- POLICY PAPER ON IMPLEMENTATION OF RELIABLE AND EFFECTIVE PROTECTION OF INTELLECTUAL PROPERTY
- 1.Challenges
- 2. Economic benefits of industrial property rights protection
- 3. The current state of the intellectual property protection system
- 4. Strategy of industrial property rights
- 5. The quality of industrial property rights
- 6. Invention support to SMEs
- 7. Implementation of intellectual property rights: fight against piracy and counterfeiting
Feb 23, 2010 - March 2, 2010
Annex to the RA Government
Protocol Decree Nº 14 dated April 2, 2009
POLICY PAPER
ON IMPLEMENTATION OF
RELIABLE AND EFFECTIVE PROTECTION
OF
INTELLECTUAL PROPERTY
This Policy paper on Implementation of Reliable and Effective Protection of Intellectual Property (hereafter: Policy Paper) presents the current peculiarities of the intellectual property protection system, describes, through analysis, the current state of use of intellectual property subject matters in economy, reveals the existing problems and proposes effective solutions to them.
The analyses are based on the international leading practice, taking into account the current development trends of the RA economy and the need to provide competitiveness in the knowledge based global economy.
In particular, in this field the experience of developed countries was considered, systems of which reflect the free market demands in a most clear manner.
Consultations on the international best practice were implemented with the assistance of the World Intellectual Property Organization and the European Patent Organization.
Intellectual Property includes two main spheres of rights, industrial property and copyright.
The industrial property rights are various. The most popular ones are the rights in inventions and trademarks. Patent on invention grants the inventor an exclusive right for a limited period of time provided that the technical essence of the invention is disclosed.
Legal protection to trademarks, as identification marks of proposed goods and services by particular right-holders, is granted for an unlimited period, provided that their use with commercial aim continues.
Trademarks, as identification means for goods and services provided by a particular person, are granted legal protection for an unlimited period of time, provided that their use for commercial purposes continues.
Industrial property rights also include relatively less known rights, such as rights in industrial designs, geographical indications, trade names and new plant varieties.
The next main field of intellectual property is copyright, which includes rights in works in literary, scientific, art domains, as well as the rights of performers, phonogram producers, film producers, broadcasting organizations, publishers, makers of database, which are known as related rights.
The general feature for intellectual property rights is that the right-holder is entitled to prohibit the illegal use of intangible subject matter of potential trade value notwithstanding of its being a solution serving as a basis for a novel product or process, an indication of origin of a good, a name of a trade organization, music, computer program or an audiovisual work.
Intellectual property protection is one of the most important conditions for novelty. It promotes the establishment of institute of research and development, as well as the transfer of knowledge from laboratory to manufacturing domain, and from manufacturing to the market.
Besides, intellectual property protection is an important condition for art and culture development.
Precise and effective regime of intellectual property protection is the main condition for free movement of knowledge and works in the global market. And it can also make a part of a broader policy and have essential significance for solution of global issues and key issues.
2. Economic benefits of industrial property rights protection
Property, whether material or non-material, has a decisive role for market economy. Industrial property rights, especially rights for inventions, industrial designs and new plant varieties serve a drive for creation of new inventions and other innovations providing exclusive rights against them for a limited period of time. Provision and protection of these rights contribute to the entry of newcomers to the market, including risk capital investments, ensuring production of goods (licensed by them) by capable companies.
In the knowledge-based global economy the significance of inventions and innovations increases as a competitiveness incentive. In this environment the continually increasing role of business entities, especially SMEs and research organizations, as well as universities becomes more important related to the goods production based on their licenses. Exchange of knowledge between private sector and research organizations increases competitiveness. This approach creates favorable conditions for formation of a higher-level activity field and facilitates international exchange of knowledge.
The more actively research organizations implement business activities related to licensing of products, the closer their needs and problems approach SME needs and problems. For that reason activities undertaken for SMEs to some extent can be beneficial for research organizations.
It must be taken into account that provision of industrial property rights, as an important component for management of intellectual property subject matters, has a big role in the general business strategy of companies. It is conditioned by the fact that business strategy, besides stipulating rights for new solutions, innovations and producing goods based on them, suggests creation of other new solutions through them and their implementation. Stipulation of rights for the latter solutions gives an opportunity to their right-holders to make potential competitors overlook patented technologies through new researches and developments, restraining activities of competitors in the market.
3. The current state of the intellectual property protection system
3.1 Inventions, utility models, industrial designs
The current phase of legal protection of inventions, utility models, industrial
designs in the RA is described by legislation specifications and its implementation practice. Since 1993 the legislation underwent a number of changes, which were made considering economy development specifications, as well as the circumstances that timelines of providing rights for the mentioned subject matters must be reduced as much as possible, and costs related to them must reach the minimum and protection of those rights must be reliable and effective. These issues, to a certain extent, are solved by the “RA Law on Inventions, Utility Models, Industrial Designs” adopted in 2008, which is in line with norms envisaged by international agreements and corresponding EU Directives.
The main peculiarity of the law is that the invention patent is provided without conducting an essential examination (i.e. during the examination patent capability of the invention is not checked), which can be valid for 10 years. The patent can be valid also for 20 years, if before the end of the 9th year of validity evidence is provided by the patent-holder on the patent capability of the given invention. Evidence must be provided only by an internationally recognized search center, specialized in the given area. Such an approach provides a possibility to avoid the need of having a big number of experts, ensuring high quality at the same time.
The other peculiarity of the law is that it clearly defines the patent rights implementation mechanism, when there is an issue of prohibiting the use of the given invention by third parties. In such cases, the Law envisages to implement the exclusive right based on the patent only when there is evidence proving the patent capability of the given invention. Such an approach, to a certain extent, will reduce cases of issuing a patent for inventions without corresponding quality, receipt of similar applications and will exclude the possibility of creating non-justified obstacles in the business.
3.2 Trademarks, Appellations of Origin and Geographical Indications
On the legal protection of Trademarks, Appellations of Origin and Geographical Indications the RA legislation started to be formed since 1995, the future changes of which aimed at legislation improvement, considering requirements of the RA international agreements, international leading practice and the need to solve problems originated in the law implementation practice.
