• CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Informal transfer
August 30, 1995 (with amendments of May, 2007)
THE CONSTITUTION
Section I. General Provisions Section II. The Individual and Citizen Section III. The President Section IV. The Parliament Section V. The Government Section VI. The Constitutional Council Section VII. Court and justice Section VIII. Local public administration and selfadministration Section IX. Concluding and transitional provisions
We, the people of Kazakhstan, united by a common historic fate, creating a state on the indigenous Kazakh land, considering ourselves a peaceloving and civil society, dedicated to the ideals of freedom, equality and concord, wishing to take a worthy place in the world community, realizing our high responsibility before the present and future generations, proceeding from our sovereign right, accept this Constitution.
Section I. General Provisions
Article 1
1. The Republic of Kazakhstan proclaims itself a democratic, secular, legal and social state whose highest values are an individual, his life, rights and freedoms. 2. The fundamental principles of the activity of the Republic are public concord and political stability; economic development for the benefit of all the nation; Kazakhstan patriotism and resolution of the most important issues of the affairs of state by democratic methods including voting at an allnation referendum or in the Parliament.
Article 2
1. The Republic of Kazakhstan is a unitary state with a presidential form of government. 2. The sovereignty of the Republic extends to its entire territory. The state ensures the integrity, inviolability and inalienability of its territory. 3. The administrativeterritorial division of the Republic, the status of its capital shall determine by the law. Capital of Kazakhstan is the city of Astana. 4. The names "Republic of Kazakhstan" and "Kazakhstan" have the same meaning.
Article 3
1. The people shall be the only source of state power. 2. The people shall exercise power directly through an allnation referendum and free elections as well as delegate the execution of their
power to state institutions.
3. Nobody shall have the right to appropriate power in the Republic of Kazakhstan. Appropriation of power shall be persecuted by law. The right to act on behalf of the people and the state shall belong to the President as well as to the Parliament of the Republic within the limits of the constitutional powers. The government and other state bodies shall act on behalf of the state only within the limits of their delegated authorities. 4. The state power in the Republic of Kazakhstan is unified and executed on the basis of the Constitution and laws in accordance with the principle of its division into the legislative, executive and judicial branches and a system of checks and balances that governs their interaction.
Article 4
1. The provisions of the Constitution, the laws corresponding to it, other regulatory legal acts, international treaty and other commitments of the Republic as well as regulatory resolutions of Constitutional Council and the Supreme Court of the Republic shall be the functioning law in the Republic of Kazakhstan. 2. The Constitution shall have the highest juridical force and direct effect on the entire territory of the Republic. 3. International treaties ratified by the Republic shall have priority over its laws and be directly implemented except in cases when the application of an international treaty shall require the promulgation of a law. 4. All laws, international treaties of which the Republic is a party shall be published. Official publication of regulatory legal acts dealing with the rights, freedoms and responsibilities of citizens shall be a necessary condition for their application.
Article 5
1. The Republic of Kazakhstan shall recognize ideological and political diversity. The formation of political party organizations in state bodies shall not be permitted. 2. Public associations shall be equal before the law. Illegal interference of the state in the affairs of public associations and of public associations in the affairs of the state, imposing the functions of state institutions on public associations shall not be permitted. 3. Formation and functioning of public associations pursuing the goals or actions directed toward a violent change of the constitutional system, violation of the integrity of the Republic, undermining the security of the state, inciting social, racial, national, religious, class and tribal enmity, as well as formation of unauthorized paramilitary units shall be prohibited. 4. Activities of political parties and trade unions of other states, religious parties as well as financing political parties and trade unions by foreign legal entities and citizens, foreign states and international organizations shall not be permitted in the Republic. 5. Activities of foreign religious associations on the territory of the Republic as well as appointment of heads of religious associations in the Republic by foreign religious centers shall be carried out in coordination with the respective state institutions of the Republic.
Article 6
1. The Republic of Kazakhstan shall recognize and by the same token protect state and private property. 2. Property shall impose obligations, and its use must simultaneously benefit the society. Subjects and objects of ownership, the scope and limits of the rights of proprietors, and guarantees of their protection shall
be determined by law. 3. The land and underground resources, waters, flora and fauna, other natural resources shall be owned by the state. The land may also be privately owned on terms, conditions and within the limits established by legislation.
Article 7
1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazak language. 2. In state institutions and local selfadministrative bodies the Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazak language. 3. The state shall promote conditions for the study and development of the languages of the people of Kazakhstan.
Article 8
The Republic of Kazakhstan shall respect principles and norms of international law, pursue the policy of cooperation and goodneighborly relations between states, their equality and noninterference in each other's domestic affairs, peaceful settlement of international disputes and renounce the first use of the military force.
Article 9
The Republic of Kazakhstan shall have its state symbols the flag, emblem and anthem. Their description and order of official use shall be established by the constitutional law.
Section II. The Individual and Citizen
Article 10
1. Citizenship of the Republic of Kazakhstan shall be acquired and terminated as prescribed by law, shall be indivisible and equal regardless of the grounds of its acquisition. 2. A citizen of the Republic of Kazakhstan under no circumstances may be deprived of citizenship of the right to change his citizenship, and may not be exiled from the territory of Kazakhstan. 3. Foreign citizenship of a citizen of the Republic shall not be recognized.
Article 11
1. A citizen of the Republic of Kazakhstan may not be extradited to a foreign state unless otherwise stipulated by international treaties of the Republic. 2. The Republic shall guarantee its citizens protection and patronage outside its boundaries.
Article 12
1. Human rights and freedoms in the Republic of Kazakhstan shall be recognized and guaranteed in accordance with this Constitution. 2. Human rights and freedoms shall belong to everyone by virtue of birth, be recognized as absolute and inalienable, and define the contents and implementation of laws and other regulatory legal acts.
3. Every citizen of the Republic shall have rights and bear responsibilities owing to his citizenship. 4. Foreigners and stateless persons in the Republic shall enjoy rights and freedoms as well as bear responsibilities established for the citizens unless otherwise stipulated by the Constitution, laws and international treaties. 5. Exercise of a citizen's human rights and freedoms must not violate rights and freedoms of other persons, infringe on the constitutional system and public morals.
Article 13
1. Everyone shall have the right to be recognized as subject of the law and protect his rights and freedoms with all means not contradicting the law including selfdefense. 2. Everyone shall have the right to judicial defense of his rights and freedoms. 3. Everyone shall have the right to qualified legal assistance. In cases stipulated by law, legal assistance shall be provided free of charge.
Article 14
1. Everyone shall be equal before the law and court. 2. No one shall be subject to any discrimination for reasons of origin, social, property status, occupation, sex, race, nationality, language, attitude towards religion, convictions, place of residence or any other circumstances.
Article 15
1. Everyone shall have the right to life. 2. No one shall have the right to arbitrarily deprive life of a person. The death penalty shall be established by law as an exceptional punishment for terroristic crimes which have resulted in death casualties, and also for especially grave crimes, committed in wartime, with granting to a sentenced person a right to appeal for pardon.
Article 16
1. Everyone shall have the right to personal freedom. 2. Arrest and detention shall be allowed only in cases stipulated by law and with the sanction of a court with right of appeal of an arrested person. Without the sanction of a court, a person may be detained for a period no more than seventytwo hours. 3. Every person detained, arrested and accused of committing a crime shall have the right to the assistance of a defense lawyer (defender) from the moment of detention, arrest or accusation.
Article 17
1. A person's dignity shall be inviolable. 2. No one must be subject to torture, violence or other treatment and punishment that is cruel or humiliating to human dignity.
Article 18
1. Everyone shall have the right to inviolability of private life, personal or family secrets, protection of honor and dignity. 2. Everyone shall have the right to confidentiality of personal deposits and
savings, correspondence, telephone conversations, postal, telegraph and other messages. Limitation of this right shall be permitted only in the cases and according to the procedure directly established by law. 3. State bodies, public associations, officials, and the mass media must provide every citizen with the possibility to obtain access to documents, decisions and other sources of information concerning his rights and interests.
Article 19
1. Everyone shall have the right to determine and indicate or not to indicate his national, party and religious affiliation. 2. Everyone shall have the right to use his native language and culture, to freely choose the language of communication, education, instruction and creative activities.
Article 20
1. The freedom of speech and creative activities shall be guaranteed. Censorship shall be prohibited. 2. Everyone shall have the right to freely receive and disseminate information by any means not prohibited by law. The list of items constituting state secrets of the Republic of Kazakhstan shall be determined by law. 3. Propaganda of or agitation for the forcible change of the constitutional system, violation of the integrity of the Republic, undermining of state security, and advocating war, social, racial, national, religious, class and clannish superiority as well as the cult of cruelty and violence shall not be allowed.
Article 21
1. Everyone who has a legal right to stay on the territory of the Republic of Kazakhstan shall have the right to freely move about its territory and freely choose a place of residence except in cases stipulated by law. 2. Everyone shall have the right to leave the territory of the Republic. Citizens of the Republic shall have the right to freely return to the Republic.
Article 22
1. Everyone shall have the right to freedom of conscience. 2. The right to freedom of conscience must not specify or limit universal human and civil rights and responsibilities before the state.
Article 23
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to freedom of forming associations. The activities of public associations shall be regulated by law. 2. The military, employees of national security, lawenforcement bodies and judges must abstain from membership in political parties, trade unions, and actions in support of any political party.
Article 24
1. Everyone shall have the right to freedom of labor, and the free choice of occupation and profession. Involuntary labor shall be permitted only on
a sentence of court or in the conditions of a state of emergency or martial law. 2. Everyone shall have the right to safe and hygienic working conditions, to just remuneration for labor without discrimination, as well as to social protection against unemployment. 3. The right to individual and collective labor disputes with the use of methods for resolving them, stipulated by law including the right to strike, shall be recognized. 4. Everyone shall have the right to rest. Working labor agreements stipulating the length of working time, daysoff and holidays, and paid annual leave shall be guaranteed by law.
Article 25
1. Housing shall be inviolable. Deprivation of housing shall not be permitted unless otherwise stipulated by a court decision. Penetration into housing, its inspection and search shall be permitted only in cases and according to the procedure stipulated by law. 2. Conditions shall be created in the Republic of Kazakhstan to provide citizens with housing. Citizens in need of housing shall be categorized in a manner to be prescribed by law and provided with housing at an affordable price from the state housing funds in accordance with the norms stipulated by law.
Article 26
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan may privately own any legally acquired property. 2. Property, including the right of inheritance, shall be guaranteed by law. 3. No one may be deprived of his property unless otherwise stipulated by a court decision. Forcible alienation of property for the public use in extraordinary cases stipulated by law may be exercised on condition of its equivalent compensation. 4. Everyone shall have the right to freedom of entrepreneurial activity, and free use of his property for any legal entrepreneurial activity. Monopolistic activity shall be regulated and limited by law. Unfair competition shall be prohibited.
Article 27
1. Marriage and family, motherhood, fatherhood and childhood shall be under the protection of the state. 2. Care of children and their upbringing shall be a natural right and responsibility of parents. 3. Ablebodied children of age must take care of their disabled parents.
Article 28
1. A citizen of the Republic of Kazakhstan shall be guaranteed a minimum wage and pension, and guaranteed social security in old age, in case of disease, disability or loss of a breadwinner and other legal grounds. 2. Voluntary social insurance, creation of additional forms of social security, and charity shall be encouraged.
Article 29
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to protection of health. 2. Citizens of the Republic shall be entitled to free, guaranteed, extensive
medical assistance established by law. 3. Paid medical treatment shall be provided by state and private medical institutions as well as by persons engaged in private medical practice on the terms and according to the procedures stipulated by law.
Article 30
1. The citizens shall be guaranteed free secondary education in state educational establishments. Secondary education shall be obligatory. 2. A citizen shall have the right to receive on a competitive basis a higher education in a state higher educational establishment. 3. The citizens shall have the right to pay and receive an education in private educational establishments on the basis and terms established by law. 4. The state shall set uniform compulsory standards in education. The activity of any educational establishment must comply with these standards.
Article 31
1. The state shall set an objective to protect the environment favorable for the life and health of the person. 2. Officials shall be held accountable for the concealment of facts and circumstances endangering the life and health of the people in accordance with law.
Article 32
Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to peacefully and without arms assemble, hold meetings, rallies and demonstrations, street processions and pickets. The use of this right may be restricted by law in the interests of state security, public order, protection of health, rights and freedoms of other persons.
Article 33
1. Citizens of the Republic of Kazakhstan shall have the right to participate in the government of the state's affairs directly and through their representatives, to address personally as well as to direct individual and collective appeals to public and local selfadministrative bodies. 2. Citizens of the Republic shall have the right to elect and be elected into public and local selfadministrations as well as to participate in an all nation referendum. 3. The right to elect and be elected, to participate in the allnation referendum shall not extend to the citizens judged incapable by a court as well as those held in places of confinement on a court's sentence. 4. Citizens of the Republic shall have the equal right to serve in a public office. The requirements for candidates for public offices shall be conditioned only by the character of the office duties and shall be established by law.
Article 34
1. Everyone must observe the Constitution, legislation of the Republic of Kazakhstan and respect the rights, freedoms, honor and dignity of other persons. 2. Everyone must respect the state symbols of the Republic.
Article 35
Payment of legally established taxes, fees and other obligatory payments shall be a duty and responsibility of everyone.
Article 36
1. Defense of the Republic of Kazakhstan shall be a sacred duty and responsibility of its every citizen. 2. Citizens of the Republic shall perform military service according to the procedure and in the forms established by law.
Article 37
Citizens of the Republic of Kazakhstan must care for the protection of historical and cultural heritage, and preserve monuments of history and culture.
Article 38
Citizens of the Republic of Kazakhstan must preserve nature and protect natural resources.
Article 39
1. Rights and freedoms of an individual and citizen may be limited only by laws and only to the extent necessary for protection of the constitutional system, defense of the public order, human rights and freedoms, health and morality of the population. 2. Any actions capable of upsetting interethnic concord shall be deemed unconstitutional. 3. Any form of restrictions to the rights and freedoms of the citizens on political grounds shall not be permitted. Rights and freedoms stipulated by articles 1011; 1315 paragraph 1 of article 16; article 17; article 19; article 22; paragraph 2 of article 26 of the Constitution shall not be restricted in any event.
Section III The President
Article 40
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall be the head of state, its highest official determining the main directions of the domestic and foreign policy of the state and representing Kazakhstan within the country and in international relations. 2. The President of the Republic shall be the symbol and guarantor of the unity of the people and the state power, inviolability of the Constitution, rights and freedoms of an individual and citizen. 3. The President of the Republic shall ensure by his arbitration concerted functioning of all branches of state power and responsibility of the institutions of power before the people.
Article 41
1. The President of the Republic shall be elected by universal, equal and direct suffrage under a secret ballot for a fiveyear term in accordance
with the constitutional law by the citizens of the Republic who have come of age. 2. A citizen of the Republic shall be eligible for the office of the President of the Republic of Kazakhstan if he is by birth not younger than forty and has a perfect command of the state language and has lived in Kazakhstan last fifteen years. 3. Regular elections of the President of the Republic shall be held on the first Sunday of December and shall not coincide with the election of a new Parliament of the Republic. 4. It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 07.10.98 № 284I. 5. The candidate who receives more than 50 percent of the votes of the constituents that took part in the election shall be deemed elected. If none of the candidates receives the above number of votes, a second round of elections shall be held between the two candidates who obtained the largest number of votes. The candidate who receives the larger number of votes of the constituents who take part in the second round of elections shall be deemed elected.
Article 42
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall take office from the moment of swearing to the people the following oath: "I solemnly swear that I will faithfully serve the people of Kazakhstan, strictly observe the Constitution and the laws of the Republic of Kazakhstan, guarantee the rights and freedoms of the citizens, honestly perform the high duties of the President of the Republic of Kazakhstan entrusted to me. 2. The oath shall be taken on the second Wednesday of January in a ceremonial atmosphere in the presence of the deputies of Parliament, the members of the Constitutional Council, the judges of the Supreme Court as well as all former Presidents of the Republic. In case, stipulated by Article 48 of the Constitution, the oath shall be taken by a person who has taken the powers of the President of the Republic of Kazakhstan within one month since taking the powers of the President of the Republic. 3. The powers of the President of the Republic shall terminate from the moment the newly elected President of the Republic takes office as well as in the case of premature release from office, resignation or death. All former Presidents of the Republic except those who were discharged from office shall have the title of exPresident of the Republic of Kazakhstan. 4. It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 07.10.98 № 284I. 5. One and the same person may not be elected the President of the Republic more than two times in a row. The present restriction shall not extend on the First President of the Republic of Kazakhstan.
Article 43
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall not have the right to be a deputy of a representative body, hold other paid offices and engage in entrepreneurialactivity. 2. It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 № 254III.
Article 44
1. The President of the Republic of Kazakhstan shall: 1) annually address the people of Kazakhstan with a message on the state of the country and main directions of the domestic and foreign policy of the Republic of Kazakhstan; 2) appoint regular and extraordinary elections to the Parliament of the
Republic and its Chambers; convene the first session of the Parliament and accept the oath of its deputies to the people of Kazakhstan; call extraordinary session of the Parliament; sign laws submitted by the Senate of the Parliament within one month, promulgate the law or return the law or its separate articles for a second discussion and vote; 3) after consultations of the political parties fractions represented in the Majilis of the Parliament, submit for consideration to the Majilis for consent a candidacy of the Prime Minister of the Republic; appoint a Prime Minister of the Republic with the consent of the Majilis of the Parliament; release him from office; on representation of the Prime Minister determine structure of the Government of the Republic, form, abolish and reorganize the central executive bodies of the Republic which are not included into the Government, appoint the members of the Government of the Republic; appoint the ministers of foreign affairs, defenses, internal affairs, justice; release the members of the Government from office; accept the oath of the members of the Government; preside at the meetings of the Government on especially important issues; charge the Government with bringing a bill into the Majilis of the Parliament; annul or suspend completely or partially the effect of the Government's and the Prime Minister's the acts and those of the akims of the oblasts, major cities and the capital; 4) appoint the Chairperson of the National Bank, the Procurator General and the Chairperson of Committee of National security of the Republic of Kazakhstan with the consent of the Senate of the Parliament; release them from office; 5) form, abolish and reorganize the state bodies directly subordinated and accountable to the President of the Republic, appoint and release their heads from office; 6) appoint and recall heads of diplomatic representative offices of the Republic; 7) appoint the Chairperson and two members of the Central election committee, the Chairperson and two members of the Accounts Committee for control over execution of the republican budget for a five year term; 8) approve state programs of the Republic; 9) approve a unified system of financing and labor payment for all bodies financed by the state budget of the Republic at the proposal of the Prime Minister of the Republic; 10) adopt a resolution on conducting the allnation referendum; 11) conduct negotiations and sign international treaties of the Republic; sign ratification instruments; receive letters of credentials and recall from diplomatic and other representatives of foreign states accredited to him; 12) act as the CommanderinChief of the Armed Forces of the Republic, appoint and replace the highest command of the Armed Forces; 13) award state decorations of the Republic and conferhonorary, highest military and other ranks, ranked positions, diplomatic ranks and qualification degrees; 14) resolve issues of citizenship of the Republic , and political asylum; 15) exercise pardon of citizens; 16) in the event of a serious and immediate threat to the democratic institutions of the Republic, its independence and territorial integrity, political stability of the Republic, security of its citizens and the disruption of normal functioning of the Constitutional bodies of the state, the President shall have official consultation with Prime Minister and Chairpersons of the Parliamentary Chambers of the Republic and take measures, caused by a state of emergency on the entire territory or in particular areas of Kazakhstan, and immediately inform the Parliament of the use of the Armed Forces of the Republic; 17) in the case of aggression against the Republic or immediate external threat to its security, the President shall impose martial law on the entire territory of the Republic or in particular areas, declare a partial or total mobilization and immediately inform the Parliament of the Republic to the effect; 18) form the Republican Guard as well as the Presidential Guard
subordinated to the President; 19) appoint to and release from office the State Secretary of the Republic of Kazakhstan, define his status and powers; form the administration of the President of the Republic; 20) form the Security Council and other consultative advisory bodies and also Assembly of the people of Kazakhstan and the Higher Judicial Council; 21) exercise other powers in accordance with the Constitution and the laws of the Republic.
Article 45
1. The President of the Republic of Kazakhstan, on the basis of and with the exercise of the Constitution and the laws, shall issue decrees and resolutions which are binding on the entire territory of the Republic. 2. In the case envisioned by subparagraph 4 of Article 53 of the Constitution the President of the Republic shall issue laws, and in the case envisioned by subparagraph 2 of Article 61 of the Constitution, the President of the Republic shall issue decrees having the force of laws in the Republic. 3. The acts of Parliament signed by the President of the Republic as well as the acts of the President issued on the initiative of the Government shall be preliminarily signed respectively by the Chairperson of each Parliaments Chambers or the Prime Minister who bear juridical responsibility for the legality of these acts.
Article 46
1. The President of the Republic of Kazakhstan, his honor and dignity shall be inviolable. 2. Provision, service, and guard of the President of the Republic and his family shall be carried out at the state's expense. 3. The provisions of this article shall extend to exPresidents of the Republic. 4. The status and powers of the First President of Kazakhstan shall determine by the Constitution of the Republic and the constitutional law.
Article 47
1. The President of the Republic of Kazakhstan may be prematurely released from office in the case of continued incapacity to perform his duties due to illness. In this case the Parliament shall form a commission consisting of equal numbers of deputies from each Chamber and specialists of the respective areas of medicine. The decision of premature release based on the conclusion of the commission and that of the Constitutional Council confirming observance of the established constitutional procedures shall be adopted at a joint sitting of the Parliament's Chambers by the majority of no less than threefourths from the total number of deputies of each Chamber. 2. The President of the Republic shall bear responsibility for the actions performed while exercising his duties and only in the case of high treason may be discharged from office by Parliament. The decision to bring an accusation and conduct its investigation may be adopted by the majority of the deputies of the Majilis at the initiative of no less than onethird of the total number of its deputies. Investigation of the accusation shall be organized by the Senate and by the majority of votes of the total number of the deputies of the Senate its results are transferred for consideration at a joint session of the Parliament's Chambers. The final decision of this issue shall be adopted at a joint session of the Parliament's Chambers by the majority of no less than threefourths of the total number of the
deputies of each Chamber, provided the Supreme Court concludes the validity of the accusation and conclusion by the Constitutional Council that the established constitutional procedures were observed. The failure to arrive at a final decision within two months from the moment of the accusation shall result in the recognition that the accusation against the President of the Republic is rejected. Rejection of the accusation of the President of the Republic in perpetration of high treason at any stage shall result in premature termination of the powers of the deputies of the Majilis who initiated the consideration of this issue. 3. The issue of discharge of the President of the Republic from office may not be initiated in the period when the President is considering premature termination of the powers of the Parliament of the Republic or the Majilis of the Parliament.
Article 48
1. In case of premature release or discharge of the President of the Republic of Kazakhstan from office as well as in case of his death the powers of the President of the Republic shall be transmitted to the Chairperson of the Senate of the Parliament for the rest of the term; if the Chairperson of the Senate is unable to assume the powers of the President they shall be transmitted to the Chairperson of the Majilis of the Parliament; if the Chairperson of the Majilis is unable to assume the powers of the President they shall be transmitted to the Prime Minister of the Republic. A person who has taken the powers of the President of the Republic shall correspondingly withdraw his powers of the Chairperson of the Senate, the Majilis, the Prime Minister. In this case filling of those state positions shall be carried out in the order, stipulated by the Constitution. A person who has taken the powers of the President of the Republic of Kazakhstan, on the basis and in the order stipulated by Paragraph 1 of the present Article, has no right to initiate amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan.
Section IV Parliament
Article 49
1. Parliament of the Republic of Kazakhstan is the highest representative body of the Republic performing legislative functions. 2. Parliament's powers shall begin from the opening of its first session and terminate with the first session of a new convocation. 3. The powers of Parliament may be prematurely terminated in cases and according to the procedure stipulated by the Constitution. 4. The organization and activities of Parliament, the legal status of its deputies shall be determined by constitutional law.
Article 50
1. The Parliament shall consist of two Chambers acting on a permanent basis: the Senate and the Majilis. 2. The Senate shall be composed of deputies represented in an order, established by the constitutional law, on two persons from each oblast, major city and the capital of the Republic of Kazakhstan. Fifteen deputies of the Senate shall be appointed by the President of the Republic taking into account necessity of maintenance of representation for the Senate of nationalcultural and other significant interests of a society. 3. The Majilis shall consist of hundred seven deputies elected in an order, established by the constitutional law. 4. A deputy of the Parliament may not be a member of both Chambers
simultaneously. 5. Term of the powers of Senate deputies shall be six years; term of the powers of the Majilis deputies shall be five years.
Article 51
1. Elections of ninety eight deputies of Majilis shall be carried out on the basis of the universal, equal and direct right under secret ballot. Nine deputies of Majilis shall be elected by Assembly of the people of Kazakhstan. Regular elections of the deputies of the Majilis shall be held no later than two months before the termination of the powers of current the Parliament. 2. The elections of the deputies of the Senate shall be carried out on the basis of indirect electoral right under secret ballot. Half of the elected deputies of the Senate shall be reelected every three years. In this case, their regular elections shall be held no later than two months before the end of their term in office. 3. Extraordinary elections of the deputies of the Parliament or the Majilis of the Parliament shall be held within two months from the day of premature termination of powers accordingly the Parliament or the Majilis of the Parliament. 4. A deputy of the Parliament may be a person, who has been a citizen of the Republic of Kazakhstan and a permanent resident for the last ten years on the territory. A deputy of the Senate may be a person, who has reached thirty years of age, has a higher education and length of service of not less than five years and has been a permanent resident for not less than three years on the territory of the respective oblast, major city or the capital of the Republic. A deputy of the Majilis may be a person of the Republic of Kazakhstan who has reached twentyfive years of age. 5. Elections of deputies of the Parliament shall be regulated by the constitutional law. 6. A deputy shall take an oath before the people of Kazakhstan.
Article 52
1. It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 № 254III. 2. The deputies of Parliament must take part in its work. The deputies shall only vote in person in Parliament. Absence of a deputy at sittings of the Chambers and their bodies without a good reason for more than three times as well as transferring the right to vote shall cause the imposition of penalties established by law. 3. A deputy of Parliament shall have no right to be a deputy of another representative body, hold other paid offices, except teaching, research and creative activities, engage in entrepreneurial activity, and enter a managing body or a supervisory board of a commercial organization. Violation of this rule shall result in the termination of a deputy's powers. 4. A deputy of Parliament during the term of his office may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the consent of a respective Chamber except for the cases of being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes. 5. The powers of the deputies of Parliament shall be terminated in cases of resignation, his death, being recognized of the deputy on the judgment which has entered validity incapacitated, died or is unknown absent and others provided by the Constitution and the constitutional law cases. A deputy of the Parliament shall be deprived of his mandate in cases of: 1) establishment permanent residency beyond the boundaries of the Republic of Kazakhstan; 2) enter in force of conviction against deputy; 3) loss of citizenship of the Republic of Kazakhstan.
A deputy of Majilis of the Parliament shall be deprived of his mandate in cases: 1) exit or an exception of the deputy from the political party from which according to the constitutional law the deputy is selected; 2) termination of activity of political party from which according to the constitutional law the deputy is selected. Powers of the appointed deputies of the Senate of the Parliament shall be ahead of schedule stopped under the decision of the President of the Republic. Powers of deputies of the Parliament and the Majilis of the Parliament stop in dissolution cases accordingly the Parliament and the Majilis of the Parliament. 6. Preparation of questions concerning the imposition of penalties on the deputies, their observance of the requirements of paragraph 3 of this article, principles of the deputies' ethics, as well as termination of the deputies' powers and deprivation of their powers and deputy immunity, shall be delegated to the Central Election Commission of the Republic of Kazakhstan.
