关于知识产权 知识产权培训 树立尊重知识产权的风尚 知识产权外联 部门知识产权 知识产权和热点议题 特定领域知识产权 专利和技术信息 商标信息 工业品外观设计信息 地理标志信息 植物品种信息(UPOV) 知识产权法律、条约和判决 知识产权资源 知识产权报告 专利保护 商标保护 工业品外观设计保护 地理标志保护 植物品种保护(UPOV) 知识产权争议解决 知识产权局业务解决方案 知识产权服务缴费 谈判与决策 发展合作 创新支持 公私伙伴关系 人工智能工具和服务 组织简介 与产权组织合作 问责制 专利 商标 工业品外观设计 地理标志 版权 商业秘密 WIPO学院 讲习班和研讨会 知识产权执法 WIPO ALERT 宣传 世界知识产权日 WIPO杂志 案例研究和成功故事 知识产权新闻 产权组织奖 企业 高校 土著人民 司法机构 遗传资源、传统知识和传统文化表现形式 经济学 性别平等 全球卫生 气候变化 竞争政策 可持续发展目标 前沿技术 移动应用 体育 旅游 PATENTSCOPE 专利分析 国际专利分类 ARDI - 研究促进创新 ASPI - 专业化专利信息 全球品牌数据库 马德里监视器 Article 6ter Express数据库 尼斯分类 维也纳分类 全球外观设计数据库 国际外观设计公报 Hague Express数据库 洛迦诺分类 Lisbon Express数据库 全球品牌数据库地理标志信息 PLUTO植物品种数据库 GENIE数据库 产权组织管理的条约 WIPO Lex - 知识产权法律、条约和判决 产权组织标准 知识产权统计 WIPO Pearl(术语) 产权组织出版物 国家知识产权概况 产权组织知识中心 产权组织技术趋势 全球创新指数 世界知识产权报告 PCT - 国际专利体系 ePCT 布达佩斯 - 国际微生物保藏体系 马德里 - 国际商标体系 eMadrid 第六条之三(徽章、旗帜、国徽) 海牙 - 国际外观设计体系 eHague 里斯本 - 国际地理标志体系 eLisbon UPOV PRISMA UPOV e-PVP Administration UPOV e-PVP DUS Exchange 调解 仲裁 专家裁决 域名争议 检索和审查集中式接入(CASE) 数字查询服务(DAS) WIPO Pay 产权组织往来账户 产权组织各大会 常设委员会 会议日历 WIPO Webcast 产权组织正式文件 发展议程 技术援助 知识产权培训机构 COVID-19支持 国家知识产权战略 政策和立法咨询 合作枢纽 技术与创新支持中心(TISC) 技术转移 发明人援助计划(IAP) WIPO GREEN 产权组织的PAT-INFORMED 无障碍图书联合会 产权组织服务创作者 WIPO Translate 语音转文字 分类助手 成员国 观察员 总干事 部门活动 驻外办事处 职位空缺 采购 成果和预算 财务报告 监督
Arabic English Spanish French Russian Chinese
法律 条约 判决 按管辖区浏览

土库曼斯坦宪法, 土库曼斯坦

返回
WIPO Lex中的最新版本
详情 详情 版本年份 2008 日期 议定: 1992年5月18日 文本类型 宪法/基本法 主题 其他 土库曼斯坦宪法是国家的最高法,于1992年5月18日通过,随后于1995年,1999年,2003年,2006年和2008年修改。宪法第1条规定土库曼斯坦是一个独立自主的总统共和制国家;土库曼斯坦对领土有完整不可侵犯的主权,独立确定其内部和外交政策;国家主权和领土完整不可侵犯,不可分割;国家应保卫领土独立和完整,确保法律法规的合法性;根据联合国大会1995年12月12日“土库曼斯坦永久中立”决议,土库曼斯坦被认可为永久中立国。
宪法规定国家权力应坚持立法,司法,行政权力分立原则,三种权力互相制衡(第4条)。立法权属于议会(名为Mejlis)(第59条)、其包含125位代表,任期为五年,从各选区通过选举确定(第60条)。行政权属于总统,总统同时是国家元首,政府首脑和武装力量总司令(第50和53(1)条)。行政管理职权由总统领导的内阁行使(第72条)。司法权由土库曼斯坦最高法院和其他各级法院行使(第100条)。
土库曼斯坦法律体系主要来源于民法法系。法律的层级如下:
-宪法;
-宪法性文件;
-法典和法律;
-法令,决定和总统命令;
-议会(Mejlis)的决议;
-内阁的决议和命令;
-国家权力和政府机构的示范法;
-地区长官(hyakim)的决议;
-地方议会(gengeshi)的决议;
土库曼斯坦宪法中包含知识产权的相关规定。第39条规定土库曼斯坦公民有权自由进行艺术,科学和技术创作。科技领域以及艺术,文学和文化活动领域的知识产权和公民权益应受到保护。国家促进科学,文化和艺术的发展。第9条涉及对具有知识价值的私人产权的保护。

可用资料

主要文本 相关文本
主要文本 主要文本 俄语 Конституция Туркменистана         土库曼语 Türkmenistanyň Konstitusiýasy         英语 Constitution of Turkmenistan        

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 2

The Constitution of Turkmenistan (Approved by Khalk Maslahaty on 26 September 2008)

We, the people of Turkmenistan, based on our inalienable right to determine our destiny;

Proceeding from the responsibility for present and future of the Motherland;

Expressing loyalty to the covenant of ancestors to live in unity, peace and harmony;

With the aim of protecting the national values and interests, strengthening the independence, sovereignty, the status of permanent neutrality of Turkmenistan;

Guaranteeing the rights and freedoms of each person and citizen, and seeking to ensure civil peace and national accord in the society, to substantiate the foundations of democracy and democratic, legal, secular state, we adopt the present Constitution – the Basic Law of Turkmenistan.

Section I: Fundamentals of the Constitutional System of Turkmenistan

Article 1: Turkmenistan is a democratic, legal and secular state in which the government takes the form of presidential republic.

Turkmenistan exercises the complete power and complete authority on its territory, and independently conducts the internal and foreign policy. The state sovereignty and territory of Turkmenistan are homogeneous and indivisible.

The State protects the independence, territorial integrity of Turkmenistan, and constitutional system, and provides law and order.

Turkmenistan, by law, has the status of permanent neutrality. The United Nations General Assembly resolution “Permanent Neutrality of Turkmenistan” dated 12 December 1995: “1. Recognizes and supports the declared status of permanent neutrality of Turkmenistan; 2. Calls upon the member states of the United Nations to respect and support this status of Turkmenistan and also to respect its independence, sovereignty and territorial integrity.” The permanent neutrality of Turkmenistan, recognized by the world community, is the basis of its domestic and foreign policy.

Article2: The people are the bearer of and the sole source of the state power in Turkmenistan. The people of Turkmenistan exercise their power directly or through representative bodies.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 3

No part (group) of the people, organization or individuals, have the right to abrogate the state power.

Article 3: In Turkmenistan, the people are the highest value of the society and the state.

The state is responsible for every citizen and creates conditions for free development of the individual, protects the life, honour, dignity and freedom, personal integrity, natural and inalienable rights of the citizen.

Every citizen is responsible before the State for the responsibilities entrusted to him by the Constitution and laws.

Article 4: State power is based on the principle of separation of powers between the legislative, executive and judicial branches, which operate independently, balancing each other.

Article 5: The state and all of its organs and officials are linked by law and constitutional order.

The Constitution of Turkmenistan is the Basic Law of the State. Rules and regulations laid down in it are unswervingly applicable. The laws and other legal acts that contradict the Constitution are null and void.

The normative-legal acts of the government and administration, and the local self- government, are published for general information or made available through other means, except when they contain state or other secrets protected by law. The normative- legal Acts affecting the rights and freedom of the individual and citizen, if not brought to the general information of the public, are invalid from the time of their adoption.

Article 6: Turkmenistan, being a full subject of the global community, has the foreign policy of permanent neutrality, non-interference in the internal affairs of other countries, refrains from the use of force and participation in military blocs and alliances, promotes peaceful, friendly and mutually beneficial relations with countries in the region and states of the whole world.

Turkmenistan recognizes the priority of the universally accepted norms of international law. If an international treaty (contract) of Turkmenistan establishes rules other than those stipulated by the laws of Turkmenistan, the rules of international treaty will apply.

Article 7: Turkmenistan has its own citizenship. The citizenship is acquired, retained and lost in accordance with the law.

Citizenship of another state is not recognized for the citizens of Turkmenistan.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 4

No one can be deprived of citizenship or the right to change citizenship. A citizen of Turkmenistan cannot be extradited to another state or expelled from the limits of Turkmenistan, or restricted in the right to return to the homeland.

The citizens of Turkmenistan are guaranteed the protection and patronage of the state in the territory of Turkmenistan and beyond its borders.

Article 8: Foreign nationals and stateless persons enjoy the rights and freedoms, and bear the responsibilities, of citizens of Turkmenistan in accordance with law and international treaties of Turkmenistan.

Turkmenistan, in accordance with universally recognized norms of international right and in the order established by the law, gives refuge to foreign citizens and stateless persons.

Article 9: The property is inviolable. Turkmenistan approves the right to private ownership of the means of production, land and other material and intellectual values. They can also belong to the associations of citizens and the state. The law establishes objects that are exclusive property of the state. The state guarantees equal protection and creation of equal conditions for development of all forms of ownership.

Confiscation of property is prohibited, except for the property acquired by means prohibited by law.

Forced confiscation of property is permissible only in cases stipulated by law.

Article 10: The economy of Turkmenistan is based on the principles of market relations. The state encourages and supports entrepreneurship, promotes development of small and medium enterprises.

Article 11: The state is responsible for safeguarding the national historical and cultural heritage, natural environment, ensuring equality between social and ethnic communities. The state encourages scientific and artistic creativity and distribution of its positive results, promotes development of international relations in the fields of science, culture, education and training, sports and tourism.

Article 12: The state guarantees freedom of religion and worship, and equality before the law. Religious organizations are separate from the state, cannot interfere in the state affairs and carry out state functions. The public education system is separate from religious organizations and is secular.

Each person independently determines his attitude toward religion, has the right to, individually or jointly with others, profess any religion or none, to express and disseminate beliefs related to attitude toward religion, to participate in religious observances, rituals, and ceremonies.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 5

Article 13: In order to protect the state sovereignty and security, Turkmenistan has its own armed forces.

Article 14: Turkmen is the state [official] language of Turkmenistan. The use of their native language is guaranteed to all citizens of Turkmenistan.

Article 15: The State Flag, the State Emblem, and the National Anthem are the Symbols of Turkmenistan.

The flag, national emblem and national anthem are established and protected by law.

Article 16: The administrative-territorial structure of Turkmenistan consists of: Velayats (provinces), cities with right of Velayat, Etraps (districts), cities with right of district, cities (towns) in district, settlements, Gengeshlyk.

The territory of one or more villages forms a Gengeshlyk.

Article 17: Ashgabat is the capital of Turkmenistan.

Section II: Rights, Freedoms and Duties of the citizens of Turkmenistan

Article 18: The rights and freedoms of the individual are inviolable and inalienable.

No one can be deprived of their rights and freedoms, or restrictions on their rights and freedoms, except in accordance with the Constitution and laws.

The enumeration in the Constitution and laws of certain rights and freedoms can not be used to deny or diminish the rights and freedoms of others.

Article 19: Turkmenistan guarantees the equality of rights and freedoms of individual and citizen, and also the equality of the individual and citizen before the law regardless of their nationality, race, gender, origin, property and official status, place of residence, language, religion, political beliefs, party affiliation or lack of affiliation to any party.

Article 20: Men and Women in Turkmenistan have equal civil rights. Violation of equality on the basis of gender is punishable by law.

Article 21: The exercise of rights and freedoms must not violate the rights and freedoms of others, as well as the requirements of morality, law, public order, [or] cause damage to national security.

Article 22: Each individual has the right to life and liberty and the exercise (of this right). No one can be deprived of the right to life. The right of each person to free life is protected by the state on the basis of law.

The death penalty has been abolished in Turkmenistan.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 6

Article 23: A person cannot be restrict in or deprived of rights, convicted or punished, except in strict accordance with the law.

No one can be subjected to torture, cruel, inhuman or degrading treatment, or punishment, and without his consent to medical (medicinal or medical) or other experiments. A person can be arrested by the court or with the approval of the prosecutor only on the grounds precisely specified by the law. In urgent cases, precisely specified by the law, the state authorities have the right to detain the citizens temporarily

Article 24: Every citizen has the right to support of state in obtaining or acquiring a comfortable living accommodation, and construction of individual housing. The home is inviolable. No one has the right to enter a home or otherwise violate the sanctity of the home against the wishes of people living there without any legal grounds. Protecting the home against unlawful assault (encroachment) is the right of the individual and citizen.

No one can be deprived of their living accommodation except on the grounds established by law.

Article 25: Everyone has the right to protection from arbitrary interference in their privacy, as well as infringement of the rules of secrecy of correspondence, telephone and other (means of) communication, attacks on their honour and reputation.

Article 26: Every citizen has the right to move freely and choose their place of residence in Turkmenistan.

Restrictions on entry into separate territories, and movement in those territories, can only be set by law.

Article 27: Men and women having reached the marriageable age have the right, by mutual consent, to marry and create families. Spouses have equal rights in family relations.

Parents and substitute parents have the right and obligation to raise the children, care for their health, development, education, prepare them for work, and impart to them the culture of respect for the law, historical and national traditions. Adult children are obliged to take care of their parents and to extend help (support) to them.

Article 28: Citizens of Turkmenistan have the right to freedom of opinion and expression, as well as to receive information if it is not a state or other secret protected by law.

Article 29: Citizens are guaranteed freedom of assembly, rallies and demonstrations in the manner prescribed by law.

Article 30: Citizens have the right to form political parties and other public associations operating within the framework of the Constitution and laws.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 7

Prohibited is the establishment and activity of political parties, other public, paramilitary associations, aimed at bringing violent change to the constitutional order, introducing violence in their activity, opposing the constitutional rights and freedoms of citizens, advocating war, racial, national or religious hatred, encroaching on the health and morals of the people, as well as the political parties with ethnic or religious attributes.

Article 31: Every citizen has the right to participate in managing the affairs of the society and state, either directly or through freely elected representatives.

Article 32: Citizens have the right to elect and be elected to the bodies of state authority.

Citizens of Turkmenistan, in accordance with their abilities and professional training, have equal right to access to public service.

Article 33: Citizens have the right to work, choice of profession at their own discretion, sort of employment and place of work, to safe and healthy working conditions.

Wage earners are entitled to compensation, appropriate to amount and quality of work. This compensation cannot be less than the subsistence minimum established by the state.

Article 34: Citizens have the right to rest, as expressed in establishment of limits of work week, grant of annual paid holidays, and days of weekly rest.

The State creates favourable conditions for recreation and use of leisure time.

Article 35: Citizens have the right to healthcare, including free use of the network of public health institutions. Paid medical and non-traditional healthcare is permitted under, and in accordance with, the procedure established by law.

Article 36: Everyone has the right to favourable environment.

The State supervises the management of natural resources in order to protect and improve living conditions, as well as environmental protection and regeneration.

Article 37: Citizens have the right to social security in old age, sickness, disability, loss of ability to work, loss of breadwinner, unemployment.

Families with large number of children, orphans, veterans, people who lost their health while protecting the state or public interests, are provided additional support and privileges from state and public funds.

Article 38: Every citizen has the right to education.

Secondary education is compulsory; everyone is entitled to receive it in public schools free of charge.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 8

The state ensures availability of vocational education for each person according to their abilities.