At the same time the fact was considered that rights in a trademark play an important role for creation of a conscientious competitiveness system, since it is these marks that enable the consumer to distinguish goods and services of one organization from goods and services of another organization. Besides, the role of trademarks becomes important also because on the one hand they serve as a means for information and advertising, on the other hand they are considered the symbol of capacities and reputation of the organization.
In connection to this the “RA Law on Trademarks and Service Marks, Appellations of Origin” stipulates mandatory consideration in each case of rights valid earlier (for providing legal protection to trademarks), which were acquired not only for trademarks but also trade names.
The legislation on legal protection of trademarks today generally corresponds to the norms, which are defined by a number of international agreements in the area, as well as by the WTO Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights.
Despite this, there is a need to harmonize the legislation to the requirements stated by new international agreements and EU Directives. Besides, practice of law implementation shows that some clauses of conducting examination needs clarification and must be harmonized to the strictest international standards.
Slightly different is the situation with legal protection of Appellation of Origin and Geographical Indications. Despite the availability of the Law (in force) on Appellation of Origin, there are still certain issues related to its implementation. Particularly the fact of the law so far being used for mineral water names already created a need for serious discussions and stipulation of new approaches.
Some clauses regulating legal protection of Geographical Indications were placed in the “RA Law on Trade Marks, Service Marks and Appellation of Origin.” Main clauses of definition and protection of Geographical Indications are defined by the RA Civil Code. Therefore, the fact that the order and conditions of provision and revocation of legal protection of Geographical Indications and their use are not clearly regulated by a separate legal act can become a reason for creation of some problems; particularly their illegal use will inevitably bring to unfair competition.
It is necessary to solve of the mentioned problems by adoption of new laws on Trademarks and Geographical Indications.
3.3 Copyright
The situation in the other area of intellectual property, i.e. copyright is essentially different. Copyright and related rights are regulated by the new “RA Law on Copyright and Related Rights” adopted in 2006. The law is completely in line with norms defined by the RA international agreements and requirements of EU Directives.
In accordance with the law, for protection of interests of the authors and management of economic rights an organization (already fully established) for collective management of economic rights of right-holders was created and works, which is integrated in the corresponding international network and cooperates with state, public and private structures.
According to the law no registration is required for copyright origin, the right is originated by the fact of creation of the corresponding work and preparation of the related rights subject matter.
4. Strategy of industrial property rights
In protection of industrial property rights the RA strategy must aim at responding to challenges of knowledge-based global economy in the 21st century.
The industrial property protection system must continue to serve as an incentive for activation of invention and innovation activities. To achieve this, certain criteria are already internationally adopted, in particular:
Justification of rights, provided in connection to it, is very important for all
aspects (of the whole system), which promote business, including SME activities, contribute to knowledge exchange and serve a powerful and effective means in fighting against circulation of false and counterfeit goods, as well as piracy.
Besides, as a civil right subject matter, ensuring full circulation of intellectual property can be made only based on intellectual property assessment, which is not regulated by law. And the corresponding legislative framework can have high efficiency of implementation, if universities are involved in preparation activities of assessors.
It is necessary to:
5. The quality of industrial property rights
5.1 Inventions
In terms of ensuring quality it is important what inventions and innovations are granted patent protection. In this respect it is necessary to prevent (by consultation provided to applicants) or reduce (as much as possible) the entry of applications for inventions without patent capability, which have a negative impact, since because of them the time required for examination of more important invention applications is aimlessly delayed. The mentioned consultation must be implemented by the Intellectual Property Agency, since the expertise and professional skills of experts play an important role.
Protection of utility models has its special place in ensuring quality and faster implementation in economy. For the protection of utility models weaker requirements are defined: only novelty and industrial use requirements, testing of which is comparatively easy and less costly and the expiration date is shorter: 10 years.
In terms of ensuring quality of inventions and utility models it is also important to make the information on them accessible to companies and inventors.
For ensuring corresponding quality of provided rights it is necessary to:
5.2 Trade marks
For the RA economy it is necessary to have a strong and reliable system of trademark protection. It is an effective means to prevent unfair use of trademarks, violation of rights against it, use with improper permission, as well as review of rights, in case of not using them. The process of providing legal protection (registration) requires high quality, strict criteria, including the examination, which will ensure their being valid and in line with consumer requirements as a result of registration.
The quality of rights for trademarks is important especially for formation of a conscientious competitiveness system and prevention of unfair cases.
For ensuring corresponding quality of provided services it is necessary to:
conduct examination of trademarks by examination implementation approaches accepted in practice and strictly in line with international standards.
envisage clauses (in trademark legislation), which would provide a possibility to consider during the examination foreign famous trademarks, brands not registered in the RA
for limiting the right against the unused registered trademarks legally clarify conditions and mechanisms for early end of registration of these trademarks, taking into account clauses defined by international agreements and EU directives
ensure ongoing improvement of professional skills of experts
6. Invention support to SMEs
Implementation of industrial property rights can greatly promote SME development. Usually the SME depend less on protection of industrial property rights. When it’s a result of insufficient awareness, consultation or other required support, it is necessary to urgently apply a corresponding policy. Therefore, the state must create conditions for the SME to use opportunities offered by the market, as well as relevant information on inventions and trademarks.
Besides, it is necessary to improve SME dispute solution system (related to industrial property rights), which can imply application of an alternative mechanisms for dispute solution, particularly trade arbitrations, which can add to the court system, if they operate more quickly and comprehensively and are more affordable in terms of the price. Through solution of key aspects of relations between courts and trade arbitration solution of disputes related to intellectual property rights will become rather easy.
The main objective of programs based on intellectual property must be raising SME awareness and ensuring support services.
It is necessary to:
7. Implementation of intellectual property rights: fight against piracy and counterfeiting
Protection of innovations must go with use of effective implementation mechanisms. Falsification and piracy of products is a negative phenomenon (that reached enormous volume), which grows with absolute value and proportionally parallel to international trade growth and technical capacity development. It essentially damages the country’s economic development growth and creation of new employment places, risking the health and safety of citizens.