Article 53
Parliament at a joint session of the Chambers shall: 1) introduce changes and additions to the Constitution at the proposal of the President of the Republic of Kazakhstan; 2) approve the reports of the Government, and the Accounts Committee on the control over execution of the republican budget on execution of the republican budget. Nonapproval the report of the Government about execution of the republican budget denotes the expression by the Parliament a vote of no confidence in the Government; 3) have the right to delegate legislative Powers for a term not exceeding one year to the President by twothirds of the votes from the total number of deputies of each Chamber at the initiative of the President; 4) decide issues of war and peace; 5) adopt a decision concerning the use of the Armed Forces of the Republic to fulfill international obligations in support of peace and security at the proposal of the President of the Republic; 6) hear annual messages of the Constitutional Council of the Republic on the state of the constitutional legality in the Republic; 7) form joint commissions of the Chambers; elect and release from office their chairpersons; hear reports on the activity of the commissions; 8) exercise other powers assigned to the Parliament by the Constitution.
Article 54
1. Parliament at separate sessions of the Chambers through consecutive consideration of issues first in the Majilis and then in the Senate shall adopt constitutional laws and law, including: 1) confirm the republican budget and make changes and additions in the budget; 2) establish and cancel the state taxes and tax collections; 3) establish the procedure for resolving the issues of the administrative territorial division of the Republic of Kazakhstan; 4) establish state awards, honorary, military and other titles, ranked positions, diplomatic ranks of the Republic of Kazakhstan, and define state symbols of the Republic; 5) decide issues of state loans and rendering of economic and other assistance by the Republic; 6) decide issues of amnesty to citizens; 7) ratify and denounce international treaties of the Republic. 2. Parliament in separate session of Chambers by consecutive consideration of questions in the beginning in Majilis, and then in the
Senate: 1) discuss the reports on execution of the republican budget; 2) spend second discussion and voting by laws or articles of the law which has caused objections of the President of the Republic, in a month from the day of a direction of objections. Nonobservance of this term denotes the acceptance of objections of the President. If the Majilis and the Senate by the majority of twothirds of votes of total number of deputies from each Chamber confirms the decision adopted earlier, the President shall sign the law within one month. If the President's objections are not overruled, at least by one of Chambers, the law shall be deemed not adopted or adopted in the version proposed by the President. Objections of the Head of the state on the constitutional laws passed by the Parliament are considered in the order provided by the present subparagraph. Thus objections of the President on the constitutional laws shall be overcome by the Parliament not less than three quarters of votes from total number of deputies of each of Chambers; 3) display the initiative about appointment of a republican referendum.
Article 55
The following shall belong to exclusive jurisdiction of the Senate: 1) election and discharge from office, the Chairperson of the Supreme Court and judges of the Supreme Court of the Republic at the proposal of the President of the Republic of Kazakhstan, and swearing them into office; 2) approval of the appointment of the Chairperson of National Bank, the Procurator General and the Chairperson of the Committee of National Security by the President of the Republic of Kazakhstan; 3) deprivation of inviolability of the Procurator General, the Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic; 4) It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 № 254III; 5) performance of functions of the Parliament of the Republic on acceptance of the constitutional laws and laws in time absence of the Majilis caused by the prescheduled termination of its powers; 6) realization of other powers assigned by the Constitution on the Senate of the Parliament.
Article 56
The following belongs to exclusive jurisdiction of the Majilis: 1) accepting for consideration drafts of the constitutional laws brought in Parliament and laws and consideration of these drafts; 2) by a majority of votes from total number of deputies of Chamber consent to the President of the Republic on appointment of the Prime Minister of Republic; 3) announcing regular elections of the President of the Republic; 4) realization of other powers assigned by the Constitution on the Majilis of the Parliament. 2. The Majilis by a majority of votes from total number of deputies of the Majilis at the initiative of not less than onefive from total number of deputies of Majilis has the right to express a vote of no confidence in the Government.
Article 57
Each Chamber of the Parliament independently, without participation of the other Chamber shall: 1) appoint two members of the Constitutional Council to office; appoint two members for a fiveyear term to the Central Election Commission and
three members of the Accounts Committee for control over execution of the republican budget to office; 2) delegate half of the members of the commission formed by Parliament in the case envisaged by paragraph I of article 47 of the Constitution; 3) elect half of the members of joint commissions of the Chambers; 4) terminate powers of the deputies of the Chambers, as well as resolve the issues of depriving deputies of their deputy immunity at the proposal of the Procurator General of the Republic of Kazakhstan; 5) hold Parliamentary hearings on the issues of its jurisdiction; 6) have the right to hear reports of the members of the Government of the Republic on the issues of their activities at the initiative of no less than onethirds from the total number of the deputies of the Chambers. Following the results of hearing the report by a majority of votes from total number of the deputies of the Chambers have the right to accept the reference to the President of the Republic of Kazakhstan about releasing a member of the Government from office in the case of nonobservance of the laws of the Republic. If the President of the Republic refuses such appeal, then the deputies, by a majority of votes from total number of the deputies of the Chambers, shall possess the right to put a question to the President anew on release from the position of a member of the Government on expiration of six months since the first appeal. In this case the President of the Republic shall release from the position of a member of the Government; 7) form coordinating and working bodies of the Chambers; 8) adopt procedural orders of their activities and other decisions on the issues connected with organization and the internal routine of the Chambers.
Article 58
1. The Chambers shall be headed by their chairpersons who are elected by the Senate and the Majilis from among the deputies who have a perfect command of the state language, under secret ballot by a majority of votes from the total number of the deputies of the Chambers. The candidacy for the Chairperson of the Senate shall be nominated by the President of the Republic of Kazakhstan. The candidacy for the Chairperson of the Majilis shall be nominated by the deputies of the Chamber. 2. The Chairpersons of the Chambers may be recalled from office and also have the right to submit their resignation if the majority of the total number of the deputies of the Chambers have voted against them. 3. The Chairpersons of Parliament's Chambers shall: 1) convene sessions of the Chambers and preside over them; 2) exercise general supervision in preparation of the issues under consideration by the Chambers; 3) nominate the candidacies of Deputy Chairpersons to the Chambers; 4) ensure the observance of the procedural orders in the activities of the Chambers; 5) supervise the activities of the coordinating bodies of the Chambers; 6) sign acts issued by the Chambers; 7) propose the candidacies of members to the Constitutional Council, the Central Election Commission and the Accounts Committee for control over execution of the republican budget to the Chambers for appointment to office; 8) fulfill other duties assigned to them by the procedural orders of Parliament. 4. The Chairperson of the Majilis shall: 1) open sessions of Parliament; 2) convene regular joint sessions of the Chambers, preside at regular and extraordinary joint sessions of the Chambers. 5. The chairpersons of the Chambers shall issue instructions on the items
of their jurisdiction.
Article 59
1. Parliament's sessions shall proceed in the form of joint and separate sessions of its (chambers). 2. The first session of Parliament shall be convened by the President of the Republic of Kazakhstan no later than thirty days from the day of publishing of the election results. 3. Regular sessions of the Parliament shall be held once a year from the first working day of September to the last working day of June. 4. Session of Parliament, as a rule, shall be opened by the President of the Republic and closed at joint sessions of the Senate and Majilis. In the period between Parliament's sessions, the President of the Republic of Kazakhstan may call an extraordinary session of the Parliament on his own initiative, at the suggestion of the chairpersons of the Chambers or no less than onethirds from the total number of the deputies of the Parliament. Only the issues that were the reason for convocation shall be reviewed at this session. 5. Joint and separate sessions of the Chambers shall be held on condition that no less than twothirds from the total number of the deputies of each Chamber are present. 6. Joint and separate sessions of the Chambers shall be open. In cases stipulated by the procedural orders, sessions may be closed. The President of the Republic, the Prime Minister and members of the Government, the Chairperson of National Bank, the Procurator General, the Chairperson of the Committee of National Security shall have the right to be present at any session and be heard.
Article 60
1. The Chambers shall form standing committees, the number of which shall not exceed seven in each Chamber. 2. The Senate and Majilis shall have the right to form joint commissions on a parity basis for solution of issues dealing with the joint activity of the Chambers. 3. The committees and commissions shall issue resolutions on items of their jurisdictions. 4. The procedure of formation, the powers and organization of the activities of the committees and commissions shall be determined by law.
Article 61
1. The right of a legislative initiative shall belong to the President the Republic, the deputies of the Parliament, to the Government and shall be realized exclusively in the Majilis. 2. The President of the Republic of Kazakhstan shall have the right to determine priority consideration of draft of laws as well as to declare consideration of a draft of law urgent signifying that Parliament must consider this draft within a month from the day of its submission. If the Parliament does not meet this requirement, the President of the Republic shall have the right to issue a decree having the force of law which shall be. in effect until Parliament adopts a new law as established by the Constitution. 3. Parliament shall have the right to issue laws that regulate the most important public relations, establish fundamental principles and standards dealing with: 1) legal capacity of individuals and legal entities, civil freedoms and rights, obligations and responsibility of individuals and legal entities; 2) conditions of ownership and other rights of property;
3) foundations of organization and activity of state bodies and bodies of local selfadministration, state and military service; 4) taxation, establishment and levying of duties and other obligatory payments; 5) the republican budget; 6) issues of the judicial system and legal proceedings; 7) education, health care and social provision; 8) privatization of enterprises and their property; 9) environmental protection; 10) administrativeterritorial structure of the Republic; 11) ensuring defense and security of the state. All other relations shall be regulated by legislative acts. 4. A draft of law considered and approved by the majority of votes from the total number of the deputies of the Majilis shall be transmitted to the Senate where it shall be considered for no more than sixty days. A draft of law approved by the majority of votes of the total number of deputies of the Senate shall become the law and shall be submitted to the President to be signed within ten days . A draft of law rejected as a whole by the majority of votes from the total number of the Senate's deputies shall be returned to the Majilis. If the Majilis approves the draft of law again by the majority of twothirds of votes from the total number of its deputies, it shall be transferred to the Senate for a second discussion and voting. A twice rejected draft may not be submitted again during the same session. 5. Amendments and additions to a draft of law proposed by the majority of votes from the total number of the Senate's deputies shall be sent to the Majilis. If the Majilis by the majority of votes from the total number of its deputies agrees with the proposed amendments and additions, the law shall be deemed to be adopted. If the Majilis by the same majority of votes objects to the amendments and additions proposed by the Senate, the disagreement between the Chambers shall be resolved through conciliatory procedures. 51. The draft of the constitutional law considered and approved not less than twothirds of votes from the total number of the deputies of the Majilis shall be transmitted to the Senate where it shall be considered for no more than sixty days. Adopted not less than twothirds of votes of total number of deputies of the Senate the draft shall become the constitutional law and within ten days shall be submitted to the President of the Republic for the signature. The rejecting the whole draft of the constitutional law shall be carried out by Majilis or the Senate by the majority of votes from total number of the deputies of the Chamber. Brought by the Senate not less than two thirds of votes of its deputies of changes and additions in the draft of the constitutional law shall direct to Majilis. If the Majilis not less than twothirds of votes of its deputies shall agree with the changes brought by the Senate and additions, the constitutional law shall be considered accepted. If the Majilis at voting by the changes brought by the Senate and additions shall be disagreed with them not less than twothirds of votes of deputies disagreements between Chambers shall be resolved by conciliation procedures. 6. Drafts of law envisioning reduction of state revenues or increase in state expenditures may be submitted only when supplied with the positive resolution of the Government of the Republic. For drafts of the acts brought in Majilis of the Parliament as the legislative initiative of the President of the Republic, presence of such conclusion shall not required. 7. In the case when of a draft of law submitted by the Government is not adopted, the PrimeMinister shall have the right to raise an issue of confidence in the Government at a joint session of the Chambers. Voting on this issue shall be held not earlier than within fortyeight hours from the moment of calling for a vote of confidence. If the call for a vote of no confidence does not receive the majority of votes from total number of deputies of each of Chambers, a draft of law shall be deemed adopted without voting. However, the Government may not use this right more
than twice a year.
Article 62
1. The Parliament shall adopt legislative acts in the form of laws of the Republic of Kazakhstan, resolutions of the Parliament, resolutions of the Senate and the Majilis having obligatory force on the entire territory of the Republic. 2. Laws of the Republic shall come into effect after they are signed by the President of the Republic. 3. Amendments and additions to the Constitution shall be introduced by the majority of no less than threefourths of votes from the total number of the deputies of each chamber. 4. Constitutional laws shall be adopted on the issues stipulated by the Constitution by the majority of no less than twothirds of votes from the total number of the deputies of each Chamber. 5. Legislative acts of the Parliament and its Chambers shall be adopted by the majority of votes from the total number of the deputies of the Chambers unless otherwise stipulated by the Constitution. 6. No less than two readings introducing amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan shall be obligatory. 7. Laws of the Republic, resolutions of the Parliament and its Chambers must not contradict the Constitution. Resolutions of the Parliament and its Chambers must not contradict laws. 8. The procedure for development, submission, discussion, bringing into effect and promulgation of legislative and other regulatory legal acts of the Republic shall be regulated by a special law and the procedural orders of Parliament and its Chambers.
Article 63
1. The President of the Republic of Kazakhstan after consultations of the Chairpersons of the Chambers of the Parliament and the Prime Minister may dissolve the Parliament or the Majilis of the Parliament. 2. The Parliament and the Majilis of the Parliament may not be dissolved in the period of a state of emergency or martial law, during the last six months of the President's term, as well as within a year after a previous dissolution.
Section V The Government
Article 64
1. The Government shall implement the executive power of the Republic of Kazakhstan, head the system of executive bodies and exercise supervision of their activity. 2. The Government shall be a collegial body and in its entire activity responsible before the President of the Republic, and in the cases
provided by the Constitution, � before the Majilis of the Parliament and the Parliament. 3. Members of the Government shall be accountable to the Chambers of Parliament in the case stipulated by paragraph 6 of Article 57 of the Constitution. 4. The jurisdiction, the procedure of organization and activity of the Government shall be determined by constitutional law.
Article 65
1. The Government shall be formed by the President of the Republic of Kazakhstan according to the procedure stipulated by this Constitution. 2. Suggestions about the structure and composition of the Government shall be submitted to the President of the Republic of Kazakhstan by the Prime Minister of the Republic within ten days after his appointment. 3. The members of the Government shall take an oath to the people and President of Kazakhstan.
Article 66
The Government shall: 1) develop the main directions of the socioeconomic policy of the state, its defense capability, security, guarantee of public order and organize their realization; 2) present to the Parliament the republican budget and a report about its performance, ensure implementation of the budget; 3) introduce draft of laws into the Majilis and ensure enforcement of laws; 4) organize management of state property; 5) develop measures for the conduct of the foreign policy of the Republic of Kazakhstan; 6) manage the activity of ministries, state committees, other central and local executive bodies; 7) annul or suspend completely or partially, the effect of acts of ministries, state committees, other central and local executive bodies of the Republic; 8) appoint to and release from office heads of central executive bodies not encompassed by the Government; 9) It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 07.10.98 № 284I. 10) perform other functions assigned to it by this Constitution, laws and acts of the President.
Article 67
The Prime Minister of the Republic of Kazakhstan shall: 1) organize and supervise the work of the Government, personally answer for its work; 2) It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 № 254III; 3) sign resolutions of the Government; 4) report the main directions of the Government's activity and all of its important decisions to the President; 5) perform other functions connected with organization and supervision of the Government's activity.
Article 68
1. Members of the Government shall be independent in making decisions within their competence and bear personal responsibility before the Prime Minister for the activity of bodies subordinated to them . A member of the Government who does not agree with the policy, pursued by the Government, or who does not pursue it shall resign or subjected to release from his office. 2. Members of the Government shall not have right to be deputies of a representative body, hold other paid offices except teaching, scientific and other creative activities, engage in entrepreneurial activity, enter governing body or a supervisory board of a commercial organization, except for cases when it is their job responsibilities according to the legislation.
Article 69
1. The Government of the Republic of Kazakhstan shall issue resolutions on the items of its jurisdiction having obligatory force on the entire territory of the Republic. 2. The Prime Minister of the Republic shall issue directions having mandatory force on the entire territory of the Republic. 3. Resolutions of the Government and directions of the Prime Minister must not contradict the Constitution, legislative acts, decrees and resolutions of the President of the Republic.
Article 70
1. The Government shall resign its powers to the newly elected President of the Republic of Kazakhstan. Before again selected Majilis of the Parliament the Prime Minister of the Republic have the right to raise an issue of confidence in the Government. In case of expression by Majilis of confidence, the Government shall continue to fulfill the responsibilities, if other is not solved by the President of the Republic. 2. The Government and any of its members shall have the right to submit a resignation to the President of the Republic of Kazakhstan if they consider further performance of the functions assigned to them to be impossible. 3. The Government shall submit its resignation to the President of the Republic of Kazakhstan in the event that Majilis of the Parliament or the Parliament pass a vote of no confidence in the Government. 4. The President of the Republic within a period of ten days shall consider the issue of accepting or declining the resignation. 5. Acceptance of the resignation shall denote the termination of the powers of the Government or a respective member. Acceptance of the resignation of the Prime Minister shall denote the termination of the powers of the entire Government. 6. In the event that the resignation of the Government or its member is declined, the President shall charge the Government or its member with continued performance of their responsibilities. 7. The President of the Republic shall have the right on his own initiative to adopt a decision to terminate the powers of the Government and to release any of its members from their offices. The release of the Prime Minister from office shall denote the termination of the powers of the entire Government.
Section VI The Constitutional Council
Article 71
1. The Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan shall consist of seven members whose powers shall last for six years. The exPresidents of the Republic shall have the right to be lifelong members of the Constitutional Council 2. The Chairperson of the Constitutional Council shall be appointed by the President of the Republic, and in case the votes are equally divided, his vote shall be decisive. 3. Two members of the Constitutional Council shall be appointed by the President of the Republic, on two members shall be appointed accordingly by the Senate and the Majilis. Half of the members of the Constitutional Council shall be renewed every three years. 4. The Chairperson and members of the Constitutional Council shall not be deputies, hold paid offices except teaching, scientific or other creative
activities, engage in entrepreneurial activity, enter a governing body or a supervisory board of a commercial organization. 5. The Chairperson and members of the Constitutional Council during their term in office may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the consent of Parliament, except in cases of being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes. 6. Organization and activity of the Constitutional Council shall be regulated by Constitutional Law.
Article 72
1. The Constitutional Council by appeal of the President of the Republic of Kazakhstan, the chairperson of the Senate, the Chairperson of Majilis, not less than onefifth of the total number of deputies of Parliament, the Prime Minister shall: 1) decide on the correctness of conducting the elections of the President of the Republic, deputies of Parliament, and conducting an allnation referendum in case of dispute; 2) consider the laws adopted by Parliament with respect to their compliance with the Constitution of the Republic before they are signed by the President; 21) consider the decisions adopted by the Parliament and its Chambers to their compliance with the Constitution of the Republic; 3) consider the international treaties of the Republic with respect to their compliance with the constitution, before they are ratified; 4) officially interpret the standards of the Constitution; 5) conclude in cases stipulated by paragraphs 1 and 2 of Article 47 of the Constitution. 2. The Constitutional Council shall consider the appeals of courts of law in cases stipulated by Article 78 of the Constitution.
Article 73
1. The inauguration of the President, registration of the elected deputies of Parliament or results of allnation referendum snail be suspended in cases of appeal to the Constitutional Council on issues mentioned in subparagraph 1) of paragraph 1 of Article 72 of the Constitution. 2. The term of signing or ratifying of the corresponding acts shall be suspended in case of appeal to the (constitutional Council on issues mentioned in subparagraphs 2) and 3) of paragraph I of Article 72 of the Constitution. 3. The Constitutional Council shall pass a resolution within one month from the day of appeal. This period of time, at the demand of the President or the Republic, may be shortened by 10 days if the issue is urgent. 4. The President of the Republic may object, in whole or in part to the resolutions of the Constitutional Council. These objections shall be overruled by twothirds of the votes of the total number of the members of the Constitutional Council. If the objections of the President are not overruled, the resolution of the Constitutional Council shall be considered not adopted.
Article 74
1. Laws and international treaties recognized not to be in compliance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, may not be signed or, accordingly, ratified and brought into effect. 2. Laws and other normative legal acts, recognized unconstitutional, as infringing on the rights and freedoms of an individual and citizen secured
by the Constitution, shall be canceled and shall not be in effect. 3. Constitutional Council shall come into effect from the day they are adopted, shall be binding on the entire territory of the Republic, final and not subject to appeal.
Section VII Court and justice
Article 75
1. Justice in the Republic of Kazakhstan shall be exercised only by the court. 2. Judicial power shall be exercised through the constitutional, civil, administrative, criminal and other forms of judicial procedure as established by law. In cases, stipulated by law, criminal procedure shall be carried out with participation of jurymen. 3. The courts of the Republic shall be the Supreme Court of the Republic, local and other courts of the Republic established by law. 4. The judicial system of the Republic shall be established by the Constitution of the Republic and the constitutional law. The establishment of special and extraordinary courts under any name shall not be allowed.
Article 76
1. Judicial power shall be exercised on behalf of the Republic of Kazakhstan and shall be intended to protect the rights, freedoms, and legal interests of the citizens and organizations for ensuring the observance of the Constitution, laws, other regulatory legal acts, and shall ensure international treaties of the Republic. 2. Judicial power shall be extended to all cases and disputes arising on the basis of this Constitution, laws, other regulatory legal acts, international treaties of the Republic. 3. Decisions, sentences and other judgments of courts shall have an obligatory force on the entire territory of the Republic.
Article 77
1. A judge when executing justice shall be independent and subordinate only to the Constitution and the law. 2. Any interference in the activity of the court in the exercise of justice shall be inadmissible and accountable by the law. Judges shall not be held accountable with regard to specific cases. 3. In application of law a judge must be guided by the following principles: 1) a person shall be considered to be innocent of committing a crime until his guilt is established by a court's sentence that has come into force; 2) no one may be subject twice to criminal or administrative prosecution for one and the same offense; 3) no one may have his jurisdiction, as stipulated by law changed without his consent; 4) everyone shall have the right to be heard in court; 5) the laws establishing or intensifying liability, imposing new responsibilities on the citizens or deteriorating their conditions shall have no retroactive force. If after the commitment of an offense accountability for it is canceled by law or reduced, the new law shall be applied; 6) the accused shall not be obligated to prove his innocence; 7) no person shall be compelled to give testimony against oneself, one's spouse and close relatives whose circle is determined by law. The clergy shall not be obligated to testify against those who confided in them with some information at a confession;
8) any doubts of a person's guilt shall be interpreted in the favor of the accused; 9) evidence obtained by illegal means shall have no juridical force. No person may be sentenced on the basis of his own admission of guilt; 10) application of the criminal law by analogy shall not be allowed. 4. The principles of justice established by the Constitution shall be common and uniform for all courts and judges in the Republic.
Article 78
1. The courts shall have no right to apply laws and other regulatory legal acts infringing on the rights and liberties of an individual and a citizen established by the Constitution. If a court finds that a law or other regulatory legal act subject to application infringes on the rights and liberties of an individual and a citizen it shall suspend legal proceedings and address the Constitutional Council with a proposal to declare that law unconstitutional.
Article 79
1. Courts shall consist of permanent judges whose independence shall be protected by the Constitution and law. A judge's powers may be terminated or suspended exclusively on the grounds established by law. 2. A judge may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment, imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the consent of the President of the Republic of Kazakhstan based on a conclusion of the Highest Judicial Council of the Republic or in a case stipulated by paragraph 3) of Article 55 of the Constitution; without the consent of Senate except for the cases of being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes. 3. Judges may be citizens of the Republic who have reached twentyfive years of age, have a higher juridical education, length of service of not less than two years in the legal profession and who have passed a qualification examination. Additional requirements to the judges of the courts of the Republic may be established by law. 4. The office of a judge shall be incompatible with a deputy's mandate, holding other paid offices except teaching, research or other creative activity engaging in other entrepreneurial activity, or being a member of a managing body or supervisory board of a commercial enterprise.
Article 81
The Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall be the highest judicial body for civil, criminal and other cases which are under local and other courts, exercises the supervision over their activities in the forms of juridical procedure stipulated by law, and provide interpretation on the issues of judicial practice.
Article 82
1. The Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall be elected by the Senate at the proposal of the President of the Republic, based on a recommendation of the Highest Judicial Council. 2. The Chairpersons and judges of local and other courts shall be appointed by the President of the Republic at the recommendation of the Highest Judicial Court. 3. In courts according to the constitutional law judicial boards can be created. The order of investment with powers of chairperson of judicial boards shall be defined by the constitutional law.
4. The Highest Judicial Council shall consist of the Chairperson and two other persons, who are appointed by the President of the Republic. 5. The status the organization of work of the Highest Judicial Council shall be determined by law.
Article 82
1. The Chairperson and judges of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan shall be elected by the Senate at the proposal of the President of the Republic based on a recommendation of the Highest Judicial Council. 2. The Chairpersons and judges of local and other courts shall be appointed by the President of the Republic at the recommendation of the Highest Judicial Court. 3. In courts according to the constitutional law judicial boards can be created. The order of investment with powers of chairperson of judicial boards shall be defined by the constitutional law. 4. The Highest Judicial Council shall consist of the Chairperson and two other persons, who are appointed by the President of the Republic. 5. The status the organization of work of the Highest Judicial Council shall be determined by law.
Article 83
1. The procurator's office on behalf of the state shall exercise the highest supervision over exact and uniform application of law, the decrees of the President of the Republic of Kazakhstan and other regulatory legal acts on the territory of the Republic, legality of preliminary investigation, inquest and inspection, administrative and executive legal procedure; and take measures for exposure and elimination of any violations of the law, the independence of courts as well as the appeal of laws and other regulatory legal acts contradicting the Constitution and laws of the Republic. The Procurator's office of the Republic shall represent interest of the state in court as well as conduct criminal prosecution in cases using procedures and within the limits, stipulated by law. 2. The procurator's office of the Republic shall be a unified centralized system with subordination of junior procurators to their seniors and the Procurator General of the Republic. It shall exercise its authorities independently of other state bodies and officials and be accountable only to the President of the Republic. 3. The Procurator General of the Republic during the term of his office may not be arrested, subject to detention, measures of administrative punishment imposed by a court of law, arraigned on a criminal charge without the consent of the Senate except for the cases of being apprehended on the scene of a crime or committing grave crimes. The term of the Procurator General shall be five years. 4. The jurisdiction, organization and procedure of the activity of the procurator's office of the Republic shall be determined by law.
Article 84
It was excluded according to Law of the Republic of Kazakhstan 21.05.07 № 254III.
Section VIII Local public administration and selfadministration
Article 85
Local public administration shall be exercised by local representative and executive bodies which are responsible for the state of affairs of the respective territory.
Article 86
1. Local representative bodies maslikhats shall express the will of the population of respective administrativeterritorial units and with regard to the common public interests shall determine the measures needed for its realization, and control their implementation. 2. Maslikhats shall be elected by the population on the basis of universal, equal suffrage under secret ballot for a fiveyear term. 3. A deputy of a maslikhat may be a citizen of the Republic of Kazakhstan who has reached twenty years of age. A citizen of the Republic may be a deputy of only one maslikhat. 4. The jurisdiction of maslikhats shall include: 1) approval of plans, economic and social programs for development of the territory, local budget and reports of their performance; 2) decision of issues of local administrativeterritorial organization in their jurisdiction; 3) consideration of reports by heads of local executive bodies on the issues delegated by law to the jurisdiction of a maslikhat; 4) formation of standing commissions and other working bodies of a maslikhat, nearing reports about their activity, decision of other issues connected with organization of the work of a maslikhat; 5) exercise other authorities for insuring of the rights and legitimate interests of citizens in accordance with the legislation of the Republic. 5. The powers of a maslikhat shall be prematurely terminated by the President of the Republic, and also in the case of adoption of a decision about selfdissolution. 6. The jurisdiction of maslikhats, procedure of their organization and activity, and legal status of their deputies shall be established by law.
