AMENDMENTS TO CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF ARMENIA
Adopted 06.12.2015
Article 1. The Constitution of the Republic of Armenia of 5 July 1995, with the amendments of 2005, shall be amended as follows:
"The Armenian people — taking as a basis the fundamental principles of the Armenian Statehood and the nation-wide objectives enshrined in the Declaration on the Independence of Armenia, having fulfilled the sacred behest of its freedom-loving ancestors for the restoration of the sovereign state, committed to the strengthening and prosperity of the fatherland, with a view of ensuring the freedom of generations,
general well-being and civic solidarity, assuring the allegiance to universal values — hereby adopt the
Constitution of the Republic of Armenia.
CHAPTER 1
FUNDAMENTALS OF THE CONSTITUTIONAL ORDER
Article 1. The Republic of Armenia is a sovereign, democratic, social state governed by the rule of law.
Article 2. In the Republic of Armenia, the power belongs to the people.
The people shall exercise their power through free elections, referenda, as well as through state and local
self-government bodies and officials provided for by the Constitution. Usurpation of power by any organisation or individual shall be a crime.
Article 3. The Human Being, His or Her Dignity, Basic Rights and Freedoms
1. The human being shall be the highest value in the Republic of Armenia. The inalienable dignity of the human being shall constitute the integral basis of his or her rights and freedoms.
2. The respect for and protection of the basic rights and freedoms of the human being and the citizen shall be the duty of the public power.
3. The public power shall be restricted by the basic rights and freedoms of the human being and the citizen as a directly applicable law.
Article 4. The Principle of Separation and Balance of Powers
State power shall be exercised in conformity with the Constitution and the laws, based on the separation and balance of the legislative, executive and judicial powers.
Article 5. The Hierarchy of Legal Norms
1. The Constitution shall have supreme legal force.
2. Laws must comply with constitutional laws, whereas secondary regulatory legal acts must comply with constitutional laws and laws.
3. In case of conflict between the norms of international treaties ratified by the Republic of Armenia and those of laws, the norms of international treaties shall apply.
Article 6. The Principle of Lawfulness
1. State and local self-government bodies and officials shall be entitled to perform only such actions for which they are authorised under the Constitution or laws.
2. Bodies provided for by the Constitution may, based on the Constitution and laws and with the purpose of ensuring the implementation thereof, be authorised by law to adopt secondary regulatory legal acts. Authorising norms must comply with the principle of legal certainty.
3. Laws and secondary regulatory legal acts shall enter into force after being promulgated as prescribed by law.
Article 7. The Principles of the Right of Suffrage
Elections of the National Assembly and of community councils of elders, as well as referenda shall be
held on the basis of universal, equal, free and direct suffrage, by secret ballot.
Article 8. Ideological Pluralism and Multiparty System
1. Ideological pluralism and a multiparty system shall be guaranteed in the Republic of Armenia.
2. Political parties shall be formed and operate freely. Equal legal opportunities shall be guaranteed by law for the activities of political parties.
3. Political parties shall promote the formulation and expression of the political will of the people.
4. The structure and activities of political parties may not contradict the democratic principles.
Article 9. Guaranteeing Local Self-Governance
Local self-governance shall be guaranteed in the Republic of Armenia as one of the essential fundamentals of democracy.
Article 10. Guaranteeing Ownership
1. All forms of ownership shall be recognised and equally protected in the Republic of Armenia.
2. The subsoil and water resources shall fall under the exclusive ownership of the State.
Article 11. Economic Order
The basis of economic order in the Republic of Armenia shall be the social market economy, which shall be based on private ownership, freedom of economic activities and free economic competition, and through the state policy be aimed at general economic well-being and social justice.
Article 12. Preservation of the Environment and Sustainable Development
1. The State shall promote the preservation, improvement and restoration of the environment, the reasonable utilisation of natural resources, guided by the principle of sustainable development and taking into account the responsibility before future generations.
2. Everyone shall be obliged to take care of the preservation of the environment.
Article 13. Foreign Policy
The foreign policy of the Republic of Armenia shall be implemented on the basis of international law, with the aim of establishing good neighbourly and mutually beneficial relations with all States.
Article 14. The Armed Forces and Defence
1. The armed forces of the Republic of Armenia shall ensure the defence, security, territorial integrity and inviolability of the borders of the Republic of Armenia.
2. The armed forces of the Republic of Armenia shall maintain neutrality in political matters and shall be under civilian control.
3. Every citizen shall be obliged to take part, as prescribed by law, in the defence of the Republic of
Armenia.
Article 15. Promotion of Culture, Education and Science, Protection of the Armenian Language and
Cultural Heritage
1. The State shall promote the development of culture, education and science.
2. The Armenian language and cultural heritage shall be under the care and protection of the State.
Article 16. Protection of the Family
Family — being the natural and basic unit of the society, the basis for the preservation and reproduction of the population, as well as motherhood and childhood — shall be under special protection and care of the State.
Article 17. The State and Religious Organisations
1. The freedom of activities of religious organisations shall be guaranteed in the Republic of Armenia.
2. Religious organisations shall be separate from the State.
Article 18. The Armenian Apostolic Holy Church
1. The Republic of Armenia shall recognise the exclusive mission of the Armenian Apostolic Holy Church, as a national church, in the spiritual life of the Armenian people, in the development of their national culture and preservation of their national identity.
2. The relations between the Republic of Armenia and the Armenian Apostolic Holy Church may be regulated by law.
Article 19. Ties with the Armenian Diaspora
1. The Republic of Armenia shall, together with the Armenian Diaspora, implement a policy targeted at the development of comprehensive ties and preservation of the Armenian identity, promote repatriation.
2. The Republic of Armenia shall, based on international law, contribute to the preservation of the Armenian language, Armenian historical and cultural values and to the development of Armenian educational and cultural life in other states.
Article 20. The State Language of the Republic of Armenia
The state language of the Republic of Armenia shall be the Armenian language.
Article 21. Symbols of the Republic of Armenia
1. The flag of the Republic of Armenia shall be tricolour, with equal horizontal stripes of red, blue and orange.
2. The Coat of Arms of the Republic of Armenia shall be as follows: in the centre, a shield with the representation of Mount Ararat with Noah’s Ark and the Coats of Arms of the four kingdoms of historical Armenia. The shield is held by an eagle and a lion, whereas a sword, a branch, a corn sheaf, a chain and a ribbon are depicted under the shield.
3. The detailed description of the flag and Coat of Arms shall be prescribed by law.
4. The anthem of the Republic of Armenia shall be prescribed by law.
Article 22. The Capital of the Republic of Armenia
The capital of the Republic of Armenia is Yerevan.
CHAPTER 2
BASIC RIGHTS AND FREEDOMS OF THE HUMAN BEING AND THE CITIZEN
Article 23. Human Dignity Human dignity is inviolable. Article 24. Right to Life
1. Everyone shall have the right to life.
2. No one may be arbitrarily deprived of his or her life.
3. No one may be sentenced or subjected to death penalty.
Article 25. Right to Physical and Mental Integrity
1. Everyone shall have the right to physical and mental integrity.
2. The right to physical and mental integrity may be restricted only by law, for the purpose of state security, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
3. In the fields of medicine and biology, eugenic practices, making the human organs and tissues a source of financial gain, the reproductive cloning of a human being shall be particularly prohibited.
4. No one may be subjected to scientific, medical or other experiments without his or her freely and clearly expressed consent. The person shall be priorly informed about the potential consequences of
such experiments.
Article 26. Prohibition of Torture, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment
1. No one may be subjected to torture, inhuman or degrading treatment or punishment.
2. Corporal punishments shall be prohibited.
3. Persons deprived of liberty shall have the right to humane treatment.
Article 27. Personal Liberty
1. Everyone shall have the right to personal liberty. No one may be deprived of personal liberty otherwise than in the following cases and as prescribed by law:
(1) the person has been sentenced by a competent court for committing a criminal offence; (2) the person has failed to obey a legitimate court order;
(3) for the purpose of ensuring the fulfilment of a certain obligation prescribed by law;
(4) for the purpose of bringing a person before a competent authority where there exists a reasonable suspicion that the person has committed a criminal offence, or a justified necessity of preventing the committal of a criminal offence by the person or his or her fleeing after having done so;
(5) for the purpose of placing a minor under educational supervision or bringing him or her before a competent authority;
(6) for the purpose of preventing the spread of contagious diseases dangerous for the public, as well as the danger posed by persons with mental disorder, drug addicts and alcoholics;
(7) for the purpose of preventing the unauthorised entry of a person into the Republic of Armenia, or for deporting or extraditing a person to another state.
2. Everyone deprived of personal liberty shall be promptly informed, in a language which he or she
understands, about the reasons for deprivation of liberty, whereas in case a criminal charge is brought —
also about the charge.
3. Everyone deprived of personal liberty shall be entitled to have the person of his or her choice be immediately informed thereon. The exercise of this right may be delayed only in the cases, under the procedure and within the time limits prescribed by law, for the purpose of preventing or disclosing crimes.
4. If within a reasonable time period upon depriving of liberty but no later than within 72 hours the court fails to render a decision on authorising further confinement of a person deprived of liberty on the ground referred to in point 4 of part 1 of this Article, he or she shall be immediately released.
5. Everyone deprived of personal liberty shall have the right to challenge the legitimacy of depriving him
or her of liberty, whereon the court shall render a decision within a short time period and shall order his or her release if the deprivation of liberty is non legitimate.
6. No one may be deprived of personal liberty merely on the ground of inability to fulfil civil-law obligations.
Article 28. General Equality before the Law Everyone shall be equal before the law. Article 29. Prohibition of Discrimination
Discrimination based on sex, race, skin colour, ethnic or social origin, genetic features, language, religion, world view, political or other views, belonging to a national minority, property status, birth, disability, age, or other personal or social circumstances shall be prohibited.
Article 30. Legal Equality of Women and Men
Women and men shall enjoy legal equality.
Article 31. Inviolability of Private and Family Life, Honour and Good Reputation
1. Everyone shall have the right to inviolability of his or her private and family life, honour and good reputation.
2. The right to inviolability of private and family life may be restricted only by law, for the purpose of state security, economic welfare of the country, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
Article 32. Inviolability of the Home
1. Everyone shall have the right to inviolability of the home.
2. The right to inviolability of the home may be restricted only by law, for the purpose of state security, economic welfare of the country, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
3. A home may be searched only upon a court decision, in the cases and under the procedure prescribed by law. Other cases of restricting the right to inviolability of the home upon court decision may be prescribed by law.
Article 33. Freedom and Secrecy of Communications
1. Everyone shall have the right to freedom and secrecy of correspondence, telephone conversations and other means of communication.
2. Freedom and secrecy of communication may be restricted only by law, for the purpose of state security, economic welfare of the country, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
3. The secrecy of communication may be restricted only upon court decision, except where it is
necessary for the protection of state security and is conditioned by the particular status of communicators prescribed by law.
Article 34. Protection of Personal Data
1. Everyone shall have the right to protection of data concerning him or her.
2. The processing of personal data shall be carried out in good faith, for the purpose prescribed by law, with the consent of the person concerned or without such consent in case there exists another legitimate ground prescribed by law.
3. Everyone shall have the right to get familiar with the data concerning him or her collected at state and local self-government bodies and the right to request correction of any inaccurate data concerning him or her, as well as elimination of data obtained illegally or no longer having legal grounds.
4. The right to get familiar with personal data may be restricted only by law, for the purpose of state security, economic welfare of the country, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health
and morals or the basic rights and freedoms of others.
5. Details related to the protection of personal data shall be prescribed by law.
Article 35. Freedom to Marry
1. A woman and a man having attainted the marriageable age shall have the right to marry and form a family with free expression of their will. The marriageable age and the procedure for marriage and divorce shall be prescribed by law.
2. A woman and a man are entitled to equal rights as to marriage, during marriage and at its dissolution.
3. Freedom to marry may be restricted only by law with the aim of protecting health and morals.
Article 36. Rights and Obligations of Parents
1. Parents shall have the right and obligation to take care of the upbringing, education, health, comprehensive and harmonious development of their children.
2. Deprivation or restriction of parental rights may be exercised only by law, upon court decision, for the purpose of protecting the vital interests of the child.
3. Adults capable of working shall be obliged to take care of their parents who are incapable of working and are in need. Details shall be prescribed by law.
Article 37. Rights of the Child
1. A child shall have the right to freely express his or her opinion which, in accordance with the age and maturity of the child, shall be taken into consideration in matters concerning him or her.
2. In matters concerning the child, primary attention must be given to the interests of the child.
3. Every child shall have the right to maintain regular personal relations and direct contacts with his or her parents, except for the cases where pursuant to a court decision it is against the interests of the child. Details shall be prescribed by law.
4. Children left without parental care shall be under the care and protection of the State.
Article 38. Right to Education
1. Everyone shall have the right to education. The programmes and duration of compulsory education shall be prescribed by law. Secondary education within state educational institutions shall be free of charge.
2. Everyone shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, have the right to receive free education on a competitive basis within state higher and other vocational education institutions.
3. Higher education institutions shall, within the scope prescribed by law, have the right to self
governance, including academic and research freedom.
Article 39. Right of a Human Being to Act Freely
A human being shall be free to do anything that does not violate the rights of others and does not contradict the Constitution and laws. No one may bear obligations that are not prescribed by law.
Article 40. Right to Freedom of Movement
1. Everyone lawfully within the territory of the Republic Armenia shall have the right to freedom of movement and choice of place of residence.
2. Everyone shall have the right to leave the Republic of Armenia.
3. Every citizen and everyone having the right to lawfully reside in the Republic of Armenia shall have the right to enter the Republic of Armenia.
4. The right to freedom of movement may be restricted only by law, for the purpose of state security, preventing or disclosing crimes, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others. The right of a citizen to enter the Republic of Armenia shall not be subject to restriction.
Article 41. Freedom of Thought, Conscience and Religion
1. Everyone shall have the right to freedom of thought, conscience and religion. This right shall include the freedom to change religion or belief and, either alone or in community with others and in public or in private, the freedom to manifest them in preaching, church ceremonies, other rites of worship or in other forms.
2. The expression of freedom of thought, conscience and religion may be restricted only by law for the purpose of state security, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
3. Every citizen shall have the right to replace military service with alternative service, as prescribed by law, if it contradicts the religious faith or belief thereof.
4. Religious organisations shall enjoy legal equality and shall be vested with autonomy. The procedure for the establishment and operation of religious organisations shall be prescribed by law.
Article 42. Freedom of Expression of Opinion
1. Everyone shall have the right to freely express his or her opinion. This right shall include freedom to hold own opinion, as well as to seek, receive and disseminate information and ideas through any media, without the interference of state or local self-government bodies and regardless of state frontiers.
2. The freedom of the press, radio, television and other means of information shall be guaranteed. The State shall guarantee the activities of independent public television and radio offering diversity of informational, educational, cultural and entertainment programmes.
3. Freedom of expression of opinion may be restricted only by law, for the purpose of state security, protecting public order, health and morals or the honour and good reputation of others and other basic
rights and freedoms thereof.
Article 43. Freedom of Creation
Everyone shall have the freedom of literary, artistic, scientific and technical creation.
Article 44. Freedom of Assembly
1. Everyone shall have the right to freely participate and organise peaceful, unarmed assemblies.
2. Outdoor assemblies shall be held in the cases prescribed by law on the basis of notification given within a reasonable time period. Notification shall not be required for holding spontaneous assemblies.
3. The law may prescribe restrictions on the exercise of the right to freedom of assembly for judges, prosecutors, investigators, as well as servicemen of the armed forces, national security, the police and other militarised bodies.
4. The conditions and procedure for the exercise and protection of the freedom of assembly shall be prescribed by law.
5. The right to freedom of assembly may be restricted only by law, for the purpose of state security, preventing crimes, protecting public order, health and morals or protecting the basic rights and freedoms of others.
Article 45. Freedom of Associations
1. Everyone shall have the right to freedom of association with others, including the right to form and join trade unions for the protection of labour interests. No one may be compelled to join any private association.
2. The procedure for the establishment and operation of associations shall be prescribed by law.
3. The freedom of associations may be restricted only by law, for the purpose of state security, protecting public order, health and morals or the basic rights and freedoms of others.
4. The activities of associations may be suspended or prohibited only upon court decision, in the cases and under the procedure prescribed by law.
Article 46. Right to Establish a Political Party and Join a Political Party
1. Every citizen shall have the right to establish a political party together with other citizens and the right to join any political party. No one may be compelled to join any political party.
2. Judges, prosecutors and investigators may not be members of a political party. The law may prescribe restrictions on the right to establish a political party and the right to join any political party for servicemen of the armed forces, national security, the police and other militarised bodies.
3. Political parties shall publish annual reports on the sources of their financial means and expenditures, as well as on their property.
4. The activities of a political party may, in the cases prescribed by law, be suspended upon the decision of the Constitutional Court. Political parties advocating violent overthrow of the constitutional order or using violence for the purpose of overthrowing the constitutional order shall be unconstitutional and shall be subject to prohibition upon the decision of the Constitutional Court.
Article 47. Right to Citizenship of the Republic of Armenia
1. A child born to citizens of the Republic of Armenia shall be a citizen of the Republic of Armenia.
2. Every child with one of the parents holding citizenship of the Republic of Armenia shall have the right to acquire citizenship of the Republic of Armenia.
3. Armenians by national origin shall have the right to acquire citizenship of the Republic of Armenia upon settling in the territory of the Republic Armenia.
4. Armenians by national origin shall acquire citizenship of the Republic of Armenia through a simplified procedure prescribed by law.
5. A citizen of the Republic of Armenia may not be deprived of citizenship. A citizen of the Republic of
Armenia may not be deprived of the right to change citizenship.
6. The procedure for exercising the rights prescribed by this Article, the other grounds for acquiring citizenship of the Republic of Armenia, and the grounds for termination thereof shall be prescribed by law.
7. The rights prescribed by parts 2-4, as well as by the second sentence of part 5 of this Article may be restricted only by law, for the purpose of state security, preventing or disclosing crimes, as well as protecting other public interests.
8. Citizens of the Republic of Armenia, while beyond borders of the Republic of Armenia, shall be under the protection of the Republic of Armenia on the basis of international law.
Article 48. Right of Suffrage and Right to Participate in a Referendum
1. Citizens of the Republic of Armenia having attained the age of eighteen on the day of an election to the National Assembly or on the day of a referendum, shall have the right to elect and the right to participate in the referendum.
2. Everyone who has attained the age of twenty-five, has held citizenship of only the Republic of Armenia for the preceding four years, has been permanently residing in the Republic for the preceding four years, has the right of suffrage and has command of the Armenian language, may be elected as a Deputy of the National Assembly.
3. Citizens of the Republic of Armenia having attained the age of eighteen on the day of election or referendum shall have the right to elect and be elected during the elections of local self-government bodies, and the right to participate in a local referendum. The law may prescribe the right of persons not holding citizenship of the Republic of Armenia to take part in the elections of local self-government bodies and in local referenda.
4. Persons declared, upon civil judgment of the court having entered into legal force, as having no active legal capacity, as well as persons sentenced and those serving the sentence, upon criminal judgment having entered into legal force, for a grave criminal offence committed intentionally shall not be entitled to elect or be elected or participate in a referendum. Persons sentenced and those serving the sentence, upon criminal judgment having entered into legal force, for other criminal offences shall not be entitled to elect as well.
Article 49. Right to Join Public Service
Every citizen shall have the right to join public service on general grounds. Details shall be prescribed by law.
Article 50. Right to Proper Administrative Action
1. Everyone shall have the right to impartial and fair examination by administrative bodies of a case concerning him or her, within a reasonable time period.
2. In the course of administrative proceedings everyone shall have the right to get familiar with all documents concerning him or her, except for the secrets guarded by law.
3. State and local self-government bodies and officials shall be obliged to hear the person prior to the adoption of an interfering individual act thereon, except for the cases prescribed by law.
Article 51. Right to Receive Information
1. Everyone shall have the right to receive information and get familiar with documents relating to the activities of state and local self-government bodies and officials.
2. The right to receive information may be restricted only by law, for the purpose of protecting public interests or the basic rights and freedoms of others.
3. The procedure for receiving information, as well as the grounds for liability of officials for concealing information or for unjustified refusal of providing information thereby shall be prescribed by law.
Article 52. Right to Apply to the Human Rights Defender
Everyone shall have the right to receive the assistance of the Human Rights Defender in the event of violation of his or her rights and freedoms, enshrined by the Constitution and laws, on the part of state and local self-government bodies and officials, whereas in the cases prescribed by the Law on the Human Rights Defender — also on the part of organisations. Details shall be prescribed by law.
Article 53. Right to Submit Petition
Everyone shall have the right to submit, either individually or jointly with others, petition to state and local self-government bodies and officials and to receive an appropriate reply within a reasonable time period. Details shall be prescribed by law.
Article 54. Right to Political Asylum
Everyone subjected to political persecution shall have the right to seek political asylum in the Republic of
Armenia. The procedure and conditions for granting political asylum shall be prescribed by law.
Article 55. Prohibition of Expulsion or Extradition
1. No one may be expelled or extradited to a foreign state, if there is a real danger that the given person may be subjected to death penalty, torture, inhuman or degrading treatment or punishment in that country.
2. A citizen of the Republic of Armenia may not be extradited to a foreign state, except for the cases provided for by the international treaties ratified by the Republic of Armenia.
Article 56. Right to Preserve National and Ethnic Identity
1. Everyone shall have the right to preserve his or her national and ethnic identity.
2. Persons belonging to national minorities shall have the right to preserve and develop their traditions, religion, language and culture.
3. Exercise of the rights prescribed in this Article shall be regulated by law.
Article 57. Freedom to Choose Employment and Labour Rights
1. Everyone shall have the right to free choice of employment.
2. Every worker shall have the right to protection against unjustified dismissal from work. The grounds for dismissal from work shall be prescribed by law.
3. Dismissal from work due to reasons related to maternity shall be prohibited. Every employed woman shall, in case of pregnancy and child delivery, have the right to a paid leave. Every employed parent shall, in case of birth of a child or adoption of a child, have the right to a leave. Details shall be prescribed by
law.
4. Admission of children under the age of sixteen to permanent employment shall be prohibited. The procedure and conditions for admission to temporary employment shall be prescribed by law.
5. Compulsory or forced labour shall be prohibited. The following shall not be considered as compulsory or forced labour:
(1) work performed, in accordance with law, by a sentenced person; (2) military or alternative service;
(3) any work required in emergency situations posing danger to the life or well-being of the population.
Article 58. Right to Strike
1. Workers shall have the right to strike for the protection of their economic, social and labour interests. The procedure for holding a strike shall be prescribed by law.
2. The right to strike may be restricted only by law, for the purpose of protecting public interests or the basic rights and freedoms of others.
Article 59. Freedom of Economic Activities and Guaranteeing Economic Competition
1. Everyone shall have the right to engage in economic, including entrepreneurial activities. The conditions and procedure for exercising this right shall be prescribed by law.
2. Restriction of competition, the possible types of monopoly and the permitted extent thereof may be prescribed only by law, for the purpose of protecting public interests.
3. Abuse of monopoly or dominant position in the market, as well as unfair competition and anti- competitive agreements shall be prohibited.
Article 60. Right of Ownership
1. Everyone shall have the right to possess, use and dispose of legally acquired property at his or her discretion.
2. The right to inherit shall be guaranteed.
3. The right of ownership may be restricted only by law, for the purpose of protecting public interests or the basic rights and freedoms of others.
4. No one may be deprived of ownership except through judicial procedure, in the cases prescribed by law.
5. Alienation of property with a view to ensuring overriding public interests shall be carried out in exceptional cases and under the procedure prescribed by law, only with prior and equivalent compensation.
6. Foreign citizens and stateless persons shall not enjoy the right of ownership over land, except for the cases prescribed by law.
7. Intellectual property shall be protected by law.
8. Everyone shall be obliged to pay taxes and duties prescribed in accordance with law and make other mandatory payments to the state or community budget.
Article 61. Right to Judicial Protection and the Right to Apply to International Bodies for the Protection of
Human Rights
1. Everyone shall have the right to effective judicial protection of his or her rights and freedoms.
2. Everyone shall, in accordance with the international treaties of the Republic of Armenia, have the right to apply to international bodies for the protection of human rights and freedoms with regard to the protection of his or her rights and freedoms.
Article 62. Right to Compensation for Damage
1. Everyone shall have the right to compensation for damage inflicted through a non legitimate action or inaction of state and local self-government bodies and officials, whereas in the cases prescribed by law
— also the right to compensation for damage inflicted through legitimate administration. The conditions and procedure for compensation for damage shall be prescribed by law.
2. Where a person sentenced, upon a criminal judgment entered into legal force, for the committal of a criminal offence has been acquitted on the ground of a new or newly emerged circumstance proving the non legitimate nature of his or her sentence, this person shall have the right to receive compensation in accordance with law where it is not proven that the timely detection of that circumstance fully or partially
depended on the given person.
Article 63. Right to Fair Trial
1. Everyone shall have the right to a fair and public hearing of his or her case, within a reasonable time period, by an independent and impartial court.
2. The judicial proceedings or a part thereof may, in the cases and under the procedure prescribed by
law, be held behind closed doors upon a court decision, for the purpose of protecting the private life of the participants of proceedings, the interests of minors or interests of justice, as well as state security, public order or morals.
3. The use of evidence obtained in violation of basic rights or that undermining the right to fair trial shall be prohibited.
Article 64. Right to Receive Legal Aid
1. Everyone shall have the right to receive legal aid. Legal aid shall be provided at the expense of state funds in the cases prescribed by law.
2. Advocacy based on independence, self-governance and legal equality of advocates shall be guaranteed with a view of ensuring legal aid. The status, rights and responsibilities of advocates shall be prescribed by law.
Article 65. Right to Be Exempt from the Obligation to Testify
No one shall be obliged to testify about himself or herself, his or her spouse or close relatives if it is reasonably assumed that it may be used against him or her or against them in the future. The law may prescribe other cases of being exempt from the obligation to testify.
Article 66. Presumption of innocence
Anyone charged with a crime shall be presumed innocent until proven guilty as prescribed by law, upon criminal judgment of the court entered into legal force.
Article 67. Right to Be Defended Against a Charge
Everyone accused of a crime shall have:
(1) the right to be promptly and thoroughly informed, in a language which he or she understands, of the nature of and grounds for the charge brought;
(2) the right to defend himself or herself personally or be defended through an advocate chosen thereby; (3) the right to have adequate time and opportunities to prepare his or her defence and to communicate with the advocate chosen thereby;
(4) the right to question persons testifying against him or her, or have these persons questioned, as well as have the persons testifying in his or her favour to be summoned and interrogated under the same
conditions as those for the persons having testified against him or her;
(5) the right to avail of the services of a translator, free of charge, in case he or she does not have command of the Armenian language.
Article 68. Prohibition of Double Jeopardy
1. No one may be tried twice for the same act.
2. The provisions of part 1 of this Article shall not prevent the review of a case in accordance with law in case of availability of new or newly emerged circumstances, or where there have been fundamental shortcomings in the examination of the case which could affect the outcome of the case.
Article 69. Right of a Sentenced Person to Appeal
Everyone sentenced for committal of a criminal offence shall have the right to have the criminal judgment, rendered against him or her, reviewed by superior judicial instance, on the grounds and under the procedure prescribed by law.
Article 70. Right to Seek Pardon
Every convict shall have the right to seek pardon, including mitigation of the imposed punishment. Details shall be prescribed by law.
Article 71. Principle of Guilt and Principle of Proportionality of Punishments
1. Guilt shall be the ground for punishment of a person having committed a criminal offence.
2. The punishment prescribed by law, as well as the type and size of the punishment imposed must be proportionate to the committed act.
Article 72. Principle of Lawfulness in Defining Crimes and Imposing Punishments
No one shall be sentenced for an action or inaction not deemed to be a crime at the time of committal. A punishment more severe than that applicable at the time of committing the criminal offence may not be imposed. A law decriminalising an act or mitigating the punishment therefor shall have retroactive effect.
Article 73. Retroactive Effect of Laws and Other Legal Acts
1. Laws and other legal acts deteriorating the legal condition of a person shall not have retroactive effect.
2. Laws and other legal acts improving the legal condition of a person shall have retroactive effect where these acts so provide for.
Article 74. Applicability of Basic Rights and Freedoms with Respect to Legal Persons
The basic rights and freedoms shall also extend to legal persons to the extent these rights and freedoms, by virtue of their nature, are applicable thereto.
Article 75. Organisational Mechanisms and Procedures for the Exercise of Basic Rights and Freedoms
When regulating basic rights and freedoms, laws shall define organisational mechanisms and procedures necessary for effective exercise of these rights and freedoms.
Article 76. Restrictions on Basic Rights and Freedoms During State of Emergency or Martial Law
During state of emergency or martial law, basic rights and freedoms of the human being and the citizen
— with the exception of those referred to in Articles 23-26, 28-30, 35-37, part 1 of Article 38, part 1 of Article 41, part 1, first sentence of part 5 and part 8 of Article 47, Article 52, part 2 of Article 55, Article 56, Article 61, Articles 63-72 of the Constitution — may be temporarily suspended or subjected to additional restrictions under the procedure prescribed by law, only to the extent required by the existing situation within the framework of international commitments undertaken with respect to derogations from obligations during state of emergency or martial law.
Article 77. Prohibition of Abuse of Basic Rights and Freedoms
The use of basic rights and freedoms for the purpose of violent overthrow of the constitutional order, incitement of national, racial or religious hatred or propaganda of violence or war shall be prohibited.
Article 78. Principle of Proportionality
The means chosen for restricting basic rights and freedoms must be suitable and necessary for achievement of the objective prescribed by the Constitution. The means chosen for restriction must be commensurate to the significance of the basic right or freedom being restricted.
Article 79. Principle of Certainty
When restricting basic rights and freedoms, laws must define the grounds and extent of restrictions, be sufficiently certain to enable the holders and addressees of these rights and freedoms to display appropriate conduct.
Article 80. Inviolability of the Essence of the Provisions on Basic Rights and Freedoms
The essence of the provisions on basic rights and freedoms enshrined in this Chapter shall be inviolable.
Article 81. Basic Rights and Freedoms and International Legal Practice
1. The practice of bodies operating on the basis of international treaties on human rights, ratified by the Republic of Armenia, shall be taken into account when interpreting the provisions concerning basic rights and freedoms enshrined in the Constitution.
2. Restrictions on basic rights and freedoms may not exceed the restrictions prescribed by international treaties of the Republic of Armenia.
CHAPTER 3
LEGISLATIVE GUARANTEES AND MAIN OBJECTIVES OF STATE POLICY IN SOCIAL, ECONOMIC AND CULTURAL SPHERES
Article 82. Working Conditions
Every worker shall, in accordance with law, have the right to healthy, safe and decent working conditions, to limitation of maximum working hours, to daily and weekly rest, as well as to annual paid leave.
Article 83. Social Security
Everyone shall, in accordance with law, have the right to social security in cases of maternity, having many children, sickness, disability, accidents at work, need of care, loss of bread-winner, old-age, unemployment, loss of employment, and in other cases.
Article 84. Decent Living and Minimum Salary
1. Every person in need and the elderly shall, in accordance with law, have the right to a decent living.
2. The minimum salary shall be prescribed by law.
Article 85. Health Care
1. Everyone shall, in accordance with law, have the right to health care.
2. The law shall prescribe the list of free of charge basic medical services and the procedure for the provision thereof.
Article 86. Main Objectives of State Policy
The main objectives of state policy in the economic, social and cultural spheres shall be as follows: (1) improving the business environment and promoting entrepreneurship;
(2) promoting the employment of the population and improving the working conditions; (3) fostering housing construction;
(4) promoting actual equality between women and men; (5) promoting birth and having many children;
(6) creating favourable conditions for the full and comprehensive development of individuality in children; (7) implementing programmes for population’s health care and improvement, creating conditions for effective and affordable medical services;
(8) implementing programmes for disability prevention, treatment, rehabilitation of persons with disability, promoting the participation of persons with disability in public life;
(9) protecting consumer rights and exercising supervision over the quality of goods, services and works;
(10) ensuring proportional territorial development;
(11) ensuring development of physical culture and sports;
(12) promoting the participation of youth in political, economic and cultural life;
(13) ensuring development of free of charge higher and other vocational education; (14) ensuring development of fundamental and applied sciences;
(15) contributing to free access by everyone to national and universal values;
(16) promoting charity for the establishment, financing of cultural, educational, scientific, health care, athletic, social and other institutions, as well as for ensuring financial independence thereof.
Article 87. Fulfilment of Main Objectives of State Policy
1. Within the framework of their competences and possibilities, state and local self-government bodies shall be obliged to fulfil the objectives prescribed by Article 86 of the Constitution.
2. Within the framework of the report provided for by Article 156 of the Constitution, the Government shall submit information regarding fulfilment of the objectives prescribed by Article 86 of the Constitution.
CHAPTER 4
NATIONAL ASSEMBLY
Article 88. Status and Functions of the National Assembly
1. The National Assembly shall be the representative body of the people.
2. he National Assembly shall implement the legislative power.
3. The National Assembly shall exercise supervision over the executive power, shall adopt the State
Budget and perform other functions prescribed by the Constitution.
4. The powers of the National Assembly shall be prescribed by the Constitution.
5. The National Assembly shall operate in accordance with its Rules of Procedure.
Article 89. Composition of the National Assembly and Procedure for the Election Thereto
1. The National Assembly shall be composed of at least one hundred and one Deputies.
2. Representatives of national minorities shall be allocated with seats in the National Assembly under the procedure prescribed by the Electoral Code.
3. The National Assembly shall be elected through proportional electoral system. The Electoral Code shall guarantee formation of stable parliamentary majority. Where stable parliamentary majority is not formed as a result of elections or through formation of a political coalition, a second round of election may be held. In case of holding a second round of elections, the formation of new alliances shall be permitted. The restrictions on, conditions and procedure for formation of political coalition shall be prescribed by the Electoral Code.
Article 90. Term of Powers of the National Assembly
1. The National Assembly shall be elected for a term of five years.
2. In case of regular elections, the term of powers of the newly-elected National Assembly shall commence at the time of opening the first session of the newly-elected National Assembly convened on the day of expiry of the term of powers of the National Assembly of previous convocation.
3. In case a newly-elected National Assembly is not formed prior to the expiry of the powers of the existing National Assembly, the term of powers of the existing National Assembly shall expire and the term of powers of the newly-elected National Assembly shall commence after the formation of newly- elected National Assembly, at the time of opening the first session of the newly-elected National Assembly convened on the second Monday.
4. In case the elections to the National Assembly have been held within the time period prescribed by part
2 of Article 91 of the Constitution due to martial law or state of emergency, the term of powers of the existing National Assembly shall expire and the term of powers of the newly-elected National Assembly shall commence after the formation of the newly-elected National Assembly, at the time of opening the first session of the National Assembly convened on the second Monday.
5. In case of extraordinary elections, the term of powers of the existing National Assembly shall expire
and the term of powers of the newly-elected National Assembly shall commence after the formation of the newly-elected National Assembly, at the time of opening the first session of the National Assembly convened on the second Monday.
6. The fact of formation of the National Assembly shall be established in accordance with the Electoral
Code.
Article 91. Regular Elections to the National Assembly
1. Regular elections to the National Assembly shall be held not earlier than sixty and not later than fifty days prior to the expiry of the term of powers of the National Assembly.
2. Elections to the National Assembly shall not be held during martial law or state of emergency. In this case regular elections to the National Assembly shall be held not earlier than fifty and not later than sixty- five days after the end of martial law or state of emergency.
Article 92. Extraordinary Elections to the National Assembly
1. Extraordinary elections to the National Assembly shall be held after the dissolution of the National
Assembly in the cases prescribed by part 3 of Article 149, parts 3 and 4 of Article 151 of the Constitution.
2. Extraordinary elections to the National Assembly shall be held not earlier than thirty and not later than forty-five days after the dissolution of the National Assembly.
Article 93. Calling Elections to the National Assembly
Regular and extraordinary elections to the National Assembly shall be called by the President of the
Republic.
Article 94. Representation Mandate
Deputies shall represent the whole people, shall not be bound by imperative mandate, shall be guided by their conscience and convictions.
Article 95. Incompatibility of Parliamentarian Mandate
A Deputy may not hold any position, not related to his or her status, within state or local self-government bodies, or any position within commercial organisations, engage in entrepreneurial activities or perform other paid work, except for scientific, educational and creative work.
Article 96. Immunity of a Deputy
1. A Deputy may not, during his or her term of powers or thereafter, be prosecuted or held liable for an opinion expressed or voting within the framework of parliamentarian activities.
2. Criminal prosecution may be initiated against a Deputy only upon the consent of the National Assembly. A Deputy may not be deprived of liberty without the consent of the National Assembly, except for the case of having been caught at the time of committing a criminal offence or immediately thereafter. In such case, deprivation of liberty may not last more than seventy-two hours. The Chairperson of the National Assembly shall be immediately notified of the deprivation of liberty of the Deputy.
Article 97. Amount of Remuneration of Deputies and Other Guarantees for the Activities thereof
The amount of remuneration of Deputies and other guarantees for the activities thereof shall be prescribed by law.
