сената - шесть лет, срок полномочий депутатов Мажилиса - пять лет.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 15.03.1999 № 1/2; от 29.11.1999 № 24/2; от 11.02.2003 № 1; от 12.02.2004 № 1.
Сноска. Статья 50 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 51
1. Избрание девяноста восьми депутатов Мажилиса осуществляется на основе всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана . Очередные выборы депутатов Мажилиса проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока полномочий действующего созыва Парламента.
2. Избрание депутатов Сената осуществляется на основе косвенного избирательного права при тайном голосовании. Половина избираемых депутатов Сената переизбирается каждые три года. При этом их очередные выборы проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока их полномочий.
3. Внеочередные выборы депутатов Парламента или Мажилиса Парламента проводятся в течение двух месяцев со дня досрочного прекращения полномочий соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.
4. Депутатом Парламента может быть лицо, состоящее в гражданстве Республики Казахстан и постоянно проживающее на ее территории последние десять лет. Депутатом Сената может быть лицо, достигшее тридцати лет, имеющее высшее образование и стаж работы не менее пяти лет, постоянно проживающее на территории соответствующей области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех лет. Депутатом Мажилиса может быть лицо, достигшее двадцати пяти лет.
5. Выборы депутатов Парламента Республики регулируются конституционным законом.
6. Депутат Парламента приносит присягу народу Казахстана.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 18.03.1999 № 5/2; от 29.11.1999 № 24/2; от 11.02.2003 № 1.
Сноска. Статья 51 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 52
1. Исключен Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
2. Депутаты Парламента обязаны принимать участие в его работе. Голосование в Парламенте осуществляется депутатом только лично. Отсутствие депутата без уважительных причин на заседаниях Палат и их органов более трех раз как и передача права голоса, влечет за собой применение к депутату установленных законом мер взыскания.
3. Депутат Парламента не вправе быть депутатом другого представительного органа , занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность, входить в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации. Нарушение настоящего правила влечет за собой прекращение полномочий депутата.
4. Депутат Парламента в течение срока своих полномочий не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия соответствующей Палаты, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.
5. Полномочия депутата Парламента прекращаются в случаях подачи в отставку, его смерти, признания депутата по вступившему в законную силу решению суда недееспособным, умершим или безвестно отсутствующим и иных предусмотренных Конституцией и конституционным законом случаях.
Депутат Парламента лишается своего мандата при:
1) его выезде на постоянное место жительства за пределы Казахстана;
2) вступлении в законную силу в отношении его обвинительного приговора суда;
3) утрате гражданства Республики Казахстан.
Депутат Мажилиса Парламента лишается своего мандата при:
1) выходе или исключении депутата из политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом он избран;
2) прекращении деятельности политической партии, от которой в соответствии с конституционным законом депутат избран.
Полномочия назначенных депутатов Сената Парламента могут быть досрочно прекращены по решению Президента Республики.
Полномочия депутатов Парламента и Мажилиса Парламента прекращаются в случаях роспуска соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.
6. Подготовка вопросов, связанных с применением к депутатам мер взыскания, соблюдением ими требований пункта 3 настоящей статьи, правил депутатской этики, а также прекращением полномочий депутатов и лишением их полномочий и депутатской неприкосновенности, возлагается на Центральную избирательную комиссию Республики Казахстан.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 17.05.2001 № 7/2; от 13.12.2001 № 19/2; от 30.01.2003 № 10; от 11.02.2003 № 1; от 12.05.2003 № 5; от 25.08.2004 № 9.
Сноска. Статья 52 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 53
Парламент на совместном заседании Палат:
1) по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и дополнения в Конституцию;
2) утверждает отчеты Правительства и Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета. Неутверждение Парламентом отчета Правительства об исполнении республиканского бюджета означает выражение Парламентом вотума недоверия Правительству;
3) исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);
4) решает вопросы войны и мира;
5) принимает по предложению Президента Республики решение об использовании Вооруженных Сил Республики для выполнения международных обязательств по поддержанию мира и безопасности;
6) заслушивает ежегодные послания Конституционного Совета о состоянии конституционной законности в Республике;
7) образует совместные комиссии Палат, избирает и освобождает от должности их председателей, заслушивает отчеты о деятельности комиссий;
8) осуществляет иные полномочия, возложенные на Парламент Конституцией.
Сноска. Cм. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 26.06.2008 № 5.
Сноска. Статья 53 в редакции Закона РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие
со дня его официального опубликования); с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 54
1. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате принимает конституционные законы и законы, в том числе:
1) утверждает республиканский бюджет, вносит в него изменения и дополнения;
2) устанавливает и отменяет государственные налоги и сборы;
3) устанавливает порядок решения вопросов административно-территориального устройства Казахстана;
4) учреждает государственные награды, устанавливает почетные, воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги Республики, определяет государственные символы Республики;
5) решает вопросы о государственных займах и оказании Республикой экономической и иной помощи;
6) решает вопросы амнистии;
7) ратифицирует и денонсирует международные договоры Республики.
2. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате:
1) обсуждает отчеты об исполнении республиканского бюджета;
2) проводит повторное обсуждение и голосование по законам или статьям закона, вызвавшим возражения Президента Республики, в месячный срок со дня направления возражений. Не соблюдение этого срока означает принятие возражений Президента. Если Мажилис и Сенат большинством в две трети голосов от общего числа депутатов каждой из Палат подтвердят ранее принятое решение, Президент в течение одного месяца подписывает закон. Если возражения Президента не преодолены хотя бы одной из Палат, закон считается непринятым или принятым в редакции, предложенной Президентом. Возражения Главы государства на принятые Парламентом конституционные законы рассматриваются в предусмотренном настоящим подпунктом порядке. При этом возражения Президента на конституционные законы преодолеваются Парламентом не менее чем тремя четвертями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат;
3) проявляет инициативу о назначении республиканского референдума.
Сноска. См. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 15.10.2008 № 8.
Сноска. Статья 54 в редакции Закона РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 55
К исключительному ведению Сената относится:
1) избрание и освобождение от должности по представлению Президента Республики Казахстан Председателя Верховного Суда и судей Верховного Суда Республики, принятие их присяги;
1-1) по представлению Президента Республики Казахстан избрание на должность сроком на пять лет и освобождение от должности Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан;
2) дача согласия на назначение Президентом Республики Председателя Национального Банка, Генерального Прокурора, Председателя Комитета национальной безопасности Республики;
3) лишение неприкосновенности Генерального Прокурора, Председателя и судей Верховного Суда Республики;
4) исключен Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования);
5) выполнение функций Парламента Республики по принятию конституционных законов и законов в период временного отсутствия Мажилиса, вызванного досрочным прекращением его полномочий;
6) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Сенат Парламента.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 05.07.2000 № 11/2. Сноска. Статья 55 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 56
1. К исключительному ведению Мажилиса относится:
1) принятие к рассмотрению внесенных в Парламент проектов конституционных законов и законов и рассмотрение этих проектов;
2) большинством голосов от общего числа депутатов Палаты дача согласия Президенту Республики на назначение Премьер-Министра Республики;
3) объявление очередных выборов Президента Республики;
4) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Мажилис Парламента.
2. Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса по инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов Мажилиса вправе выразить вотум недоверия Правительству.
Сноска. Статья 56 в редакции Закона РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 57
Каждая из Палат Парламента самостоятельно, без участия другой Палаты:
1) назначает на должности двух членов Конституционного Совета; назначает на пятилетний срок на должности двух членов Центральной избирательной комиссии, трех членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;
2) делегирует половину членов комиссии, образуемой Парламентом в случае, предусмотренном пунктом 1 статьи 47 Конституции;
3) избирает половину членов совместных комиссий Палат;
4) прекращает полномочия депутатов Палат, а также по представлению Генерального Прокурора Республики Казахстан решает вопросы лишения депутатов Палат их неприкосновенности;
5) проводит по вопросам своей компетенции Парламентские слушания;
6) вправе по инициативе не менее одной трети от общего числа депутатов Палаты заслушивать отчеты членов Правительства Республики по вопросам их деятельности. По итогам заслушивания отчета большинством не менее чем двумя третями голосов от общего числа депутатов Палаты вправе принимать обращение к Президенту Республики об освобождении от должности члена Правительства в случае
неисполнения им законов Республики. В этом случае Президент Республики освобождает от должности члена Правительства;
7) формирует координационные и рабочие органы Палат;
8) принимает регламент своей деятельности и иные решения по вопросам, связанным с организацией и внутренним распорядком Палаты. <*>
Сноска. Статья 57 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 58
1. Палаты возглавляют председатели, избираемые Сенатом и Мажилисом из числа их депутатов, свободно владеющих государственным языком, тайным голосованием большинством голосов от общего числа депутатов Палат. Кандидатура на должность Председателя Сената выдвигается Президентом Республики Казахстан. Кандидатуры на должность Председателя Мажилиса выдвигаются депутатами Палаты.
2. Председатели Палат могут быть отозваны от должности, а также вправе подать в отставку, если за это проголосовало большинство от общего числа депутатов Палат.
3. Председатели Палат Парламента:
1) созывают заседания Палат и председательствуют на них;
2) осуществляют общее руководство подготовкой вопросов, вносимых на рассмотрение Палат;
3) представляют Палатам кандидатуры к избранию на должности заместителей председателей Палат;
4) обеспечивают соблюдение регламента в деятельности Палат;
5) руководят деятельностью координационных органов Палат;
6) подписывают акты, издаваемые Палатами;
7) представляют Палатам кандидатуры для назначения на должности членов Конституционного Совета, Центральной избирательной комиссии, Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;
8) выполняют другие обязанности, возлагаемые на них Регламентом Парламента.
4. Председатель Мажилиса:
1) открывает сессии Парламента;
2) созывает очередные совместные заседания Палат, председательствует на очередных и внеочередных совместных заседаниях Палат.
5. По вопросам своей компетенции председатели Палат издают распоряжения.
Сноска. Статья 58 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 59
1. Сессия Парламента проходит в форме совместных и раздельных заседаний его Палат.
2. Первая сессия Парламента созывается Президентом Республики Казахстан не позднее тридцати дней со дня опубликования итогов выборов.
3. Очередные сессии Парламента проводятся раз в год, начиная с первого рабочего дня сентября и по последний рабочий день июня.