On the basis and in the manner prescribed by the legislation of Turkmenistan, governmental and non-governmental organizations, citizens have the right to engage in paid work activity.

The State sets educational standards, mandatory for all educational institutions.

Article 39: Citizens of Turkmenistan have the right to freedom of artistic, scientific and technical creativity. All rights (copyrights) and interests of citizens in the area of scientific, technical, creative, artistic, literary and cultural activities are protected by law.

The State contributes to the development of science, culture, arts, folk arts, sports and tourism.

Article 40: The exercise of the rights and freedoms is inseparable from the performance by the individual and citizen their responsibilities toward the society and the state.

Everyone, living or staying temporarily in the territory of Turkmenistan, is obliged to abide by the Constitution, the laws, and respect the national traditions.

Article 41: Protection of Turkmenistan is the sacred duty of every citizen. General conscription is compulsory for the male citizens of Turkmenistan.

Article 42: Everyone is required to pay state taxes and other payments in the manner and extent established by law.

Article 43: Citizens are guaranteed judicial protection of honour and dignity, personal and political rights and freedoms of individual and citizen [as stipulated] by the Constitution and laws.

Citizens have the right to appeal in the court against the decisions and actions of the state bodies, public associations and officials.

Article 44: Citizens have the right to seek redress in courts for material and moral damage caused to them by unlawful actions of state bodies, other organizations and their employees, as well as private individuals.

Article 45: A person cannot be compelled to testify and give evidence against self and close relatives.

Evidence obtained as a result of mental or physical influence, as well as through other illegal methods, has no legal force.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 9

Article 46: A law, aggravating the situation of citizens, shall not be retroactive. No one can be held responsible for actions that, at the time of their commission, were not recognized by law as offence.

Article 47: The implementation of the rights and freedoms of citizens may be suspended only in a state of emergency or martial law in a manner and within the limits established by the Constitution and laws.

Section III: The System of Government and Administration in Turkmenistan

Chapter I: General Provisions

Article 48: The highest state authority and government in Turkmenistan is exercised by the President of Turkmenistan, the Mejlis (parliament) of Turkmenistan, the Cabinet of Ministers of Turkmenistan, and the Supreme Court of Turkmenistan.

Article 49: Local district representatives and executives bodies are the local authority in Velayats, cities with the right of Velayat, districts, and districts with rights of city, and in towns of Etraps, settlements, and the Gengeshlyks the local authority are Gengeshes.

Chapter II: President of Turkmenistan

Article 50: The President of Turkmenistan is the head of the state and executive power, the highest official of Turkmenistan, acting as guarantor of the state independence and the status of neutrality of Turkmenistan, its territorial integrity, respect for the Constitution and fulfillment of international obligations.

Article 51: A citizen of Turkmenistan, born in Turkmenistan, not younger than 45 years and not older than 70 years, who speaks the national language, has been living constantly in Turkmenistan and working in the state bodies, public associations, enterprise, institutions, organizations, for the past 15 years, can be elected as President of Turkmenistan.

Article 52: The President of Turkmenistan is elected directly by the people for a period of five years, and enters office on taking the oath.

The procedures for electing the President of Turkmenistan and his assumption of office are established by law.

Article 53: The President of Turkmenistan:

1) Implements the Constitution and laws; 2) Supervises the execution of foreign policy, represents Turkmenistan in relations with other nations, appoints and dismisses ambassadors and other diplomatic representatives of Turkmenistan to foreign countries, with interstate and international organizations,

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 10

accepts the credentials and letters of recall of diplomatic representatives of foreign countries; 3) Is the Supreme Commander of the Armed Forces of Turkmenistan, orders general or partial mobilization, use of armed forces and their military [readiness] status, appoints the top command of the Armed Forces of Turkmenistan. 4) Forms and presides over the National Security Council of Turkmenistan, the status of which is determined by law; 5) Approves the programme and basic directions of the political, economic and social development of the country; 6) Sends for consideration and approval of the Mejlis of Turkmenistan the state budget and reports on performance of the budget; 7) Signs the laws, is entitled to, no later than two weeks, using the right of suspensive veto, return the law with his objections to the parliament for a second hearing and vote. If the parliament, with at least two-thirds of the established number of deputies, confirms the decision earlier expected of him, the President of Turkmenistan signs the law. The President of Turkmenistan does not have the right of suspensive veto concerning the laws on amendments and additions to the Constitution; 7) Forms the Central Commission for Elections and Referendums in Turkmenistan, makes changes in its composition; 9) Designates the date of the referendum, has the right to convene an early session of the Mejlis; 10) Decides questions related to grant of citizenship and removal from citizenship, grant of asylum; 11) Awards honours and other state awards of Turkmenistan and grants military and other special state titles and distinctions; 12) With the consent of the Mejlis, appoints and dismisses the Chairman of the Supreme Court, the Prosecutor General, the Minister of Internal Affairs, the Minister of Justice; 13) Grants pardon and amnesty; 14) In order to ensure the safety of citizens, orders the state of emergency throughout the national territory or in certain areas of Turkmenistan. Use of the state of emergency is governed by the law of Turkmenistan. 15) Decides other questions, referred to his competence by the Constitution and the laws.

Article 54: The President of Turkmenistan issues decrees, decisions and orders, binding on the entire territory of Turkmenistan.

Article 55: The President of Turkmenistan cannot be the deputy [member] of the Mejlis [Parliament].

Article 56: The President of Turkmenistan has the right to immunity. His honour and dignity are protected by law.

Maintenance and security of the President of Turkmenistan and his family are carried out by the state.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 11

Article 57: The President of Turkmenistan may be prematurely released from his duty in case of his inability to fulfill his duties because of illness. The Mejlis, on the recommendation of an independent medical board created by it, may decide to release the President from the office. Such decision is taken by at least two-third vote of the established members of the Mejlis.

In case of violation of the Constitution and laws of Turkmenistan by the President of Turkmenistan, the parliament may express no confidence in him. The issue of no- confidence can be considered at the request of no less than two-thirds of the established members of the Mejlis. The decision of no confidence is adopted by at least three-fourth of the established members of the Mejlis. The question for removal of President of Turkmenistan from the office is put on national referendum.

Article 58: The President of Turkmenistan is not entitled to transfer his authority to other public authorities or officials except for powers stipulated by paragraphs 2, 11, 13 of the article 53 of the Constitution,

If the President of Turkmenistan, for whatever reason, is unable to perform his duties, pending the election of the new interim President the duties of the President of Turkmenistan, by a decision of the Security Council of Turkmenistan, can be assigned to a deputy chairman of the cabinet of ministers. Election of the President of Turkmenistan, in this case, should be held no later than 60 days from the day of transfer of powers temporarily to the Acting President of Turkmenistan. A person, who is temporarily acting as President of Turkmenistan, cannot run for the presidency.

Chapter III: Mejlis of Turkmenistan

Article 59: Turkmenistan's Mejlis (parliament) is the highest representative body, exercising the legislative authority.

Article 60: the Parliament consists of 125 deputies, elected from geographical constituencies with approximately equal number of voters, for five years.

Article 61: Parliament can be dissolved prematurely in the following cases:

1) On the basis of a decision through national referendum; 2) On the basis of a resolution of the Mejlis, accepted by no less than two-third of the votes of established number of deputies of the Mejlis (self dissolution). 3) By the President of Turkmenistan in case the formation of Mejlis office bearers [chairman, deputy chairmen etc.] is not done within six months.

Article 62: The parliament independently establishes the powers of the deputies, elects from among the deputies, the chairman of the Mejlis, his deputy, forms committees and commissions.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 12

The deputies of the Mejlis of the previous convocation remain in office until the first session of the Mejlis of the new convocation.

Article 63: Mejlis:

1) Enacts laws, makes amendments and additions to the Constitution and laws, monitors their performance and their interpretation;

2) Considers for approval the programme activities of the Cabinet of Ministers; 3) Examines questions related to approval of the state budget of Turkmenistan and

reports on its implementation; 4) Considers the basic directions and programmes of political, economic and social

development of the country; 5) Determines whether to hold national referendums; 6) Appoints [decides for] the election of the President of Turkmenistan, deputies of

the Mejlis, members of the velayat, district, municipal representative bodies and the Gengeshes.

7) Considers the recommendations of the President of Turkmenistan on the issues related to the appointment and dismissal of the Chairman of the Supreme Court, the Prosecutor General, the minister for Internal Affairs, the minister for Justice;

8) Establishes state awards, awards state decorations to the President of Turkmenistan, assigns him the military ranks and distinctions;

9) Determines conformity to or divergence from the Constitution and the normative- legal Acts by the state authorities and administration (government);

10) Ratifies and denounces international treaties; 11) Considers questions related to change of state borders and administrative and

territorial division of Turkmenistan; 12) Examines the issues related to peace and security; 13) Decides other questions in the competence of the Mejlis under the Constitution

and laws.

Article 64: The Mejlis can transfer the right to issue laws on certain matters to the President of Turkmenistan, with subsequent consideration by the parliament for their approval.

The Mejlis cannot transfer to anyone the right to legislate on:

1) Changes in the Constitution; 2) Criminal and administrative law; 3) Legal proceedings.

Article 65: The right of legislative initiative belongs to the President of Turkmenistan, the deputies of the Mejlis, the Cabinet of Ministers, and the Supreme Court. Article 66: The Mejlis deputies have the right to enquiry, by oral and written questions, to the Cabinet of Ministers, ministers, and chiefs of other state bodies.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 13

Article 67: The state guarantees to each deputy of the Mejlis the creation of conditions for smooth and effective implementation of their powers, protection of their rights and freedom, life, honour and dignity and personal inviolability.

Article 68: A deputy can be deprived of his parliamentary powers only by the Mejlis. The decision should be taken by at least two-third vote of the established members of the Mejlis.

A deputy cannot be held criminally liable, detained, or otherwise deprived of liberty, without the consent of the Mejlis.

Article 69: A deputy of the Mejlis cannot concurrently hold the post of a cabinet member, Hyakim (governor), Archyn (village leader), judge, and prosecutor.

Article 70: The chairman of the Mejlis shall be elected by secret ballot. He reports to the Mejlis and may be relieved of his post by a decision of the Mejlis, voted by at least two- third majority of the established members of the Mejlis.

Vice chairman of the Mejlis shall be elected by open ballot, performs functions on behalf of the chairman, and acts as chairman of the Mejlis in the absence of the chairman or his inability to exercise his powers.

Article 71: The order of activity of the Mejlis and its committees and commissions, deputies, their function and powers, are established by law.

Chapter IV: The Cabinet of Ministers of Turkmenistan

Article 72: The Cabinet of Ministers (Government) is an executive and administrative body. The President of Turkmenistan is the Chairman of the Cabinet of Ministers of Turkmenistan.

Article 73: The Cabinet of Ministers is composed of Vice-Chairmen, and ministers. The President of Turkmenistan can introduce other persons into the Cabinet of Ministers who are heads of central bodies of the executive authority.

The Cabinet is formed by the President of Turkmenistan within one month of assuming office and resigns its powers to the newly elected President.

Article 74: The meetings of the Cabinet of Ministers are held (called/chaired) by the President of Turkmenistan, or on his behalf, one of the vice chairman of the Cabinet.

The Cabinet of Ministers, within its competence, adopts resolutions and issues binding orders.

Article 75: The Cabinet of Ministers:

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 14

1) Arranges execution of the laws of Turkmenistan, Acts of the President and the Mejlis of Turkmenistan; 2) Carries out measures to ensure and protect the rights and freedoms of citizens, protection of property rights and public order, national security; 3) Develops and sends for the consideration of the Mejlis proposals on basic directions of the internal and foreign policy, economic and social development; 4) Carries out management of economic and social development; organizes management of public enterprises, institutions and organizations; ensures rational use and conservation of natural resources; 5) Takes measures to strengthen monetary and credit system; 6) Forms, where necessary, committees, senior management and other departments under the Cabinet of Ministers; 7) Carries out foreign economic activities, ensures development of cultural and other relations with foreign countries; 8) Directs the activities of government agencies, state enterprise and organizations; has the right to revoke the legal acts of ministries and departments and the bodies of local executive authority; 9) Decides on other issues falling under its competence by the Constitution, laws and other normative-legal Acts of Turkmenistan.

Article 76: The powers of the Cabinet of Ministers, the order of its activity, and the manner of its relations with other state bodies are defined by law.

Chapter V: Local Authorities

Article 77: The local authority consists of the representatives and executive bodies that operate within their jurisdiction.

Article 78: In Velayats, cities with stats of velayat, etrap, cities with status of etrap, local bodies – Peoples Council – are formed by members elected by the citizens of administrative-territorial units for a period of four years in the manner prescribed by law.

Article 79: Peoples Council (Khalk Maslahaty), within its powers, participates in the decision of issues related to economic, social and cultural development.

Functions and powers of the Peoples Council and its members, conduct of its activities and its relationship with other government and state bodies is determined by law.

Article 80: Executive power is exercises in places: in Velayat – Hyakim (governor), in cities – Hyakim city (city governor), in districts – Hyakim etrap (district governor).

Article 81: Hyakims are representatives of the President of Turkmenistan in their areas, appointed and dismissed by the President, and accountable to him.

Article 82: Hyakims manage activities of on-ground executive authority, ensure execution of the Constitution and laws of Turkmenistan, Acts of the President and the

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 15

Cabinet of Ministers, and decisions of Mejlis [in their areas of jurisdiction]. Hyakims, within the limits of their competence, take necessary decisions for management in their subordinated territory.

Article 83: Functions and powers of Hyakims, their activities and relationship with other bodies of authority and government, are determined by law.

Section IV: Local Self-Government

Article 84: The system of local self-government is formed by the Gengeshes and the bodies of territorial public self-government.

Gengeshes are representative bodies of people’s power in etrap, settlement and Gengeshlyk. Members of the Gengesh are elected directly by citizens for a period of three years.

Article: 85: Gengeshes are independent in their activity. Mutual relations with the bodies of authority and government are dealt with in accordance with the laws of Turkmenistan.

Article 86: Gengeshes: 1) Determine the basic directions of economic, social and cultural development of their territories; 2) Create and approve the budget and report on its performance; 3) Establish local taxes and the manner of their charging; 4) Define measures for rational use of natural resources and environmental protection; 5) Deal with other issues assigned by law to them.

The decisions taken by Gengeshes within the limits of their competence are binding in their territory.

Article 87: Gengesh elects Archyn (Gengesh Head) from its members, who supervises the work of the Gengesh and is accountable to it.

Archyn enforces the decisions of the Gengesh, Acts of the state and government authorities, and addresses the issues of local importance.

Article 88: The order of the activity of Gengesh, and other bodies of local self- government, is defined by law.

Section V: Election System, Referendum

Article 89: Elections of the President of Turkmenistan, deputies of Mejlis, members of the Peoples Council and Gengesh are universal and equal. The citizens of Turkmenistan, having reached the age of 18, have the right to vote; each voter has one vote.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 16

Citizens recognized by the court as incompetent, persons serving sentence in prisons, do not participate in elections. Limiting the electoral rights of citizens in other cases is not acceptable, and is punishable by law.

Article 90: A citizen of Turkmenistan who has attained the age of 25 and has lived [continuously] in Turkmenistan for the past ten years, can be elected as deputy of Mejlis. The requirements for candidates for membership of Mejlis, Peoples Council and Gengesh are defined by the laws of Turkmenistan.

Article 91: Elections are direct; the elected persons are elected directly by the citizens.

Article 92: Voting in elections is by secret ballot, manipulation of the will of the voters during voting is not permitted.

Article 93: The right to nominate candidates belongs to political parties, public associations and citizens’ groups, exercised in accordance with laws of Turkmenistan.