The annual turnover of counterfeit and pirated goods makes approximately 200 billion US dollars. In the RA similar examinations were not conducted, however counterfeiting and piracy, especially in copyright, is evident. Thus, actually stolen products are freely sold in the market. Such activities are mainly implemented out of the tax field, especially in cases, when it is about copyright area: particularly turnover of pirate versions of audiovisual works, CDs and computer software. This phenomenon greatly harms the culture and economy prohibiting their development. Moreover, their presence damages the country’s international reputation, reduces probability of potential flow of foreign investments, increasing their risk factor.
In circulated volumes of counterfeit and pirated goods a certain part is products imported from the foreign states, which is evident in the trade net even without conducting special examinations.
Presence of big volumes of counterfeit and pirated goods is mainly conditioned by the following circumstances:
It is necessary to:
1
Հավելված
Հայաստանի Հանրապետության
կառավարության 2009թ. ապրիլի 2-ի №14
արձանագրային որոշման
Հ Ա Յ Ե Ց Ա Կ Ա Ր Գ
ՄՏԱՎՈՐ ՍԵՓԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀՈՒՍԱԼԻ ԵՒ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ
ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ
Մտավոր սեփականության հուսալի և արդյունավետ պահպանության
իրականացման սույն հայեցակարգը (այսուհետ՝ հայեցակարգ) ներկայացնում է մտավոր
սեփականության պահպանության համակարգի ներկայիս առանձնահատկությունները,
վերլուծության միջոցով բնութագրում է տնտեսության մեջ մտավոր սեփականության
օբյեկտների օգտագործման ներկա վիճակը, բացահայտում է առկա խնդիրները և
առաջարկում է դրանց լուծման արդյունավետ ուղիներ։
Վերլուծությունները հիմնված են միջազգային առաջավոր փորձի վրա` հաշվի
առնելով ՀՀ տնտեսության զարգացման ներկայիս միտումները և գիտելիքի վրա հիմնված
գլոբալ տնտեսությունում մրցունակության ապահովման անհրաժեշտությունը։
Մասնավորապես հաշվի է առնվել այս բնագավառում զարգացած երկրների փորձը, որոնց
համակարգերը առավելագույնս հստակ են արտացոլում ազատական շուկայական
տնտեսության պահանջները։
Միջազգային լավագույն փորձի վերաբերյալ խորհրդատվություններն իրականացվել
են Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպության և Եվրոպական
արտոնագրային կազմակերպության աջակցությամբ։
Մտավոր սեփականությունը ներառում է իրավունքի երկու հիմնական ոլորտներ՝
արդյունաբերական սեփականություն և հեղինակային իրավունք։
Արդյունաբերական սեփականության իրավունքները բազմազան են։ Դրանցից
ամենահայտնիները գյուտերի և ապրանքային նշանների նկատմամբ իրավունքներն են։
Գյուտի արտոնագիրը սահմանափակ ժամանակահատվածով բացառիկ իրավունք է տալիս
գյուտարարին՝ գյուտի տեխնիկական էության բացահայտման պայմանով։
2
Ապրանքային նշաններին, որպես որոշակի սուբյեկտների կողմից առաջարկվող
ապրանքների և ծառայությունների անհատականացման միջոցների, իրավական
պահպանություն տրամադրվում է չսահմանափակված ժամկետով, պայմանով, որ
կշարունակվի դրանց օգտագործումը առևտրային նպատակներով։
Արդյունաբերական սեփականության իրավունքները ներառում են նաև
համեմատաբար քիչ հայտնի իրավունքներ, ինչպիսիք են՝ արդյունաբերական նմուշների,
աշխարհագրական նշումների, ֆիրմային անվանումների և սելեկցիոն նվաճումների
նկատմամբ իրավունքները։
Մտավոր սեփականության բնագավառի մյուս հիմնական ոլորտը հեղինակային
իրավունքի ոլորտն է, որը ներառում է գրականության, գիտության, արվեստի
բնագավառների ստեղծագործությունների նկատմամբ իրավունքները, ինչպես նաև
կատարողների, հնչյունագրեր արտադրողների, ֆիլմ արտադրողների, հեռարձակող
կազմակերպությունների, հրատարակիչների, տվյալների բազաներ պատրաստողների
իրավունքները, որոնք հայտնի են որպես հարակից իրավունքներ։
Մտավոր սեփականության իրավունքների համար ընդհանուրն այն է, որ դրանց
տիրապետողն իրավունք ունի արգելելու պոտենցիալ առևտրային արժեք ներկայացնող
իրավունքի ոչ նյութական օբյեկտի ապօրինի օգտագործումը՝ անկախ նրանից, թե այն
նորարարական արտադրանքի կամ գործընթացի հիմքում ընկած լուծում է, ապրանքի
ծագման նշում, առևտրային կազմակերպության անվանում, երաժշտություն,
համակարգչային ծրագիր, թե տեսալսողական ստեղծագործություն։
1. Մարտահրավերներ
Մտավոր սեփականության պահպանությունը կարևորագույն պայման է
նորարարության համար, խթանում է հետազոտությունների և զարգացումների
ինստիտուտի ներդրումը և գիտելիքի տեղափոխումը լաբորատորիայից արտադրություն,
արտադրությունից՝ շուկա։
Բացի դրանից, մտավոր սեփականության պահպանությունը կարևոր պայման է նաև
արվեստի և մշակույթի զարգացման համար։
Մտավոր սեփականության իրավունքների պահպանության հստակ և արդյունավետ
ռեժիմը գլոբալ շուկայում գիտելիքների և ստեղծագործությունների ազատ շարժի գլխավոր
պայմանն է։ Ընդ որում, սա նաև կարող է ավելի լայն քաղաքականության մի մասը կազմել և
էական նշանակություն ունենալ գլոբալ հարցերի ու հիմնախնդիրների լուծման համար։
3
2. Արդյունաբերական սեփականության իրավունքների պահպանության
տնտեսական օգուտները