4. Сессия Парламента, как правило, открывается Президентом Республики и закрывается на совместных заседаниях Сената и Мажилиса. В период между сессиями Парламента Президент Республики по собственной инициативе, по предложению председателей Палат или не менее одной трети от общего числа депутатов Парламента может созвать внеочередную сессию Парламента. На ней могут рассматриваться лишь вопросы, послужившие основанием для ее созыва.
5. Совместные и раздельные заседания Палат проводятся при условии присутствия на них не менее двух третей от общего числа депутатов каждой из Палат.
6. Совместные и раздельные заседания Палат являются открытыми. В случаях, предусмотренных регламентами, могут проводиться закрытые заседания. Президент Республики, Премьер-Министр и члены Правительства, Председатель Национального Банка, Генеральный Прокурор, Председатель Комитета национальной безопасности имеют право присутствовать на любых заседаниях и быть выслушанными.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 30.06.1999 № 14/2; от 14.07.1999 № 13/2.
Сноска. Статья 59 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 60
1. Палаты образуют постоянные комитеты, число которых не превышает семи в каждой Палате.
2. Для решения вопросов, касающихся совместной деятельности Палат, Сенат и Мажилис вправе на паритетных началах образовывать совместные комиссии.
3. Комитеты и комиссии по вопросам своей компетенции издают постановления.
4. Порядок образования, полномочия и организация деятельности комитетов и комиссий определяются законом.
Статья 61
1. Право законодательной инициативы принадлежит Президенту Республики, депутатам Парламента, Правительству и реализуется исключительно в Мажилисе.
2. Президент Республики имеет право определять приоритетность рассмотрения проектов законов, означающее, что соответствующие законопроекты должны быть приняты в первоочередном порядке в течение двух месяцев.
3. Парламент вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы, касающиеся:
1) правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц;
2) режима собственности и иных вещных прав;
3) основ организации и деятельности государственных органов и органов местного самоуправления, государственной и воинской службы;
4) налогообложения, установления сборов и других обязательных платежей;
5) республиканского бюджета;
6) вопросов судоустройства и судопроизводства;
7) образования, здравоохранения и социального обеспечения;
8) приватизации предприятий и их имущества;
9) охраны окружающей среды;
10) административно-территориального устройства Республики;
11) обеспечения обороны и безопасности государства.
Все иные отношения регулируются подзаконными актами.
4. Законопроект, рассмотренный и одобренный большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где рассматривается не более шестидесяти дней. Принятый большинством голосов от общего числа депутатов Сената проект становится законом и в течение десяти дней представляется Президенту на подпись. Отклоненный в целом большинством голосов от общего числа депутатов Сената проект возвращается в Мажилис. Если Мажилис большинством в две трети голосов от общего числа депутатов вновь одобрит проект, он передается в Сенат для повторного обсуждения и голосования. Повторно отклоненный проект закона не может быть вновь внесен в течение той же сессии.
5. Внесенные большинством голосов от общего числа депутатов Сената изменения и дополнения в законопроект направляются в Мажилис. Если Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов согласится с предложенными изменениями и дополнениями, закон считается принятым. Если Мажилис тем же большинством голосов возражает против внесенных Сенатом изменений и дополнений, разногласия между Палатами разрешаются путем согласительных процедур.
5-1. Проект конституционного закона, рассмотренный и одобренный не менее чем двумя третями голосов от общего числа депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где рассматривается не более шестидесяти дней. Принятый не менее чем двумя третями голосов от общего числа депутатов Сената проект становится конституционным
законом и в течение десяти дней представляется Президенту Республики на подпись. Отклонение в целом проекта конституционного закона осуществляется Мажилисом или Сенатом большинством голосов от общего числа депутатов Палаты.
Внесенные Сенатом не менее чем двумя третями голосов его депутатов изменения и дополнения в проект конституционного закона направляются в Мажилис. Если Мажилис не менее чем двумя третями голосов его депутатов согласится с внесенными Сенатом изменениями и дополнениями, конституционный закон считается принятым.
Если Мажилис при голосовании по внесенным Сенатом изменениям и дополнениям не согласился с ними не менее чем двумя третями голосов депутатов, то разногласия между Палатами разрешаются путем согласительных процедур.
6. Проекты законов, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики. Для проектов законодательных актов, вносимых в Мажилис Парламента в порядке законодательной инициативы Президента Республики, наличие такого заключения не требуется.
7. В связи с непринятием внесенного Правительством проекта закона Премьер-Министр вправе поставить на совместном заседании Палат Парламента вопрос о доверии Правительству. Голосование по этому вопросу проводится не ранее чем через сорок восемь часов с момента постановки вопроса о доверии. Если предложение о вотуме недоверия не наберет большинства голосов от общего числа депутатов каждой из Палат, проект закона считается принятым без голосования. Однако Правительство не может пользоваться этим правом более двух раз в год.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от 12.03.1999 № 3/2; от 27.09.1999 № 18/2; от 03.11.1999 № 19/2; от 15.06.2000 № 9/2; от 03.07.2000 № 15/2; от 08.06.2001 № 8/2; 13.05.2003 № 6; от 15.10.2008 № 8.
Сноска. Статья 61 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 62
1. Парламент принимает законодательные акты в форме законов Республики Казахстан, постановлений Парламента, постановлений Сената и Мажилиса, имеющих обязательную силу на всей территории Республики.