Article 94: National and local referendums can be carried out for decision of major questions of state and public life.

Decisions adopted by referendums may be repealed or amended only through referendum.

Article 95: The right to conduct national referendum belongs to the Mejlis of Turkmenistan on proposal of at least two-third of its established deputies, or on the petition of no less than 250000 eligible voters.

Article 96: The right to conduct local referendum belongs to Gengesh on its territory, or at the suggestion of no less than one quarter of voters residing in that territory.

Article 97: Referendums are held through universal, equal, direct and secret vote.

Citizens of Turkmenistan with electoral rights can participate in referendums.

Article 98: Conduct of elections, national and local referendums, is determined by law. The elections and referendums are not held during a state of emergency.

Section VI: Judiciary

Article 99: The judicial authority in Turkmenistan belongs only to the courts.

The judiciary is intended to guard the citizens’ rights and freedoms, protected under the state laws and public interests.

Article 100: The judicial power is exercised by the Supreme Court of Turkmenistan and other courts, established by law.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 17

The establishment of emergency courts and other structures, empowered as court, is not permitted.

Article 101: Judges are independent; they are subject only to law and are guided by inner belief. Interference in the work of judges, by whichever side, is unacceptable and punishable by law. The immunity of judges is guaranteed by law.

Article 102: Judges are appointed by the President of Turkmenistan. The order of appointment and dismissal, and the terms of their office, are determined by law.

Judges can be removed from office prior to the expiration of their term only on grounds specified by law.

Article 103: Judges cannot hold any other paid post, except for teaching and research.

Article 104: Cases in the court are dealt with collectively [bench], and in cases stipulated by law, by a single judge.

Article 105: The trials are held in open court. Hearing in closed session is permitted only in cases specified by law, in compliance with all the rules of the procedure.

Article 106: Judicial proceedings are conducted in the state language. Those involved in the case and not speaking the language of the proceedings, have the right to get familiar with the case material and the judicial proceedings through an interpreter, as well as the right to speak in the court in their native language.

Article 107: Justice is dispensed on the basis of equality and rights of defence.

The parties have the right to appeal the decisions, sentences and other verdicts of the courts of Turkmenistan.

Article 108: The right to professional legal assistance is recognized at any stage of the legal proceedings.

The legal aid to citizens and organizations is rendered by lawyers, and other individuals and organizations.

Article 109: The competence, formation and procedures of the court are defined by law.

Section VII: The Prosecutor’s Office

Article 110: The supervision of precise and uniform enforcement of the laws of Turkmenistan, Acts of the President of Turkmenistan and the Cabinet of Ministers, decisions of the Mejlis, is vested in the Prosecutor General of Turkmenistan, and his subordinate prosecutors.

Constitution of Turkmenistan – Approved 26 September 2008

© nCa – See Disclaimer and Copyright statement on title page 18

The public prosecutor participates in the disposal of legal cases in the court on the basis of and in the order established by law.

Article 111: The Prosecutor General’s office oversees the legality of operational and investigative activities, and investigation of criminal cases.

Article 112: The uniform, centralized, system of prosecutors’ offices is headed by the Prosecutor General of Turkmenistan.

The order of appointment to and dismissal from office, the terms of the office of prosecutors, are determined by law.

Article 113: The Prosecutor General of Turkmenistan and his subordinate prosecutors, in exercising their powers, are guided by law only.

Article 114: The competence, order of formation, and activity of the bodies of the offices of the prosecutors are defined by law.

Section VIII: Final Provisions

Article 115: The laws and other legal Acts of state bodies and officials are issued on the basis of and in accordance with the Constitution.

In case of divergence between the rules specified in the Constitution and the laws, the provisions of the Constitution will apply.

Article 116: The constitutional provisions on the form of governance as a presidential republic cannot be changed.

Article 117: The Acts to amend the Constitution shall be considered adopted if voted for by at least two-third of the established deputies of Mejlis, or in case of a national referendum, if supported by more than half of the participating citizens of Turkmenistan.

Конституция Туркменистана

Мы, народ Туркменистана, основываясь на своем неотъемлемом праве на

определение своей судьбы;

исходя из ответственности за настоящее и будущее Отечества;

выражая верность заветам предков жить в единстве, мире и согласии;

имея целью охрану национальных ценностей и интересов, укрепление

независимости, суверенитета, статуса постоянного нейтралитета Туркменистана;

гарантируя права и свободы каждого человека и гражданина и стремясь обеспечить

гражданский мир и национальное согласие в обществе, утвердить устои

народовластия и демократического, правового, светского государства, ­ принимаем

настоящую Конституцию ­ Основной Закон Туркменистана.

Раздел I. Основы конституционного строя Туркменистана

Статья 1. Туркменистан ­ демократическое, правовое и светское государство, в

котором государственное правление осуществляется в форме президентской

республики.

Туркменистан обладает верховенством и полнотой власти на своей территории,

самостоятельно осуществляет внутреннюю и внешнюю политику.

Государственный суверенитет и территория Туркменистана едины и неделимы.

Государство защищает независимость, территориальную целостность

Туркменистана, конституционный строй, обеспечивает законность и правопорядок.

Туркменистан на основании закона обладает статусом постоянного нейтралитета.

Организация Объединенных Наций в Резолюции Генеральной Ассамблеи

"Постоянный нейтралитет Туркменистана" от 12 декабря 1995 года: "1. признает и

поддерживает провозглашенный Туркменистаном статус постоянного

нейтралитета; 2. призывает государства ­ членов Организации Объединенных

Наций уважать и поддерживать этот статус Туркменистана, уважая также его

независимость, суверенитет и территориальную целостность". Признанный

мировым сообществом постоянный нейтралитет Туркменистана является основой

его внутренней и внешней политики.

Статья 2. Носителем суверенитета и единственным источником государственной

власти Туркменистана является народ. Народ Туркменистана осуществляет свою

власть непосредственно или через представительные органы.

Никакая часть народа, организация или отдельные лица не вправе присвоить власть

в государстве.

Статья 3. В Туркменистане высшей ценностью общества и государства является

человек.

Государство ответственно перед каждым гражданином и обеспечивает создание

условий для свободного развития личности, защищает жизнь, честь, достоинство и

свободу, личную неприкосновенность, естественные и неотчуждаемые права

гражданина.

Каждый гражданин ответственен перед государством за исполнение обязанностей,

возложенных на него Конституцией и законами.

Статья 4. Государственная власть основывается на принципе разделения властей на

законодательную, исполнительную и судебную, которые действуют

самостоятельно, уравновешивая друг друга.

Статья 5. Государство, все его органы и должностные лица связаны правом и

конституционным строем.

Конституция Туркменистана является Основным Законом государства.

Закрепленные в ней нормы и положения имеют прямое действие. Законы и иные

правовые акты, противоречащие Конституции, не имеют юридической силы.

Нормативные правовые акты органов государственной власти и управления,

местного самоуправления публикуются для всеобщего сведения или обнародуются

иным способом, за исключением содержащих государственную или иную

охраняемую законом тайну. Нормативные правовые акты, затрагивающие права и

свободы человека и гражданина, не доведённые до всеобщего сведения, являются

недействующими с момента их принятия.

Статья 6. Туркменистан, являясь полноправным субъектом мирового сообщества,

придерживается во внешней политике принципов постоянного нейтралитета,

невмешательства во внутренние дела других стран, отказа от применения силы и

участия в военных блоках и союзах, содействия развитию мирных, дружественных

и взаимовыгодных отношений со странами региона и государствами всего мира.

Туркменистан признает приоритет общепризнанных норм международного права.

Если международным договором Туркменистана установлены иные правила, чем

предусмотренные законом Туркменистана, то применяются правила

международного договора.

Статья 7. Туркменистан имеет свое гражданство. Гражданство приобретается,

сохраняется и утрачивается в соответствии с законом.

За гражданином Туркменистана не признается гражданство другого государства. �

Никто не может быть лишен гражданства или права изменить гражданство.

Гражданин Туркменистана не может быть выдан другому государству либо изгнан

за пределы Туркменистана, или ограничиваться в праве вернуться на Родину.

Гражданам Туркменистана гарантируются защита и покровительство государства

как на территории Туркменистана, так и за её пределами.

Статья 8. Иностранные граждане и лица без гражданства пользуются правами и

свободами, несут обязанности граждан Туркменистана, в соответствии с

законодательством и международными договорами Туркменистана.

Туркменистан в соответствии с общепризнанными нормами международного права

в установленном законом порядке предоставляет убежище иностранным

гражданам и лицам без гражданства.

Статья 9. Собственность неприкосновенна. Туркменистан утверждает право

частной собственности на средства производства, землю, иные материальные и

интеллектуальные ценности. Они могут принадлежать также объединениям

граждан и государству. Законом устанавливаются объекты, являющиеся

исключительной собственностью государства. Государство гарантирует равную

защиту и создаёт равные условия для развития всех форм собственности.

Конфискация собственности не допускается, за исключением собственности,

приобретенной способом, запрещённым законом.

Принудительное возмездное отчуждение собственности допускается лишь в

случаях, предусмотренных законом.

Статья 10. Экономика Туркменистана основывается на принципах рыночных

отношений. Государство поощряет и поддерживает предпринимательство,

способствует развитию малого и среднего бизнеса.

Статья 11. Государство ответственно за сохранность национального историко­

культурного наследия, природной среды, обеспечение равенства между

социальными и национальными общностями. Государство поощряет научное и

художественное творчество и распространение его позитивных результатов,

содействует развитию международных связей в области науки, культуры,

воспитания и образования, спорта и туризма.

Статья 12. Государство гарантирует свободу религий и вероисповеданий, их

равенство перед законом. Религиозные организации отделены от государства и не

могут вмешиваться в государственные дела и выполнять государственные функции.

Государственная система образования отделена от религиозных организаций и

носит светский характер.

Каждый человек самостоятельно определяет свое отношение к религии, вправе

единолично или совместно с другими исповедовать любую религию или не

исповедовать никакой, выражать и распространять убеждения, связанные с

отношением к религии, участвовать в отправлении религиозных культов, ритуалов,

обрядов.

Статья 13. В целях защиты государственного суверенитета и безопасности

Туркменистан имеет свои Вооруженные Силы.

Статья 14. Государственным языком Туркменистана является туркменский язык.

Всем гражданам Туркменистана гарантируется право пользования родным языком.

Статья 15. Символами Туркменистана как суверенного государства являются его

Государственный флаг, Государственный герб, Государственный гимн.

Флаг, Герб, Гимн устанавливаются и охраняются законом.

Статья 16. Туркменистан по административно­территориальному устройству

состоит из: велаятов, городов с правами велаята, этрапов, городов с правами этрапа,

городов в этрапе, посёлков, генгешликов.

Территория одного или нескольких сёл образует генгешлик.

Статья 17. Столицей Туркменистана является город Ашгабат.

Раздел II. Права, свободы и обязанности человека и гражданина в Туркменистане

Статья 18. Права и свободы человека неприкосновенны и неотчуждаемы.

Никто не вправе лишить человека каких­либо прав и свобод или ограничить его

права и свободы иначе как в соответствии с Конституцией и законами.

Перечисление в Конституции и законах определенных прав и свобод человека не

может быть использовано для отрицания или умаления других прав и свобод.

Статья 19. Туркменистан гарантирует равенство прав и свобод человека и

гражданина, а также равенство человека и гражданина перед законом независимо

от национальности, расы, пола, происхождения, имущественного и должностного

положения, места жительства, языка, отношения к религии, политических

убеждений, партийной принадлежности либо отсутствия принадлежности к какой­

либо партии.

Статья 20. Мужчина и женщина в Туркменистане имеют равные гражданские права.

Нарушение равноправия по признаку пола влечёт ответственность по закону.

Статья 21. Осуществление прав и свобод не должно нарушать прав и свобод других

лиц, а также требований морали, закона, общественного порядка, причинять ущерб

национальной безопасности.

Статья 22. Каждый человек имеет право на жизнь и свободу ее осуществления. Ни

один человек не может быть лишен права на жизнь. Право каждого человека на

свободную жизнь охраняется государством на основании закона.

Смертная казнь в Туркменистане отменена.

Статья 23. Человек не может быть ограничен в правах или лишен принадлежащих

ему прав, осужден или подвергнут наказанию иначе как в точном соответствии с

законом.

Никто не может подвергаться пыткам, жестокому, бесчеловечному или

унижающему достоинство обращению или наказанию, а также без его согласия

подвергаться медицинским (лекарственным или врачебным) или иным опытам.

Гражданин может быть арестован лишь при наличии точно указанных в законе

оснований по решению суда или с санкции прокурора. В случаях, не терпящих

отлагательства и точно указанных в законе, уполномоченные на то

государственные органы вправе временно задерживать граждан.

Статья 24. Каждый гражданин имеет право на поддержку государства в получении

или приобретении благоустроенного жилого помещения и в индивидуальном

жилищном строительстве. Жилище неприкосновенно. Никто не имеет права войти

в жилище или иным образом нарушить неприкосновенность жилища против воли

проживающих в нём лиц либо без законных оснований. Защита жилища от

противозаконных посягательств является правом человека и гражданина.

Никто не может быть лишен жилища иначе как по основаниям, установленным

законом.

Статья 25. Каждый человек имеет право на защиту от произвольного

вмешательства в его личную жизнь, а также от нарушения правил сохранения

тайны корреспонденции, телефонных и иных сообщений, посягательств на его

честь и репутацию.

Статья 26. Каждый гражданин имеет право свободно передвигаться и выбирать

место жительства в пределах Туркменистана.

Ограничения въезда на отдельные территории, передвижения по этим территориям

могут устанавливаться только на основании закона.

Статья 27. Женщина и мужчина по достижении брачного возраста имеют право по

взаимному согласию вступить в брак и создать семью. Супруги в семейных

отношениях равноправны.

Родители или заменяющие их лица имеют право и обязаны воспитывать детей, � заботиться об их здоровье, развитии, обучении, готовить к труду, прививать им � культуру уважения к законам, историческим и национальным традициям. � Совершеннолетние дети обязаны заботиться о родителях и оказывать им помощь. �

Статья 28. Граждане Туркменистана имеют право на свободу убеждений и их � свободное выражение, а также на получение информации, если она не является � государственной и иной охраняемой законом тайной. �

Статья 29. Гражданам гарантируется свобода собраний, митингов и демонстраций � в порядке, установленном законодательством. �

Статья 30. Граждане вправе создавать политические партии и иные общественные � объединения, действующие в рамках Конституции и законов. �

Запрещаются создание и деятельность политических партий, других общественных, � военизированных объединений, имеющих целью насильственное изменение � конституционного строя, допускающих насилие в своей деятельности, � выступающих против конституционных прав и свобод граждан, � пропагандирующих войну, расовую, национальную, религиозную вражду, � посягающих на здоровье и нравственность народа, а также политических партий по � национальному или религиозному признакам. �

Статья 31. Каждый гражданин имеет право участвовать в управлении делами � общества и государства как непосредственно, так и через своих свободно � избранных представителей. �

Статья 32. Граждане имеют право избирать и быть избранными в органы � государственной власти. �

Граждане Туркменистана в соответствии со своими способностями, � профессиональной подготовкой имеют равное право на доступ к государственной � службе. �

Статья 33. Граждане имеют право на труд, на выбор по своему усмотрению � профессии, рода занятий и места работы, на здоровые и безопасные условия труда. �

Лица, работающие по найму, имеют право на вознаграждение, соответствующее � количеству и качеству труда. Это вознаграждение не может быть менее � установленного государством прожиточного минимума. �

Статья 34. Граждане имеют право на отдых, которое выражается в установлении � рабочей недели ограниченной продолжительности, предоставлении ежегодных � оплачиваемых отпусков, дней еженедельного отдыха. �

Государство создает благоприятные условия для отдыха и использования

свободного времени.