Article 98. Discontinuation and Termination of Powers of a Deputy
1. The powers of a Deputy shall discontinue upon expiry of the term of powers of the National Assembly, in case of loss of citizenship of the Republic of Armenia or acquisition of citizenship of another State,
entry into force of a criminal judgment on sentencing him or her to imprisonment, entry into force of a civil judgment on declaring him or her as having no active legal capacity, as missing or dead, in case of his or her death, or resignation.
2. The powers of a Deputy shall be terminated in case of unexcused absence from at least half of the votings held during each half of the calendar year, as well as in case of violating the requirements of Article 95 of the Constitution.
Article 99. Regular Session of the National Assembly
Regular sessions of the National Assembly shall be convened twice a year, from the third Monday of January to the third Thursday of June, and from the second Monday of September to the third Thursday of December.
Article 100. Extraordinary Session and Sitting of the National Assembly
1. An extraordinary session or sitting of the National Assembly shall be convened by the Chairperson of the National Assembly upon the initiative of at least one fourth of the total number of Deputies, or of the Government.
2. The extraordinary session or sitting shall be held according to the agenda and time period defined by the initiator.
Article 101. Publicity of Sittings of the National Assembly
1. Sittings of the National Assembly shall be public.
2. The National Assembly shall, upon recommendation of at least one fifth of the total number of Deputies or of the Government, hold a closed sitting upon the decision rendered by majority of votes of the total number of Deputies. Voting during a closed sitting shall be prohibited.
Article 102. Quorum of Sittings of the National Assembly
A sitting of the National Assembly shall have quorum if more than half of the total number of Deputies have registered in the beginning of the sitting.
Article 103. Adoption of Laws, National Assembly Decisions, Statements and Addresses
1. Laws, National Assembly decisions, statements and addresses, except for the cases prescribed by the Constitution, shall be adopted by majority of votes of the Deputies participating in the voting, provided that more than half of the total number of Deputies have participated in the voting.
2. The Rules of Procedure of the National Assembly, the Electoral Code, the Judicial Codes, the Law on the Constitutional Court, the Law on Referendum, the Law on Political Parties and the Law on the Human Rights Defender shall be constitutional laws and be adopted by at least three fifths of votes of the total number of Deputies. Legal regulation of a constitutional law must not extend beyond the scope of its subject matter.
3. The National Assembly shall adopt decisions in the cases prescribed by the Constitution, as well as on matters related with the organising of its activities.
4. The National Assembly decisions, statements and addresses shall be signed and promulgated by the
Chairperson of the National Assembly.
Article 104. Chairperson and Deputy Chairpersons of the National Assembly, and the Council of the
National Assembly
1. The National Assembly shall elect from among its members the Chairperson of the National Assembly and three deputies thereof. One of the deputies shall be elected from among the Deputies included in the opposition factions. The Chairperson of the National Assembly and the deputies thereof shall be elected and recalled by majority of votes of the total number of Deputies.
2. The Chairperson of the National Assembly shall represent the National Assembly and ensure normal operation thereof.
3. Council of the National Assembly shall be formed within the National Assembly and shall be composed of the National Assembly Chairperson, deputies thereof, one representative from each faction and the chairpersons of standing committees. The Council of the National Assembly shall approve the draft agendas for regular sessions and sittings, as well as exercise other powers provided for by the Rules of Procedure of the National Assembly.
Article 105. Factions of the National Assembly
1. The factions shall contribute to the formation of the political will of the National Assembly.
2. The faction shall include Deputies only of the same political party or alliance of political parties.
Article 106. Standing Committees of the National Assembly
1. The National Assembly shall establish standing committees for preliminary discussion of draft laws and other issues falling under its competence and for submission of opinions thereon to the National Assembly, as well as for the exercise of parliamentary supervision. Not more than twelve standing committees may be established within the National Assembly.
2. Seats within standing committees shall be allocated in proportion to the number of Deputies included in factions. The positions of chairpersons of standing committees shall be distributed among factions in proportion to the number of Deputies included in the faction.
Article 107. Ad Hoc Committees of the National Assembly
Ad hoc committees may be established upon the decision of the National Assembly for the discussion of drafts of individual laws, National Assembly decisions, statements and addresses, as well as issues relating to parliamentarian ethics, and for submission of opinions thereon to the National Assembly.
Article 108. Inquiry Committees of the National Assembly
1. Upon the request of at least one fourth of the total number of Deputies, an inquiry committee of the National Assembly shall be established by virtue of law for the purpose of clarifying facts about issues falling under the competence of the National Assembly and those of public interest, as well as for submitting them to the National Assembly.
2. Seats within an inquiry committee shall be allocated in proportion to the number of Deputies included in factions. The number of the members of inquiry committee shall be determined by the National Assembly. The inquiry committee shall be chaired by one of the Deputies submitting the request.
3. Upon the request of at least one fourth of the members of inquiry committee, state and local self- government bodies and officials shall be obliged to provide to the committee the necessary information related to the field of competence of the committee, provided that the provision thereof is not prohibited by law.
4. The powers of an inquiry committee in the spheres of defence and security may be exercised only by the competent standing committee of the National Assembly, upon the request of at least one third of the total number of Deputies.
5. Details related to the activities of inquiry committees shall be prescribed by the Rules of Procedure of the National Assembly.
Article 109. Legislative Initiative
1. A Deputy, a faction of the National Assembly and the Government shall have the right to legislative initiative.
2. The author of a legislative initiative may, at any time, recall the draft law submitted thereby.
3. If, according to the opinion of the Government, a draft law significantly reduces the revenues of the State Budget or increases state expenditures, then, upon the request of the Government, this law may be adopted by majority of votes of the total number of Deputies.
4. A draft law deemed to be urgent upon the decision of the Government shall be either adopted or rejected within a period of two months.
5. Draft laws for which the Government has the exclusive right to legislative initiative may be put to vote only with the corrections acceptable for the Government.
6. At least fifty thousand citizens having the right of suffrage shall be entitled to propose, upon popular initiative, a draft law to the National Assembly.
Article 110. Adoption of the State Budget
1. The National Assembly shall adopt the State Budget upon submission of the Government. The State
Budget shall include all revenues and expenditures as prescribed by law.
2. The Government shall submit the draft State Budget to the National Assembly at least ninety days prior to the beginning of the fiscal year.
3. The State Budget shall be adopted prior to the beginning of the fiscal year. In case the State Budget is not adopted within this time period, the expenditures shall, until the adoption of the State Budget, be made in accordance with the proportions of the budget for the previous year.
Article 111. Supervision over the State Budget Performance
1. The National Assembly shall exercise supervision over the State Budget performance, as well as over the use of loans and credits received from foreign states and international organisations.
2. The National Assembly shall, upon availability of an opinion of the Audit Chamber, discuss and adopt a decision on the annual report relating to the performance of the State Budget submitted by the Government.
Article 112. Oral and Written Questions of Deputies
1. In one of the sittings convened during the sittings week of the regular session, members of the Government shall answer the oral questions of the Deputies. The National Assembly shall not adopt decisions in respect of the questions of the Deputies.
2. Deputies shall have the right to address written questions to the members of the Government. The answers to written questions shall not be presented at the sitting of the National Assembly.
Article 113. Interpellations
1. Factions of the National Assembly shall have the right to address the members of the Government with written interpellations. The members of the Government shall respond to interpellations not later than within thirty days after the receipt thereof.
2. The responses to interpellations shall be presented at the sitting of the National Assembly. The response to an interpellation shall be discussed upon the recommendation of a faction. Where as a result of discussions a proposal for seeking non-confidence against the Prime Minister is submitted by at least one third of the total number of Deputies, the provisions of Article 115 of the Constitution shall apply. As a result of an interpellation, the National Assembly may recommend the Prime Minister to discuss the issue of an individual member of the Government holding the office in the future.
Article 114. Discussions on Urgent Topics
In one of the sittings convened during the sittings week of the regular session, discussions on urgent topics of public interest may be held upon the request of at least one fourth of the total number of Deputies.
Article 115. Seeking Non-Confidence Against the Prime Minister
1. A draft decision of the National Assembly on seeking non-confidence against the Prime Minister may be submitted by at least one third of the total number of Deputies only in the case when a candidate for a new Prime Minister is simultaneously nominated by the draft decision.
2. The draft decision of the National Assembly on seeking non-confidence against the Prime Minister shall be put to vote not earlier than forty-eight and not later than seventy-two hours upon the submission thereof. The decision shall be adopted by majority of votes of the total number of Deputies, by roll-call voting. In case of adoption of the decision, the Prime Minister is considered to have submitted resignation. The provisions of parts 2-4 of Article 149 of the Constitution shall not be applicable in this case.
3. Non-confidence may be sought against the Prime Minister not earlier than one year after his or her appointment. In case the draft decision of the National Assembly on seeking non-confidence against the Prime Minister is not adopted, such draft may be submitted not earlier than after six months.
4. A draft decision of the National Assembly on seeking non-confidence against the Prime Minister may not be submitted or discussed during state of emergency or martial law.
Article 116. Ratification, Suspension or Revocation of International Treaties
1. The National Assembly shall ratify, suspend and revoke international treaties:
(1) which concern the basic rights and freedoms of the human being and the citizen, as well as obligations thereof;
(2) which have a political or military nature;
(3) which envisage the membership of the Republic of Armenia to an international organisation; (4) which envisage financial or property-related obligations for the Republic of Armenia;
(5) the application of which implies amendments to a law or adoption of a new law, or include norms contradicting the law;
(6) which directly envisage ratification;
(7) which contain issues subject to regulation by law.
2. The National Assembly shall, upon recommendation of the Government, ratify, suspend and revoke international treaties through a law, by majority of votes of the total number of Deputies.
3. International treaties contradicting the Constitution may not be ratified.
Article 117. Amnesty
The National Assembly may, upon recommendation of the Government, adopt a law on amnesty, by majority of votes of the total number of Deputies.
Article 118. Declaring War and Establishing Peace
1. The National Assembly may, upon recommendation of the Government, adopt a decision on declaring war or establishing peace, by majority of votes of the total number of Deputies.
2. In case of impossibility to convene a sitting of the National Assembly, the Government shall decide on the issue of declaring war.
Article 119. Martial Law
1. In the event of an armed attack against the Republic of Armenia or imminent danger thereof or declaration of war, the Government shall declare martial law, deliver an address to the people, as well as may call for general or partial mobilisation.
2. In case of declaration of martial law, a special sitting of the National Assembly shall be immediately convened by virtue of law.
3. The National Assembly may lift martial law or cancel the implementation of measures provided for under the legal regime of martial law, by majority of votes of the total number of Deputies.
4. The legal regime of martial law shall be prescribed by a law adopted by majority of votes of the total number of Deputies.
Article 120. State of Emergency
1. In the event of an imminent danger posed to the constitutional order, the Government shall declare a state of emergency, take measures resulting from the situation and address the people thereon.
2. In case of declaration of a state of emergency, a special sitting of the National Assembly shall be immediately convened by virtue of law.
3. The National Assembly may lift the state of emergency or cancel the implementation of measures provided for under the legal regime of state of emergency, by majority of votes of the total number of Deputies.
4. The legal regime of state of emergency shall be prescribed by a law adopted by majority of votes of the total number of Deputies.
Article 121. Administrative-Territorial Units and Division
The administrative-territorial units of the Republic of Armenia shall be the marzes [regions] and the communities. Upon submission of the Government, the administrative-territorial division shall be prescribed by law.
Article 122. Autonomous Bodies
1. In order to ensure exercise of the basic rights and freedoms of the human being and the citizen, as well as to protect public interests of fundamental significance prescribed by the Constitution, autonomous bodies may be established by a law adopted by majority of votes of the total number of Deputies.
2. The members of autonomous bodies shall be appointed by majority of votes of the total number of
Deputies.
3. Autonomous bodies may be vested by law with the competence of adopting secondary regulatory legal acts.
4. The powers of autonomous bodies, guarantees for independence, the requirements set forth for the members and the rules of operation thereof shall be prescribed by law.
CHAPTER 5
PRESIDENT OF THE REPUBLIC
Article 123. Status and Functions of the President of the Republic
1. The President of the Republic shall be the head of the State.
2. The President of the Republic shall observe the compliance with the Constitution.
3. In the course of exercising his or her powers, the President of the Republic shall be impartial and shall be guided exclusively by state-wide and nation-wide interests.
4. The President of the Republic shall perform his or her functions through the powers prescribed by the
Constitution.
Article 124. Term of Powers of and Requirements Set Forth for the President of the Republic
1. The President of the Republic shall be elected for a term of seven years.
2. Everyone having attained the age of forty, having held citizenship of only the Republic of Armenia for the preceding six years, having been permanently residing in the Republic of Armenia for the preceding six years, having the right of suffrage and having command of the Armenian language may be elected as President of the Republic.
3. The same person may be elected as President of the Republic only once.
4. The President of the Republic may not hold any other position, engage in entrepreneurial activities or perform other paid work.
5. In the course of exercising his or her powers, the President of the Republic may not hold membership in any political party.
Article 125. Procedure for Electing the President of the Republic
1. The President of the Republic shall be elected by the National Assembly.
2. Regular elections of the President of the Republic shall be held not earlier than forty and not later than thirty days prior to the expiry of the powers of the President of the Republic.
3. At least one fourth of the total number of Deputies shall have the right to nominate a candidate for the
President of the Republic.
4. The candidate having received at least three fourths of votes of the total number of Deputies shall be elected as President of the Republic. In case President of the Republic is not elected, a second round of elections shall be held wherein all candidates having taken part in the first round may participate. In the second round, the candidate having received at least three fifths of votes of the total number of Deputies
shall be elected as President of the Republic. In case President of the Republic is not elected, a third round of elections shall be held wherein the two candidates having received a greater number of votes in the second round may participate. In the third round, the candidate having received the majority of votes of the total number of Deputies shall be elected as President of the Republic.
5. In case President of the Republic is not elected, a new election for the President of the Republic shall be held within a period of ten days.
6. The details related to the procedure for electing the President of the Republic shall be prescribed by the Rules of Procedure of the National Assembly.
Article 126. Extraordinary Election of the President of the Republic
In the event of removal from office of the President of the Republic, impossibility to exercise the powers thereby, resignation or death thereof, an extraordinary election of the President of the Republic shall be held not earlier than twenty-five and not later than thirty-five days after the office of the President of the Republic becomes vacant.
Article 127. Assuming Office by the President of the Republic
1. The President of the Republic shall assume office on the day of expiry of powers of the previous
President of the Republic.
2. The President of the Republic elected through extraordinary elections shall assume office on the tenth day after having been elected.
3. The President of the Republic shall assume office by taking the following oath to the people at a
special sitting of the National Assembly: “Assuming the office of the President of the Republic of Armenia, I hereby swear to remain faithful to the Constitution of the Republic of Armenia, to be impartial in the exercise of my powers, to be guided only by state-wide and nation-wide interests, and to invest all of my efforts for strengthening national unity.”
Article 128. Address of the President of the Republic
The President of the Republic may deliver an address to the National Assembly on issues falling under his or her competence.
Article 129. Signature and Promulgation of Law
1. The President of the Republic shall sign and promulgate a law adopted by the National Assembly within a period of twenty-one days, or shall apply within the same time period to the Constitutional Court for the purpose of determining the compliance of the law with the Constitution.
2. In case the Constitutional Court decides that the law complies with the Constitution, the President of the Republic shall sign and promulgate the law within a period of five days.
3. In case the President of the Republic fails to fulfil the requirements prescribed by this Article, the
Chairperson of the National Assembly shall sign and promulgate the law within a period of five days.
Article 130. Accepting the Resignation of the Government
In the cases prescribed by Article 158 of the Constitution, the President of the Republic shall immediately accept the resignation of the Government.
Article 131. Changes in the Composition of the Government
The President of the Republic shall, upon recommendation of the Prime Minister, make changes in the composition of the Government.
Article 132. Powers of the President of the Republic in the Area of Foreign Policy
1. In the cases and under the procedure prescribed by law, the President of the Republic shall: (1) conclude international treaties, upon recommendation of the Government;
(2) appoint and recall diplomatic representatives to foreign states and international organisations, upon recommendation of the Prime Minister;
(3) receive the letters of credence and letters of recall of diplomatic representatives to foreign states and international organisations.
2. Upon recommendation of the Government, the President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, approve, suspend or revoke international treaties not requiring ratification.
3. Upon recommendation of the Prime Minister, the President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, confer the highest diplomatic ranks.
Article 133. Powers of the President of the Republic in the Area of Armed Forces
1. Upon recommendation of the Prime Minister, the President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, appoint and dismiss the supreme command of the armed forces and of other troops.
2. Upon recommendation of the Prime Minister, the President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, confer the highest military ranks.
Article 134. Deciding on Issues Related to Citizenship
The President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, decide on issues in respect of granting and terminating citizenship of the Republic of Armenia.
Article 135. Granting Pardon
The President of the Republic shall decide on the issue of granting pardon to convicts in the cases and under the procedure prescribed by law.
Article 136. Decorating with Awards and Conferring Honorary Titles
The President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, decorate with orders and medals of the Republic of Armenia, and confer honorary titles.
Article 137. Conferring the Highest Class Ranks
The President of the Republic shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, confer the highest class ranks.
Article 138. Temporary Appointment of Officials
In case the National Assembly fails to elect appropriate officials under the procedure prescribed by part 3 of Article 174, part 1 of Article 177, part 1 of Article 192, part 2 of Article 195, part 2 of Article 197, part 2
of Article 199 and part 1 of Article 201 of the Constitution within a period of three months, the President of the Republic shall, prior to the election thereof by the National Assembly, appoint acting officials on the grounds and under the procedure prescribed by law.
Article 139. Decrees and Executive Orders of the President of the Republic
1. In the course of exercising his or her powers, the President shall adopt decrees and executive orders.
2. The President of the Republic may, within a period of three days, return the relevant act with his or her objections to the authority submitting the proposal or filing a motion, in the cases prescribed by Articles
131-137, part 3 of Article 155, parts 3, 4, 6 and 7 of Article 166 of the Constitution. In case this objection is not accepted by the competent authority, the President of the Republic shall sign the relevant act or apply to the Constitutional Court.
3. In case the President of the Republic fails to fulfil the requirements prescribed by part 2 of this Article, the relevant act shall enter into force by virtue of law.
Article 140. Immunity of the President of the Republic
1. The President of the Republic shall be immune.
2. During the term of his or her powers and thereafter, the President of the Republic may not be prosecuted and subjected to liability for actions deriving from his or her status.
3. The President of the Republic may be subjected to liability for actions not related with his or her status only after the expiry of the powers thereof.
Article 141. Removal of the President of the Republic from Office
1. The President of the Republic may be removed from office for treason, another grave crime, or gross violation of the Constitution.
2. For the purpose of obtaining an opinion on the existence of grounds for removing the President of the
Republic from office, the National Assembly shall apply to the Constitutional Court, upon a decision
adopted by majority of votes of the total number of Deputies.
3. The decision to remove the President of the Republic from office shall be adopted by the National Assembly, on the basis of the opinion of the Constitutional Court, by at least two thirds of votes of the total number of Deputies.
Article 142. Resignation of the President of the Republic
The President of Republic shall submit his or her resignation to the National Assembly. The resignation shall be considered as accepted upon publication thereof as prescribed by law.
Article 143. Impossibility of Exercising the Powers of the President of the Republic
In case of serious illness of the President of Republic or other insurmountable obstacles to the exercise of his or her powers, which result in lasting impossibility of exercising his or her powers, the Constitutional Court shall, based on the request of the Government, take a decision on the impossibility of exercise of
the powers of the President of the Republic.
Article 144. Temporary Exercise of the Powers of the President of the Republic
In case of removal from office, impossibility of exercise of the powers, resignation or death of the President of the Republic, before the newly-elected President of the Republic assumes the office the powers of the President of the Republic shall be exercised by the Chairperson of the National Assembly.
Article 145. Ensuring the Activities of the President of the Republic
1. The procedure for formation of the Staff to the President of the Republic shall be prescribed by law. In the cases and under the procedure prescribed by law, the President of the Republic shall make appointments to the positions of the Staff to the President of the Republic.
2. The amount of remuneration and the procedure for provision of services and ensuring the security of the President of the Republic shall be prescribed by law.
CHAPTER 6
GOVERNMENT
Article 146. Status and Functions of the Government
1. The Government shall be the supreme body of the executive power.
2. The Government shall, based on its programme, develop and implement the domestic and foreign policies of the State.
3. The Government shall exercise general management of the bodies of the state administration system.
4. The powers of the Government shall be prescribed by the Constitution and laws. The matters pertaining to the executive power and not reserved to state administration bodies or other local self- government bodies shall fall under the competence of the Government.
Article 147. Composition and Structure of the Government
1. The Government shall be composed of the Prime Minister, Deputy Prime Ministers and ministers.
2. The list of ministries and the rules of operation of the Government shall be prescribed by law, upon submission by the Government. The number of Deputy Prime Ministers may not exceed three, whereas that of the ministers may not exceed eighteen.
Article 148. Requirements Set Forth for the Members of the Government
1. A member of the Government must meet the requirements set forth for a Deputy.
2. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the member of the
Government. The law may prescribe additional incompatibility requirements therefor.
Article 149. Election and Appointment of the Prime Minister
1. Immediately after commencement of the term of powers of the newly-elected National Assembly, the
President of the Republic shall appoint as Prime Minister the candidate nominated by the parliamentary
majority formed under the procedure prescribed by Article 89 of the Constitution.
2. In case the Prime Minister submits a resignation or in other cases of the office of the Prime Minister becoming vacant, the factions of the National Assembly shall be entitled to nominate candidates for Prime Minister within a period of seven days after accepting the resignation of the Government. The National Assembly shall elect the Prime Minister by majority of votes of the total number of Deputies.
3. In case Prime Minister is not elected, a new election of Prime Minister shall be held seven days after voting, wherein the candidates for Prime Minister nominated by at least one third of the total number of Deputies shall be entitled to participate. In case Prime Minister is not elected by majority of votes of the total number of Deputies, the National Assembly shall be dissolved by virtue of law.
4. The election of the Prime Minister shall be held by roll-call voting.
5. The President of the Republic shall immediately appoint as Prime Minister the candidate elected by the
National Assembly.
Article 150. Formation of the Government
The Government shall be formed within a period of fifteen days following appointment of the Prime Minister. The Prime Minister shall, within a period of five days following his or her appointment, propose to the President of the Republic candidates for Deputy Prime Ministers and ministers. The President of the Republic shall, within a period of three days, either appoint Deputy Prime Ministers and ministers, or apply to the Constitutional Court. The Constitutional Court shall examine the application and take a decision within a period of five days. If the President of the Republic fails to fulfil the requirements prescribed by this Article within a period of three days, the corresponding Deputy Prime Minister or minister shall be deemed to be appointed by virtue of law.
Article 151. Programme of the Government
1. The Prime Minister shall, within a period of twenty days following formation of the Government, submit to the National Assembly the Programme of the Government.
2. The National Assembly shall approve the Programme of the Government within a period of seven days, by majority of votes of the total number of Deputies.
3. In case the National Assembly does not approve the Programme of the Government and does not elect a new Prime Minister in accordance with parts 2 and 3 of Article 149 of the Constitution, the National Assembly shall be dissolved by virtue of law. If the National Assembly elects the Prime Minister, yet again does not approve the Programme of the Government, the National Assembly shall be dissolved by virtue of law.
4. Part 3 of this Article shall not extend to the Programme of the Government formed in accordance with Article 115 of the Constitution. In case the Programme of this Government is not approved, the National Assembly shall be dissolved by virtue of law.
Article 152. Competences of the Prime Minister and of Other Members of the Government
1. The Prime Minister shall, within the framework of the Programme of the Government, determine the main directions of policy of the Government, manage the activities of the Government and coordinate the work of the members of the Government. The Prime Minister may give assignments to the members of the Government in respect of specific issues. The Prime Minister shall head the Security Council and the procedure for the formation and rules of operation thereof shall be prescribed by law.
2. Deputy Prime Ministers shall, upon assignment of the Prime Minister, coordinate individual fields of the activities of the Government. One of the Deputy Prime Ministers shall substitute the Prime Minister, under the procedure defined by the Prime Minister, during his or her absence.
3. Each minister shall independently manage the field of activities entrusted to the ministry.
4. The members of the Government shall be entitled to adopt secondary regulatory legal acts.
Article 153. Sittings and Decisions of the Government
1. Sittings of the Government shall be convened and chaired by the Prime Minister.
2. Decisions of the Government shall be signed by the Prime Minister.
3. The Government shall be entitled to adopt secondary regulatory legal acts.
Article 154. Economic and Financial Policies
1. The Government shall implement a single state policy on financial and economic, credit and tax matters.
2. The Government shall administer state property.
Article 155. Armed Forces
1. The armed forces shall fall under the subordination of the Government. The decision on the use of armed forces shall be taken by the Government. In case of urgent necessity, the Prime Minister shall, upon recommendation of the Minister of Defence, take a decision on the use of armed forces and shall immediately inform the members of the Government thereon.
2. The main directions of the defence policy shall be prescribed by the Security Council. The Minister of
Defence shall manage the armed forces within the framework of these main directions.
3. The highest military official of the armed forces shall be the Chief of General Staff, which shall be appointed by the President of the Republic, upon recommendation of the Prime Minister, for the term prescribed by law. In a non-war situation, the Chief of General Staff shall be subordinate to the Minister of Defence.
4. At the time of war, the Prime Minister shall act as the Commander-in-Chief of the armed forces.
5. The subordination and management of the armed forces, as well as other details shall be prescribed by law.
Article 156. Annual Report of the Government to the National Assembly
The Government shall submit a report for each year to the National Assembly in respect of the implementation process of its Programme and the results thereof.
Article 157. Issue of the Confidence in the Government
1. With respect to the adoption of a draft law submitted by the Government, the Government may raise the issue of its confidence. The draft decision on seeking confidence in the Government shall be put to vote not later than within seventy-two hours upon the submission thereof. The decision shall be adopted by majority of votes of the total number of Deputies, by roll-call voting.
2. In case the draft decision on seeking confidence in the Government is adopted, the draft law submitted by the Government shall be deemed adopted.
3. The Government may raise the issue of its confidence with respect to the draft law not more than twice within the same session.
4. The Government may not raise the issue of its confidence with respect to the adoption of a draft constitutional law.
5. The Government may not raise the issue of its confidence during martial law or state of emergency.
Article 158. Resignation of the Government
The Government shall submit its resignation to the President of the Republic on the day of the first session of newly-elected National Assembly, of not seeking confidence in the Government, not approving the Programme of the Government, the Prime Minister submitting a resignation or the office of the Prime Minister becoming vacant.
The members of the Government shall continue performing their duties until a new Government is formed.
Article 159. Bodies of State Administration System
The bodies of the state administration system shall be the ministries, as well as other bodies subordinate to the Government, the Prime Minister and ministries, the procedure for the formation and powers whereof shall be prescribed by law.
Article 160. Implementation of the Territorial Policy of the Government
1. The Government shall implement its territorial policy in marzes through marz governors.
2. Marz governors shall be appointed and dismissed by the Government. Marz governors shall co ordinate the activities of the territorial subdivisions of state administration bodies, except for the cases prescribed by law.
3. Specifics of territorial administration in Yerevan shall be prescribed by law.
Article 161. Public Council
The Public Council shall be an advisory body of the Government. The procedure for the formation and rules of operation of the Public Council shall be prescribed by law.
CHAPTER 7
COURTS AND THE SUPREME JUDICIAL COUNCIL
Article 162. Administration of Justice
1. In the Republic of Armenia, justice shall be administered only by courts in compliance with the
Constitution and laws.
2. Any interference with the administration of justice shall be prohibited.
Article 163. Courts
1. The Constitutional Court, the Court of Cassation, courts of appeal, courts of first instance of general jurisdiction, as well as the Administrative Court shall operate in the Republic of Armenia. Other specialised courts may be established in the cases provided for by law.
2. Establishment of extraordinary courts shall be prohibited.
Article 164. Status of a Judge
1. When administering justice, a judge shall be independent, impartial and act only in accordance with the
Constitution and laws.
2. A judge may not be held liable for the opinion expressed or judicial act rendered during administration of justice, except where there are elements of crime or disciplinary violation.
3. Criminal prosecution of a judge of the Constitutional Court with respect to the exercise of his or her powers may be initiated only upon the consent of the Constitutional Court. A judge of the Constitutional Court may not be deprived of liberty, with respect to the exercise of his or her powers, without the consent of the Constitutional Court, except where he or she has been caught at the time of or immediately after committing a criminal offence. In this case, deprivation of liberty may not last more than seventy-two
hours. The Chairperson of the Constitutional Court shall be immediately notified of the deprivation of liberty of a judge of the Constitutional Court.
4. Criminal prosecution of a judge with respect to the exercise of his or her powers may be initiated only upon the consent of the Supreme Judicial Council. A judge may not be deprived of liberty, with respect to the exercise of his or her powers, without the consent of the Supreme Judicial Council except where he or she has been caught at the time of or immediately after committing a criminal offence. In this case, deprivation of liberty may not last more than seventy-two hours. The Chairperson of the Supreme Judicial Council shall be immediately notified of the deprivation of liberty of a judge.
5. The grounds and procedure for subjecting a judge to disciplinary liability shall be prescribed by the Law
on the Constitutional Court and the Judicial Code.
6. A judge may not hold any position not related to his or her status in other state or local self-government bodies, any position in commercial organisations, or engage in entrepreneurial activities or perform other paid work, except for scientific, educational and creative work. The Law on the Constitutional Court and the Judicial Code may prescribe additional incompatibility requirements.
7. A judge may not engage in political activities.
8. The powers of a judge shall discontinue upon expiry of the term of powers thereof, in cases of loss of citizenship of the Republic of Armenia or acquisition of citizenship of another State, entry into force of a criminal judgment of conviction rendered against him or her, termination of criminal prosecution on non- acquitting grounds, entry into force of a civil judgment on declaring him or her as having no active legal capacity, as missing or dead, in case of his or her resignation or death.
9. In cases of violation of incompatibility requirements, engaging in political activities, impossibility of holding office for health reasons, in case of committing essential disciplinary violation the powers of a judge of the Constitutional Court shall be terminated upon the decision of the Constitutional Court, whereas the powers of a judge — upon the decision of the Supreme Judicial Council.
10. The remuneration of a judge shall be determined in compliance with his or her high status and responsibility. The amount of remuneration of a judge shall be prescribed by law.
11. Details related to the status of judges shall be prescribed by the Law on the Constitutional Court and the Judicial Code.
Article 165. Requirements Set Forth for the Candidates for Judges
1. A lawyer with higher education, having attained the age of forty, holding citizenship of only the Republic of Armenia, having the right of suffrage, with high professional qualities and at least fifteen years of professional work experience may be elected as a judge of the Constitutional Court.
2. A lawyer with higher education, having attained the age of forty, holding citizenship of only the Republic
of Armenia, having the right of suffrage, with high professional qualities and at least ten years of professional work experience may be appointed as a judge of the Court of Cassation.
3. A lawyer with higher education, holding citizenship of only the Republic of Armenia, having the right of suffrage may be appointed as a judge of a court of first instance and a court of appeal.
4. The candidates for judges must have command of the Armenian language.
5. The Law on the Constitutional Court and the Judicial Code may prescribe additional requirements to the candidates for judges.
Article 166. Procedure for Election and Appointment of Judges
1. Judges of the Constitutional Court shall be elected by the National Assembly for a term of twelve years, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies. The Constitutional Court shall be
composed of nine judges, of which three judges shall be elected upon recommendation of the President of the Republic, three judges upon recommendation of the Government, and three judges upon recommendation of the General Assembly of Judges. The General Assembly of Judges may nominate only judges. The same person may be elected as a judge of the Constitutional Court only once.
2. The Constitutional Court shall elect the Chairperson and Deputy Chairperson of the Constitutional
Court from among its members for a term of six years, without the right to be re-elected.
3. Judges of the Court of Cassation shall, upon recommendation of the National Assembly, be appointed by the President of the Republic. The National Assembly shall elect the nominated candidate by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, from among the three candidates nominated by the Supreme Judicial Council for each seat of a judge.
4. The chairpersons of the chambers of the Court of Cassation shall be appointed by the President of the Republic, upon recommendation of the Supreme Judicial Council, from among the members of corresponding chamber, for a term of six years. The same person may be elected as chairperson of a chamber of the Court of Cassation only once.
5. The National Assembly shall elect the Chairperson of the Court of Cassation, by majority of votes of the total number of Deputies, upon recommendation of the Supreme Judicial Council, from among the members of the Court of Cassation, for a term of six years. The same person may be elected as Chairperson of the Court of Cassation only once.
6. Judges of the courts of first instance and courts of appeal shall be appointed by the President of the
Republic, upon recommendation of the Supreme Judicial Council.
7. The chairpersons of the courts of first instance and courts of appeal shall be appointed by the President of the Republic, upon recommendation of the Supreme Judicial Council, from among the members of the corresponding court, for a term of three years. The chairperson of the court may not be re-appointed to this position within three years following the expiry of his or her term of office.
8. Judges shall hold office until attaining the age of sixty-five, whereas judges of the Constitutional Court
— until attaining the age of seventy.
9. Details related to the election and appointment of judges shall be prescribed by the Law on the
Constitutional Court and the Judicial Code.
Article 167. The Constitutional Court
1. Constitutional justice shall be administered by the Constitutional Court, ensuring the supremacy of the
Constitution.
2. When administering justice the Constitutional Court shall be independent and shall abide by only the
Constitution.
3. The powers of the Constitutional Court shall be prescribed by the Constitution, whereas the procedure for the formation and rules of operation thereof shall be prescribed by the Constitution and the Law on the Constitutional Court.
Article 168. Powers of the Constitutional Court
The Constitutional Court, as prescribed by the Law on the Constitutional Court, shall:
(1) determine the compliance of laws, decisions of the National Assembly, decrees and executive orders of the President of the Republic, decisions of the Government and the Prime Minister, and secondary regulatory legal acts with the Constitution;
(2) prior to the adoption of draft amendments to the Constitution, as well as draft legal acts put to referendum, determine the compliance thereof with the Constitution;
(3) prior to the ratification of an international treaty, determine the compliance of the commitments enshrined therein with the Constitution;
(4) settle disputes arising between constitutional bodies with respect to the constitutional powers thereof; (5) settle disputes related to decisions adopted upon the results of a referendum, those of the elections of the National Assembly and President of the Republic;
(6) render a decision on termination of the powers of a Deputy;
(7) render an opinion on the existence of grounds for removing the President of the Republic from office; (8) render a decision on the impossibility of exercising the powers of the President of the Republic;
(9) decide on the issue of subjecting a judge of the Constitutional Court to disciplinary liability; (10) decide on termination of the powers of a judge of the Constitutional Court;
(11) decide on giving consent for initiating criminal prosecution against a judge of the Constitutional Court or depriving him or her of liberty with respect to the exercise of his or her powers;
(12) render a decision, in the cases prescribed by law, on suspending or prohibiting the activities of a political party.
Article 169. Applying to the Constitutional Court
1. The following may apply to the Constitutional Court:
(1) the National Assembly — in the cases prescribed by point 12 of Article 168 of the Constitution, and in the case prescribed by point 7 of Article 168 of the Constitution upon the decision adopted by majority of votes of the total number of Deputies, whereas in the case prescribed by point 10 of Article 168 of the Constitution upon the decision adopted by at least three fifths of votes of the total number of Deputies;
(2) at least one fifth of the total number of Deputies — in the cases prescribed by points 1, 4 and 6 of
Article 168 of the Constitution;
(3) a faction of the National Assembly — in respect of disputes related to decisions adopted upon the results of a referendum and those of the election of the President of the Republic;
(4) the President of the Republic — in the cases prescribed by part 1 of Article 129, part 2 of Article 139, Article 150, as well as points 1 and 4 of Article 168 of the Constitution;
(5) the Government — in the cases prescribed by points 1, 4, 8 and 12 of Article 168 of the Constitution; (6) the Supreme Judicial Council — in the cases prescribed by point 4 of Article 168 of the Constitution; (7) local self-government bodies — with regard to compliance with the Constitution of regulatory legal
acts listed in point 1 of Article 168 of the Constitution, violating their constitutional rights, as well as in the
cases prescribed by point 4 of Article 168 of the Constitution;
(8) everyone — under a specific case where the final act of court is available, all judicial remedies have been exhausted, and he or she challenges the constitutionality of the relevant provision of a regulatory legal act applied against him or her upon this act, which has led to the violation of his or her basic rights and freedoms enshrined in Chapter 2 of the Constitution, taking into account also the interpretation of the respective provision in law enforcement practice;
(9) the Prosecutor General — in respect of the constitutionality of provisions of regulatory legal acts related to specific proceedings administered by the prosecutor’s office, as well as in the case prescribed by point 11 of Article 168 of the Constitution;
(10) the Human Rights Defender — in respect of the compliance of the regulatory legal acts listed in point
1 of Article 168 of the Constitution with the provisions of Chapter 2 of the Constitution;
(11) political parties or alliances of political parties having participated in the elections to the National Assembly — in respect of disputes related to decisions adopted upon the results of elections to the National Assembly;
(12) candidates for the President of the Republic — in respect of disputes related to decisions adopted upon the results of election of the President of the Republic;
(13) at least three judges of the Constitutional Court — in the case prescribed by point 9 of Article 168 of
the Constitution.
2. The National Assembly shall, in the cases prescribed by point 2 of Article 168 of the Constitution, apply to the Constitutional Court in respect of amendments to the Constitution, membership in supranational international organisations, or territorial changes. The authorised representative of a popular initiative
shall apply to the Constitutional Court with regard to the issue of a draft law put to referendum upon popular initiative.