2. Законы Республики вступают в силу после их подписания Президентом Республики.
3. Изменения и дополнения в Конституцию вносятся большинством не менее трех четвертей голосов от общего числа депутатов каждой из Палат.
4. Конституционные законы принимаются по вопросам, предусмотренным Конституцией, большинством не менее двух третей голосов от общего числа депутатов каждой из Палат.
5. Законодательные акты Парламента и его Палат принимаются большинством голосов от общего числа депутатов Палат, если иное не предусмотрено Конституцией.
6. Проведение не менее двух чтений по вопросам внесения изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан обязательно.
7. Законы Республики, постановления Парламента и его Палат не должны противоречить Конституции. Постановления Парламента и его Палат не должны противоречить законам.
8. Порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов Республики регламентируется специальным законом и регламентами Парламента и его Палат.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 03.07.2000 № 15/2; от 18.04.2007 № 4.
Сноска. Статья 62 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 63
1. Президент Республики после консультаций с председателями Палат Парламента и Премьер-Министром может распустить Парламент или Мажилис Парламента.
2. Парламент и Мажилис Парламента не могут быть распущены в период чрезвычайного или военного положения, в последние шесть месяцев полномочий Президента, а также в течение одного года после предыдущего роспуска.
Сноска. Статья 63 в редакции Закона РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел V Правительство
Статья 64
1. Правительство осуществляет исполнительную власть Республики Казахстан, возглавляет систему исполнительных органов и осуществляет руководство их деятельностью.
2. Правительство является коллегиальным органом и в своей деятельности ответственно перед Президентом Республики и Парламентом.
3. Члены Правительства подотчетны Палатам Парламента в случае, предусмотренном подпунктом 6) статьи 57 Конституции.
4. Компетенция, порядок организации и деятельности Правительства определяются конституционным законом.
Сноска. Статья 64 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 65
1. Правительство образуется Президентом Республики Казахстан в порядке, предусмотренном Конституцией.
2. Предложения о структуре и составе Правительства вносятся Президенту Республики Премьер-Министром Республики в десятидневный срок после назначения Премьер-Министра.
3. Члены Правительства приносят присягу народу и Президенту Казахстана.
Статья 66
Правительство Республики Казахстан:
1) разрабатывает основные направления социально-экономической политики государства, его обороноспособности, безопасности, обеспечения общественного порядка и организует их осуществление; по согласованию с Президентом Республики утверждает государственные программы, а также обеспечивает их исполнение;
2) представляет Парламенту республиканский бюджет и отчет о его исполнении, обеспечивает исполнение бюджета;
3) вносит в Мажилис проекты законов и обеспечивает исполнение законов;
4) организует управление государственной собственностью;
5) вырабатывает меры по проведению внешней политики Республики;
6) руководит деятельностью министерств, государственных комитетов, иных центральных и местных исполнительных органов;
7) отменяет или приостанавливает полностью или в части действие актов министерств, государственных комитетов, иных центральных и местных исполнительных органов Республики;
8) исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);
9) исключен Законом РК от 07.10.1998 № 284;
9-1) по согласованию с Президентом Республики утверждает единую систему финансирования и оплаты труда работников для всех органов, содержащихся за счет государственного бюджета;
10) выполняет иные функции, возложенные на него Конституцией, законами и актами Президента.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 17.03.1999 № 4/2; от 12.04.2001 № 1/2.
Сноска. Статья 66 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 67
Премьер-Министр Республики Казахстан:
1) организует и руководит деятельностью Правительства, персонально отвечает за его работу;
2) исключен Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования);
3) подписывает постановления Правительства;
4) докладывает Президенту и Парламенту об основных направлениях деятельности Правительства и о всех его важнейших решениях;
5) выполняет другие функции, связанные с организацией и руководством деятельностью Правительства.
Сноска. Статья 67 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 68
1. Члены Правительства самостоятельны в принятии решений в пределах своей компетенции и несут персональную ответственность перед Премьер-Министром Республики за работу подчиненных им государственных органов. Член Правительства, не согласный с проводимой Правительством политикой или не проводящий ее, подает в отставку либо подлежит освобождению от занимаемой должности.
2. Члены Правительства не вправе быть депутатами представительного органа, занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность, входить в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации, за исключением случаев, когда это является их должностными обязанностями в соответствии с законодательством. <*>
Сноска. Статья 68 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 69
1. Правительство Республики Казахстан по вопросам своей компетенции издает постановления, имеющие обязательную силу на всей территории Республики.
2. Премьер-Министр Республики издает распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории Республики.
3. Постановления Правительства и распоряжения Премьер-Министра не должны противоречить Конституции, законодательным актам, указам и распоряжениям Президента Республики.
Статья 70
1. Правительство слагает свои полномочия перед вновь избранным Мажилисом Парламента Республики.
2. Правительство и любой его член вправе заявить Президенту Республики о своей отставке, если считают невозможным дальнейшее осуществление возложенных на них функций.
3. Правительство заявляет Президенту Республики об отставке в случае выражения Мажилисом Парламента или Парламентом вотума недоверия Правительству.