Статья 35. Граждане имеют право на охрану здоровья, включая бесплатное

пользование сетью государственных учреждений здравоохранения. Платное

медицинское и нетрадиционное медицинское обслуживание допускается на

основании и в порядке, установленными законом.

Статья 36. Каждый человек имеет право на благоприятную окружающую среду.

Государство осуществляет контроль за рациональным использованием природных

ресурсов в целях защиты и улучшения условий жизни, а также охраны и

восстановления окружающей среды.

Статья 37. Граждане имеют право на социальное обеспечение по возрасту, в случае

болезни, инвалидности, утраты трудоспособности, потери кормильца, безработицы.

Многодетным семьям, детям, лишившимся родителей, ветеранам, лицам,

утратившим здоровье при защите государственных или общественных интересов,

предоставляются дополнительные поддержка и льготы из государственных и

общественных средств.

Статья 38. Каждый гражданин имеет право на образование.

Общее среднее образование обязательно, каждый вправе получить его в

государственных школах бесплатно.

Государство обеспечивает доступность профессионального образования для

каждого человека в соответствии с его способностями.

На основании и в порядке, установленными законодательством Туркменистана,

государственные и негосударственные организации, граждане вправе осуществлять

платную образовательную деятельность.

Государство устанавливает образовательные стандарты, обязательные для всех

учебных заведений.

Статья 39. Граждане Туркменистана имеют право на свободу художественного,

научного и технического творчества. Авторские права и интересы граждан в

области научного, технического творчества, художественной, литературной и

культурной деятельности охраняются законом.

Государство способствует развитию науки, культуры, искусства, народного

творчества, спорта и туризма.

Статья 40. Осуществление прав и свобод неотделимо от исполнения человеком и

гражданином своих обязанностей перед обществом и государством.

Каждый человек, проживающий или временно находящийся на территории

Туркменистана, обязан соблюдать Конституцию Туркменистана, законы и уважать

национальные традиции.

Статья 41. Защита Туркменистана – священный долг каждого гражданина. Для

граждан Туркменистана­мужчин установлена всеобщая воинская обязанность.

Статья 42. Каждый человек обязан платить государственные налоги и иные

платежи в порядке и размерах, установленными законом.

Статья 43. Гражданам гарантируется судебная защита чести и достоинства, личных

и политических прав и свобод человека и гражданина, предусмотренных

Конституцией и законами.

Граждане имеют право обжаловать в суд решения и действия государственных

органов, общественных объединений и должностных лиц.

Статья 44. Граждане имеют право требовать возмещения в судебном порядке

материального и морального ущерба, причинённого им незаконными действиями

государственных органов, иных организаций, их работников, а также частных лиц.

Статья 45. Человек не может быть принуждён к даче показаний и объяснений

против самого себя и близких родственников.

Доказательства, полученные в результате психического или физического

воздействия, а также иными незаконными методами, не имеют юридической силы.

Статья 46. Закон, ухудшающий положение гражданина, обратной силы не имеет.

Никто не может нести ответственность за действия, которые в момент их

совершения не признавались правонарушением.

Статья 47. Осуществление предусмотренных настоящей Конституцией прав и

свобод граждан может быть временно приостановлено только в условиях

чрезвычайного или военного положения в порядке и пределах, установленными

Конституцией и законами.

Раздел III. Система органов власти и управления в Туркменистане

Глава I. Общие положения

Статья 48. Высшую государственную власть и управление в Туркменистане

осуществляют Президент Туркменистана, Меджлис Туркменистана, Кабинет

Министров Туркменистана, Верховный суд Туркменистана.

Статья 49. Местную власть в велаятах, городах с правами велаята, этрапах и

городах с правами этрапа осуществляют местные представительные и

исполнительные органы, а в городах в этрапе, посёлках, генгешликах – органы

местного самоуправления – Генгеши.

Глава II. Президент Туркменистана

Статья 50. Президент Туркменистана является главой государства и

исполнительной власти, высшим должностным лицом Туркменистана, выступает

гарантом государственной независимости и статуса нейтралитета Туркменистана,

его территориальной целостности, соблюдения Конституции и выполнения

международных обязательств.

Статья 51. Президентом Туркменистана может быть избран гражданин

Туркменистана, родившийся в Туркменистане, не моложе сорока лет и не старше

семидесяти лет, владеющий государственным языком, в течение предшествующих

пятнадцати лет постоянно проживающий в Туркменистане и работающий в

государственных органах, общественных объединениях, на предприятиях, в

учреждениях, организациях.

Статья 52. Президент Туркменистана избирается непосредственно народом

Туркменистана сроком на пять лет и вступает в должность с момента принесения

им присяги.

Порядок избрания Президента Туркменистана и вступления его в должность

устанавливаются законом.

Статья 53. Президент Туркменистана:

1) проводит в жизнь Конституцию и законы;

2) руководит осуществлением внешней политики, представляет Туркменистан в

отношениях с другими государствами, назначает и отзывает послов и других

дипломатических представителей Туркменистана в иностранных государствах, при

межгосударственных и международных организациях, принимает верительные и

отзывные грамоты дипломатических представителей иностранных государств;

3) является Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами

Туркменистана, отдает распоряжения о всеобщей или частичной мобилизации,

использовании Вооруженных Сил и приведении их в боевое состояние, назначает

высшее командование Вооруженных Сил Туркменистана;

4) формирует и возглавляет Государственный совет безопасности Туркменистана,

статус которого определяется законом;

5) утверждает программы и основные направления политического, экономического

и социального развития страны;

6) представляет на рассмотрение и утверждение Меджлиса Государственный

бюджет Туркменистана и отчёт о его исполнении;

7) подписывает законы, вправе не позднее чем в двухнедельный срок, используя

право отлагательного вето, возвратить закон со своими возражениями в Меджлис

для повторного обсуждения и голосования. Если Меджлис не менее чем двумя

третями голосов от установленного числа депутатов подтвердит ранее принятое им

решение, Президент Туркменистана подписывает закон. Президент Туркменистана

не обладает правом отлагательного вето в отношении законов об изменениях и

дополнениях в Конституцию;

8) образует Центральную комиссию по выборам и проведению референдумов в

Туркменистане, вносит изменения в её состав;

9) назначает дату проведения референдумов, вправе досрочно созвать сессию

Меджлиса;

10) решает вопросы о приеме в гражданство и выходе из гражданства

Туркменистана, предоставлении убежища;

11) награждает орденами и другими государственными наградами Туркменистана,

присваивает воинские, иные специальные государственные звания и отличия;

12) с согласия Меджлиса назначает на должность и освобождает от должности

председателя Верховного суда, Генерального прокурора, Министра внутренних дел,

Министра адалат;

13) осуществляет помилование и амнистию;

14) вводит в интересах обеспечения безопасности граждан чрезвычайное

положение на всей территории или в отдельных местностях Туркменистана. Режим

чрезвычайного положения регламентируется законом Туркменистана;

15) решает иные вопросы, отнесенные к его компетенции Конституцией и законами.

Статья 54. Президент Туркменистана издает указы, постановления и распоряжения,

имеющие обязательную силу на всей территории Туркменистана.

Статья 55. Президент Туркменистана не может быть депутатом Меджлиса.

Статья 56. Президент Туркменистана обладает правом неприкосновенности. Его

честь и достоинство охраняются законом.

Обеспечение, обслуживание и охрана Президента Туркменистана и его семьи

осуществляются за счет государства.

Статья 57. Президент Туркменистана может быть досрочно освобожден от

должности при невозможности выполнения им своих обязанностей по болезни.

Меджлис на основании заключения создаваемой им независимой медицинской

комиссии принимает решение о досрочном освобождении Президента от

должности. Такое решение принимается не менее чем двумя третями голосов от

установленного числа депутатов Меджлиса.

В случае нарушения Президентом Туркменистана Конституции и законов Меджлис

Туркменистана может выразить недоверие Президенту Туркменистана. Вопрос о

недоверии Президенту Туркменистана может быть рассмотрен по требованию не

менее чем двух третей от установленного числа депутатов Меджлиса. Решение о

недоверии Президенту Туркменистана принимается не менее чем тремя четвертями

голосов от установленного числа депутатов Меджлиса Туркменистана. Вопрос о

смещении Президента Туркменистана с должности выносится на всенародный

референдум.

Статья 58. Президент Туркменистана не вправе передавать исполнение своих

полномочий другим государственным органам или должностным лицам, за

исключением полномочий, предусмотренных пунктами 2, 11, 13 статьи 53

Конституции, которые могут передаваться Председателю Меджлиса.

Если Президент Туркменистана по тем или иным причинам не может исполнять

свои обязанности, впредь до избрания нового Президента временное исполнение

обязанностей Президента Туркменистана на основании решения Государственного

совета безопасности Туркменистана возлагается на одного из заместителей

Председателя Кабинета Министров. Выборы Президента Туркменистана в этом

случае должны быть проведены не позднее 60 дней со дня перехода его

полномочий к временно исполняющему обязанности Президента Туркменистана.

Лицо, временно исполняющее обязанности Президента Туркменистана, не может

баллотироваться на пост Президента.

Глава III. Меджлис Туркменистана

Статья 59. Меджлис Туркменистана (Парламент) является высшим

представительным органом, осуществляющим законодательную власть.

Статья 60. Меджлис состоит из 125 депутатов, избираемых по территориальным

избирательным округам с примерно равным числом избирателей сроком на пять

лет.

Статья 61. Меджлис может быть досрочно распущен в следующих случаях:

1) на основании решения всенародного референдума;

2) на основании постановления Меджлиса, принятого не менее чем двумя третями

голосов от установленного числа депутатов (самороспуск);

3) Президентом Туркменистана в случае несформирования в течение шести

месяцев руководящего состава Меджлиса.

Статья 62. Меджлис самостоятельно устанавливает полномочия депутатов,

избирает из их числа Председателя Меджлиса, его заместителя, формирует

комитеты и комиссии.

Депутаты Меджлиса прежнего созыва сохраняют свои полномочия до открытия

первой сессии Меджлиса нового созыва.

Статья 63. Меджлис:

1) принимает законы, вносит изменения и дополнения в Конституцию

Туркменистана и законы, осуществляет контроль за их исполнением и их

толкование;

2) рассматривает вопрос об одобрении программы деятельности Кабинета

Министров;

3) рассматривает вопросы утверждения Государственного бюджета Туркменистана

и отчёт о его исполнении;

4) рассматривает основные направления и программы политического,

экономического и социального развития страны;

5) решает вопросы о проведении всенародных референдумов;

6) назначает выборы Президента Туркменистана, депутатов Меджлиса, членов

велаятских, этрапских, городских представительных органов и Генгешей;

7) рассматривает по предложению Президента Туркменистана вопросы о

назначении на должность и освобождении от должности председателя Верховного

суда, Генерального прокурора, Министра внутренних дел, Министра адалат;

8) учреждает государственные награды, награждает государственными наградами

Президента Туркменистана, присваивает ему воинские звания и отличия;

9) определяет соответствие или несоответствие Конституции нормативных

правовых актов органов государственной власти и управления;

10) ратифицирует и денонсирует международные договоры;

11) решает вопросы изменения Государственной границы и административно­

территориального деления Туркменистана;

12) рассматривает вопросы мира и безопасности;

13) решает иные вопросы, отнесенные к компетенции Меджлиса Конституцией и

законами.

Статья 64. Меджлис может передавать право издавать законы по отдельным

вопросам Президенту Туркменистана с обязательным последующим

рассмотрением Меджлисом вопроса об их утверждении.

Меджлис не может никому передавать законодательные права по вопросам:

1) изменения Конституции;

2) уголовного и административного законодательства;

3) судопроизводства.

Статья 65. Право законодательной инициативы принадлежит Президенту

Туркменистана, депутатам Меджлиса, Кабинету Министров, Верховному суду.

Статья 66. Депутаты Меджлиса обладают правом запроса, устных и письменных

вопросов к Кабинету Министров, министрам, руководителям других

государственных органов.

Статья 67. Государство гарантирует каждому депутату Меджлиса создание условий

для беспрепятственного и эффективного осуществления его полномочий, защиту

его прав и свобод, жизни, чести и достоинства, а также личную

неприкосновенность.

Статья 68. Депутат может быть лишен депутатских полномочий только

Меджлисом. Решение по этому вопросу принимается не менее чем двумя третями

голосов от установленного числа депутатов Меджлиса.

Депутат не может быть привлечен к уголовной ответственности, арестован или

иным образом лишен свободы без согласия Меджлиса.

Статья 69. Депутат Меджлиса не может одновременно занимать должность члена

Кабинета Министров, хякима, арчина, судьи, прокурора.

Статья 70. Председатель Меджлиса избирается тайным голосованием. Он

подотчетен Меджлису и может быть освобожден от должности по решению

Меджлиса, принятому не менее чем двумя третями голосов от установленного

числа депутатов.

Заместитель Председателя Меджлиса избирается открытым голосованием,

выполняет по поручению Председателя его отдельные функции, исполняет

обязанности Председателя Меджлиса в случае его отсутствия или невозможности

осуществления им своих полномочий.

Статья 71. Порядок деятельности Меджлиса, его комитетов и комиссий, депутатов,

их функции и полномочия устанавливаются законом.

Глава IV. Кабинет Министров Туркменистана

Статья 72. Кабинет Министров (Правительство) является исполнительным и

распорядительным органом. Председателем Кабинета Министров Туркменистана

является Президент Туркменистана.

Статья 73. В состав Кабинета Министров входят заместители Председателя,

министры. Президентом Туркменистана в состав Кабинета Министров могут

вводиться другие лица, являющиеся руководителями центральных органов

исполнительной власти.

Кабинет Министров формируется Президентом Туркменистана в течение месяца

после вступления его в должность и слагает полномочия перед вновь избранным

Президентом.

Статья 74. Заседания Кабинета Министров проводятся Президентом

Туркменистана либо по его поручению одним из заместителей Председателя

Кабинета Министров.

Кабинет Министров в пределах своей компетенции принимает постановления и

издает распоряжения, обязательные для исполнения.

Статья 75. Кабинет Министров:

1) организует исполнение законов Туркменистана, актов Президента

Туркменистана и Меджлиса Туркменистана;

2) осуществляет меры по обеспечению и защите прав и свобод граждан, охране

собственности и общественного порядка, национальной безопасности;

3) разрабатывает и вносит на рассмотрение Меджлиса предложения по основным

направлениям внутренней и внешней политики государства, программы

экономического и социального развития страны;

4) осуществляет государственное управление экономическим и социальным

развитием; организует управление государственными предприятиями,

учреждениями и организациями; обеспечивает рациональное использование и

охрану природных ресурсов;

5) принимает меры по укреплению денежной и кредитной системы;

6) образует в случае необходимости комитеты, главные управления и другие

ведомства при Кабинете Министров;

7) осуществляет внешнеэкономическую деятельность, обеспечивает развитие

культурных и иных связей с зарубежными государствами;

8) руководит деятельностью правительственных учреждений, государственных

предприятий и организаций; вправе отменять правовые акты министерств и

ведомств, а также органов местной исполнительной власти;

9) решает иные вопросы, отнесенные к его компетенции Конституцией, законами и

иными нормативными правовыми актами Туркменистана.

Статья 76. Полномочия Кабинета Министров, порядок его деятельности,

отношения с другими государственными органами определяются законом.

Глава V. Местные органы власти

Статья 77. Местная власть состоит из представительных и исполнительных органов,

которые действуют в пределах их компетенции.