Article 87
1. Local executive bodies shall be a part of a unified system of the executive bodies of the Republic of Kazakhstan, and ensure conduct of the general state policy of the executive power in conjunction with the interests and development needs of the respective territory. 2. The jurisdiction of local executive bodies shall include: 1) development of drafts of plans, economic and social programs for development of the territory, local budget and provision of their realization; 2) management of public property; 3) appointment to and release from office the heads of local executive bodies, resolution of other issues connected with organization of the work of local executive bodies; 4) exercise other powers delegated to local executive bodies by the legislation of the Republic in the interests of local public administration. 3. A local executive body shall be headed by an akim of the respective administrativeterritorial unit who is a representative of the President and the Government of the Republic. 4. Akims of the oblasts, major cities and the capital shall be appointed to office by the President of the Republic from the consent maslikhats accordingly oblasts, major cities and the capital. Akims of other administrativeterritorial units shall be appointed or elected to office in the order, determined by the President of the Republic of Kazakhstan. The President of the Republic shall have the right to release akims from office at his own discretion. 5. At the initiative of not less than onefifth from total number of deputies of maslikhat can be brought to the question on expression of a vote of no
confidence in the akim. In this case maslikhat by a majority of votes from total number of its deputies have the right to express nonconfidence in the akim and raise the issue of his release from office respectively before the President of the Republic or a senior akim. The powers of akims of the oblasts, the major cities and the capital shall terminate when a newly elected President assumes office. 6. The jurisdiction of local executive bodies, organization and procedure of their activity shall be established by law.
Article 88
1. Maslikhats shall adopt decisions on the issues of their jurisdiction, akims shall adopt decisions and resolutions which are binding on the territory of the respective administrativeterritorial unit. 2. Drafts of decisions of maslikhats envisioning a reduction of local budgetary revenues or an increase of local budgetary expenditures may be submitted for consideration only with a positive resolution of the akim. 3. Decisions of maslikhats not corresponding to the Constitution and the laws of the Republic of Kazakhstan may be annulled by a legal process. 4. Decisions and resolutions of akims may be respectively annulled by the President, the Government of the Republic of Kazakhstan or a senior akim, as well as by a legal process.
Article 89
1. In the Republic of Kazakhstan, local selfadministration which ensures that the issues of local significance shall be resolved independently by the population, shall be recognized. 2. Local selfadministration shall be exercised by the population directly as well as through maslikhats and other bodies of local selfadministration in local communities, covering the territories, on which groups of the population live compactly. The realization of state functions shall be delegated to local self administration according to the law. 3. The organization and the activity of local selfadministration shall be regulated by the law. 4. The independence of the bodies of local selfadministration shall be guaranteed within the limits of their powers established by law.
Section IX Concluding and transitional provisions
Article 90
1. The Constitution of the Republic of Kazakhstan adopted at an allnation referendum shall come into effect from the day of official publication of the results of the referendum with the simultaneous termination of the functioning of the previously adopted Constitution of the Republic of Kazakhstan. 2. The day of adoption of the Constitution at the allnation referendum shall be proclaimed a national holiday the Constitution Day of the Republic of Kazakhstan.
Article 91
1. Amendments and additions to the Constitution of the Republic of Kazakhstan may be introduced only by an allnation referendum held by the decision of the President of the Republic made on his own initiative, at the recommendation of Parliament or the Government. The draft of
amendments and additions to the Constitution shall not be submitted to an allnation referendum if the President decides to pass it to the consideration of Parliament. In this case, Parliament's decision shall be adopted according to the procedure established by this Constitution. In case the President of the Republic refuses the proposal of the Parliament on submission of amendments and additions to the Constitution for the consideration of the Republican referendum, the Parliament has the right by majority of not less than fourfifths of votes of the total number of deputies of each Chamber of the Parliament to adopt the law on making of these amendments and additions to the Constitution. In such case the President of the Republic shall sign this law or submit it for the consideration of the Republican referendum which shall be deemed valid if more than half of the Republican citizens, possessing the right to participate in the Republican referendum, take part in it. Amendments and additions to the Constitution, which are submitted for the consideration of the Republican referendum, shall be deemed adopted, if more than half of citizens, taking part in it, vote for it, not less than in twothirds of the oblasts, major cities and the capital. 2. The unitary status and territorial integrity of the Republic, the forms of government may not be changed.
Article 92
1. The constitutional laws must be adopted within a year from the day of enactment of the Constitution. If the laws called constitutional in the Constitution or the acts having the force thereof have been adopted by the moment of enactment of the Constitution, they are brought into accordance with the Constitution and deemed to be the constitutional laws of the Republic of Kazakhstan. 2. Other laws named in the Constitution must be adopted according to the procedure and within the terms determined by the Parliament but no later than two years after the enactment of the Constitution. 3. The decrees of the President of the Republic published within the term of his exercise of additional powers in accordance with the law of the Republic of Kazakhstan from December 10, 1993 "On Temporary Delegation of Additional Powers to the President of the Republic of Kazakhstan and Heads of Local Administration" and having the force of law shall attain the force of law and may be altered, amended or annulled according to the procedure stipulated for alteration, amendment or annulment of the laws of the Republic. The decrees of the President of the Republic published within a term he exercises additional powers on the issues stipulated by paragraphs 1215, 18 and 20 of article 64 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan adopted on January 28, 1993 shall not be subject to approval by Parliament of the Republic. 4. The legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of enactment of this Constitution shall be applied in the part that does not contradict it and within two years from the day of the adoption of the Constitution must be brought into accordance with it.
Article 93
With the purpose of implementation of article 7 of the Constitution, the Government, local representative and executive bodies must create all necessary organizational, material and technical conditions for fluent and freeofcharge mastery of the state language by all citizens of the Republic of Kazakhstan in accordance with a special law.
Article 94
The President of the Republic of Kazakhstan elected in accordance with
the legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of enactment of this Constitution shall acquire the powers of the President of the Republic of Kazakhstan stipulated by it and exercise them during the term established by the decision adopted at the allnation referendum of April 29, 1995. By consent of the President of the Republic of Kazakhstan the present term of the powers of the President of the Republic may be reduced by resolution of the Parliament of the Republic, adopted at the joint session of its Chambers by the majority of votes of the total number of deputies of each Chamber. In such case the Majilis of the Parliament within one month shall order elections of the President of the Republic of Kazakhstan. The President of the Republic, elected according to the results of these elections, shall take the oath within one month since the day of publication of the results of elections and exercise his duties before taking office of the President of the Republic, elected in regular Presidential elections, which shall be held after the expiration of a sevenyear term on the first Sunday of December. 2. The VicePresident of the Republic of Kazakhstan elected in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan functioning at the moment of enactment i this Constitution shall preserve his powers until the expiration of the term for which he was elected.
Article 941
Position of paragraph 1 of article 41 of the Constitution, defining a term of powers of the President of the Republic, shall be applied to the person who will be elected by the President of the Republic following the results of presidential election spent in connection with the expiration of a seven year term of powers of the President of the Republic, elected in the elections on December 4th 2005.
Article 95
1. One half of the deputies of the Senate of the first convocation shall be elected for a fouryear term, the other half of the deputies shall be elected for a twoyear term in the procedure, established by Constitutional Law. 2. Provisions of the Constitution of the Republic of Kazakhstan on elections of deputies of the Majilis of the Parliament on the basis of Party Lists shall be applied from the beginning of elections of deputies of the Majilis of the Parliament of the second convocation.
Article 96
The Cabinet of Ministers of the Republic of Kazakstan from the day of enactment of this Constitution shall acquire the rights, obligations and responsibility of the Government of the Republic of Kazakhstan.
Article 97
The first composition of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan shall be formed in the following manner: the President of the Republic, the Chairperson of the Senate of Parliament, the Chairperson of the Majilis of Parliament shall each appoint one member to the Constitutional Council for a threeyear term and shall each appoint one member to the Constitutional Council for a sixyear term. The Chairperson of the Constitutional Council shall be appointed by the President of the Republic for a sixyear term.
Article 98
1. The justice and investigation bodies stipulated by this Constitution shall be formed according to the procedure and within the terms stipulated by the respective laws. The functioning juridical and inquiry bodies shall retain their powers until new bodies are formed. 2. Judges of the Supreme Court and the Highest Arbitration Court and local courts of the Republic of Kazakhstan shall retain their powers until the formation of courts, as stipulated by the constitution. Vacant offices of judges shall be filled according to the procedure, established by the Constitution.
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Мұрағаттық версия
Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды
Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген
Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде
мемлекеттiлiк құра отырып,
өзiмiздi еркiндiк, теңдiк және татулық
мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық
қоғам деп ұғына отырып,
дүниежүзiлiк қоғамдастықта лайықты орын
алуды тiлей отырып,
қазiргi және болашақ ұрпақтар алдындағы
жоғары жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып,
өзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге
ала отырып
осы Конституцияны қабылдаймыз.
I бөлім
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап
1. Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және
адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары.
2. Республика қызметiнiң түбегейлi принциптерi: қоғамдық татулық пен саяси
тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық
патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен,
оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу.
Ескерту. 1-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2001.12.21 N 18/2 қаулысымен.
2-бап
1. Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару нысанындағы бiртұтас
мемлекет.
2. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Мемлекет өз
аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы, оның елордасының мәртебесі
заңмен белгіленеді. Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады.
4. Қазақстан Республикасы және Қазақстан атауларының мәнi барабар.
Ескерту. 2-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2003.04.23 N 4 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
3-бап 1. Мемлекеттiк билiктiң бiрден-бiр бастауы - халық.
2. Халық билiктi тiкелей республикалық референдум және еркiн сайлау арқылы
жүзеге асырады, сондай-ақ өз билiгiн жүзеге асыруды мемлекеттiк органдарға бередi.
3. Қазақстан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Билiктi
иемденiп кетушiлiк заң бойынша қудаланады.
Халық пен мемлекет атынан билiк жүргiзуге Республика Президентiнiң, сондай-
ақ өзiнiң конституциялық өкiлеттiгi шегiнде Парламенттiң құқығы бар. Республика
Үкiметi мен өзге де мемлекеттiк органдар мемлекет атынан оларға берiлген
өкiлеттiктерi шегiнде ғана билiк жүргiзедi.
4. Республикада мемлекеттiк билiк бiртұтас, ол Конституция мен заңдар
негiзiнде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлiну, олардың тежемелiк
әрi тепе-теңдiк жүйесiн пайдалану арқылы, өзара iс-қимыл жасау принципiне сәйкес
жүзеге асырылады.
Ескерту. 3-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2001.04.12 N 1/2 қаулысымен.
4-бап 1. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған сәйкес
заңдардың, өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң, халықаралық шарттары мен
Республиканың басқа да мiндеттемелерiнiң, сондай-ақ Республика Конституциялық
Кеңесiнiң және Жоғарғы Соты нормативтiк қаулыларының нормалары болып табылады.
2. Конституцияның ең жоғары заңды күшi бар және Республиканың бүкiл
аумағында ол тiкелей қолданылады.
3. Республика бекiткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан
басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн заң шығару талап
етiлетiн жағдайдан басқа реттерде, тiкелей қолданылады.
4. Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар
жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен мiндеттерiне қатысты
нормативтiк құқықтық актiлердi ресми түрде жариялау оларды қолданудың мiндеттi
шарты болып табылады.
Ескерту. 4-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.10.11 N 18/2, 4-бапқа түсіндірме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2009.11.05 N 6 қаулыларымен.
5-бап
1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әр-алуандылық танылады.
Мемлекеттiк органдарда партия ұйымдарын құруға жол берiлмейдi.
2. Қоғамдық бiрлестiктер заң алдында бiрдей. Қоғамдық бiрлестiктер iсiне
мемлекеттiң және мемлекет iсiне қоғамдық бiрлестiктердiң заңсыз араласуына,
қоғамдық бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың қызметiн жүктеуге жол берiлмейдi.
3. Мақсаты немесе iс-әрекетi Республиканың конституциялық құрылысын күштеп
өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiруге,
әлеуметтiк, нәсiлдiк, ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық араздықты қоздыруға
бағытталған қоғамдық бiрлестiктер құруға және олардың қызметiне, сондай-ақ заңдарда
көзделмеген әскерилендiрiлген құрамалар құруға тыйым салынады.
4. Республикада басқа мемлекеттердiң саяси партиялары мен кәсiптiк
одақтарының қызметіне, дiни негiздегi партияларға, сондай-ақ саяси партиялар мен
кәсiптiк одақтарды шетелдiк заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен
халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берiлмейдi.
5. Шетелдiк дiни бiрлестiктердiң Республика аумағындағы қызметi, сондай-ақ
шетелдiк дiни орталықтардың Республикадағы дiни бiрлестiктер басшыларын тағайындауы
Республиканың тиiстi мемлекеттiк органдарымен келiсу арқылы жүзеге асырылады.
Ескерту. 5-баптың 4-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.06.07 N 4/2 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
6-бап
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және
бiрдей қорғалады.
2. Меншiк мiндет жүктейдi, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игiлiгіне де
қызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiң өз
құқықтарын жүзеге асыру көлемi мен шектерi, оларды қорғау кепiлдiктерi заңмен
белгiленедi.
3. Жер және оның қойнауы, су көздерi, өсiмдiктер мен жануарлар дүниесi,
басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-ақ заңда
белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мүмкiн.
Ескерту. 6-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.11.03 N 19/2, 6-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2000.04.13 N 2/2, 2003.04.23 N 4, 6-баптың 1-тармағына
түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12 N 1/2 қаулыларымен.
7-бап 1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi.
2. Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында
орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн жағдай
туғызуға қамқорлық жасайды.
8-бап
Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптерi мен нормаларын
құрметтейдi, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршiлiк қарым-қатынас
жасау, олардың теңдiгi мен бiр-бiрiнiң iшкi iстерiне араласпау, халықаралық
дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жүргiзедi, қарулы күштi бiрiншi болып
қолданудан бас тартады.
Ескерту. 8-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.04.12
N 1/2 қаулысымен.
9-бап
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк рәміздері - Туы, Елтаңбасы және Гимнi
бар. Олардың сипаттамасы және ресми пайдаланылу тәртiбi конституциялық заңмен
белгiленедi.
Ескерту. 9-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
II бөлім
АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ
10-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және
тоқтатылады, ол қандай негiзде алынғанына қарамастан, бiрыңғай және тең болып
табылады.
2. Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзiнiң
азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге
аластауға болмайды.
3. Республика азаматының басқа мемлекеттiң азаматтығында болуы танылмайды.
Ескерту. 10-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
2003.12.01 N 12 қаулысымен.
11-бап 1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгiленбесе, Қазақстан
Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.
2. Республика өзiнiң одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және
оларға қамқорлық жасауға кепiлдiк бередi.
12-бап 1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепiлдiк берiледi.
2. Адам құқықтары мен бостандықтары әркiмге тумысынан жазылған, олар
абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтiк
құқықтық актiлердiң мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады.
3. Республиканың азаматы өзiнiң азаматтығына орай құқықтарға ие болып,
мiндеттер атқарады.
4. Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе,
шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшiн белгiленген
құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ мiндеттер атқарады.
5. Адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы
басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық құрылыс пен
қоғамдық имандылыққа нұқсан келтiрмеуге тиiс.
Ескерту. 12-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
2003.12.01 N 12, 2007.04.18 N 4 Қаулыларымен.
13-бап
1. Әркiмнiң құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқығы бар және өзiнiң
құқықтары мен бостандықтарын, қажеттi қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы
келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға хақылы.
2. Әркiмнiң өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы
бар.
3. Әркiмнiң бiлiктi заң көмегiн алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде
заң көмегi тегiн көрсетiледi.
Ескерту. 13-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.03.22 N 7/2, 2002.02.15 N 1 қаулыларымен.
14-бап
1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрi тең.
2. Тегiне, әлеуметтiк, лауазымдық және мүлiктiк жағдайына, жынысына,
нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жерiне байланысты
немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды.
Ескерту. 14-баптың 1 және 2-тармақтарына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 1999.03.10 N 2/2, 14-баптың 1-тармағына түсініктеме
берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.22 N 7/2 қаулыларымен.
15-бап
1. Әркiмнiң өмiр сүруге құқығы бар.
2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы
адамдардың қаза болуымен байланысты террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ
соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен
белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы өтініш ету хақы
бар.
Ескерту. 15-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2003.01.30 N 10 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
16-бап 1. Әркiм өзiнiң жеке басының бостандығына құқығы бар.
2. Заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен
тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану құқығы
берiледi. Соттың санкциясынсыз адамды жетпiс екi сағаттан аспайтын мерзiмге ұстауға
болады.
3. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбiр адам сол
ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың (қорғаушының)
көмегiн пайдалануға құқылы.
Ескерту. 16-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
2003.12.31 N 13 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
17-бап
1. Адамның қадiр-қасиетiне қол сұғылмайды.
2. Ешкiмдi азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездiк
немесе адамдық қадiр-қасиетiн қорлайтындай жәбiр көрсетуге не жазалауға болмайды.
18-бап 1. Әркiмнiң жеке өмiрiне қол сұғылмауына, өзiнiң және отбасының құпиясы
болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.
2. Әркiм өзiнiң жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан
хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерiнiң, почта, телеграф арқылы және басқа
жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы бар. Бұл құқықты
шектеуге заңда тiкелей белгiленген реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.
3. Мемлекеттiк органдар, қоғамдық бiрлестiктер, лауазымды адамдар және
бұқаралық ақпарат құралдары әрбiр азаматқа өзiнiң құқықтары мен мүдделерiне қатысты
құжаттармен, шешiмдермен және ақпарат көздерiмен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз
етуге мiндеттi.
Ескерту. 18-бабы 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конститутциялық
Кеңесінің 2009.08.20 N 5 Нормативтік қаулысы
19-бап 1. Әркiм өзiнiң қай ұлтқа, қай партияға және қай дiнге жататынын өзi
анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы.
2. Әркiмнiң ана тiлi мен төл мәдениетiн пайдалануға, қарым-қатынас,
тәрбие, оқу және шығармашылық тiлiн еркiн таңдап алуға құқығы бар.
20-бап
1. Сөз бен шығармашылық еркiндiгiне кепiлдiк берiледi. Цензураға тыйым
салынады.
2. Әркiмнiң заң жүзiнде тыйым салынбаған кез келген тәсiлмен еркiн ақпарат
алуға және таратуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк құпиясы болып
табылатын мәлiметтер тiзбесi заңмен белгiленедi.
3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертудi, оның тұтастығын
бұзуды, мемлекет қауiпсiздiгiне нұқсан келтiрудi, соғысты, әлеуметтiк, нәсiлдiк,
ұлттық, дiни, тектiк-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездiк пен
зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгiттеуге жол берiлмейдi.
21-бап
1. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбiр адам, заңда
көрсетiлгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты
мекендi өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.
2. Әркiмнiң Республикадан тыс жерлерге кетуiне құқығы бар. Республика
азаматтарының Республикаға кедергiсiз қайтып оралуына құқығы бар.
22-бап
1. Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар.
2. Ар-ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық
құқықтар мен мемлекет алдындағы мiндеттерге байланысты болмауға немесе оларды
шектемеуге тиiс.
23-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығы бар.
Қоғамдық бiрлестiктердiң қызметi заңмен реттеледi.
2. Әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау
органдарының қызметкерлерi мен судьялар партияларда, кәсiптiк одақтарда болмауға,
қандай да бiр саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиiс.
Ескерту. 23-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.07.05 N 13/2 қаулысымен.
24-бап
1. Әркiмнiң еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдауына
құқығы бар. Ерiксiз еңбекке соттың үкiмi бойынша не төтенше жағдайда немесе соғыс
жағдайында ғана жол берiледi.
2. Әркiмнiң қауiпсiздiк пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына,
еңбегi үшiн нендей бiр кемсiтусiз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан
әлеуметтiк қорғалуға құқығы бар.
3. Ереуiл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгiленген тәсiлдердi қолдана
отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.
4. Әркiмнiң тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс iстейтiндерге
заңмен белгiленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке күндерiне, жыл
сайынғы ақылы демалысқа кепiлдiк берiледi.
Ескерту. 24-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.03.10 N 2/2 қаулысымен.
25-бап
1. Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың шешiмiнсiз тұрғын үйден айыруға жол
берiлмейдi. Тұрғын үйге басып кiруге, оны тексеруге және тiнтуге заңмен белгiленген
реттер мен тәртiп бойынша ғана жол берiледi.
2. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшiн
жағдайлар жасалады. Заңда көрсетiлген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын үй заңмен
белгiленген нормаларға сәйкес мемлекеттiк тұрғын үй қорларынан олардың шама-шарқы
көтеретiн ақыға берiледi.
26-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын
мүлкiн жеке меншiгiнде ұстай алады.
2. Меншiк, оның iшiнде мұрагерлiк құқығына заңмен кепiлдiк берiледi.
3. Соттың шешiмiнсiз ешкiмдi де өз мүлкiнен айыруға болмайды. Заңмен
көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшiн мүлiктен күштеп айыру оның құны
тең бағамен өтелген кезде жүргiзiлуi мүмкiн.
4. Әркiмнiң кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне, өз мүлкiн кез келген заңды
кәсiпкерлiк қызмет үшiн еркiн пайдалануға құқығы бар. Монополистiк қызмет
заңмен реттеледi әрi шектеледi. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
Ескерту. 26-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.06.16 N 6/2, 2000.12.20 N 21/2, 2005.07.01 N 4, 2007.05.28 N
5 Қаулыларымен.
27-бап
1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттiң қорғауында болады.
2. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың етене
құқығы әрi мiндетi.
3. Кәмелетке толған еңбекке қабiлеттi балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына
қамқорлық жасауға мiндеттi.
28-бап 1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек
болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негiздерде оған ең
төменгi жалақы мен зейнетақының мөлшерiнде әлеуметтiк қамсыздандырылуына кепiлдiк
берiледi.
2. Ерiктi әлеуметтiк сақтандыру, әлеуметтiк қамсыздандырудың қосымша
нысандарын жасау және қайырымдылық көтермеленiп отырады.
Ескерту. 28-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.03.12 N 3/2 қаулысымен.
29-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.
2. Республика азаматтары заңмен белгiленген кепiлдi медициналық көмектiң
көлемiн тегiн алуға хақылы.
3. Мемлекеттiк және жеке меншiк емдеу мекемелерiнде, сондай-ақ, жеке
медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу заңда
белгiленген негiздер мен тәртiп бойынша жүргiзiледi.
30-бап 1. Азаматтардың мемлекеттiк оқу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк
берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.
2. Азаматтың мемлекеттiк жоғары оқу орнында конкурстық негiзде тегiн жоғары
бiлiм алуға құқығы бар.
3. Жекеменшiк оқу орындарында ақылы бiлiм алу заңмен белгiленген негiздер
мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
4. Мемлекет бiлiм берудiң жалпыға мiндеттi стандарттарын белгiлейдi. Кез
келген оқу орнының қызметi осы стандарттарға сай келуi керек.
31-бап 1. Мемлекет адамның өмiр сүруi мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны
қорғауды мақсат етiп қояды.
2. Адамдардың өмiрi мен денсаулығына қатер төндiретiн деректер мен
жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершiлiкке әкеп соғады.
32-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары бейбiт әрi қарусыз жиналуға, жиналыстар,
митингiлер мен демонстрациялар, шерулер өткiзуге және тосқауылдарға тұруға хақылы.
Бұл құқықты пайдалану мемлекеттiк қауiпсiздiк, қоғамдық тәртiп, денсаулық сақтау,
басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мүдделерi үшiн заңмен шектелуi
мүмкiн.
33-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тiкелей және өз өкiлдерi арқылы
мемлекет iсiн басқаруға қатысуға, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi
басқару органдарына тiкелей өзi жүгiнуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық өтiнiштер
жолдауға құқығы бар.
2. Республика азаматтарының мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға құқығы бар.
3. Сот iс-әрекетке қабiлетсiз деп таныған, сондай-ақ сот үкiмi бойынша бас
бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға және сайлануға,
республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.
4. Республика азаматтарының мемлекеттiк қызметке кiруге тең құқығы бар.
Мемлекеттiк қызметшi лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық
мiндеттердiң сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгiленедi.
Ескерту. 33-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
34-бап
1. Әркiм Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға,
басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадiр-қасиетiн құрметтеуге
мiндеттi.
2. Әркiм Республиканың мемлекеттiк рәміздерін құрметтеуге мiндеттi.
Ескерту. 34-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
35-бап
Заңды түрде белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi
төлемдердi төлеу әркiмнiң борышы әрі мiндетi болып табылады.
36-бап
1. Қазақстан Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы
және мiндетi.
2. Республика азаматтары заңда белгiленген тәртiп пен түрлер бойынша
әскери қызмет атқарады.
37-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың сақталуына
қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткiштерiн қорғауға мiндеттi.
38-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат
байлықтарына ұқыпты қарауға мiндеттi.
39-бап 1. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық
құрылысты қорғау, қоғамдық тәртiптi, адамның құқықтары мен бостандықтарын, халықтың
денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажеттi шамада ғана және тек заңмен
шектелуi мүмкiн.
2. Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп
танылады.
3. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай
да бiр түрде шектеуге жол берiлмейдi. Конституцияның 10; 11; 13-15-баптарында; 16-
бабының 1-тармағында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабының 2-тармағында
көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбiр жағдайда да шектелмеуге тиiс.
Ескерту. 39-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2007.05.28 N 5 Қаулысымен.
III бөлім
ПРЕЗИДЕНТ
40-бап 1. Қазақстан Республикасының Президентi - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң
iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды
тұлға.
2. Республиканың Президентi - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң,
Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының
нышаны әрi кепiлi.
3. Республика Президентi мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының келiсiп
жұмыс iстеуiн және өкiмет органдарының халық алдындағы жауапкершiлiгiн қамтамасыз
етедi.
41-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентiн конституциялық заңға сәйкес жалпыға
бiрдей, тең және төте сайлау құқығы негiзiнде Республиканың кәмелетке толған
азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге сайлайды.
2. Республика Президентi болып тумысынан Республика азаматы болып
табылатын қырық жасқа толған, мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген әрi Қазақстанда
соңғы он бес жыл бойы тұратын Республика азаматы сайлана алады.
3. Республика Президентiнiң кезектi сайлауы желтоқсанның бiрiншi
жексенбiсiнде өткiзiледi және ол мерзiмi жағынан Республика Парламентiнiң жаңа
құрамын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиiс.
4. алып тасталды
5. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентiнен астамының дауысын
алған кандидат сайланды деп есептеледi. Егер кандидаттардың бiрде-бiрi көрсетiлген
дауыс санын ала алмаса, қайтадан дауысқа салынады, оған көп дауыс алған екi
кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың ең көп дауысын алған
кандидат сайланды деп есептеледi.
Ескерту. 41-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 41-баптың
2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1998.10.09 N 9/2, 41-
баптың 1 және 3-тармақтарына түсініктеме берілді - 2005.08.19 N 5 қаулыларымен,
өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
42-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентi: "Қазақстан халқына адал қызмет
етуге, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепiлдiк беруге, Қазақстан Республикасы
Президентiнiң өзiме жүктелген мәртебелi мiндетiн адал атқаруға салтанатты түрде ант
етемiн", - деп халыққа ант берген сәттен бастап қызметiне кiрiседi.