Սեփականությունը, լինի նյութական թե ոչ նյութական, որոշիչ դեր ունի շուկայական
տնտեսության զարգացման համար։ Արդյունաբերական սեփականության իրավունքները,
մասնավորապես՝ գյուտերի, արդյունաբերական նմուշների և սելեկցիոն նվաճումների
նկատմամբ իրավունքները, խթան են հանդիսանում նոր գյուտերի և այլ
նորարարությունների ստեղծման համար՝ դրանց նկատմամբ սահմանափակ
ժամանակահատվածով բացառիկ իրավունքներ տրամադրելով։ Այս իրավունքների
տրամադրումն ու պահպանությունը նպաստում է նորեկների հեշտությամբ շուկա մուտք
գործելուն՝ ներգրավելով ռիսկային կապիտալի ներդրումներ, դրանով իսկ ապահովելով
իրենց կողմից լիցենզավորված արտադրանքի թողարկումը կարողունակ ընկերությունների
կողմից։
Գիտելիքի վրա հիմնված գլոբալ տնտեսության մեջ գյուտարարության և
նորարարության կարևորությունը որպես մրցակցության խթան աճում է։ Այս միջավայրում
տնտեսավարող սուբյեկտների, մասնավորապես՝ փոքր և միջին ձեռնարկատիրական (ՓՄՁ)
և հետազոտական կազմակերպությունների, ներառյալ համալսարանների անընդհատ աճող
դերը՝ նրանց լիցենզիաների հիման վրա ապրանքի արտադրության հարցում դառնում է
ավելի կարևոր։ Մասնավոր հատվածի և հետազոտական կազմակերպությունների միջև
գիտելիքների փոխանակումն ուժեղացնում է մրցակցությունը։ Այս մոտեցումը
նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում ավելի բարձր մակարդակի գործունեության դաշտի
ձևավորման համար և հեշտացնում է գիտելիքների միջազգային փոխանակումը։
Որքան ակտիվությամբ են հետազոտական կազմակերպություններն իրականացնում
արտադրանքի լիցենզավորման հետ կապված ձեռնարկատիրական գործունեություն,
այնքան շատ են դրանց կարիքներն ու խնդիրները մոտենում ՓՄՁ-ների կարիքներին ու
խնդիրներին։ Այդ իսկ պատճառով ՓՄՁ-ների համար ձեռնարկվող միջոցառումները
որոշակի առումով կարող են նաև շահավետ լինել հետազոտական կազմակերպությունների
համար։
Պետք է նկատի ունենալ, որ արդյունաբերական սեփականության իրավունքների
տրամադրումը, որպես մտավոր սեփականության օբյեկտների կառավարման կարևոր
բաղկացուցիչ, մեծ դերակատարում ունի ընկերությունների համընդհանուր բիզնես
ռազմավարության մեջ։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ բիզնես ռազմավարությունը
բացի նոր լուծումների, նորարարությունների նկատմամբ իրավունքների ամրագրումից և
4
դրանց հիման վրա արտադրանքի թողարկումից, ենթադրում է նաև դրանց միջոցով և
դրանց կիրառմամբ նոր այլ լուծումների ստեղծում։ Վերջիններիս նկատմամբ
իրավունքների ամրագրումը հնարավորություն է տալիս դրանց իրավատերերին ստիպելու
պոտենցիալ մրցակիցներին՝ նոր հետազոտությունների եւ մշակումների միջոցով շրջանցել
արտոնագրված տեխնոլոգիաները, դրանով իսկ զսպելով մրցակիցների գործունեությունը
շուկայում։
3. Մտավոր սեփականության պահպանության համակարգի
ներկայիս վիճակը
3.1. Գյուտեր, օգտակար մոդելներ, արդյունաբերական նմուշներ
Գյուտերի, օգտակար մոդելների, արդյունաբերական նմուշների իրավական
պահպանության ներկա փուլը Հայաստանի Հանրապետությունում բնութագրվում է
օրենսդրության առանձահատկություններով և դրա կիրարկման պրակտիկայով։ Սկսած
1993 թվականից օրենսդրությունը ենթարկվել է մի շարք փոփոխությունների, որոնք
կատարվել են՝ հաշվի առնելով տնտեսության զարգացման առանձնահատկությունները,
ինչպես նաև այն հանգամանքները, որ նշված օբյեկտների նկատմամբ իրավունքների
տրամադրման ժամկետներն առավելագույնս պետք է կրճատվեն, դրանց հետ կապված
ծախսերը պետք է հասցվեն նվազագույնի և այդ իրավունքների պահպանությունը պետք է
լինի հուսալի և արդյունավետ։ Այս խնդիրները որոշակի առումով լուծված են 2008
թվականին ընդունված «Գյուտերի, օգտակար մոդելների, արդյունաբերական նմուշների
մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով, որը համապատասխանում է միջազգային
պայմանագրերով նախատեսված նորմերին և Եվրամիության համապատասխան
դիրեկտիվներին։
Օրենքի հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ գյուտի արտոնագիրը տրվում է
առանց ըստ էության փորձաքննության անցկացման (այսինքն՝ փորձաքննության
ընթացքում չեն ստուգվում գյուտի արտոնագրաունակության պայմանները), որը կարող է
գործել 10 տարի։ Արտոնագիրը կարող է գործել նաև 20 տարի, եթե մինչև գործողության 9-
րդ տարվա ավարտը արտոնագրատիրոջ կողմից ապացույցներ են ներկայացվում տվյալ
գյուտի արտոնագրաունակության մասին։ Ապացույցները պետք է տրված լինեն միայն
տվյալ հարցում մասնագիտացված, միջազգայնորեն ճանաչված որևէ որոնման կենտրոնի
կողմից։ Այսպիսի մոտեցումը հնարավորություն է տալիս խուսափել մեծաքանակ
5
փորձագետներ ունենալու անհրաժեշտությունից՝ միաժամանակ ապահովելով բարձր
որակ։
Օրենքի մյուս կարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ հստակ սահմանում է
արտոնագրային իրավունքների իրականացման մեխանիզմը, երբ հարց է առաջանում
արգելելու երրորդ անձանց՝ տվյալ գյուտի օգտագործումը։ Այսպիսի դեպքում Օրենքը
նախատեսում է արտոնագրից բխող բացառիկ իրավունքն իրականացնել միայն այն
ժամանակ, երբ առկա են տվյալ գյուտի արտոնագրաունակությունը հաստատող
ապացույցներ։ Այսպիսի մոտեցումը որոշակի առումով կնվազեցնի համապատասխան
որակ չունեցող գյուտերին արտոնագիր տալու դեպքերը, նմանօրինակ հայտերի ստացումը
և կբացառի չհիմնավորված խոչընդոտների առաջացման հնարավորությունը բիզնեսում։
3.2. Ապրանքային նշաններ, ապրանքների ծագման տեղանուններ և աշխարհագրական