Статья 78. В велаяте, городе с правами велаята, этрапе, городе с правами этрапа

образуются представительные органы ­ халк маслахаты, члены которых

избираются гражданами соответствующих административно­территориальных

единиц сроком на четыре года в порядке, установленном законодательством

Туркменистана.

Статья 79. Халк маслахаты в пределах своих полномочий участвуют в решении

вопросов экономического, социального и культурного развития территорий.

Функции и полномочия халк маслахаты и их членов, порядок деятельности и

взаимоотношений с другими органами власти и управления определяются законом.

Статья 80. Исполнительную власть на местах осуществляют: в велаятах ­ хякимы

велаятов, в городах ­ хякимы городов, в этрапах ­ хякимы этрапов.

Статья 81. Хякимы являются представителями Президента Туркменистана на

местах, которые назначаются на должность и освобождаются от должности

Президентом Туркменистана и подотчетны ему.

Статья 82. Хякимы осуществляют руководство деятельностью органов управления

на местах, обеспечивают исполнение Конституции, законов Туркменистана, актов

Президента Туркменистана, Кабинета Министров Туркменистана, постановлений

Меджлиса Туркменистана. Хякимы в пределах их компетенции принимают

постановления, обязательные для исполнения на подведомственной территории.

Статья 83. Функции и полномочия хякимов, порядок их деятельности и

взаимоотношений с другими органами власти и управления определяются законом.

Раздел IV. Местное самоуправление

Статья 84. Систему местного самоуправления образуют Генгеши и органы � территориального общественного самоуправления. �

Генгеши являются представительными органами народной власти на территории � города в этрапе, поселка, генгешлика. Члены Генгеша избираются гражданами � непосредственно сроком на три года. �

Статья 85. Генгеш в своей деятельности самостоятелен. Взаимоотношения с � органами власти и управления осуществляются им в соответствии с � законодательством Туркменистана. �

Статья 86. Генгеши: �

1) определяют основные направления экономического, социального и культурного � развития своих территорий; �

2) формируют и утверждают бюджет и составляют отчет о его исполнении; �

3) устанавливают местные сборы и порядок их взимания; �

4) определяют меры по рациональному использованию природных ресурсов и � охране окружающей среды; �

5) решают иные вопросы, отнесенные законом к их компетенции. �

Генгеши в пределах их компетенции принимают решения, обязательные для � исполнения на подведомственной территории. �

Статья 87. Генгеш избирает из своего состава арчина, который руководит работой � Генгеша и подотчетен ему. �

Арчины обеспечивают выполнение решений Генгешей, актов органов � государственной власти и управления, а также решают иные вопросы местного

значения.

Статья 88. Порядок деятельности Генгешей, иных органов общественного

самоуправления определяется законом.

Раздел V. Избирательная система, референдум

Статья 89. Выборы Президента Туркменистана, депутатов Меджлиса, членов халк

маслахаты и Генгешей являются всеобщими и равными. Право избирать имеют

граждане Туркменистана, достигшие восемнадцати лет, каждый избиратель имеет

один голос.

В выборах не участвуют граждане, признанные судом недееспособными, лица,

отбывающие наказание в местах лишения свободы. Ограничение избирательных

прав граждан в других случаях является недопустимым и влечёт ответственность,

установленную законодательством.

Статья 90. Депутатом Меджлиса может быть избран гражданин Туркменистана,

достигший к дню выборов двадцатипятилетнего возраста и в течение

предшествующих десяти лет постоянно проживающий в Туркменистане.

Требования, предъявляемые к кандидатам в депутаты Меджлиса Туркменистана,

членам халк маслахаты и Генгешей, определяются законами Туркменистана.

Статья 91. Выборы являются прямыми, выборные лица избираются гражданами

непосредственно.

Статья 92. Голосование на выборах является тайным, контроль за волеизъявлением

избирателей в ходе голосования не допускается.

Статья 93. Право выдвижения кандидатов принадлежит политическим партиям,

общественным объединениям и группам граждан и осуществляется в соответствии

с законодательством Туркменистана.

Статья 94. Для решения важнейших вопросов государственной и общественной

жизни могут проводиться всенародные и местные референдумы.

Решения, принятые референдумом, могут быть отменены или изменены только

путём референдума.

Статья 95. Право принятия решения о проведении всенародного референдума

принадлежит Меджлису Туркменистана по предложению не менее чем двух третей

от установленного числа депутатов Меджлиса Туркменистана либо по

предложению не менее чем двухсот пятидесяти тысяч граждан, обладающих

избирательным правом.

Статья 96. Право назначения местных референдумов принадлежит Генгешу по

своей инициативе либо по предложению не менее одной четверти избирателей,

проживающих на соответствующей территории.

Статья 97. Референдумы проводятся путём всеобщего, равного, прямого и тайного

голосования.

В референдумах участвуют граждане Туркменистана, обладающие избирательным

правом.

Статья 98. Порядок проведения выборов, всенародных и местных референдумов

определяется законом. Выборы и референдумы не проводятся в период

чрезвычайного положения.

Раздел VI. Судебная власть

Статья 99. Судебная власть в Туркменистане принадлежит только судам.

Судебная власть предназначена защищать права и свободы граждан, охраняемые

законом государственные и общественные интересы.

Статья 100. Судебная власть осуществляется Верховным судом Туркменистана и

другими судами, предусмотренными законом.

Создание чрезвычайных судов и иных структур, наделенных полномочиями суда,

не допускается.

Статья 101. Судьи независимы, они подчиняются только закону и руководствуются

внутренним убеждением. Вмешательство в деятельность судей с чьей бы то ни

было стороны недопустимо и влечёт ответственность, установленную законом.

Неприкосновенность судей гарантируется законом.

Статья 102. Судьи назначаются Президентом Туркменистана. Порядок назначения

и освобождения, сроки полномочий судей определяются законом.

До истечения срока полномочий судья может быть освобожден от должности

только по основаниям, указанным в законе.

Статья 103. Судьи не могут занимать какую­либо другую оплачиваемую должность,

кроме преподавательской и научно­исследовательской.

Статья 104. Дела в судах рассматриваются коллегиально, а в предусмотренных

законом случаях ­ единолично судьей.

Статья 105. Разбирательство дел в судах открытое. Слушание дела в закрытом

заседании допускается лишь в случаях, предусмотренных законом, с соблюдением

всех правил судопроизводства.

Статья 106. Судопроизводство ведётся на государственном языке. Лицам,

участвующим в деле и не владеющим языком судопроизводства, обеспечивается

право ознакомления с материалами дела, участия в судебных действиях с помощью

переводчика, а также право выступать на заседании суда на родном языке.

Статья 107. Правосудие осуществляется на основе равенства и состязательности

сторон.

Стороны имеют право на обжалование решений, приговоров и иных постановлений

судов Туркменистана.

Статья 108. Право на профессиональную юридическую помощь признаётся на

любой стадии судопроизводства.

Юридическую помощь гражданам и организациям оказывают адвокаты, другие

лица и организации.

Статья 109. Компетенция, порядок образования и деятельности судов

определяются законом.

Раздел VII. Прокуратура

Статья 110. Надзор за точным и единообразным соблюдением законов

Туркменистана, актов Президента Туркменистана, Кабинета Министров

Туркменистана, постановлений Меджлиса Туркменистана возлагается на

Генерального прокурора Туркменистана и подчиненных ему прокуроров.

Прокурор участвует в рассмотрении дел в судах на основаниях и в порядке,

установленных законом.

Статья 111. Прокуратура осуществляет надзор за законностью оперативно­

розыскной деятельности и расследованием уголовных дел.

Статья 112. Единую централизованную систему органов прокуратуры возглавляет

Генеральный прокурор Туркменистана.

Порядок назначения и освобождения от должности, сроки полномочий прокуроров

определяются законом.

Статья 113. Генеральный прокурор Туркменистана и подчиненные ему прокуроры

при осуществлении своих полномочий руководствуются только законом.

Статья 114. Компетенция, порядок образования и деятельности органов

прокуратуры определяются законом.

Раздел VIII. Заключительные положения

Статья 115. Законы, иные правовые акты государственных органов и должностных

лиц издаются на основе и в соответствии с Конституцией.

В случае расхождения положений, указанных в Конституции и законах, действуют

положения Конституции.

Статья 116. Положения Конституции о государственном правлении в форме

президентской республики не могут быть изменены.

Статья 117. Закон об изменении Конституции считается принятым, если за него

проголосовало не менее двух третей от установленного числа депутатов Меджлиса

Туркменистана или на всенародном референдуме – более половины участвовавших

в нём граждан Туркменистана.

Türkmenistanyň Konstitusiýasy

Türkmenistanyň halky bolan biz,

öz ykbalymyzy kesgitlemek baradaky mizemez hukugymyza esaslanyp;

Watanymyzyň häzirki hem geljekki ykbaly üçin jogapkärdigimizden ugur alyp;

ata­babalarymyzyň agzybir, parahat we oňşukly ýaşamagy ündän wesýetlerine ygrarlydygymyzy beýan edip;

milli gymmatlyklarymyzy we bähbitlerimizi gorap saklamagy, Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, özygtyýarlylygyny, hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny pugtalandyrmagy maksat edinip;

her bir adamyň we raýatyň hukuklaryny hem azatlyklaryny kepillendirip, jemgyýetde raýatlyk asudalygyny we milli agzybirligi üpjün etmäge, halk häkimiýetiniň hem­de demokratik, hukuk we dünýewi döwletiň esaslaryny berkarar etmäge çalşyp, Türkmenistanyň Esasy Kanunyny ­ şu Konstitusiýany kabul edýäris.

I bölüm. Türkmenistanyň konstitusion gurluşynyň esaslary

1­nji madda. Türkmenistan ­ demokratik, hukuk we dünýewi döwlet bolup, onda döwleti dolandyrmak prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýar.

Türkmenistan öz çäginde hökmürowandyr we bütin häkimiýete eýedir, ol içeri we daşary syýasaty özbaşdak amala aşyrýar. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygy we çägi bitewidir hem bölünmezdir.

Döwlet Türkmenistanyň garaşsyzlygyny, çäk bütewiligini, konstitusion gurluşyny goraýar, kanunylygyň berjaý edilmegini hem hukuk tertibini üpjün edýär.

Türkmenistan kanun esasynda hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyna eýedir. Birleşen Milletler Guramasy Baş Assambleýasynyň 1995­nji ýylyň 12­nji dekabryndaky "Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy" Rezolýusiýasynda: "1. Türkmenistanyň yglan eden hemişelik bitaraplyk hukuk ýagdaýyny ykrar edýär we goldaýar; 2. Türkmenistanyň bu hukuk ýagdaýyna hormat goýmaga hem­de ony goldamaga, şeýle hem onuň garaşsyzlygyna, özygtyýarlylygyna we çäkleriniň bütewiligine hormat goýmaga Birleşen Milletler Guramasynyň agzalary bolan döwletleri çagyrýar.". Dünýä bileleşigi tarapyndan ykrar edilen Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygy onuň içeri we daşary syýasatynyň esasy bolup durýar.

2­nji madda. Türkmenistanyň özygtyýarlylygyny halk amala aşyrýar, halk döwlet häkimiýetiniň ýeke­täk gözbaşydyr. Türkmenistanyň halky öz häkimiýetini gös­göni ýa­ da wekilçilikli edaralaryň üsti bilen amala aşyrýar.

Halkyň hiç bir böleginiň, hiç bir guramanyň ýa­da aýry­aýry adamlaryň döwletde häkimiýeti eýelemäge haky ýokdur.

3­nji madda. Türkmenistanda jemgyýetiň we döwletiň iň gymmatly hazynasy adamdyr.

Döwlet her bir raýatynyň öňünde jogapkärdir we şahsyýetiň erkin ösmegi üçin şertleriň döredilmegini üpjün edýär, raýatyň janyny, at­abraýyny, mertebesini we azatlygyny, şahsy eldegrilmesizligini, tebigy hem mizemez hukuklaryny goraýar.

Her bir raýat öz üstüne Konstitusiýanyň we kanunlaryň ýükleýän borçlaryny ýerine ýetirmekde döwletiň öňünde jogapkärdir.

4­nji madda. Döwlet häkimiýeti häkimiýetleriň bölünişigi ýörelgesine esaslanyp kanun çykaryjy, ýerine ýetiriji hem­de kazyýet häkimiýetlerine bölünýär we biri­biri bilen sabyr­takatly işläp, özbaşdak hereket edýärler.

5­nji madda. Döwlet, onuň ähli edaralary we wezipeli adamlary hukuk hem konstitusion gurluş bilen baglydyr.

Türkmenistanyň Konstitusiýasy döwletiň Esasy Kanunydyr. Onda berkidilen kadalar we düzgünler gös­göni hereket edýär. Konstitusiýa ters gelýän kanunlaryň we beýleki hukuk namalarynyň ýuridik güýji ýokdur.

Döwlet syryny ýa­da kanun arkaly goralýan başga syrlary öz içine alýan kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan başga, döwlet häkimiýet we dolandyryş, ýerli öz­özüňi dolandyryş edaralarynyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary çap etmek arkaly hemmeleriň dykgatyna ýetirilýär ýa­da başga usul bilen halka mälim edilýär. Adamyň we raýatyň hukuklaryna hem­de azatlyklaryna degişli kadalaşdyryjy hukuk namalary hemmeleriň dykgatyna ýetirilmese, özleriniň kabul edilen pursadyndan hereket etmeýärler.

6­njy madda. Türkmenistan dünýä bileleşiginiň doly hukukly subýekti bolup, daşary syýasatda hemişelik bitaraplyk, beýleki ýurtlaryň içerki işlerine gatyşmazlyk, güýç ulanmazlyk we harby bileleşiklere hem birleşmelere goşulmazlyk, sebitiň ýurtlary we dünýäniň ähli döwletleri bilen parahatçylykly, dostlukly we özara bähbitli gatnaşyklaryň ösmegine ýardam bermek ýörelgelerine eýerýär.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryny ileri tutýar. Eger­de Türkmenistanyň halkara şertnamasynda Türkmenistanyň kanunyndakydan başga kadalar bellenen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

7­nji madda. Türkmenistanyň öz raýatlygy bar. Raýatlyk kanuna laýyklykda berilýär, saklanylýar we ýitirilýär.

Türkmenistanyň raýatyna başga döwletiň raýatlygy ykrar edilmeýär.

Hiç kim raýatlygyndan ýa­da raýatlygyny üýtgetmek hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Türkmenistanyň raýaty özge döwlete berlip ýa­da Türkmenistanyň çäginden kowlup çykarylyp, ýa onuň Watanyna gaýdyp gelmek hukugy çäklendirilip bilinmez.

Türkmenistanyň raýatlaryna Türkmenistanyň çäginde­de, onuň çäginden daşarda­da döwletiň goragy we penakärligi kepillendirilýär.

8­nji madda. Daşary ýurt raýatlary we raýatlygy bolmadyk adamlar, Türkmenistanyň kanunçylygyna hem­de halkara şertnamalaryna laýyklykda Türkmenistanyň raýatlarynyňky ýaly hukuklardan we azatlyklardan peýdalanýarlar hem borçlary berjaý edýärler.

Türkmenistan halkara hukugynyň umumy ykrar edilen kadalaryna laýyklykda daşary ýurt raýatlaryna we raýatlygy bolmadyk adamlara kanunda bellenilen tertipde gaçybatalga berýär.

9­njy madda. Eýeçilik eldegrilmesizdir. Türkmenistan önümçilik serişdelerine, ýere, beýleki maddy hem intellektual gymmatlyklara hususy eýeçilik hukugyny berkarar edýär. Şonuň ýaly­da olar raýatlaryň birleşiklerine we döwlete degişli bolup biler. Diňe döwletiň eýeçiligi bolup durýan obýektler kanun esasynda bellenilýär. Döwlet eýeçiligiň ähli görnüşleriniň deň derejedäki goragyny kepillendirýär we olaryň ösmegi üçin deň şertleri döredýär.