2. Ант беру қаңтардың екiншi сәрсенбiсiнде салтанатты жағдайда Парламент
депутаттарының, Конституциялық Кеңес мүшелерiнiң, Жоғарғы Сот судьяларының, сондай-
ақ Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң қатысуымен өткiзiледi.
Конституцияның 48-бабында көзделген жағдайда Қазақстан Республикасы Президентiнiң
өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған адам Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған
күнiнен бастап бiр ай iшiнде ант бередi.
3. Республика Президентiнiң өкiлеттiгi жаңадан сайланған Республика
Президентi қызметiне кiрiскен кезден бастап, сондай-ақ Президент қызметiнен
мерзiмiнен бұрын босатылған немесе кетiрiлген не ол қайтыс болған жағдайда
тоқтатылады. Республиканың бұрынғы Президенттерiнiң бәрiнiң, қызметiнен
кетiрiлгендерден басқасының, Қазақстан Республикасының экс-Президентi деген атағы
болады.
4. алып тасталды
5. Бiр адам қатарынан екi реттен артық Республика Президентi болып сайлана
алмайды.
Бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды.
Ескерту. 42-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N
254 Заңдарымен.
43-бап
1. Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлдi органның депутаты болуға, өзге
де ақы төленетiн қызметтердi атқаруға және кәсiпкерлiк қызметпен айналысуға құқығы
жоқ.
2. алып тасталды
Ескерту. 43-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
44-бап
Қазақстан Республикасының Президентi:
1) Қазақстан халқына елдегi жағдай мен Республиканың iшкi және сыртқы
саясатының негiзгi бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;
2) Республика Парламентіне және оның Палатасына кезекті және кезектен тыс
сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламенттің кезектен
тыс сессиясын шақырады; Парламент Сенаты ұсынған заңға бір ай ішінде қол қояды,
заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген баптарын қайтадан
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
3) Парламент Мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен
консультациялардан кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Республика Премьер-
Министрінің кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің келісімімен
Республиканың Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; оны қызметтен босатады;
Премьер-Министрдің ұсынуымен Республика Үкіметінің құрылымын айқындайды;
Республиканың Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады,
таратады және қайта құрады, Республика Үкіметінің мүшелерін қызметке тағайындайды;
сыртқы істер, қорғаныс, ішкі істер, әділет министрлерін қызметке тағайындайды;
Үкімет мүшелерін қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; ерекше
маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын
Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметі мен Премьер-
Министрінің, облыстар, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері
актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады;
4) Парламент Сенатының келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын қызметке
тағайындайды; оларды қызметтен босатады;
5) Республика Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік
органдарды құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады;
6) Республика дипломатиялық өкiлдiктерiнiң басшыларын тағайындайды және керi
шақырып алады;
7) Орталық сайлау комиссиясының Төрағасын және екі мүшесін, Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі мүшесін
бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;
8) Республиканың мемлекеттiк бағдарламаларын бекiтедi;
9) Республика Премьер-Министрiнiң ұсынуымен Республиканың мемлекеттiк
бюджетi есебiнен ұсталатын барлық органдардың қызметкерлерiне арналған қаржыландыру
мен еңбекақы төлеудiң бiрыңғай жүйесiн бекiтедi;
10) республикалық референдум өткiзу жөнiнде шешiм қабылдайды;
11) келiссөздер жүргiзедi және Республиканың халықаралық шарттарына қол
қояды; бекiту грамоталарына қол қояды; өзiнiң жанында тiркелген шет мемлекеттердiң
дипломатиялық және өзге де өкiлдерiнiң сенiм грамоталары мен керi шақырып алу
грамоталарын қабылдайды;
12) Республика Қарулы Күштерiнiң Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады,
Қарулы Күштердiң жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады;
13) Республиканың мемлекеттiк наградаларымен марапаттайды, құрметтi, жоғары
әскери және өзге атақтарды, сыныптық шендердi, дипломатиялық дәрежелердi,
бiлiктiлiк сыныптарын бередi;
14) Республиканың азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерiн шешедi;
15) азаматтарға кешiрiм жасауды жүзеге асырады;
16) Республиканың демократиялық институттарына, оның тәуелсiздiгi мен
аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауiпсiздiгiне елеулi және
тiкелей қатер төнген, мемлекеттiң конституциялық органдарының қалыпты жұмыс iстеуi
бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика Парламентi Палаталарының
Төрағаларымен ресми консультациялардан кейiн Республика Парламентiне дереу хабарлай
отырып, Қазақстанның бүкiл аумағында және оның жекелеген жерлерiнде төтенше жағдай
енгiзудi, Республиканың Қарулы Күштерiн қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар
талап ететiн шараларды қолданады;
17) Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауiпсiздiгiне сырттан
тiкелей қатер төнген ретте Республиканың бүкiл аумағында немесе оның жекелеген
жерлерiнде әскери жағдай енгiзедi, iшiнара немесе жалпы мобилизация жариялап, бұл
туралы Республика Парламентiне дереу хабарлайды;
18) өзiне бағынысты Республика Президентiнiң Күзет қызметiн және
Республикалық ұланды жасақтайды;
19) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Хатшысын қызметке тағайындайды
және қызметтен босатады, оның мәртебесi мен өкiлеттiгiн анықтайды; Республика
Президентiнiң Әкiмшiлiгiн құрады;
20) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесші органдарды,
сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Жоғары Сот Кеңесін құрады;
21) Республиканың Конституциясы мен заңдарына сәйкес басқа да өкiлеттiктердi
жүзеге асырады.
Ескерту. 44-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254
Заңдарымен.
Ескерту. 44-баптың 13) тармақшасына - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.06.30
N 10/2, 2) тармақшасына - 2000.07.03 N 15/2, 9) тармақшасына - 2001.11.12 N 14/2,
44-баптың 2) тармақшасына түсініктеме берілді - 2010.10.18 N 3 Қаулыларымен.
45-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентi Конституция мен заңдар негiзiнде және
оларды орындау үшiн Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар жарлықтар мен
өкiмдер шығарады.
2. Конституцияның 53-бабының 4)-тармақшасында көзделген ретте Республика
Президентi заңдар шығарады, ал 61-баптың 2-тармағында көзделген ретте Республиканың
заң күшi бар жарлықтарын шығарады.
3. Республиканың Президентi қол қоятын Парламент актiлерi, сондай-ақ Үкiмет
бастамасымен шығарылатын Президенттiң актiлерi тиiсiнше осы актiлердiң заңдылығы
үшiн заңдық жауапкершiлiк жүктелетiн Парламенттiң әр Палатасының Төрағаларының не
Премьер-Министрдiң алдын-ала қолдары қойылып тиянақталады.
Ескерту. 45-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.07.03 N 15/2, N 5 Нормативтік қаулыларымен.
46-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентiне, оның абыройы мен қадiр-қасиетiне
ешкiмнiң тиiсуiне болмайды.
2. Республика Президентi мен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет
көрсету және қорғау мемлекет есебiнен жүзеге асырылады.
3. Осы баптың ережелерi Республиканың экс-Президенттерiне қолданылады.
4. Қазақстанның Тұңғыш Президентінің мәртебесі мен өкілеттігі Республика
Конституциясымен және конституциялық заңмен айқындалады.
Ескерту. 46-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
47-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентi науқастануына байланысты өзiнiң
мiндеттерiн жүзеге асыруға қабiлетсiздiгi дендеген жағдайда қызметiнен мерзiмiнен
бұрын босатылуы мүмкiн. Бұл ретте Парламент әр Палата депутаттарының тең санынан
және медицинаның тиiстi салаларының мамандарынан тұратын комиссия құрады.
Мерзiмiнен бұрын босату туралы шешiм Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында
комиссияның қорытындысымен белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы
Конституциялық Кеңес қорытындысы негiзiнде әр Палата депутаттары жалпы санының
кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiгiмен қабылданады.
2. Республиканың Президентi өзiнiң мiндеттерiн атқару кезiндегi iс-әрекетi
үшiн тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап бередi және бұл үшiн
Парламент оны қызметiнен кетiруi мүмкiн. Айып тағу және оны тексеру туралы шешiм
Мәжiлiс депутаттарының кемiнде үштен бiрiнiң бастамасы бойынша депутаттардың жалпы
санының көпшiлiгiмен қабылдануы мүмкiн. Тағылған айыпты тексерудi Сенат
ұйымдастырады және оның нәтижелерi Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк
даусымен Парламент Палаталары бiрлескен отырысының қарауына берiледi. Бұл мәселе
бойынша түпкiлiктi шешiм айып тағудың негiздiлiгi туралы Жоғарғы Сот қорытындысы
және белгiленген конституциялық рәсiмдердiң сақталғаны туралы Конституциялық
Кеңестiң қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемiнде
төрттен үшiнiң көпшiлiк даусымен Парламент Палаталарының бiрлескен отырысында
қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екi ай iшiнде түпкiлiктi шешiм қабылдамау
Республика Президентiне қарсы тағылған айыптың күшi жойылған деп тануға әкеп
соғады. Республиканың Президентiне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың
қабылданбауы оның қай кезеңiнде де осы мәселенiң қаралуына себепшi болған Мәжiлiс
депутаттарының өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтатуға әкеп соғады.
3. Республика Президентiн қызметiнен кетiру туралы мәселе ол Республика
Парламентiнiң немесе Парламент Мәжілісінің өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын тоқтату
жөнiнде мәселе қарап жатқан кезде қозғалмайды.
Ескерту. 47-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
48-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентi қызметiнен мерзiмiнен бұрын босаған
немесе кетiрiлген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Республика Президентiнiң
өкiлеттiгi қалған мерзiмге Парламент Сенатының Төрағасына көшедi; Сенат Төрағасының
өзiне Президент өкiлеттiгiн қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Парламент
Мәжiлiсiнiң Төрағасына көшедi; Мәжiлiс Төрағасының өзiне Президент өкiлеттiгiн
қабылдауы мүмкiн болмаған ретте ол Республиканың Премьер-Министрiне көшедi. Өзiне
Республика Президентiнiң өкiлеттiгiн қабылдаған тұлға тиiсiнше Сенат Төрағасының,
Мәжiлiс Төрағасының немесе Премьер-Министрдiң өкiлеттiгiн тапсырады. Бұл жағдайда
бос тұрған мемлекеттiк лауазымдарды иелену Конституцияда көзделген тәртiппен жүзеге
асырылады.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген негiздерде және тәртiппен Қазақстан
Республикасы Президентiнiң өкiлеттiгiн өзiне қабылдаған тұлғаның Қазақстан
Республикасының Конституциясына өзгерiстер мен толықтырулар туралы бастамашылық
жасауға құқығы жоқ.
Ескерту. 48-бап жаңа редакцияда - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
IV бөлім
ПАРЛАМЕНТ
49-бап
1. Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын
Республиканың ең жоғары өкiлдi органы.
2. Парламенттiң өкiлеттiгi оның бiрiншi сессиясы ашылған сәттен басталып,
жаңадан сайланған Парламенттiң бiрiншi сессиясы жұмысқа кiрiскен кезден аяқталады.
3. Парламенттiң өкiлеттiгi Конституцияда көзделген реттер мен тәртiп бойынша
мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн.
4. Парламенттiң ұйымдастырылуы мен қызметi, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы конституциялық заңмен белгiленедi.
Ескерту. 49-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 49-баптың
2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.07.14 N 13/2
қаулысымен.
50-бап
1. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан және
Мәжiлiстен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі
адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және
өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп,
Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды.
3. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті
депутаттан тұрады.
4. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.
5. Сенат депутаттарының өкiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мәжiлiс депутаттарының
өкiлеттiк мерзiмi - бес жыл.
Ескерту. 50-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 50-баптың
5-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.15 N 1/2,
1999.11.29 N 24/2, 2003.02.11 N 1, 50-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді -
2004.02.12 N 1 қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
51-бап
1. Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Мәжілістің
тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс депутаттарының
кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы өкілеттігінің мерзімі
аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.
2. Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негiзiнде жасырын дауыс беру
жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбiр үш жыл сайын қайта
сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезектi сайлауы бұлардың өкiлеттiк мерзiмi
аяқталғанға дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей өткізiледi.
3. Парламент немесе Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы
тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігі мерзімінен бұрын
тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.
4. Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында соңғы
он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызға
толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар, тиісті облыстың,
республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының аумағында кемінде үш жыл
тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толған адам
Мәжіліс депутаты бола алады.
5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялық заңмен
реттеледі.
6. Парламенттiң депутаты Қазақстан халқына ант бередi.
Ескерту. 51-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 51-баптың
4-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.18 N 5/2, 51-
баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - 1999.11.29 N 24/2, 51-баптың 5-тармағына
түсініктеме берілді - 2003.02.11 N 1 қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР
2007.05.21 N 254 Заңымен.
52-бап
1. алып тасталды
2. Парламент депутаттары оның жұмысына қатысуға мiндеттi. Парламентте
депутаттың жеке өзi ғана дауыс бередi. Депутаттың Палаталар мен олардың
органдарының отырыстарына дәлелдi себептерсiз үш реттен артық қатыспауы, сол сияқты
дауыс беру құқығын басқа бiреуге беруi депутатқа заңда белгiленген жазалау
шараларын қолдануға әкеп соғады.
3. Парламент депутатының басқа өкiлдi органның депутаты болуға, оқытушылық,
ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетiн өзге де жұмыс
атқаруға, кәсiпкерлiкпен шұғылдануға, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе
байқаушы кеңесiнiң құрамына кiруге құқығы жоқ. Осы ереженiң бұзылуы депутаттың
өкiлеттiгiн тоқтатуға әкеп соғады.
4. Парламент депутатын оның өкiлеттiк мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп
әкелуге, сот тәртiбiмен белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс
үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, тиiстi Палатаның
келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
5. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған, соттың
заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз, қайтыс болған
немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және Конституция мен конституциялық
заңда көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.
Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан
немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика
Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
6. Депутаттарға жазалау шараларын қолдануға, олардың осы баптың 3-тармағының
талаптарын, депутаттық әдеп ережелерiн сақтауына, сондай-ақ депутаттардың
өкiлеттiгiн тоқтатуға және өкiлеттігiнен әрi депутатқа ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi
құқығынан айыруға байланысты мәселелердi әзiрлеу Қазақстан Республикасының Орталық
сайлау комиссиясына жүктеледi.
Ескерту. 52-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 52-баптың
3 және 5-тармақтарына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2001.05.17
N 7/2, 2003.05.12 N 5, 52-баптың 1 және 5-тармақтарына түсініктеме берілді -
2001.12.13 N 19/2, 52-баптың 4-тармағына түсініктеме берілді - 2003.01.30 N 10, 52-
баптың 4 және 5-тармақтарына түсініктеме берілді - 2003.02.11 N 1 қаулыларымен,
өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
53-бап Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға
өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді. Үкіметтің
республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бекітпеуі Парламенттің
Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;
3) Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының
үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін беруге
хақылы;
4) соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
5) Республика Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті
сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Республиканың Қарулы
Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды;
6) Конституциялық Кеңестің Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-
күйі туралы жыл сайынғы жолдауын тыңдайды;
7) палаталардың бірлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын сайлайды
және қызметтен босатады, комиссиялардың қызметі туралы есептерді тыңдайды;
8) Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Ескерту. 53-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
Ескерту. 53-баптың 3) және 4) тармақшаларына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2008.06.26 N 5 Нормативтік қаулысы.
54-бап
1. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал
содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы конституциялық заңдар мен заңдар
қабылдайды, оның ішінде:
1) республикалық бюджетті бекітеді, оған өзгерістер мен толықтырулар
енгізеді;
2) мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды;
3) Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін
белгілейді;
4) мемлекеттік наградаларды тағайындайды, Республиканың құрметті, әскери
және өзге де атақтарын, сыныптық шендерін, дипломатиялық дәрежелерін белгілейді,
Республиканың мемлекеттік рәміздерін айқындайды;
5) мемлекеттік заемдар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек
көрсетуі туралы мәселелерді шешеді;
6) рақымшылық жасау мәселелерін шешеді;
7) Республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және олардың күшін
жояды.
2. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі - Мәжілісте, ал
содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы:
1) республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерді талқылайды;
2) Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның баптары
бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде қайталап талқылау
мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы Президент қарсылықтарының
қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат әр Палата депутаттарының жалпы
санының үштен екі көпшілік даусымен бұрын қабылданған шешімді растайтын болса,
Президент бір ай ішінде заңға қол қояды. Егер Президенттің қарсылығын ең болмаса
палаталардың бірі еңсермесе, заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда
қабылданды деп есептеледі. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет
басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте
Парламент Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата депутаттарының
жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді;
3) республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтереді.
Ескерту. 54-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен, 54-бабына
түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2008.10.15 N 8 Нормативтік
Қаулысымен.
55-бап
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынуымен Республиканың Жоғарғы
Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау мен қызметтен босату,
олардың анттарын қабылдау;
2) Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас
прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына келісім
беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьяларын
оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi құқығынан айыру;
4) алып тасталды
5) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты, ол
уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар мен заңдар
қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
6) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асыру.
Ескерту. 55-баптың 1-тармақшасына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.07.05 N 11/2 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
56-бап 1. Мәжілістің ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын
қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;
2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен Республика
Президентіне Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру;
3) Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мәжілісіне жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
2. Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, Мәжіліс
депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс
Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы.
Ескерту. 56-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
57-бап Парламенттiң әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз:
1) Конституциялық Кеңестің екі мүшесін қызметке тағайындайды; Орталық
сайлау комиссиясының екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау
жөніндегі есеп комитетінің үш мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;
2) Конституцияның 47-бабының 1-тармағында көзделген ретте Парламент құратын
комиссия мүшелерiнiң тең жартысына өкiлеттiк бередi;
3) Палаталардың бiрлескен комиссиялары мүшелерiнiң тең жартысын сайлайды;
4) Палаталар депутаттарының өкiлеттiгiн тоқтатады, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Бас Прокурорының ұсынуымен оларға ешкiмнiң тиiспеуi жөнiндегi
құқығынан Палаталардың депутаттарын айыру мәселелерiн шешедi;
5) өз құзыретiндегi мәселелер бойынша парламенттiк тыңдаулар өткiзедi;
6) Палата депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша
Республика Үкіметі мүшелерінің өз қызметі мәселелері жөніндегі есептерін тыңдауға
хақылы. Есепті тыңдау қорытындылары бойынша Үкімет мүшесі Республика заңдарын
орындамаған жағдайда Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен оны
қызметтен босату туралы Республика Президентіне өтініш жасауға хақылы. Егер
Республика Президенті мұндай өтінішті қабылдамай тастаса, онда депутаттар Палата
депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен алғашқы өтініш берілген күннен бастап
алты ай өткеннен кейін Республика Президентінің алдына Үкімет мүшесін қызметінен
босату туралы мәселені қайталап қоюға хақылы. Мұндай жағдайда Республика Президенті
Үкімет мүшесін қызметінен босатады;
7) Палаталардың үйлестiрушi және жұмыс органдарын құрады;
8) өз қызметiнiң регламентiн, Палатаның ұйымдастыру және iшкi тәртiбiне
байланысты мәселелер бойынша өзге де шешiмдер қабылдайды.
Ескерту. 57-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N
254 Заңдарымен.
58-бап 1. Палаталарды мемлекеттiк тiлдi еркiн меңгерген өз депутаттарының арасынан
Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен жасырын дауыс беру арқылы
Сенат пен Мәжiлiс сайлаған төрағалар басқарады. Сенат Төрағасының қызметiне
кандидатураны Қазақстан Республикасының Президентi ұсынады. Мәжiлiс Төрағасының
қызметiне кандидатураларды Палатаның депутаттары ұсынады.
2. Палаталардың төрағалары, егер бұл үшiн Палаталардың депутаттары жалпы
санының көпшiлiгi дауыс берсе, қызметтен керi шақырылып алынуы мүмкiн, сондай-ақ
олар өз еркiмен орнынан түсуге хақылы.
3. Парламент Палаталарының төрағалары:
1) Палаталардың отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етедi;
2) Палаталардың қарауына енгiзiлетiн мәселелердi әзiрлеуге жалпы басшылық
жасайды;
3) Палаталар төрағаларының орынбасарлары қызметiне сайлау үшiн Палаталарға
кандидатуралар ұсынады;
4) Палаталар қызметiнде регламенттiң сақталуын қамтамасыз етедi;
5) Палаталардың үйлестiру органдарының қызметiне басшылық жасайды;
6) Палаталар шығаратын актiлерге қол қояды;
7) палаталарға Конституциялық Кеңестің, Орталық сайлау комиссиясының,
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің мүшесі
қызметіне тағайындау үшін кандидатуралар ұсынады;
8) өздерiне Парламент регламентi жүктейтiн басқа да мiндеттердi атқарады.
4. Мәжiлiс Төрағасы:
1) Парламент сессияларын ашады;
2) Палаталардың кезектi бiрлескен отырыстарын шақырады, Палаталардың кезектi
және кезектен тыс бiрлескен отырыстарына төрағалық етедi.
5. Палаталардың төрағалары өз құзыретiндегi мәселелер бойынша өкiмдер
шығарады.
Ескерту. 58-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
59-бап
1. Парламент сессиясы оның Палаталарының бiрлескен және бөлек отырыстары
түрiнде өткiзiледi.
2. Парламенттiң бiрiншi сессиясын Қазақстан Республикасының Президентi
сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешiктiрмей шақырады.
3. Парламенттiң кезектi сессиялары жылына бiр рет қыркүйектiң бiрiншi жұмыс
күнiнен маусымның соңғы жұмыс күнiне дейiн өткiзiледi.
4. Парламент сессиясын, әдетте, Республика Президенті ашады және сессия
Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары
аралығындағы кезеңде Республика Президенті өз бастамасымен, палаталар төрағаларының
немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің ұсынысымен
Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда сессияны шақыруға негіз
болған мәселелер ғана қаралады.
5. Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда өткiзiледi.
6. Палаталардың бiрлескен және бөлек отырыстары ашық отырыстар болып
табылады. Регламенттерде көзделген реттерде жабық отырыстар өткiзiлуi мүмкiн.
Республика Президентiнiң, Премьер-Министр мен Үкiмет мүшелерiнiң, Ұлттық Банк
Төрағасының, Бас Прокурордың, Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Төрағасының кез келген
отырыстарға қатысуға және сөз сөйлеуге құқығы бар.
Ескерту. 59-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.07.14 N 13/2, 59-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - 1999.06.30
N 14/2 қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
60-бап 1. Палаталар әр Палатада саны жетiден аспайтын тұрақты комитеттер құрады.
2. Палаталардың бiрлескен қызметтерiне қатысты мәселелердi шешу үшiн Сенат
пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы.
3. Комитеттер мен комиссиялар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша қаулылар
шығарады.
4. Комитеттер мен комиссияларды құру, олардың өкiлеттiгi және қызметiн
ұйымдастыру тәртiбi заңмен белгiленедi.
61-бап
1. Заң шығару бастамасы құқығы Республика Президентіне, Парламент
депутаттарына, Үкіметке тиесілі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады.
2. Республика Президентiнiң заңдар жобаларын қараудың басымдылығын
белгiлеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар, бұл
Парламент заң жобасын енгiзiлген күннен бастап бiр ай iшiнде қарауға тиiстi екенiн
бiлдiредi. Парламент осы талапты орындамаса, Республика Президентi заң күшi бар
Жарлық шығаруға хақылы, ол Парламент Конституция белгiлеген тәртiппен жаңа заң
қабылдағанға дейiн қолданылады.
3. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтiн, мыналарға:
1) жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектiлiгiне, азаматтардың құқықтары
мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне;
2) меншiк режимiне және өзге де мүлiктiк құқықтарға;
3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын
ұйымдастыру мен олардың қызметiнiң, мемлекеттiк және әскери қызметтiң негiздерiне;
4) салық салуға, алымдар мен басқа да мiндеттi төлемдердi белгiлеуге;
5) республикалық бюджетке;
6) сот құрылысы мен сотта iс жүргiзу мәселелерiне;
7) бiлiм беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтiк қамсыздандыруға;
8) кәсiпорындар мен олардың мүлкiн жекешелендiруге;
9) айналадағы ортаны қорғауға;
10) республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылысына;
11) мемлекет қорғанысы мен қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге қатысты негiзгi
принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заңдар шығаруға хақылы.
Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелдi актiлермен реттеледi.
4. Мәжiлiс депутаттары қараған және жалпы санының көпшiлiк даусымен
мақұлданған заң жобасы Сенатқа берiледi, ол онда әрi кеткенде алпыс күннiң iшiнде
қаралады. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылданған жоба заңға
айналады және он күннiң iшiнде Президенттiң қол қоюына берiледi. Тұтас алғанда,
Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылданбаған жоба Мәжiлiске
қайтарылады. Егер Мәжiлiс депутаттары жалпы санының үштен екiсiнiң көпшiлiк
даусымен жобаны қайтадан мақұлдаса, ол Сенатқа қайта талқылауға және дауысқа салуға
берiледi. Қайта қабылданбаған заң жобасын сол сессия барысында қайтадан енгiзуге
болмайды.
5. Сенат депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен заң жобасына енгiзiлген
өзгертулер мен толықтырулар Мәжiлiске жiберiледi. Егер Мәжiлiс депутаттардың жалпы
санының көпшiлiк даусымен ұсынылған өзгертулермен және толықтырулармен келiссе, заң
қабылданды деп есептеледi. Егер Мәжiлiс нақ сондай көпшiлiк дауыспен Сенат енгiзген
өзгертулер мен толықтыруларға қарсы болса, Палаталар арасындағы келiспеушiлiк
келiсу рәсiмi арқылы шешiледi.
5-1. Мәжіліс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемінде үштен
екісінің даусымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа беріледі, онда
алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы санының кемінде үштен
екісінің даусымен қабылданған жоба конституциялық заңға айналады және он күн ішінде
Республика Президентіне қол қоюға ұсынылады. Конституциялық заң жобасын тұтастай
қабылдамауды Мәжіліс немесе Сенат Палата депутаттары жалпы санының көпшілік
даусымен жүзеге асырады.
Сенат депутаттары жалпы санының кемінде үштен екісінің даусымен
конституциялық заң жобасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар Мәжіліске
жіберіледі. Егер Мәжіліс депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен Сенат
енгізген өзгерістермен және толықтырулармен келіссе, конституциялық заң қабылданды
деп есептеледі.
Егер Мәжіліс, Сенат енгізген өзгерістер мен толықтырулар бойынша дауыс беру
кезінде олармен депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен келіспесе, онда
палаталар арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері арқылы шешіледі.
6. Мемлекеттiк кiрiстi қысқартуды немесе мемлекеттiк шығысты көбейтудi
көздейтiн заңдардың жобалары Республика Үкiметiнiң оң қорытындысы болғанда ғана
енгiзiлуi мүмкiн. Республика Президентінің заң шығару бастамасы тәртібімен
Парламент Мәжілісіне енгізілген заңнамалық актілердің жобалары үшін мұндай
қорытындының болуы талап етілмейді.
7. Үкімет енгізген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр
Парламент палаталарының бірлескен отырысында Үкіметке сенім туралы мәселе қоюға
хақылы. Бұл мәселе бойынша дауыс беру сенім туралы мәселе қойылған сәттен бастап
қырық сегіз сағаттан ерте өткізілмейді. Егер сенімсіздік білдіру туралы ұсыныс
палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының көпшілік даусын ала алмаса, заң
жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп есептеледі. Алайда Үкімет бұл құқықты жылына
екі реттен артық пайдалана алмайды.