նշումներ
Ապրանքային նշանների, ապրանքների ծագման տեղանունների և աշխարհագրական
նշումների իրավական պահպանության վերաբերյալ ՀՀ օրենսդրությունն սկսել է
ձևավորվել 1995 թվականից, որի հետագա փոփոխությունները նպատակաուղղվել են
օրենսդրության կատարելագործմանը, հաշվի առնելով ՀՀ միջազգային պայմանագրերի
պահանջները, միջազգային առաջավոր փորձը և օրենքի կիրարկման պրակտիկայում
առաջացած խնդիրների լուծման անհրաժեշտությունը։
Միևնույն ժամանակ հաշվի է առնվել այն հանգամանքը, որ ապրանքային նշանի
նկատմամբ իրավունքները կարևոր դեր են խաղում բարեխիղճ մրցակցության համակարգի
ձևավորման համար, քանի որ հենց այդ նշաններն են, որ թույլ են տալիս սպառողին
տարբերել մի կազմակերպության ապրանքներն ու ծառայությունները մեկ այլ
կազմակերպության ապրանքներից ու ծառայություններից։ Բացի դրանից, ապրանքային
նշանների դերը կարևորվում է նաև նրանով, որ մի կողմից դրանք ծառայում են որպես
տեղեկատվության և գովազդի միջոց, մյուս կողմից հանդիսանում են կազմակերպության
ունակությունների և համբավի խորհրդանիշը։
Այս կապակցությամբ «Ապրանքային և սպասարկման նշանների, ապրանքների
ծագման տեղանունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը նախատեսում է
ապրանքային նշաններին իրավական պահպանություն տրամադրելու նպատակով
յուրաքանչյուր դեպքում պարտադիր հաշվի առնել ավելի վաղ գործող իրավունքները,
6
որոնք ձեռք են բերվել ոչ միայն ապրանքային նշանների, այլ նաև ֆիրմային անվանումների
նկատմամբ։
Ապրանքային նշանների իրավական պահպանության մասին օրենսդրությունն այսօր
ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է այն նորմերին, որոնք սահմանված են
բնագավառի մի շարք միջազգային պայմանագրերով, այդ թվում՝ ԱՀԿ Մտավոր
սեփականության առևտրին առնչվող հայեցակետերի մասին պայմանագրով։
Չնայած դրան, անհրաժեշտություն կա օրենսդրութունը համապատասխանեցնել նաև
նոր միջազգային պայմանագրերով սահմանված պահանջներին և Եվրամիության
դիրեկտիվներին։ Բացի դրանից, օրենքի կիրարկման պրակտիկան ցույց է տալիս, որ
փորձաքննության անցկացման որոշ դրույթներ հստակեցման կարիք ունեն և պետք է
համապատասխանեցվեն միջազգային ամենախիստ չափանիշներին։
Մի փոքր այլ է պատկերը ապրանքների ծագման տեղանունների և աշխարհագրական
նշումների իրավական պահպանության հարցերում։ Չնայած ապրանքների ծագման
տեղանունների մասին փաստացի գործող օրենքի առկայությանը, դրա կիրարկման հետ
կապված դեռևս կան որոշակի խնդիրներ։ Մասնավորապես այն հանգամանքը, որ առայժմ
օրենքը գործում է հանքային ջրերի անվանումների համար, արդեն լուրջ քննարկումների և
նոր մոտեցումների ամրագրման անհրաժեշտություն է առաջացրել։
Աշխարհագրական նշումների իրավական պահպանությունը կարգավորող որոշ
դրույթներ տեղ են գտել «Ապրանքային և սպասարկման նշանների, ապրանքների ծագման
տեղանունների մասին» ՀՀ օրենքում։ Աշխարհագրական նշումների սահմանումն ու
պահպանության հիմնական դրույթները սահմանված են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքում։
Հետևապես այն հանգամանքը, որ առանձին օրենսդրական ակտով հստակ կարգավորված
չեն աշխարհագրական նշումների իրավական պահպանության տրամադրման և
դադարման, ինչպես նաև դրանց օգտագործման կարգն ու պայմանները, կարող է որոշակի
խնդիրների առաջացման պատճառ դառնալ, մասնավորապես դրանց ապօրինի
օգտագործումը անխուսափելիորեն կհանգեցնի անբարեխիղճ մրցակցության ծավալման։
Նշված խնդիրների լուծումը անհրաժեշտ է իրականացնել «Ապրանքային նշանների
մասին» և «Աշխարհագրական նշումների մասին» նոր օրենքների ընդունմամբ։
3.3. Հեղինակային իրավունք
Մտավոր սեփականության մյուս՝ հեղինակային իրավունքի ոլորտում իրավիճակն
էապես այլ է։ Հեղինակային իրավունքը և հարակից իրավունքները կարգավորվում են 2006
7
թվականին ընդունված «Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին» ՀՀ
նոր օրենքով։ Օրենքն ամբողջությամբ համապատասխանում է ՀՀ միջազգային
պայմանագրերով սահմանված նորմերին և Եվրամիության դիրեկտիվների պահանջներին։
Օրենքին համապատասխան, հեղինակների ընդհանուր շահերը պաշտպանելու և
գույքային իրավունքները կառավարելու նպատակով ստեղծվել և գործում է իրավատերերի
գույքային իրավունքների կոլեկտիվ հիմունքներով կառավարման արդեն լիովին կայացած
կազմակերպություն, որն ինտեգրված է միջազգային համապատասխան ցանցի մեջ և
համագործակցում է պետական, հասարակական և մասնավոր կառույցների հետ։
Օրենքի համաձայն, հեղինակային իրավունքի ծագման համար որևէ գրանցում չի
պահանջվում, իրավունքը ծագում է համապատասխան ստեղծագործության ստեղծման կամ
հարակից իրավունքի օբյեկտի պատրաստման փաստի ուժով։
4. Արդյունաբերական սեփականության իրավունքների ռազմավարությունը
Արդյունաբերական սեփականության իրավունքների պահպանության
բնագավառում Հայաստանի Հանրապետության ռազմավարությունը պետք է
նպատակաուղղված լինի արձագանքելու քսանմեկերորդ դարում գիտելիքի վրա հիմնված
գլոբալ տնտեսության մարտահրավերներին։
Արդյունաբերական սեփականության պահպանության համակարգը պետք է
շարունակի ծառայել որպես գյուտարարության և ինովացիոն գործունեության
ակտիվացման խթան։ Դրան հասնելու համար արդեն իսկ միջազգայնորեն ընդունված են
որոշակի չափանիշներ, մասնավորապես՝
- ժամանակակից տեխնոլոգիաներով արդյունաբերական սեփականության
օբյեկտների հայտերի ընդունման մեխանիզմ.