3. In the case prescribed by point 3 of Article 168 of the Constitution, the Government shall apply to the
Constitutional Court.
4. Courts shall apply to the Constitutional Court in respect of the constitutionality of the regulatory legal
act applicable in a specific case they are seized of, if they have reasonable doubts on the constitutionality thereof and find that the adjudication of the case is possible only through the application of the regulatory legal act.
5. In the case prescribed by point 6 of Article 168 of the Constitution, the Council of the National
Assembly shall apply to the Constitutional Court.
6. The details related to the procedure for applying to the Constitutional Court shall be prescribed by the
Law on the Constitutional Court.
7. The Constitutional Court shall examine a case only in case of availability of the relevant application.
Article 170. Decisions and Opinions of the Constitutional Court
1. The Constitutional Court shall adopt decisions and opinions.
2. The decisions and opinions of the Constitutional Court shall be final and shall enter into force upon their promulgation.
3. The Constitutional Court may, upon its decision, prescribe a later time period for repealing a regulatory legal act or a part thereof not complying with the Constitution.
4. The Constitutional Court shall render decisions on the issues provided for by Article 168 of the Constitution, except for the issue provided for by point 7, whereas it shall render opinions on the issue provided for by point 7 of Article 168.
5. Decisions on the issues provided for by points 10 and 12 of Article 168 of the Constitution, as well as opinions shall be adopted by at least two thirds of votes of the total number of judges of the Constitutional
Court; the other decisions shall be adopted by majority of votes of the total number thereof.
6. Where the opinion of the Constitutional Court is negative, the issue shall be excluded from the examination of the competent authority.
Article 171. The Court of Cassation
1. In the Republic of Armenia the supreme court instance shall be the Court of Cassation, except for the field of constitutional justice.
2. The Court of Cassation, by way of revision of judicial acts within the scope of powers prescribed by law, shall:
(1) ensure the uniform application of laws or other regulatory legal acts; (2) eliminate the fundamental violations of human rights and freedoms.
Article 172. The Courts of Appeal
The courts of appeal shall be the court instance reviewing, within the scope of powers prescribed by law, the judicial acts of the courts of first instance.
Article 173. The Supreme Judicial Council
The Supreme Judicial Council shall be an independent state body that guarantees the independence of courts and judges.
Article 174. Composition and Procedure for the Formation of the Supreme Judicial Council
1. The Supreme Judicial Council shall be composed of ten members.
2. Five members of the Supreme Judicial Council shall be elected by the General Assembly of Judges, from among judges having at least ten years of experience as a judge. Judges from all court instances must be included in the Supreme Judicial Council. A member elected by the General Assembly of Judges may not act as chairperson of a court or chairperson of a chamber of the Court of Cassation.
3. Five members of the Supreme Judicial Council shall be elected by the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, from among academic lawyers and other prominent lawyers holding citizenship of only the Republic of Armenia, having the right of suffrage, with high professional qualities and at least fifteen years of professional work experience. The member elected by the National Assembly may not be a judge.
4. Members of the Supreme Judicial Council shall be elected for a term of five years, without the right to be re-elected.
5. The Judicial Code may prescribe incompatibility requirements for the members of the Supreme Judicial
Council elected by the National Assembly.
6. The Judicial Code may prescribe a requirement on the suspension of powers of judge-members while holding office in the Supreme Judicial Council.
7. The Supreme Judicial Council shall, within the time limits and under the procedure prescribed by the Judicial Code, elect a Chairperson of the Council, successively from among the members elected by the General Assembly of Judges and the National Assembly.
8. Details related to the formation of the Supreme Judicial Council shall be prescribed by the Judicial
Code.
Article 175. Powers of the Supreme Judicial Council
1. The Supreme Judicial Council shall:
(1) draw up and approve the lists of candidates for judges, including candidates subject to promotion; (2) propose to the President of the Republic the candidates for judges subject to appointment, including those subject to appointment by way of promotion;
(3) propose to the President of the Republic the candidates for chairpersons of courts and the candidates
for chairpersons of chambers of the Court of Cassation, subject to appointment;
(4) propose to the National Assembly the candidates for judges and for Chairperson of the Court of
Cassation;
(5) decide on the issue of secondment of judges to another court;
(6) decide on giving consent for initiating criminal prosecution against a judge or depriving him or her of liberty with respect to the exercise of his or her powers;
(7) decide on the issue of subjecting a judge to disciplinary liability; (8) decide on the issue of terminating the powers of judges;
(9) approve its estimate of expenditures as well as those of the courts, and submit them to the
Government, in order to include them in the Draft State Budget as prescribed by law; (10) form its staff in accordance with law.
2. In case of discussing the issue of subjecting a judge to disciplinary liability, as well as in other cases prescribed by the Judicial Code, the Supreme Judicial Council shall act as a court.
3. The Supreme Judicial Council shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, adopt secondary regulatory legal acts.
4. Other powers and rules of operation of the Supreme Judicial Council shall be prescribed by the Judicial
Code.
CHAPTER 8
PROSECUTOR'S OFFICE AND INVESTIGATION BODIES
Article 176. Prosecutor’s Office
1. The Prosecutor's Office shall be a unified system, headed by the Prosecutor General.
2. The Prosecutor's Office, in the cases and under the procedure prescribed by law, shall: (1) instigate criminal prosecution;
(2) exercise oversight over the lawfulness of pre-trial criminal proceedings; (3) pursue a charge at court;
(4) appeal against the civil judgments, criminal judgments and decisions of courts;
(5) exercise oversight over the lawfulness of applying punishments and other coercive measures.
3. The Prosecutor's Office shall, in exclusive cases and under the procedure prescribed by law, bring an action to court with regard to protection of state interests.
4. The Prosecutor’s Office shall act within the scope of powers vested therein by the Constitution, on the basis of law.
5. The procedure for the formation and rules of operation of the Prosecutor's Office shall be prescribed by law.
Article 177. The Prosecutor General
1. The Prosecutor General shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years. The same person may not be elected as Prosecutor General for more than two consecutive terms.
2. A lawyer with higher education, having attained the age of thirty-five, holding citizenship of only the Republic of Armenia, having the right of suffrage, with high professional qualities and at least ten years of professional work experience may be elected as Prosecutor General. The law may prescribe additional requirements for the Prosecutor General.
3. The National Assembly may, in the cases prescribed by law, remove the Prosecutor General from office by at least three fifths of votes of the total number of Deputies.
Article 178. Investigation Bodies
1. Investigation bodies shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, organise and implement pre-trial criminal proceedings.
2. The status, powers, procedure for the formation and rules of operation of investigation bodies shall be prescribed by law.
CHAPTER 9
LOCAL SELF-GOVERNANCE
Article 179. Right to Local Self-Governance
1. Local self-governance shall be the right and capacity of local self-government bodies to decide, under their own responsibility, on public issues of community importance — in the interests of residents of the community and in compliance with the Constitution and laws.
2. Local self-governance shall be exercised in communities.
Article 180. Community
1. Community shall be the entirety of residents within one or several settlements.
2. Community shall be a legal person under public law.
Article 181. Elections of Local Self-Government Bodies
1. Local self-government bodies shall be the Council of Elders and the head of community, which shall be elected for a term of five years. Direct or indirect election of the head of community may be prescribed by the Electoral Code. In case of direct election of the head of community, the principles of electoral law prescribed by Article 7 of the Constitution shall apply.
2. The procedure for elections of local self-government bodies shall be prescribed by the Electoral Code.
Article 182. Community Tasks, and Powers of Local Self-Government Bodies
1. Local self-government bodies shall have own powers, for the purpose of performing the mandatory and voluntary tasks of a community, as well as those delegated by the State. The mandatory tasks of a community shall be prescribed by law, whereas voluntary tasks shall be prescribed upon decisions of the Council of Elders of a community.
2. The powers of state bodies may, for the purpose of more effective implementation thereof, be delegated by law to local self-government bodies.
3. The Council of Elders of a community shall, as prescribed by law, adopt secondary regulatory legal acts subject to enforcement within the territory of the community.
4. The head of community shall execute the decisions of the Council of Elders of the community, shall carry out the general management of the staff of community. The head of community shall be responsible before the Council of Elders of the community.
5. The powers of local self-government bodies shall be prescribed by law.
Article 183. Direct Participation in the Administration of Community Affairs
1. Residents of a community may directly participate in the administration of community affairs, by resolving public issues of community importance through a local referendum.
2. The procedure for holding a local referendum, as well as other ways of direct participation of residents of a community in the administration of community affairs shall be prescribed by law.
Article 184. Community Ownership
1. A community shall have the right of ownership over land as well as other property.
2. The land located in the territory of a community shall be under the ownership of the community, except for the land owned by the State as well as by natural and legal persons.
3. The Council of Elders of a community shall dispose of the community property as prescribed by law.
Article 185. Community Budget, Local Taxes, Duties and Payments
1. A community shall have its own budget which shall be approved by the Council of Elders of the community upon submission of the head of community.
2. The procedure for community budget revenue formation and expenditures shall be prescribed by law.
3. The Council of Elders of a community shall establish local taxes and duties within the scope of the rates prescribed by law.
4. The Council of Elders of a community may establish payments to be made to the community budget for the services rendered by the community.
Article 186. Financing of Community
1. With a view of performing the mandatory tasks of a community, the law shall prescribe tax and non-tax sources which are necessary for ensuring the implementation of these tasks.
2. The powers delegated to communities by the State shall be subject to mandatory financing from the
State Budget.
3. The State shall, to the extent possible, allocate funds aimed at ensuring the proportional development of communities.
Article 187. Local Self-Governance in Yerevan
Yerevan is a community. The specifics of local self-governance in Yerevan shall be prescribed by law.
Article 188. Legal and Professional Oversight
1. The authorised body of the Government shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, exercise legal oversight over the implementation of the own tasks of a community.
2. The authorised bodies of the Government shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, exercise legal and professional oversight over the implementation of the powers delegated by the State.
Article 189. Inter-Community Unions
1. With a view of raising the efficiency of local self-governance, the Councils of Elders of communities may establish inter-community unions. In view of public interests, inter-community unions may be established also by law, upon recommendation of the Government.
2. An inter-community union may exercise only the powers reserved thereto by law or by the decisions of the Councils of Elders of communities. An inter-community union shall be a legal person under public law.
Article 190. Merger and Division of Communities
In view of public interests, communities may be merged or divided by law. When adopting a relevant law, the National Assembly shall be obliged to hear the opinion of these communities.
CHAPTER 10
HUMAN RIGHTS DEFENDER
Article 191. Functions and Powers of the Human Rights Defender
1. The Human Rights Defender shall be an independent official who observes the maintenance of human rights and freedoms on the part of state and local self-government bodies and officials, whereas in the cases prescribed by the Law on the Human Rights Defender — also on the part of organisations, as well as contributes to the restoration of violated rights and freedoms and improvement of the regulatory legal acts related to human rights and freedoms.
2. The Human Rights Defender shall submit to the National Assembly an annual communication on his or her activities and state of protection of human rights and freedoms. The communication may contain recommendations regarding legislative measures or measures of other nature.
3. State and local self-government bodies and officials shall be obliged to provide the Human Rights
Defender, as prescribed by law, the necessary documents, information and clarifications, as well as assist in the activities thereof.
4. Other powers of the Human Rights Defender shall be prescribed by the Law on the Human Rights
Defender.
Article 192. Election of the Human Rights Defender
1. The Human Rights Defender shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years.
2. Everyone with higher education, complying with the requirements set forth for a Deputy and enjoying high reputation among the public may be elected as Human Rights Defender.
Article 193. Guarantees for the Activities of the Human Rights Defender
1. The right of immunity prescribed for a Deputy shall extend to the Human Rights Defender. The National
Assembly shall decide on giving consent for instigating criminal prosecution against the Human Rights
Defender or depriving him or her of liberty by at least three fifths of votes of the total number of Deputies.
2. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the Human Rights Defender.
3. The Human Rights Defender may not, during his or her term of powers, hold membership in any political party or otherwise engage in political activities. He or she must show political restraint in public speeches.
4. The State shall ensure due financing of the activities of the Human Rights Defender.
5. The powers of the Human Rights Defender shall discontinue upon expiry of the term of his or her powers, in cases of loss of citizenship of the Republic of Armenia or acquisition of citizenship of another State, entry into force of a criminal judgment of conviction rendered against him or her, entry into force of a civil judgment on declaring him or her as having no active legal capacity, as missing or dead, in case of his or her death or resignation.
6. Other guarantees for the activities of the Human Rights Defender shall be prescribed by the Law on the
Human Rights Defender.
CHAPTER 11
CENTRAL ELECTORAL COMMISSION
Article 194. Functions and Powers of the Central Electoral Commission and the System of Electoral
Commissions
1. The Central Electoral Commission shall be an independent state body, which organises the elections of the National Assembly and local self-government bodies, referenda, as well as exercises supervision over the lawfulness thereof.
2. The Central Electoral Commission shall, in the cases and under the procedure prescribed by law, adopt secondary regulatory legal acts.
3. The Central Electoral Commission shall submit to the National Assembly a communication on its activities.
4. The system of electoral commissions, the powers, procedure for the formation and rules of operation, guarantees for the activities of electoral commissions shall be prescribed by the Electoral Code.
Article 195. Composition and Procedure for the Formation of the Central Electoral Commission
1. The Central Electoral Commission shall be composed of seven members.
2. The Chairperson and other members of the Central Electoral Commission shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years. The same person may not be elected as a member, including as Chairperson, of the Central Electoral Commission for more than two consecutive terms.
3. Everyone with higher education and complying with the requirements set forth for a Deputy may be elected as a member of the Central Electoral Commission.
4. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the members of the Central
Electoral Commission. The law may prescribe additional incompatibility requirements therefor.
5. The members of the Central Electoral Commission may not, during their terms of powers, hold membership in any political party or otherwise engage in political activities. They must show political restraint in public speeches.
6. In case of violation of any of the conditions referred to in parts 4 and 5 of this Article, the powers of a member of the Central Electoral Commission shall be terminated by the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies.
CHAPTER 12
TELEVISION AND RADIO COMMISSION Article 196. Functions and Powers of the Television and Radio Commission
1. The Television and Radio Commission shall be an independent state body, which ensures the
freedom, independence and plurality of broadcasting media, exercises supervision over the activities of television and radio companies.
2. The Television and Radio Commission shall allocate air frequencies on public and competitive basis.
3. The Television and Radio Commission shall exercise supervision over the diversity of informational,
educational, cultural and entertainment programmes on public television and radio.
4. The Television and Radio Commission shall submit to the National Assembly an annual communication on its activities and on the state of freedom of information on television and radio.
5. The Television and Radio Commission shall adopt secondary regulatory legal acts in the cases and under the procedure prescribed by law.
6. The powers, rules of operation and guarantees for the activities of the Television and Radio
Commission shall be prescribed by law.
Article 197. Composition and Procedure for the Formation of Television and Radio Commission
1. The Television and Radio Commission shall be composed of seven members.
2. Members of the Television and Radio Commission shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years. The Television and Radio Commission shall elect a Chairperson of the Commission from among its members. The same person may not be elected
as a member, including as Chairperson, of the Television and Radio Commission for more than two consecutive terms.
3. Everyone who has higher education, complies with the requirements set forth for a Deputy, who is a prominent specialist in the field of mass media may be elected as a member of the Television and Radio Commission. The law may prescribe additional requirements to the members of the Commission.
4. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the members of the Television and Radio Commission. The law may prescribe additional incompatibility requirements therefor.
5. Members of the Television and Radio Commission may not, during their terms of powers, hold membership in any political party or otherwise engage in political activities. They must show political restraint in public speeches.
6. In case of violation of any of the conditions referred to in parts 4 and 5 of this Article, the powers of a member of the Television and Radio Commission shall be terminated by the National Assembly, by at
least three fifths of votes of the total number of Deputies.
CHAPTER 13
AUDIT CHAMBER
Article 198. Functions and Powers of the Audit Chamber
1. The Audit Chamber shall be an independent state body, which conducts audit, in the field of public finance and ownership, over the lawfulness and effectiveness of the use of State Budget and community budgets funds, loans and credits received, as well as state- and community-owned property. The Audit Chamber shall be entitled to conduct inspections of legal persons only in the cases prescribed by law.
2. The Audit Chamber shall act on the basis of the action plan approved thereby.
3. The Audit Chamber shall submit to the National Assembly: (1) an annual communication on the activities thereof;
(2) the opinion on the State Budget performance; (3) current opinions in the cases prescribed by law.
4. The powers, rules of operation and guarantees for the activities of the Audit Chamber shall be prescribed by law.
Article 199. Composition and Procedure for the Formation of Audit Chamber
1. The Audit Chamber shall be composed of seven members.
2. The Chairperson and other members of the Audit Chamber shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years. The same person may not be elected as a member, including as Chairperson, of the Audit Chamber for more than two consecutive terms.
3. Everyone with higher education and complying with the requirements set forth for a Deputy may be elected as a member of the Audit Chamber. The law may prescribe additional requirements to the members of the Audit Chamber.
4. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the members of the Audit
Chamber. The law may prescribe additional incompatibility requirements therefor.
5. Members of the Audit Chamber may not, during their terms of powers, hold membership in any political party or otherwise engage in political activities. They must show political restraint in public speeches.
6. In case of violation of any of the conditions referred to in parts 4 and 5 of this Article, the powers of a
member of the Audit Chamber shall be terminated by the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies.
CHAPTER 14
CENTRAL BANK Article 200. Main Objectives and Functions of the Central Bank
1. The national bank of the Republic of Armenia shall be the Central Bank. The Central Bank shall be
independent when performing the functions vested therein by the Constitution and law.
2. The main objective of the Central Bank is to ensure price and financial stability.
3. The Central Bank shall develop, approve and implement monetary policy programmes.
4. The Central Bank shall issue the currency of the Republic of Armenia — the Armenian Dram.
5. The Central Bank shall adopt secondary regulatory legal acts in the cases and under the procedure prescribed by law.
6. The Central Bank shall submit to the National Assembly an annual communication on its activities.
7. Other objectives, tasks, rules of operation and guarantees for the activities of the Central Bank shall be prescribed by law.
Article 201. Chairperson and the Board of the Central Bank
1. The Board of the Central Bank shall be composed of the Chairperson of the Central Bank, two deputies thereof and five members. The Chairperson of the Central Bank shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, for a term of six years. The same person may
not be elected as Chairperson of the Central Bank for more than two consecutive terms. The other members of the Board of the Central Bank shall be elected by the National Assembly, upon recommendation of the competent standing committee of the National Assembly, by majority of votes of the total number of Deputies, for a term of six years.
2. Everyone with higher education and complying with the requirements set forth for a Deputy may be elected as a member of the Board of the Central Bank. The law may prescribe additional requirements to the members of the Board of the Central Bank.
3. The incompatibility requirements prescribed for a Deputy shall extend to the Chairperson of the Central Bank and other members of the Board. The Chairperson of the Central Bank and other members of the Board shall be entitled to hold positions, by virtue of their status, in commercial organisations and foundations.
4. Members of the Board of the Central Bank may not, during their terms of office, hold membership in any political party or otherwise engage in political activities. They must show political restraint in public speeches.
5. In case of violation of any of the conditions referred to in parts 3 and 4 of this Article, the powers of the Chairperson of the Central Bank shall be terminated by the National Assembly, by at least three fifths of votes of the total number of Deputies, whereas those of the other members — by majority of votes of the total number of Deputies.
6. The powers of the Chairperson of the Central Bank, deputy chairpersons and members of the Board shall be prescribed by law.
CHAPTER 15
ADOPTION OF AND AMENDMENT TO THE CONSTITUTION, AND REFERENDUM
Article 202. Adoption of and Amendment to the Constitution
1. The Constitution and amendments to Chapters 1-3, 7, 10 and 15 of the Constitution, as well as to Article 88, to the first sentence of part 3 of Article 89, to part 1 of Article 90, to part 2 of Article 103, to Articles 108, 115, 119-120, 123-125, 146, 149 and 155, and to part 4 of Article 200 of the Constitution shall be adopted only through a referendum. At least one third of the total number of Deputies, the Government or two hundred thousand citizens having the right of suffrage shall have the right to the initiative of adopting or amending the Constitution. The National Assembly shall adopt the decision on
putting the draft to referendum by at least two thirds of votes of the total number of Deputies.
2. Except for the Articles specified in part 1 of this Article, amendments to other Articles of the
Constitution shall be adopted by the National Assembly, by at least two thirds of votes of the total number of Deputies. At least one fourth of the total number of Deputies, the Government or one hundred fifty thousand citizens having the right of suffrage shall have the right to corresponding initiative.
3. In case the National Assembly does not adopt the draft of the amendments to the Constitution provided for in part 2 of this Article, it may be put to referendum upon the decision adopted by at least three fifths of votes of the total number of Deputies.
Article 203. Non-Amendable Articles of the Constitution
Articles 1, 2, 3 and 203 of the Constitution shall not be subject to amendment.
Article 204. Referendum on the Draft Law Submitted Upon Popular Initiative
1. If the National Assembly rejects the adoption of the draft law submitted under the procedure prescribed by part 6 of Article 109 of the Constitution, then the draft shall be put to referendum where an additional three hundred thousand citizens having the right of suffrage join the initiative of adopting the draft law, within a period of sixty days following the rejection, and where the Constitutional Court recognizes the given draft as complying with the Constitution. The Central Electoral Commission shall approve the validity of the signatures of the participants of the popular initiative.
2. Laws adopted through a referendum may be amended only through a referendum. Such amendments may be made at least one year after the adoption of the respective law.
3. Draft laws concerning the subject matter of legal regulation of constitutional laws, the State Budget, taxes, duties, other compulsory payments, amnesty, State defence and security, international treaties, as well as other issues prescribed by the Law on Referendum may not be put to referendum.
Article 205. Referenda on Accession by the Republic of Armenia to Supranational International
Organisations and on Territorial Changes of the Republic of Armenia
1. The issues related with the accession by the Republic of Armenia to supranational international organisations, as well as those related with territorial changes of the Republic of Armenia shall be resolved through referenda.
2. The decision on holding a referendum in the case prescribed by part 1 of this Article shall, upon recommendation of the Government, be adopted by the National Assembly, by majority of votes of the total number of Deputies.
Article 206. Calling a Referendum
The President of the Republic shall call a referendum within a period of three days following the adoption by the Constitutional Court of a decision on compliance with the Constitution of a draft law submitted upon popular initiative, as well as the adoption by the National Assembly of a decision on holding a referendum. The referendum shall be held not earlier than fifty and not later than sixty-five days after calling a referendum.
Article 207. Adoption of an Act Put to Referendum
An act put to referendum shall be adopted in case more than half of the participants of the referendum, but not less than one fourth of citizens with the right to participate in referenda, have voted in favour.
Article 208. Prohibition on Holding a Referendum
Referendum shall not be held during martial law or state of emergency.
CHAPTER 16
FINAL AND TRANSITIONAL PROVISIONS Article 209. Entry into Force of Individual Provisions of the Constitution
1. Chapters 1-3, part 2 of Article 103, Chapter 9, except for the provision of the last sentence of part 4 of
Article 182, as well as Chapter 10 of the Constitution shall enter into force on the day following the
promulgation of the amendments to the Constitution in the Official Journal of the Republic of Armenia.
2. The provisions of Chapter 4 of the Constitution with the amendments of 2005, except for Article 83.5, shall have effect until the opening day of the first session of subsequent convocation of the National Assembly.
3. The provisions of Articles 88, 90-102, parts 1, 3 and 4 of Article 103, Articles 104-107, 109-112, part 1 of Article 113, Articles 114, 116 and 121 shall enter into force from the opening day of the first session of subsequent convocation of the National Assembly. Starting from the opening day of the first session of subsequent convocation of the National Assembly until the newly-elected President of the Republic assumes office, the provisions of relevant Articles prescribed by the Constitution with the amendments of
2005 shall continue having effect.
4. Article 89 of the Constitution, as well as Chapter 11 of the Constitution shall enter into force from 1
June 2016.
5. The provision of the last sentence of part 4 of Article 182 of the Constitution shall enter into force from
1 January 2017.
6. The provisions of Article 108, part 2 of Article 113, Articles 115, 117-120 and 122, as well as Chapters
5-8, 12-15 shall enter into force on the day the newly-elected President of the Republic assumes office. Theretofore, the relevant provisions of the Constitution with the amendments of 2005 shall continue having effect.
Article 210. Bringing Laws into Compliance with the Amendments of the Constitution
1. The Electoral Code shall be brought into compliance with the Constitution and shall enter into force from 1 June 2016.
2. The Rules of Procedure of the National Assembly, the Constitutional Law on Political Parties and the Constitutional Law on the Human Rights Defender shall be brought into compliance with the Constitution and shall enter into force prior to the opening day of the first session of subsequent convocation of the National Assembly.
3. Other constitutional laws shall be brought into compliance with the Constitution and shall enter into force on the day the newly-elected President of the Republic assumes office.
4. The Law on Local Self-Governance shall be brought into compliance with the Constitution and shall enter into force from 1 January 2017.
5. The Laws on Prosecutor’s Office, on Television and Radio, on Audit Chamber, and on Central Bank shall be brought into compliance with the Constitution and shall enter into force on the day the newly- elected President of the Republic assumes office.
Article 211. Time Period for the Election of President of the Republic
First elections of the President of the Republic shall, as prescribed by Article 125 of the Constitution, be held not earlier than forty and not later than thirty days prior to the expiry of powers of the President of the Republic. The candidate having received a greater number of votes in the third round of election of the President of the Republic shall be elected as President of the Republic.
Article 212. Resignation of the Government
The Government shall submit its resignation on the day the newly-elected President of the Republic assumes office. The President of the Republic shall immediately accept the resignation of the Government.
Article 213. Holding Office on the Part of the Members and Chairperson of the Constitutional Court
The Chairperson and members of the Constitutional Court appointed prior to the entry into force of Chapter 7 of the Constitution shall continue holding office until the expiry of the term of their powers specified in the Constitution with the amendments of 2005. After entry into force of Chapter 7 of the Constitution, the nominations for vacant positions of judges of the Constitutional Court shall be made successively by the President of the Republic, the General Assembly of Judges, and the Government.
Article 214. Formation of the Supreme Judicial Council
1. The Supreme Judicial Council shall, in conformity with Article 174 of the Constitution, be formed after entry into force of relevant provisions of the Judicial Code, not later than one month prior to the expiry of the powers of the President of the Republic.
2. The powers of the members of the Council of Justice shall discontinue, whereas the Supreme Judicial
Council shall assume its powers on the day of expiry of the powers of the President of the Republic.
3. The National Assembly and the General Assembly of Judges shall each elect the corresponding three
members of the first composition of the Supreme Judicial Council for a term of five years, whereas the two members for a term of three years.
Article 215. Holding Office on the Part of Judges, Chairpersons of Courts and Chairpersons of Chambers of the Court of Cassation
1. The judges appointed prior to the entry into force of Chapter 7 of the Constitution shall continue holding office until the expiry of the term of their powers, specified in the Constitution with the amendments of
2005.
2. The chairpersons of courts and the chairpersons of chambers of the Court of Cassation appointed prior to the entry into force of Chapter 7 of the Constitution shall continue holding office until the appointment
or election of chairpersons of courts and chairpersons of chambers of the Court of Cassation under the procedure prescribed by Article 166 of the Constitution, which shall be carried out not later than within six months following the formation of the Supreme Judicial Council.
3. Where the chairpersons of courts appointed prior to the entry into force of Chapter 7 of the
Constitution, as well as the chairpersons of chambers of the Court of Cassation are not appointed as chairpersons of relevant courts and as chairpersons of chambers of the Court of Cassation under the procedure and within time limits prescribed by Article 166 of the Constitution, they shall continue holding office as judges in relevant courts.
Article 216. Holding Office on the Part of the Prosecutor General
The Prosecutor General appointed prior to the entry into force of Chapter 8 of the Constitution shall continue holding office until the expiry of the term of his or her powers, specified in the Constitution with the amendments of 2005.
Article 217. Holding Office on the Part of the Members of the Council of Elders of a Community and
Head of Community
The members of the Council of Elders of a community and head of community elected prior to the entry into force of Chapter 9 of the Constitution shall continue holding office until the expiry of the term of their powers, specified in the Constitution with the amendments of 2005. The provision prescribed in the last sentence of part 4 of Article 182 of the Constitution shall be applied after the elections of local self- government bodies, held following the entry into force of the Law on Local Self-Governance.
Article 218. Holding Office on the Part of the Human Rights Defender
The Human Rights Defender appointed prior to the entry into force of Chapter 10 of the Constitution shall continue holding office until the expiry of the term of his or her powers, specified in the Constitution with the amendments of 2005.
Article 219. Formation of the Central Electoral Commission
The Central Electoral Commission shall be formed prior to 1 November 2016, under the procedure prescribed by Chapter 11 of the Constitution. The powers of the members of the Central Electoral Commission appointed prior to the entry into force of Chapter 11 of the Constitution shall discontinue upon formation of the Central Electoral Commission.
Article 220. Holding Office on the Part of the Bodies Provided for by Chapters 12-14 of the Constitution
After entry into force of Chapters 12-14 of the Constitution, the members of the bodies provided for by these Chapters shall continue holding office until the expiry of the term of their powers, specified in the Constitution with the amendments of 2005 and laws. The members of the Control Chamber shall continue holding office as members of the Audit Chamber.”.
Article 2. The amendments to this Constitution shall enter into force from the day following its official promulgation.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ
ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Ընդունվել է 06.12.2015
Հոդված 1. 1995 թվականի հուլիսի 5-ի Հայաստանի Հանրապետության
Սահմանադրությունը՝ 2005 թվականի փոփոխություններով, շարադրել հետևյալ
խմբագրությամբ.
«Հայ ժողովուրդը, հիմք ընդունելով Հայաստանի անկախության մասին
հռչակագրում հաստատագրված հայոց պետականության հիմնարար սկզբունքները և
համազգային նպատակները, իրականացրած ինքնիշխան պետության
վերականգնման իր ազատասեր նախնիների սուրբ պատգամը, նվիրված հայրենիքի
հզորացմանը և բարգավաճմանը, ապահովելու համար սերունդների ազատությունը,
ընդհանուր բարեկեցությունը, քաղաքացիական համերաշխությունը, հավաստելով
հավատարմությունը համամարդկային արժեքներին, ընդունում է Հայաստանի
Հանրապետության Սահմանադրությունը:
ԳԼՈՒԽ 1
ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ԿԱՐԳԻ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ
Հոդված 1. Հայաստանի Հանրապետությունն ինքնիշխան,
ժողովրդավարական, սոցիալական, իրավական պետություն է:
Հոդված 2. Հայաստանի Հանրապետությունում իշխանությունը պատկանում է
ժողովրդին:
Ժողովուրդն իր իշխանությունն իրականացնում է ազատ ընտրությունների,
հանրաքվեների, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեuված պետական և
տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց միջոցով:
Իշխանության յուրացումը որևէ կազմակերպության կամ անհատի կողմից
հանցագործություն է:
2
Հոդված 3. Մարդը, նրա արժանապատվությունը, հիմնական
իրավունքները և ազատությունները
1. Հայաստանի Հանրապետությունում մարդը բարձրագույն արժեք է: Մարդու
անօտարելի արժանապատվությունն իր իրավունքների և ազատությունների
անքակտելի հիմքն է:
2. Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների
հարգումն ու պաշտպանությունը հանրային իշխանության պարտականություններն են:
3. Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու
հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող
իրավունք:
Հոդված 4. Իշխանությունների բաժանման և հավասարակշռման սկզբունքը
Պետական իշխանությունն իրականացվում է Սահմանադրությանը և
օրենքներին համապատասխան՝ օրենսդիր, գործադիր և դատական
իշխանությունների բաժանման ու հավասարակշռման հիման վրա:
Հոդված 5. Իրավական նորմերի աստիճանակարգությունը
1. Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ:
2. Oրենքները պետք է համապատասխանեն սահմանադրական օրենքներին,
իսկ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը՝ սահմանադրական
օրենքներին և օրենքներին:
3. Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերի
և օրենքների նորմերի միջև հակասության դեպքում կիրառվում են միջազգային
պայմանագրերի նորմերը:
Հոդված 6. Օրինականության սկզբունքը
1. Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար
անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար
լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:
2. Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն
ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են
3
օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
Լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության
սկզբունքին:
3. Օրենքները և ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերն ուժի մեջ
են մտնում օրենքով սահմանված կարգով հրապարակվելուց հետո:
Հոդված 7. Ընտրական իրավունքի սկզբունքները
Ազգային ժողովի և համայնքների ավագանիների ընտրությունները, ինչպես
նաև հանրաքվեներն անցկացվում են ընդհանուր, հավասար, ազատ և ուղղակի
ընտրական իրավունքի հիման վրա՝ գաղտնի քվեարկությամբ:
Հոդված 8. Գաղափարախոսական բազմակարծությունը և
բազմակուսակցական համակարգը
1. Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում են
գաղափարախոսական բազմակարծությունը և բազմակուսակցական համակարգը:
2. Կուսակցությունները կազմավորվում և գործում են ազատորեն:
Կուսակցությունների համար օրենքով երաշխավորվում են գործունեության հավասար
իրավական հնարավորություններ:
3. Կուսակցությունները նպաստում են ժողովրդի քաղաքական կամքի
ձևավորմանն ու արտահայտմանը:
4. Կուսակցությունների կառուցվածքը և գործունեությունը չեն կարող հակասել
ժողովրդավարական սկզբունքներին:
Հոդված 9. Տեղական ինքնակառավարման երաշխավորումը
Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է տեղական
ինքնակառավարումը` որպես ժողովրդավարության էական հիմքերից մեկը:
Հոդված 10. Սեփականության երաշխավորումը
4
1. Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և հավասարապես
պաշտպանվում են սեփականության բոլոր ձևերը:
2. Ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են:
Հոդված 11. Տնտեսական կարգը
Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական կարգի հիմքը սոցիալական
շուկայական տնտեսությունն է, որը հիմնված է մասնավոր սեփականության,
տնտեսական գործունեության ազատության, ազատ տնտեսական մրցակցության վրա
և պետական քաղաքականության միջոցով ուղղված է ընդհանուր տնտեսական
բարեկեցությանը և սոցիալական արդարությանը:
Հոդված 12. Շրջակա միջավայրի պահպանությունը և կայուն զարգացումը
1. Պետությունը խթանում է շրջակա միջավայրի պահպանությունը,
բարելավումը և վերականգնումը, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումը՝
ղեկավարվելով կայուն զարգացման սկզբունքով և հաշվի առնելով
պատասխանատվությունն ապագա սերունդների առջև:
2. Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է հոգ տանել շրջակա միջավայրի
պահպանության մասին:
Հոդված 13. Արտաքին քաղաքականությունը
Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականությունն
իրականացվում է միջազգային իրավունքի հիման վրա՝ բոլոր պետությունների հետ
բարիդրացիական, փոխշահավետ հարաբերություններ հաստատելու նպատակով:
Հոդված 14. Զինված ուժերը և պաշտպանությունը
1. Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերն ապահովում են
Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությունը, անվտանգությունը,
տարածքային ամբողջականությունը և սահմանների անձեռնմխելիությունը:
5
2. Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերը քաղաքական հարցերում
պահպանում են չեզոքություն և քաղաքացիական վերահսկողության ներքո են:
3. Յուրաքանչյուր քաղաքացի պարտավոր է oրենքով uահմանված կարգով
մասնակցել Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանությանը:
Հոդված 15. Մշակույթի, կրթության, գիտության խթանումը, հայոց լեզվի և
մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը
1. Պետությունը խթանում է մշակույթի, կրթության և գիտության զարգացումը:
2. Հայոց լեզուն և մշակութային ժառանգությունը պետության հոգածության և
պաշտպանության ներքո են։
Հոդված 16. Ընտանիքի պաշտպանությունը
Ընտանիքը, որպես հասարակության բնական և հիմնական բջիջ, բնակչության
պահպանման և վերարտադրման հիմք, ինչպես նաև մայրությունը և մանկությունը
պետության հատուկ պաշտպանության և հովանավորության ներքո են:
Հոդված 17. Պետությունը և կրոնական կազմակերպությունները
1. Հայաստանի Հանրապետությունում երաշխավորվում է կրոնական
կազմակերպությունների գործունեության ազատությունը:
2. Կրոնական կազմակերպություններն անջատ են պետությունից:
Հոդված 18. Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցին
1. Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչում է Հայաստանյայց առաքելական
սուրբ եկեղեցու՝ որպես ազգային եկեղեցու բացառիկ առաքելությունը հայ ժողովրդի
հոգևոր կյանքում, նրա ազգային մշակույթի զարգացման և ազգային ինքնության
պահպանման գործում:
2. Հայաստանի Հանրապետության և Հայաստանյայց առաքելական սուրբ
եկեղեցու հարաբերությունները կարող են կարգավորվել օրենքով:
Հոդված 19. Հայկական սփյուռքի հետ կապերը
6
1. Հայաստանի Հանրապետությունը հայկական սփյուռքի հետ իրականացնում
է համակողմանի կապերի զարգացմանը և հայապահպանմանն ուղղված
քաղաքականություն, նպաստում է հայրենադարձությանը:
2. Հայաստանի Հանրապետությունը միջազգային իրավունքի հիման վրա
նպաստում է այլ պետություններում հայոց լեզվի, հայկական պատմական և
մշակութային արժեքների պահպանմանը, հայ կրթական և մշակութային կյանքի
զարգացմանը։
Հոդված 20. Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն
Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:
Հոդված 21. Հայաստանի Հանրապետության խորհրդանիշերը
1. Հայաստանի Հանրապետության դրոշը եռագույն է՝ կարմիր, կապույտ,
նարնջագույն հորիզոնական հավասար շերտերով:
2. Հայաստանի Հանրապետության զինանշանն է. կենտրոնում՝ վահանի վրա,
պատկերված են Արարատ լեռը՝ Նոյյան տապանով, և պատմական Հայաստանի չորս
թագավորությունների զինանշանները։ Վահանը պահում են արծիվը և առյուծը, իսկ
վահանից ներքև պատկերված են սուր, ճյուղ, հասկերի խուրձ, շղթա և ժապավեն։
3. Դրոշի և զինանշանի մանրամասն նկարագրությունը սահմանվում է
օրենքով։
4. Հայաստանի Հանրապետության օրհներգը սահմանվում է օրենքով:
Հոդված 22. Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքը
Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքը Երևանն է:
ԳԼՈՒԽ 2
ՄԱՐԴՈՒ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑՈՒ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ
ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Հոդված 23. Մարդու արժանապատվությունը
7
Մարդու արժանապատվությունն անխախտելի է:
Հոդված 24. Կյանքի իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք:
2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել կյանքից:
3. Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել կամ ենթարկվել մահապատժի:
Հոդված 25. Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության
իրավունք:
2. Ֆիզիկական և հոգեկան անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է
սահմանափակվել միայն օրենքով՝ պետական անվտանգության,
հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման, հասարակական կարգի,
առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների և
ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
3. Բժշկության և կենսաբանության ոլորտներում մասնավորապես արգելվում են
եվգենիկական փորձերը, մարդու օրգաններն ու հյուսվածքները շահույթի աղբյուր
դարձնելը, մարդու վերարտադրողական կլոնավորումը:
4. Ոչ ոք չի կարող առանց իր ազատ և հստակ արտահայտած համաձայնության
ենթարկվել գիտական, բժշկական կամ այլ փորձերի: Մարդը նախապես
տեղեկացվում է նման փորձերի հնարավոր հետևանքների մասին:
Հոդված 26. Խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող
վերաբերմունքի կամ պատժի արգելքը
1. Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող
վերաբերմունքի կամ պատժի:
2. Մարմնական պատիժներն արգելվում են:
3. Ազատությունից զրկված անձինք ունեն մարդասիրական վերաբերմունքի
իրավունք:
8
Հոդված 27. Անձնական ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության իրավունք։ Ոչ ոք չի կարող
անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով
սահմանված կարգով`
1) անձին իրավասու դատարանը դատապարտել է հանցանք կատարելու
համար.