Kanun tarapyndan gadagan edilen usul bilen edinilen eýeçilikden başga eýeçiligiň muzdsuz alynmagyna ýol berilmeýär.

Diňe kanunda göz öňünde tutulan halatlarda eýeçiligiň muzduny töläp, mejbury alynmagyna ýol berilýär.

10­njy madda. Türkmenistanyň ykdysadyýeti bazar gatnaşyklary ýörelgelerine esaslanýar. Döwlet telekeçiligi höweslendirỳär we goldaỳar, kiçi we orta işewürligiň ösmegine ỳardam berỳär.

11­nji madda. Döwlet milli taryhy­medeni mirasyň, tebigy gurşawyň abat saklanmagy, sosial we milli toparlaryň arasyndaky deňligiň üpjün edilmegi üçin jogapkärdir. Döwlet ylmy hem çeper döredijiligi, onuň oňyn netijeleriniň ýaýradylmagyny höweslendirýär, ylym, medeniýet, terbiýeçilik we bilim bermek, sport we syýahat babatda halkara gatnaşyklarynyň ösdürilmegine ýardam edýär.

12­nji madda. Döwlet dinleriň we dine uýmagyň erkinligini, olaryň kanun öňünde deňligini kepillendirýär. Dini guramalar döwletden aýrydyr we olaryň döwlet işlerine gatyşmagyna hem­de döwlet işlerini ýerine ýetirmegine ýol berilmeýär. Döwletiň bilim ulgamy dini guramalardan aýrydyr we ol dünýewi häsiýete eýedir.

Her bir adam özüniň dine garaýşyny özbaşdak kesgitleýär, onuň ýeke özi ýa­da beýleki adamlar bilen bilelikde islän dinine uýmaga ýa­da hiç bir dine uýmazlyga, şonuň ýaly­da

dine bolan garaýyşlary bilen baglanyşykly ynam­ygtykatlaryny beýan etmäge we ýaýratmaga, dini adatlary, däp­dessurlary berjaý etmäge gatnaşmaga haky bardyr.

13­nji madda. Türkmenistanyň döwlet özygtyýarlylygyny we howpsuzlygyny gorap saklamak üçin Ýaragly Güýçleri bardyr.

14­nji madda. Türkmen dili Türkmenistanyň döwlet dilidir. Türkmenistanyň ähli raýatlaryna öz ene dilini ulanmak hukugy kepillendirilýär.

15­nji madda. Türkmenistanyň özygtyýarly döwlet hökmündäki nyşanlary ­ Döwlet baýdagy, Döwlet tugrasy, Döwlet senasy bardyr.

Baýdak, Tugra, Sena kanun esasynda kabul edilýär we goralýar.

16­njy madda. Türkmenistan dolandyryş­çäk gurluşy boýunça welaýatlardan, welaýat hukukly şäherlerden, etraplardan, etrap hukukly şäherlerden, etrapdaky şäherlerden, şäherçelerden, geňeşliklerden ybaratdyr.

Bir ýa­da birnäçe obanyň çägi geňeşligi emele getirýär.

17­nji madda. Türkmenistanyň paýtagty Aşgabat şäheridir.

II bölüm. Türkmenistanda adamyň we raýatyň hukuklary, azatlyklary hem borçlary

18­nji madda. Adamyň hukuklary hem azatlyklary eldegrilmesizdir we olary adamyň elinden alyp bolmaz.

Konstitusiýada we kanunlarda görkezilen ýagdaýlardan başga ýagdaýlarda adamy haýsydyr bir hukugyndan we azatlygyndan mahrum etmäge ýa­da hukuklaryny we azatlyklaryny çäklendirmäge hiç kimiň haky ýokdur.

Adamyň belli bir hukuklarynyň we azatlyklarynyň Konstitusiýada we kanunlarda sanalyp geçilmegi onuň beýleki hukuklaryny we azatlyklaryny inkär etmek ýa­da kemsitmek üçin ulanylyp bilinmez.

19­njy madda. Türkmenistan adamyň we raýatyň hukuklarynyň hem azatlyklarynyň deňligini, şeýle hem haýsy millete degişlidigine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk hem wezipe ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ygtykadyna, haýsy partiýa degişlidigine ýa­da hiç partiýa degişli däldigine garamazdan adamyň we raýatyň kanun öňündäki deňligini kepillendirýär.

20­nji madda. Türkmenistanda erkekler bilen aýallar deň raýatlyk hukuklaryna eýedirler. Deňhukuklylygyň jyns alamaty boýunça bozulmagy kanun esasynda jogapkärçilige getirýär.

21­nji madda. Hukuklaryň we azatlyklaryň amala aşyrylmagy beýleki adamlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny, şonuň ýaly­da ahlak kadalaryny, kanunyň talaplaryny, jemgyýetçilik tertibini bozmaly däldir, milli howpsuzlyga zyýan ýetirmeli däldir.

22­nji madda. Her bir adam ýaşamaga we azat ömür sürmäge haklydyr. Hiç bir adam ýaşamaga bolan hukugyndan mahrum edilip bilinmez. Her bir adamyň erkin ýaşamaga bolan hukugy döwlet tarapyndan kanun esasynda goralýar.

Türkmenistanda ölüm jezasy ýatyrylandyr.

23­nji madda. Kanunda takyk göz öňünde tutulandan başga halatlarda adam hukuklary çäklendirilip ýa­da özüne degişli hukuklaryndan mahrum edilip, oňa iş kesilip ýa­da jeza berlip bilinmez.

Hiç kim gynamalara, rehimsizlik, zalymlyk bilen ýa­da adam mertebesini kemsidýän derejede el gatylmagyna ýa­da temmi bermeklige, şeýle hem onuň razylygy bolmasa, lukmançylyk (däri­derman we hekimçilik) synagyna ýa­da başga tejribelere sezewar edilip bilinmez. Raýat diňe kanunda takyk görkezilen esaslar bar bolan mahalynda kazyýetiň karary boýunça ýa­da prokuroryň sanksiýasy bilen tussag edilip bilner. Gaýra goýmak bolmaýan hem­de kanunda takyk görkezilen halatlarda ygtyýarly döwlet edaralary raýatlary wagtlaýyn tutup saklamaga haklydyrlar.

24­nji madda. Her bir raýatyň abadanlaşdyrylan ýaşaýyş jaýyny almakda ýa­da edinmekde we özbaşdak ýaşaýyş jaýyny gurmakda döwletden goldaw almaga hukugy bardyr. Ýaşaýyş jaýy eldegrilmesizdir. Jaýda ýaşaýanlaryň razylygy ýa­da başga kanuny esaslar bolmasa, hiç kimiň jaýa girmäge ýa­da onuň eldegrilmesizligini başga bir ýol bilen bozmaga haky ýokdur. Adamyň we raýatyň öz ýaşaýyş jaýyny bikanun hyýanatçylykdan goramaga hukugy bardyr.

Kanunda kesgitlenen esaslar bolmasa, hiç kim ýaşaýyş jaýyndan mahrum edilip bilinmez.

25­nji madda. Her bir adamyň öz şahsy durmuşyna eden­etdilikli gatyşylmagyndan, şonuň ýaly­da hat­habarlarynyň, telefon we beýleki aragatnaşyklarynyň syryny saklamak düzgünleriniň bozulmagyndan, öz namysyna we at­abraýyna hyýanat edilmeginden goranmaga hukugy bardyr.

26­njy madda. Her bir raýatyň Türkmenistanyň çäginde erkin gezmäge we ýaşajak ýerini saýlap almaga hukugy bardyr.

Aýry­aýry ýerleriň çäklerine girmegiň, şol ýerlerde gezmegiň çäklendirilmegi diňe kanun esasynda kesgitlenip bilner.

27­nji madda. Nika ýaşyna ýeten erkek bilen aýal biri­biri bilen ylalaşyp, nikalaşmaga hem maşgala gurmaga hukugy bardyr. Maşgala gatnaşyklarynda är­aýalyň hukuklary deňdir.

Ata­eneler ýa­da olaryň ornuny tutýan adamlar çagalaryny terbiýelemäge, olaryň saglygy, ösüşi, okuwy barada alada etmäge, olary zähmete taýýarlamaga, kanunlara, taryhy we milli däp­dessurlara hormat goýmak medeniýetini olaryň aňyna ornaşdyrmaga hukuklydyrlar we borçludyrlar. Kämillik ýaşyna ýeten çagalar öz ata­eneleri barada alada etmäge, olara kömek bermäge borçludyr.

28­nji madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ynam­ygtykatlaryna erkin eýermäge we olary erkin beýan etmäge, şeýle hem döwlet syryndan we kanun tarapyndan goralýan beýleki syrlardan başga maglumatlary almaga hukuklary bardyr.

29­njy madda. Raýatlara kanunçylykda bellenen tertipde ýygnaklary, ýygnanyşyklary we ýörişleri geçirmek azatlygy kepillendirilýär.

30­njy madda. Raýatlar Konstitusiýanyň we kanunlaryň çäklerinde hereket edýän syýasy partiýalary we gaýry jemgyýetçilik birleşiklerini döretmäge haklydyrlar.

Konstitusion gurluşy zorluk bilen üýtgetmegi maksat edinýän, özleriniň alyp barýan işinde zorlugy ulanmaga ýol berýän, raýatlaryň konstitusion hukuklaryna we azatlyklaryna garşy çykyş edýän, urşy, teniniň reňki boýunça, milli, dini duşmançylygy wagyz edýän, halkyň saglygyna we ahlak sypatlaryna hyýanat edýän syýasy partiýalaryň, beýleki jemgyýetçilik, harbylaşdyrylan birleşikleriň, şeýle hem milli ýa­da dini alamatlar boýunça syýasy partiýalaryň döredilmegi we işlemegi gadagan edilýär.

31­nji madda. Her bir raýatyň jemgyýetiň we döwletiň işlerini dolandyrmaga gös­göni ýa­da erkin saýlanan wekilleriniň üsti bilen gatnaşmaga hukugy bardyr.

32­nji madda. Raýatlaryň döwlet häkimiýet edaralaryna saýlamaga we saýlanmaga hukugy bardyr.

Türkmenistanyň raýatlarynyň öz ukybyna we hünär taýýarlygyna laýyklykda döwlet gullugynda işlemäge deň hukugy bardyr.

33­nji madda. Raýatlaryň zähmet çekmäge, öz islegine görä hünär, kär we iş ýerini saýlap almaga, sagdyn hem howpsuz zähmet şertlerine hukugy bardyr.

Hakyna durup işleýän adamlaryň öz çeken zähmetiniň möçberine hem hiline laýyk gelýän hak almaga hukugy bardyr. Bu hakyň möçberi döwletiň bellän iň pes oňalga derejesinden az bolmaly däldir.

34­nji madda. Raýatlaryň dynç almaga hukugy bardyr we ol iş hepdesiniň çäklendirilen dowamlylygynyň bellenilmeginden, her ýylky tölegli zähmet rugsatlaryndan, her hepdede dynç günleriniň berilmeginden ybaratdyr.

Döwlet adamlaryň dynç almagy hem­de işden boş wagtyny peýdalanmagy üçin amatly şertleri döredýär.

35­nji madda. Raýatlaryň saglygyny gorap saklamaga, şol sanda döwlet saglygy goraýyş edaralarynyň hyzmatyndan mugt peýdalanmaga hukugy bardyr. Tölegli lukmançylyk we tebipçilik hyzmatyny etmäge kanunda bellenilen esaslarda we tertipde ýol berilýär.

36­njy madda. Her bir adamyň amatly daşky gurşawa hukugy bardyr.

Döwlet ýaşaýyş şertlerini goramak we gowulandyrmak, şeýle hem daşky gurşawy goramak we dikeltmek maksady bilen tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylyşyna gözegçilik edýär.

37­nji madda. Raýatlaryň ýaşy boýunça, näsaglan, maýyp bolan, işe ukyplylygyny, ekleýjisini ýitiren we işsiz bolan halatynda durmuş üpjünçiliginden peýdalanmaga hukugy bardyr.

Köp çagaly maşgalalara, ata­enesinden mahrum bolan çagalara, weteranlara we döwletiň ýa­da jemgyýetiň bähbitlerini goraýarka saglygyny ýitiren adamlara döwlet we jemgyýetçilik serişdelerinden goşmaça goldaw hem ýeňillikler berilýär.

38­nji madda. Her bir raýatyň bilim almaga hukugy bardyr.

Umumy orta bilim hökmanydyr, her bir adam ony döwlet mekdeplerinde tölegsiz almaga haklydyr.

Döwlet her bir adam üçin öz ukybyna görä hünär biliminiň elýeterli bolmagyny üpjün edýär.

Döwlet we döwlete dahylsyz guramalaryň, raýatlaryň Türkmenistanyň kanunçylygy bilen bellenilen esasda we tertipde tölegli bilim beriş işini amala aşyrmaga hukugy bardyr.

Döwlet hemme okuw jaýlary üçin bilimiň hökmany bolan standartlaryny belleýär.

39­njy madda. Türkmenistanyň raýatlarynyň öz çeper, ylmy we tehniki döredijiligini erkin alyp barmaga hukugy bardyr. Raýatlaryň ylmy, tehniki döredijilikde, çeperçilik, edebiýat hem medeniýet işinde awtorlyk hukuklary we bähbitleri kanun esasynda goralýar.

Döwlet ylmyň, medeniýetiň, sungatyň, halk döredijiliginiň, sportuň we syýahatçylygyň ösmegine ýardam edýär.

40­njy madda. Adamyň we raýatyň öz hukuklaryny hem azatlyklaryny amala aşyrmagy, onuň jemgyýetiň we döwletiň öňündäki borçlaryny ýerine ýetirmegi bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

Türkmenistanyň çäginde ýaşaýan ýa­da wagtlaýyn bolýan her bir adam Türkmenistanyň Konstitusiýasyny, kanunlaryny berjaý etmäge we milli däp­dessurlaryny hormatlamaga borçludyr. �

41­nji madda. Türkmenistany goramak her bir raýatyň mukaddes borjudyr. Türkmenistanyň raýaty bolan her bir erkek adam üçin ählumumy harby borçlulyk bellenendir.

42­nji madda. Her bir adam kanunda bellenen tertipde hem möçberlerde döwlet salgytlaryny we gaýry tölegleri tölemäge borçludyr.

43­nji madda. Raýatlara adamyň we raýatyň at­abraýynyň hem mertebesiniň, Konstitusiýada hem­de kanunlarda göz öňünde tutulan şahsy we syýasy hukuklarynyň hem azatlyklarynyň kazyýet goragy kepillendirilýär.

Döwlet edaralarynyň, jemgyýetçilik birleşikleriniň we wezipeli adamlaryň çözgütleri we hereketleri barada raýatlaryň kazyýete şikaýat etmäge hukugy bardyr.

44­nji madda. Raýatlaryň döwlet edaralarynyň, gaýry guramalaryň, olaryň işgärleriniň, şeýle hem aýry­aýry adamlaryň bikanun hereketleri zerarly özlerine maddy ýa­da ahlak taýdan zyýan ýetirilen mahalynda, kazyýet tertibinde onuň öweziniň dolunmagyny talap etmäge hukugy bardyr.

45­nji madda. Adam öz­özüne ýa­da ýakyn garyndaşlaryna garşy görkezme we düşündiriş bermäge mejbur edilip bilinmez.

Psihiki ýa­da fiziki zorluk ulanmak, şeýle hem gaýry bikanun usullar bilen alnan subutnamalaryň ýuridik güýji ýokdur.