- միջազգային ստանդարտներին խիստ համապատասխանող և պրակտիկայում
ընդունված փորձաքննության բարձրորակ համակարգ.
- տրամադրվող իրավունքների որակ, հստակ օրենսդրություն և մատչելի գներ,
օրենքների մեկնաբանության և դատավարական միասնական ընթացակարգեր.
- իրավական պահպանություն ստացած օբյեկտների մասին տվյալների բազաների
ձեւավորում, դրանց փոխանակում օտարերկրյա համապատասխան
գերատեսչությունների բազաների հետ, հանրության համար դրանց մատչելիության
ապահովում.
8
- մտավոր գործունեության արդյունքների արժևորում և գյուտերի ու
նորարարությունների դյուրին շրջանառության երաշխավորում։
Այս կապակցությամբ տրամադրված իրավունքների հիմնավորվածությունը շատ
կարևոր է ամբողջ համակարգի բոլոր ասպեկտների համար, որոնք խթանում են բիզնեսը,
ներառյալ ՓՄՁ-ների գործունեությունը, նպաստում են գիտելիքի փոխանցմանը և հզոր ու
արդյունավետ միջոց են հանդիսանում կեղծ ու նմանակված ապրանքների շրջանառության,
ինչպես նաև հենության դեմ պայքարում։
Բացի դրանից, որպես քաղաքացիական իրավունքի օբյեկտ, մտավոր սեփականության
լիարժեք շրջանառության ապահովումը կարող է իրականացվել միայն մտավոր
սեփականության գնահատման հիման վրա, ինչը օրենսդրորեն կարգավորված չէ։ Ընդ
որում համապատասխան օրենսդրական դաշտը կարող է ունենալ կիրարկման բարձր
արդյունավետություն, եթե գնահատողների պատրաստման աշխատանքներին ներգրավվեն
համալսարանները։
Անհրաժեշտ է՝
● ներդնել արդյունաբերական սեփականության օբյեկտների հայտերն էլեկտրոնային
եղանակով ընդունման, քննարկման եւ հրապարակման համակարգեր.
● առավելագույնս կիրառել գյուտերի փորձաքննության անցկացման աշխատանքների
պատվիրումը (outsourcing) Մտավոր սեփականության համաշխարհային
կազմակերպության կողմից հավատարմագրված միջազգային եւ օտարերկրյա որոնման
կենտրոններին.
● ընդլայնել արդյունաբերական սեփականության տեղեկատվական բազաների
փոխանակման շրջանակները եւ ինտերնետային ցանցի միջոցով ապահովել դրանց
մատչելիությունը հանրության համար.
● ներդնել մտավոր սեփականության հարցերով իրականացվող ծառայությունների
նկարագրությունների կազմման եւ կատարողականների գնահատման համակարգ.
● աջակցել օտարերկրյա պետություններում մտավոր սեփականության նկատմամբ
իրավունքների ամրագրմանը.
● ներդնել մտավոր սեփականության գնահատման համակարգ, որը ենթադրում է
համապատասխան օրենսդրական դաշտի ապահովում եւ գնահատողների ինստիտուտի
ձեւավորում։
9
5. Արդյունաբերական սեփականության իրավունքների որակը
5.1. Գյուտեր
Որակի ապահովման առումով կարևորն այն է, թե ինչպիսի գյուտերին և
նորարարություններին է տրվում արտոնագրային պահպանություն։ Այս առումով
անհրաժեշտ է հայտատուներին մատուցվող խորհրդատվության միջոցով կանխել կամ
առավելագույնս կրճատել ոչ արտոնագրաունակ գյուտերի հայտերի մուտքը, որոնք
բացասական ազդեցություն ունեն այն առումով, որ դրանց պատճառով ավելի կարևոր
նշանակության գյուտերի հայտերի փորձաքննության համար պահանջվող ժամանակը
անհիմն երկարաձգվում է։ Նշված խորհրդատվությունը պետք է իրականացվի Մտավոր
սեփականության գործակալության կողմից, քանի որ փորձագետների փորձառությունն ու
մասնագիտական կարողությունները կարևոր դեր են խաղում։
Որակի ապահովման, ինչպես նաև տնտեսության մեջ ավելի արագ կիրառման
հարցում իր ուրույն տեղն ունի օգտակար մոդելների պահպանությունը, որի համար
սահմանված են ավելի թույլ պահանջներ՝ միայն նորության և արդյունաբերորեն
կիրառելիության, որոնց ստուգումը համեմատաբար հեշտ և քիչ ծախսատար է, իսկ
պահպանության ժամկետը՝ ավելի կարճ՝ 10 տարի։
Գյուտերի և օգտակար մոդելների որակի ապահովման առումով կարևոր է նաև
դրանց մասին տեղեկատվությունը ընկերություններին և գյուտարարներին հասանելի
դարձնելը ։
Տրամադրվող իրավունքների համապատասխան որակի ապահովման նպատակով
անհրաժեշտ է՝
• իրականացնել արտոնագրերի համակողմանի ուսումնասիրություն՝ վերլուծելու
ավելի թույլ հիմքերով ձեռք բերված իրավունքները և գործուն միջոցներ գտնելու
դրանց տրամադրումից խուսափելու համար.