2) դատարանի իրավաչափ կարգադրությանը չենթարկվելու համար.
3) օրենքով սահմանված որոշակի պարտականության կատարումն ապահովելու
նպատակով.
4) անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա
կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր
կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի
փախուստը կանխելու նպատակով.
5) անչափահասին դաստիարակչական հսկողության հանձնելու կամ իրավասու
մարմին ներկայացնելու նպատակով.
6) հանրության համար վտանգավոր վարակիչ հիվանդությունների տարածումը,
ինչպես նաև հոգեկան խանգարում ունեցող, հարբեցող կամ թմրամոլ անձանցից
բխող վտանգը կանխելու նպատակով.
7) անձի անօրինական մուտքը Հայաստանի Հանրապետություն կանխելու կամ
անձին արտաքսելու կամ այլ պետության հանձնելու նպատակով:
2. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրեն հասկանալի
լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է ազատությունից զրկվելու պատճառների, իսկ
քրեական մեղադրանք ներկայացվելու դեպքում՝ նաև մեղադրանքի մասին:
3. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի, որ
այդ մասին անհապաղ տեղեկացվի իր ընտրած անձը։ Այս իրավունքի իրականացումը
կարող է հետաձգվել միայն օրենքով սահմանված դեպքերում, կարգով և ժամկետով՝
հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով:
4. Եթե սույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի հիմքով ազատությունից զրկված
անձի վերաբերյալ ազատությունից զրկվելու պահից ողջամիտ ժամկետում, սակայն ոչ
ուշ, քան յոթանասուներկու ժամվա ընթացքում դատարանը որոշում չի կայացնում
9
անազատության մեջ նրան հետագա պահելը թույլատրելու մասին, ապա նա
անհապաղ ազատ է արձակվում:
5. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի
վիճարկելու իրեն ազատությունից զրկելու իրավաչափությունը, որի վերաբերյալ
դատարանը սեղմ ժամկետում որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ
արձակել, եթե ազատությունից զրկելը ոչ իրավաչափ է:
6. Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել միայն այն պատճառով,
որ ի վիճակի չէ կատարելու քաղաքացիաիրավական պարտավորությունները:
Հոդված 28. Օրենքի առջև ընդհանուր հավասարությունը
Բոլորը հավասար են օրենքի առջև:
Հոդված 29. Խտրականության արգելքը
Խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկ կամ
սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից,
աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային
փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից,
հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ
հանգամանքներից, արգելվում է:
Հոդված 30. Կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարությունը
Կանայք և տղամարդիկ իրավահավասար են:
Հոդված 31. Մասնավոր և ընտանեկան կյանքի, պատվի ու բարի համբավի
անձեռնմխելիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր մասնավոր և ընտանեկան կյանքի, պատվի ու
բարի համբավի անձեռնմխելիության իրավունք:
2. Մասնավոր և ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է
սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական
բարեկեցության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման,
10
հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական
իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
Հոդված 32. Բնակարանի անձեռնմխելիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունք:
2. Բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքը կարող է սահմանափակվել
միայն օրենքով` պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական բարեկեցության,
հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման, հասարակական կարգի,
առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների և
ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
3. Բնակարանը կարող է խուզարկվել միայն դատարանի որոշմամբ` օրենքով
սահմանված դեպքերում և կարգով: Օրենքով կարող են սահմանվել դատարանի
որոշմամբ բնակարանի անձեռնմխելիության իրավունքի սահմանափակման այլ
դեպքեր:
Հոդված 33. Հաղորդակցության ազատությունը և գաղտնիությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի նամակագրության, հեռախոսային
խոսակցությունների և հաղորդակցության այլ ձևերի ազատության և գաղտնիության
իրավունք:
2. Հաղորդակցության ազատությունը և գաղտնիությունը կարող են
սահմանափակվել միայն օրենքով՝ պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական
բարեկեցության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման,
հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական
իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
3. Հաղորդակցության գաղտնիությունը կարող է սահմանափակվել միայն
դատարանի որոշմամբ, բացառությամբ երբ դա անհրաժեշտ է պետական
անվտանգության պաշտպանության համար և պայմանավորված է
հաղորդակցվողների՝ օրենքով սահմանված առանձնահատուկ կարգավիճակով:
11
Հոդված 34. Անձնական տվյալների պաշտպանությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն վերաբերող տվյալների պաշտպանության
իրավունք:
2. Անձնական տվյալների մշակումը պետք է կատարվի բարեխղճորեն, օրենքով
սահմանված նպատակով, անձի համաձայնությամբ կամ առանց այդ
համաձայնության` օրենքով սահմանված այլ իրավաչափ հիմքի առկայությամբ:
3. Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի ծանոթանալու պետական և տեղական
ինքնակառավարման մարմիններում իր մասին հավաքված տվյալներին և
պահանջելու ոչ հավաստի տվյալների շտկում, ինչպես նաև ապօրինի ձեռք բերված
կամ այլևս իրավական հիմքեր չունեցող տվյալների վերացում:
4. Անձնական տվյալներին ծանոթանալու իրավունքը կարող է
սահմանափակվել միայն օրենքով՝ պետական անվտանգության, երկրի տնտեսական
բարեկեցության, հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման,
հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական
իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
5. Անձնական տվյալների պաշտպանությանը վերաբերող մանրամասները
սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 35. Ամուսնանալու ազատությունը
1. Ամուսնական տարիքի հասած կինը և տղամարդը միմյանց հետ իրենց կամքի
ազատ արտահայտությամբ ամուսնանալու և ընտանիք կազմելու իրավունք ունեն:
Ամուսնության տարիքը, ամուսնության և ամուսնալուծության կարգը սահմանվում են
օրենքով:
2. Ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում, ամուսնալուծվելիս կինը և
տղամարդն ունեն հավասար իրավունքներ:
3. Ամուսնանալու ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
առողջության և բարոյականության պաշտպանության նպատակով:
12
Հոդված 36. Ծնողների իրավունքները և պարտականությունները
1. Ծնողներն իրավունք ունեն և պարտավոր են հոգ տանել իրենց երեխաների
դաստիարակության, կրթության, առողջության, լիարժեք ու ներդաշնակ զարգացման
մասին:
2. Ծնողական իրավունքներից զրկելը կամ դրանց սահմանափակումը կարող է
կատարվել միայն օրենքով, դատարանի որոշմամբ` երեխայի կենսական շահերն
ապահովելու նպատակով:
3. Չափահաս աշխատունակ անձինք պարտավոր են հոգ տանել իրենց
անաշխատունակ և կարիքավոր ծնողներին։ Մանրամասները սահմանվում են
օրենքով:
Հոդված 37. Երեխայի իրավունքները
1. Երեխան իրավունք ունի ազատ արտահայտելու իր կարծիքը, որը, երեխայի
տարիքին և հասունության մակարդակին համապատասխան, հաշվի է առնվում իրեն
վերաբերող հարցերում:
2. Երեխային վերաբերող հարցերում երեխայի շահերը պետք է առաջնահերթ
ուշադրության արժանանան:
3. Յուրաքանչյուր երեխա ունի իր ծնողների հետ կանոնավոր անձնական
փոխհարաբերություններ և անմիջական շփումներ պահպանելու իրավունք,
բացառությամբ այն դեպքի, երբ դա, դատարանի որոշման համաձայն, հակասում է
երեխայի շահերին: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
4. Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաները պետության հոգածության
և պաշտպանության ներքո են:
Հոդված 38. Կրթության իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք: Պարտադիր կրթության
ծրագրերը և տևողությունը սահմանվում են օրենքով: Պետական ուսումնական
հաստատություններում միջնակարգ կրթությունն անվճար է:
2. Յուրաքանչյուր ոք օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով ունի
մրցութային հիմունքներով պետական բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթական
հաստատություններում անվճար կրթություն ստանալու իրավունք:
13
3. Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններն օրենքով սահմանված
շրջանակներում ունեն ինքնակառավարման իրավունք, ներառյալ ակադեմիական և
հետազոտությունների ազատությունը:
Հոդված 39. Մարդու ազատ գործելու իրավունքը
Մարդն ազատ է անելու այն ամենը, ինչը չի խախտում այլոց իրավունքները և չի
հակասում Սահմանադրությանը և օրենքներին: Ոչ ոք չի կարող կրել
պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով:
Հոդված 40. Ազատ տեղաշարժվելու իրավունքը
1. Հայաստանի Հանրապետության տարածքում օրինական հիմքերով գտնվող
յուրաքանչյուր ոք ունի ազատ տեղաշարժվելու և բնակավայր ընտրելու իրավունք:
2. Յուրաքանչյուր ոք ունի Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գալու
իրավունք:
3. Յուրաքանչյուր քաղաքացի և Հայաստանի Հանրապետությունում օրինական
հիմքերով բնակվելու իրավունք ունեցող յուրաքանչյուր ոք ունի Հայաստանի
Հանրապետություն մուտք գործելու իրավունք:
4. Ազատ տեղաշարժվելու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն
օրենքով` պետական անվտանգության, հանցագործությունների կանխման կամ
բացահայտման, հասարակական կարգի, առողջության և բարոյականության կամ
այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
Քաղաքացու` Հայաստանի Հանրապետություն մուտք գործելու իրավունքը
սահմանափակման ենթակա չէ:
Հոդված 41. Մտքի, խղճի և կրոնի ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի մտքի, խղճի, կրոնի ազատության իրավունք: Այս
իրավունքը ներառում է կրոնը կամ համոզմունքները փոխելու ազատությունը և դրանք
ինչպես միայնակ, այնպես էլ այլոց հետ համատեղ և հրապարակավ կամ մասնավոր
կարգով՝ քարոզի, եկեղեցական արարողությունների, պաշտամունքի այլ
ծիսակատարությունների կամ այլ ձևերով արտահայտելու ազատությունը:
14
2. Մտքի, խղճի և կրոնի ազատության արտահայտումը կարող է
սահմանափակվել միայն օրենքով` պետական անվտանգության, հասարակական
կարգի, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների և
ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
3. Յուրաքանչյուր քաղաքացի, որի կրոնական դավանանքին կամ
համոզմունքներին հակաuում է զինվորական ծառայությունը, ունի օրենքով
սահմանված կարգով այն այլընտրանքային ծառայությամբ փոխարինելու իրավունք:
4. Կրոնական կազմակերպություններն իրավահավասար են և օժտված են
ինքնավարությամբ: Կրոնական կազմակերպությունների ստեղծման և
գործունեության կարգը սահմանվում է օրենքով:
Հոդված 42. Կարծիքի արտահայտման ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր կարծիքն ազատ արտահայտելու իրավունք: Այս
իրավունքը ներառում է սեփական կարծիք ունենալու, ինչպես նաև առանց պետական
և տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջամտության և անկախ պետական
սահմաններից` տեղեկատվության որևէ միջոցով տեղեկություններ ու գաղափարներ
փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունը:
2. Մամուլի, ռադիոյի, հեռուստատեսության և տեղեկատվական այլ միջոցների
ազատությունը երաշխավորվում է: Պետությունը երաշխավորում է տեղեկատվական,
կրթական, մշակութային և ժամանցային բնույթի հաղորդումների բազմազանություն
առաջարկող անկախ հանրային հեռուստատեսության և ռադիոյի գործունեությունը:
3. Կարծիքի արտահայտման ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն
օրենքով` պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, առողջության և
բարոյականության կամ այլոց պատվի ու բարի համբավի և այլ հիմնական
իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
Հոդված 43. Ստեղծագործության ազատությունը
Յուրաքանչյուր ոք ունի գրական, գեղարվեստական, գիտական և
տեխնիկական ստեղծագործության ազատություն:
15
Հոդված 44. Հավաքների ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ, առանց զենքի հավաքներին ազատորեն
մասնակցելու և դրանք կազմակերպելու իրավունք:
2. Բացօթյա տարածքներում կազմակերպվող հավաքներն օրենքով
սահմանված դեպքերում անցկացվում են ողջամիտ ժամկետում ներկայացված
իրազեկման հիման վրա: Ինքնաբուխ հավաքների իրականացման համար իրազեկում
չի պահանջվում:
3. Օրենքով կարող են սահմանվել դատավորների, դատախազների, քննիչների,
ինչպես նաև զինված ուժերում, ազգային անվտանգության, ոստիկանության և այլ
ռազմականացված մարմիններում ծառայողների հավաքների ազատության
իրավունքի իրականացման սահմանափակումներ։
4. Հավաքների ազատության իրականացման և պաշտպանության պայմաններն
ու կարգը սահմանվում են օրենքով:
5. Հավաքների ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
պետական անվտանգության, հանցագործությունների կանխման, հասարակական
կարգի պաշտպանության, առողջության և բարոյականության կամ այլոց հիմնական
իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
Հոդված 45. Միավորումների ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի այլոց հետ ազատորեն միավորվելու, ներառյալ
աշխատանքային շահերի պաշտպանության նպատակով արհեստակցական
միություններ ստեղծելու և դրանց անդամագրվելու իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի
հարկադրել անդամագրվելու որևէ մասնավոր միավորման:
2. Միավորումների ստեղծման և գործունեության կարգը սահմանվում է
օրենքով:
3. Միավորումների ազատությունը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
պետական անվտանգության, հասարակական կարգի, առողջության և
բարոյականության կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության նպատակով:
4. Միավորումների գործունեությունը կարող է կասեցվել կամ արգելվել օրենքով
սահմանված դեպքերում և կարգով` միայն դատարանի որոշմամբ:
16
Հոդված 46. Կուսակցություն ստեղծելու և կուսակցությանն անդամագրվելու
իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի այլ քաղաքացիների հետ կուսակցություն
ստեղծելու և որևէ կուսակցության անդամագրվելու իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի
հարկադրել անդամագրվելու որևէ կուսակցության:
2. Դատավորները, դատախազները և քննիչները չեն կարող լինել
կուսակցության անդամ: Օրենքով կարող են սահմանվել զինված ուժերում, ազգային
անվտանգության, ոստիկանության և այլ ռազմականացված մարմիններում
ծառայողների կողմից կուսակցություն ստեղծելու և որևէ կուսակցության
անդամագրվելու իրավունքի սահմանափակումներ:
3. Կուսակցությունները տարեկան հաշվետվություններ են հրապարակում
իրենց ֆինանսական միջոցների աղբյուրների և ծախսերի, ինչպես նաև իրենց գույքի
մասին:
4. Օրենքով սահմանված դեպքերում կուսակցության գործունեությունը կարող է
կասեցվել Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ: Այն կուսակցությունները, որոնք
քարոզում են սահմանադրական կարգի բռնի տապալում կամ բռնություն են կիրառում
սահմանադրական կարգը տապալելու նպատակով, հակասահմանադրական են և
ենթակա են արգելման Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ:
Հոդված 47. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության իրավունքը
1. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներից ծնված երեխան
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի է:
2. Յուրաքանչյուր երեխա, որի ծնողներից մեկը Հայաստանի
Հանրապետության քաղաքացի է, ունի Հայաստանի Հանրապետության
քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունք:
3. Ազգությամբ հայերը Հայաստանի Հանրապետությունում բնակություն
հաստատելու պահից ունեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ձեռք
բերելու իրավունք:
4. Ազգությամբ հայերը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը
ձեռք են բերում օրենքով սահմանված պարզեցված կարգով:
17
5. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին չի կարող զրկվել
քաղաքացիությունից: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին չի կարող
զրկվել քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքից:
6. Սույն հոդվածով սահմանված իրավունքների իրականացման կարգը,
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության ձեռքբերման այլ հիմքերը, ինչպես
նաև դադարեցման հիմքերը սահմանվում են օրենքով:
7. Սույն հոդվածի 2-4-րդ մասերով, ինչպես նաև 5-րդ մասի 2-րդ
նախադասությամբ սահմանված իրավունքները կարող են սահմանափակվել միայն
օրենքով` պետական անվտանգության, հանցագործությունների կանխման կամ
բացահայտման, ինչպես նաև այլ հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով:
8. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները Հայաստանի
Հանրապետության սահմաններից դուրս, միջազգային իրավունքի հիման վրա,
Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության ներքո են:
Հոդված 48. Ընտրական իրավունքը և հանրաքվեին մասնակցելու
իրավունքը
1. Ազգային ժողովի ընտրության կամ հանրաքվեի օրը տասնութ տարին
լրացած Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներն ունեն ընտրելու և
հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք:
2. Ազգային ժողովի պատգամավոր կարող է ընտրվել քսանհինգ տարին
լրացած, վերջին չորս տարում միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի
հանդիսացող, վերջին չորս տարում Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես
բնակվող, ընտրական իրավունք ունեցող և հայերենին տիրապետող յուրաքանչյուր
ոք:
3. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների ժամանակ
ընտրելու և ընտրվելու, տեղական հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք ունեն
ընտրության կամ հանրաքվեի օրը տասնութ տարին լրացած Հայաստանի
Հանրապետության քաղաքացիները: Օրենքով կարող է սահմանվել Հայաստանի
Հանրապետության քաղաքացիություն չունեցող անձանց՝ տեղական
ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններին և տեղական հանրաքվեներին
մասնակցելու իրավունքը:
18
4. Ընտրելու և ընտրվելու, ինչպես նաև հանրաքվեին մասնակցելու իրավունք
չունեն դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռով անգործունակ ճանաչված,
ինչպես նաև դիտավորությամբ կատարված ծանր հանցանքների համար օրինական
ուժի մեջ մտած դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք: Ընտրվելու
իրավունք չունեն նաև այլ հանցանքների համար օրինական ուժի մեջ մտած
դատավճռով դատապարտված և պատիժը կրող անձինք:
Հոդված 49. Հանրային ծառայության անցնելու իրավունքը
Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի ընդհանուր հիմունքներով հանրային
ծառայության անցնելու իրավունք: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 50. Պատշաճ վարչարարության իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի վարչական մարմինների կողմից իրեն առնչվող
գործերի անաչառ, արդարացի և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:
2. Վարչական վարույթի ընթացքում յուրաքանչյուր ոք ունի իրեն վերաբերող
բոլոր փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք, բացառությամբ օրենքով
պահպանվող գաղտնիքների:
3. Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու
պաշտոնատար անձինք պարտավոր են մինչև անձի համար միջամտող անհատական
ակտն ընդունելը լսել նրան, բացառությամբ օրենքով սահմանված դեպքերի:
Հոդված 51. Տեղեկություններ ստանալու իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման
մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեության մասին տեղեկություններ
ստանալու և փաստաթղթերին ծանոթանալու իրավունք:
2. Տեղեկություններ ստանալու իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն
օրենքով` հանրային շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և
ազատությունների պաշտպանության նպատակով:
3. Տեղեկություններ ստանալու կարգը, ինչպես նաև տեղեկությունները
թաքցնելու կամ դրանց տրամադրումն անհիմն մերժելու համար պաշտոնատար
անձանց պատասխանատվության հիմքերը սահմանվում են օրենքով:
19
Հոդված 52. Մարդու իրավունքների պաշտպանին դիմելու իրավունքը
Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման
մարմինների ու պաշտոնատար անձանց, իսկ Մարդու իրավունքների պաշտպանի
մասին օրենքով սահմանված դեպքերում` նաև կազմակերպությունների կողմից
Սահմանադրությամբ և օրենքներով ամրագրված իր իրավունքների և
ազատությունների խախտման դեպքում Մարդու իրավունքների պաշտպանի
աջակցությունը ստանալու իրավունք: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 53. Հանրագիր ներկայացնելու իրավունքը
Յուրաքանչյուր ոք ունի անհատապես կամ այլոց հետ մեկտեղ պետական և
տեղական ինքնակառավարման մարմիններին ու պաշտոնատար անձանց հանրագիր
ներկայացնելու և ողջամիտ ժամկետում պատշաճ պատասխան ստանալու իրավունք:
Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 54. Քաղաքական ապաստանի իրավունքը
Քաղաքական հետապնդման ենթարկվող յուրաքանչյուր ոք ունի Հայաստանի
Հանրապետությունում քաղաքական ապաստան հայցելու իրավունք: Քաղաքական
ապաստանի տրամադրման կարգը և պայմանները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 55. Արտաքսման կամ հանձնման արգելքը
1. Ոչ ոք չի կարող արտաքսվել կամ հանձնվել օտարերկրյա պետությանը, եթե
իրական սպառնալիք կա, որ տվյալ անձը կարող է այդ երկրում ենթարկվել
մահապատժի, խոշտանգման, անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ
պատժի:
2. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացուն չի կարելի հանձնել
օտարերկրյա պետությանը, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության
վավերացրած միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի:
Հոդված 56. Ազգային և էթնիկ ինքնությունը պահպանելու իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր ազգային և էթնիկ ինքնությունը պահպանելու
իրավունք:
20
2. Ազգային փոքրամասնություններին պատկանող անձինք ունեն իրենց
ավանդույթների, կրոնի, լեզվի և մշակույթի պահպանման ու զարգացման իրավունք:
3. Սույն հոդվածով սահմանված իրավունքների իրականացումը կարգավորվում
է օրենքով:
Հոդված 57. Աշխատանքի ընտրության ազատությունը և աշխատանքային
իրավունքները
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի ազատ ընտրության իրավունք:
2. Յուրաքանչյուր աշխատող ունի աշխատանքից անհիմն ազատվելու դեպքում
պաշտպանության իրավունք: Աշխատանքից ազատման հիմքերը սահմանվում են
օրենքով:
3. Մայրության հետ կապված պատճառներով աշխատանքից ազատելն
արգելվում է: Յուրաքանչյուր աշխատող կին ունի հղիության և ծննդաբերության
դեպքում վճարովի արձակուրդի իրավունք: Յուրաքանչյուր աշխատող ծնող երեխայի
ծննդյան կամ երեխայի որդեգրման դեպքում ունի արձակուրդի իրավունք:
Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
4. Մինչև տասնվեց տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելն
արգելվում է: Նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը և պայմանները
սահմանվում են օրենքով։
5. Պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանքն արգելվում է: Պարտադիր կամ
հարկադիր աշխատանք չի համարվում՝
1) այն աշխատանքը, որը, օրենքին համապատասխան, կատարում է
դատապարտված անձը.
2) զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայությունը.
3) յուրաքանչյուր աշխատանք, որը պահանջվում է բնակչության կյանքին կամ
բարօրությանն սպառնացող արտակարգ իրավիճակների ժամանակ:
Հոդված 58. Գործադուլի իրավունքը
1. Աշխատողներն իրենց տնտեսական, սոցիալական կամ աշխատանքային
շահերի պաշտպանության նպատակով ունեն գործադուլի իրավունք: Գործադուլի
իրականացման կարգը սահմանվում է օրենքով:
21
2. Գործադուլի իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով՝
հանրային շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության նպատակով:
Հոդված 59. Տնտեսական գործունեության ազատությունը և տնտեսական
մրցակցության երաշխավորումը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի տնտեսական, ներառյալ ձեռնարկատիրական
գործունեությամբ զբաղվելու իրավունք: Այս իրավունքի իրականացման պայմանները
և կարգը սահմանվում են օրենքով:
2. Մրցակցության սահմանափակումը, մենաշնորհի հնարավոր տեսակները և
դրանց թույլատրելի չափերը կարող են սահմանվել միայն օրենքով՝ հանրային շահերի
պաշտպանության նպատակով:
3. Շուկայում մենաշնորհ կամ գերիշխող դիրքի չարաշահումը, անբարեխիղճ
մրցակցությունը և հակամրցակցային համաձայնություններն արգելվում են:
Հոդված 60. Սեփականության իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր
հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք:
2. Ժառանգելու իրավունքը երաշխավորվում է:
3. Սեփականության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով`
հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության նպատակով:
4. Ոչ ոք չի կարող զրկվել սեփականությունից, բացառությամբ դատական
կարգով` օրենքով սահմանված դեպքերի:
5. Հանրության գերակա շահերի ապահովման նպատակով սեփականության
օտարումն իրականացվում է օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում և կարգով`
միայն նախնական և համարժեք փոխհատուցմամբ:
6. Հողի սեփականության իրավունքից չեն օգտվում օտարերկրյա
քաղաքացիները և քաղաքացիություն չունեցող անձինք, բացառությամբ օրենքով
սահմանված դեպքերի:
7. Մտավոր սեփականությունը պաշտպանվում է օրենքով:
22
8. Յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է մուծել oրենքին համապատասխան
uահմանված հարկեր, տուրքեր, կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե
մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ:
Հոդված 61. Դատական պաշտպանության իրավունքը և մարդու
իրավունքների պաշտպանության միջազգային մարմիններ
դիմելու իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ
դատական պաշտպանության իրավունք:
2. Յուրաքանչյուր ոք, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային
պայմանագրերին համապատասխան, ունի իր իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության խնդրով մարդու իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության միջազգային մարմիններ դիմելու իրավունք:
Հոդված 62. Վնասի հատուցման իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի պետական և տեղական ինքնակառավարման
մարմինների ու պաշտոնատար անձանց ոչ իրավաչափ գործողություններով կամ
անգործությամբ, իսկ օրենքով սահմանված դեպքերում` նաև իրավաչափ
վարչարարությամբ պատճառված վնասի հատուցման իրավունք: Վնասի հատուցման
պայմանները և կարգը սահմանվում են օրենքով:
2. Եթե հանցանք կատարելու համար օրինական ուժի մեջ մտած դատավճռով
դատապարտված անձն արդարացվել է այն հիմքով, որ նոր կամ նոր երևան եկած
որևէ հանգամանք ապացուցում է նրա դատապարտման ոչ իրավաչափ լինելը, ապա
այդ անձն ունի օրենքին համապատասխան հատուցում ստանալու իրավունք, եթե չի
ապացուցվում, որ այդ հանգամանքի ժամանակին բացահայտումը լիովին կամ
մասամբ կախված էր տվյալ անձից:
Հոդված 63. Արդար դատաքննության իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի
արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:
23
2. Դատական վարույթը կամ դրա մի մասը, օրենքով սահմանված դեպքերում և
կարգով, դատարանի որոշմամբ կարող է անցկացվել դռնփակ` վարույթի
մասնակիցների մասնավոր կյանքի, անչափահասների կամ արդարադատության
շահերի, ինչպես նաև պետական անվտանգության, հասարակական կարգի կամ
բարոյականության պաշտպանության նպատակով:
3. Հիմնական իրավունքների խախտմամբ ձեռք բերված կամ արդար
դատաքննության իրավունքը խաթարող ապացույցի օգտագործումն արգելվում է:
Հոդված 64. Իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունք:
Օրենքով սահմանված դեպքերում իրավաբանական օգնությունը ցույց է տրվում
պետական միջոցների հաշվին:
2. Իրավաբանական օգնություն ապահովելու նպատակով երաշխավորվում է
անկախության, ինքնակառավարման և փաստաբանների իրավահավասարության
վրա հիմնված փաստաբանության գործունեությունը: Փաստաբանների կարգավի-
ճակը, իրավունքները և պարտականությունները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 65. Ցուցմունք տալու պարտականությունից ազատվելու իրավունքը
Ոչ ոք պարտավոր չէ ցուցմունք տալ իր, ամուսնու կամ մերձավոր
ազգականների վերաբերյալ, եթե ողջամտորեն ենթադրելի է, որ այն հետագայում
կարող է օգտագործվել իր կամ նրանց դեմ: Օրենքը կարող է սահմանել ցուցմունք
տալու պարտականությունից ազատվելու այլ դեպքեր:
Հոդված 66. Անմեղության կանխավարկածը
Հանցագործության համար մեղադրվողը համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա
մեղքն ապացուցված չէ օրենքով սահմանված կարգով` դատարանի` օրինական ուժի
մեջ մտած դատավճռով:
Հոդված 67. Մեղադրանքից պաշտպանվելու իրավունքը
Հանցագործության համար մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք ունի`
24
1) ներկայացված մեղադրանքի բնույթի և հիմքի մասին իրեն հասկանալի
լեզվով անհապաղ ու հանգամանորեն տեղեկացվելու իրավունք.
2) անձամբ կամ իր ընտրած փաստաբանի միջոցով պաշտպանվելու իրավունք.
3) իր պաշտպանությունը նախապատրաստելու և իր ընտրած փաստաբանի
հետ հաղորդակցվելու համար բավարար ժամանակ և հնարավորություններ ունենալու
իրավունք.
4) իր դեմ ցուցմունք տվող անձանց հարցման ենթարկելու իրավունք, կամ որ
այդ անձինք ենթարկվեն հարցման, ինչպես նաև, որ իր օգտին ցուցմունք տվող
անձինք կանչվեն և հարցաքննվեն նույն պայմաններով, ինչ իր դեմ ցուցմունք տված
անձինք.
5) թարգմանչի անվճար ծառայությունից օգտվելու իրավունք, եթե նա չի
տիրապետում հայերենին:
Հոդված 68. Կրկին դատվելու արգելքը
1. Ոչ ոք չի կարող կրկին դատվել նույն արարքի համար:
2. Սույն հոդվածի 1-ին մասի դրույթները չեն խոչընդոտում գործի
վերանայմանը՝ օրենքին համապատասխան, եթե առկա են նոր կամ նոր երևան եկած
հանգամանքներ, կամ գործի քննության ժամանակ տեղ են գտել հիմնարար
թերություններ, որոնք կարող էին ազդել գործի արդյունքի վրա:
Հոդված 69. Դատապարտվածի բողոքարկման իրավունքը
Հանցանք կատարելու համար դատապարտված յուրաքանչյուր ոք ունի իր
նկատմամբ կայացված դատավճռի` օրենքով սահմանված հիմքերով և կարգով
վերադաս դատական ատյանի կողմից վերանայման իրավունք:
Հոդված 70. Ներման խնդրանքի իրավունքը
Յուրաքանչյուր դատապարտյալ ունի ներման, ներառյալ նշանակված պատիժը
մեղմացնելու խնդրանքի իրավունք: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 71. Մեղքի սկզբունքը և պատժի համաչափության սկզբունքը
1. Հանցանք կատարած անձի պատժի հիմքը նրա մեղքն է:
25
2. Օրենքով սահմանված պատիժը, ինչպես նաև նշանակված պատժատեսակը
և պատժաչափը պետք է համաչափ լինեն կատարված արարքին:
Հոդված 72. Հանցագործություններ սահմանելիս և պատիժներ
նշանակելիս օրինականության սկզբունքը
Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել այնպիսի գործողության կամ անգործության
համար, որը կատարման պահին հանցագործություն չի հանդիսացել: Չի կարող
նշանակվել ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը ենթակա էր կիրառման հանցանք
կատարելու պահին: Արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը մեղմացնող
օրենքն ունի հետադարձ ուժ:
Հոդված 73. Օրենքների և այլ իրավական ակտերի հետադարձ ուժը
1. Անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական
ակտերը հետադարձ ուժ չունեն:
2. Անձի իրավական վիճակը բարելավող օրենքները և այլ իրավական ակտերը
հետադարձ ուժ ունեն, եթե դա նախատեսված է այդ ակտերով:
Հոդված 74. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների
կիրառելիությունն իրավաբանական անձանց նկատմամբ
Հիմնական իրավունքները և ազատությունները տարածվում են նաև
իրավաբանական անձանց վրա այնքանով, որքանով այդ իրավունքները և
ազատություններն իրենց էությամբ կիրառելի են դրանց նկատմամբ:
Հոդված 75. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների իրականացման
կազմակերպական կառուցակարգերը և ընթացակարգերը
Հիմնական իրավունքները և ազատությունները կարգավորելիս օրենքները
սահմանում են այդ իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ իրականացման
համար անհրաժեշտ կազմակերպական կառուցակարգեր և ընթացակարգեր:
26
Հոդված 76. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների
սահմանափակումներն արտակարգ կամ ռազմական դրության
ժամանակ
Արտակարգ կամ ռազմական դրության ժամանակ մարդու և քաղաքացու
հիմնական իրավունքները և ազատությունները, բացառությամբ Սահմանադրության
23-26-րդ, 28-30-րդ, 35-37-րդ հոդվածներում, 38-րդ հոդվածի 1-ին մասում,
41-րդ հոդվածի 1-ին մասում, 47-րդ հոդվածի 1-ին մասում, 5-րդ մասի
1-ին նախադասությունում և 8-րդ մասում, 52-րդ, 55-րդ հոդվածի 2-րդ մասում, 56-րդ,
61-րդ, 63-72-րդ հոդվածներում նշվածների, կարող են օրենքով սահմանված կարգով
ժամանակավորապես կասեցվել կամ լրացուցիչ սահմանափակումների ենթարկվել
միայն այնքանով, որքանով դա պահանջում է իրավիճակը` արտակարգ կամ
ռազմական դրության ժամանակ պարտավորություններից շեղվելու վերաբերյալ
ստանձնված միջազգային պարտավորությունների շրջանակներում:
Հոդված 77. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների չարաշահման
արգելքը
Արգելվում է հիմնական իրավունքների և ազատությունների օգտագործումը
սահմանադրական կարգը բռնի տապալելու, ազգային, ռասայական, կրոնական
ատելություն բորբոքելու, բռնություն կամ պատերազմ քարոզելու նպատակով:
Հոդված 78. Համաչափության սկզբունքը
Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակման համար
ընտրված միջոցները պետք է պիտանի և անհրաժեշտ լինեն Սահմանադրությամբ
սահմանված նպատակին հասնելու համար: Սահմանափակման համար ընտրված
միջոցները պետք է համարժեք լինեն սահմանափակվող հիմնական իրավունքի և
ազատության նշանակությանը:
Հոդված 79. Որոշակիության սկզբունքը
Հիմնական իրավունքները և ազատությունները սահմանափակելիս օրենքները
պետք է սահմանեն այդ սահմանափակումների հիմքերը և ծավալը, լինեն բավարար
27
չափով որոշակի, որպեսզի այդ իրավունքների և ազատությունների կրողները և
հասցեատերերն ի վիճակի լինեն դրսևորելու համապատասխան վարքագիծ:
Հոդված 80. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ
դրույթների էության անխախտելիությունը
Հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ սույն գլխում
ամրագրված դրույթների էությունն անխախտելի է:
Հոդված 81. Հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները և միջազգային
իրավական պրակտիկան
1. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների վերաբերյալ
Սահմանադրությունում ամրագրված դրույթները մեկնաբանելիս հաշվի է առնվում
Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած՝ մարդու իրավունքների վերաբերյալ
միջազգային պայմանագրերի հիման վրա գործող մարմինների պրակտիկան:
2. Հիմնական իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները չեն
կարող գերազանցել Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով
սահմանված սահմանափակումները:
ԳԼՈՒԽ 3
ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ, ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐՈՒՄ
ՕՐԵՆՍԴՐԱԿԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔՆԵՐԸ ԵՎ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿՆԵՐԸ
Հոդված 82. Աշխատանքային պայմանները
Յուրաքանչյուր աշխատող, օրենքին համապատասխան, ունի առողջ,
անվտանգ և արժանապատիվ աշխատանքային պայմանների, առավելագույն
աշխատաժամանակի սահմանափակման, ամենօրյա և շաբաթական հանգստի,
ինչպես նաև ամենամյա վճարովի արձակուրդի իրավունք:
Հոդված 83. Սոցիալական ապահովությունը
Յուրաքանչյուր ոք, օրենքին համապատասխան, ունի մայրության,
բազմազավակության, հիվանդության, հաշմանդամության, աշխատավայրում
28
դժբախտ պատահարների, խնամքի կարիք ունենալու, կերակրողին կորցնելու,
ծերության, գործազրկության, աշխատանքը կորցնելու և այլ դեպքերում սոցիալական
ապահովության իրավունք:
Հոդված 84. Արժանապատիվ գոյությունը և նվազագույն աշխատավարձը
1. Յուրաքանչյուր կարիքավոր և տարեց մարդ, օրենքին համապատասխան,
ունի արժանապատիվ գոյության իրավունք:
2. Նվազագույն աշխատավարձի չափը սահմանվում է օրենքով:
Հոդված 85. Առողջության պահպանությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք, օրենքին համապատասխան, ունի առողջության
պահպանման իրավունք:
2. Օրենքը սահմանում է անվճար հիմնական բժշկական ծառայությունների
ցանկը և մատուցման կարգը:
Հոդված 86. Պետության քաղաքականության հիմնական նպատակները
Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային ոլորտներում պետության
քաղաքականության հիմնական նպատակներն են`
1) գործարար միջավայրի բարելավումը և ձեռնարկատիրության խթանումը.