Ескерту. 61-баптың 7-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.03.12 N 3/2, 1999.09.27 N 18/2, 2003.05.13 N 6, 61-баптың 3-
тармағының 1) және 2) тармақшаларына түсініктеме берілді - 1999.11.03 N 19/2, 61-
баптың 6-тармағына түсініктеме берілді - 2000.06.15 N 9/2, 61-баптың 2) тармағына
түсініктеме берілді - 2000.07.03 N 15/2, 61-баптың 1 және 4-тармақтарына
түсініктеме берілді - 2001.06.08 N 8/2, 61-бабы 3-тармағының 1) және 3)
тармақшаларына түсініктеме берілді - 2008.10.15 N 8 қаулыларымен, өзгерту енгізілді
- ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
62-бап
1. Парламент Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар Қазақстан
Республикасының заңдары, Парламенттiң қаулылары, Сенат пен Мәжiлiстiң қаулылары
түрiнде заң актiлерiн қабылдайды.
2. Республиканың заңдары Республика Президентi қол қойғаннан кейiн күшiне
енедi.
3. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары жалпы
санының кемiнде төрттен үшiнiң көпшiлiк даусымен енгiзiледi.
4. Конституциялық заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң көпшiлiк даусымен қабылданады.
5. Парламент пен оның Палаталарының заң актiлерi, егер Конституцияда өзгеше
көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылданады.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар
енгізу мәселелері бойынша кемінде екі оқылым өткізу міндетті.
7. Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының қаулылары
Конституцияға қайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оның Палаталарының қаулылары
заңдарға қайшы келмеуге тиiс.
8. Республиканың заң және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiн әзiрлеу,
ұсыну, талқылау, күшiне енгiзу және жариялау тәртiбi арнаулы заңмен және Парламент
пен оның Палаталарының регламенттерiмен реттеледi.
Ескерту. 62-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
2000.07.03 N 15/2, 2007.04.18 N 4 Қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
63-бап
1. Республика Президенті Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-
Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін тарата
алады.
2. Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немесе соғыс жағдайы
кезеңінде, Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының алдындағы
таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды.
Ескерту. 63-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
V бөлім
ҮКIМЕТ
64-бап 1. Үкiмет Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы
органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды.
2. Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде
Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда
Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.
3. Конституцияның 57-бабының 6)-тармақшасында көзделген ретте Үкiмет
мүшелерi Парламент палаталарына есеп бередi.
4. Үкiметтiң құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi конституциялық
заңмен белгiленедi.
Ескерту. 64-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
65-бап 1. Қазақстан Республикасының Президентi Үкiметтi Конституцияда көзделген
тәртiппен құрады.
2. Республика Премьер-Министрi тағайындалғаннан кейiнгi он күн мерзiм
iшiнде Премьер-Министр Үкiметтiң құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентiне
ұсыныс енгiзедi.
3. Үкiмет мүшелерi Қазақстан халқы мен Президентiне ант бередi.
66-бап
Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) мемлекеттiң әлеуметтiк-экономикалық саясатының, оның қорғаныс
қабiлетiнiң, қауiпсiздiгiнiң, қоғамдық тәртiптi қамтамасыз етудiң негiзгi
бағыттарын әзiрлейдi және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;
2) Парламентке республикалық бюджеттi және оның атқарылуы туралы есептi
ұсынады, бюджеттiң атқарылуын қамтамасыз етедi;
3) Мәжiлiске заң жобаларын енгiзедi және заңдардың орындалуын қамтамасыз
етедi;
4) мемлекеттiк меншiктi басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргiзу жөнiнде шаралар әзiрлейдi;
6) министрлiктердiң, мемлекеттiк комитеттердiң, өзге де орталық және
жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiне басшылық жасайды;
7) Республиканың министрлiктерi, мемлекеттiк комитеттерi, өзге де орталық
және жергiлiктi атқарушы органдары актiлерiнiң күшiн толық немесе қолданылу
бөлiгiнде жояды немесе тоқтата тұрады;
8) Үкiмет құрамына кiрмейтiн орталық атқарушы органдардың басшыларын
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
9) алып тасталды
10) өзiне Конституциямен, заңдармен және Президент актiлерiмен жүктелген
өзге де қызметтердi орындайды.
Ескерту. 66-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 66-баптың
4) тармақшасына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1999.03.17 N 4/2,
66-баптың 5) тармақшасына түсініктеме берілді 2001.04.12 N 1/2 қаулыларымен.
67-бап
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi:
1) Үкiмет қызметiн ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы
үшiн дербес жауап бередi;
2) алып тасталды
3) Үкiмет қаулыларына қол қояды;
4) Үкiмет қызметiнiң негiзгi бағыттары жөнiнде және оның аса маңызды барлық
шешiмдерi жөнiнде Президентке баяндап отырады;
5) Үкiмет қызметiн ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа да
қызметтердi атқарады.
Ескерту. 67-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
68-бап 1. Үкiмет мүшелерi өз құзыретi шегiнде шешiмдер қабылдауда дербестiкке ие әрi
өздерiне бағынысты мемлекеттiк органдардың жұмысы үшiн Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрiнiң алдында жеке-дара жауап бередi. Үкiметтiң жүргiзiп отырған
саясатымен келiспейтiн немесе оны жүргiзбейтiн Үкiмет мүшесi орнынан түсуге өтiнiш
бередi не ол лауазымнан босатылуға тиiс.
2. Үкімет мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, оқытушылық,
ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін
жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік іспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес өздерінің
лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық ұйымның
басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ.
Ескерту. 68-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N
254 Заңдарымен.
69-бап 1. Қазақстан Республикасының Үкiметi өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша
Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар қаулылар шығарады.
2. Республиканың Премьер-Министрi Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi
күшi бар өкiмдер шығарады.
3. Үкiметтiң қаулылары және Премьер-Министрдiң өкiмдерi Конституцияға, заң
актiлерiне, Республика Президентiнiң жарлықтары мен өкiмдерiне қайшы келмеуге тиiс.
70-бап
1. Үкімет жаңадан сайланған Қазақстан Республикасы Президентінің алдында өз
өкілеттігін доғарады.
Республиканың Премьер-Министрі жаңадан сайланған Парламент Мәжілісінің
алдында Үкіметке сенім туралы мәселе қояды. Мәжіліс сенім білдірген жағдайда, егер
Республика Президенті өзгеше шешім қабылдамаса, Үкімет өз міндеттерін атқаруды
жалғастыра береді.
2. Егер Үкiмет және оның кез келген мүшесi өздерiне жүктелген мiндеттердi
одан әрi жүзеге асыру мүмкiн емес деп есептесе, олар Республиканың Президентiне өз
орнынан түсетiнi туралы мәлiмдеуге хақылы.
3. Парламент Мәжілісі немесе Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген
жағдайда Үкімет орнынан түсетіні туралы Республика Президентіне мәлімдейді.
4. Орнынан түсудi қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселенi Республиканың
Президентi он күн мерзiмде қарайды.
5. Орнынан түсудi қабылдау Үкiметтiң не оның тиiстi мүшесiнiң өкiлеттiгi
тоқтатылғанын бiлдiредi. Премьер-Министрдiң орнынан түсуiн қабылдау бүкiл Үкiметтiң
өкiлеттiгi тоқтатылғанын бiлдiредi.
6. Үкiметтiң немесе оның мүшесiнiң орнынан түсуi қабылданбаған жағдайда
Президент оған мiндеттерiн одан әрi жүзеге асыруды тапсырады.
7. Республиканың Президентi өз бастамасы бойынша Үкiметтiң өкiлеттiгiн
тоқтату туралы шешiм қабылдауға және оның кез келген мүшесiн қызметтен босатуға
хақылы. Премьер-Министрдi қызметiнен босату бүкiл Үкiметтiң өкiлеттiгi
тоқтатылғанын бiлдiредi.
Ескерту. 70-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
2003.11.19 N 11 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
VI бөлім
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС
71-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi жетi мүшеден тұрады,
олардың өкiлеттiгi алты жылға созылады. Республиканың экс-Президенттерi құқығы
бойынша ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестiң мүшелерi болып табылады.
2. Конституциялық Кеңестiң Төрағасын Республиканың Президентi тағайындайды
және дауыс тең бөлiнген жағдайда оның даусы шешушi болып табылады.
3. Конституциялық Кеңестің екі мүшесін - Республика Президенті, екі-екі
мүшеден тиісінше Сенат пен Мәжіліс тағайындайды.
Конституциялық Кеңес мүшелерінің жартысы әрбір үш жыл сайын жаңартылып
отырады.
4. Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшесiнiң қызметi депутаттық
мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге
де ақы төленетiн жұмысты атқарумен, кәсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялық
ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды.
5. Конституциялық Кеңестiң Төрағасы мен мүшелерiн өздерiнiң өкiлеттiгi
мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен белгiленетiн
әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе ауыр
қылмыстар жасаған реттердi қоспағанда, Парламенттiң келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа
тартуға болмайды.
6. Конституциялық Кеңестiң ұйымдастырылуы мен қызметi конституциялық заңмен
реттеледi.
Ескерту. 71-баптың 5-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2003.01.30 N 10 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
72-бап
1. Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Сенат
Төрағасының, Мәжiлiс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде
бестен бiр бөлiгiнiң, Премьер-Министрдiң өтiнiшi бойынша:
1) дау туған жағдайда Республика Президентiнiң, Парламент депутаттарының
сайлауын өткiзудiң дұрыстығы және республикалық референдум өткiзу туралы мәселенi
шешедi;
2) Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестiгiн
Президент қол қойғанға дейiн қарайды;
2-1) Парламент және оның палаталары қабылдаған қаулылардың Республика
Конституциясына сәйкестігін қарайды;
3) Республиканың халықаралық шарттарын бекiткенге дейiн олардың
Конституцияға сәйкестiгiн қарайды;
4) Конституцияның нормаларына ресми түсiндiрме бередi;
5) Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген реттерде
қорытындылар бередi.
2. Конституциялық Кеңес соттардың өтiнiштерiн Конституцияның 78-бабында
белгiленген реттерде қарайды.
Ескерту. 72-баптың 1-тармағының 2) тармақшасына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2000.07.03 N 15/2, 72-баптың 1-тармағының 4) тармақшасына
түсініктеме берілді - 2001.12.13 N 19/2 қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР
2007.05.21 N 254 Заңымен.
73-бап 1. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 1)-
тармақшасында көрсетiлген мәселелер бойынша өтiнiш жасалған ретте, Президенттiң
қызметiне кiрiсуi, Парламенттiң сайланған депутаттарын тiркеу не республикалық
референдумның нәтижелерiн шығару тоқтатыла тұрады.
2. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 2) және
3)-тармақшаларында көрсетiлген мәселелер бойынша өтiнiш жасалған ретте, тиiстi
актiлерге қол қою не оларды бекiту мерзiмiнiң өтуi тоқтатыла тұрады.
3. Конституциялық Кеңес өтiнiштер түскен күннен бастап бiр ай iшiнде өз
шешiмiн шығарады. Егер мәселе кейiнге қалдыруға болмайтын болса, Республика
Президентiнiң талабы бойынша бұл мерзiм он күнге дейiн қысқартылуы мүмкiн.
4. Конституциялық Кеңестiң шешiмiне толығымен немесе бiр бөлiгiне
Республиканың Президентi қарсылық бiлдiруi мүмкiн, бұл қарсылық Конституциялық
Кеңес мүшелерi жалпы санының үштен екiсiнiң даусымен еңсерiледi. Президент
қарсылығы еңсерiлмеген жағдайда, Конституциялық Кеңестiң шешiмi қабылданбады деп
есептеледi.
74-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылған заңдар
мен халықаралық шарттарға қол қойылмайды не, тиiсiнше, бекiтiлмейдi және күшiне
енгiзiлмейдi.
2. Конституциялық емес деп танылған, оның ішінде адамның және азаматтың
Конституцияда баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп
танылған заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің күші жойылады және
қолданылуға жатпайды.
3. Конституциялық Кеңестiң шешiмдерi қабылданған күннен бастап күшiне енедi,
Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi, түпкiлiктi болып табылады
және шағымдануға жатпайды.
Ескерту. 74-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2001.12.13 N 19/2 қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N
254 Заңымен.
VII бөлім
СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛIГI
75-бап
1. Қазақстан Республикасында сот төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады.
2. Сот билiгi сотта iс жүргiзудiң азаматтық, қылмыстық және заңмен
белгiленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген жағдайларда
қылмыстық сот iсiн жүргiзу алқабилердiң қатысуымен жүзеге асырылады.
3. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергілікті және
басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.
4. Республиканың сот жүйесi Республика Конституциясымен және конституциялық
заңмен белгiленедi. Қандай да бiр атаумен арнаулы және төтенше соттарды құруға жол
берiлмейдi.
Ескерту. 75-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 75-баптың
1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2002.02.15 N 1,
2006.04.14 N 1 қаулыларымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
76-бап
1. Сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзiне
азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды,
Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық
актiлерiнiң, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етудi мақсат етiп қояды.
2. Сот билiгi Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк
құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының негiзiнде туындайтын барлық iстер мен
дауларға қолданылады.
3. Соттар шешiмдерiнiң, үкiмдерi мен өзге де қаулыларының Республиканың
бүкiл аумағында мiндеттi күшi болады.
Ескерту. 76-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
1999.03.22 N 7/2, 2000.12.20 N 21/2, 2007.04.18 N 4 Қаулыларымен.
77-бап
1. Судья сот төрелiгiн iске асыру кезiнде тәуелсiз және Конституция мен заңға
ғана бағынады.
2. Сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi соттың қызметiне қандай да болсын
араласуға жол берiлмейдi, және ол заң бойынша жауапкершiлiкке әкеп соғады. Нақты
iстер бойынша судьялар есеп бермейдi.
3. Заңды қолданған кезде судья төмендегi принциптердi басшылыққа алуға тиiс:
1) адамның кiнәлi екендiгi заңды күшiне енген сот үкiмiмен танылғанша ол
жасалған қылмысқа кiнәлi емес деп есептеледi;
2) бiр құқық бұзушылық үшiн ешкiмдi де қайтадан қылмыстық немесе әкiмшiлiк
жауапқа тартуға болмайды;
3) өзiне заңмен көзделген соттылығын оның келiсiмiнсiз ешкiмнiң өзгертуiне
болмайды;
4) сотта әркiм өз сөзiн тыңдатуға құқылы;
5) жауапкершiлiктi белгiлейтiн немесе күшейтетiн, азаматтарға жаңа
мiндеттемелер жүктейтiн немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың керi күшi
болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейiн ол үшiн жауапкершiлiк заңмен
алынып тасталса немесе жеңiлдетiлсе, жаңа заң қолданылады;
6) айыпталушы өзiнiң кiнәсiздiгiн дәлелдеуге мiндеттi емес;
7) ешкiм өзiне-өзi, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгiленген шектегi
жақын туыстарына қарсы айғақ беруге мiндеттi емес. Дiни қызметшiлер өздерiне сенiп
сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға мiндеттi емес;
8) адамның кiнәлi екендiгi жөнiндегi кез келген күдiк айыпталушының
пайдасына қарастырылады;
9) заңсыз тәсiлмен алынған айғақтардың заңды күшi болмайды. Ешкiм өзiнiң
жеке мойындауы негiзiнде ғана сотталуға тиiс емес;
10) қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берiлмейдi.
4. Конституциямен белгiленген сот төрелiгiнiң принциптерi Республиканың
барлық соттары мен судьяларына ортақ және бiрыңғай болып табылады.
Ескерту. 77-бапқа түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің
1999.03.10 N 2/2, 2007.04.18 N 4 Қаулыларымен.
78-бап
Соттардың Конституциямен баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен
бостандықтарына нұқсан келтiретiн заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi
қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиiстi заң немесе өзге де нормативтiк
құқықтық акт Конституциямен баянды етiлген адамның және азаматтың құқықтары мен
бостандықтарына нұқсан келтiредi деп тапса, iс жүргiзудi тоқтата тұруға және осы
актiнi конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске
жүгiнуге мiндеттi.
79-бап
1. Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсiздiгi Конституциямен
және заңмен қорғалады. Судьяның өкiлеттiгi тек заңда белгiленген негiздер бойынша
ғана тоқтатылуы немесе кiдiртiлуi мүмкiн.
2. Судьяны тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен
белгiленетiн әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстiнде ұсталған немесе
ауыр қылмыс жасаған реттердi қоспағанда, Республика Жоғары Сот Кеңесiнiң
қорытындысына негiзделген Қазақстан Республикасы Президентiнiң келiсiмiнсiз не
Конституцияның 55-бабының 3) тармақшасында белгiленген жағдайда, - Сенаттың
келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
3. Республиканың жиырма бес жасқа толған, жоғары заң бiлiмi, заң мамандығы
бойынша кемiнде екi жыл жұмыс стажы бар және бiлiктiлiк емтиханын тапсырған
азаматтары судья бола алады. Республика соттарының судьяларына заң бойынша қосымша
талаптар белгiленуi мүмкiн.
4. Судьяның қызметi депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге
шығармашылық қызметтердi қоспағанда, өзге де ақы төленетiн жұмысты атқарумен,
кәсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы
кеңесiнiң құрамына кiрумен сыйыспайды.
Ескерту. 79-баптың 2-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2003.01.30 N 10, 79-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2004.06.23 N 6 қаулыларымен.
80-бап
Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық
бюджет қаражаты есебiнен жүргiзiледi және ол сот төрелiгiн толық әрi тәуелсiз
жүзеге асыру мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге тиiс.
81-бап
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық, жергілікті және
басқа да соттарда қаралатын өзге де iстер жөнiндегi жоғары сот органы болып
табылады, заңда көзделген iс жүргiзу нысандарында олардың қызметiн қадағалауды
жүзеге асырады, сот практикасының мәселелерi бойынша түсiнiктемелер берiп отырады.
Ескерту. 81-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
82-бап
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары
Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен Сенат
сайлайды.
2. Жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот
Кеңесінің кепілдемесі бойынша Республика Президенті қызметке тағайындайды.
3. Соттарда конституциялық заңға сәйкес сот алқалары құрылуы мүмкін. Сот
алқалары төрағаларына өкілеттіктер беру тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.
4. Жоғары Сот Кеңесі Республика Президенті тағайындайтын Төрағадан және
басқа да адамдардан құралады.
5. Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесі және жұмысын ұйымдастыру заңмен
белгіленеді.
Ескерту. 82-бап жаңа редакцияда - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
83-бап 1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президентi жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық
актiлердiң дәлме-дәл әрi бiркелкi қолданылуын, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау
мен тергеудiң, әкiмшiлiк және орындаушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары
қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнiнде
шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн
заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi. Прокуратура сотта
мемлекет мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңмен белгiленген жағдайда, тәртiпте және
шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады.
2. Республика Прокуратурасы төменгi прокурорларды жоғары тұрған
прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бiрыңғай
орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкiлеттiгiн басқа мемлекеттiк органдардан,
лауазымды адамдардан тәуелсiз жүзеге асырады және Республика Президентiне ғана есеп
бередi.
3. Республиканың Бас Прокурорын өз өкiлеттiгi мерзiмi iшiнде тұтқынға алуға,
күштеп әкелуге, оған сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жазалау шараларын қолдануға, қылмыс
үстiнде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттердi қоспағанда, Сенаттың
келiсiмiнсiз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас Прокурор өкiлеттiгiнiң мерзiмi
бес жыл.
4. Республика прокуратурасының құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi
заңмен белгiленедi.
Ескерту. 83-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.12.26 N 23/2, 83-баптың 3-тармағына түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2003.01.30 N 10, 83-бапқа түсініктеме берілді - ҚР
Конституциялық Кеңесінің 2003.12.31 N 13 қаулыларымен.
84-бап
Ескерту. 84-бап алынып тасталды - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
VIII бөлім
ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗIН-ӨЗI БАСҚАРУ
85-бап Жергiлiктi мемлекеттiк басқаруды тиiстi аумақтағы iстiң жай-күйiне жауапты
жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар жүзеге асырады.
86-бап
1. Жергiлiктi өкiлдi органдар - мәслихаттар тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық
бөлiнiстегi халықтың еркiн бiлдiредi және жалпымемлекеттiк мүдделердi ескере
отырып, оны iске асыруға қажеттi шараларды белгiлейдi, олардың жүзеге асырылуын
бақылайды.
2. Мәслихаттарды жалпыға бiрдей, тең, төте сайлау құқығы негiзiнде жасырын
дауыс беру арқылы бес жыл мерзiмге халық сайлайды.
3. Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты
болып сайлана алады. Республика азаматы бiр мәслихаттың ғана депутаты бола алады.
4. Мәслихаттардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын,
жергiлiктi бюджеттi және олардың атқарылуы туралы есептердi бекiту;
2) өздерiнiң қарауына жатқызылған жергiлiктi әкiмшiлiк-аумақтық құрылыс
мәселелерiн шешу;
3) заңмен мәслихат құзыретiне жатқызылған мәселелер бойынша жергiлiктi
атқарушы органдар басшыларының есептерiн қарау;
4) мәслихаттың тұрақты комиссияларын және өзге де жұмыс органдарын құру,
олардың қызметi туралы есептердi тыңдау, мәслихат жұмысын ұйымдастыруға байланысты
өзге де мәселелердi шешу;
5) Республика заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн
қамтамасыз ету жөнiндегi өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.
5. Мәслихаттың өкiлеттiгiн мерзiмiнен бұрын Республика Президенті тоқтатады,
сондай-ақ мәслихат өзiн-өзi тарату туралы шешiм қабылдаған ретте де оның өкілеттігі
мерзімінен бұрын тоқтатылады.
6. Мәслихаттардың құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi, олардың
депутаттарының құқықтық жағдайы заңмен белгiленедi.
Ескерту. 86-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
87-бап 1. Жергiлiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының атқарушы
органдарының бiрыңғай жүйесiне кiредi, тиiстi аумақтың мүддесi мен даму
қажеттiлiгiн ұштастыра отырып, атқарушы билiктiң жалпы мемлекеттiк саясатын
жүргiзудi қамтамасыз етедi.
2. Жергiлiктi атқарушы органдардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын,
жергiлiктi бюджеттi әзiрлеу және олардың атқарылуын қамтамасыз ету;
2) коммуналдық меншiктi басқару;
3) жергiлiктi атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
қызметтен босату, жергiлiктi атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға байланысты
өзге де мәселелердi шешу;
4) жергiлiктi мемлекеттiк басқару мүддесiне сай Республика заңдарымен
жергiлiктi атқарушы органдарға жүктелетiн өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асыру.
3. Жергiлiктi атқарушы органды Республика Президентi мен Үкiметiнiң өкiлi
болып табылатын тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң әкiмi басқарады.
4. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкiмдерiн
қызметке тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың
мәслихаттарының келісімімен Республика Президентi тағайындайды. Өзге әкiмшiлiк-
аумақтық бөлiнiстердiң әкiмдерi қызметке Қазақстан Республикасының Президентi
айқындаған тәртiппен тағайындалады немесе сайланады. Республика Президенті өзінің
ұйғаруы бойынша әкімдерді қызметтерінен босатуға хақылы.
5. Мәслихат депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы
бойынша әкімге сенімсіздік білдіру туралы мәселе қойылуы мүмкін. Бұл жағдайда
мәслихат өз депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен әкiмге сенiмсiздiк
бiлдiруге және оны қызметiнен босату жөнiнде тиiсiнше Республика Президентiнiң не
жоғары тұрған әкiмнiң алдына мәселе қоюға хақылы. Облыстар, республикалық маңызы
бар қалалар және астана әкiмдерiнiң өкiлеттiгi жаңадан сайланған Республика
Президентi қызметiне кiрiскен кезде тоқтатылады.
6. Жергiлiктi атқарушы органдардың құзыретi, ұйымдастырылуы және олардың
қызмет тәртiбi заңмен белгiленедi.
Ескерту. 87-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N
254 Заңдарымен.
88-бап
1. Мәслихаттар өз құзыретiндегi мәселелер бойынша шешiмдер, ал әкiмдер -
тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң аумағында орындалуға мiндеттi шешiмдер мен
өкiмдер қабылдайды.
2. Мәслихаттардың жергiлiктi бюджет кiрiсiн қысқартуды немесе жергiлiктi
бюджет шығысын ұлғайтуды көздейтiн шешiмдерiнiң жобалары әкiмнiң оң қорытындысы
болған кезде ғана қарауға енгiзiлуi мүмкiн.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес келмейтiн
мәслихат шешiмдерiнiң күшi сот тәртiбiмен жойылуы мүмкiн.
4. Әкiмдердiң шешiмдерi мен өкiмдерiнiң күшiн тиiсiнше Қазақстан
Республикасының Президентi, Үкiметi не жоғары тұрған әкiм жоюы мүмкiн, сондай-ақ
олардың күшi сот тәртiбiмен жойылуы мүмкiн.
Ескерту. 88-баптың 4-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.05.31 N 3/2 қаулысымен.
89-бап
1. Қазақстан Республикасында жергiлiктi маңызы бар мәселелердi тұрғын
халықтың өзi шешуiн қамтамасыз ететiн жергiлiктi өзiн-өзi басқару танылады.
2. Жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды тұрғын халық тiкелей жүзеге асырады,
сондай-ақ ол мәслихаттар және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын
жергiлiктi қоғамдастықтардағы басқа да жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдары арқылы
жүзеге асырылады.
Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарына мемлекеттік функцияларды жүзеге
асыру заңға сәйкес берілуі мүмкін.
3. Қазақстанда жергiлiктi өзiн-өзi басқаруды ұйымдастыру мен олардың қызметі
заңмен реттеледі.
4. Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының дербестiгiне олардың заңмен
белгiленген өкiлеттiгi шегiнде кепiлдiк берiледi.
Ескерту. 89-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
IX бөлім
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР
90-бап 1. Республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының
Конституциясы референдум нәтижелерi ресми түрде жарияланған күннен бастап күшiне
енедi, сол мезгiлден бастап бұрынғы қабылданған Қазақстан Республикасы
Конституциясының күшi жойылады.
2. Республикалық референдумда Конституция қабылданған күн мемлекеттiк
мереке - Қазақстан Республикасының Конституциясы Күнi деп жарияланады.
91-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына Республика Президентiнiң өз
бастамасымен, Парламенттiң немесе Үкiметтiң ұсынысымен қабылданған шешiмi бойынша
өткiзiлетiн республикалық референдум өзгертулер мен толықтырулар енгiзуi мүмкiн.
Егер Президент оны Парламенттiң қарауына беру қажет деп ұйғарса, Конституцияға
енгiзiлетiн өзгертулер мен толықтырулар жобасы республикалық референдумға
шығарылмайды. Мұндай жағдайда Парламенттiң шешiмi Конституцияда белгiленген
тәртiппен қабылданады. Егер Республика Президентi Конституцияға өзгерiстер мен
толықтыруларды республикалық референдумға шығару туралы Парламенттiң ұсынысын
қабылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарының әрқайсысының депутаттары жалпы
санының кемiнде бестен төртiнiң көпшiлiк даусымен Парламент осы өзгерiстер мен
толықтыруларды Конституцияға енгiзу туралы заң қабылдауға хақылы. Мұндай жағдайда
Республика Президентi осы заңға қол қояды немесе оны республикалық референдумға
шығарады, егер республикалық референдумға қатысуға құқығы бар Республика
азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге қатысса, ол өткiзiлдi деп есептеледi.