4. Президент Республики в десятидневный срок рассматривает вопрос о принятии или отклонении отставки.
5. Принятие отставки означает прекращение полномочий Правительства либо соответствующего его члена. Принятие отставки Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.
6. При отклонении отставки Правительства или его члена Президент поручает ему дальнейшее осуществление его обязанностей.
7. Президент Республики вправе по собственной инициативе принять решение о прекращении полномочий Правительства и освободить от должности любого его члена . Освобождение от должности Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего Правительства.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 19.11.2003 № 11. Сноска. Статья 70 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Раздел VI Конституционный Совет
Статья 71
1. Конституционный Совет Республики Казахстан состоит из семи членов, полномочия которых длятся шесть лет. Пожизненными членами Конституционного Совета являются по праву экс-Президенты Республики.
2. Председатель Конституционного Совета назначается Президентом Республики, и в случае разделения голосов поровну его голос является решающим.
3. Два члена Конституционного Совета назначаются Президентом Республики, по два члена Конституционного Совета назначаются соответственно Сенатом и Мажилисом.
Половина членов Конституционного Совета обновляется каждые три года.
4. Должность Председателя и члена Конституционного Совета несовместимы с депутатским мандатом, занятием иных оплачиваемых должностей, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлением предпринимательской деятельности, вхождение в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации.
5. Председатель и члены Конституционного Совета в течение срока своих полномочий не могут быть арестованы, подвергнуты приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечены к уголовной ответственности без согласия Парламента, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.
6. Организация и деятельность Конституционного Совета регулируются конституционным законом.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 30.01.2003 № 10; от 16.03.2011 № 3.
Сноска. Статья 71 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 72
1. Конституционный Совет по обращению Президента Республики Казахстан, Председателя Сената, Председателя Мажилиса, не менее одной пятой части от общего числа депутатов Парламента, Премьер-Министра:
1) решает в случае спора вопрос о правильности проведения выборов Президента Республики, депутатов Парламента и проведения республиканского референдума;
2) рассматривает до подписания Президентом принятые Парламентом законы на их соответствие Конституции Республики;
2-1) рассматривает на соответствие Конституции Республики принятые Парламентом и его Палатами постановления;
3) рассматривает до ратификации международные договоры Республики на соответствие их Конституции;
4) дает официальное толкование норм Конституции;
5) дает заключения в случаях, предусмотренных пунктами 1 и 2 статьи 47 Конституции.
2. Конституционный Совет рассматривает обращения Президента Республики в случаях, предусмотренных подпунктом 10-1) статьи 44 Конституции, а также обращения судов в случаях, установленных статьей 78 Конституции.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 03.07.2000 № 15/2; от 13.12.2001 № 19/2.
Сноска. Статья 72 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 73
1. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в подпункте 1) пункта 1 статьи 72 Конституции, вступление в должность Президента, регистрация избранных депутатов Парламента либо подведение итогов республиканского референдума приостанавливаются.
2. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в подпунктах 2) и 3) пункта 1 статьи 72 Конституции, течение сроков подписания либо ратификации соответствующих актов приостанавливается.
3. Конституционный Совет выносит свое решение в течение месяца со дня поступления обращения. Этот срок по требованию Президента Республики может быть сокращен до десяти дней, если вопрос не терпит отлагательства.
4. Исключен Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Сноска. Статья 73 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 74
1. Законы и международные договоры, признанные несоответствующими Конституции Республики Казахстан, не могут быть подписаны либо, соответственно, ратифицированы и введены в действие.
2. Законы и иные правовые акты, признанные неконституционными, в том числе ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, отменяются и не подлежат применению.
3. Решения Конституционного Совета вступают в силу со дня их принятия, являются общеобязательными на всей территории Республики, окончательными и обжалованию не подлежат.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 13.12.2001 № 19/2. Сноска. Статья 74 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 (
вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Раздел VII Суды и правосудие
Статья 75
1. Правосудие в Республике Казахстан осуществляется только судом.
2. Судебная власть осуществляется посредством гражданского, уголовного и иных установленных законом форм судопроизводства. В случаях, предусмотренных законом, уголовное судопроизводство осуществляется с участием присяжных заседателей.
3. Судами Республики являются Верховный Суд Республики, местные и другие суды Республики, учреждаемые законом.
4. Судебная система Республики устанавливается Конституцией Республики и конституционным законом. Учреждение специальных и чрезвычайных судов под каким-либо названием не допускается. <*>
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 15.02.2002 № 1; от 14.04.2006 № 1.
Сноска. Статья 75 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 76
1. Судебная власть осуществляется от имени Республики Казахстан и имеет своим назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций, обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики.
2. Судебная власть распространяется на все дела и споры, возникающие на основе Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных договоров Республики.
3. Решения, приговоры и иные постановления судов имеют обязательную силу на всей территории Республики.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 29.03.1999 № 7/2; от 20.12.2000 № 21/2; от 18.04.2007 № 4.
Статья 77
1. Судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только Конституции и закону.
2. Какое-либо вмешательство в деятельность суда по отправлению правосудия недопустимо и влечет ответственность по закону. По конкретным делам судьи не подотчетны.