46­njy madda. Raýatyň ýagdaýyny ýaramazlaşdyrýan kanunyň yzyna täsir ediş güýji ýokdur. Amala aşyrylan pursadynda hukuk bozulmasy hökmünde ykrar edilmedik hereket üçin hiç kim jogapkärçilik çekip bilmez.

47­nji madda. Raýatlaryň şu Konstitusiýada göz öňünde tutulan hukuklarynyň hem azatlyklarynyň amala aşyrylmagy diňe adatdan daşary ýa­da harby ýagdaý şertlerinde Konstitusiýada we kanunlarda bellenen tertipde hem çäklerde wagtlaýyn togtadylyp bilner.

III bölüm. Türkmenistanda häkimiýet we dolandyryş

edaralarynyň ulgamy

I bap. Umumy düzgünler

48­nji madda. Türkmenistanda ýokary döwlet häkimiýetini we dolandyryşy Türkmenistanyň Prezidenti, Türkmenistanyň Mejlisi, Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti amala aşyrýar.

49­njy madda. Ỳerli häkimiýeti welaýatlarda, welaýat hukukly şäherlerde, etraplarda, etrap hukukly şäherlerde ýerli wekilçilikli we ýerine ýetiriji edaralar amala aşyrýarlar,

etrapdaky şäherlerde, şäherçelerde, geňeşliklerde bolsa ýerli öz­özüňi dolandyryş edaralary ­ Geňeşler.

II bap. Türkmenistanyň Prezidenti

50­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti döwletiň we ýerine ýetiriji häkimiýetiň baştutanydyr, Türkmenistanyň iň ýokary wezipeli adamydyr, ol Türkmenistanyň döwlet garaşsyzlygynyň we bitaraplyk hukuk ýagdaýynyň, ýurt bitewiliginiň, Konstitusiýany berjaý etmegiň we halkara borçnamalaryny ýerine ýetirmegiň kepili hökmünde çykyş edýär.

51­nji madda. Türkmenistanda doglan, ýaşy kyrkdan pes bolmadyk we ýetmişden uly bolmadyk, döwlet dilini bilýän, soňky on bäş ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan hem­de döwlet edaralarynda, jemgyýetçilik birleşiklerinde, kärhanalarynda, edaralarynda, guramalarynda işläp gelýän Türkmenistanyň raýaty Türkmenistanyň Prezidentligine saýlanyp bilner.

52­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti gös­göni Türkmenistanyň halky tarapyndan bäş ýyl möhlete saýlanylýar we kasam kabul eden pursadyndan öz wezipesine girişýär.

Türkmenistanyň Prezidentini saýlamagyň we onuň öz wezipesine girişmeginiň tertibi kanun arkaly kesgitlenilýär.

53­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti:

1) Konstitusiýany we kanunlary durmuşa geçirýär;

2) daşary syýasatyň amala aşyrylmagyna ýolbaşçylyk edýär, beýleki döwletler bilen gatnaşyklarda Türkmenistana wekilçilik edýär, Türkmenistanyň daşary ýurt döwletlerindäki, döwletara we halkara guramalarynyň ýanyndaky ilçilerini we beýleki diplomatik wekillerini belleýär hem yzyna çagyrýar, daşary ýurt döwletleriniň diplomatik wekilleriniň ynanç hem yzyna çagyrylyş hatlaryny kabul edýär;

3) Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň Belent Serkerdebaşysydyr, ol Ỳaragly Güýçleriň ählumumy ýa­da bölekleýin mobilizasiýasyny geçirmek, Ýaragly Güýçleri ulanmak we söweşjeň ýagdaýa getirmek hakynda buýruk berýär, Türkmenistanyň Ýaragly Güýçleriniň ýokary serkerdelerini belleýär;

4) hukuk ýagdaýy kanun esasynda kesgitlenýän Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk geňeşini döredýär we oňa ýolbaşçylyk edýär;

5) ýurdy syýasy, ykdysady, sosial taýdan ösdürmegiň maksatnamalaryny we esasy ugurlaryny tassyklaýar;

6) Türkmenistanyň Döwlet býujetini hem onuň ýerine ýetirilişi hakyndaky hasabaty Mejlisiň garamagyna we tassyklamagyna berýär;

7) kanunlara gol çekýär, ylalaşmadyk ýagdaýynda, gaýra goýmak gadaganlygyny (wetosyny) ulanyp, närazy ýerlerini görkezmek bilen kanuny iki hepdeden gijä goýman, Mejlise täzeden ara alyp maslahatlaşmak we sese goýmak üçin gaýtarmaga haklydyr. Eger Mejlis deputatlaryň bellenen sanynyň azyndan üçden iki böleginiň ses bermegi bilen ozal kabul eden çözgüdini tassyklaýan bolsa, onda Türkmenistanyň Prezidenti şol kanuna gol çekýär. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýa üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek hakyndaky kanunlar babatda gaýra goýmak gadaganlygyny (wetosyny) ulanmaga hukugy ýokdur;

8) Türkmenistanda Saýlawlary we sala salşyklary geçirmek baradaky Merkezi topary döredýär, onuň düzümine üýtgetmeler girizýär;

9) sala salşyklary geçirmegiň senesini belleýär, Mejlisiň maslahatyny möhletinden öň çagyrmaga haklydyr;

10) Türkmenistanyň raýatlygyna kabul etmek, raýatlykdan çykarmak we gaçybatalga bermek hakyndaky meseleleri çözýär;

11) Türkmenistanyň ordenleri we beýleki döwlet sylaglary bilen sylaglaýar, harby atlary, beýleki ýörite döwlet atlaryny we tapawutlandyryş atlaryny dakýar;

12) Mejlis bilen ylalaşyp, Ýokary kazyýetiň başlygyny, Baş prokurory, Içeri işler ministrini, Adalat ministrini wezipä belleýär we wezipeden boşadýar;

13) rehim etme hem­de günä geçme çärelerini amala aşyrýar;

14) raýatlaryň howpsuzlygyny üpjün etmek üçin Türkmenistanyň bütin çäginde ýa­da aýry­aýry ýerlerinde adatdan daşary ýagdaý düzgünini girizýär. Adatdan daşary ýagdaý düzgüni Türkmenistanyň kanuny bilen kadalaşdyrylýar;

15) Konstitusiýada we kanunlarda özüniň ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýär.

54­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň bütin çäginde hökmanylyk güýji bolan permanlary, kararlary we buýruklary çykarýar.

55­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti Mejlisiň deputaty bolup bilmez.

56­njy madda. Türkmenistanyň Prezidenti eldegrilmesizlik hukugyna eýedir. Onuň at­ abraýy we mertebesi kanun bilen goralýar.

Türkmenistanyň Prezidentiniň we onuň maşgalasynyň üpjünçiligi, hyzmat edilişi we goragy döwletiň hasabyna amala aşyrylýar.

57­nji madda. Türkmenistanyň Prezidenti näsaglygy sebäpli öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmese, ol möhletinden öň wezipesinden boşadylyp bilner. Mejlis özüniň döredýän

garaşsyz lukmançylyk toparynyň çykaran netijenamasy esasynda Türkmenistanyň Prezidentini möhletinden öň wezipesinden boşatmak hakynda çözgüt kabul edýär. Şol çözgüt Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Türkmenistanyň Prezidenti Konstitusiýany we kanunlary bozan halatynda, Türkmenistanyň Mejlisi Türkmenistanyň Prezidentine ynamsyzlyk bildirip biler. Türkmenistanyň Prezidentine ynam bildirmezlik hakyndaky meselä Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň azyndan üçden ikisiniň talap etmegine görä seretmek bolar. Türkmenistanyň Prezidentine ynam bildirmezlik hakyndaky çözgüt Türkmenistanyň Mejlisiniň bellenen sandaky deputatlarynyň dörtden üç böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär. Türkmenistanyň Prezidentini wezipesinden çetleşdirmek hakyndaky mesele ählihalk sala salşygyna goýulýar.

58­nji madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň Konstitusiýanyň 53­nji maddasynyň 2­nji, 11­nji, 13­nji bentlerinde göz öňünde tutulan özüniň Mejlisiň Başlygyna berlip bilinýän ygtyýarlyklaryndan beýleki ygtyýarlyklaryny başga döwlet edaralaryna ýa­da wezipeli adamlara bermäge haky ýokdur.

Eger Türkmenistanyň Prezidenti haýsydyr bir sebäbe göra öz borçlaryny ýerine ýetirip bilmeýän bolsa, onda Prezident saýlanýança Türkmenistanyň Döwlet howpsuzlyk geňeşiniň çözgüdi esasynda Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetirmek Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biriniň üstüne ýüklenilýär. Şu ýagdaýda Prezidentiň saýlawlary onuň ygtyýarlyklarynyň Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetirijä geçen gününden başlap, 60 günden gijä goýulman geçirilmelidir. Türkmenistanyň Prezidentiniň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji Prezidentlige dalaşgär bolup bilmez.

III bap. Türkmenistanyň Mejlisi

59­njy madda. Türkmenistanyň Mejlisi (Parlament) kanun çykaryjy häkimiýeti amala aşyrýan iň ýokary wekilçilikli edaradyr.

60­njy madda. Mejlis 125 deputatdan ybarat bolup, olar saýlawçylarynyň sany takmynan deň bolan ýerli saýlaw okruglary boýunça bäş ýyl möhlete saýlanylýar.

61­nji madda. Mejlis aşakdaky halatlarda möhletinden öň ýatyrylyp bilner:

1) ählihalk sala salşygynyň çözgüdi esasynda;

2) Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden karary esasynda (öz­özüni ýatyrmagy);

3) alty aýyň dowamynda Mejlisiň ýolbaşçy düzümi düzülmedik mahalynda, Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan.

62­nji madda. Mejlis deputatlaryň ygtyýarlyklaryny özbaşdak kesgitleýär, olaryň � arasyndan Mejlisiň Başlygyny, onuň orunbasaryny saýlaýar, komitetleri we toparlary � düzýär. �

Mejlisiň öňki çagyrylyşynyň deputatlary Mejlisiň täze çagyrylyşynyň birinji maslahaty � açylýança öz ygtyýarlyklaryny saklaýarlar. �

63­nji madda. Mejlis: �

1) kanunlary kabul edýär, Türkmenistanyň Konstitusiýasyna we kanunlara üýtgetmeler � we goşmaçalar girizýär, olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýär hem­de olara resmi � düşündirişler berýär; �

2) Ministrler Kabinetiniň iş maksatnamasyny makullamak baradaky meselä garaýar; �

3) Türkmenistanyň Döwlet býujetini we onuň ýerine ýetirilişi hakyndaky hasabaty � tassyklamak baradaky meselelere garaýar; �

4) ýurdy syýasy, ykdysady, sosial taýdan ösdürmegiň esasy ugurlaryna we � maksatnamalaryna garaýar; �

5) ählihalk sala salşyklaryny geçirmek hakyndaky meseleleri çözýär; �

6) Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, welaýat, etrap, şäher � wekilçilikli edaralarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlaryny belleýär; �

7) Türkmenistanyň Prezidentiniň teklibi boýunça Ýokary kazyýetiň başlygyny, Baş � prokurory, Içeri işler ministrini, Adalat ministrini wezipä bellemek we olary wezipeden � boşatmak baradaky meselelere garaýar; �

8) döwlet sylaglaryny döredýär, Türkmenistanyň Prezidentini döwlet sylaglary bilen � sylaglaýar, oňa harby atlary we tapawutlandyryş atlaryny dakýar; �

9) döwlet häkimiýet we dolandyryş edaralarynyň kadalaşdyryjy hukuk namalarynyň � Konstitusiýa laýyklygyny ýa­da laýyk däldigini kesgitleýär; �

10) halkara şertnamalaryny tassyklaýar we ýatyrýar; �

11) Türkmenistanyň Döwlet serhedini we dolandyryş­çäk bölünişigini üýtgetmek � meselelerini çözýär; �

12) parahatçylyk we howpsuzlyk meselelerine garaýar; �

13) Konstitusiýada we kanunlarda Mejlisiň ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki � meseleleri çözýär. �

64­nji madda. Mejlis aýry­aýry meseleler boýunça Türkmenistanyň Prezidentine kanun çykarmak hukugyny berip biler, soňra şol kanunlary tassyklamak baradaky meselä Mejlis tarapyndan hökman garalmalydyr.

Mejlis aşakdaky meseleler boýunça kanun çykaryjylyk hukugyny hiç kime berip bilmez:

1) Konstitusiýany üýtgetmek;

2) jenaýat we dolandyryş kanunçylygy;

3) kazyýet önümçiligi.

65­nji madda. Kanun çykaryjylyk başlangyjyna bolan hukuk Türkmenistanyň Prezidentine, Mejlisiň deputatlaryna, Ministrler Kabinetine, Ỳokary kazyýete degişlidir.

66­njy madda. Mejlisiň deputatlarynyň Ministrler Kabinetine, ministrlere, beýleki döwlet edaralarynyň ýolbaşçylaryna resmi sowal bilen ýüz tutmaga, dilden hem hat üsti bilen sowal bermäge hukugy bardyr.

67­nji madda. Döwlet Mejlisiň her bir deputatyna onuň öz ygtyýarlyklaryny päsgelçiliksiz we netijeli amala aşyrmagy üçin ähli şertleriň döredilmegini, onuň hukuklarynyň we azatlyklarynyň, janynyň, at­abraýynyň we mertebesiniň, şeýle hem şahsy eldegrilmesizliginiň goraglylygyny kepillendirýär.

68­nji madda. Deputaty onuň deputatlyk ygtyýarlyklaryndan diňe Mejlis mahrum edip biler. Şu mesele boýunça çözgüt Mejlisiň deputatlarynyň bellenen sanynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul edilýär.

Mejlisiň razylygy bolmasa, deputat jenaýat jogapkärçiligine çekilip, tussag edilip ýa­da başga hili ýol bilen azatlykdan mahrum edilip bilinmez.

69­njy madda. Mejlisiň deputaty şol bir wagtyň özünde Ministrler Kabinetiniň agzasy, häkim, arçyn, kazy, prokuror wezipelerini eýeläp bilmez.

70­nji madda. Mejlisiň Başlygy gizlin ses bermek bilen saýlanýar. Ol Mejlise hasabat berýär hem­de Mejlisiň bellenen sandaky deputatlarynyň üçden iki böleginden az bolmadyk sesleriniň köplügi bilen kabul eden çözgüdi boýunça wezipesinden boşadylyp bilner.

Mejlisiň Başlygynyň orunbasary açyk ses bermek arkaly saýlanýar, ol Başlygyň tabşyrmagy boýunça onuň aýry­aýry wezipelerini ýerine ýetirýär, Mejlisiň Başlygynyň bolmadyk ýagdaýynda ýa­da öz ygtyýarlyklaryny ýerine ýetirmäge mümkinçiligi bolmasa, onuň wezipesini ýerine ýetirýär.

71­nji madda. Mejlisiň, onuň komitetleriniň we toparlarynyň, deputatlaryň iş tertibi hem­ de olaryň wezipeleri we ygtyýarlyklary kanun bilen kesgitlenilýär.

IV bap. Türkmenistanyň Ministrler Kabineti

72­nji madda. Ministrler Kabineti (Hökümet) ýerine ýetiriji we serenjam beriji edaradyr. Türkmenistanyň Prezidenti Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň Başlygydyr.

73­nji madda. Ministrler Kabinetiniň düzümine onuň Başlygynyň orunbasarlary, ministrler girýärler. Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan Ministrler Kabinetiniň düzümine ýerine ýetiriji häkimiýetiň merkezi edaralarynyň ýolbaşçylary bolan beýleki adamlar hem girizilip bilner.