Республикалық референдумға шығарылған Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар,
егер олар үшiн облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың
кемінде үштен екісінде дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы жақтап
дауыс берсе, қабылданды деп есептеледi.
2. Конституцияда белгiленген мемлекеттiң бiртұтастығын және аумақтық
тұтастығын, Республиканы басқару нысанын өзгертуге болмайды.
Ескерту. 91-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен, 91-баптың
1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 1998.12.04 N 13/2
қаулысымен, өзгерту енгізілді - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
92-бап 1. Конституциялық заңдар Конституция күшiне енген күннен бастап бiр жыл
iшiнде қабылдануға тиiс. Егер Конституцияда конституциялық деп аталған заңдар
немесе заң күшi бар актiлер ол күшiне енген кезде қабылданып қойған болса, онда
олар Конституцияға сәйкес келтiрiледi де, Қазақстан Республикасының конституциялық
заңдары деп есептеледi.
2. Конституцияда аталған өзге заңдар Парламент белгiлейтiн тәртiп пен
мерзiмде, бiрақ Конституция күшiне енген күннен бастап екi жылдан кешiктiрiлмей
қабылдануға тиiс.
3. Республика Президентiнiң өзiне берiлген қосымша өкiлеттiктi жүзеге асыру
мерзiмi iшiнде "Қазақстан Республикасының Президентi мен жергiлiктi әкiмдерге
уақытша қосымша өкiлеттiк беру туралы" 1993 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес шыққан және заң күшi бар Жарлықтары Республика
заңдарын өзгерту, толықтыру немесе күшiн жою үшiн көзделген тәртiппен ғана
өзгертiлуi, толықтырылуы немесе күшiн жоюы мүмкiн. 1993 жылғы 28 қаңтарда
қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясының 64-бабының 12-15, 18 және 20-
тармақтарымен көзделген мәселелер бойынша өзiне берiлген қосымша өкiлеттiктi жүзеге
асыру мерзiмi iшiнде шыққан Республика Президентiнiң Жарлықтары Республика
Парламентiнiң бекiтуiне жатпайды.
4. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасының заңдары оған қайшы келмейтiн бөлiгiнде қолданылады және Конституция
қабылданған күннен бастап екi жыл iшiнде оған сәйкес келтiрiлуге тиiс.
Ескерту. 92-баптың 4-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2000.06.15 N 8/2 қаулысымен.
93-бап
Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкiмет, жергiлiктi өкiлдi және
атқарушы органдар, арнаулы заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының барлық
азаматтары мемлекеттiк тiлдi еркiн әрi тегiн меңгеруi үшiн қажеттi
ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрiн жасауға мiндеттi.
94-бап
1. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президентi Конституция
белгiлеген Қазақстан Республикасы Президентiнiң өкiлеттiктерiне ие болады және
оларды 1995 жылғы 29 сәуiрде республикалық референдумда қабылданған шешiм бойынша
белгiленген мерзiм iшiнде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентiнiң
келiсiмiмен Республика Президентi өкiлеттiгiнiң қазiргi мерзiмi Республика
Парламентi Палаталарының бiрлескен отырысында Палаталардың әрқайсысының депутаттары
жалпы санының көпшiлiк даусымен қабылданған Республика Парламентiнiң қаулысымен
қысқартылуы мүмкiн. Мұндай жағдайда Парламент Мәжiлiсi бiр ай iшiнде Қазақстан
Республикасы Президентiнiң сайлауын тағайындайды. Осы сайлаудың қорытындылары
бойынша сайланған Республика Президентi сайлау қорытындылары жарияланған күннен
бастап бiр ай iшiнде ант бередi және жетi жылдан кейiн желтоқсанның бiрiншi
жексенбiсiнде өткiзiлуге тиiс кезектi Президент сайлауында сайланған Республика
Президентi қызметiне кiрiскенге дейiн өз өкiлеттiгiн жүзеге асырады.
2. Конституция күшiне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-
Президентi өзi сайланған мерзiм аяқталғанға дейiн өкiлеттiгiн сақтайды.
Ескерту. 94-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
Ескерту. 94-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 2005.08.19 N 5 қаулысымен.
94-1-бап
Конституцияның 41-бабы 1-тармағының Республика Президентінің өкілеттік
мерзімін белгілейтін ережесі 2005 жылғы 4 желтоқсандағы сайлауда сайланған
Республика Президентінің жеті жылдық өкілеттік мерзімінің аяқталуына байланысты
өткізілетін президенттік сайлау қорытындысы бойынша Республика Президенті болып
сайланған адамға қолданылатын болады.
Ескерту. 94-1-баппен толықтырылды - ҚР 2007.05.21 N 254 Заңымен.
95-бап
1. Бiрiншi сайланған Сенат депутаттарының жартысы төрт жыл мерзiмге,
депутаттардың екiншi жартысы екi жыл мерзiмге конституциялық заңмен белгiленген
тәртiппен сайланады.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының Парламент Мәжiлiсi депутаттарын
партиялық тiзiмдер негiзiнде сайлау туралы ережелерi екiншi шақырылатын Парламент
Мәжiлiсi депутаттарын сайлаудан бастап қолданылады.
Ескерту. 95-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 1998.10.07 N 284 Заңымен.
Ескерту. 95-баптың 1-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық
Кеңесінің 1999.11.29 N 24/2 қаулысымен.
96-бап Конституция күшiне енген күннен бастап Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинетi онда белгiленген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құқықтарына, мiндеттерi
мен жауапкершiлiгiне ие болады.
97-бап Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiнiң бiрiншi құрамы былайша
құрылады: Республика Президентi, Парламент Сенатының Төрағасы мен Парламент
Мәжiлiсiнiң Төрағасы Конституциялық Кеңестiң мүшелерiнен бiр бiрден үш жыл
мерзiмге, ал Конституциялық Кеңестiң мүшелерiнен бiр бiрден алты жыл мерзiмге
тағайындайды, Конституциялық Кеңестiң Төрағасын Республика Президентi алты жыл
мерзiмге тағайындайды.
98-бап 1. Конституцияда көзделген сот төрелiгi мен тергеу органдары тиiстi заңдарда
көзделген тәртiп пен мерзiмде құрылады. Олар құрылғанға дейiн жұмыс iстеп тұрған
сот төрелiгi мен тергеу органдары өз өкiлеттiктерiн сақтайды.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының және Жоғары Төрелiк Сотының,
жергiлiктi соттардың судьялары Конституцияда көзделген соттар құрылғанға дейiн өз
өкiлеттiктерiн сақтайды. Судьялардың бос орындары Конституцияда белгiленген
тәртiппен толықтырылады.
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат
орталығы" ШЖҚ РМК
Конституция Республики Казахстан
Архивная версия
Конституция принята на республиканском референдуме 30 августа 1995 г.
Мы, народ Казахстана,
объединенный общей исторической судьбой,
созидая государственность на исконной
казахской земле,
сознавая себя миролюбивым гражданским
обществом,
приверженным идеалам свободы, равенства
и согласия,
желая занять достойное место в мировом
сообществе,
осознавая свою высокую ответственность
перед нынешним и будущими поколениями,
исходя из своего суверенного права,
принимаем настоящую Конституцию.
Раздел I.
Общие положения
Статья 1
1. Республика Казахстан утверждает себя демократическим, светским, правовым
и социальным государством, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь,
права и свободы.
2. Основополагающими принципами деятельности Республики являются:
общественное согласие и политическая стабильность, экономическое развитие на благо
всего народа, казахстанский патриотизм, решение наиболее важных вопросов
государственной жизни демократическими методами, включая голосование на
республиканском референдуме или в Парламенте.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 21 декабря 2001 г. N
18/2.
Статья 2
1. Республика Казахстан является унитарным государством с президентской
формой правления.
2. Суверенитет Республики распространяется на всю ее территорию. Государство
обеспечивает целостность, неприкосновенность и неотчуждаемость своей территории.
3. Административно-территориальное устройство Республики, статус ее столицы
определяются законом . Столицей Казахстана является город Астана .
4. Наименования Республика Казахстан и Казахстан равнозначны.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 23 апреля 2003 г. N 4
. Статья 2 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 3
1. Единственным источником государственной власти является народ.
2. Народ осуществляет власть непосредственно через республиканский
референдум и свободные выборы , а также делегирует осуществление своей власти
государственным органам.
3. Никто не может присваивать власть в Республике Казахстан. Присвоение
власти преследуется по закону. Право выступать от имени народа и государства
принадлежит Президенту, а также Парламенту Республики в пределах его
конституционных полномочий. Правительство Республики и иные государственные органы
выступают от имени государства в пределах делегированных им полномочий.
4. Государственная власть в Республике едина, осуществляется на основе
Конституции и законов в соответствии с принципом ее разделения на законодательную,
исполнительную и судебную ветви и взаимодействия между собой с использованием
системы сдержек и противовесов.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N
1/2.
Статья 4
1. Действующим правом в Республике Казахстан являются нормы Конституции,
соответствующих ей законов, иных нормативных правовых актов, международных
договорных и иных обязательств Республики, а также нормативных постановлений
Конституционного Совета и Верховного Суда Республики.
2. Конституция имеет высшую юридическую силу и прямое действие на всей
территории Республики.
3. Международные договоры, ратифицированные Республикой, имеют приоритет
перед ее законами и применяются непосредственно, кроме случаев, когда из
международного договора следует, что для его применения требуется издание закона.
4. Все законы, международные договоры, участником которых является
Республика, публикуются. Официальное опубликование нормативных правовых актов,
касающихся прав, свобод и обязанностей граждан, является обязательным условием их
применения.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от
11.10.2000 N 18; от 05.11.2009 № 6.
Статья 5
1. В Республике Казахстан признаются идеологическое и политическое
многообразие. Не допускается создание в государственных органах организаций
политических партий.
2. Общественные объединения равны перед законом. Не допускается незаконное
вмешательство государства в дела общественных объединений и общественных
объединений в дела государства, возложение на общественные объединения функций
государственных органов.
3. Запрещаются создание и деятельность общественных объединений, цели или
действия которых направлены на насильственное изменение конституционного строя,
нарушение целостности Республики, подрыв безопасности государства, разжигание
социальной, расовой, национальной, религиозной, сословной и родовой розни, а также
создание не предусмотренных законодательством военизированных формирований.
4. В Республике не допускается деятельность политических партий и
профессиональных союзов других государств, партий на религиозной основе, а также
финансирование политических партий и профессиональных союзов иностранными
юридическими лицами и гражданами, иностранными государствами и международными
организациями.
5. Деятельность иностранных религиозных объединений на территории
Республики, а также назначение иностранными религиозными центрами руководителей
религиозных объединений в Республике осуществляются по согласованию с
соответствующими государственными органами Республики.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 07 июня 2000 г. N 4/2
. Статья 5 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 6
1. В Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются
государственная и частная собственность.
2. Собственность обязывает, пользование ею должно одновременно служить
общественному благу. Субъекты и объекты собственности, объем и пределы
осуществления собственниками своих прав, гарантии их защиты определяются законом .
3. Земля и ее недра, воды, растительный и животный мир, другие природные
ресурсы находятся в государственной собственности. Земля может находиться также в
частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных законом .
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 ноября 1999 года N
19/2; постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2;
постановление Конституционного Совета РК от 13 апреля 2000 г. N 2/2; от 23 апреля
2003 г. N 4 .
Статья 7
1. В Республике Казахстан государственным является казахский язык.
2. В государственных организациях и органах местного самоуправления наравне
с казахским официально употребляется русский язык.
3. Государство заботится о создании условий для изучения и развития языков
народа Казахстана.
Статья 8
Республика Казахстан уважает принципы и нормы международного права,
проводит политику сотрудничества и добрососедских отношений между государствами, их
равенства и невмешательства во внутренние дела друг друга, мирного разрешения
международных споров, отказывается от применения первой вооруженной силы.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N
1/2.
Статья 9
Республика Казахстан имеет государственные символы - Флаг, Герб и Гимн. Их
описание и порядок официального использования устанавливаются конституционным
законом .
Раздел II
Человек и гражданин
Статья 10
1. Гражданство Республики Казахстан приобретается и прекращается в
соответствии с законом , является единым и равным независимо от оснований его
приобретения.
2. Гражданин Республики ни при каких условиях не может быть лишен
гражданства, права изменить свое гражданство, а также не может быть изгнан за
пределы Казахстана.
3. За гражданином Республики не признается гражданство другого государства.
<*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 1 декабря 2003 г. N
12.
Статья 11
1. Гражданин Республики Казахстан не может быть выдан иностранному
государству, если иное не установлено международными договорами Республики.
2. Республика гарантирует своим гражданам защиту и покровительство за ее
пределами.
Статья 12
1. В Республике Казахстан признаются и гарантируются права и свободы
человека в соответствии с Конституцией.
2. Права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются
абсолютными и неотчуждаемыми, определяют содержание и применение законов и иных
нормативных правовых актов.
3. Гражданин Республики в силу самого своего гражданства имеет права и несет
обязанности.
4. Иностранцы и лица без гражданства пользуются в Республике правами и
свободами, а также несут обязанности, установленные для граждан, если иное не
предусмотрено Конституцией, законами и международными договорами.
5. Осуществление прав и свобод человека и гражданина не должно нарушать прав
и свобод других лиц, посягать на конституционный строй и общественную
нравственность.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 1 декабря 2003 г. N
12 ; см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4 .
Статья 13
1. Каждый имеет право на признание его правосубъектности и вправе защищать
свои права и свободы всеми не противоречащими закону способами, включая необходимую
оборону.
2. Каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод.
3. Каждый имеет право на получение квалифицированной юридической помощи. В
случаях, предусмотренных законом , юридическая помощь оказывается бесплатно.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N
7/2; постановление Конституционного Совета РК от 15 февраля 2002 г. N 1 .
Статья 14
1. Все равны перед законом и судом.
2. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам
происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы,
национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по
любым иным обстоятельствам.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N
2/2; постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N 7/2 .
Статья 15
1. Каждый имеет право на жизнь.
2. Никто не вправе произвольно лишать человека жизни. Смертная казнь
устанавливается законом как исключительная мера наказания за террористические
преступления, сопряженные с гибелью людей, а также за особо тяжкие преступления,
совершенные в военное время, с предоставлением приговоренному права ходатайствовать
о помиловании. <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30 января 2003 г. N
10. Статья 15 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 16
1. Каждый имеет право на личную свободу.
2. Арест и содержание под стражей допускаются только в предусмотренных
законом случаях и лишь с санкции суда с предоставлением арестованному права
обжалования. Без санкции суда лицо может быть подвергнуто задержанию на срок не
более семидесяти двух часов.
3. Каждый задержанный, арестованный, обвиняемый в совершении преступления
имеет право пользоваться помощью адвоката (защитника) с момента, соответственно,
задержания, ареста или предъявления обвинения.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31 декабря 2003 г. N
13. Статья 16 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 17
1. Достоинство человека неприкосновенно.
2. Никто не должен подвергаться пыткам, насилию, другому жестокому или
унижающему человеческое достоинство обращению или наказанию.
Статья 18
1. Каждый имеет право на неприкосновенность частной жизни, личную и семейную
тайну, защиту своей чести и достоинства.
2. Каждый имеет право на тайну личных вкладов и сбережений, переписки,
телефонных переговоров, почтовых, телеграфных и иных сообщений. Ограничения этого
права допускаются только в случаях и в порядке, прямо установленных законом.
3. Государственные органы, общественные объединения, должностные лица и
средства массовой информации обязаны обеспечить каждому гражданину возможность
ознакомиться с затрагивающими его права и интересы документами, решениями и
источниками информации.
Сноска. См. нормативное постановление Конституционного Совета РК от
20.08.2009 № 5.
Статья 19
1. Каждый вправе определять и указывать или не указывать свою национальную,
партийную и религиозную принадлежность.
2. Каждый имеет право на пользование родным языком и культурой, на свободный
выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества.
Статья 20
1. Свобода слова и творчества гарантируется. Цензура запрещается.
2. Каждый имеет право свободно получать и распространять информацию любым,
не запрещенным законом способом. Перечень сведений, составляющих государственные
секреты Республики Казахстан, определяется законом .
3. Не допускаются пропаганда или агитация насильственного изменения
конституционного строя, нарушения целостности Республики, подрыва безопасности
государства, войны, социального, расового, национального, религиозного, сословного
и родового превосходства, а также культа жестокости и насилия.
Статья 21
1. Каждому, кто законно находится на территории Республики Казахстан,
принадлежит право свободного передвижения по ее территории и свободного выбора
местожительства, кроме случаев, оговоренных законом.
2. Каждый имеет право выезжать за пределы Республики. Граждане Республики
имеют право беспрепятственного возвращения в Республику.
Статья 22
1. Каждый имеет право на свободу совести.
2. Осуществление права на свободу совести не должно обуславливать или
ограничивать общечеловеческие и гражданские права и обязанности перед государством.
Статья 23
1. Граждане Республики Казахстан имеют право на свободу объединений.
Деятельность общественных объединений регулируется законом .
2. Военнослужащие, работники органов национальной безопасности,
правоохранительных органов и судьи не должны состоять в партиях, профессиональных
союзах, выступать в поддержку какой-либо политической партии.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 5 июля 2000г. N 13/2
.
Статья 24
1. Каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и
профессии. Принудительный труд допускается только по приговору суда либо в условиях
чрезвычайного или военного положения.
2. Каждый имеет право на условия труда, отвечающие требованиям безопасности
и гигиены, на вознаграждение за труд без какой-либо дискриминации, а также на
социальную защиту от безработицы.
3. Признается право на индивидуальные и коллективные трудовые споры с
использованием установленных законом способов их разрешения, включая право на
забастовку.
4. Каждый имеет право на отдых. Работающим по трудовому договору
гарантируются установленные законом продолжительность рабочего времени, выходные и
праздничные дни, оплачиваемый ежегодный отпуск.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N
2/2.
Статья 25
1. Жилище неприкосновенно. Не допускается лишение жилища, иначе как по
решению суда. Проникновение в жилище, производство его осмотра и обыска допускаются
лишь в случаях и в порядке, установленных законом .
2. В Республике Казахстан создаются условия для обеспечения граждан жильем.
Указанным в законе категориям граждан, нуждающимся в жилье, оно предоставляется за
доступную плату из государственных жилищных фондов в соответствии с установленными
законом нормами.
Статья 26
1. Граждане Республики Казахстан могут иметь в частной собственности любое
законно приобретенное имущество.
2. Собственность, в том числе право наследования, гарантируется законом.
3. Никто не может быть лишен своего имущества, иначе как по решению суда.
Принудительное отчуждение имущества для государственных нужд в исключительных
случаях, предусмотренных законом, может быть произведено при условии равноценного
его возмещения.
4. Каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное
использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности.
Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом .
Недобросовестная конкуренция запрещается .
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 16 июня 2000 г. N
6/2; постановление Конституционного Совета РК от 20 декабря 2000 г. N 21/2;
постановление Конституционного Совета РК от 1 июля 2005 г. N 4.
Статья 27
1. Брак и семья, материнство, отцовство и детство находятся под защитой
государства.
2. Забота о детях и их воспитание являются естественным правом и
обязанностью родителей.
3. Совершеннолетние трудоспособные дети обязаны заботиться о
нетрудоспособных родителях.
Статья 28
1. Гражданину Республики Казахстан гарантируется минимальный размер
заработной платы и пенсии, социальное обеспечение по возрасту, в случае болезни,
инвалидности, потери кормильца и по иным законным основаниям.
2. Поощряются добровольное социальное страхование, создание дополнительных
форм социального обеспечения и благотворительность.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 12 марта 1999 г. N
3/2.
Статья 29
1. Граждане Республики Казахстан имеют право на охрану здоровья.
2. Граждане Республики вправе получать бесплатно гарантированный объем
медицинской помощи, установленный законом.
3. Получение платной медицинской помощи в государственных и частных лечебных
учреждениях, а также у лиц, занимающихся частной медицинской практикой,
производится на основаниях и в порядке, установленных законом.
Статья 30
1. Гражданам гарантируется бесплатное среднее образование в государственных
учебных заведениях. Среднее образование обязательно.
2. Гражданин имеет право на получение на конкурсной основе бесплатного
высшего образования в государственном высшем учебном заведении.
3. Получение платного образования в частных учебных заведениях
осуществляется на основаниях и в порядке, установленных законом .
4. Государство устанавливает общеобязательные стандарты образования.
Деятельность любых учебных заведений должна соответствовать этим стандартам.
Статья 31
1. Государство ставит целью охрану окружающей среды, благоприятной для жизни
и здоровья человека.
2. Сокрытие должностными лицами фактов и обстоятельств, угрожающих жизни и
здоровью людей, влечет ответственность в соответствии с законом .
Статья 32
Граждане Республики Казахстан вправе мирно и без оружия собираться,
проводить собрания, митинги и демонстрации, шествия и пикетирование. Пользование
этим правом может ограничиваться законом в интересах государственной безопасности,
общественного порядка, охраны здоровья, защиты прав и свобод других лиц.
Статья 33
1. Граждане Республики Казахстан имеют право участвовать в управлении делами
государства непосредственно и через своих представителей, обращаться лично, а также
направлять индивидуальные и коллективные обращения в государственные органы и
органы местного самоуправления.
2. Граждане Республики имеют право избирать и быть избранными в
государственные органы и органы местного самоуправления, а также участвовать в
республиканском референдуме .
3. Не имеют право избирать и быть избранными, участвовать в республиканском
референдуме граждане, признанные судом недееспособными, а также содержащиеся в
местах лишения свободы по приговору суда.
4. Граждане Республики имеют равное право на доступ к государственной
службе. Требования, предъявляемые к кандидату на должность государственного
служащего, обусловливаются только характером должностных обязанностей и
устанавливаются законом .<*>
Сноска. В статью 33 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284.
Статья 34
1. Каждый обязан соблюдать Конституцию и законодательство Республики
Казахстан, уважать права, свободы, честь и достоинство других лиц.
2. Каждый обязан уважать государственные символы Республики.
Статья 35
Уплата законно установленных налогов, сборов и иных обязательных платежей
является долгом и обязанностью каждого.
Статья 36
1. Защита Республики Казахстан является священным долгом и обязанностью
каждого ее гражданина.
2. Граждане Республики несут воинскую службу в порядке и видах,
установленных законом .
Статья 37
Граждане Республики Казахстан обязаны заботиться о сохранении исторического
и культурного наследия, беречь памятники истории и культуры.
Статья 38
Граждане Республики Казахстан обязаны сохранять природу и бережно относиться
к природным богатствам.
Статья 39
1. Права и свободы человека и гражданина могут быть ограничены только
законами и лишь в той мере, в какой это необходимо в целях защиты конституционного
строя, охраны общественного порядка, прав и свобод человека, здоровья и
нравственности населения.
2. Признаются неконституционными любые действия, способные нарушить
межнациональное согласие.
3. Не допускается ни в какой форме ограничение прав и свобод граждан по
политическим мотивам. Ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы,
предусмотренные статьями 10, 11, 13-15, пунктом 1 статьи 16, статьей 17, статьей
19, статьей 22, пунктом 2 статьи 26 Конституции.
Раздел III
Президент Статья 40
1. Президент Республики Казахстан является главой государства, его высшим
должностным лицом, определяющим основные направления внутренней и внешней политики
государства и представляющим Казахстан внутри страны и в международных отношениях.
2. Президент Республики - символ и гарант единства народа и государственной
власти, незыблемости Конституции, прав и свобод человека и гражданина.
3. Президент Республики обеспечивает согласованное функционирование всех
ветвей государственной власти и ответственность органов власти перед народом.
Статья 41
1. Президент Республики Казахстан избирается в соответствии с
конституционным законом совершеннолетними гражданами Республики на основе
всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании сроком на
пять лет.
2. Президентом Республики может быть избран гражданин Республики по
рождению, не моложе сорока лет, свободно владеющий государственным языком и
проживающий в Казахстане последние пятнадцать лет.
3. Очередные выборы Президента Республики проводятся в первое воскресенье
декабря и не могут совпадать по срокам с выборами нового состава Парламента
Республики.
4. (пункт исключен - Законом Республики Казахстан от 7 октября 1998 года N
284)
5. Кандидат, набравший более пятидесяти процентов голосов избирателей,
принявших участие в голосовании, считается избранным. В случае, если ни один из
кандидатов не набрал указанного числа голосов, проводится повторное голосование, в
котором участвуют два кандидата, набравшие большее число голосов. Избранным
считается кандидат, набравший большее число голосов избирателей, принявших участие
в голосовании. <*>
Сноска. В статью 41 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284. См. постановление Конституционного Совета РК от 9 октября 1998 г. N 9/2;
постановление Конституционного Совета РК от 19 августа 2005 года N 5 . Статья 41 с
изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со
дня его официального опубликования).
Статья 42
1. Президент Республики Казахстан вступает в должность с момента принесения
народу следующей присяги: "Торжественно клянусь верно служить народу Казахстана,
строго следовать Конституции и законам Республики Казахстан, гарантировать права и
свободы граждан, добросовестно выполнять возложенные на меня высокие обязанности
Президента Республики Казахстан".
2. Присяга приносится во вторую среду января в торжественной обстановке в
присутствии депутатов Парламента, членов Конституционного Совета, судей Верховного
Суда, а также всех бывших Президентов Республики. В случае, предусмотренном статьей
48 Конституции, лицом, принявшим на себя полномочия Президента Республики
Казахстан, присяга приносится в течение одного месяца со дня принятия полномочий
Президента Республики.
3. Полномочия Президента Республики прекращаются с момента вступления в
должность вновь избранного Президента Республики, а также в случае досрочного
освобождения или отрешения Президента от должности либо его кончины. Все бывшие
Президенты Республики, кроме отрешенных от должности, имеют звание экс-Президента
Республики Казахстан.
4. (пункт исключен - Законом Республики Казахстан от 7 октября 1998 года N
284)
5. Одно и то же лицо не может быть избрано Президентом Республики более двух
раз подряд.
Настоящее ограничение не распространяется на Первого Президента Республики
Казахстан. <*>
Сноска. Статья 42 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г.
N 284 ; от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального
опубликования).
Статья 43
1. Президент Республики Казахстан не вправе быть депутатом представительного
органа, занимать иные оплачиваемые должности и осуществлять предпринимательскую
деятельность.
2. (исключен от 21 мая 2007 г. N 254 ).
Сноска. Статья 43 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 44
Президент Республики Казахстан:
1) обращается с ежегодным посланием к народу Казахстана о положении в стране
и основных направлениях внутренней и внешней политики Республики;
2) назначает очередные и внеочередные выборы в Парламент Республики и его
Палаты; созывает первую сессию Парламента и принимает присягу его депутатов народу
Казахстана; созывает внеочередную сессию Парламента; подписывает представленный
Сенатом Парламента закон в течение одного месяца, обнародует закон либо возвращает
закон или отдельные его статьи для повторного обсуждения и голосования; см.