3. При применении закона судья должен руководствоваться следующими принципами:
1) лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность не будет признана вступившим в законную силу приговором суда;
2) никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной ответственности за одно и то же правонарушение;
3) никому не может быть без его согласия изменена подсудность, предусмотренная для него законом;
4) в суде каждый имеет право быть выслушанным;
5) законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие новые обязанности на граждан или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют. Если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или смягчена, применяется новый закон;
6) обвиняемый не обязан доказывать свою невиновность;
7) никто не обязан давать показания против самого себя, супруга (супруги) и близких родственников, круг которых определяется законом. Священнослужители не обязаны свидетельствовать против доверившихся им на исповеди;
8) любые сомнения в виновности лица толкуются в пользу обвиняемого;
9) не имеют юридической силы доказательства, полученные незаконным способом. Никто не может быть осужден лишь на основе его собственного признания;
10) применение уголовного закона по аналогии не допускается.
4. Принципы правосудия, установленные Конституцией, являются общими и едиными для всех судов и судей Республики.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 10.03.1999 № 2/2; от 18.04.2007 № 4.
Статья 78
Суды не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты, ущемляющие закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина. Если суд усмотрит, что закон или иной нормативный правовой акт, подлежащий применению, ущемляет закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, он обязан приостановить производство по делу и обратиться в Конституционный Совет с представлением о признании этого акта неконституционным .
Статья 79
1. Суды состоят из постоянных судей, независимость которых защищается Конституцией и законом. Полномочия судьи могут быть прекращены или приостановлены исключительно по основаниям, установленным законом.
2. Судья не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия Президента Республики Казахстан, основанного на заключении Высшего Судебного Совета Республики, либо в случае, установленном подпунктом 3) статьи 55 Конституции, - без согласия Сената, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.
3. Требования, предъявляемые к судьям судов Республики, определяются конституционным законом.
4. Должность судьи несовместима с депутатским мандатом, с занятием иной оплачиваемой должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлением предпринимательской деятельности, вхождением в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации. < *>
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 06.03.1997 № 3; от 30.01.2003 № 10; от 18.06.2004 № 7; от 23.06.2004 № 6.
Сноска. Статья 79 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 80
Финансирование судов, обеспечение судей жильем производится за счет средств республиканского бюджета и должно обеспечивать возможность полного и независимого осуществления правосудия.
Статья 81
Верховный Суд Республики Казахстан является высшим судебным органом по гражданским, уголовным и иным делам, подсудным местным и другим судам, в предусмотренных законом случаях рассматривает отнесенные к его подсудности судебные дела и дает разъяснения по вопросам судебной практики.
Сноска. Статья 81 в редакции Закона РК от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 82
1. Председатель и судьи Верховного Суда Республики Казахстан избираются Сенатом по представлению Президента Республики, основанному на рекомендации Высшего Судебного Совета.
2. Председатели и судьи местных и других судов назначаются на должности Президентом Республики по рекомендации Высшего Судебного Совета.
3. В судах в соответствии с конституционным законом могут создаваться судебные коллегии. Порядок наделения полномочиями председателей судебных коллегий определяется конституционным законом.
4. Высший Судебный Совет состоит из Председателя и других лиц, назначаемых Президентом Республики.
5. Статус и организация работы Высшего Судебного Совета определяются законом.
Сноска. Статья 82 в редакции Закона РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 83
1. Прокуратура от имени государства осуществляет в установленных законом пределах и формах высший надзор за соблюдением законности на территории Республики Казахстан, представляет интересы государства в суде и от имени государства осуществляет уголовное преследование.
2. Прокуратура Республики составляет единую централизованную систему с подчинением нижестоящих прокуроров вышестоящим и Генеральному Прокурору Республики. Она осуществляет свои полномочия независимо от других государственных органов, должностных лиц и подотчетна лишь Президенту Республики.
3. Генеральный Прокурор Республики в течение срока своих полномочий не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания,
налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия Сената, кроме случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений. Срок полномочий Генерального Прокурора пять лет.
4. Компетенция, организация и порядок деятельности прокуратуры Республики определяются законом.
Сноска. См. постановления Конституционного Совета РК от 26.12.2000 № 23/2; от 30.01.2003 № 10; от 31.12.2003 № 13.
Сноска. Статья 83 с изменением, внесенным Законом РК от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 84
Сноска. Статья 84 исключена Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел VIII Местное государственное управление и самоуправление
Статья 85
Местное государственное управление осуществляется местными представительными и исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел на соответствующей территории.
Статья 86
1. Местные представительные органы - маслихаты выражают волю населения соответствующих административно-территориальных единиц и с учетом общегосударственных интересов определяют меры, необходимые для ее реализации, контролируют их осуществление.
2. Маслихаты избираются населением на основе всеобщего, равного, прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.
3. Депутатом маслихата может быть избран гражданин Республики Казахстан, достигший двадцати лет. Гражданин Республики может быть депутатом только одного маслихата.
4. К ведению маслихатов относится:
1) утверждение планов, экономических и социальных программ развития территории, местного бюджета и отчетов об их исполнении;
2) решение отнесенных к их ведению вопросов местного административно-территориального устройства;
3) рассмотрение отчетов руководителей местных исполнительных органов по вопросам, отнесенным законом к компетенции маслихата;
4) образование постоянных комиссий и иных рабочих органов маслихата, заслушивание отчетов об их деятельности, решение иных вопросов, связанных с организацией работы маслихата;
5) осуществление в соответствии с законодательством Республики иных полномочий по обеспечению прав и законных интересов граждан.