• ուսումնասիրել չօգտագործվող արտոնագրերի առաջացրած հնարավոր խնդիրները,
գնահատել դրանց առաջացման պատճառները և ձեռնարկել համապատասխան
միջոցներ։
10
5.2. Ապրանքային նշաններ
Հայաստանի Հանրապետության տնտեսության համար անհրաժեշտ է ունենալ
ապրանքային նշանների պահպանության ամուր և հուսալի համակարգ։ Դա արդյունավետ
միջոց է կանխելու ապրանքային նշանների անբարեխիղճ օգտագործումը, դրա նկատմամբ
իրավունքների խախտումը, ոչ պատշաճ թույլտվությամբ օգտագործումը, ինչպես նաև
տրամադրված իրավունքների չօգտագործման դեպքում՝ դրանց վերանայումը։ Իրավական
պահպանության տրամադրման (գրանցման) գործընթացը պահանջում է բարձր որակի
խիստ չափորոշիչներ, ներառյալ փորձաքննությունը, որը կերաշխավորի գրանցման
արդյունքում դրանց վավերական և սպառողների պահանջներին համապատասխան
լինելը։
Ապրանքային նշանի նկատմամբ իրավունքների որակը կարևոր է հատկապես
բարեխիղճ մրցակցության համակարգի ձևավորման և անբարեխիղճ մրցակցության
դրսևորումների կանխման համար։
Տրամադրվող իրավունքների համապատասխան որակի ապահովման նպատակով
անհրաժեշտ է՝
ապրանքային նշանների փորձաքննությունն իրականացնել միջազգային
ստանդարտներին խիստ համապատասխանող և պրակտիկայում ընդունված
փորձաքննության իրականացման մոտեցումներով.
ապրանքային նշանների օրենսդրության մեջ նախատեսել դրույթներ, որոնք
հնարավորություն կտան փորձաքննության ժամանակ հաշվի առնել նաեւ ՀՀ-ում
չգրանցված օտարերկրյա հայտնի ապրանքային նշանները, վարկանունները (բրենդները).
չօգտագործվող գրանցված ապրանքային նշանների նկատմամբ իրավունքի
սահմանափակման նպատակով օրենսդրորեն հստակեցնել այդ ապրանքային նշանների
գրանցումները վաղաժամկետ դադարեցնելու պայմանները և մեխանիզմները, հաշվի
առնելով միջազգային պայմանագրերով և Եվրամիության դիրեկտիվներով սահմանված
դրույթները.
ապահովել փորձագետների մասնագիտական կարողությունների հետևողական
բարձրացումը։
11
6. Գյուտարարության օժանդակություն ՓՄՁ-ներին
Արդյունաբերական սեփականության իրավունքների կիրարկումը կարող է մեծապես
խթանել ՓՄՁ-ների զարգացմանը։ Սովորաբար վերջիններս ավելի քիչ են հենվում
արդյունաբերական սեփականության իրավունքների պահպանության վրա։ Երբ դա
հետևանք է անբավարար իրազեկության, խորհրդատվության կամ այլ անհրաժեշտ
աջակցության, ապա անհրաժեշտ է անհապաղ կիրառել համապատասխան
քաղաքականություն։ Հետևապես պետությունը պետք է պայմաններ ստեղծի ՓՄՁ-ների
համար օգտվելու շուկայի կողմից առաջարկվող հնարավորություններից, ինչպես նաեւ՝
գյուտերի և ապրանքային նշանների մասին համապատասխան տեղեկատվությունից։
Բացի դրանից, անհրաժեշտ է բարելավել մտավոր սեփականության իրավունքների
հետ կապված ՓՄՁ-ների վեճերի լուծման համակարգը, ինչը կարող է ենթադրել վեճերի
լուծման այլընտրանքային մեխանիզմների կիրառում, մասնավորապես առևտրային
արբիտրաժների, որոնք կարող են լրացնել դատական համակարգը, եթե դրանք գործեն
ավելի արագ ու հիմնավոր և գնային տեսակետից լինեն ավելի մատչելի։ Դատարանների և
առևտրային արբիտրաժի միջև հարաբերությունների հանգուցային ասպեկտների լուծման
ճանապարհով բավականին կհեշտանա մտավոր սեփականության իրավունքների հետ
կապված վեճերի լուծումը։
Մտավոր սեփականության վրա հիմնված ծրագրերի հիմնական նպատակը պետք է
լինի ՓՄՁ-ների իրազեկության բարձրացումը և աջակցության ծառայությունների
ապահովումը։
Անհրաժեշտ է՝
• ուսումնասիրել, թե ինչպես կարող են հետագայում խրախուսվել առևտրային
արբիտրաժների գործունեությունը և հեշտացվել դրանց ընթացիկ աշխատանքը՝
արտոնագրային հարցերով դատական գործընթացների առումով։
• բավարար օժանդակություն տրամադրել ՓՄՁ-ներին՝ արդյունաբերական
սեփականության իրավունքների ձեռքբերման աշխատանքներն ուժեղացնելու և
համապատասխան ու լայնածավալ աջակցության ծառայություններ մատուցելու
համար։
• բարելավել մտավոր սեփականության կառավարման վերաբերյալ բոլոր
կազմակերպությունների և գիտահետազոտական ինստիտուտների, ներառյալ ՓՄՁ-
ների տեղեկատվական ապահովումը։
12
7. Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրարկումը.