S100000003
3) после консультаций с фракциями политических партий, представленных в
Мажилисе Парламента, вносит на рассмотрение Мажилиса для дачи согласия кандидатуру
Премьер-Министра Республики; с согласия Мажилиса Парламента назначает на должность
Премьер-Министра Республики; освобождает его от должности; по представлению
Премьер-Министра определяет структуру Правительства Республики, образует,
упраздняет и реорганизует центральные исполнительные органы Республики, не входящие
в состав Правительства, назначает на должности членов Правительства Республики;
назначает на должности министров иностранных дел, обороны, внутренних дел, юстиции;
освобождает от должностей членов Правительства; принимает присягу членов
Правительства; председательствует на заседаниях Правительства по особо важным
вопросам; поручает Правительству внесение законопроекта в Мажилис Парламента;
отменяет либо приостанавливает полностью или частично действие актов Правительства
и Премьер-Министра Республики, акимов областей, городов республиканского значения и
столицы;
4) с согласия Сената Парламента назначает на должности Председателя
Национального Банка, Генерального Прокурора и Председателя Комитета национальной
безопасности Республики Казахстан; освобождает их от должностей;
5) образует, упраздняет и реорганизует государственные органы,
непосредственно подчиненные и подотчетные Президенту Республики, назначает на
должности и освобождает от должностей их руководителей;
6) назначает и отзывает глав дипломатических представительств Республики;
7) назначает на должности сроком на пять лет Председателя и двух членов
Центральной избирательной комиссии, Председателя и двух членов Счетного комитета по
контролю за исполнением республиканского бюджета;
8) утверждает государственные программы Республики;
9) по представлению Премьер-Министра Республики утверждает единую систему
финансирования и оплаты труда работников для всех органов, содержащихся за счет
государственного бюджета Республики;
10) принимает решение о проведении республиканского референдума;
11) ведет переговоры и подписывает международные договоры Республики;
подписывает ратификационные грамоты; принимает верительные и отзывные грамоты
аккредитованных при нем дипломатических и иных представителей иностранных
государств;
12) является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами Республики,
назначает на должность и освобождает от должности высшее командование Вооруженных
Сил;
13) награждает государственными наградами Республики, присваивает почетные,
высшие воинские и иные звания, классные чины, дипломатические ранги,
квалификационные классы;
14) решает вопросы гражданства Республики, предоставления политического
убежища;
15) осуществляет помилование граждан;
16) в случае, когда демократические институты, независимость и
территориальная целостность, политическая стабильность Республики, безопасность ее
граждан находятся под серьезной и непосредственной угрозой и нарушено нормальное
функционирование конституционных органов государства, после официальных
консультаций с Премьер-Министром и председателями Палат Парламента Республики
принимает меры, диктуемые названными обстоятельствами, включая введение на всей
территории Казахстана и в отдельных его местностях чрезвычайного положения,
применение Вооруженных Сил Республики, с незамедлительным информированием об этом
Парламента Республики;
17) в случае агрессии против Республики либо непосредственной внешней угрозы
ее безопасности вводит на всей территории Республики или в отдельных ее местностях
военное положение, объявляет частичную или общую мобилизацию и незамедлительно
информирует об этом Парламент Республики;
18) формирует подчиненные ему Службу охраны Президента Республики и
Республиканскую гвардию;
19) назначает на должность и освобождает от должности Государственного
секретаря Республики Казахстан, определяет его статус и полномочия; формирует
Администрацию Президента Республики;
20) образует Совет Безопасности и иные консультативно-совещательные органы,
а также Ассамблею народа Казахстана и Высший Судебный Совет;
21) осуществляет другие полномочия в соответствии с Конституцией и законами
Республики.
Сноска. В статью 44 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284.
См. постановление Конституционного Совета РК от 30 июня 1999 г. N 10/2. См.
постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2. См. постановление
Конституционного Совета РК от 12 ноября 2001 г. N 14/2. Статья 44 с изменениями,
внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его
официального опубликования).
Статья 45
1. Президент Республики Казахстан на основе и во исполнение Конституции и
законов издает указы и распоряжения, имеющие обязательную силу на всей территории
Республики.
2. В случае, предусмотренном подпунктом 4) статьи 53 Конституции, Президент
Республики издает законы, а в случае, предусмотренном пунктом 2 статьи 61
Конституции, - указы, имеющие силу законов Республики.
3. Акты Парламента, подписываемые Президентом Республики, а также акты
Президента, издаваемые по инициативе Правительства, предварительно скрепляются
соответственно подписью Председателя каждой из Палат Парламента либо Премьер-
Министра, на которых возлагается юридическая ответственность за законность данных
актов.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от
03.07.2000 № 15/2; от 26.06.2008 N 5.
Статья 46
1. Президент Республики Казахстан, его честь и достоинство неприкосновенны.
2. Обеспечение, обслуживание и охрана Президента Республики и его семьи
осуществляются за счет государства.
3. Положения настоящей статьи распространяются на экс-Президентов
Республики.
4. Статус и полномочия Первого Президента Казахстана определяются
Конституцией Республики и конституционным законом .
Сноска. Статья 46 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 47
1. Президент Республики Казахстан может быть досрочно освобожден от
должности при устойчивой неспособности осуществлять свои обязанности по болезни. В
этом случае Парламент образует комиссию, состоящую из равного от каждой Палаты
числа депутатов и специалистов в соответствующих областях медицины. Решение о
досрочном освобождении принимается на совместном заседании Палат Парламента
большинством не менее трех четвертей от общего числа депутатов каждой из Палат на
основании заключения комиссии и заключения Конституционного Совета о соблюдении
установленных конституционных процедур.
2. Президент Республики несет ответственность за действия, совершенные при
исполнении своих обязанностей, только в случае государственной измены и может быть
за это отрешен от должности Парламентом. Решение о выдвижении обвинения и его
расследовании может быть принято большинством от общего числа депутатов Мажилиса по
инициативе не менее чем одной трети его депутатов. Расследование обвинения
организуется Сенатом, и его результаты большинством голосов от общего числа
депутатов Сената передаются на рассмотрение совместного заседания Палат Парламента.
Окончательное решение по данному вопросу принимается на совместном заседании Палат
Парламента большинством не менее трех четвертей от общего числа голосов депутатов
каждой из Палат при наличии заключения Верховного Суда об обоснованности обвинения
и заключения Конституционного Совета о соблюдении установленных конституционных
процедур. Непринятие окончательного решения в течение двух месяцев с момента
предъявления обвинения влечет за собой признание обвинения против Президента
Республики отклоненным. Отклонение обвинения Президента Республики в совершении
государственной измены на любой его стадии влечет за собой досрочное прекращение
полномочий депутатов Мажилиса, инициировавших рассмотрение данного вопроса.
3. Вопрос об отрешении Президента Республики от должности не может быть
возбужден в период рассмотрения им вопроса о досрочном прекращении полномочий
Парламента Республики или Мажилиса Парламента.
Сноска. Статья 47 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 48
1. В случае досрочного освобождения или отрешения от должности Президента
Республики Казахстан, а также его смерти полномочия Президента Республики на
оставшийся срок переходят к Председателю Сената Парламента; при невозможности
Председателя Сената принять на себя полномочия Президента они переходят к
Председателю Мажилиса Парламента; при невозможности Председателя Мажилиса принять
на себя полномочия Президента они переходят к Премьер-Министру Республики. Лицо,
принявшее на себя полномочия Президента Республики, складывает с себя
соответственно полномочия Председателя Сената, Председателя Мажилиса, Премьер-
Министра. В этом случае замещение вакантных государственных должностей
осуществляется в порядке, предусмотренном Конституцией.
2. Лицо, принявшее на себя полномочия Президента Республики Казахстан, по
основаниям и в порядке, предусмотренными пунктом 1 настоящей статьи, не вправе
инициировать изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан. <*>
Сноска. Статья 48 - в редакции Закона РК от 7 октября 1998 г. N 284.
Раздел IV
Парламент
Статья 49
1. Парламент Республики Казахстан является высшим представительным органом
Республики, осуществляющим законодательные функции.
2. Полномочия Парламента начинаются с момента открытия его первой сессии и
заканчиваются с началом работы первой сессии Парламента нового созыва.
3. Полномочия Парламента могут быть прекращены досрочно в случаях и порядке,
предусмотренных Конституцией.
4. Организация и деятельность Парламента, правовое положение его депутатов
определяются конституционным законом . <*>
Сноска. В статью 49 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284. См. постановление Конституционного Совета РК от 14 июля 1999 г. N 13/2.
Статья 50
1. Парламент состоит из двух Палат: Сената и Мажилиса, действующих на
постоянной основе.
2. Сенат образуют депутаты, представляющие в порядке, установленном
конституционным законом , по два человека от каждой области, города
республиканского значения и столицы Республики Казахстан. Пятнадцать депутатов
Сената назначаются Президентом Республики с учетом необходимости обеспечения
представительства в Сенате национально-культурных и иных значимых интересов
общества.
3. Мажилис состоит из ста семи депутатов, избираемых в порядке,
установленном конституционным законом .
4. Депутат Парламента не может быть одновременно членом обеих Палат.
5. Срок полномочий депутатов Сената - шесть лет, срок полномочий депутатов
Мажилиса - пять лет. <*>
Сноска. В статью 50 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284. См. постановление Конституционного Совета РК от 15 марта 1999 г. N 1/2; от 11
февраля 2003 г. N 1 ; от 12 февраля 2004 г. N 1 . Статья 50 с изменениями,
внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его
официального опубликования).
Статья 51
1. Избрание девяноста восьми депутатов Мажилиса осуществляется на основе
всеобщего, равного и прямого избирательного права при тайном голосовании. Девять
депутатов Мажилиса избираются Ассамблеей народа Казахстана . Очередные выборы
депутатов Мажилиса проводятся не позднее чем за два месяца до окончания срока
полномочий действующего созыва Парламента.
2. Избрание депутатов Сената осуществляется на основе косвенного
избирательного права при тайном голосовании. Половина избираемых депутатов Сената
переизбирается каждые три года. При этом их очередные выборы проводятся не позднее
чем за два месяца до окончания срока их полномочий.
3. Внеочередные выборы депутатов Парламента или Мажилиса Парламента
проводятся в течение двух месяцев со дня досрочного прекращения полномочий
соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.
4. Депутатом Парламента может быть лицо, состоящее в гражданстве Республики
Казахстан и постоянно проживающее на ее территории последние десять лет. Депутатом
Сената может быть лицо, достигшее тридцати лет, имеющее высшее образование и стаж
работы не менее пяти лет, постоянно проживающее на территории соответствующей
области, города республиканского значения либо столицы Республики не менее трех
лет. Депутатом Мажилиса может быть лицо, достигшее двадцати пяти лет.
5. Выборы депутатов Парламента Республики регулируются конституционным
законом .
6. Депутат Парламента приносит присягу народу Казахстана. <*>
Сноска. В статью 51 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284. См. постановление Конституционного Совета РК от 18 марта 1999 г. N 5/2; от 29
ноября 1999 г. N 24/2 ; от 11 февраля 2003 г. N 1 . Статья 51 с изменениями,
внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его
официального опубликования).
Статья 52
1. (исключен от 21 мая 2007 г. N 254 ).
2. Депутаты Парламента обязаны принимать участие в его работе. Голосование
в Парламенте осуществляется депутатом только лично. Отсутствие депутата без
уважительных причин на заседаниях Палат и их органов более трех раз как и передача
права голоса, влечет за собой применение к депутату установленных законом мер
взыскания.
3. Депутат Парламента не вправе быть депутатом другого представительного
органа, занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или
иной творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность,
входить в состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой
организации. Нарушение настоящего правила влечет за собой прекращение полномочий
депутата.
4. Депутат Парламента в течение срока своих полномочий не может быть
арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в
судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия
соответствующей Палаты, кроме случаев задержания на месте преступления или
совершения тяжких преступлений.
5. Полномочия депутата Парламента прекращаются в случаях подачи в отставку,
его смерти, признания депутата по вступившему в законную силу решению суда
недееспособным, умершим или безвестно отсутствующим и иных предусмотренных
Конституцией и конституционным законом случаях.
Депутат Парламента лишается своего мандата при:
1) его выезде на постоянное место жительства за пределы Казахстана;
2) вступлении в законную силу в отношении его обвинительного приговора суда;
3) утрате гражданства Республики Казахстан.
Депутат Мажилиса Парламента лишается своего мандата при:
1) выходе или исключении депутата из политической партии, от которой в
соответствии с конституционным законом он избран;
2) прекращении деятельности политической партии, от которой в соответствии с
конституционным законом депутат избран.
Полномочия назначенных депутатов Сената Парламента могут быть досрочно
прекращены по решению Президента Республики.
Полномочия депутатов Парламента и Мажилиса Парламента прекращаются в случаях
роспуска соответственно Парламента или Мажилиса Парламента.
6. Подготовка вопросов, связанных с применением к депутатам мер взыскания,
соблюдением ими требований пункта 3 настоящей статьи, правил депутатской этики , а
также прекращением полномочий депутатов и лишением их полномочий и депутатской
неприкосновенности, возлагается на Центральную избирательную комиссию Республики
Казахстан. <*>
Сноска. В статью 52 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284; См. постановление Конституционного Совета РК от 17 мая 2001 г. N 7/2;
постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N 19/2; от 30 января
2003 г. N 10 ; от 11 февраля 2003 г. N 1 ; от 12 мая 2003 г. N 5 ; от 25 августа
2004 г. N 9 . Статья 51 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 53
Парламент на совместном заседании Палат:
1) по предложению Президента Республики Казахстан вносит изменения и
дополнения в Конституцию;
2) утверждает отчеты Правительства и Счетного комитета по контролю за
исполнением республиканского бюджета об исполнении республиканского бюджета.
Неутверждение Парламентом отчета Правительства об исполнении республиканского
бюджета означает выражение Парламентом вотума недоверия Правительству;
3) двумя третями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат по
инициативе Президента вправе делегировать ему законодательные полномочия на срок,
не превышающий одного года;
4) решает вопросы войны и мира;
5) принимает по предложению Президента Республики решение об использовании
Вооруженных Сил Республики для выполнения международных обязательств по поддержанию
мира и безопасности;
6) заслушивает ежегодные послания Конституционного Совета о состоянии
конституционной законности в Республике;
7) образует совместные комиссии Палат, избирает и освобождает от должности
их председателей, заслушивает отчеты о деятельности комиссий;
8) осуществляет иные полномочия, возложенные на Парламент Конституцией.
Сноска. Статья 53 в редакции Закона РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования); см. нормативное постановление
Конституционного Совета РК от 26.06.2008 N 5.
Статья 54
1. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного
рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате принимает
конституционные законы и законы, в том числе:
1) утверждает республиканский бюджет, вносит в него изменения и дополнения;
2) устанавливает и отменяет государственные налоги и сборы;
3) устанавливает порядок решения вопросов административно-территориального
устройства Казахстана;
4) учреждает государственные награды, устанавливает почетные, воинские и
иные звания, классные чины, дипломатические ранги Республики, определяет
государственные символы Республики;
5) решает вопросы о государственных займах и оказании Республикой
экономической и иной помощи;
6) решает вопросы амнистии;
7) ратифицирует и денонсирует международные договоры Республики.
2. Парламент в раздельном заседании Палат путем последовательного
рассмотрения вопросов вначале в Мажилисе, а затем в Сенате:
1) обсуждает отчеты об исполнении республиканского бюджета;
2) проводит повторное обсуждение и голосование по законам или статьям
закона, вызвавшим возражения Президента Республики, в месячный срок со дня
направления возражений. Не соблюдение этого срока означает принятие возражений
Президента. Если Мажилис и Сенат большинством в две трети голосов от общего числа
депутатов каждой из Палат подтвердят ранее принятое решение, Президент в течение
одного месяца подписывает закон. Если возражения Президента не преодолены хотя бы
одной из Палат, закон считается непринятым или принятым в редакции, предложенной
Президентом. Возражения Главы государства на принятые Парламентом конституционные
законы рассматриваются в предусмотренном настоящим подпунктом порядке. При этом
возражения Президента на конституционные законы преодолеваются Парламентом не менее
чем тремя четвертями голосов от общего числа депутатов каждой из Палат;
3) проявляет инициативу о назначении республиканского референдума.
Сноска. Статья 54 в редакции Закона РК от 21.05.2007 N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования); см. нормативное постановление
Конституционного Совета РК от 15.10.2008 № 8.
Статья 55
К исключительному ведению Сената относится:
1) избрание и освобождение от должности по представлению Президента
Республики Казахстан Председателя Верховного Суда и судей Верховного Суда
Республики, принятие их присяги;
2) дача согласия на назначение Президентом Республики Председателя
Национального Банка, Генерального Прокурора, Председателя Комитета национальной
безопасности Республики;
3) лишение неприкосновенности Генерального Прокурора, Председателя и судей
Верховного Суда Республики;
4) (исключен от 21.05.2007 N 254);
5) выполнение функций Парламента Республики по принятию конституционных
законов и законов в период временного отсутствия Мажилиса, вызванного досрочным
прекращением его полномочий;
6) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Сенат
Парламента.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 5 июля 2000г. N 11/2.
Статья 55 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 56
1. К исключительному ведению Мажилиса относится:
1) принятие к рассмотрению внесенных в Парламент проектов конституционных
законов и законов и рассмотрение этих проектов;
2) большинством голосов от общего числа депутатов Палаты дача согласия
Президенту Республики на назначение Премьер-Министра Республики;
3) объявление очередных выборов Президента Республики;
4) осуществление иных полномочий, возложенных Конституцией на Мажилис
Парламента.
2. Мажилис большинством голосов от общего числа депутатов Мажилиса по
инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов Мажилиса вправе выразить
вотум недоверия Правительству.
Сноска. Статья 56 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 57
Каждая из Палат Парламента самостоятельно, без участия другой Палаты:
1) назначает на должности двух членов Конституционного Совета; назначает на
пятилетний срок на должности двух членов Центральной избирательной комиссии, трех
членов Счетного комитета по контролю за исполнением республиканского бюджета;
2) делегирует половину членов комиссии, образуемой Парламентом в случае,
предусмотренном пунктом 1 статьи 47 Конституции;
3) избирает половину членов совместных комиссий Палат;
4) прекращает полномочия депутатов Палат, а также по представлению
Генерального Прокурора Республики Казахстан решает вопросы лишения депутатов Палат
их неприкосновенности;
5) проводит по вопросам своей компетенции Парламентские слушания;
6) вправе по инициативе не менее одной трети от общего числа депутатов
Палаты заслушивать отчеты членов Правительства Республики по вопросам их
деятельности. По итогам заслушивания отчета большинством голосов от общего числа
депутатов Палаты вправе принимать обращение к Президенту Республики об освобождении
от должности члена Правительства в случае неисполнения им законов Республики. Если
Президент Республики отклоняет такое обращение, то депутаты большинством голосов от
общего числа депутатов Палаты вправе по истечении шести месяцев со дня первого
обращения повторно поставить перед Президентом Республики вопрос об освобождении от
должности члена Правительства. В этом случае Президент Республики освобождает от
должности члена Правительства;
7) формирует координационные и рабочие органы Палат;
8) принимает регламент своей деятельности и иные решения по вопросам,
связанным с организацией и внутренним распорядком Палаты. <*>
Сноска. Статья 57 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г. N
284 ; от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального
опубликования).
Статья 58
1. Палаты возглавляют председатели, избираемые Сенатом и Мажилисом из числа
их депутатов, свободно владеющих государственным языком, тайным голосованием
большинством голосов от общего числа депутатов Палат. Кандидатура на должность
Председателя Сената выдвигается Президентом Республики Казахстан. Кандидатуры на
должность Председателя Мажилиса выдвигаются депутатами Палаты.
2. Председатели Палат могут быть отозваны от должности, а также вправе
подать в отставку, если за это проголосовало большинство от общего числа депутатов
Палат.
3. Председатели Палат Парламента:
1) созывают заседания Палат и председательствуют на них;
2) осуществляют общее руководство подготовкой вопросов, вносимых на
рассмотрение Палат;
3) представляют Палатам кандидатуры к избранию на должности заместителей
председателей Палат;
4) обеспечивают соблюдение регламента в деятельности Палат;
5) руководят деятельностью координационных органов Палат;
6) подписывают акты, издаваемые Палатами;
7) представляют Палатам кандидатуры для назначения на должности членов
Конституционного Совета, Центральной избирательной комиссии, Счетного комитета по
контролю за исполнением республиканского бюджета;
8) выполняют другие обязанности, возлагаемые на них Регламентом Парламента.
4. Председатель Мажилиса:
1) открывает сессии Парламента;
2) созывает очередные совместные заседания Палат, председательствует на
очередных и внеочередных совместных заседаниях Палат.
5. По вопросам своей компетенции председатели Палат издают распоряжения.
Сноска. Статья 58 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 59
1. Сессия Парламента проходит в форме совместных и раздельных заседаний его
Палат.
2. Первая сессия Парламента созывается Президентом Республики Казахстан не
позднее тридцати дней со дня опубликования итогов выборов.
3. Очередные сессии Парламента проводятся раз в год, начиная с первого
рабочего дня сентября и по последний рабочий день июня.
4. Сессия Парламента, как правило, открывается Президентом Республики и
закрывается на совместных заседаниях Сената и Мажилиса. В период между сессиями
Парламента Президент Республики по собственной инициативе, по предложению
председателей Палат или не менее одной трети от общего числа депутатов Парламента
может созвать внеочередную сессию Парламента. На ней могут рассматриваться лишь
вопросы, послужившие основанием для ее созыва.
5. Совместные и раздельные заседания Палат проводятся при условии
присутствия на них не менее двух третей от общего числа депутатов каждой из Палат.
6. Совместные и раздельные заседания Палат являются открытыми. В случаях,
предусмотренных регламентами, могут проводиться закрытые заседания. Президент
Республики, Премьер-Министр и члены Правительства, Председатель Национального
Банка, Генеральный Прокурор, Председатель Комитета национальной безопасности имеют
право присутствовать на любых заседаниях и быть выслушанными.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30 июня 1999 г. N
14/2; постановление Конституционного Совета РК от 14 июля 1999 г. N 13/2 . Статья
59 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 60
1. Палаты образуют постоянные комитеты, число которых не превышает семи в
каждой Палате.
2. Для решения вопросов, касающихся совместной деятельности Палат, Сенат и
Мажилис вправе на паритетных началах образовывать совместные комиссии.
3. Комитеты и комиссии по вопросам своей компетенции издают постановления.
4. Порядок образования, полномочия и организация деятельности комитетов и
комиссий определяются законом .
Статья 61
1. Право законодательной инициативы принадлежит Президенту Республики,
депутатам Парламента, Правительству и реализуется исключительно в Мажилисе.
2. Президент Республики имеет право определять приоритетность рассмотрения
проектов законов, а также объявлять рассмотрение проекта закона срочным,
означающее, что Парламент должен рассмотреть данный проект в течение месяца со дня
его внесения. При неисполнении Парламентом настоящего требования Президент
Республики вправе издать указ, имеющий силу закона, который действует до принятия
Парламентом нового закона в установленном Конституцией порядке.
3. Парламент вправе издавать законы, которые регулируют важнейшие
общественные отношения, устанавливают основополагающие принципы и нормы,
касающиеся:
1) правосубъектности физических и юридических лиц, гражданских прав и
свобод, обязательств и ответственности физических и юридических лиц;
2) режима собственности и иных вещных прав;
3) основ организации и деятельности государственных органов и органов
местного самоуправления, государственной и воинской службы;
4) налогообложения, установления сборов и других обязательных платежей;
5) республиканского бюджета;
6) вопросов судоустройства и судопроизводства;
7) образования, здравоохранения и социального обеспечения;
8) приватизации предприятий и их имущества;
9) охраны окружающей среды;
10) административно-территориального устройства Республики;
11) обеспечения обороны и безопасности государства.
Все иные отношения регулируются подзаконными актами.
4. Законопроект, рассмотренный и одобренный большинством голосов от общего
числа депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где рассматривается не более
шестидесяти дней. Принятый большинством голосов от общего числа депутатов Сената
проект становится законом и в течение десяти дней представляется Президенту на
подпись. Отклоненный в целом большинством голосов от общего числа депутатов Сената
проект возвращается в Мажилис. Если Мажилис большинством в две трети голосов от
общего числа депутатов вновь одобрит проект, он передается в Сенат для повторного
обсуждения и голосования. Повторно отклоненный проект закона не может быть вновь
внесен в течение той же сессии.
5. Внесенные большинством голосов от общего числа депутатов Сената изменения
и дополнения в законопроект направляются в Мажилис. Если Мажилис большинством
голосов от общего числа депутатов согласится с предложенными изменениями и
дополнениями, закон считается принятым. Если Мажилис тем же большинством голосов
возражает против внесенных Сенатом изменений и дополнений, разногласия между
Палатами разрешаются путем согласительных процедур.
5-1. Проект конституционного закона, рассмотренный и одобренный не менее чем
двумя третями голосов от общего числа депутатов Мажилиса, передается в Сенат, где
рассматривается не более шестидесяти дней. Принятый не менее чем двумя третями
голосов от общего числа депутатов Сената проект становится конституционным законом
и в течение десяти дней представляется Президенту Республики на подпись. Отклонение
в целом проекта конституционного закона осуществляется Мажилисом или Сенатом
большинством голосов от общего числа депутатов Палаты.
Внесенные Сенатом не менее чем двумя третями голосов его депутатов изменения
и дополнения в проект конституционного закона направляются в Мажилис. Если Мажилис
не менее чем двумя третями голосов его депутатов согласится с внесенными Сенатом
изменениями и дополнениями, конституционный закон считается принятым.
Если Мажилис при голосовании по внесенным Сенатом изменениям и дополнениям
не согласился с ними не менее чем двумя третями голосов депутатов, то разногласия
между Палатами разрешаются путем согласительных процедур.
6. Проекты законов, предусматривающие сокращение государственных доходов или
увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии
положительного заключения Правительства Республики. Для проектов законодательных
актов, вносимых в Мажилис Парламента в порядке законодательной инициативы
Президента Республики, наличие такого заключения не требуется.
7. В связи с непринятием внесенного Правительством проекта закона Премьер-
Министр вправе поставить на совместном заседании Палат Парламента вопрос о доверии
Правительству. Голосование по этому вопросу проводится не ранее чем через сорок
восемь часов с момента постановки вопроса о доверии. Если предложение о вотуме
недоверия не наберет большинства голосов от общего числа депутатов каждой из Палат,
проект закона считается принятым без голосования. Однако Правительство не может
пользоваться этим правом более двух раз в год.
Сноска. См. нормативные постановления Конституционного Совета РК от
12.03.1999 N 3/2; от 11.11.1999 N 19/2; от 15.06.2000 N 9/2; от 03.07.2000 № 15/2;
от 08.06.2001 N 8/2; с изменениями, внесенными Законом РК от 21.05.2007 N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования); см. нормативное
постановление Конституционного Совета РК от 15.10.2008 № 8.
Статья 62
1. Парламент принимает законодательные акты в форме законов Республики
Казахстан, постановлений Парламента, постановлений Сената и Мажилиса, имеющих
обязательную силу на всей территории Республики.
2. Законы Республики вступают в силу после их подписания Президентом
Республики.
3. Изменения и дополнения в Конституцию вносятся большинством не менее трех
четвертей голосов от общего числа депутатов каждой из Палат.
4. Конституционные законы принимаются по вопросам, предусмотренным
Конституцией, большинством не менее двух третей голосов от общего числа депутатов
каждой из Палат.
5. Законодательные акты Парламента и его Палат принимаются большинством
голосов от общего числа депутатов Палат, если иное не предусмотрено Конституцией.
6. Проведение не менее двух чтений по вопросам внесения изменений и
дополнений в Конституцию Республики Казахстан обязательно.
7. Законы Республики, постановления Парламента и его Палат не должны
противоречить Конституции. Постановления Парламента и его Палат не должны
противоречить законам.
8. Порядок разработки, представления, обсуждения, введения в действие и
опубликования законодательных и иных нормативных правовых актов Республики
регламентируется специальным законом и регламентами Парламента и его Палат .
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2.
Статья 62 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования); см. нормативное постановление
Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4 .
Статья 63
1. Президент Республики после консультаций с председателями Палат
Парламента и Премьер-Министром может распустить Парламент или Мажилис Парламента.
2. Парламент и Мажилис Парламента не могут быть распущены в период
чрезвычайного или военного положения, в последние шесть месяцев полномочий
Президента, а также в течение одного года после предыдущего роспуска.