5. Полномочия маслихата прекращаются досрочно Президентом Республики после консультаций с Премьер-Министром и председателями Палат Парламента, а также в случае принятия маслихатом решения о самороспуске.
6. Компетенция маслихатов, порядок их организации и деятельности, правовое положение их депутатов устанавливаются законом.
Сноска. Статья 86 с изменениями, внесенными законами РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI ( вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 87
1. Местные исполнительные органы входят в единую систему исполнительных органов Республики Казахстан, обеспечивают проведение общегосударственной политики исполнительной власти в сочетании с интересами и потребностями развития соответствующей территории.
2. К ведению местных исполнительных органов относится:
1) разработка планов, экономических и социальных программ развития территории, местного бюджета и обеспечение их исполнения;
2) управление коммунальной собственностью;
3) назначение на должность и освобождение от должности руководителей местных исполнительных органов, решение иных вопросов, связанных с организацией работы местных исполнительных органов;
4) осуществление в интересах местного государственного управления иных полномочий, возлагаемых на местные исполнительные органы законодательством Республики.
3. Местный исполнительный орган возглавляет аким соответствующей административно-территориальной единицы, являющийся представителем Президента и Правительства Республики.
4. Акимы областей, городов республиканского значения и столицы назначаются на должность Президентом Республики с согласия маслихатов соответственно областей, городов республиканского значения и столицы. Акимы иных административно-территориальных единиц назначаются или избираются на должность, а также освобождаются от должности в порядке, определяемом законом. Президент Республики вправе по своему усмотрению освобождать акимов от должностей.
5. По инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов маслихата может быть поставлен вопрос о выражении вотума недоверия акиму. В этом случае маслихат большинством голосов от общего числа его депутатов вправе выразить недоверие акиму и поставить вопрос о его освобождении от должности соответственно перед Президентом Республики либо вышестоящим акимом. Полномочия акимов областей, городов республиканского значения и столицы прекращаются при вступлении в должность вновь избранного Президента Республики.
6. Компетенция местных исполнительных органов, организация и порядок их деятельности устанавливаются законом.
Сноска. Статья 87 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 88
1. Маслихаты принимают по вопросам своей компетенции решения, а акимы - решения и распоряжения, обязательные для исполнения на территории соответствующей административно-территориальной единицы.
2. Проекты решений маслихатов, предусматривающие сокращение местных бюджетных доходов или увеличение местных бюджетных расходов, могут быть внесены на рассмотрение лишь при наличии положительного заключения акима.
3. Решения маслихатов, не соответствующие Конституции и законодательству Республики Казахстан, могут быть отменены в судебном порядке.
4. Решения и распоряжения акимов могут быть отменены, соответственно, Президентом, Правительством Республики Казахстан либо вышестоящим акимом, а также в судебном порядке.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31.05.2000 № 3/2.
Статья 89
1. В Республике Казахстан признается местное самоуправление, обеспечивающее самостоятельное решение населением вопросов местного значения.
2. Местное самоуправление осуществляется населением непосредственно, а также через маслихаты и другие органы местного самоуправления в местных сообществах, охватывающих территории, на которых компактно проживают группы населения.
Органам местного самоуправления в соответствии с законом может делегироваться осуществление государственных функций.
3. Организация и деятельность местного самоуправления в Казахстане регулируются законом.
4. Гарантируется самостоятельность органов местного самоуправления в пределах их полномочий, установленных законом.
Сноска. Статья 89 с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 № 254 ( вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел IX Заключительные и переходные положения
Статья 90
1. Конституция Республики Казахстан, принятая на республиканском референдуме, вступает в силу со дня официального опубликования результатов референдума с одновременным прекращением действия ранее принятой Конституции Республики Казахстан.
2. День принятия Конституции на республиканском референдуме объявляется государственным праздником - Днем Конституции Республики Казахстан.
Статья 91
1. Изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть внесены республиканским референдумом, проводимым по решению Президента Республики, принятым им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства. Проект изменений и дополнений в Конституцию не выносится на республиканский референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией. Если Президент Республики отклоняет предложение Парламента о вынесении на республиканский референдум изменений и дополнений в Конституцию, то Парламент вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой из Палат Парламента принять закон о внесении этих изменений и дополнений в Конституцию. В таком случае Президент Республики подписывает этот закон или выносит его на республиканский референдум, который считается состоявшимся, если в голосовании приняло участие более половины граждан Республики, имеющих право участвовать в республиканском референдуме. Изменения и дополнения в Конституцию, вынесенные на республиканский референдум, считаются принятыми, если за них проголосовало более половины граждан, принявших участие в голосовании, не менее чем в двух третях областей, городов республиканского значения и столицы.