Ministrler Kabineti Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan onuň öz wezipesine girişen gününden başlap bir aýyň dowamynda düzülýär we täze saýlanan Prezidentiň öňünde öz ygtyýarlyklaryny tabşyrýar.

74­nji madda. Ministrler Kabinetiniň mejlisleri Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan ýa­da onuň tabşyrmagy boýunça Ministrler Kabinetiniň Başlygynyň orunbasarlarynyň biri tarapyndan geçirilýär.

Ministrler Kabineti öz ygtyýarlyklarynyň çäginde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan kararlary kabul edýär we buýruklary çykarýar.

75­nji madda. Ministrler Kabineti:

1) Türkmenistanyň kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň we Türkmenistanyň Mejlisiniň namalarynyň ýerine ýetirilmegini guraýar;

2) raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny üpjün etmek hem goramak, eýeçiligi we jemgyýetçilik tertibini, milli howpsuzlygy goramak boýunça çäreleri amala aşyrýar;

3) döwletiň içeri we daşary syýasatynyň esasy ugurlary baradaky teklipleri, ýurdy ykdysady we sosial taydan ösdürmegiň maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar hem­de olary Mejlisiň garamagyna berýär;

4) ykdysady we sosial taýdan ösüşiň döwlet tarapyndan dolandyrylmagyny amala aşyrýar; döwlet kärhanalaryny, edaralaryny we guramalaryny dolandyrmagy guraýar; tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylmagyny hem goralmagyny üpjün edýär;

5) pul we karz ulgamyny pugtalandyrmak boýunça çäreleri görýär;

6) zerur bolan halatynda Ministrler Kabinetiniň ýanynda komitetleri, baş müdirlikleri we beýleki pudaklaýyn dolandyryş edaralaryny döredýär;

7) daşary ykdysady işi amala aşyrýar, daşary ýurt döwletleri bilen medeni we gaýry gatnaşyklaryň ösdürilmegini üpjün edýär;

8) hökümet edaralarynyň, döwlet kärhanalarynyň we guramalarynyň işine ýolbaşçylyk edýär; ministrlikleriň we pudaklaýyn dolandyryş, şeýle hem ýerine ýetiriji ýerli häkimiýet edaralarynyň hukuk namalaryny ýatyrmaga haklydyr;

9) Türkmenistanyň Konstitusiýasynda, kanunlarynda we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda öz ygtyýarlyklaryna degişli edilen gaýry meseleleri çözýär.

76­njy madda. Ministrler Kabinetiniň ygtyýarlyklary, onuň iş tertibi, beýleki döwlet edaralary bilen gatnaşyklary kanun arkaly kesgitlenilýär.

V bap. Ýerli häkimiýet edaralary

77­nji madda. Ýerli häkimiýet öz ygtyýarlyklarynyň çäginde hereket edýän wekilçilikli we ýerine ýetiriji edaralardan ybaratdyr.

78­nji madda. Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen tertipde, welaýatda, welaýat hukukly şäherde, etrapda, etrap hukukly şäherde agzalary degişli dolandyryş­çäk birlikleriniň raýatlary tarapyndan dört ýyl möhlete saýlanýan wekilçilikli edaralar ­ halk maslahatlary döredilýär.

79­njy madda. Halk maslahatlary öz ygtyýarlyklaryna laýyklykda çäkleriň ykdysady, sosial we medeni taýdan ösüşiniň meselelerini çözmäge gatnaşýarlar.

Halk maslahatlarynyň, olaryň agzalarynyň wezipeleri we ygtyýarlyklary, olaryň işiniň hem­de beýleki häkimiýet we dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşyklarynyň tertibi kanun arkaly kesgitlenilýär.

80­nji madda. Ýerlerde ýerine ýetiriji häkimiýeti: welaýatlarda ­ welaýat häkimleri, şäherlerde ­ şäher häkimleri, etraplarda ­ etrap häkimleri amala aşyrýarlar.

81­nji madda. Häkimler Türkmenistanyň Prezidentiniň ýerlerdäki wekilleridir, olar Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan wezipä bellenilýär we wezipeden boşadylýar hem­de oňa hasabat berýärler.

82­nji madda. Häkimler ýerlerde dolandyryş edaralarynyň işine ýolbaşçylyk edýärler, Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň, kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Mejlisiniň kararlarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýärler. Häkimler öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde garamagyndaky ýerlerde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan kararlary kabul edýärler.

83­nji madda. Häkimleriň wezipeleri we ygtyýarlyklary, olaryň işiniň hem­de beýleki häkimiýet we dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşyklarynyň tertibi kanun arkaly kesgitlenilýär.

IV bölüm. Ýerli öz­özüňi dolandyryş

84­nji madda. Ýerli öz­özüňi dolandyryş ulgamyny Geňeşler we ýerli jemgyýetçilik öz­ özüňi dolandyryş edaralary emele getirýärler.

Geňeşler etrapdaky şäherleriň, şäherçeleriň, geňeşlikleriň çäklerinde halk häkimiýetiniň wekilçilikli edaralarydyr. Geňeş agzalary gös­göni raýatlar tarapyndan üç ýyl möhlete saýlanylýar.

85­nji madda. Geňeş öz işlerinde özbaşdakdyr. Ol häkimiýet we dolandyryş edaralary bilen özara gatnaşyklaryny Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrýar.

86­njy madda. Geňeşler:

1) öz çäklerini ykdysady, sosial hem medeni taýdan ösdürmegiň esasy ugurlaryny kesgitleýärler;

2) býujeti düzýärler we tassyklaýarlar, onuň ýerine ýetirilişi hakyndaky hasabaty taýýarlaýarlar;

3) ýerli ýygymlary we olary almagyň tertibini belleýärler;

4) tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak we daşky gurşawy goramak boýunça çäreleri kesgitleýärler;

5) kanun tarapyndan öz ygtyýarlyklaryna degişli edilen beýleki meseleleri çözýärler.

Geňeşler öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde garamagyndaky ýerlerde ýerine ýetirilmegi hökmany bolan çözgütleri kabul edýärler.

87­nji madda. Geňeş öz agzalarynyň arasyndan Geňeşiň işine ýolbaşçylyk edýän we oňa hasabat berýän arçyny saýlaýar.

Arçynlar Geňeşleriň çözgütleriniň, döwlet häkimiýet we dolandyryş edaralarynyň namalarynyň ýerine ýetirilmegini üpjün edýärler, şeýle hem ýerli ähmiýeti bolan beýleki meseleleri çözýärler.

88­nji madda. Geňeşleriň, beýleki jemgyýetçilik öz­özüňi dolandyryş edaralarynyň iş tertibi kanun bilen kesgitlenilýär.

V bölüm. Saýlaw ulgamy, sala salşyk

89­njy madda. Türkmenistanyň Prezidentiniň, Mejlisiň deputatlarynyň, halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalarynyň saýlawlary ählumumy we deň saýlawlardyr. Türkmenistanyň on sekiz ýaşy dolan raýatlarynyň saýlamaga hukugy bardyr, her saýlawçynyň bir sesi bar.

Saýlawlara kazyýet tarapyndan kämillik ukyby ýok diýlip ykrar edilen raýatlar, azatlykdan mahrum ediliş ýerlerinde jeza çekýän adamlar gatnaşmaýarlar. Beýleki halatlarda raýatlaryň saýlaw hukuklarynyň çäklendirilmegine ýol berilmeýär we kanunçylykda kesgitlenen jogapkärçilige getirýär.

90­njy madda. Saýlawlar gününe çenli ýigrimi bäş ýaşy dolan we soňky on ýylyň dowamynda Türkmenistanda hemişelik ýaşaýan Türkmenistanyň raýaty Mejlisiň deputatlygyna saýlanyp bilner. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlygyna, halk maslahatlarynyň we Geňeşleriň agzalygyna dalaşgärlere bildirilýän talaplar Türkmenistanyň kanunlarynda kesgitlenilýär.

91­nji madda. Saýlawlar göni saýlawlardyr we saýlanylýanlar raýatlar tarapyndan gös­ göni saýlanýarlar.

92­nji madda. Saýlawlarda ses bermek gizlindir, ses berlende saýlawçylaryň öz erk­ islegini beýan edişine gözegçilik edilmegine ýol berilmeýär.

93­nji madda. Dalaşgärleri hödürlemek hukugy syýasy partiýalara, jemgyýetçilik birleşiklerine we raýatlaryň toparlaryna degişlidir hem­de Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda amala aşyrylýar.

94­nji madda. Döwlet we jemgyýetçilik durmuşyna degişli möhüm meseleleri çözmek üçin ählihalk we ýerli sala salşyklary geçirilip bilner.

Sala salşygyň netijesinde kabul edilen çözgütler diňe sala salşyk arkaly ýatyrylyp ýa­da üýtgedilip bilner.

95­nji madda. Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlarynyň bellenen sanynyň azyndan üçden iki böleginiň teklip etmegi ýa­da saýlaw hukukly raýatlaryň azyndan iki ýüz elli müňüsiniň teklip etmegi boýunça ählihalk sala salşygyny geçirmek baradaky çözgüdi kabul etmek hukugy Türkmenistanyň Mejlisine degişlidir.

96­njy madda. Öz başlangyjy boýunça ýa­da degişli çäkde ýaşaýan saýlawçylaryň azyndan dörtden bir böleginiň teklip etmegi boýunça ýerli sala salşyklary geçirmegi bellemek hukugy Geňeşe degişlidir.

97­nji madda. Sala salşyklar ählumumy, deň, göni we gizlin ses bermek arkaly geçirilýär.

Sala salşyklara Türkmenistanyň saýlaw hukugyna eýe bolan raýatlary gatnaşýar.

98­nji madda. Saýlawlary, ählihalk we ýerli sala salşyklary geçirmegiň tertibi kanun bilen kesgitlenilýär. Saýlawlar we sala salşyklar adatdan daşary ýagdaý döwründe geçirilmeýär.

VI bölüm. Kazyýet häkimiýeti

99­njy madda. Türkmenistanda kazyýet häkimiýeti diňe kazyýetlere degişlidir.

Kazyýet häkimiýeti raýatlaryň hukuklaryny we azatlyklaryny, kanun arkaly goralýan döwlet hem jemgyýetçilik bähbitlerini goramaga niýetlenendir.

100­nji madda. Kazyýet häkimiýeti Türkmenistanyň Ýokary kazyýeti we kanunda göz öňünde tutulan beýleki kazyýetler tarapyndan amala aşyrylýar.

Adatdan daşary kazyýetleriň we kazyýetiň ygtyýarlyklary berlen gaýry düzümleriň döredilmegine ýol berilmeýär.

101­nji madda. Kazylar garaşsyzdyrlar, olar diňe kanuna tabyndyrlar we özleriniň içki ynam­ygtykadyna gollanýarlar. Kazylaryň işine hiç kimiň gatyşmagyna ýol berilmeýär, oňa gatyşylmagy kanunda bellenilen jogapkärçilige getirýär. Kazylaryň eldegrilmesizligi kanun bilen kepillendirilýär.

102­nji madda. Kazylar Türkmenistanyň Prezidenti tarapyndan bellenilýär. Kazylary bellemegiň we boşatmagyň tertibi, ygtyýarlyklarynyň möhletleri kanun bilen kesgitlenilýär.

Ygtyýarlyklarynyň möhleti tamamlanmazdan öň kazy wezipesinden diňe kanunda görkezilen esaslara görä boşadylyp bilner.

103­nji madda. Kazylar mugallymçylyk we ylmy­barlag işlerinden özge hak tölenilýän haýsydyr bir başga wezipäni eýeläp bilmezler.

104­nji madda. Işlere kazyýetlerde kollegial garalýar, kanunda göz öňünde tutulan halatlarda bolsa kazynyň bir özi garaýar.

105­nji madda. Kazyýetlerde işler açyk seljerilýär. Işiň ýapyk mejlisde seredilmegine diňe kanunda göz öňünde tutulan ýagdaýlarda, kazyýet önümçiliginiň ähli düzgünlerini berjaý etmek bilen ýol berilýär.

106­njy madda. Kazyýet önümçiligi döwlet dilinde ýöredilýär. Işe gatnaşýan we kazyýet önümçiliginiň dilini bilmeýän adamlara terjimeçiniň kömek etmeginde işiň materiallary bilen tanyşmak hem­de kazyýet hereketlerine gatnaşmak, şeýle hem kazyýet mejlisinde ene dilinde çykyş etmek hukugy üpjün edilýär.

107­nji madda. Adyl kazyýetlik taraplaryň deňligi we bäsleşigi esasynda amala aşyrylýar.

Taraplaryň Türkmenistanyň kazyýetleriniň çykaran çözgütleri, hökümleri we beýleki kararlary barada şikaýat etmäge hukugy bardyr.

108­nji madda. Professional ýuridik kömegi almak hukugy kazyýet önümçiliginiň islendik tapgyrynda ykrar edilýär.

Raýatlara we guramalara ýuridik kömegi adwokatlar, beýleki adamlar we guramalar berýärler.

109­njy madda. Kazyýetleriň ygtyýarlyklary, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenilýär.

VII bölüm. Prokuratura

110­njy madda. Türkmenistanyň kanunlarynyň, Türkmenistanyň Prezidentiniň, Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň namalarynyň, Türkmenistanyň Mejlisiniň kararlarynyň takyk we birmeňzeş berjaý edilişine gözegçilik Türkmenistanyň Baş prokuroryna hem­de oňa tabyn prokurorlara ýüklenilýär.

Prokuror kazyýetlerde işleriň garalmagyna kanunda bellenen esaslarda hem­de tertipde gatnaşýar.

111­nji madda. Prokuratura operatiw­agtaryş işiniň kanunylygyna hem­de jenaýat işleriniň derňelişine gözegçilik edýär.

112­nji madda. Prokuratura edaralarynyň ýeke­täk merkezleşdirilen ulgamyna Türkmenistanyň Baş prokurory ýolbaşçylyk edýär.

Prokurorlary wezipä bellemegiň we wezipeden boşatmagyň tertibi, ygtyýarlyklarynyň möhletleri kanun bilen kesgitlenilýär.

113­nji madda. Türkmenistanyň Baş prokurory hem oňa tabyn prokurorlar öz ygtyýarlyklaryny amala aşyranlarynda diňe kanuny gollanýarlar.

114­nji madda. Prokuratura edaralarynyň ygtyýarlyklary, olary döretmegiň we işiniň tertibi kanun bilen kesgitlenilýär.

VIII bölüm. Jemleýji düzgünler

115­nji madda. Kanunlar, döwlet edaralarynyň we wezipeli adamlaryň beýleki hukuk namalary Konstitusiýanyň esasynda we şoňa laýyklykda kabul edilýär.

Konstitusiýada we kanunlarda görkezilýän düzgünler biri­birine gabat gelmedik halatynda Konstitusiýanyň düzgünleri hereket edýär.

116­njy madda. Konstitusiýanyň döwleti dolandyrmagyň prezident respublikasy görnüşinde amala aşyrylýandygy hakyndaky düzgünleri üýtgedilip bilinmez.

117­nji madda. Konstitusiýany üýtgetmek hakyndaky Kanun, eger Türkmenistanyň Mejlisiniň deputatlarynyň bellenen sanynyň azyndan üçden iki bölegi ýa­da ählihalk sala salşygyna gatnaşan Türkmenistanyň raýatlarynyň ýarysyndan köpüsi oňa ses beren bolsa, ol kabul edilen diýlip hasap edilýär.

Türkmenistanyň Gurbanguly

Prezidenti Berdimuhamedow

Aşgabat şäheri. 2008­nji ýylyň 26­njy sentýabry.


无可用数据。

WIPO Lex编号 TM009