2) բնակչության զբաղվածության խթանումը և աշխատանքի պայմանների
բարելավումը.
3) բնակարանային շինարարության խթանումը.
4) կանանց և տղամարդկանց միջև փաստացի հավասարության խթանումը.
5) ծնելիության և բազմազավակության խթանումը.
6) երեխաների անհատականության լիակատար և բազմակողմանի
զարգացման համար բարենպաստ պայմանների ստեղծումը.
7) բնակչության առողջության պահպանման և բարելավման ծրագրերի
իրականացումը, արդյունավետ և մատչելի բժշկական սպասարկման պայմանների
ստեղծումը.
29
8) հաշմանդամության կանխարգելման, բուժման, հաշմանդամների
առողջության վերականգնման ծրագրերի իրականացումը, հասարակական կյանքին
հաշմանդամների մասնակցության խթանումը.
9) սպառողների շահերի պաշտպանությունը, ապրանքների, ծառայությունների
և աշխատանքների որակի նկատմամբ վերահսկողությունը.
10) տարածքային համաչափ զարգացումը.
11) ֆիզկուլտուրայի և սպորտի զարգացումը.
12) քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքին երիտասարդության
մասնակցության խթանումը.
13) անվճար բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթության զարգացումը.
14) հիմնարար և կիրառական գիտության զարգացումը.
15) ազգային և համամարդկային արժեքներին յուրաքանչյուրի ազատ
հաղորդակցմանը նպաստելը.
16) բարեգործության խթանումը` մշակութային, կրթական, գիտական,
առողջապահական, մարզական, սոցիալական և այլ հաստատությունների
հիմնադրման, ֆինանսավորման, ինչպես նաև դրանց ֆինանսական անկախության
ապահովման նպատակով:
Հոդված 87. Պետության քաղաքականության հիմնական նպատակների
իրագործումը
1. Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրենց
իրավասությունների և հնարավորությունների շրջանակում պարտավոր են իրագործել
Սահմանադրության 86-րդ հոդվածով սահմանված նպատակները:
2. Կառավարությունը Սահմանադրության 156-րդ հոդվածով նախատեսված
զեկույցի շրջանակներում տեղեկատվություն է ներկայացնում Սահմանադրության
86-րդ հոդվածով սահմանված նպատակների իրագործման վերաբերյալ:
30
ԳԼՈՒԽ 4
ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԸ
Հոդված 88. Ազգային ժողովի կարգավիճակը և գործառույթները
1. Ազգային ժողովը ժողովրդի ներկայացուցչական մարմինն է:
2. Ազգային ժողովն իրականացնում է օրենսդիր իշխանությունը:
3. Ազգային ժողովը վերահսկողություն է իրականացնում գործադիր
իշխանության նկատմամբ, ընդունում է պետական բյուջեն և իրականացնում է
Սահմանադրությամբ սահմանված այլ գործառույթներ:
4. Ազգային ժողովի լիազորությունները սահմանվում են Սահմանադրությամբ:
5. Ազգային ժողովը գործում է իր կանոնակարգին համապատասխան:
Հոդված 89. Ազգային ժողովի կազմը և ընտրության կարգը
1. Ազգային ժողովը կազմված է առնվազն հարյուր մեկ պատգամավորից:
2. Ազգային ժողովում Ընտրական օրենսգրքով սահմանված կարգով տեղեր են
հատկացվում ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչներին:
3. Ազգային ժողովն ընտրվում է համամասնական ընտրակարգով: Ընտրական
օրենսգիրքը երաշխավորում է կայուն խորհրդարանական մեծամասնության
ձևավորումը: Եթե ընտրության արդյունքով կամ քաղաքական կոալիցիա կազմելու
միջոցով կայուն խորհրդարանական մեծամասնություն չի ձևավորվում, ապա կարող է
անցկացվել ընտրության երկրորդ փուլ: Երկրորդ փուլի անցկացման դեպքում
թույլատրվում է նոր դաշինքների ձևավորումը: Քաղաքական կոալիցիա կազմելու
սահմանափակումները, պայմանները և կարգը սահմանվում են Ընտրական
օրենսգրքով:
Հոդված 90. Ազգային ժողովի լիազորությունների ժամկետը
1. Ազգային ժողովն ընտրվում է հինգ տարի ժամկետով:
2. Հերթական ընտրության դեպքում նորընտիր Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետն սկսվում է նախորդ գումարման Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետի ավարտման օրը հրավիրված նորընտիր Ազգային
ժողովի առաջին նստաշրջանի բացման պահին:
31
3. Եթե մինչև գործող Ազգային ժողովի լիազորությունների ավարտը նորընտիր
Ազգային ժողով չի կազմավորվում, ապա գործող Ազգային ժողովի լիազորությունների
ժամկետն ավարտվում, և նորընտիր Ազգային ժողովի լիազորությունների ժամկետն
սկսվում է նորընտիր Ազգային ժողովի կազմավորումից հետո` երկրորդ երկուշաբթի
օրը հրավիրված նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի բացման պահին:
4. Եթե ռազմական կամ արտակարգ դրության պատճառով Ազգային ժողովի
ընտրությունն անցկացվել է Սահմանադրության 91-րդ հոդվածի 2-րդ մասով
սահմանված ժամկետում, ապա գործող Ազգային ժողովի լիազորությունների
ժամկետն ավարտվում, և նորընտիր Ազգային ժողովի լիազորությունների ժամկետն
սկսվում է նորընտիր Ազգային ժողովի կազմավորումից հետո` երկրորդ երկուշաբթի
օրը հրավիրված Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի բացման պահին:
5. Արտահերթ ընտրության դեպքում գործող Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետն ավարտվում, և նորընտիր Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետն սկսվում է նորընտիր Ազգային ժողովի կազմավորումից
հետո` երկրորդ երկուշաբթի օրը հրավիրված Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի
բացման պահին:
6. Ազգային ժողովի կազմավորված լինելը հավաստվում է Ընտրական
օրենսգրքին համապատասխան:
Հոդված 91. Ազգային ժողովի հերթական ընտրությունը
1. Ազգային ժողովի հերթական ընտրությունն անցկացվում է Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետի ավարտից ոչ շուտ, քան վաթսուն, և ոչ ուշ, քան հիսուն
օր առաջ:
2. Ռազմական կամ արտակարգ դրության ժամանակ Ազգային ժողովի
ընտրություն չի անցկացվում: Այս դեպքում Ազգային ժողովի հերթական ընտրությունն
անցկացվում է ռազմական կամ արտակարգ դրության ավարտից ոչ շուտ, քան
հիսուն, և ոչ ուշ, քան վաթսունհինգ օր հետո:
32
Հոդված 92. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրությունը
1. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրությունն անցկացվում է
Սահմանադրության 149-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, 151-րդ հոդվածի 3-րդ և
4-րդ մասերով սահմանված դեպքերում Ազգային ժողովի արձակվելուց հետո:
2. Ազգային ժողովի արտահերթ ընտրությունն անցկացվում է Ազգային ժողովի
արձակվելուց ոչ շուտ, քան երեսուն, և ոչ ուշ, քան քառասունհինգ օր հետո:
Հոդված 93. Ազգային ժողովի ընտրությունների նշանակումը
Ազգային ժողովի հերթական և արտահերթ ընտրությունները նշանակում է
Հանրապետության նախագահը:
Հոդված 94. Ներկայացուցչական մանդատը
Պատգամավորը ներկայացնում է ամբողջ ժողովրդին, կաշկանդված չէ
հրամայական մանդատով, առաջնորդվում է իր խղճով և համոզմունքներով:
Հոդված 95. Պատգամավորական մանդատի անհամատեղելիությունը
Պատգամավորը չի կարող զբաղեցնել իր կարգավիճակով չպայմանավորված
պաշտոն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման այլ մարմիններում, որևէ
պաշտոն` առևտրային կազմակերպություններում, զբաղվել ձեռնարկատիրական
գործունեությամբ, կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, կրթական և
ստեղծագործական աշխատանքից:
Հոդված 96. Պատգամավորի անձեռնմխելիությունը
1. Պատգամավորն իր լիազորությունների ժամկետում և դրանից հետո չի
կարող հետապնդվել և պատասխանատվության ենթարկվել պատգամավորական
գործունեության շրջանակներում հայտնած կարծիքի կամ քվեարկության համար:
2. Պատգամավորի նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է հարուցվել
միայն Ազգային ժողովի համաձայնությամբ: Պատգամավորն առանց Ազգային ժողովի
համաձայնության չի կարող զրկվել ազատությունից, բացառությամբ երբ նա բռնվել է
հանցանք կատարելու պահին կամ անմիջապես դրանից հետո: Այս դեպքում
ազատությունից զրկելը չի կարող տևել յոթանասուներկու ժամից ավելի:
33
Պատգամավորին ազատությունից զրկելու մասին անհապաղ տեղեկացվում է
Ազգային ժողովի նախագահը:
Հոդված 97. Պատգամավորի վարձատրության չափը և գործունեության այլ
երաշխիքները
Պատգամավորի վարձատրության չափը և գործունեության այլ երաշխիքները
սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 98. Պատգամավորի լիազորությունների դադարումը և
դադարեցումը
1. Պատգամավորի լիազորությունները դադարում են Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետն ավարտվելու, Հայաստանի Հանրապետության
քաղաքացիությունը կորցնելու կամ այլ պետության քաղաքացիություն ձեռք բերելու,
նրան ազատազրկման դատապարտելու վերաբերյալ դատավճիռն օրինական ուժի
մեջ մտնելու, նրան անգործունակ, անհայտ բացակայող կամ մահացած ճանաչելու
վերաբերյալ դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու, նրա մահվան,
հրաժարականի դեպքերում:
2. Պատգամավորի լիազորությունները դադարեցվում են յուրաքանչյուր
օրացուցային կիսամյակի ընթացքում քվեարկությունների առնվազն կեսից
անհարգելի բացակայելու, ինչպես նաև Սահմանադրության 95-րդ հոդվածի
պահանջները խախտելու դեպքերում:
Հոդված 99. Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանները
Ազգային ժողովի հերթական նստաշրջանները գումարվում են տարեկան երկու
անգամ՝ հունվարի երրորդ երկուշաբթիից մինչև հունիսի երրորդ հինգշաբթին և
սեպտեմբերի երկրորդ երկուշաբթիից մինչև դեկտեմբերի երրորդ հինգշաբթին:
Հոդված 100. Ազգային ժողովի արտահերթ նստաշրջանը և նիստը
1. Ազգային ժողովի արտահերթ նստաշրջան կամ նիստ գումարում է Ազգային
ժողովի նախագահը` պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդի
կամ Կառավարության նախաձեռնությամբ:
34
2. Արտահերթ նստաշրջանը կամ նիստն անցկացվում է նախաձեռնողի
սահմանած օրակարգով և ժամկետում:
Հոդված 101. Ազգային ժողովի նիստերի հրապարակայնությունը
1. Ազգային ժողովի նիստերը հրապարակային են:
2. Ազգային ժողովը պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ
հինգերորդի կամ Կառավարության առաջարկությամբ, պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ ընդունված որոշմամբ, անցկացնում է
փակ նիստ: Փակ նիստում քվեարկությունն արգելված է:
Հոդված 102. Ազգային ժողովի նիստերի իրավազորությունը
Ազգային ժողովի նիստն իրավազոր է, եթե նիստի սկզբում գրանցվել է
պատգամավորների ընդհանուր թվի կեսից ավելին:
Հոդված 103. Օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների,
հայտարարությունների և ուղերձների ընդունումը
1. Օրենքները, Ազգային ժողովի որոշումները, հայտարարությունները և
ուղերձները, բացառությամբ Սահմանադրությամբ սահմանված դեպքերի, ընդունվում
են քվեարկությանը մասնակցող պատգամավորների ձայների մեծամասնությամբ, եթե
քվեարկությանը մասնակցել է պատգամավորների ընդհանուր թվի կեսից ավելին:
2. Ազգային ժողովի կանոնակարգը, Ընտրական օրենսգիրքը, Դատական
օրենսգիրքը, Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքը, Հանրաքվեի մասին
օրենքը, Կուսակցությունների մասին օրենքը և Մարդու իրավունքների պաշտպանի
մասին օրենքը սահմանադրական օրենքներն են և ընդունվում են պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով: Սահմանադրական օրենքի
իրավակարգավորումը չպետք է դուրս գա իր առարկայի շրջանակներից:
3. Սահմանադրությամբ սահմանված դեպքերում, ինչպես նաև իր
գործունեության կազմակերպման հարցերով Ազգային ժողովն ընդունում է
որոշումներ:
4. Ազգային ժողովի որոշումները, հայտարարությունները և ուղերձներն
ստորագրում և հրապարակում է Ազգային ժողովի նախագահը:
35
Հոդված 104. Ազգային ժողովի նախագահը, նրա տեղակալները և Ազգային
ժողովի խորհուրդը
1. Ազգային ժողովն իր կազմից ընտրում է Ազգային ժողովի նախագահ և նրա
երեք տեղակալ: Տեղակալներից մեկն ընտրվում է ընդդիմադիր խմբակցությունների
կազմում ընդգրկված պատգամավորների թվից: Ազգային ժողովի նախագահը և նրա
տեղակալներն ընտրվում և հետ են կանչվում պատգամավորների ընդհանուր թվի
ձայների մեծամասնությամբ:
2. Ազգային ժողովի նախագահը ներկայացնում է Ազգային ժողովը և
ապահովում նրա բնականոն գործունեությունը:
3. Ազգային ժողովում ձևավորվում է Ազգային ժողովի խորհուրդ, որը կազմված
է Ազգային ժողովի նախագահից, նրա տեղակալներից, խմբակցությունների մեկական
ներկայացուցիչներից և մշտական հանձնաժողովների նախագահներից: Ազգային
ժողովի խորհուրդը հաստատում է հերթական նստաշրջանների և նիստերի
օրակարգերի նախագծերը, ինչպես նաև իրականացնում է Ազգային ժողովի
կանոնակարգով նախատեսված այլ լիազորություններ:
Հոդված 105. Ազգային ժողովի խմբակցությունները
1. Խմբակցությունները նպաստում են Ազգային ժողովի քաղաքական կամքի
ձևավորմանը:
2. Խմբակցության մեջ ընդգրկվում են միայն միևնույն կուսակցության կամ
կուսակցությունների դաշինքի պատգամավորները:
Հոդված 106. Ազգային ժողովի մշտական հանձնաժողովները
1. Ազգային ժողովն օրենքների նախագծերի, իր իրավասության մեջ մտնող այլ
հարցերի նախնական քննարկման և դրանց վերաբերյալ Ազգային ժողով
եզրակացություններ ներկայացնելու, ինչպես նաև խորհրդարանական
վերահսկողություն իրականացնելու համար ստեղծում է մշտական հանձնաժողովներ:
Ազգային ժողովում կարող է ստեղծվել ոչ ավելի, քան տասներկու մշտական
հանձնաժողով:
2. Մշտական հանձնաժողովներում տեղերը բաշխվում են խմբակցություններում
ընդգրկված պատգամավորների թվի համամասնությամբ: Մշտական
36
հանձնաժողովների նախագահների պաշտոնները խմբակցությունների միջև
բաշխվում են խմբակցությունում ընդգրկված պատգամավորների թվի
համամասնությամբ:
Հոդված 107. Ազգային ժողովի ժամանակավոր հանձնաժողովները
Առանձին օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների, հայտարարությունների և
ուղերձների նախագծերի, ինչպես նաև պատգամավորական էթիկային առնչվող
հարցերի քննարկման և դրանց վերաբերյալ Ազգային ժողով եզրակացություններ
ներկայացնելու համար Ազգային ժողովի որոշմամբ կարող են ստեղծվել
ժամանակավոր հանձնաժողովներ:
Հոդված 108. Ազգային ժողովի քննիչ հանձնաժողովները
1. Պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդի պահանջով,
Ազգային ժողովի իրավասության մեջ մտնող և հանրային հետաքրքրություն
ներկայացնող հարցերին վերաբերող փաստերը պարզելու և դրանք Ազգային ժողով
ներկայացնելու նպատակով, իրավունքի ուժով ստեղծվում է Ազգային ժողովի քննիչ
հանձնաժողով:
2. Քննիչ հանձնաժողովում տեղերը բաշխվում են խմբակցություններում
ընդգրկված պատգամավորների թվի համամասնությամբ: Քննիչ հանձնաժողովի
անդամների թիվը որոշում է Ազգային ժողովը: Քննիչ հանձնաժողովում նախագահում
է պահանջը ներկայացնող պատգամավորներից մեկը:
3. Քննիչ հանձնաժողովի անդամների առնվազն մեկ քառորդի պահանջով
պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք
պարտավոր են հանձնաժողովին տրամադրել հանձնաժողովի իրավասության
ոլորտին վերաբերող անհրաժեշտ տեղեկություններ, եթե դրանց տրամադրումն
օրենքով արգելված չէ:
4. Պաշտպանության և անվտանգության բնագավառներում քննիչ
հանձնաժողովի լիազորություններ կարող է իրականացնել միայն Ազգային ժողովի
իրավասու մշտական հանձնաժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն
մեկ երրորդի պահանջով:
37
5. Քննիչ հանձնաժողովների գործունեության մանրամասները սահմանվում են
Ազգային ժողովի կանոնակարգով:
Հոդված 109. Օրենսդրական նախաձեռնությունը
1. Օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք ունեն պատգամավորը, Ազգային
ժողովի խմբակցությունը և Կառավարությունը:
2. Օրենսդրական նախաձեռնության հեղինակը կարող է ցանկացած ժամանակ
հետ կանչել իր ներկայացրած օրենքի նախագիծը:
3. Եթե Կառավարության եզրակացության համաձայն` օրենքի նախագիծն
էականորեն նվազեցնում է պետական բյուջեի եկամուտները կամ ավելացնում
պետության ծախսերը, ապա Կառավարության պահանջով այդ օրենքը կարող է
ընդունվել պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
4. Կառավարության որոշմամբ անհետաձգելի համարվող օրենքի նախագիծն
ընդունվում կամ մերժվում է երկամսյա ժամկետում:
5. Այն օրենքների նախագծերը, որոնց օրենսդրական նախաձեռնության
բացառիկ իրավունքը պատկանում է Կառավարությանը, քվեարկության կարող են
դրվել միայն Կառավարության համար ընդունելի ուղղումներով:
6. Ընտրական իրավունք ունեցող առնվազն հիսուն հազար քաղաքացի ունի
Ազգային ժողովին քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով օրենքի նախագիծ
առաջարկելու իրավունք:
Հոդված 110. Պետական բյուջեի ընդունումը
1. Ազգային ժողովը պետական բյուջեն ընդունում է Կառավարության
ներկայացմամբ: Պետական բյուջեն օրենքով սահմանված կարգով ներառում է
պետության բոլոր եկամուտները և ծախսերը:
2. Կառավարությունը պետական բյուջեի նախագիծն Ազգային ժողով է
ներկայացնում բյուջետային տարին սկսվելուց առնվազն իննսուն օր առաջ:
3. Պետական բյուջեն ընդունվում է մինչև բյուջետային տարին սկսվելը: Այդ
ժամկետում պետական բյուջեն չընդունվելու դեպքում, մինչև պետական բյուջեի
ընդունումը, ծախսերը կատարվում են նախորդ տարվա բյուջեի
համամասնություններով:
38
Հոդված 111. Պետական բյուջեի կատարման նկատմամբ
վերահսկողությունը
1. Ազգային ժողովը վերահսկողություն է իրականացնում պետական բյուջեի
կատարման, ինչպես նաև օտարերկրյա պետություններից և միջազգային
կազմակերպություններից ստացված փոխառությունների և վարկերի օգտագործման
նկատմամբ։
2. Ազգային ժողովը, Հաշվեքննիչ պալատի եզրակացության առկայությամբ,
քննարկում և որոշում է ընդունում պետական բյուջեի կատարման մասին
Կառավարության կողմից ներկայացվող տարեկան հաշվետվության վերաբերյալ:
Հոդված 112. Պատգամավորների բանավոր և գրավոր հարցերը
1. Հերթական նստաշրջանի` նիստերի շաբաթվա ընթացքում գումարվող
նիստերից մեկում Կառավարության անդամները պատասխանում են
պատգամավորների բանավոր հարցերին: Պատգամավորների հարցերի
կապակցությամբ Ազգային ժողովը որոշումներ չի ընդունում:
2. Պատգամավորներն ունեն Կառավարության անդամներին գրավոր հարցեր
ուղղելու իրավունք: Գրավոր հարցերի պատասխաններն Ազգային ժողովի նիստում
չեն ներկայացվում:
Հոդված 113. Հարցապնդումները
1. Ազգային ժողովի խմբակցություններն ունեն Կառավարության անդամներին
գրավոր հարցապնդումներով դիմելու իրավունք: Կառավարության անդամները
հարցապնդմանը պատասխանում են այն ստանալուց ոչ ուշ, քան երեսուն օրվա
ընթացքում:
2. Հարցապնդումների պատասխանները ներկայացվում են Ազգային ժողովի
նիստում: Խմբակցության առաջարկությամբ հարցապնդման պատասխանը
քննարկվում է: Եթե քննարկման արդյունքով պատգամավորների ընդհանուր թվի
առնվազն մեկ երրորդի կողմից ներկայացվում է վարչապետին անվստահություն
հայտնելու առաջարկ, ապա կիրառվում են Սահմանադրության 115-րդ հոդվածի
դրույթները: Հարցապնդման արդյունքով Ազգային ժողովը կարող է առաջարկել
39
վարչապետին քննարկել Կառավարության առանձին անդամի հետագա
պաշտոնավարման հարցը:
Հոդված 114. Հրատապ թեմայով քննարկումները
Հերթական նստաշրջանի` նիստերի շաբաթվա ընթացքում գումարվող
նիստերից մեկում պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդի
պահանջով կարող են անցկացվել հասարակական հետաքրքրություն ներկայացնող
հրատապ թեմայով քննարկումներ:
Հոդված 115. Վարչապետին անվստահություն հայտնելը
1. Վարչապետին անվստահություն հայտնելու մասին Ազգային ժողովի որոշման
նախագիծ կարող է ներկայացնել պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ
երրորդը միայն այն դեպքում, եթե որոշման նախագծով միաժամանակ առաջարկվում
է նոր վարչապետի թեկնածու:
2. Վարչապետին անվստահություն հայտնելու մասին Ազգային ժողովի որոշման
նախագիծը քվեարկության է դրվում այն ներկայացվելուց ոչ շուտ, քան քառասունութ,
և ոչ ուշ, քան յոթանասուներկու ժամ հետո: Որոշումն ընդունվում է
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ՝ անվանական
քվեարկությամբ: Որոշման ընդունման դեպքում համարվում է, որ վարչապետը
հրաժարական է ներկայացրել: Այս դեպքում Սահմանադրության 149-րդ հոդվածի
2-4-րդ մասերի դրույթները կիրառելի չեն:
3. Վարչապետին անվստահություն կարելի է հայտնել նրա նշանակումից ոչ
շուտ, քան մեկ տարի հետո: Եթե վարչապետին անվստահություն հայտնելու մասին
Ազգային ժողովի որոշման նախագիծը չի ընդունվում, ապա նման նախագիծ կարող է
ներկայացվել ոչ շուտ, քան վեց ամիս հետո:
4. Արտակարգ կամ ռազմական դրության ժամանակ վարչապետին
անվստահություն հայտնելու մասին Ազգային ժողովի որոշման նախագիծ չի կարող
ներկայացվել կամ քննարկվել:
40
Հոդված 116. Միջազգային պայմանագրեր վավերացնելը, կասեցնելը և
չեղյալ հայտարարելը
1. Ազգային ժողովը վավերացնում, կասեցնում կամ չեղյալ է հայտարարում այն
միջազգային պայմանագրերը՝
1) որոնք վերաբերում են մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներին և
ազատություններին, ինչպես նաև պարտականություններին.
2) որոնք ունեն քաղաքական կամ ռազմական բնույթ.
3) որոնք նախատեսում են Հայաստանի Հանրապետության անդամակցություն
միջազգային կազմակերպությանը.
4) որոնք Հայաստանի Հանրապետության համար նախատեսում են
ֆինանսական կամ գույքային պարտավորություններ.
5) որոնց կիրառումը նախատեսում է օրենքի փոփոխություն կամ նոր օրենքի
ընդունում, կամ որոնք պարունակում են օրենքին հակասող նորմեր.
6) որոնք ուղղակիորեն նախատեսում են վավերացում.
7) որոնք պարունակում են օրենքի կարգավորմանը ենթակա հարցեր:
2. Ազգային ժողովը, Կառավարության առաջարկությամբ, միջազգային
պայմանագրերը վավերացնում, կասեցնում և չեղյալ է հայտարարում օրենքով՝
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
3. Սահմանադրությանը հակասող միջազգային պայմանագրերը չեն կարող
վավերացվել։
Հոդված 117. Համաներումը
Ազգային ժողովը, Կառավարության առաջարկությամբ, պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ կարող է ընդունել համաներման մասին
օրենք:
Հոդված 118. Պատերազմի հայտարարումը և խաղաղության հաստատումը
1. Ազգային ժողովը, Կառավարության առաջարկությամբ, պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ կարող է ընդունել պատերազմ
հայտարարելու կամ խաղաղություն հաստատելու մասին որոշում:
41
2. Ազգային ժողովի նիստ գումարելու անհնարինության դեպքում պատերազմ
հայտարարելու հարցը լուծում է Կառավարությունը:
Հոդված 119. Ռազմական դրությունը
1. Հայաստանի Հանրապետության վրա զինված հարձակման, դրա
անմիջական վտանգի առկայության կամ պատերազմ հայտարարվելու դեպքերում
Կառավարությունը հայտարարում է ռազմական դրություն, ուղերձով դիմում է
ժողովրդին և կարող է հայտարարել ընդհանուր կամ մասնակի զորահավաք:
2. Ռազմական դրություն հայտարարվելու դեպքում իրավունքի ուժով անհապաղ
գումարվում է Ազգային ժողովի հատուկ նիստ:
3. Ազգային ժողովը կարող է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ վերացնել ռազմական դրությունը կամ չեղյալ հայտարարել
ռազմական դրության իրավական ռեժիմով նախատեսված միջոցառումների
իրականացումը:
4. Ռազմական դրության իրավական ռեժիմը սահմանվում է օրենքով, որն
ընդունվում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
Հոդված 120. Արտակարգ դրությունը
1. Սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգի դեպքում
Կառավարությունը հայտարարում է արտակարգ դրություն, ձեռնարկում է
իրավիճակից բխող միջոցառումներ և այդ մասին ուղերձով դիմում է ժողովրդին:
2. Արտակարգ դրություն հայտարարվելու դեպքում իրավունքի ուժով անհապաղ
գումարվում է Ազգային ժողովի հատուկ նիստ:
3. Ազգային ժողովը կարող է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ վերացնել արտակարգ դրությունը կամ չեղյալ հայտարարել
արտակարգ դրության իրավական ռեժիմով նախատեսված միջոցառումների
իրականացումը:
4. Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմը սահմանվում է օրենքով, որն
ընդունվում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
42
Հոդված 121. Վարչատարածքային միավորները և բաժանումը
Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավորներն են մարզերը
և համայնքները: Վարչատարածքային բաժանումը, Կառավարության ներկայացմամբ,
սահմանվում է օրենքով:
Հոդված 122. Ինքնավար մարմինները
1. Մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների
իրականացումն ապահովելու, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ սահմանված
հիմնարար նշանակություն ունեցող հանրային շահերի պաշտպանության նպատակով
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ ընդունված օրենքով
կարող են ստեղծվել ինքնավար մարմիններ:
2. Ինքնավար մարմինների անդամները նշանակվում են պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
3. Ինքնավար մարմիններին օրենքով կարող է վերապահվել
ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր ընդունելու իրավասություն:
4. Ինքնավար մարմինների լիազորությունները, անկախության երաշխիքները,
անդամներին ներկայացվող պահանջները և գործունեության կարգը սահմանվում են
օրենքով:
ԳԼՈՒԽ 5
ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԸ
Հոդված 123. Հանրապետության նախագահի կարգավիճակը և
գործառույթները
1. Հանրապետության նախագահը պետության գլուխն է:
2. Հանրապետության նախագահը հետևում է Սահմանադրության
պահպանմանը:
3. Հանրապետության նախագահն իր լիազորություններն իրականացնելիս
անաչառ է և առաջնորդվում է բացառապես համապետական և համազգային
շահերով:
43
4. Հանրապետության նախագահն իր գործառույթներն իրականացնում է
Սահմանադրությամբ սահմանված լիազորությունների միջոցով:
Հոդված 124. Հանրապետության նախագահի լիազորությունների ժամկետը
և նրան ներկայացվող պահանջները
1. Հանրապետության նախագահն ընտրվում է յոթ տարի ժամկետով:
2. Հանրապետության նախագահ կարող է ընտրվել քառասուն տարին լրացած,
վերջին վեց տարում միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի
հանդիսացող, վերջին վեց տարում Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես
բնակվող, ընտրական իրավունք ունեցող և հայերենին տիրապետող յուրաքանչյուր
ոք:
3. Նույն անձը Հանրապետության նախագահ կարող է ընտրվել միայն մեկ
անգամ:
4. Հանրապետության նախագահը չի կարող զբաղեցնել որևէ այլ պաշտոն,
զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, կատարել վճարովի այլ աշխատանք:
5. Հանրապետության նախագահն իր լիազորությունների իրականացման
ընթացքում չի կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ:
Հոդված 125. Հանրապետության նախագահի ընտրության կարգը
1. Հանրապետության նախագահն ընտրվում է Ազգային ժողովի կողմից:
2. Հանրապետության նախագահի հերթական ընտրությունն անցկացվում է
Հանրապետության նախագահի լիազորությունների ավարտից ոչ շուտ, քան
քառասուն, և ոչ ուշ, քան երեսուն օր առաջ:
3. Հանրապետության նախագահի թեկնածու առաջադրելու իրավունք ունի
պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդը:
4. Հանրապետության նախագահ է ընտրվում այն թեկնածուն, որը ստացել է
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք քառորդը: Եթե
Հանրապետության նախագահ չի ընտրվում, ապա անցկացվում է ընտրության
երկրորդ փուլ, որին կարող են մասնակցել առաջին փուլին մասնակցած բոլոր
թեկնածուները: Երկրորդ փուլում Հանրապետության նախագահ է ընտրվում այն
թեկնածուն, որն ստացել է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն
44
երեք հինգերորդը: Եթե Հանրապետության նախագահ չի ընտրվում, ապա
անցկացվում է ընտրության երրորդ փուլ, որին կարող են մասնակցել երկրորդ փուլում
առավել ձայներ ստացած երկու թեկնածուները: Երրորդ փուլում Հանրապետության
նախագահ է ընտրվում այն թեկնածուն, որն ստանում է պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությունը:
5. Եթե Հանրապետության նախագահ չի ընտրվում, ապա տասնօրյա
ժամկետում անցկացվում է Հանրապետության նախագահի նոր ընտրություն:
6. Հանրապետության նախագահի ընտրության կարգի մանրամասները
սահմանվում են Ազգային ժողովի կանոնակարգով:
Հոդված 126. Հանրապետության նախագահի արտահերթ ընտրությունը
Հանրապետության նախագահի պաշտոնանկության, լիազորությունների
կատարման անհնարինության, հրաժարականի կամ մահվան դեպքերում
Հանրապետության նախագահի պաշտոնը թափուր մնալուց ոչ շուտ, քան քսանհինգ,
և ոչ ուշ, քան երեսունհինգ օր հետո անցկացվում է Հանրապետության նախագահի
արտահերթ ընտրություն:
Հոդված 127. Հանրապետության նախագահի կողմից պաշտոնի
ստանձնումը
1. Հանրապետության նախագահը պաշտոնը ստանձնում է Հանրապետության
նախորդ նախագահի լիազորությունների ավարտման օրը:
2. Արտահերթ ընտրության միջոցով ընտրված Հանրապետության նախագահը
պաշտոնը ստանձնում է ընտրվելուց հետո՝ տասներորդ օրը:
3. Հանրապետության նախագահը պաշտոնը ստանձնում է Ազգային ժողովի
հատուկ նիստում, ժողովրդին տրված հետևյալ երդմամբ. «Ստանձնելով
Հանրապետության նախագահի պաշտոնը՝ երդվում եմ. հավատարիմ լինել
Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը, իմ լիազորություններն
իրականացնելիս լինել անաչառ, առաջնորդվել միայն համապետական ու
համազգային շահերով և իմ ողջ ուժը ներդնել ազգային միասնության ամրապնդման
գործում»:
45
Հոդված 128. Հանրապետության նախագահի ուղերձը
Հանրապետության նախագահն իր իրավասության մեջ մտնող հարցերի
վերաբերյալ կարող է ուղերձ հղել Ազգային ժողովին:
Հոդված 129. Օրենքի ստորագրումը և հրապարակումը
1. Ազգային ժողովի ընդունած օրենքը Հանրապետության նախագահն
ստորագրում և հրապարակում է քսանմեկօրյա ժամկետում կամ նույն ժամկետում
դիմում է Սահմանադրական դատարան՝ Սահմանադրությանն օրենքի
համապատասխանությունը որոշելու հարցով:
2. Եթե Սահմանադրական դատարանը որոշում է, որ օրենքը
համապատասխանում է Սահմանադրությանը, ապա Հանրապետության նախագահը
հնգօրյա ժամկետում ստորագրում և հրապարակում է օրենքը:
3. Եթե Հանրապետության նախագահը չի կատարում սույն հոդվածով
սահմանված պահանջները, ապա Ազգային ժողովի նախագահը հնգօրյա ժամկետում
ստորագրում և հրապարակում է օրենքը:
Հոդված 130. Կառավարության հրաժարականի ընդունումը
Սահմանադրության 158-րդ հոդվածով սահմանված դեպքերում
Հանրապետության նախագահն անհապաղ ընդունում է Կառավարության
հրաժարականը:
Հոդված 131. Փոփոխություններ Կառավարության կազմում
Հանրապետության նախագահը, վարչապետի առաջարկությամբ,
փոփոխություններ է կատարում Կառավարության կազմում:
Հոդված 132. Հանրապետության նախագահի լիազորություններն արտաքին
քաղաքականության բնագավառում
1. Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով`
1) Կառավարության առաջարկությամբ կնքում է միջազգային պայմանագրեր.
46
2) վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում և հետ է կանչում օտարերկրյա
պետություններում և միջազգային կազմակերպություններում դիվանագիտական
ներկայացուցիչներին.