2. Установленные Конституцией независимость государства, унитарность и территориальная целостность Республики, форма ее правления, а также основополагающие принципы деятельности Республики, заложенные Основателем независимого Казахстана, Первым Президентом Республики Казахстан – Елбасы, и его статус являются неизменными.<*>
3. Изменения и дополнения в Конституцию Республики выносятся на республиканский референдум или на рассмотрение Парламента Республики при наличии заключения Конституционного Совета об их соответствии требованиям, установленным пунктом 2 настоящей статьи.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 04.12.1998 № 13/2. Сноска. Статья 91 с изменениями, внесенными законами РК от 07.10.1998 № 284; от
21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования); от 10.03.2017 № 51-VI (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).
Статья 92
1. Конституционные законы должны быть приняты в течение года со дня вступления Конституции в силу. Если законы, названные в Конституции конституционными, или акты, имеющие силу таковых, были приняты к моменту вступления ее в силу, то они приводятся в соответствие с Конституцией и считаются конституционными законами Республики Казахстан.
2. Иные названные в Конституции законы должны быть приняты в порядке и сроки, определяемые Парламентом, но не позднее двух лет со дня вступления Конституции в силу.
3. Указы Президента Республики, изданные в течение срока осуществления им дополнительных полномочий в соответствии с Законом Республики Казахстан от 10 декабря 1993 года "О временном делегировании Президенту Республики Казахстан и главам местных администраций дополнительных полномочий" и имеющие силу закона, могут быть изменены, дополнены или отменены лишь в порядке, предусмотренном для изменения, дополнения или отмены законов Республики. Указы Президента Республики, изданные в течение срока осуществления им дополнительных полномочий , по вопросам, предусмотренным пунктами 12-15, 18 и 20 статьи 64 Конституции Республики Казахстан, принятой 28 января 1993 года, не подлежат утверждению Парламентом Республики.
4. Действующее на момент вступления в силу Конституции законодательство Республики Казахстан применяется в части, не противоречащей ей, и в течение двух лет со дня принятия Конституции должно быть приведено в соответствие с нею.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 15.06.2000 № 8/2.
Статья 93
В целях реализации статьи 7 Конституции Правительство, местные представительные и исполнительные органы обязаны создать все необходимые организационные, материальные и технические условия для свободного и бесплатного овладения государственным языком всеми гражданами Республики Казахстан в соответствии со специальным законом.
Статья 94
1. Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с законодательством Республики Казахстан, действующим на момент вступления Конституции в силу, приобретает установленные ею полномочия Президента Республики Казахстан и осуществляет их в течение срока, установленного решением, принятым на республиканском референдуме 29 апреля 1995 года. С согласия Президента Республики Казахстан настоящий срок полномочий Президента Республики может быть сокращен постановлением Парламента Республики, принятом на совместном заседании его Палат большинством голосов от общего числа депутатов каждой из Палат. В таком случае Мажилис Парламента в течение одного месяца назначает выборы Президента Республики Казахстан. Президент Республики, избранный по итогам этих выборов, приносит присягу в течение одного месяца со дня опубликования итогов выборов и осуществляет свои полномочия до вступления в должность Президента Республики, избранного на очередных президентских выборах, которые должны быть проведены после семи лет в первое воскресенье декабря.
2. Вице-Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с законодательством Республики Казахстан, действующим на момент вступления Конституции в силу, сохраняет свои полномочия до истечения срока, на который он был избран.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 19.08.2005 № 5. Сноска. Статья 94 с изменением, внесенным Законом РК от 07.10.1998 № 284.
Статья 94-1
Положение пункта 1 статьи 41 Конституции, определяющее срок полномочий Президента Республики, применяется к лицу, которое будет избрано Президентом Республики по итогам президентских выборов, проведенных в связи с истечением семилетнего срока полномочий Президента Республики, избранного на выборах 4 декабря 2005 года.
Сноска. Конституция дополнена статьей 94-1 в соответствии с Законом РК от 21.05.2007 № 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 95
1. Одна половина депутатов Сената первого созыва избирается сроком на четыре года, другая половина депутатов - сроком на два года в порядке, установленном конституционным законом.
2. Положения Конституции Республики Казахстан о выборах депутатов Мажилиса Парламента на основе партийных списков применяются начиная с выборов депутатов Мажилиса Парламента второго созыва.<*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29.11.1999 № 24/2. Сноска. Статья 95 с изменениями, внесенными Законом РК от 07.10.1998 № 284.
Статья 96
Кабинет Министров Республики Казахстан со дня вступления в силу Конституции приобретает установленные ею права, обязанности и ответственность Правительства Республики Казахстан.
Статья 97
Первый состав Конституционного Совета Республики Казахстан формируется следующим образом: Президент Республики, Председатель Сената Парламента и Председатель Мажилиса Парламента назначают по одному из членов Конституционного Совета сроком на три года, а по одному из членов Конституционного Совета - сроком на шесть лет, Председатель Конституционного Совета назначается Президентом Республики сроком на шесть лет.
Статья 98
1. Предусмотренные Конституцией органы правосудия и следствия образуются в порядке и в сроки, предусмотренные соответствующими законами. До их образования действующие органы правосудия и следствия сохраняют свои полномочия.
2. Судьи Верховного Суда и Высшего Арбитражного Суда, местных судов Республики Казахстан сохраняют свои полномочия до формирования судов,
предусмотренных Конституцией. Вакантные должности судей замещаются в порядке, установленном Конституцией.
© 2012. РГП на ПХВ «Институт законодательства и правовой информации Республики Казахстан» Министерства юстиции Республики Казахстан