պայքար հենության և կոնտրաֆակցիայի դեմ
Նորարարությունների պահպանությունը պետք է ուղեկցվի կիրարկման արդյունավետ
մեխանիզմների կիրառմամբ։ Ապրանքների կեղծումը և հենությունը ահռելի չափերի հասած
բացասական երևույթ է, որը բացարձակ արժեքով և համաչափորեն աճում է միջազգային
առևտրի աճին և տեխնիկական հնարավորությունների զարգացմանը զուգահեռ։ Դա էական
վնաս է հասցնում երկրի տնտեսական զարգացման աճին և նոր աշխատատեղերի
ստեղծմանը՝ ռիսկի ենթարկելով քաղաքացիների առողջությունն ու անվտանգությունը։
Կոնտրաֆակտ և հենական արտադրանքի շրջանառության ծավալն աշխարհում
տարեկան կազմում է շուրջ 200 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Հայաստանի Հանրապետությունում
նմանատիպ ուսումնասիրություններ չեն կատարվել, սակայն կոնտրաֆակցիան և
հենությունը, հատկապես հեղինակային իրավունքի բնագավառում, բացահայտ բնույթ է
կրում։ Փաստորեն շուկայում ազատ վաճառվում է ըստ էության գողացված արտադրանք։
Այդպիսի գործունեությունը հիմնականում իրականացվում է հարկային դաշտից դուրս
հատկապես այն դեպքերում, երբ խոսքը վերաբերում է հեղինակային իրավունքի ոլորտին,
մասնավորապես՝ տեսալսողական ստեղծագործությունների, ձայներիզների և
համակարգչային ծրագրերի հենական օրինակների շրջանառությանը։ Այս երևույթը մեծ
վնաս է հասցնում մշակույթին և տնտեսությանը՝ արգելք հանդիսանալով դրանց
զարգացմանը։ Ավելին, դրանց առկայությունը վնասում է երկրի միջազգային
հեղինակությանը, նվազեցնում է օտարերկրյա ներդրումների պոտենցիալ հոսքի
հավանականությունը՝ բարձրացնելով դրանց համար ռիսկի գործոնը։
Կոնտրաֆակտ և հենական ապրանքների շրջանառվող ծավալներում որոշակի մաս
է կազմում օտարերկրյա պետություններից ներկրված ապրանքը, ինչն ակնհայտ է առևտրի
ցանցում նույնիսկ առանց հատուկ ուսումնասիրություններ անցկացնելու։
Կոնտրաֆակտ և հենական ապրանքների մեծ ծավալների առկայությունը
հիմնականում պայմանավորված է հետևյալ հանգամանքներով՝
- իրավատերերի անբավարար հետևողականությամբ մտավոր սեփականության
իրենց իրավունքների պաշտպանության հարցերում.
- մտավոր սեփականության բնագավառում իրավախախտումների դեմ պայքար
իրականացնող պետական մարմինների թույլ համագործակցությամբ ու միացյալ
գործողությունների ծրագրի բացակայությամբ.
13
- բնագավառում իրավախախտումների համար օրենսդրությամբ նախատեսված թույլ
պատժամիջոցներով եւ դրանց կիրառման մեխանիզմների անկատարությամբ։
Անհրաժեշտ է՝
• մտավոր սեփականության բնագավառում իրավախախտումների դեմ պայքարն
ուժեղացնելու և դրա իրականացումը համակարգելու համար ՀՀ էկոնոմիկայի
նախարարի գլխավորությամբ ստեղծել միջգերատեսչական հանձնաժողով, որի
կազմում կընդգրկվեն ՀՀ էկոնոմիկայի, մշակույթի , սփյուռքի նախարարությունների,
ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության, ՀՀ ոստիկանության, ՀՀ
կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի, Տնտեսական
մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի, ինչպես նաեւ
իրավատերերի շահերը ներկայացնող հասարակական կազմակերպությունների
ներկայացուցիչներ.
• կեղծ եւ հենական ապրանքների շրջանառության ծավալները եւ վնասների չափերը
պարզելու նպատակով իրականացնել շուկայի պարբերական վերլուծություններ.
• մշակել եւ կյանքի կոչել կեղծարարության և հենության դեմ միացյալ
գործողությունների ծրագիր.
• մտավոր սեփականության իրավունքների կիրարկման ապահովման համար գործող
օրենքներում նախատեսել կիրարկման ժամանակակից, միջազգային պահանջներին
բավարարող դրույթներ, որոնք պետք է համապատասխանեն Եվրամիության
2004/48/EC Կիրարկման դիրեկտիվին։ Այդ դրույթների արդյունավետ կիրարկման
նպատակով ապահովել պատշաճ փոխհամաձայնեցված գործողություններ՝
համապատասխան ինստիտուցիոնալ ենթակառուցվածքների ու պատասխանատու
մարմինների կողմից, բոլոր մակարդակներում, սկսած ոստիկանությունից,
մաքսային մարմիններից ու պետական այլ կառույցներից մինչև դատարանները.
• ապահովել օրենսդրությամբ նախատեսված սահմանային միջոցառումների
կիրարկումը և միջոցներ ձեռնարկել ապահովելու իրավատերերի և մաքսային
ծառայությունների միջև տեղեկատվության փոխանակումը՝ բացահայտելու կեղծ և
հենական ապրանքների փոխադրումը.
• ուսումնասիրել միջազգային փորձը մաքսային մարմիններին ԱՀԿ Մտավոր
սեփականության առևտրին առնչվող հայեցակետերի մասին համաձայնագրով
նախատեսված ex officio գործողությունների իրականացման իրավունք
14
վերապահելու հարցը՝ բացառելու կասկածելի փոխադրումները և կանխելու կեղծ ու
հենական ապրանքների մուտքը շուկա.
• միջոցներ ձեռնարկել մտավոր սեփականության օրենսդրության կիրարկումն
ապահովող մարմինների՝ ոստիկանության ու մաքսային մարմինների
համապատասխան աշխատողների և դատավորների՝ բնագավառին վերաբերող
գիտելիքների բարձրացման ուղղությամբ.
• ընդլայնել հասարակության իրազեկմանն ուղղված միջոցառումների ծավալը, որը
կփոխի հասարակության վերաբերմունքը կեղծ և հենական ապրանքների
նկատմամբ։