3) ընդունում է օտարերկրյա պետությունների և միջազգային
կազմակերպությունների դիվանագիտական ներկայացուցիչների հավատարմագրերը
և հետկանչագրերը:
2. Հանրապետության նախագահը, Կառավարության առաջարկությամբ,
օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով հաստատում, կասեցնում կամ չեղյալ է
հայտարարում վավերացում չպահանջող միջազգային պայմանագրերը:
3. Հանրապետության նախագահը, վարչապետի առաջարկությամբ, օրենքով
սահմանված դեպքերում և կարգով շնորհում է բարձրագույն դիվանագիտական
աստիճաններ:
Հոդված 133. Հանրապետության նախագահի լիազորությունները զինված
ուժերի բնագավառում
1. Հանրապետության նախագահը, վարչապետի առաջարկությամբ, օրենքով
սահմանված դեպքերում և կարգով նշանակում և ազատում է զինված ուժերի և այլ
զորքերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը:
2. Հանրապետության նախագահը, վարչապետի առաջարկությամբ, օրենքով
սահմանված դեպքերում և կարգով շնորհում է բարձրագույն զինվորական կոչումներ:
Հոդված 134. Քաղաքացիության վերաբերյալ հարցերի լուծումը
Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
լուծում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու և Հայաստանի
Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու վերաբերյալ հարցերը:
Հոդված 135. Ներում շնորհելը
Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
լուծում է դատապարտյալներին ներում շնորհելու հարցը:
47
Հոդված 136. Պարգևատրումը և պատվավոր կոչումների շնորհումը
Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
պարգևատրում է Հայաստանի Հանրապետության շքանշաններով և մեդալներով,
շնորհում է պատվավոր կոչումներ:
Հոդված 137. Բարձրագույն դասային աստիճանների շնորհումը
Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
շնորհում է բարձրագույն դասային աստիճաններ:
Հոդված 138. Պաշտոնատար անձանց ժամանակավոր նշանակումը
Եթե Ազգային ժողովը եռամսյա ժամկետում Սահմանադրության 174-րդ
հոդվածի 3-րդ մասով, 177-րդ հոդվածի 1-ին մասով, 192-րդ հոդվածի 1-ին մասով,
195-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 197-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 199-րդ հոդվածի
2-րդ մասով և 201-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված կարգով չի ընտրում
համապատասխան պաշտոնատար անձանց, ապա մինչև Ազգային ժողովի կողմից
նրանց ընտրությունը Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված հիմքերով
և կարգով նշանակում է ժամանակավոր պաշտոնակատարներ:
Հոդված 139. Հանրապետության նախագահի հրամանագրերը և
կարգադրությունները
1. Իր լիազորություններն իրականացնելիս Հանրապետության նախագահն
ընդունում է հրամանագրեր և կարգադրություններ:
2. Հանրապետության նախագահը Սահմանադրության 131-137-րդ
հոդվածներով, 155-րդ հոդվածի 3-րդ մասով, 166-րդ հոդվածի 3-րդ, 4-րդ, 6-րդ և
7-րդ մասերով սահմանված դեպքերում կարող է համապատասխան ակտը եռօրյա
ժամկետում իր առարկություններով վերադարձնել առաջարկություն ներկայացնող
կամ միջնորդությամբ դիմող մարմին: Եթե իրավասու մարմինը չի ընդունում այդ
առարկությունը, ապա Հանրապետության նախագահը ստորագրում է
համապատասխան ակտը կամ դիմում է Սահմանադրական դատարան:
48
3. Եթե Հանրապետության նախագահը չի կատարում սույն հոդվածի
2-րդ մասով սահմանված պահանջները, ապա համապատասխան ակտն ուժի մեջ է
մտնում իրավունքի ուժով:
Հոդված 140. Հանրապետության նախագահի անձեռնմխելիությունը
1. Հանրապետության նախագահն անձեռնմխելի է:
2. Հանրապետության նախագահն իր լիազորությունների ժամկետում և դրանից
հետո չի կարող հետապնդվել և պատասխանատվության ենթարկվել իր
կարգավիճակից բխող գործողությունների համար:
3. Իր կարգավիճակի հետ չկապված գործողությունների համար
Հանրապետության նախագահը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել միայն
իր լիազորությունների ավարտից հետո:
Հոդված 141. Հանրապետության նախագահի պաշտոնանկությունը
1. Հանրապետության նախագահը կարող է պաշտոնանկ արվել պետական
դավաճանության, այլ ծանր հանցագործության կամ Սահմանադրության կոպիտ
խախտման համար:
2. Հանրապետության նախագահին պաշտոնանկ անելու հիմքերի առկայության
մասին եզրակացություն ստանալու համար Ազգային ժողովը պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ ընդունված որոշմամբ դիմում է
Սահմանադրական դատարան:
3. Ազգային ժողովը Հանրապետության նախագահին պաշտոնանկ անելու
մասին որոշում է կայացնում Սահմանադրական դատարանի եզրակացության հիման
վրա պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով:
Հոդված 142. Հանրապետության նախագահի հրաժարականը
Հանրապետության նախագահն իր հրաժարականը ներկայացնում է Ազգային
ժողով: Հրաժարականը համարվում է ընդունված օրենքով սահմանված կարգով այն
հրապարակելու պահից:
49
Հոդված 143. Հանրապետության նախագահի լիազորությունների
կատարման անհնարինությունը
Հանրապետության նախագահի ծանր հիվանդության կամ նրա
լիազորությունների կատարման համար այլ անհաղթահարելի խոչընդոտների
առկայության դեպքերում, որոնք տևականորեն անհնարին են դարձնում նրա
լիազորությունների կատարումը, Սահմանադրական դատարանը Կառավարության
դիմումի հիման վրա որոշում է կայացնում Հանրապետության նախագահի
լիազորությունների կատարման անհնարինության մասին:
Հոդված 144. Հանրապետության նախագահի լիազորությունների
ժամանակավոր կատարումը
Հանրապետության նախագահի պաշտոնանկության, լիազորությունների
կատարման անհնարինության, հրաժարականի կամ մահվան դեպքերում մինչև
նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից պաշտոնի ստանձնումը
Հանրապետության նախագահի լիազորությունները կատարում է Ազգային ժողովի
նախագահը:
Հոդված 145. Հանրապետության նախագահի գործունեության ապահովումը
1. Հանրապետության նախագահի աշխատակազմի ձևավորման կարգը
սահմանվում է օրենքով: Հանրապետության նախագահն օրենքով սահմանված
դեպքերում և կարգով նշանակումներ է կատարում Հանրապետության նախագահի
աշխատակազմի պաշտոններում:
2. Հանրապետության նախագահի վարձատրության չափը, սպասարկման և
անվտանգության ապահովման կարգը սահմանվում են օրենքով:
ԳԼՈՒԽ 6
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հոդված 146. Կառավարության կարգավիճակը և գործառույթները
1. Կառավարությունը գործադիր իշխանության բարձրագույն մարմինն է:
50
2. Կառավարությունն իր ծրագրի հիման վրա մշակում և իրականացնում է
պետության ներքին և արտաքին քաղաքականությունը:
3. Կառավարությունն իրականացնում է պետական կառավարման համակարգի
մարմինների ընդհանուր ղեկավարումը:
4. Կառավարության լիազորությունները սահմանվում են Սահմանադրությամբ և
օրենքներով: Կառավարության իրավասությանն են ենթակա գործադիր
իշխանությանը վերաբերող բոլոր այն հարցերը, որոնք վերապահված չեն պետական
կառավարման կամ տեղական ինքնակառավարման այլ մարմինների:
Հոդված 147. Կառավարության կազմը և կառուցվածքը
1. Կառավարությունը կազմված է վարչապետից, փոխվարչապետներից և
նախարարներից:
2. Նախարարությունների ցանկը և Կառավարության գործունեության կարգը
Կառավարության ներկայացմամբ սահմանվում են օրենքով: Փոխվարչապետների
թիվը չի կարող գերազանցել երեքը, իսկ նախարարներինը` տասնութը:
Հոդված 148. Կառավարության անդամին ներկայացվող պահանջները
1. Կառավարության անդամը պետք է բավարարի պատգամավորին
ներկայացվող պահանջները:
2. Կառավարության անդամի վրա տարածվում են պատգամավորի համար
սահմանված անհամատեղելիության պահանջները: Նրա համար օրենքով կարող են
սահմանվել անհամատեղելիության լրացուցիչ պահանջներ:
Հոդված 149. Վարչապետի ընտրությունը և նշանակումը
1. Հանրապետության նախագահը նորընտիր Ազգային ժողովի
լիազորությունների ժամկետն սկսվելուց հետո անհապաղ վարչապետ է նշանակում
Սահմանադրության 89-րդ հոդվածով սահմանված կարգով ձևավորված
խորհրդարանական մեծամասնության ներկայացրած թեկնածուին:
2. Վարչապետի հրաժարական ներկայացնելու կամ վարչապետի պաշտոնը
թափուր մնալու այլ դեպքերում Կառավարության հրաժարականն ընդունվելուց հետո`
յոթնօրյա ժամկետում, Ազգային ժողովի խմբակցություններն իրավունք ունեն
51
առաջադրելու վարչապետի թեկնածուներ: Ազգային ժողովը վարչապետին ընտրում է
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
3. Վարչապետ չընտրվելու դեպքում քվեարկությունից յոթ օր հետո անցկացվում
է վարչապետի նոր ընտրություն, որին մասնակցելու իրավունք ունեն
պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ երրորդի առաջադրած
վարչապետի թեկնածուները: Եթե պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ վարչապետ չի ընտրվում, ապա Ազգային ժողովն արձակվում է
իրավունքի ուժով:
4. Վարչապետի ընտրությունն անցկացվում է անվանական քվեարկությամբ:
5. Հանրապետության նախագահն անհապաղ վարչապետ է նշանակում
Ազգային ժողովի կողմից ընտրված թեկնածուին:
Հոդված 150. Կառավարության կազմավորումը
Կառավարությունը կազմավորվում է վարչապետ նշանակվելուց հետո՝
տասնհինգօրյա ժամկետում: Իր նշանակումից հետո վարչապետը հնգօրյա
ժամկետում Հանրապետության նախագահին առաջարկում է փոխվարչապետների և
նախարարների թեկնածուներին: Հանրապետության նախագահը եռօրյա ժամկետում
կամ նշանակում է փոխվարչապետներին և նախարարներին, կամ դիմում է
Սահմանադրական դատարան: Սահմանադրական դատարանը դիմումը քննում և
որոշում է կայացնում հնգօրյա ժամկետում: Եթե Հանրապետության նախագահը
եռօրյա ժամկետում չի կատարում սույն հոդվածով սահմանված պահանջները, ապա
համապատասխան փոխվարչապետը կամ նախարարը նշանակված է համարվում
իրավունքի ուժով:
Հոդված 151. Կառավարության ծրագիրը
1. Կառավարության կազմավորումից հետո՝ քսանօրյա ժամկետում,
վարչապետն Ազգային ժողով է ներկայացնում Կառավարության ծրագիրը:
2. Ազգային ժողովը Կառավարության ծրագրին հավանություն է տալիս
յոթնօրյա ժամկետում` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ:
52
3. Եթե Ազգային ժողովը հավանություն չի տալիս Կառավարության ծրագրին և
Սահմանադրության 149-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերին համապատասխան չի
ընտրում նոր վարչապետ, ապա Ազգային ժողովն արձակվում է իրավունքի ուժով: Եթե
Ազգային ժողովն ընտրում է վարչապետին, սակայն կրկին հավանություն չի տալիս
Կառավարության ծրագրին, ապա Ազգային ժողովն արձակվում է իրավունքի ուժով:
4. Սույն հոդվածի 3-րդ մասը չի տարածվում Սահմանադրության 115-րդ
հոդվածին համապատասխան կազմավորված Կառավարության ծրագրի վրա: Եթե
այդ Կառավարության ծրագիրը հավանության չի արժանանում, ապա Ազգային
ժողովն արձակվում է իրավունքի ուժով:
Հոդված 152. Վարչապետի և Կառավարության մյուս անդամների
իրավասությունները
1. Վարչապետը Կառավարության ծրագրի շրջանակներում որոշում է
Կառավարության քաղաքականության հիմնական ուղղությունները, ղեկավարում է
Կառավարության գործունեությունը և համակարգում է Կառավարության անդամների
աշխատանքը: Վարչապետը կարող է Կառավարության անդամներին կոնկրետ
հարցերով հանձնարարականներ տալ: Վարչապետը գլխավորում է Անվտանգության
խորհուրդը, որի կազմավորման և գործունեության կարգը սահմանվում է օրենքով:
2. Փոխվարչապետները վարչապետի հանձնարարությամբ իրականացնում են
Կառավարության գործունեության առանձին ոլորտների համակարգումը:
Փոխվարչապետներից մեկը վարչապետի սահմանած կարգով փոխարինում է
վարչապետին նրա բացակայության ժամանակ:
3. Յուրաքանչյուր նախարար ինքնուրույն ղեկավարում է նախարարությանը
վերապահված գործունեության ոլորտը:
4. Կառավարության անդամներն իրավասու են ընդունելու ենթաօրենսդրական
նորմատիվ իրավական ակտեր:
Հոդված 153. Կառավարության նիստերը և որոշումները
1. Կառավարության նիստերը հրավիրում և վարում է վարչապետը:
2. Կառավարության որոշումներն ստորագրում է վարչապետը:
53
3. Կառավարությունն իրավասու է ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ
իրավական ակտեր:
Հոդված 154. Տնտեսական և ֆինանսական քաղաքականությունը
1. Կառավարությունն իրականացնում է ֆինանսատնտեսական, վարկային և
հարկային միասնական պետական քաղաքականություն:
2. Կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը:
Հոդված 155. Զինված ուժերը
1. Զինված ուժերը Կառավարության ենթակայության ներքո են: Զինված ուժերի
կիրառման մասին որոշումն ընդունում է Կառավարությունը: Անհետաձգելի
անհրաժեշտության դեպքում զինված ուժերի կիրառման մասին որոշումը,
պաշտպանության նախարարի առաջարկությամբ, կայացնում է վարչապետը և այդ
մասին անհապաղ տեղեկացնում Կառավարության անդամներին:
2. Պաշտպանության ոլորտի քաղաքականության հիմնական ուղղությունները
սահմանում է Անվտանգության խորհուրդը: Պաշտպանության նախարարն այդ
հիմնական ուղղությունների շրջանակներում իրականացնում է զինված ուժերի
ղեկավարումը:
3. Զինված ուժերի զինվորական ամենաբարձր պաշտոնատար անձը գլխավոր
շտաբի պետն է, որին վարչապետի առաջարկությամբ նշանակում է
Հանրապետության նախագահը՝ օրենքով սահմանված ժամկետով: Ոչ
պատերազմական ժամանակ գլխավոր շտաբի պետը ենթակա է պաշտպանության
նախարարին:
4. Պատերազմի ժամանակ զինված ուժերի գերագույն հրամանատարը
վարչապետն է:
5. Զինված ուժերի ենթակայության, ղեկավարման, ինչպես նաև այլ
մանրամասներ սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 156. Կառավարության տարեկան զեկույցն Ազգային ժողովին
Յուրաքանչյուր տարվա համար Կառավարությունը զեկույց է ներկայացնում
Ազգային ժողով իր ծրագրի կատարման ընթացքի և արդյունքների մասին:
54
Հոդված 157. Կառավարության վստահության հարցը
1. Կառավարությունն իր ներկայացրած օրենքի նախագծի ընդունման
առնչությամբ կարող է դնել իր վստահության հարցը: Կառավարությանը
վստահություն հայտնելու մասին որոշման նախագիծը քվեարկության է դրվում այն
ներկայացվելուց ոչ ուշ, քան յոթանասուներկու ժամվա ընթացքում: Որոշումն
ընդունվում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ՝
անվանական քվեարկությամբ:
2. Կառավարությանը վստահություն հայտնելու մասին որոշման նախագիծն
ընդունվելու դեպքում Կառավարության ներկայացրած օրենքի նախագիծը համարվում
է ընդունված:
3. Կառավարությունն օրենքի նախագծի առնչությամբ իր վստահության հարցը
նույն նստաշրջանի ընթացքում կարող է դնել ոչ ավելի, քան երկու անգամ:
4. Կառավարությունը սահմանադրական օրենքի նախագծի ընդունման
առնչությամբ չի կարող դնել իր վստահության հարցը:
5. Կառավարությունը չի կարող դնել իր վստահության հարցը ռազմական կամ
արտակարգ դրության ժամանակ:
Հոդված 158. Կառավարության հրաժարականը
Կառավարությունը Հանրապետության նախագահին ներկայացնում է իր
հրաժարականը նորընտիր Ազգային ժողովի առաջին նստաշրջանի,
Կառավարությանը վստահություն չհայտնելու, Կառավարության ծրագրին
հավանություն չտալու, վարչապետի կողմից հրաժարական ներկայացվելու կամ
վարչապետի պաշտոնը թափուր մնալու օրը: Կառավարության անդամները
շարունակում են իրենց պարտականությունների կատարումը մինչև նոր
Կառավարության կազմավորումը:
Հոդված 159. Պետական կառավարման համակարգի մարմինները
Պետական կառավարման համակարգի մարմիններն են նախարարությունները,
ինչպես նաև Կառավարությանը, վարչապետին և նախարարություններին ենթակա այլ
մարմիններ, որոնց կազմավորման կարգը և լիազորությունները սահմանվում են
օրենքով:
55
Հոդված 160. Կառավարության տարածքային քաղաքականության
իրագործումը
1. Կառավարությունը մարզերում իր տարածքային քաղաքականությունն
իրագործում է մարզպետների միջոցով:
2. Մարզպետներին նշանակում և ազատում է Կառավարությունը:
Մարզպետները համակարգում են պետական կառավարման մարմինների
տարածքային ստորաբաժանումների գործունեությունը, բացառությամբ օրենքով
սահմանված դեպքերի:
3. Երևանում տարածքային կառավարման առանձնահատկությունները
սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 161. Հանրային խորհուրդը
Հանրային խորհուրդը Կառավարության խորհրդակցական մարմին է:
Հանրային խորհրդի կազմավորման և գործունեության կարգը սահմանվում է
օրենքով:
ԳԼՈՒԽ 7
ԴԱՏԱՐԱՆՆԵՐԸ ԵՎ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ
Հոդված 162. Արդարադատության իրականացումը
1. Հայաստանի Հանրապետությունում արդարադատությունն իրականացնում
են միայն դատարանները` Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան:
2. Արդարադատության իրականացմանը որևէ միջամտություն արգելվում է:
Հոդված 163. Դատարանները
1. Հայաստանի Հանրապետությունում գործում են Սահմանադրական
դատարանը, Վճռաբեկ դատարանը, վերաքննիչ դատարանները, առաջին ատյանի
ընդհանուր իրավասության դատարանները, ինչպես նաև վարչական դատարանը:
Oրենքով նախատեսված դեպքերում կարող են ստեղծվել մասնագիտացված
դատարաններ:
2. Արտակարգ դատարանների ստեղծումն արգելվում է:
56
Հոդված 164. Դատավորի կարգավիճակը
1. Արդարադատություն իրականացնելիս դատավորն անկախ է, անաչառ և
գործում է միայն Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան:
2. Դատավորը չի կարող պատասխանատվության ենթարկվել
արդարադատություն իրականացնելիս հայտնած կարծիքի կամ կայացրած դատական
ակտի համար, բացառությամբ երբ առկա են հանցագործության կամ
կարգապահական խախտման հատկանիշներ:
3. Իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ Սահմանադրական
դատարանի դատավորի նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է հարուցվել
միայն Սահմանադրական դատարանի համաձայնությամբ: Սահմանադրական
դատարանի դատավորն իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ
առանց Սահմանադրական դատարանի համաձայնության չի կարող զրկվել
ազատությունից, բացառությամբ երբ նա բռնվել է հանցանք կատարելու պահին կամ
անմիջապես դրանից հետո: Այս դեպքում ազատությունից զրկելը չի կարող տևել
յոթանասուներկու ժամից ավելի: Սահմանադրական դատարանի դատավորին
ազատությունից զրկելու մասին անհապաղ տեղեկացվում է Սահմանադրական
դատարանի նախագահը:
4. Իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ դատավորի
նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է հարուցվել միայն Բարձրագույն
դատական խորհրդի համաձայնությամբ: Դատավորն իր լիազորությունների
իրականացման կապակցությամբ առանց Բարձրագույն դատական խորհրդի
համաձայնության չի կարող զրկվել ազատությունից, բացառությամբ երբ նա բռնվել է
հանցանք կատարելու պահին կամ անմիջապես դրանից հետո: Այս դեպքում
ազատությունից զրկելը չի կարող տևել յոթանասուներկու ժամից ավելի: Դատավորին
ազատությունից զրկելու մասին անհապաղ տեղեկացվում է Բարձրագույն դատական
խորհրդի նախագահը:
5. Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու
հիմքերը և կարգը սահմանվում են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով և
Դատական օրենսգրքով:
6. Դատավորը չի կարող զբաղեցնել իր կարգավիճակով չպայմանավորված
պաշտոն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման այլ մարմիններում, որևէ
57
պաշտոն` առևտրային կազմակերպություններում, զբաղվել ձեռնարկատիրական
գործունեությամբ, կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, կրթական և
ստեղծագործական աշխատանքից: Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով և
Դատական օրենսգրքով կարող են սահմանվել անհամատեղելիության լրացուցիչ
պահանջներ:
7. Դատավորը չի կարող զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ:
8. Դատավորի լիազորությունները դադարում են լիազորությունների ժամկետն
ավարտվելու, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը կորցնելու կամ այլ
պետության քաղաքացիություն ձեռք բերելու, նրա նկատմամբ կայացված
մեղադրական դատավճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու կամ քրեական
հետապնդումը ոչ արդարացնող հիմքով դադարեցնելու, նրան անգործունակ, անհայտ
բացակայող կամ մահացած ճանաչելու վերաբերյալ դատարանի վճիռն օրինական
ուժի մեջ մտնելու, նրա հրաժարականի, մահվան դեպքերում:
9. Սահմանադրական դատարանի դատավորի լիազորությունները`
Սահմանադրական դատարանի որոշմամբ, իսկ դատավորի լիազորությունները`
Բարձրագույն դատական խորհրդի որոշմամբ, դադարեցվում են
անհամատեղելիության պահանջները խախտելու, քաղաքական գործունեությամբ
զբաղվելու, առողջական վիճակի պատճառով պաշտոնավարման անհնարինության,
էական կարգապահական խախտում կատարելու դեպքերում:
10. Դատավորի համար սահմանվում է նրա բարձր կարգավիճակին և
պատասխանատվությանը համապատասխանող վարձատրություն: Դատավորի
վարձատրության չափը սահմանվում է օրենքով:
11. Դատավորների կարգավիճակին վերաբերող մանրամասները սահմանվում
են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով և Դատական օրենսգրքով:
Հոդված 165. Դատավորների թեկնածուներին ներկայացվող պահանջները
1. Սահմանադրական դատարանի դատավոր կարող է ընտրվել քառասուն
տարին լրացած, միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող,
ընտրական իրավունք ունեցող, բարձր մասնագիտական որակներով և
մասնագիտական աշխատանքի առնվազն տասնհինգ տարվա փորձառությամբ,
բարձրագույն կրթությամբ իրավաբանը:
58
2. Վճռաբեկ դատարանի դատավոր կարող է նշանակվել քառասուն տարին
լրացած, միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող,
ընտրական իրավունք ունեցող, բարձր մասնագիտական որակներով և
մասնագիտական աշխատանքի առնվազն տասը տարվա փորձառությամբ,
բարձրագույն կրթությամբ իրավաբանը:
3. Առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների դատավոր կարող է
նշանակվել միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող,
ընտրական իրավունք ունեցող, բարձրագույն կրթությամբ իրավաբանը:
4. Դատավորների թեկնածուները պետք է տիրապետեն հայերենին:
5. Դատավորների թեկնածուների համար Սահմանադրական դատարանի
մասին օրենքով և Դատական օրենսգրքով կարող են սահմանվել լրացուցիչ
պահանջներ:
Հոդված 166. Դատավորների ընտրության և նշանակման կարգը
1. Սահմանադրական դատարանի դատավորներին ընտրում է Ազգային
ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով,
տասներկու տարի ժամկետով: Սահմանադրական դատարանը կազմված է ինը
դատավորից, որոնցից երեքն ընտրվում են Հանրապետության նախագահի, երեքը՝
Կառավարության, երեքը` դատավորների ընդհանուր ժողովի առաջարկությամբ:
Դատավորների ընդհանուր ժողովը կարող է առաջարկել միայն դատավորներ: Նույն
անձը Սահմանադրական դատարանի դատավոր կարող է ընտրվել միայն մեկ
անգամ:
2. Սահմանադրական դատարանն իր կազմից` վեց տարի ժամկետով, ընտրում
է Սահմանադրական դատարանի նախագահ և փոխնախագահ՝ առանց վերընտրվելու
իրավունքի:
3. Վճռաբեկ դատարանի դատավորներին նշանակում է Հանրապետության
նախագահը` Ազգային ժողովի առաջարկությամբ: Ազգային ժողովն առաջարկվող
թեկնածուին ընտրում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք
հինգերորդով՝ դատավորի յուրաքանչյուր տեղի համար Բարձրագույն դատական
խորհրդի ներկայացրած երեք թեկնածուների թվից։
59
4. Վճռաբեկ դատարանի պալատների նախագահներին նշանակում է
Հանրապետության նախագահը՝ Բարձրագույն դատական խորհրդի
առաջարկությամբ, համապատասխան պալատի կազմից, վեց տարի ժամկետով:
Նույն անձը Վճռաբեկ դատարանի պալատի նախագահ կարող է նշանակվել միայն
մեկ անգամ:
5. Վճռաբեկ դատարանի նախագահին ընտրում է Ազգային ժողովը
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ` Բարձրագույն
դատական խորհրդի առաջարկությամբ, Վճռաբեկ դատարանի կազմից, վեց տարի
ժամկետով: Նույն անձը Վճռաբեկ դատարանի նախագահ կարող է ընտրվել միայն
մեկ անգամ:
6. Առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների դատավորներին նշանակում
է Հանրապետության նախագահը` Բարձրագույն դատական խորհրդի
առաջարկությամբ:
7. Առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանների նախագահներին նշանակում
է Հանրապետության նախագահը` Բարձրագույն դատական խորհրդի
առաջարկությամբ, համապատասխան դատարանի կազմից, երեք տարի ժամկետով:
Դատարանի նախագահն իր պաշտոնավարման ժամկետի ավարտից հետո՝ երեք
տարվա ընթացքում, չի կարող վերստին նշանակվել այդ պաշտոնում:
8. Դատավորները պաշտոնավարում են մինչև վաթսունհինգ, իսկ
Սահմանադրական դատարանի դատավորները՝ մինչև յոթանասուն տարին լրանալը:
9. Դատավորների ընտրությանը և նշանակմանը վերաբերող մանրամասները
սահմանվում են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով և Դատական
օրենսգրքով:
Հոդված 167. Սահմանադրական դատարանը
1. Սահմանադրական արդարադատությունն իրականացնում է
Սահմանադրական դատարանը` ապահովելով Սահմանադրության գերակայությունը:
2. Արդարադատություն իրականացնելիս Սահմանադրական դատարանն
անկախ է և ենթարկվում է միայն Սահմանադրությանը:
60
3. Սահմանադրական դատարանի լիազորությունները սահմանվում են
Սահմանադրությամբ, իսկ կազմավորման և գործունեության կարգը`
Սահմանադրությամբ և Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով:
Հոդված 168. Սահմանադրական դատարանի լիազորությունները
Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրական դատարանի մասին
օրենքով սահմանված կարգով՝
1) որոշում է օրենքների, Ազգային ժողովի որոշումների, Հանրապետության
նախագահի հրամանագրերի և կարգադրությունների, Կառավարության և
վարչապետի որոշումների, ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի
համապատասխանությունը Սահմանադրությանը.
2) մինչև Սահմանադրության փոփոխությունների նախագծի, ինչպես նաև
հանրաքվեի դրվող իրավական ակտերի նախագծերի ընդունումը որոշում է դրանց
համապատասխանությունը Սահմանադրությանը.
3) մինչև միջազգային պայմանագրի վավերացումը որոշում է դրանում
ամրագրված պարտավորությունների համապատասխանությունը
Սահմանադրությանը.
4) լուծում է սահմանադրական մարմինների միջև նրանց սահմանադրական
լիազորությունների առնչությամբ առաջացող վեճերը.
5) լուծում է հանրաքվեի, Ազգային ժողովի և Հանրապետության նախագահի
ընտրությունների արդյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերը.
6) որոշում է կայացնում պատգամավորի լիազորությունները դադարեցնելու
հարցի վերաբերյալ.
7) եզրակացություն է տալիս Հանրապետության նախագահին պաշտոնանկ
անելու հիմքերի առկայության մասին.
8) որոշում է կայացնում Հանրապետության նախագահի լիազորությունների
կատարման անհնարինության մասին.
9) լուծում է Սահմանադրական դատարանի դատավորին կարգապահական
պատասխանատվության ենթարկելու հարցը.
10) լուծում է Սահմանադրական դատարանի դատավորի լիազորությունները
դադարեցնելու հարցը.
61
11) լուծում է իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ
Սահմանադրական դատարանի դատավորի նկատմամբ քրեական հետապնդում
հարուցելու կամ նրան ազատությունից զրկելու վերաբերյալ համաձայնություն տալու
հարցը.
12) օրենքով սահմանված դեպքերում որոշում է կայացնում կուսակցության
գործունեությունը կասեցնելու կամ արգելելու վերաբերյալ։
Հոդված 169. Սահմանադրական դատարան դիմելը
1. Սահմանադրական դատարան կարող են դիմել՝
1) Ազգային ժողովը՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 12-րդ կետով
սահմանված դեպքերում, Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 7-րդ կետով
սահմանված դեպքում՝ պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ ընդունված որոշմամբ, իսկ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի
10-րդ կետով սահմանված դեպքում` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
առնվազն երեք հինգերորդով ընդունված որոշմամբ.
2) պատգամավորների ընդհանուր թվի առնվազն մեկ հինգերորդը՝
Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 1-ին, 4-րդ և 6-րդ կետերով սահմանված
դեպքերում.
3) Ազգային ժողովի խմբակցությունը` հանրաքվեի և Հանրապետության
նախագահի ընտրության արդյունքներով ընդունված որոշումների հետ կապված
վեճերով.
4) Հանրապետության նախագահը՝ Սահմանադրության 129-րդ հոդվածի 1-ին
մասով, 139-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, 150-րդ հոդվածով, ինչպես նաև
168-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ կետերով սահմանված դեպքերում.
5) Կառավարությունը՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 1-ին, 4-րդ, 8-րդ և
12-րդ կետերով սահմանված դեպքերում.
6) Բարձրագույն դատական խորհուրդը՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի
4-րդ կետով սահմանված դեպքերում.
7) տեղական ինքնակառավարման մարմինները՝ Սահմանադրության 168-րդ
հոդվածի 1-ին կետում թվարկված` իրենց սահմանադրական իրավունքները խախտող
նորմատիվ իրավական ակտերի՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության
62
հարցով, ինչպես նաև Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված
դեպքերում.
8) յուրաքանչյուր ոք՝ կոնկրետ գործով, երբ առկա է դատարանի վերջնական
ակտը, սպառվել են դատական պաշտպանության բոլոր միջոցները և վիճարկում է
այդ ակտով իր նկատմամբ կիրառված նորմատիվ իրավական ակտի դրույթի
սահմանադրականությունը, ինչը հանգեցրել է Սահմանադրության 2-րդ գլխում
ամրագրված իր հիմնական իրավունքների և ազատությունների խախտման՝ հաշվի
առնելով նաև համապատասխան դրույթին իրավակիրառ պրակտիկայում տրված
մեկնաբանությունը.
9) գլխավոր դատախազը՝ դատախազության կողմից իրականացվող կոնկրետ
վարույթին առնչվող նորմատիվ իրավական ակտերի դրույթների
սահմանադրականության հարցերով, ինչպես նաև Սահմանադրության
168-րդ հոդվածի 11-րդ կետով սահմանված դեպքում.
10) Մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի
1-ին կետում թվարկված նորմատիվ իրավական ակտերի՝ Սահմանադրության
2-րդ գլխի դրույթներին համապատասխանության հարցերով.
11) Ազգային ժողովի ընտրությանը մասնակցած կուսակցությունները կամ
կուսակցությունների դաշինքները՝ Ազգային ժողովի ընտրության արդյունքով
ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերով.
12) Հանրապետության նախագահի թեկնածուները՝ Հանրապետության
նախագահի ընտրության արդյունքով ընդունված որոշումների հետ կապված վեճերով.
13) Սահմանադրական դատարանի առնվազն երեք դատավոր`
Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 9-րդ կետով սահմանված դեպքում:
2. Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 2-րդ կետով սահմանված դեպքերում
Սահմանադրական դատարան դիմում է Ազգային ժողովը` Սահմանադրության
փոփոխությանը, վերպետական միջազգային կազմակերպություններին
անդամակցությանը կամ տարածքի փոփոխությանը վերաբերող հարցերով:
Քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով հանրաքվեի դրվող օրենքի նախագծի
հարցով Սահմանադրական դատարան է դիմում քաղաքացիական նախաձեռնության
լիազոր ներկայացուցիչը:
63
3. Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված դեպքում
Սահմանադրական դատարան դիմում է Կառավարությունը:
4. Դատարաններն իրենց վարույթում գտնվող կոնկրետ գործով կիրառման
ենթակա նորմատիվ իրավական ակտի սահմանադրականության հարցով դիմում են
Սահմանադրական դատարան, եթե հիմնավոր կասկածներ ունեն դրա
սահմանադրականության վերաբերյալ և գտնում են, որ տվյալ գործի լուծումը
հնարավոր է միայն այդ նորմատիվ իրավական ակտի կիրառման միջոցով:
5. Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 6-րդ կետով սահմանված դեպքում
Սահմանադրական դատարան դիմում է Ազգային ժողովի խորհուրդը:
6. Սահմանադրական դատարան դիմելու կարգի մանրամասները սահմանվում
են Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքով:
7. Սահմանադրական դատարանը գործը քննում է միայն համապատասխան
դիմումի առկայության դեպքում։
Հոդված 170. Սահմանադրական դատարանի որոշումները և
եզրակացությունները
1. Սահմանադրական դատարանն ընդունում է որոշումներ և
եզրակացություններ:
2. Սահմանադրական դատարանի որոշումները և եզրակացությունները
վերջնական են և ուժի մեջ են մտնում հրապարակման պահից։
3. Սահմանադրական դատարանն իր որոշմամբ կարող է սահմանել
Սահմանադրությանը չհամապատասխանող նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա
մի մասի իրավական ուժը կորցնելու ավելի ուշ ժամկետ:
4. Սահմանադրական դատարանը Սահմանադրության 168-րդ հոդվածով
նախատեսված հարցերի վերաբերյալ, բացառությամբ 7-րդ կետով նախատեսված
հարցի, ընդունում է որոշումներ, իսկ 168-րդ հոդվածի 7-րդ կետով նախատեսված
հարցով՝ եզրակացություն:
5. Սահմանադրության 168-րդ հոդվածի 10-րդ և 12-րդ կետերով նախատեսված
հարցերով որոշումները, ինչպես նաև եզրակացություններն ընդունվում են
Սահմանադրական դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն
երկու երրորդով, մյուս որոշումները՝ ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
64
6. Եթե Սահմանադրական դատարանի եզրակացությունը բացասական է,
ապա հարցը դուրս է գալիս իրավասու մարմնի քննությունից:
Հոդված 171. Վճռաբեկ դատարանը
1. Հայաստանի Հանրապետությունում բարձրագույն դատական ատյանը,
բացառությամբ սահմանադրական արդարադատության ոլորտի, Վճռաբեկ
դատարանն է:
2. Վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված
լիազորությունների շրջանակներում վերանայելու միջոցով`
1) ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ
կիրառությունը.
2) վերացնում է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար
խախտումները:
Հոդված 172. Վերաքննիչ դատարանները
Վերաքննիչ դատարաններն առաջին ատյանի դատարանների դատական
ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակներում վերանայող
դատական ատյան են:
Հոդված 173. Բարձրագույն դատական խորհուրդը
Բարձրագույն դատական խորհուրդն անկախ պետական մարմին է, որը
երաշխավորում է դատարանների և դատավորների անկախությունը:
Հոդված 174. Բարձրագույն դատական խորհրդի կազմը և կազմավորման
կարգը
1. Բարձրագույն դատական խորհուրդը կազմված է տասն անդամից:
2. Բարձրագույն դատական խորհրդի հինգ անդամներին ընտրում է
դատավորների ընդհանուր ժողովը՝ դատավորի առնվազն տասը տարվա
փորձառություն ունեցող դատավորների կազմից: Բարձրագույն դատական խորհրդում
պետք է ընդգրկվեն դատավորներ բոլոր ատյանների դատարաններից:
65
Դատավորների ընդհանուր ժողովի կողմից ընտրված անդամը չի կարող լինել
դատարանի նախագահ կամ Վճռաբեկ դատարանի պալատի նախագահ:
3. Բարձրագույն դատական խորհրդի հինգ անդամներին ընտրում է Ազգային
ժողովը՝ պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով,
միայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, ընտրական
իրավունք ունեցող, բարձր մասնագիտական որակներով և մասնագիտական
աշխատանքի առնվազն տասնհինգ տարվա փորձառությամբ իրավաբան
գիտնականների և այլ հեղինակավոր իրավաբանների թվից: Ազգային ժողովի կողմից
ընտրված անդամը չի կարող լինել դատավոր:
4. Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամներն ընտրվում են հինգ տարի
ժամկետով՝ առանց վերընտրվելու իրավունքի:
5. Ազգային ժողովի կողմից ընտրված Բարձրագույն դատական խորհրդի
անդամների համար Դատական օրենսգրքով կարող են սահմանվել
անհամատեղելիության պահանջներ:
6. Դատական օրենսգրքով կարող է սահմանվել Բարձրագույն դատական
խորհրդում պաշտոնավարման ընթացքում դատավոր անդամների
լիազորությունների կասեցման պահանջ:
7. Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր կազմից Դատական օրենսգրքով
սահմանված ժամկետով և կարգով ընտրում է խորհրդի նախագահ` հաջորդաբար
դատավորների ընդհանուր ժողովի և Ազգային ժողովի կողմից ընտրված
անդամներից:
8. Բարձրագույն դատական խորհրդի կազմավորման մանրամասները
սահմանվում են Դատական օրենսգրքով:
Հոդված 175. Բարձրագույն դատական խորհրդի լիազորությունները
1. Բարձրագույն դատական խորհուրդը`
1) կազմում և հաստատում է դատավորների թեկնածուների, ներառյալ
առաջխաղացման ենթակա թեկնածուների ցուցակները.