Сноска. Статья 63 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Раздел V
Правительство
Статья 64
1. Правительство осуществляет исполнительную власть Республики Казахстан,
возглавляет систему исполнительных органов и осуществляет руководство их
деятельностью.
2. Правительство является коллегиальным органом и во всей своей деятельности
ответственно перед Президентом Республики, а в случаях, предусмотренных
Конституцией, - перед Мажилисом Парламента и Парламентом.
3. Члены Правительства подотчетны Палатам Парламента в случае,
предусмотренном подпунктом 6) статьи 57 Конституции.
4. Компетенция, порядок организации и деятельности Правительства
определяются конституционным законом .
Сноска. Статья 62 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 65
1. Правительство образуется Президентом Республики Казахстан в порядке,
предусмотренном Конституцией.
2. Предложения о структуре и составе Правительства вносятся Президенту
Республики Премьер-Министром Республики в десятидневный срок после назначения
Премьер-Министра.
3. Члены Правительства приносят присягу народу и Президенту Казахстана.
Статья 66
Правительство Республики Казахстан:
1) разрабатывает основные направления социально-экономической политики
государства, его обороноспособности, безопасности, обеспечения общественного
порядка и организует их осуществление;
2) представляет Парламенту республиканский бюджет и отчет о его исполнении,
обеспечивает исполнение бюджета;
3) вносит в Мажилис проекты законов и обеспечивает исполнение законов;
4) организует управление государственной собственностью;
5) вырабатывает меры по проведению внешней политики Республики;
6) руководит деятельностью министерств, государственных комитетов, иных
центральных и местных исполнительных органов;
7) отменяет или приостанавливает полностью или в части действие актов
министерств, государственных комитетов, иных центральных и местных исполнительных
органов Республики;
8) назначает на должность и освобождает от должности руководителей
центральных исполнительных органов, не входящих в состав Правительства;
9) (подпункт исключен - Законом Республики Казахстан от 7 октября 1998 года
N 284)
10) выполняет иные функции, возложенные на него Конституцией, законами и
актами Президента. <*>
Сноска. В статью 66 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284.
См. постановление Конституционного Совета РК от 17 марта 1999 г. N 4/2;
постановление Конституционного Совета РК от 12 апреля 2001 г. N 1/2.
Статья 67
Премьер-Министр Республики Казахстан:
1) организует и руководит деятельностью Правительства, персонально отвечает
за его работу;
2) (исключен от 21 мая 2007 г. N 254 )
3) подписывает постановления Правительства;
4) докладывает Президенту об основных направлениях деятельности
Правительства и о всех его важнейших решениях;
5) выполняет другие функции, связанные с организацией и руководством
деятельностью Правительства.
Сноска. Статья 67 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 68
1. Члены Правительства самостоятельны в принятии решений в пределах своей
компетенции и несут персональную ответственность перед Премьер-Министром Республики
за работу подчиненных им государственных органов. Член Правительства, не согласный
с проводимой Правительством политикой или не проводящий ее, подает в отставку либо
подлежит освобождению от занимаемой должности.
2. Члены Правительства не вправе быть депутатами представительного органа,
занимать иные оплачиваемые должности, кроме преподавательской, научной или иной
творческой деятельности, осуществлять предпринимательскую деятельность, входить в
состав руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации, за
исключением случаев, когда это является их должностными обязанностями в
соответствии с законодательством. <*>
Сноска. Статья 68 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г.
N 284 ; от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального
опубликования).
Статья 69
1. Правительство Республики Казахстан по вопросам своей компетенции издает
постановления, имеющие обязательную силу на всей территории Республики.
2. Премьер-Министр Республики издает распоряжения, имеющие обязательную силу
на всей территории Республики.
3. Постановления Правительства и распоряжения Премьер-Министра не должны
противоречить Конституции, законодательным актам, указам и распоряжениям Президента
Республики.
Статья 70
1. Правительство слагает свои полномочия перед вновь избранным Президентом
Республики Казахстан.
Перед вновь избранным Мажилисом Парламента Премьер-Министр Республики ставит
вопрос о доверии Правительству. В случае выражения Мажилисом доверия Правительство
продолжает исполнять свои обязанности, если иное не будет решено Президентом
Республики.
2. Правительство и любой его член вправе заявить Президенту Республики о
своей отставке, если считают невозможным дальнейшее осуществление возложенных на
них функций.
3. Правительство заявляет Президенту Республики об отставке в случае
выражения Мажилисом Парламента или Парламентом вотума недоверия Правительству.
4. Президент Республики в десятидневный срок рассматривает вопрос о принятии
или отклонении отставки.
5. Принятие отставки означает прекращение полномочий Правительства либо
соответствующего его члена. Принятие отставки Премьер-Министра означает прекращение
полномочий всего Правительства.
6. При отклонении отставки Правительства или его члена Президент поручает
ему дальнейшее осуществление его обязанностей.
7. Президент Республики вправе по собственной инициативе принять решение о
прекращении полномочий Правительства и освободить от должности любого его члена.
Освобождение от должности Премьер-Министра означает прекращение полномочий всего
Правительства.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 19 ноября 2003 г. N
11. Статья 70 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел VI
Конституционный Совет
Статья 71
1. Конституционный Совет Республики Казахстан состоит из семи членов,
полномочия которых длятся шесть лет. Пожизненными членами Конституционного Совета
являются по праву экс-Президенты Республики.
2. Председатель Конституционного Совета назначается Президентом Республики,
и в случае разделения голосов поровну его голос является решающим.
3. Два члена Конституционного Совета назначаются Президентом Республики, по
два члена Конституционного Совета назначаются соответственно Сенатом и Мажилисом.
Половина членов Конституционного Совета обновляется каждые три года.
4. Должность Председателя и члена Конституционного Совета несовместимы с
депутатским мандатом, занятием иных оплачиваемых должностей, кроме
преподавательской, научной или иной творческой деятельности, осуществлением
предпринимательской деятельности, вхождение в состав руководящего органа или
наблюдательного совета коммерческой организации.
5. Председатель и члены Конституционного Совета в течение срока своих
полномочий не могут быть арестованы, подвергнуты приводу, мерам административного
взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечены к уголовной ответственности
без согласия Парламента, кроме случаев задержания на месте преступления или
совершения тяжких преступлений.
6. Организация и деятельность Конституционного Совета регулируются
конституционным законом . <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 30 января 2003 г. N
10 . Статья 71 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 72
1. Конституционный Совет по обращению Президента Республики Казахстан,
Председателя Сената, Председателя Мажилиса, не менее одной пятой части от общего
числа депутатов Парламента, Премьер-Министра:
1) решает в случае спора вопрос о правильности проведения выборов Президента
Республики, депутатов Парламента и проведения республиканского референдума;
2) рассматривает до подписания Президентом принятые Парламентом законы на их
соответствие Конституции Республики;
2-1) рассматривает на соответствие Конституции Республики принятые
Парламентом и его Палатами постановления;
3) рассматривает до ратификации международные договоры Республики на
соответствие их Конституции;
4) дает официальное толкование норм Конституции;
5) дает заключения в случаях, предусмотренных пунктами 1 и 2 статьи 47
Конституции.
2. Конституционный Совет рассматривает обращения судов в случаях,
установленных статьей 78 Конституции.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 3 июля 2000 г. 15/2;
постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N 19/2. Статья 72 с
изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со
дня его официального опубликования).
Статья 73
1. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в
подпункте 1) пункта 1 статьи 72 Конституции, вступление в должность Президента,
регистрация избранных депутатов Парламента либо подведение итогов республиканского
референдума приостанавливаются.
2. В случае обращения в Конституционный Совет по вопросам, указанным в
подпунктах 2) и 3) пункта 1 статьи 72 Конституции, течение сроков подписания либо
ратификации соответствующих актов приостанавливается.
3. Конституционный Совет выносит свое решение в течение месяца со дня
поступления обращения. Этот срок по требованию Президента Республики может быть
сокращен до десяти дней, если вопрос не терпит отлагательства.
4. На решение Конституционного Совета в целом или в его части могут быть
внесены возражения Президента Республики, которые преодолеваются двумя третями
голосов от общего числа членов Конституционного Совета. При непреодолении
возражений Президента решение Конституционного Совета считается непринятым.
Статья 74
1. Законы и международные договоры, признанные несоответствующими
Конституции Республики Казахстан, не могут быть подписаны либо, соответственно,
ратифицированы и введены в действие.
2. Законы и иные нормативные правовые акты, признанные неконституционными, в
том числе ущемляющими закрепленные Конституцией права и свободы человека и
гражданина, отменяются и не подлежат применению.
3. Решения Конституционного Совета вступают в силу со дня их принятия,
являются общеобязательными на всей территории Республики, окончательными и
обжалованию не подлежат.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 13 декабря 2001 г. N
19/2. Статья 74 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254
(вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел VII
Суды и правосудие
Статья 75
1. Правосудие в Республике Казахстан осуществляется только судом.
2. Судебная власть осуществляется посредством гражданского, уголовного и иных
установленных законом форм судопроизводства. В случаях, предусмотренных законом ,
уголовное судопроизводство осуществляется с участием присяжных заседателей.
3. Судами Республики являются Верховный Суд Республики, местные и другие суды
Республики, учреждаемые законом.
4. Судебная система Республики устанавливается Конституцией Республики и
конституционным законом . Учреждение специальных и чрезвычайных судов под каким-
либо названием не допускается. <*>
Сноска. В статью 75 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N 284.
См. постановление Конституционного Совета РК от 15 февраля 2002 г. N 1; см.
постановление Конституционного Совета РК от 14 апреля 2006 года N 1. Статья 75 с
изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со
дня его официального опубликования).
Статья 76
1. Судебная власть осуществляется от имени Республики Казахстан и имеет
своим назначением защиту прав, свобод и законных интересов граждан и организаций,
обеспечение исполнения Конституции, законов, иных нормативных правовых актов,
международных договоров Республики.
2. Судебная власть распространяется на все дела и споры, возникающие на
основе Конституции, законов, иных нормативных правовых актов, международных
договоров Республики.
3. Решения, приговоры и иные постановления судов имеют обязательную силу на
всей территории Республики.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 марта 1999 г. N
7/2; от 20 декабря 2000 г. N 21/2 ; см. нормативное постановление Конституционного
Совета РК от 18.04.2007 N 4 .
Статья 77
1. Судья при отправлении правосудия независим и подчиняется только
Конституции и закону.
2. Какое-либо вмешательство в деятельность суда по отправлению правосудия
недопустимо и влечет ответственность по закону . По конкретным делам судьи не
подотчетны.
3. При применении закона судья должен руководствоваться следующими
принципами:
1) лицо считается невиновным в совершении преступления, пока его виновность
не будет признана вступившим в законную силу приговором суда;
2) никто не может быть подвергнут повторно уголовной или административной
ответственности за одно и то же правонарушение;
3) никому не может быть без его согласия изменена подсудность,
предусмотренная для него законом;
4) в суде каждый имеет право быть выслушанным;
5) законы, устанавливающие или усиливающие ответственность, возлагающие
новые обязанности на граждан или ухудшающие их положение, обратной силы не имеют.
Если после совершения правонарушения ответственность за него законом отменена или
смягчена, применяется новый закон;
6) обвиняемый не обязан доказывать свою невиновность;
7) никто не обязан давать показания против самого себя, супруга (супруги) и
близких родственников, круг которых определяется законом . Священнослужители не
обязаны свидетельствовать против доверившихся им на исповеди;
8) любые сомнения в виновности лица толкуются в пользу обвиняемого;
9) не имеют юридической силы доказательства, полученные незаконным способом.
Никто не может быть осужден лишь на основе его собственного признания;
10) применение уголовного закона по аналогии не допускается.
4. Принципы правосудия, установленные Конституцией, являются общими и
едиными для всех судов и судей Республики.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 10 марта 1999 г. N
2/2; см. нормативное постановление Конституционного Совета РК от 18.04.2007 N 4 .
Статья 78
Суды не вправе применять законы и иные нормативные правовые акты,
ущемляющие закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина. Если
суд усмотрит, что закон или иной нормативный правовой акт, подлежащий применению,
ущемляет закрепленные Конституцией права и свободы человека и гражданина, он обязан
приостановить производство по делу и обратиться в Конституционный Совет с
представлением о признании этого акта неконституционным.
Статья 79
1. Суды состоят из постоянных судей, независимость которых защищается
Конституцией и законом. Полномочия судьи могут быть прекращены или приостановлены
исключительно по основаниям, установленным законом.
2. Судья не может быть арестован, подвергнут приводу, мерам
административного взыскания, налагаемым в судебном порядке, привлечен к уголовной
ответственности без согласия Президента Республики Казахстан, основанного на
заключении Высшего Судебного Совета Республики, либо в случае, установленном
подпунктом 3) статьи 55 Конституции, - без согласия Сената, кроме случаев
задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений.
3. Судьями могут быть граждане Республики, достигшие двадцати пяти лет,
имеющие высшее юридическое образование, стаж работы по юридической профессии не
менее двух лет и сдавшие квалификационный экзамен. Законом могут быть установлены
дополнительные требования к судьям судов Республики.
4. Должность судьи несовместима с депутатским мандатом, с занятием иной
оплачиваемой должности, кроме преподавательской, научной или иной творческой
деятельности, осуществлением предпринимательской деятельности, вхождением в состав
руководящего органа или наблюдательного совета коммерческой организации. <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 6 марта 1997 г. N 3
; от 30 января 2003 г. N 10 ; от 18 июня 2004 г. N 7 ; от 23 июня 2004 года N 6 .
Статья 80
Финансирование судов, обеспечение судей жильем производится за счет средств
республиканского бюджета и должно обеспечивать возможность полного и независимого
осуществления правосудия.
Статья 81
Верховный Суд Республики Казахстан является высшим судебным органом по
гражданским, уголовным и иным делам, подсудным местным и другим судам, осуществляет
в предусмотренных законом процессуальных формах надзор за их деятельностью и дает
разъяснения по вопросам судебной практики.
Сноска. Статья 81 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 82
1. Председатель и судьи Верховного Суда Республики Казахстан избираются
Сенатом по представлению Президента Республики, основанному на рекомендации Высшего
Судебного Совета.
2. Председатели и судьи местных и других судов назначаются на должности
Президентом Республики по рекомендации Высшего Судебного Совета.
3. В судах в соответствии с конституционным законом могут создаваться
судебные коллегии. Порядок наделения полномочиями председателей судебных коллегий
определяется конституционным законом .
4. Высший Судебный Совет состоит из Председателя и других лиц, назначаемых
Президентом Республики.
5. Статус и организация работы Высшего Судебного Совета определяются законом
.<*>
Сноска. Статья 82 в редакции Закона РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 83
1. Прокуратура от имени государства осуществляет высший надзор за точным и
единообразным применением законов, указов Президента Республики Казахстан и иных
нормативных правовых актов на территории Республики, за законностью оперативно-
розыскной деятельности, дознания и следствия, административного и исполнительного
производства, принимает меры по выявлению и устранению любых нарушений законности,
а также опротестовывает законы и другие правовые акты, противоречащие Конституции и
законам Республики. Прокуратура представляет интересы государства в суде, а также в
случаях, порядке и в пределах, установленных законом, осуществляет уголовное
преследование.
2. Прокуратура Республики составляет единую централизованную систему с
подчинением нижестоящих прокуроров вышестоящим и Генеральному Прокурору Республики.
Она осуществляет свои полномочия независимо от других государственных органов,
должностных лиц и подотчетна лишь Президенту Республики.
3. Генеральный Прокурор Республики в течение срока своих полномочий не может
быть арестован, подвергнут приводу, мерам административного взыскания, налагаемым в
судебном порядке, привлечен к уголовной ответственности без согласия Сената, кроме
случаев задержания на месте преступления или совершения тяжких преступлений. Срок
полномочий Генерального Прокурора пять лет.
4. Компетенция, организация и порядок деятельности прокуратуры Республики
определяются законом . <*>
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 26 декабря 2000 г. N
23; от 30 января 2003 г. N 10 ; от 31 декабря 2003 г. N 13 .
Статья 84 исключена Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие
со дня его официального опубликования).
Раздел VIII
Местное государственное управление и самоуправление
Статья 85
Местное государственное управление осуществляется местными
представительными и исполнительными органами, которые ответственны за состояние дел
на соответствующей территории.
Статья 86
1. Местные представительные органы - маслихаты выражают волю населения
соответствующих административно-территориальных единиц и с учетом
общегосударственных интересов определяют меры, необходимые для ее реализации,
контролируют их осуществление.
2. Маслихаты избираются населением на основе всеобщего, равного, прямого
избирательного права при тайном голосовании сроком на пять лет.
3. Депутатом маслихата может быть избран гражданин Республики Казахстан,
достигший двадцати лет. Гражданин Республики может быть депутатом только одного
маслихата.
4. К ведению маслихатов относится:
1) утверждение планов, экономических и социальных программ развития
территории, местного бюджета и отчетов об их исполнении;
2) решение отнесенных к их ведению вопросов местного административно-
территориального устройства;
3) рассмотрение отчетов руководителей местных исполнительных органов по
вопросам, отнесенным законом к компетенции маслихата;
4) образование постоянных комиссий и иных рабочих органов маслихата,
заслушивание отчетов об их деятельности, решение иных вопросов, связанных с
организацией работы маслихата;
5) осуществление в соответствии с законодательством Республики иных
полномочий по обеспечению прав и законных интересов граждан.
5. Полномочия маслихата прекращаются досрочно Президентом Республики, а
также в случае принятия маслихатом решения о самороспуске.
6. Компетенция маслихатов, порядок их организации и деятельности, правовое
положение их депутатов устанавливаются законом .
Сноска. Статья 86 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 87
1. Местные исполнительные органы входят в единую систему исполнительных
органов Республики Казахстан, обеспечивают проведение общегосударственной политики
исполнительной власти в сочетании с интересами и потребностями развития
соответствующей территории.
2. К ведению местных исполнительных органов относится:
1) разработка планов, экономических и социальных программ развития
территории, местного бюджета и обеспечение их исполнения;
2) управление коммунальной собственностью;
3) назначение на должность и освобождение от должности руководителей местных
исполнительных органов, решение иных вопросов, связанных с организацией работы
местных исполнительных органов;
4) осуществление в интересах местного государственного управления иных
полномочий, возлагаемых на местные исполнительные органы законодательством
Республики.
3. Местный исполнительный орган возглавляет аким соответствующей
административно-территориальной единицы, являющийся представителем Президента и
Правительства Республики.
4. Акимы областей, городов республиканского значения и столицы назначаются
на должность Президентом Республики с согласия маслихатов соответственно областей,
городов республиканского значения и столицы. Акимы иных административно-
территориальных единиц назначаются или избираются на должность в порядке,
определяемом Президентом Республики Казахстан. Президент Республики вправе по
своему усмотрению освобождать акимов от должностей.
5. По инициативе не менее одной пятой от общего числа депутатов маслихата
может быть поставлен вопрос о выражении вотума недоверия акиму. В этом случае
маслихат большинством голосов от общего числа его депутатов вправе выразить
недоверие акиму и поставить вопрос о его освобождении от должности соответственно
перед Президентом Республики либо вышестоящим акимом. Полномочия акимов областей,
городов республиканского значения и столицы прекращаются при вступлении в должность
вновь избранного Президента Республики.
6. Компетенция местных исполнительных органов, организация и порядок их
деятельности устанавливаются законом . <*>
Сноска. Статья 87 с изменениями, внесенными Законами РК от 7 октября 1998 г.
N 284 ; от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального
опубликования).
Статья 88
1. Маслихаты принимают по вопросам своей компетенции решения, а акимы -
решения и распоряжения, обязательные для исполнения на территории соответствующей
административно-территориальной единицы.
2. Проекты решений маслихатов, предусматривающие сокращение местных
бюджетных доходов или увеличение местных бюджетных расходов, могут быть внесены на
рассмотрение лишь при наличии положительного заключения акима.
3. Решения маслихатов, не соответствующие Конституции и законодательству
Республики Казахстан, могут быть отменены в судебном порядке.
4. Решения и распоряжения акимов могут быть отменены, соответственно,
Президентом, Правительством Республики Казахстан либо вышестоящим акимом, а также в
судебном порядке.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 31 мая 2000 г. N 3/2.
Статья 89
1. В Республике Казахстан признается местное самоуправление, обеспечивающее
самостоятельное решение населением вопросов местного значения.
2. Местное самоуправление осуществляется населением непосредственно, а также
через маслихаты и другие органы местного самоуправления в местных сообществах,
охватывающих территории, на которых компактно проживают группы населения.
Органам местного самоуправления в соответствии с законом может
делегироваться осуществление государственных функций.
3. Организация и деятельность местного самоуправления в Казахстане
регулируются законом.
4. Гарантируется самостоятельность органов местного самоуправления в
пределах их полномочий, установленных законом.
Сноска. Статья 89 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N
254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Раздел IX
Заключительные и переходные положения
Статья 90
1. Конституция Республики Казахстан, принятая на республиканском
референдуме, вступает в силу со дня официального опубликования результатов
референдума с одновременным прекращением действия ранее принятой Конституции
Республики Казахстан.
2. День принятия Конституции на республиканском референдуме объявляется
государственным праздником - Днем Конституции Республики Казахстан.
Статья 91
1. Изменения и дополнения в Конституцию Республики Казахстан могут быть
внесены республиканским референдумом, проводимым по решению Президента Республики,
принятым им по собственной инициативе, предложению Парламента или Правительства.
Проект изменений и дополнений в Конституцию не вносится на республиканский
референдум, если Президент решит передать его на рассмотрение Парламента. Решение
Парламента принимается в этом случае в порядке, установленном Конституцией. Если
Президент Республики отклоняет предложение Парламента о вынесении на
республиканский референдум изменений и дополнений в Конституцию, то Парламент
вправе большинством не менее четырех пятых голосов от общего числа депутатов каждой
из Палат Парламента принять закон о внесении этих изменений и дополнений в
Конституцию. В таком случае Президент Республики подписывает этот закон или выносит
его на республиканский референдум, который считается состоявшимся, если в
голосовании приняло участие более половины граждан Республики, имеющих право
участвовать в республиканском референдуме. Изменения и дополнения в Конституцию,
вынесенные на республиканский референдум, считаются принятыми, если за них
проголосовало более половины граждан, принявших участие в голосовании, не менее чем
в двух третях областей, городов республиканского значения и столицы.
2. Установленные Конституцией унитарность и территориальная целостность
государства, форма правления Республики не могут быть изменены. <*>
Сноска. В статью 91 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284.См. постановление Конституционного Совета РК от 4 декабря 1998 г. N 13/2.
Статья 91 с изменениями, внесенными Законом РК от 21 мая 2007 г. N 254 (вводится в
действие со дня его официального опубликования).
Статья 92
1. Конституционные законы должны быть приняты в течение года со дня
вступления Конституции в силу. Если законы, названные в Конституции
конституционными, или акты, имеющие силу таковых, были приняты к моменту вступления
ее в силу, то они приводятся в соответствие с Конституцией и считаются
конституционными законами Республики Казахстан.
2. Иные названные в Конституции законы должны быть приняты в порядке и
сроки, определяемые Парламентом, но не позднее двух лет со дня вступления
Конституции в силу.
3. Указы Президента Республики, изданные в течение срока осуществления им
дополнительных полномочий в соответствии с Законом Республики Казахстан от 10
декабря 1993 года "О временном делегировании Президенту Республики Казахстан и
главам местных администраций дополнительных полномочий" и имеющие силу закона,
могут быть изменены, дополнены или отменены лишь в порядке, предусмотренном для
изменения, дополнения или отмены законов Республики. Указы Президента Республики,
изданные в течение срока осуществления им дополнительных полномочий, по вопросам,
предусмотренным пунктами 12-15, 18 и 20 статьи 64 Конституции Республики Казахстан,
принятой 28 января 1993 года, не подлежат утверждению Парламентом Республики.
4. Действующее на момент вступления в силу Конституции законодательство
Республики Казахстан применяется в части, не противоречащей ей, и в течение двух
лет со дня принятия Конституции должно быть приведено в соответствие с нею.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 15 июня 2000 г. N
8/2.
Статья 93
В целях реализации статьи 7 Конституции Правительство, местные
представительные и исполнительные органы обязаны создать все необходимые
организационные, материальные и технические условия для свободного и бесплатного
овладения государственным языком всеми гражданами Республики Казахстан в
соответствии со специальным законом .
Статья 94
1. Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с
законодательством Республики Казахстан, действующим на момент вступления
Конституции в силу, приобретает установленные ею полномочия Президента Республики
Казахстан и осуществляет их в течение срока, установленного решением, принятым на
республиканском референдуме 29 апреля 1995 года. С согласия Президента Республики
Казахстан настоящий срок полномочий Президента Республики может быть сокращен
постановлением Парламента Республики, принятом на совместном заседании его Палат
большинством голосов от общего числа депутатов каждой из Палат. В таком случае
Мажилис Парламента в течение одного месяца назначает выборы Президента Республики
Казахстан. Президент Республики, избранный по итогам этих выборов, приносит присягу
в течение одного месяца со дня опубликования итогов выборов и осуществляет свои
полномочия до вступления в должность Президента Республики, избранного на очередных
президентских выборах, которые должны быть проведены после семи лет в первое
воскресенье декабря.
2. Вице-Президент Республики Казахстан, избранный в соответствии с
законодательством Республики Казахстан, действующим на момент вступления
Конституции в силу, сохраняет свои полномочия до истечения срока, на который он был
избран.<*>
Сноска. В статью 94 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284. См. постановление Конституционного Совета РК от 19 августа 2005 года N 5 .
Статья 94-1
Положение пункта 1 статьи 41 Конституции, определяющее срок полномочий
Президента Республики, применяется к лицу, которое будет избрано Президентом
Республики по итогам президентских выборов, проведенных в связи с истечением
семилетнего срока полномочий Президента Республики, избранного на выборах 4 декабря
2005 года.
Сноска. Конституция дополнена статьей 94-1 в соответствии с Законом РК от 21
мая 2007 г. N 254 (вводится в действие со дня его официального опубликования).
Статья 95
1. Одна половина депутатов Сената первого созыва избирается сроком на
четыре года, другая половина депутатов - сроком на два года в порядке,
установленном конституционным законом .
2. Положения Конституции Республики Казахстан о выборах депутатов Мажилиса
Парламента на основе партийных списков применяются начиная с выборов депутатов
Мажилиса Парламента второго созыва.<*>
Сноска. В статью 95 внесены изменения - Законом РК от 7 октября 1998 г. N
284.
Сноска. См. постановление Конституционного Совета РК от 29 ноября 1999 г. N
24/2.
Статья 96
Кабинет Министров Республики Казахстан со дня вступления в силу Конституции
приобретает установленные ею права, обязанности и ответственность Правительства
Республики Казахстан.
Статья 97
Первый состав Конституционного Совета Республики Казахстан формируется
следующим образом: Президент Республики, Председатель Сената Парламента и
Председатель Мажилиса Парламента назначают по одному из членов Конституционного
Совета сроком на три года, а по одному из членов Конституционного Совета - сроком
на шесть лет, Председатель Конституционного Совета назначается Президентом
Республики сроком на шесть лет.
Статья 98
1. Предусмотренные Конституцией органы правосудия и следствия образуются в
порядке и в сроки, предусмотренные соответствующими законами. До их образования
действующие органы правосудия и следствия сохраняют свои полномочия.
2. Судьи Верховного Суда и Высшего Арбитражного Суда, местных судов
Республики Казахстан сохраняют свои полномочия до формирования судов,
предусмотренных Конституцией. Вакантные должности судей замещаются в порядке,
установленном Конституцией.
© 2012. РГП на ПХВ Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики
Казахстан