2) Հանրապետության նախագահին առաջարկում է նշանակման ենթակա,
ներառյալ առաջխաղացման կարգով նշանակման ենթակա դատավորների
թեկնածուներին.
66
3) Հանրապետության նախագահին առաջարկում է նշանակման ենթակա
դատարանների նախագահների և Վճռաբեկ դատարանի պալատների
նախագահների թեկնածուներին.
4) Ազգային ժողովին առաջարկում է Վճռաբեկ դատարանի դատավորների և
նախագահի թեկնածուներին.
5) լուծում է դատավորներին մեկ այլ դատարան գործուղելու հարցը.
6) լուծում է իր լիազորությունների իրականացման կապակցությամբ դատավորի
նկատմամբ քրեական հետապնդում հարուցելու կամ նրան ազատությունից զրկելու
վերաբերյալ համաձայնություն տալու հարցը.
7) լուծում է դատավորին կարգապահական պատասխանատվության
ենթարկելու հարցը.
8) լուծում է դատավորների լիազորությունների դադարեցման հարցը.
9) հաստատում է իր, ինչպես նաև դատարանների ծախսերի նախահաշիվները
և ներկայացնում Կառավարություն` օրենքով սահմանված կարգով պետական բյուջեի
նախագծում ընդգրկելու համար.
10) օրենքին համապատասխան ձևավորում է իր աշխատակազմը:
2. Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու
վերաբերյալ հարց քննարկելու, ինչպես նաև Դատական օրենսգրքով սահմանված այլ
դեպքերում Բարձրագույն դատական խորհուրդը հանդես է գալիս որպես դատարան:
3. Օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով Բարձրագույն դատական
խորհուրդն ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
4. Բարձրագույն դատական խորհրդի այլ լիազորությունները և գործունեության
կարգը սահմանվում են Դատական օրենսգրքով:
ԳԼՈՒԽ 8
ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՔՆՆՉԱԿԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ
Հոդված 176. Դատախազությունը
1. Դատախազությունը միասնական համակարգ է, որը ղեկավարում է գլխավոր
դատախազը:
2. Դատախազությունն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով՝
67
1) հարուցում է քրեական հետապնդում.
2) հսկողություն է իրականացնում մինչդատական քրեական վարույթի
օրինականության նկատմամբ.
3) դատարանում պաշտպանում է մեղադրանքը.
4) բողոքարկում է դատարանների վճիռները, դատավճիռները և որոշումները.
5) հսկողություն է իրականացնում պատիժների և հարկադրանքի այլ միջոցների
կիրառման օրինականության նկատմամբ:
3. Դատախազությունն օրենքով սահմանված բացառիկ դեպքերում և կարգով
պետական շահերի պաշտպանության հայց է հարուցում դատարան:
4. Դատախազությունը գործում է Սահմանադրությամբ իրեն վերապահված
լիազորությունների շրջանակում՝ օրենքի հիման վրա:
5. Դատախազության կազմավորման և գործունեության կարգը սահմանվում է
օրենքով:
Հոդված 177. Գլխավոր դատախազը
1. Գլխավոր դատախազն Ազգային ժողովի իրավասու մշտական
հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրվում է Ազգային ժողովի կողմից`
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց
տարի ժամկետով։ Նույն անձը չի կարող ավելի քան երկու անգամ անընդմեջ ընտրվել
գլխավոր դատախազ։
2. Գլխավոր դատախազ կարող է ընտրվել երեսունհինգ տարին լրացած, միայն
Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի հանդիսացող, ընտրական իրավունք
ունեցող, բարձր մասնագիտական որակներով և մասնագիտական աշխատանքի
առնվազն տասը տարվա փորձառությամբ, բարձրագույն կրթությամբ իրավաբանը:
Գլխավոր դատախազի համար օրենքով կարող են սահմանվել լրացուցիչ
պահանջներ:
3. Օրենքով սահմանված դեպքերում Ազգային ժողովը պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով կարող է պաշտոնանկ անել
գլխավոր դատախազին:
68
Հոդված 178. Քննչական մարմինները
1. Քննչական մարմիններն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
կազմակերպում և իրականացնում են մինչդատական քրեական վարույթը:
2. Քննչական մարմինների կարգավիճակը, լիազորությունները,
կազմավորման և գործունեության կարգը սահմանվում են օրենքով:
ԳԼՈՒԽ 9
ՏԵՂԱԿԱՆ ԻՆՔՆԱԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ
Հոդված 179. Տեղական ինքնակառավարման իրավունքը
1. Տեղական ինքնակառավարումը տեղական ինքնակառավարման մարմինների
իրավունքն ու կարողությունն է՝ համայնքի բնակիչների շահերից ելնելով,
Սահմանադրությանը և օրենքներին համապատասխան, սեփական
պատասխանատվությամբ լուծելու համայնքային նշանակության հանրային հարցերը:
2. Տեղական ինքնակառավարումն իրականացվում է համայնքներում:
Հոդված 180. Համայնքը
1. Համայնքը մեկ կամ մի քանի բնակավայրերի բնակիչների հանրություն է։
2. Համայնքը հանրային իրավունքի իրավաբանական անձ է։
Հոդված 181. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունները
1. Տեղական ինքնակառավարման մարմիններն են համայնքի ավագանին և
համայնքի ղեկավարը, որոնք ընտրվում են հինգ տարի ժամկետով: Ընտրական
օրենսգրքով կարող է սահմանվել համայնքի ղեկավարի ուղղակի կամ անուղղակի
ընտրություն: Համայնքի ղեկավարի ուղղակի ընտրության դեպքում կիրառվում են
Սահմանադրության 7-րդ հոդվածով սահմանված ընտրական իրավունքի
սկզբունքները:
2. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրությունների կարգը
սահմանվում է Ընտրական օրենսգրքով։
69
Հոդված 182. Համայնքի խնդիրները և տեղական ինքնակառավարման
մարմինների լիազորությունները
1. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները լինում են
սեփական՝ համայնքի պարտադիր և կամավոր խնդիրների լուծման նպատակով,
ինչպես նաև պետության կողմից պատվիրակված։ Համայնքի պարտադիր խնդիրները
սահմանվում են օրենքով, իսկ կամավոր խնդիրները՝ համայնքի ավագանու
որոշումներով։
2. Պետական մարմինների լիազորությունների առավել արդյունավետ
իրականացման նպատակով դրանք օրենքով կարող են պատվիրակվել տեղական
ինքնակառավարման մարմիններին։
3. Համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված կարգով ընդունում է
ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր, որոնք ենթակա են կատարման
համայնքի տարածքում:
4. Համայնքի ղեկավարը կատարում է համայնքի ավագանու որոշումները,
իրականացնում է համայնքի աշխատակազմի ընդհանուր ղեկավարումը։ Համայնքի
ղեկավարը պատասխանատու է համայնքի ավագանու առջև:
5. Տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները
սահմանվում են օրենքով։
Հոդված 183. Համայնքի գործերի կառավարմանն անմիջական
մասնակցությունը
1. Համայնքի բնակիչները կարող են անմիջականորեն մասնակցել համայնքի
գործերի կառավարմանը՝ համայնքային նշանակության հանրային հարցերը
տեղական հանրաքվեով լուծելու միջոցով։
2. Տեղական հանրաքվեի անցկացման կարգը, ինչպես նաև համայնքի
բնակիչների կողմից համայնքի գործերի կառավարմանն անմիջականորեն
մասնակցելու այլ եղանակները սահմանվում են օրենքով։
Հոդված 184. Համայնքի սեփականությունը
1. Համայնքն ունի հողի, ինչպես նաև այլ գույքի նկատմամբ սեփականության
իրավունք։
70
2. Համայնքի տարածքում գտնվող հողը, բացառությամբ պետությանը, ինչպես
նաև ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց պատկանող հողերի, համայնքի
սեփականությունն է։
3. Համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված կարգով տնօրինում է
համայնքի սեփականությունը:
Հոդված 185. Համայնքի բյուջեն, տեղական հարկերը, տուրքերը և
վճարները
1. Համայնքն ունի իր բյուջեն, որը համայնքի ղեկավարի ներկայացմամբ
ընդունում է համայնքի ավագանին։
2. Համայնքի բյուջեի եկամուտների ձևավորման և ծախսերի իրականացման
կարգը սահմանվում է օրենքով։
3. Համայնքի ավագանին օրենքով սահմանված դրույքաչափերի
շրջանակներում սահմանում է տեղական հարկեր և տուրքեր։
4. Համայնքի ավագանին կարող է համայնքի մատուցած ծառայությունների
համար սահմանել համայնքի բյուջե մուտքագրվող վճարներ։
Հոդված 186. Համայնքի ֆինանսավորումը
1. Համայնքի պարտադիր խնդիրների լուծման նպատակով օրենքով
սահմանվում են հարկային և ոչ հարկային այնպիսի աղբյուրներ, որոնք անհրաժեշտ
են այդ խնդիրների իրականացումն ապահովելու համար։
2. Համայնքներին պետության կողմից պատվիրակված լիազորությունները
ենթակա են պետական բյուջեից պարտադիր ֆինանսավորման։
3. Պետությունն իր հնարավորությունների շրջանակներում միջոցներ է
հատկացնում համայնքների համաչափ զարգացումն ապահովելու համար:
Հոդված 187. Տեղական ինքնակառավարումը Երևանում
Երևանը համայնք է։ Երևանում տեղական ինքնակառավարման
առանձնահատկությունները սահմանվում են օրենքով։
71
Հոդված 188. Իրավական և մասնագիտական հսկողությունը
1. Համայնքի սեփական խնդիրների իրականացման նկատմամբ
Կառավարության լիազոր մարմինն օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով
իրականացնում է իրավական հսկողություն։
2. Պետության կողմից պատվիրակված լիազորությունների իրականացման
նկատմամբ Կառավարության լիազոր մարմիններն օրենքով սահմանված դեպքերում
և կարգով իրականացնում են իրավական և մասնագիտական հսկողություն:
Հոդված 189. Միջհամայնքային միավորումները
1. Տեղական ինքնակառավարման արդյունավետությունը բարձրացնելու
նպատակով համայնքների ավագանիները կարող են ստեղծել միջհամայնքային
միավորումներ։ Հանրային շահերից ելնելով՝ միջհամայնքային միավորումներ կարող
են ստեղծվել նաև օրենքով` Կառավարության առաջարկությամբ:
2. Միջհամայնքային միավորումը կարող է իրականացնել միայն այնպիսի
լիազորություններ, որոնք նրան վերապահված են օրենքով կամ համայնքների
ավագանիների որոշումներով։
3. Միջհամայնքային միավորումը հանրային իրավունքի իրավաբանական
անձ է։
Հոդված 190. Համայնքների միավորումը և բաժանումը
Հանրային շահերից ելնելով՝ համայնքները կարող են օրենքով միավորվել կամ
բաժանվել։ Ազգային ժողովը համապատասխան օրենք ընդունելիս պարտավոր է լսել
այդ համայնքների կարծիքը։
ԳԼՈՒԽ 10
ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆԸ
Հոդված 191. Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործառույթները և
լիազորությունները
1. Մարդու իրավունքների պաշտպանն անկախ պաշտոնատար անձ է, որը
հետևում է պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու
72
պաշտոնատար անձանց, իսկ Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին օրենքով
սահմանված դեպքերում` նաև կազմակերպությունների կողմից մարդու
իրավունքների և ազատությունների պահպանմանը, նպաստում է խախտված
իրավունքների և ազատությունների վերականգնմանը, իրավունքներին ու
ազատություններին առնչվող նորմատիվ իրավական ակտերի կատարելագործմանը:
2. Մարդու իրավունքների պաշտպանը տարեկան հաղորդում է ներկայացնում
Ազգային ժողով իր գործունեության, մարդու իրավունքների և ազատությունների
պաշտպանության վիճակի մասին: Հաղորդումը կարող է պարունակել օրենսդրական
կամ այլ բնույթի միջոցառումների վերաբերյալ առաջարկներ:
3. Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու
պաշտոնատար անձինք պարտավոր են օրենքով սահմանված կարգով Մարդու
իրավունքների պաշտպանին տրամադրել անհրաժեշտ փաստաթղթեր,
տեղեկություններ և պարզաբանումներ, ինչպես նաև աջակցել նրա աշխատանքներին:
4. Մարդու իրավունքների պաշտպանի այլ լիազորությունները սահմանվում են
Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին օրենքով:
Հոդված 192. Մարդու իրավունքների պաշտպանի ընտրությունը
1. Մարդու իրավունքների պաշտպանին Ազգային ժողովի իրավասու մշտական
հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների
ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց տարի ժամկետով:
2. Մարդու իրավունքների պաշտպան կարող է ընտրվել բարձրագույն
կրթություն ունեցող, պատգամավորին ներկայացվող պահանջներին
համապատասխանող, հասարակության մեջ բարձր հեղինակություն վայելող
յուրաքանչյուր ոք:
Հոդված 193. Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեության
երաշխիքները
1. Մարդու իրավունքների պաշտպանի վրա տարածվում է պատգամավորի
համար սահմանված անձեռնմխելիության իրավունքը: Մարդու իրավունքների
պաշտպանի նկատմամբ քրեական հետապնդում հարուցելու կամ նրան
73
ազատությունից զրկելու վերաբերյալ համաձայնություն տալու հարցը Ազգային ժողովը
լուծում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով:
2. Մարդու իրավունքների պաշտպանի վրա տարածվում են պատգամավորի
համար սահմանված անհամատեղելիության պահանջները:
3. Մարդու իրավունքների պաշտպանն իր լիազորությունների իրականացման
ժամանակահատվածում չի կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ կամ որևէ այլ
կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Հրապարակային ելույթներում նա
պետք է ցուցաբերի քաղաքական զսպվածություն:
4. Պետությունն ապահովում է Մարդու իրավունքների պաշտպանի
գործունեության պատշաճ ֆինանսավորումը:
5. Մարդու իրավունքների պաշտպանի լիազորությունները դադարում են նրա
լիազորությունների ժամկետն ավարտվելու, Հայաստանի Հանրապետության
քաղաքացիությունը կորցնելու կամ այլ պետության քաղաքացիություն ձեռք բերելու,
նրա նկատմամբ կայացված մեղադրական դատավճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու,
նրան անգործունակ, անհայտ բացակայող կամ մահացած ճանաչելու վերաբերյալ
դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու, նրա մահվան, հրաժարականի
դեպքերում:
6. Մարդու իրավունքների պաշտպանի գործունեության այլ երաշխիքները
սահմանվում են Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին օրենքով:
ԳԼՈՒԽ 11
ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԸ
Հոդված 194. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի գործառույթները,
լիազորությունները և ընտրական հանձնաժողովների
համակարգը
1. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովն անկախ պետական մարմին է,
որը կազմակերպում է Ազգային ժողովի և տեղական ինքնակառավարման
մարմինների ընտրությունները, հանրաքվեները, ինչպես նաև վերահսկողություն է
իրականացնում դրանց օրինականության նկատմամբ:
74
2. Օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով Կենտրոնական ընտրական
հանձնաժողովն ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
3. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը հաղորդում է ներկայացնում
Ազգային ժողով իր գործունեության մասին:
4. Ընտրական հանձնաժողովների համակարգը, ընտրական
հանձնաժողովների լիազորությունները, կազմավորման և գործունեության կարգը,
գործունեության երաշխիքները սահմանվում են Ընտրական օրենսգրքով:
Հոդված 195. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կազմը և
կազմավորման կարգը
1. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը կազմված է յոթ անդամից:
2. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի նախագահին և մյուս
անդամներին Ազգային ժողովի իրավասու մշտական հանձնաժողովի
առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի
ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց տարի ժամկետով: Նույն անձը չի կարող
ավելի քան երկու անգամ անընդմեջ ընտրվել Կենտրոնական ընտրական
հանձնաժողովի անդամ, ներառյալ հանձնաժողովի նախագահ:
3. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամ կարող է ընտրվել
բարձրագույն կրթություն ունեցող և պատգամավորին ներկայացվող պահանջներին
համապատասխանող յուրաքանչյուր ոք:
4. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամների վրա տարածվում
են պատգամավորի համար սահմանված անհամատեղելիության պահանջները:
Նրանց համար օրենքով կարող են սահմանվել անհամատեղելիության լրացուցիչ
պահանջներ:
5. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամներն իրենց
լիազորությունների իրականացման ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որևէ
կուսակցության անդամ կամ որևէ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ:
Հրապարակային ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական
զսպվածություն:
6. Սույն հոդվածի 4-րդ և 5-րդ մասերի պայմաններից որևէ մեկը խախտելու
դեպքում Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամի լիազորությունները
75
դադարեցնում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
առնվազն երեք հինգերորդով:
ԳԼՈՒԽ 12
ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՌԱԴԻՈՅԻ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԸ
Հոդված 196. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի
գործառույթները և լիազորությունները
1. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովն անկախ պետական մարմին
է, որն ապահովում է հեռարձակվող լրատվության միջոցների ազատությունը,
անկախությունը և բազմազանությունը, վերահսկում է հեռուստաընկերությունների և
ռադիոընկերությունների գործունեությունը:
2. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը հրապարակային և
մրցութային կարգով հատկացնում է եթերային հաճախություններ:
3. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը վերահսկողություն է
իրականացնում հանրային հեռուստատեսությունում և ռադիոյում տեղեկատվական,
կրթական, մշակութային և ժամանցային բնույթի հաղորդումների բազմազանության
ապահովման նկատմամբ:
4. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը տարեկան հաղորդում է
ներկայացնում Ազգային ժողով իր գործունեության, հեռուստատեսությունում և
ռադիոյում տեղեկատվության ազատության վիճակի մասին:
5. Օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով Հեռուստատեսության և
ռադիոյի հանձնաժողովն ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական
ակտեր:
6. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի լիազորությունները,
գործունեության կարգը և երաշխիքները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 197. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի կազմը և
կազմավորման կարգը
1. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը կազմված է յոթ անդամից:
76
2. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամներին Ազգային
ժողովի իրավասու մշտական հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային
ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով,
վեց տարի ժամկետով: Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովն իր կազմից
ընտրում է հանձնաժողովի նախագահ: Նույն անձը չի կարող ավելի քան երկու անգամ
անընդմեջ ընտրվել Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամ,
ներառյալ հանձնաժողովի նախագահ:
3. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամ կարող է ընտրվել
բարձրագույն կրթություն ունեցող, պատգամավորին ներկայացվող պահանջներին
համապատասխանող յուրաքանչյուր ոք, որը զանգվածային լրատվության
բնագավառում հեղինակավոր մասնագետ է: Հանձնաժողովի անդամների նկատմամբ
օրենքով կարող են սահմանվել լրացուցիչ պահանջներ:
4. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամների վրա
տարածվում են պատգամավորի համար սահմանված անհամատեղելիության
պահանջները: Նրանց համար օրենքով կարող են սահմանվել անհամատեղելիության
լրացուցիչ պահանջներ:
5. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամներն իրենց
լիազորությունների իրականացման ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որևէ
կուսակցության անդամ կամ որևէ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ:
Հրապարակային ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական
զսպվածություն:
6. Սույն հոդվածի 4-րդ և 5-րդ մասերի պայմաններից որևէ մեկը խախտելու
դեպքում Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի անդամի
լիազորությունները դադարեցնում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր
թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով:
77
ԳԼՈՒԽ 13
ՀԱՇՎԵՔՆՆԻՉ ՊԱԼԱՏԸ
Հոդված 198. Հաշվեքննիչ պալատի գործառույթները և լիազորությունները
1. Հաշվեքննիչ պալատն անկախ պետական մարմին է, որը հանրային
ֆինանսների և սեփականության ոլորտում հաշվեքննություն է իրականացնում
պետական բյուջեի և համայնքային բյուջեների միջոցների, ստացած
փոխառությունների ու վարկերի, պետական և համայնքային սեփականության
օգտագործման օրինականության և արդյունավետության նկատմամբ: Հաշվեքննիչ
պալատն իրավաբանական անձանց մոտ ստուգումներ կատարելու իրավունք ունի
միայն օրենքով սահմանված դեպքերում:
2. Հաշվեքննիչ պալատը գործում է իր հաստատած գործունեության ծրագրի
հիման վրա:
3. Հաշվեքննիչ պալատն Ազգային ժողով է ներկայացնում՝
1) տարեկան հաղորդում իր գործունեության վերաբերյալ.
2) պետական բյուջեի կատարման վերաբերյալ եզրակացությունը.
3) օրենքով սահմանված դեպքերում` ընթացիկ եզրակացություններ:
4. Հաշվեքննիչ պալատի լիազորությունները, գործունեության կարգը և
երաշխիքները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 199. Հաշվեքննիչ պալատի կազմը և կազմավորման կարգը
1. Հաշվեքննիչ պալատը կազմված է յոթ անդամից:
2. Հաշվեքննիչ պալատի նախագահին և մյուս անդամներին Ազգային ժողովի
իրավասու մշտական հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը`
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց
տարի ժամկետով: Նույն անձը չի կարող ավելի քան երկու անգամ անընդմեջ ընտրվել
Հաշվեքննիչ պալատի անդամ, ներառյալ պալատի նախագահ:
3. Հաշվեքննիչ պալատի անդամ կարող է ընտրվել բարձրագույն կրթություն
ունեցող և պատգամավորին ներկայացվող պահանջներին համապատասխանող
յուրաքանչյուր ոք: Հաշվեքննիչ պալատի անդամների նկատմամբ օրենքով կարող են
սահմանվել լրացուցիչ պահանջներ:
78
4. Հաշվեքննիչ պալատի անդամների վրա տարածվում են պատգամավորի
համար սահմանված անհամատեղելիության պահանջները: Նրանց համար օրենքով
կարող են սահմանվել անհամատեղելիության լրացուցիչ պահանջներ:
5. Հաշվեքննիչ պալատի անդամներն իրենց լիազորությունների իրականացման
ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ կամ որևէ այլ
կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Հրապարակային ելույթներում նրանք
պետք է ցուցաբերեն քաղաքական զսպվածություն:
6. Սույն հոդվածի 4-րդ և 5-րդ մասերի պայմաններից որևէ մեկը խախտելու
դեպքում Հաշվեքննիչ պալատի անդամի լիազորությունները դադարեցնում է Ազգային
ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով:
ԳԼՈՒԽ 14
ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԲԱՆԿԸ
Հոդված 200. Կենտրոնական բանկի հիմնական նպատակները և
գործառույթները
1. Հայաստանի Հանրապետության ազգային բանկը Կենտրոնական բանկն է:
Կենտրոնական բանկը Սահմանադրությամբ և օրենքով իրեն վերապահված
գործառույթներն իրականացնելիս անկախ է:
2. Կենտրոնական բանկի հիմնական նպատակներն են գների և ֆինանսական
կայունության ապահովումը:
3. Կենտրոնական բանկը մշակում, հաստատում և իրականացնում է
դրամավարկային քաղաքականության ծրագրերը:
4. Կենտրոնական բանկը թողարկում է Հայաստանի Հանրապետության
արժույթը` հայկական դրամը:
5. Օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով Կենտրոնական բանկն
ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
6. Կենտրոնական բանկը տարեկան հաղորդում է ներկայացնում Ազգային
ժողով իր գործունեության վերաբերյալ:
7. Կենտրոնական բանկի այլ նպատակները, խնդիրները, գործունեության
կարգը և երաշխիքները սահմանվում են օրենքով:
79
Հոդված 201. Կենտրոնական բանկի նախագահը և խորհուրդը
1. Կենտրոնական բանկի խորհուրդը կազմված է Կենտրոնական բանկի
նախագահից, նրա երկու տեղակալից և հինգ անդամից: Կենտրոնական բանկի
նախագահին Ազգային ժողովի իրավասու մշտական հանձնաժողովի
առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի
ձայների առնվազն երեք հինգերորդով, վեց տարի ժամկետով: Նույն անձը չի կարող
ավելի քան երկու անգամ անընդմեջ ընտրվել Կենտրոնական բանկի նախագահ:
Կենտրոնական բանկի խորհրդի մյուս անդամներին Ազգային ժողովի իրավասու
մշտական հանձնաժողովի առաջարկությամբ ընտրում է Ազգային ժողովը`
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ, վեց տարի
ժամկետով:
2. Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամ կարող է ընտրվել բարձրագույն
կրթություն ունեցող և պատգամավորին ներկայացվող պահանջներին
համապատասխանող յուրաքանչյուր ոք: Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամների
նկատմամբ օրենքով կարող են սահմանվել լրացուցիչ պահանջներ:
3. Կենտրոնական բանկի նախագահի և խորհրդի մյուս անդամների վրա
տարածվում են պատգամավորի համար սահմանված անհամատեղելիության
պահանջները: Կենտրոնական բանկի նախագահը և խորհրդի մյուս անդամներն
իրավունք ունեն առևտրային կազմակերպություններում և հիմնադրամներում
զբաղեցնելու իրենց կարգավիճակով պայմանավորված պաշտոններ:
4. Կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամներն իրենց լիազորությունների
իրականացման ժամանակահատվածում չեն կարող լինել որևէ կուսակցության անդամ
կամ որևէ այլ կերպ զբաղվել քաղաքական գործունեությամբ: Հրապարակային
ելույթներում նրանք պետք է ցուցաբերեն քաղաքական զսպվածություն:
5. Սույն հոդվածի 3-րդ և 4-րդ մասերի պայմաններից որևէ մեկը խախտելու
դեպքում Կենտրոնական բանկի նախագահի լիազորությունները դադարեցնում է
Ազգային ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք
հինգերորդով, իսկ մյուս անդամներինը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
մեծամասնությամբ:
6. Կենտրոնական բանկի նախագահի, նախագահի տեղակալների և խորհրդի
անդամների լիազորությունները սահմանվում են օրենքով:
80
ԳԼՈՒԽ 15
ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԸՆԴՈՒՆՈՒՄԸ, ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՆՐԱՔՎԵՆ
Հոդված 202. Սահմանադրության ընդունումը և փոփոխությունը
1. Սահմանադրությունը և Սահմանադրության 1-3-րդ, 7-րդ, 10-րդ և
15-րդ գլուխներում, ինչպես նաև Սահմանադրության 88-րդ հոդվածում,
89-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին նախադասությունում, 90-րդ հոդվածի 1-ին մասում,
103-րդ հոդվածի 2-րդ մասում, 108-րդ, 115-րդ, 119-120-րդ, 123-125-րդ, 146-րդ, 149-րդ
և 155-րդ հոդվածներում, 200-րդ հոդվածի 4-րդ մասում փոփոխություններն
ընդունվում են միայն հանրաքվեի միջոցով: Սահմանադրություն ընդունելու կամ
փոփոխելու նախաձեռնության իրավունք ունեն պատգամավորների ընդհանուր թվի
առնվազն մեկ երրորդը, Կառավարությունը կամ ընտրական իրավունք ունեցող երկու
հարյուր հազար քաղաքացի: Ազգային ժողովը նախագիծը հանրաքվեի դնելու
վերաբերյալ որոշումն ընդունում է պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների
առնվազն երկու երրորդով:
2. Բացառությամբ սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված հոդվածների,
Սահմանադրության մյուս հոդվածներում փոփոխություններն ընդունում է Ազգային
ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երկու երրորդով:
Համապատասխան նախաձեռնության իրավունք ունեն պատգամավորների
ընդհանուր թվի առնվազն մեկ քառորդը, Կառավարությունը կամ ընտրական
իրավունք ունեցող հարյուր հիսուն հազար քաղաքացի:
3. Եթե սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված Սահմանադրության
փոփոխությունների նախագիծն Ազգային ժողովը չի ընդունում, ապա
պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների առնվազն երեք հինգերորդով
ընդունված որոշմամբ այն կարող է դրվել հանրաքվեի:
Հոդված 203. Սահմանադրության անփոփոխելի հոդվածները
Սահմանադրության 1-ին, 2-րդ, 3-րդ և 203-րդ հոդվածները փոփոխման
ենթակա չեն:
81
Հոդված 204. Քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով ներկայացված
օրենքի նախագծի վերաբերյալ հանրաքվեն
1. Եթե Ազգային ժողովը մերժում է Սահմանադրության 109-րդ հոդվածի
6-րդ մասով սահմանված կարգով ներկայացված օրենքի նախագծի ընդունումը, ապա
մերժումից հետո` վաթսուն օրվա ընթացքում, օրենքի նախագծի ընդունման
նախաձեռնությանը ընտրական իրավունք ունեցող ևս երեք հարյուր հազար
քաղաքացու միանալու դեպքում նախագիծը դրվում է հանրաքվեի, եթե
Սահմանադրական դատարանը նախագիծը ճանաչում է Սահմանադրությանը
համապատասխանող: Քաղաքացիական նախաձեռնության մասնակիցների
ստորագրությունների վավերականությունը հաստատում է Կենտրոնական ընտրական
հանձնաժողովը:
2. Հանրաքվեի միջոցով ընդունված օրենքները կարող են փոփոխվել միայն
հանրաքվեով: Նման փոփոխություն կարող է կատարվել համապատասխան օրենքի
ընդունումից առնվազն մեկ տարի հետո:
3. Հանրաքվեի չեն կարող դրվել այն օրենքների նախագծերը, որոնք
վերաբերում են սահմանադրական օրենքների իրավակարգավորման առարկային,
պետական բյուջեին, հարկերին, տուրքերին, այլ պարտադիր վճարներին,
համաներմանը, պետության պաշտպանությանը և անվտանգությանը, միջազգային
պայմանագրերին, ինչպես նաև Հանրաքվեի մասին օրենքով սահմանված այլ
հարցերի:
Հոդված 205. Վերպետական միջազգային կազմակերպություններին
Հայաստանի Հանրապետության անդամակցության և
տարածքի փոփոխության հարցերով հանրաքվեները
1. Վերպետական միջազգային կազմակերպություններին Հայաստանի
Հանրապետության անդամակցության, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության
տարածքի փոփոխությանը վերաբերող հարցերը լուծվում են հանրաքվեների միջոցով:
2. Սույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված դեպքում հանրաքվե անցկացնելու
վերաբերյալ որոշումը Կառավարության առաջարկությամբ ընդունում է Ազգային
ժողովը` պատգամավորների ընդհանուր թվի ձայների մեծամասնությամբ:
82
Հոդված 206. Հանրաքվեի նշանակումը
Քաղաքացիական նախաձեռնության կարգով ներկայացված օրենքի նախագծի
վերաբերյալ Սահմանադրական դատարանի կողմից` Սահմանադրությանը
համապատասխանության մասին որոշումն ընդունվելուց, ինչպես նաև Ազգային
ժողովի կողմից հանրաքվե անցկացնելու մասին որոշումն ընդունվելուց հետո` եռօրյա
ժամկետում, Հանրապետության նախագահը նշանակում է հանրաքվե: Հանրաքվեն
անցկացվում է հանրաքվե նշանակվելուց ոչ շուտ, քան հիսուն, և ոչ ուշ, քան
վաթսունհինգ օր հետո:
Հոդված 207. Հանրաքվեի դրված ակտի ընդունումը
Հանրաքվեի դրված ակտն ընդունվում է, եթե դրան կողմ է քվեարկել
հանրաքվեի մասնակիցների կեսից ավելին, բայց ոչ պակաս, քան հանրաքվեներին
մասնակցելու իրավունք ունեցող քաղաքացիների մեկ քառորդը:
Հոդված 208. Հանրաքվե անցկացնելու արգելքը
Ռազմական կամ արտակարգ դրության ժամանակ հանրաքվե չի անցկացվում:
ԳԼՈՒԽ 16
ԵԶՐԱՓԱԿԻՉ ԵՎ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐ
Հոդված 209. Սահմանադրության առանձին դրույթների ուժի մեջ մտնելը
1. Սահմանադրության 1-3-րդ գլուխները, 103-րդ հոդվածի 2-րդ մասը,
9-րդ գլուխը, բացառությամբ 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի վերջին նախադասության
դրույթի, ինչպես նաև 10-րդ գլուխն ուժի մեջ են մտնում «Հայաստանի
Հանրապետության պաշտոնական տեղեկագրում» Սահմանադրության
փոփոխությունները հրապարակվելու հաջորդ օրվանից:
2. 2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրության 4-րդ գլխի
դրույթները, բացառությամբ 83.5-րդ հոդվածի, գործում են մինչև Ազգային ժողովի
հաջորդ գումարման առաջին նստաշրջանի բացման օրը:
3. Սահմանադրության 88-րդ հոդվածի, 90-102-րդ հոդվածների, 103-րդ
հոդվածի 1-ին, 3-րդ և 4-րդ մասերի, 104-107-րդ, 109-112-րդ հոդվածների,
83
113-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 114-րդ, 116-րդ և 121-րդ հոդվածների դրույթներն ուժի մեջ
են մտնում Ազգային ժողովի հաջորդ գումարման առաջին նստաշրջանի բացման
օրվանից: Ազգային ժողովի հաջորդ գումարման առաջին նստաշրջանի բացման
օրվանից սկսած մինչև նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից իր
պաշտոնի ստանձնումը շարունակում են գործել 2005 թվականի փոփոխություններով
Սահմանադրությամբ սահմանված համապատասխան հոդվածների դրույթները:
4. Սահմանադրության 89-րդ հոդվածը, ինչպես նաև Սահմանադրության
11-րդ գլուխն ուժի մեջ են մտնում 2016 թվականի հունիսի 1-ից:
5. Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի վերջին նախադասության
դրույթն ուժի մեջ է մտնում 2017 թվականի հունվարի 1-ից:
6. Սահմանադրության 108-րդ հոդվածի, 113-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, 115-րդ,
117-120-րդ, 122-րդ հոդվածների դրույթները, ինչպես նաև 5-8-րդ, 12-15-րդ գլուխներն
ուժի մեջ են մտնում նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից իր պաշտոնի
ստանձնման օրը: Մինչ այդ շարունակում են գործել 2005 թվականի
փոփոխություններով Սահմանադրության համապատասխան դրույթները:
Հոդված 210. Օրենքների համապատասխանեցումը Սահմանադրության
փոփոխություններին
1. Ընտրական օրենսգիրքը համապատասխանեցվում է Սահմանադրությանը և
ուժի մեջ է մտնում 2016 թվականի հունիսի 1-ից:
2. Ազգային ժողովի կանոնակարգը, Կուսակցությունների մասին սահ-
մանադրական օրենքը և Մարդու իրավունքների պաշտպանի մասին
սահմանադրական օրենքը համապատասխանեցվում են Սահմանադրությանը և ուժի
մեջ են մտնում մինչև Ազգային ժողովի հաջորդ գումարման առաջին նստաշրջանի
բացման օրը:
3. Այլ սահմանադրական օրենքները համապատասխանեցվում են
Սահմանադրությանը և ուժի մեջ են մտնում նորընտիր Հանրապետության
նախագահի կողմից իր պաշտոնի ստանձնման օրը:
4. Տեղական ինքնակառավարման մասին օրենքը համապատասխանեցվում է
Սահմանադրությանը և ուժի մեջ է մտնում 2017 թվականի հունվարի 1-ից:
84
5. Դատախազության, Հեռուստատեսության և ռադիոյի, Հաշվեքննիչ պալատի
և Կենտրոնական բանկի մասին օրենքները համապատասխանեցվում են
Սահմանադրությանը և ուժի մեջ են մտնում նորընտիր Հանրապետության
նախագահի կողմից իր պաշտոնի ստանձնման օրը:
Հոդված 211. Հանրապետության նախագահի ընտրության ժամկետը
Սահմանադրության 125-րդ հոդվածով սահմանված կարգով Հանրապետության
նախագահի առաջին ընտրությունն անցկացվում է Հանրապետության նախագահի
լիազորությունների ավարտից ոչ շուտ, քան քառասուն, և ոչ ուշ, քան երեսուն օր
առաջ: Հանրապետության նախագահի ընտրության երրորդ փուլում
Հանրապետության նախագահ է ընտրվում առավել ձայներ ստացած թեկնածուն:
Հոդված 212. Կառավարության հրաժարականը
Նորընտիր Հանրապետության նախագահի կողմից իր պաշտոնը ստանձնելու
օրը Կառավարությունը ներկայացնում է իր հրաժարականը: Հանրապետության
նախագահն անհապաղ ընդունում է Կառավարության հրաժարականը:
Հոդված 213. Սահմանադրական դատարանի անդամների և նախագահի
պաշտոնավարումը
Մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված
Սահմանադրական դատարանի նախագահը և անդամները շարունակում են
պաշտոնավարել մինչև իրենց լիազորությունների՝ 2005 թվականի
փոփոխություններով Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի ավարտը:
Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելուց հետո Սահմանադրական
դատարանի դատավորների թափուր տեղերի համար առաջադրումները կատարում են
հաջորդաբար Հանրապետության նախագահը, դատավորների ընդհանուր ժողովը և
Կառավարությունը:
85
Հոդված 214. Բարձրագույն դատական խորհրդի կազմավորումը
1. Բարձրագույն դատական խորհուրդը, Սահմանադրության 174-րդ հոդվածին
համապատասխան, կազմավորվում է Դատական օրենսգրքի համապատասխան
դրույթներն ուժի մեջ մտնելուց հետո՝ Հանրապետության նախագահի լիազո-
րությունների ավարտից ոչ ուշ, քան մեկ ամիս առաջ:
2. Արդարադատության խորհրդի անդամների լիազորությունները դադարում
են, իսկ Բարձրագույն դատական խորհուրդն իր լիազորությունները ստանձնում է
Հանրապետության նախագահի լիազորությունների ավարտման օրը:
3. Ազգային ժողովը և դատավորների ընդհանուր ժողովը Բարձրագույն
դատական խորհրդի առաջին կազմի համապատասխան երեքական անդամների
ընտրում են հինգ, իսկ երկուական անդամների` երեք տարի ժամկետով:
Հոդված 215. Դատավորների, դատարանների նախագահների և Վճռաբեկ
դատարանի պալատների նախագահների պաշտոնավարումը
1. Մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված
դատավորները շարունակում են պաշտոնավարել մինչև իրենց լիազորությունների`
2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի
ավարտը:
2. Մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված
դատարանների նախագահները և Վճռաբեկ դատարանի պալատների
նախագահները շարունակում են պաշտոնավարել մինչև Սահմանադրության
166-րդ հոդվածով սահմանված կարգով դատարանների նախագահների և Վճռաբեկ
դատարանի պալատների նախագահների նշանակվելը կամ ընտրվելը, որն
իրականացվում է Բարձրագույն դատական խորհրդի կազմավորումից հետո` ոչ ուշ,
քան վեց ամսվա ընթացքում:
3. Եթե մինչև Սահմանադրության 7-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված
դատարանների նախագահները, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանի պալատների
նախագահները Սահմանադրության 166-րդ հոդվածով սահմանված կարգով և
ժամկետում չեն նշանակվում համապատասխան դատարանների և Վճռաբեկ
դատարանի պալատների նախագահներ, ապա նրանք շարունակում են
պաշտոնավարել համապատասխան դատարաններում որպես դատավորներ:
86
Հոդված 216. Գլխավոր դատախազի պաշտոնավարումը
Մինչև Սահմանադրության 8-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված գլխավոր
դատախազը շարունակում է պաշտոնավարել մինչև իր լիազորությունների`
2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի
ավարտը:
Հոդված 217. Համայնքի ավագանու անդամների և համայնքի ղեկավարի
պաշտոնավարումը
Մինչև Սահմանադրության 9-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը ընտրված համայնքի
ավագանու անդամները և համայնքի ղեկավարը շարունակում են պաշտոնավարել
մինչև իրենց լիազորությունների` 2005 թվականի փոփոխություններով
Սահմանադրությամբ սահմանված ժամկետի ավարտը: Սահմանադրության
182-րդ հոդվածի 4-րդ մասի վերջին նախադասությամբ սահմանված դրույթը
կիրառվում է Տեղական ինքնակառավարման մասին օրենքի ուժի մեջ մտնելուց հետո
անցկացված տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններից հետո:
Հոդված 218. Մարդու իրավունքների պաշտպանի պաշտոնավարումը
Մինչև Սահմանադրության 10-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Մարդու
իրավունքների պաշտպանը շարունակում է պաշտոնավարել մինչև իր
լիազորությունների` 2005 թվականի փոփոխություններով Սահմանադրությամբ
սահմանված ժամկետի ավարտը:
Հոդված 219. Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կազմավորումը
Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը Սահմանադրության 11-րդ գլխով
սահմանված կարգով կազմավորվում է մինչև 2016 թվականի նոյեմբերի 1-ը: Մինչև
Սահմանադրության 11-րդ գլխի ուժի մեջ մտնելը նշանակված Կենտրոնական
ընտրական հանձնաժողովի անդամների լիազորությունները դադարում են
Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կազմավորման պահից:
87
Հոդված 220. Սահմանադրության 12-14-րդ գլուխներով նախատեսված
մարմինների անդամների պաշտոնավարումը
Սահմանադրության 12-14-րդ գլուխների ուժի մեջ մտնելուց հետո այդ
գլուխներով նախատեսված մարմինների անդամները շարունակում են
պաշտոնավարել մինչև իրենց լիազորությունների` 2005 թվականի
փոփոխություններով Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված ժամկետի
ավարտը: Վերահսկիչ պալատի անդամները շարունակում են պաշտոնավարել որպես
Հաշվեքննիչ պալատի անդամներ:»:
Հոդված 2. Սույն Սահմանադրության փոփոխություններն ուժի մեջ են մտնում
պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից։
КОНСТИТУЦИЯ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ С ИЗМЕНЕНИЯМИ
Принята 06.12.2015
Статья 1. Конституцию Республики Армения от 5 июля 1995 года с изменениями
2005 года изложить в следующей редакции:
“Армянский народ, основываясь на фундаментальных принципах армянской
государственности и общенациональных целях, закрепленных в Декларации о
независимости Армении, осуществив священный завет своих свободолюбивых предков о
восстановлении суверенной государственности, будучи приверженным делу укрепления и
развития Родины во имя обеспечения свободы, общего благосостояния, гражданского
согласия для потомков, подтверждая свою верность общечеловеческим ценностям,
принимает Конституцию Республики Армения.
ГЛАВА 1
ОСНОВЫ КОНСТИТУЦИОННОГО СТРОЯ
Статья 1. Республика Армения – суверенное, демократическое, социальное,
правовое государство.
Статья 2. Власть в Республике Армения принадлежит народу.
Свою власть народ осуществляет посредством свободных выборов, референдумов,
а также через посредстве предусмотренных Конституцией государственных органов,
органов местного самоуправления и должностных лиц.
Узурпация власти какой-либо организацией или личностью является преступлением.
Статья 3. Человек, его достоинство, основные права и свободы
1. В Республике Армения человек является высшей ценностью. Неотчуждаемое
достоинство человека является неотъемлемой основой его прав и свобод.
2. Уважение и защита основных прав и свобод человека и гражданина являются
обязанностями публичных властей.
3. Публичная власть ограничена основными правами и свободами человека и
гражданина, являющимися непосредственно действующим правом.
Статья 4. Принцип разделения и баланса властей
Государственная власть осуществляется в соответствии с Конституцией и законами
– на основе разделения и баланса законодательной, исполнительной и судебной
властей.
Статья 5. Иерархия правовых норм
1. Конституция обладает высшей юридической силой.
2. Законы должны соответствовать конституционным законам, а подзаконные
нормативные правовые акты – конституционным законам и законам.
3. В случае противоречия между нормами международных договоров,
ратифицированных Республикой Армения, и законов Республики Армения применяются
нормы международных договоров.
Статья 6. Принцип законности
1. Государственные органы и органы местного самоуправления и должностные лица
правомочны выполнять только такие действия, на которые они уполномочены
Конституцией и законами.
2. Органы, предусмотренные Конституцией на основе Конституции и законов и в
целях обеспечения их осуществления, могут быть уполномочены законом на принятие
подзаконных нормативных правовых актов. Уполномочивающие нормы должны
соответствовать принципу правовой определенности.
3. Законы и подзаконные нормативные правовые акты вступают в силу после их
опубликования в порядке, установленном законом.
Статья 7. Принципы избирательного права
Выборы в Национальное Собрание и муниципальные советы, а также референдумы
проводятся на основе всеобщего, равного, свободного и прямого избирательного права
тайным голосованием.
Статья 8. Идеологический плюрализм и многопартийная система
1. В Республике Армения гарантируются идеологический плюрализм и
многопартийная система.
2. Партии формируются и действуют свободно. Законом для партий гарантируются
равные правовые возможности деятельности.
3. Партии способствуют формированию и выражению политической воли народа.
4. Структура и деятельность партий не могут противоречить демократическим
принципам.
Статья 9. Гарантия местного самоуправления
В Республике Армения гарантируется местное самоуправление как одно из
существенных основ демократии.
Статья 10. Гарантия собственности
1. В Республике Армения признаются и равным образом защищаются все формы
собственности.
2. Недра и водные ресурсы являются исключительной собственностью государства.
Статья 11. Экономический порядок
Основой экономического строя Республики Армения является социальная рыночная
экономика, которая основана на частной собственности, свободе экономической
деятельности, свободной экономической конкуренции и посредством государственной
политики направлена на всеобщее экономическое благосостояние и социальную
справедливость.
Статья 12. Охрана и устойчивое развитие окружающей среды
1. Государство стимулирует охрану, улучшение и восстановление окружающей
среды, рациональное использование природных ресурсов руководствуясь принципом
устойчивого развития и с учетом ответственности перед будущими поколениями.
2. Каждый обязан проявлять заботу об охране окружающей среды.
Статья 13. Внешняя политика
Внешняя политика Республики Армения осуществляется на основе международного
права в целях установления добрососедских, взаимовыгодных отношений со всеми
государствами.
Статья 14. Вооруженные Силы и оборона
1. Вооруженные Силы Республики Армения обеспечивают защиту, безопасность,
территориальную целостность и неприкосновенность границ Республики Армения.
2. Вооруженные Силы Республики Армения соблюдают нейтралитет в
политических вопросах и находятся под гражданским контролем.
3. Каждый гражданин обязан в установленном законом порядке участвовать в
защите Республики Армения. Статья 15. Стимулирование культуры, образования, науки, защита армянского
языка и культурного наследия
1. Государство стимулирует развитие культуры, образования и науки.
2. Армянский язык и армянское культурное наследие находятся под опекой и
защитой государства.
Статья 16. Защита семьи
Семья как естественная и базовая ячейка общества, основа сохранения и
воспроизводства населения, а также материнство и детство находятся под особой
защитой и особым покровительством государства.
Статья 17. Государство и религиозные организации
1. В Республике Армения гарантируется свобода деятельности религиозных
организаций.
2. Религиозные организации отделены от государства.
Статья 18. Армянская Апостольская Святая Церковь
1. Республика Армения признает исключительную миссию Армянской Апостольской
Святой Церкви как национальной церкви в духовной жизни армянского народа, в деле
развития его национальной культуры и сохранения его национальной самобытности.
2. Отношения Республики Армения и Армянской Апостольской Святой Церкви могут
регулироваться законом.
Статья 19. Связи с армянской Диаспорой
1. Республика Армения осуществляет с армянской Диаспорой политику,
направленную на развитие всесторонних связей и сохранение армянства, содействует
репатриации.
2. Республика Армения на основе международного права содействует сохранению
армянского языка, армянских исторических и культурных ценностей, развитию армянской
образовательной и культурной жизни в других государствах.
Статья 20. Государственный язык Республики Армения
Государственным языком Республики Армения является армянский язык.
Статья 21. Символы Республики Армения
1. Флаг Республики Армения – трехцветный, с равномерными горизонтальными
полосами красного, синего, оранжевого цвета.
2. Герб Республики Армения – изображение в центре на щите горы Арарат с
Ноевым ковчегом и гербами четырех царств исторической Армении. Щит поддерживают
орел и лев, а под щитом изображены меч, ветвь, сноп колосьев, цепь и лента.
3. Подробное описание Флага и Герба устанавливается законом.
4. Гимн Республики Армения устанавливается законом.
Статья 22. Столица Республики Армения
Столицей Республики Армения является город Ереван.
ГЛАВА 2
ОСНОВНЫЕ ПРАВА И СВОБОДЫ ЧЕЛОВЕКА И ГРАЖДАНИНА
Статья 23. Достоинство человека
Достоинство человека нерушимо.
Статья 24. Право на жизнь
1. Каждый имеет право на жизнь.
2. Никто не может быть произвольно лишен жизни.
3. Никто не может быть приговорен к смертной казни или подвергнут смертной
казни.
Статья 25. Право на физическую и психическую неприкосновенность
1. Каждый имеет право на физическую и психическую неприкосновенность.
2. Право на физическую и психическую неприкосновенность может быть ограничено
только законом в целях государственной безопасности, пресечения или раскрытия
преступлений, защиты общественного порядка, здоровья и нравственности или основных
прав и свобод других лиц.
3. В медицинской и биологической сферах, в частности, запрещаются евгенические
опыты, превращение органов и тканей человека в источник прибыли,
воспроизводственное клонирование человека.
4. Никто не может быть подвергнут научным, медицинским или иным опытам без
своего свободно и четко выраженного согласия. Человек предварительно извещается о
возможных последствиях таких опытов. Статья 26. Запрет на пытки, жестокое или унижающее обращение или наказание
1. Никто не может подвергаться пыткам, жестокому или унижающему обращению
или наказанию.
2. Телесные наказания запрещаются.
3. Лица, лишенные свободы, имеют право на гуманное обращение.
Статья 27. Личная свобода
1. Каждый имеет право на личную свободу. Никто не может быть лишен личной
свободы иначе как в следующих случаях и в установленном законе порядке:
1) когда лицо осуждено за совершенное преступление правомочным судом;
2) за неподчинение правомерному распоряжению суда;
3) в целях обеспечения выполнения определенной обязанности, установленной
законом;
4) в целях привода лица в компетентный орган, когда имеется обоснованное
подозрение в совершении им преступления либо когда это обоснованным образом
необходимо в целях пресечения совершения преступления или побега лица после его
совершения;
5) в целях передачи несовершеннолетнего под воспитательный надзор или его
привода в компетентный орган;
6) в целях предотвращения распространения опасных для общества заразных
заболеваний, а также опасности, исходящей от лиц, имеющих психические нарушения,
пьяниц или наркоманов;
7) в целях пресечения незаконного проникновения лица в Республику Армения либо
высылки лица или его передачи другому государству.
2. Каждое лицо, лишенное личной свободы, безотлагательно извещается о причинах
лишения свободы, а в случае предъявления уголовного обвинения также об обвинении
на понятном ему языке.
3. Каждое лицо, лишенное личной свободы, имеет право, чтобы об этом
безотлагательно было извещено избранное им лицо. Осуществление этого права может
быть отложено только в случае, порядке и на срок, которые установлены законом в
целях пресечения или раскрытия преступлений.
4. Если в отношении лица, лишенного свободы по основанию пункта 4 части 1
настоящей статьи, суд в разумный срок с момента лишения свободы, однако не позднее
чем в течение семидесяти двух часов не выносит решение о разрешении на его
дальнейшее содержание под стражей, то оно немедленно освобождается.
5. Каждое лицо, лишенное личной свободы, имеет право на оспаривание
правомерности лишения его свободы, в связи с чем суд в сжатые сроки выносит решение
и распоряжается о его освобождении, если лишение свободы является неправомерным.
6. Никто не может быть лишен личной свободы только по той причине, что он не в
состоянии выполнять гражданско-правовые обязательства.
Статья 28. Всеобщее равенство перед законом
Все равны перед законом.
Статья 29. Запрет дискриминации
Запрещается дискриминация в зависимости от пола, расы, цвета кожи, этнического
или социального происхождения, генетических признаков, языка, религии,
мировоззрения, политических или иных взглядов, принадлежности к национальному
меньшинству, имущественного положения, рождения, инвалидности, возраста либо иных
обстоятельств личного или социального характера.
Статья 30. Равноправие женщин и мужчин
Женщины и мужчины равноправны. Статья 31. Неприкосновенность частной и семейной жизни, чести и доброй репутации
1. Каждый имеет право на неприкосновенность своей частной и семейной жизни,
чести и доброй репутации.
2. Право на неприкосновенность частной и семейной жизни может быть ограничено
только законом в целях государственной безопасности, экономического благосостояния
страны, пресечения или раскрытия преступлений, защиты общественного порядка,
здоровья и нравственности или основных прав и свобод других лиц.
Статья 32. Неприкосновенность жилища
1. Каждый имеет право на неприкосновенность жилища.
2. Право на неприкосновенность жилища может быть ограничено только законом в
целях государственной безопасности, экономического благосостояния страны,
пресечения или раскрытия преступлений, защиты общественного порядка, здоровья и
нравственности или основных прав и свобод других лиц.
3. Обыск в жилище может производиться только по решению суда – в случаях и
порядке, установленных законом. Законом могут устанавливаться другие случаи
ограничения права на неприкосновенность жилища по решению суда.
Статья 33. Свобода и тайна сообщения
1. Каждый имеет право на свободу и тайну переписки, телефонных переговоров и
иных форм сообщений.
2. Свобода и тайна сообщения могут быть ограничены только законом в целях
государственной безопасности, экономического благосостояния страны, пресечения или
раскрытия преступлений, защиты общественного порядка, здоровья и нравственности
или основных прав и свобод других лиц.
3. Тайна сообщения может быть ограничена только по решению суда, за
исключением случаев, когда это необходимо для защиты государственной безопасности
и обусловлено установленным законом особым статусом сообщающихся лиц.
Статья 34. Защита персональных данных
1. Каждый имеет право на защиту касающихся его персональных данных.
2. Обработка персональных данных должна производиться добросовестно, с
установленной законом целью, по согласию личности или без такого согласия - при
наличии установленного законом иного правомерного основания.
3. Каждый имеет право на ознакомление с данными, собранными о нем в
государственных органах и органах местного самоуправления, и на требование
исправления недостоверных данных, а также на устранение данных, приобретенных
незаконным путем или не имеющих более правовох оснований.
4. Право на ознакомление персональными данными может быть ограничено только
законом в целях государственной безопасности, экономического благосостояния страны,
пресечения или раскрытия преступлений, защиты общественного порядка, здоровья и
нравственности или основных прав и свобод других лиц.
5. Подробности, касающиеся защиты персональных данных, устанавливаются
законом.
Статья 35. Свобода вступления в брак
1. Женщина и мужчина, достигшие брачного возраста, имеют право на вступление в
брак и основание семьи при обоюдном свободном изъявлении своей воли. Возраст
вступления в брак, порядок вступления в брак и расторжения брака устанавливаются
законом.
2. При вступлении в брак, супружестве, расторжении брака женщина и мужчина
имеют равные права.
3. Свобода вступления в брак может быть ограничена только законом в целях
защиты здоровья и нравственности.
Статья 36. Права и обязанности родителей
1. Родители имеют право и обязаны заботиться о воспитании, образовании,
здоровье, полноценном и гармоничном развитии своих детей.
2. Лишение родительских прав или их ограничение может производиться толко по
закону, решению суда в целях обеспечения жизненных интересов ребенка.
3. Совершеннолетние трудоспособные лица обязаны заботиться о своих
нетрудоспособных и нуждающихся родителях. Подробности устанавливаются законом.
Статья 37. Права ребенка
1. Ребенок имеет право свободно выражать свое мнение, которое сооветственно
возрасту и уровню зрелости ребенка учитывается в касающихся его вопросах.
2. В вопросах, касающихся ребенка, интересам ребенка должно быть уделено
первоочередное внимание.
3. Каждый ребенок имеет право на сохранение нормальных личных
взаимоотношений и непосредственное общение со своими родителями, за исключением
случая, когда это согласно решению суда противоречит интересам ребенка. Подробности
устанавливаются законом.
4. Дети, оставшиеся без родительского попечения, находятся под заботой и защитой
государства.
Статья 38. Право на образование
1, Каждый имеет право на образование. Программы и продолжительность
обязательного образования устанавливаются законом. В государственных учебных
заведениях среднее образование является бесплатным.
2. Каждый имеет право в установленных законом случаях и порядке получать
бесплатное образование в государственных высших и других специальных
образовательных заведениях на конкурсной основе.
3. Высшие учебные заведения в установленных законом пределах имеют право на
самоуправление, включая академическую свободу и свободу исследований.
Статья 39. Право человека на свободу действий
Человек свободен делать все то, что не нарушает права других лиц и не
противоречит Конституции и законам. Никто не может нести обязанности, которые не
установлены законом.
Статья 40. Право на свободное передвижение
1. Каждое лицо, находящееся на территории Республики Армения на законных
основаниях, имеет право на свободное передвижение и свободный выбор места
жительства.
2. Каждый имеет право на свободный выезд за пределы Республики Армения.
3. Каждый гражданин и каждое лицо, имеющее право проживать в Республике
Армения на законных основаниях, имеет право на въезд в Республику Армения.
4. Право на свободное передвижение может быть ограничено только законом в
целях государственной безопасности, пресечения или раскрытия преступлений, защиты
общественного порядка, здоровья и нравственности или основных прав и свобод других
лиц. Право гражданина на въезд в Республику Армения ограничению не подлежит.
Статья 41. Свобода мысли, совети и религии
1. Каждый имеет право на свободу мысли, совети и религии. Это право включает
свободу изменения религии или убеждений и свободу их проповеди, выражения в форме
церковных церемоний, других культовых церемоний или в иной форме как
индивидуально, так и совместно с другими лицами и публично или в частном порядке.
2. Свобода выражения мысли, совести и религии может быть ограничена только
законом в целях государственной безопасности, защиты общественного порядка,
здоровья и нравственности или основных прав и свобод других лиц.
3. Каждый гражданин, вероисповедание или религиозные убеждения которого
противоречат военной службе, имеет право на замену ее альтернативной службой в
установленном законом порядке.
4. Религиозные организации равноправны и наделены самоуправлением. Порядок
создания и деятельности религиозных организаций устанавливается законом.
Статья 42. Свобода выражения мнения
1. Каждый имеет право на свободное выражение своего мнения. Это право
включает свободу иметь собственное мнение, а также поиска, получения и
распространения сведений и идей через какое-либо средство информации без
вмешательства государственных органов и органов местного самоуправления и
независимо от государственных границ.
2. Гарантируется свобода печати, радио, телевидения и других средств
информации. Государство гарантирует деятельность независимых общественного
телевидения и общественного радио, предлагающих разнообразие передач
информационного, образовательного, культурного и развлекательного характера.
3. Свобода выражения мнения может быть ограничена только законом в целях
государственной безопасности, защиты общественного порядка, здоровья и
нравственности или чести и доброй репутации и основных прав и свобод других лиц.
Статья 43. Свобода творчества
Каждый обладает свободой литературного, художественного, научного и
технического творчества.
Статья 44. Свобода собраний
1. Каждый имеет право на свободное участие в мирных, без оружия собраниях и их
организацию.
2. Собрания, организуемые на территориях под открытым небом, в установленных
законом случаях проводятся на основании уведомления, представленного в разумный
срок. Для проведения спонтанных собраний уведомление не требуется.
3. Законом могут устанавливаться ограничения на осуществление права на свободу
собраний судей, прокуроров, следователей, а также служащих Вооруженных Сил,
национальной безопасности, полициии, других военизированных органов.
4. Условия и порядок реализации и защиты свободы собраний устанавливаются
законом.
5. Свобода собраний может быть ограничена только законом в целях
государственной безопасности, пресечения преступлений, защиты общественного
порядка, здоровья и нравственности или основных прав и свобод других лиц.
Статья 45. Свобода объединений
1. Каждый имеет право на свободное объединение с другими лицами, включая
создание в целях защиты трудовых интересов профессиональных союзов, и на
вступление в них. Никого нельзя принуждать к вступлению в какое-либо частное
объединение.
2. Порядок создания и деятельности объединений устанавливается законом.
3. Свобода объединений может быть ограничена только законом в целях
государственной безопасности, защиты общественного порядка, здоровья и
нравственности или основных прав и свобод других лиц.
4. Деятельность объединений может быть приостановлена или запрещена в
установленных законом случаях и порядке – только по решению суда.
Статья 46. Право на создание партии и вступления в партию
1. Каждый гражданин имеет право на создание с другими гражданами партий и на
вступление в какую-либо партию. Никого нельзя принуждать к вступлению в какую-либо
партию.
2. Судьи, прокуроры и следователи не могут являться членами партии. Законом
могут устанавливаться ограничения права на создание партии служащими Вооруженных
Сил, национальной безопасности, полициии других военизированных органов и их
вступление в какую-либо партию.
3. Партии опубликовывают годовые отчеты об источниках и расходовании своих
финансовых средств, а также о своем имуществе.
4. В установленных законом случаях деятельность партии может быть
приостановлена по постановлению Конституционного Суда. Партии, которые
проповедуют насильственное свержение конституционого строя или применяют насилие
в целях свержения конституционного строя, являются антиконституционными и подлежат
запрету по постановлению Конституционного Суда.
Статья 47. Право на гражданство Республики Армения
1. Ребенок, родившийся от граждан Республики Армения, является гражданином
Республики Армения.
2. Каждый ребенок, один из родителей которого является гражданином Республики
Армения, имеет право на приобретение гражданства Республики Армения.
3. Армяне по национальности имеют право на приобретения гражданства
Республики Армения с момента устройства на жительство в Республики Армения.
4. Армяне по национальности приобретают гражданство Республики Армения в
установленном законом упрощенном порядке.
5. Гражданин Республики Армения не может быть лишен гражданства. Гражданин
Республики Армения не может быть лишен права изменения гражданства.
6. Порядок реализации установленных настоящей статьей прав, иные основания
приобретения, а также основания прекращения гражданства Республики Армения
устанавливаются законом.
7. Права, установленные частями 2-4, а также вторым предложением части 5
настоящей статьи, могут быть ограничены только законом в целях государственной
безопасности, пресечения или раскрытия преступлений, а также защиты иных
общественных интересов.
8. Граждане Республики Армения за пределами границ Республики Армения на
основе международного права находятся под защитой Республики Армения.
Статья 48. Избирательное право и право участия в референдуме
1. Граждане Республики Армения, достигшие на день выборов в Национальное
Собрание или референдума восемнадцати лет, имеют право избирать и участвовать в
референдуме.
2. Депутатом Национального Собрания может быть избрано каждое лицо, достигшее
двадцати пяти лет, последние четыре года являющееся только гражданином Республики
Армения, постоянно проживающее в Республике Армения последние четыре года,
обладающее избирательным правом и владеющее армянским языком.
3. Во время выборов органов местного самоуправления право избирать и быть
избранными, участвовать в местном референдуме имеют граждане Республики Армения,
достигшие на день выборов или референдума восемнадцати лет. Законом может
устанавливаться право на участие в выборах органов местного самоуправления и
местных референдумах лиц, не имеющих гражданство Республики Армения.
4. Право избирать и быть избранными, а также участвовать в референдуме не
имеют лица, признанные по вступившему в законную силу решению суда
недееспособными, а также приговоренные к лишению свободы за совершение
умышленных тяжких преступлений по вступившему в законную силу приговору суда и
отбывающие наказание. Право быть избранными не имеют также лица, приговоренные к
лишению свободы за совершение других преступлений по вступившему в законную силу
приговору суда и отбывающие наказание.
Статья 49. Право поступления на публичную службу
Каждый гражданин имеет право поступления на публичную службу на общих
основаниях. Подробности устанавливаются законом.
Статья 50. Право на надлежащее администрирование
1. Каждый имеет право на беспристрастное, справедливое рассмотрение
касающихся его дел административными органами в разумный срок.
2. Каждый в ходе административного производства имеет право ознакомляться со
всеми касающими его документами, за исключением охраняемой законом тайны.
3. Государственный органы, органы местного самоуправления и должностные лица
до принятия в отношении лица индивидуального акта вмешательства обязаны выслушать
его, за исключением установленных законом случаев.
Статья 51. Право на получение информации
1. Каждый имеет право на получение информации и ознакомление с документами о
деятельности государственных органов, органов местного самоуправления и
должностных лиц.
2. Право на получение информации может быть ограничено только законом в целях
защиты общественных интересов или основных прав и свобод других лиц.
3. Порядок получения информации, а также основания ответственности
должностных лиц за сокрытие информации или необоснованный отказ в их
предоставлении устанавливаются законом.
Статья 52. Право на обращение к Защитнику прав человека
Каждый имеет право на получение содействия Защитника прав человека в случае
нарушения государственными органами, органами местного самоуправления и
должностными лицами, а в случаях, установленных Законом о Защитнике прав человека,
- также организациями, своих прав и свобод, закрепленных Конституцией и законами.
Подробности устанавливаются законом.
Статья 53. Право на подачу петиции
Каждый имеет право на подачу петиции государственным органам, органам
местного самоуправления и должностным лицам лично или совместно с другими лицами
и на получение надлежащего ответа в разумный срок. Подробности устанавливаются
законом.
Статья 54. Право политического убежища
Каждое лицо, подвергающееся политическому преследованию, имеет право на
соискание политического убежища в Республике Армения. Порядок и условия
предоставления политического убежища устанавливаются законом.
Статья 55. Запрет на высылку и выдачу
1. Никто не может быть выслан или выдан иностранному государству, если
существует реальная угроза того, что данное лицо может подвергаться в данной стране
смертной казни, пыткам, бесчеловечному или унижающему обращению или наказанию.
2. Гражданина Республики Армения нельзя выдавать иностранному государству, за
исключением случаев, предусмотренных международными договорами,
ратифицированными Республикой Армения.
Статья 56. Право на сохранение национальной и этнической самобытности
1. Каждый имеет право на сохранение своей национальной и этнической
самобытности.
2. Лица, принадлежащие к национальным меньшинствам, имеют право на
сохранение и развитие своих традиций, религии, языка и культуры.
3. Реализация установленных настоящей статьей прав регулируется законом.
Статья 57. Свобода выбора труда и трудовые права
1. Каждый имеет право на свободный выбор труда.
2. Каждый работник имеет право на защиту в случае необоснованного увольнения с
работы. Основания увольнения с работы устанавливаются законом.
3. Запрещается увольнение с работы по причинам, связанным с материнством.
Каждая работающая женщина имет право на оплачиваемый отпуск в случа беременности
и родов. Каждый работающий родитель имеет право на отпуск в случае рождения
ребенка или усыновления (удочерения) ребенка. Подробности устанавливаются законом.
4. Запрещается прием на постоянную работу детей в возрасте до шестнадцати лет.
Порядок и условия их приема на временную работу устанавливаются законом.
5. Запрещается обязательный или принудительный труд. Не считается
обязательным или принудительным трудом:
1) работа, которую в соответствии с законом выполняет осужденное лицо;
2) военная или альтернативная служба;
3) каждая работа, которая требуется во время чрезвычайных ситуаций, угрожающих
жизни или благополучию населения.
Статья 58. Право на забастовку
1. Работники имеют право на забастовку в целях защити своих экономических,
социальных или трудовых интересов. Порядок проведения забастовки устанавливается
законом.
2. Право на забастовку может быть ограничено только законом в целях защиты
общественных интересов или основных прав и свобод других лиц.
Статья 59. Свобода экономической деятельности и гарантия экономической конкуренции
1. Каждый имеет право на занятие экономической деятельностью, включая занятие
предпринимательской деятельностью. Условия и порядок реализации этого права
устанавливаются законом.
2. Ограничение конкуренции, возможные виды монополии и их допустимые размеры
могут устанавливаться только законом в целях защиты общественных интересов.
3. Запрещаются злоупотребление монопольным или доминирующим положением на
рынке, недобросовестная конкуренция и антиконкурентные соглашения.
Статья 60. Право собственности
1. Каждый имеет право на владение, пользование и распоряжение приобретенной
на законном основании собственностью по своему усмотрению.
2. Гарантируется право наследования.
3. Право собственности может быть ограничено только законом в целях защиты
общественных интересов или основных прав и свобод других лиц.
4. Никого нельзя лишать собственности, за исключением установленных законом
случаев – в судебном порядке.
5. Отчуждение права собственности в целях обеспечения высших общественных
интересов осуществляется в исключительных случаях и порядке, установленных законом,
- только с предварительной и равноценной компенсацией.
6. Правом собственности на землю не пользуются иностранные граждане и лица без
гражданства, за исключением случаев, предусмотренных законом.
7. Интеллектуальная собственность охраняется законом.
8. Каждый обязан уплачивать установленнные в соответствии с законом налоги,
пошлины производить другие обязательные платежи, зачисляемые в государственный
или муниципальный бюджет. Статья 61. Право на судебную защиту и право на обращение в международные
органы по защите прав человека
1. Каждый имеет право на эффективную судебную защиту своих прав и свобод.
2. Каждый в соответствии с международными договорами Республики Армения
имеет право на обращение с прошением о защите своих прав и свобод в международные
органы по защите прав и свобод человека.
Статья 62. Право на возмещение вреда
1. Каждый имеет право на возмещение вреда, причиненного неправомерными
действиями или бездействием, а в установленных законом случаях также правомерным
администрированием государственных органов, органов местного самоуправления и
должностных лиц. Условия и порядок возмещения вреда устанавливаются законом.
2. Если лицо, осужденное за совершение преступления вступившим в законную силу
приговором суда оправдано по основанию, доказывающему по какому-либо новому или
вновь открывшемуся обстоятельству неправомерность его осуждения, то это лицо имеет
право на получение соответствующего возмещения, если не доказывается, что
своевременное выявление этого обстоятельства полностью или частично зависело от
данного лица.
Статья 63. Право на справедливое судебное разбирательство
1. Каждый имеет право на справедливое, публичное рассмотрение своего дела в
разумный срок независимым и беспристрастным судом.
2. Судебное производство или его часть в установленных законом случаях и
порядке может по решению суда проводиться при закрытых дверях в целях защиты
частной жизни участников производства, интересов несовершеннолетних или
правосудия, а также государственной безопасности, общественного порядка или
нравственности.
3. Запрещается использование доказательства, полученного с нарушением
основных прав или нарушающего право на справедливое судебное разбирательство.
Статья 64. Право на получение юридической помощи
1. Каждый имеет право на получение юридической помощи. В установленных
законом случаях юридическая помощь оказывается за счет государственных средств.
2. В целях обеспечения юридической помощи гарантируется адвокатская
деятельность, основанная на независимости, самоуправлении и равноправии адвокатов.
Статус, права и обязанности адвокатов устанавливаются законом.
Статья 65. Право на освобождение от обязанности дачи показаний
Никто не обязан давать показания о себе, супруге или близких родственниках, если
по здравому размышлению предполагается, что впоследствии это может быть
использовано против него или них. Законом могут установливаться другие случае
освобождения от обязанности дачи показаний.
Статья 66. Презумпция невиновности
Обвиняемый в преступлении считается невиновным, пока его вина не доказана в
установленном законом порядке вступившим в законную силу приговором суда.
Статья 67. Право на защиту от обвинения
1. Каждый обвиняемый в преступлении имеет право:
1) на безотлагательное и обстоятельное информирование о характере и основании
предъявленного обвинения на понятном ему языке;
2) на защиту лично или при посредстве избранного им адвоката;
3) иметь достаточное время и возможность для подготовки своей защиты, общения
с избранным им адвокатом;
4) на опрос лиц, дающих показания против него либо на то, чтобы эти лица были
опрошены, а также на то, чтобы лица, дающие показания в его пользу, были вызваны и
допрошены на тех же условиях, что и лица, давшие показания против него;
5) на пользование бесплатными услугами переводчика, если он не владеет
армянским языком.
Статья 68. Запрет на повторное осуждение
1. Никто не может быть повторно осужден за одно и то же деяние.
2. Положения части 1 настоящей статьи не препятствуют пересмотру дела в
соответствии с законом, если имеются новые или вновь открывшиеся обстоятельства
либо во время следствия по делу имели место обоснованные недостатки, которые могли
повлиять на результат дела.
Статья 69. Право осужденного на обжалование
Каждый осужденный за совершение преступления имеет право на пересмотр
вынесенного в его отношении приговора вышестоящей судебной инстанцией по
основаниям и в порядке, установленных законом.
Статья 70. Право просить о помиловании
Каждый осужденный имеет право просить о помиловании, включая просьбу о
смягчении назначенного наказания. Подробности устанавливаются законом.
Статья 71. Принцип вины и принцип адекватности наказания
1. Основанием наказания лица, совершившего преступление, является его вина.
2. Установленное законом наказание, а также назначенные вид наказания и мера
наказания должны быть адекватны совершенному деянию. Статья 72. Принцип законности при установлении преступлений и назначении
Наказаний
Никто не может быть осужден за такое действие или бездействие, которое в момент
совершения не являлось преступлением. Не может быть назначно более тяжелое
наказание, чем то, которое подлежало применению в момент совершения преступления.
Закон, отменяющий наказуемость деяния или смягчающий наказание, имеет обратную
силу.
Статья 73. Обратная сила законов и иных правовых актов
1. Законы и иные правовые акты, ухудшающие правовое положение лица, обратной
силы не имеют.
2. Законы и иные правовые акты, улучшающие правовое положение лица, имеют
обратную силу, если это предусмотрено этими актами.
Статья 74. Применимость основных прав и свобод к юридическим лицам
Основные права и свободы распространяются также на юридических лиц постольку,
поскольку эти права и свободы применимы к ним по своей сути.
Статья 75. Организационные механизмы и процедуры реализации основных прав и свобод
Законы при регулировании основных прав и свобод устанавливают
организационные механизмы и процедуры, необходимые для эффективной реализации
этих прав и свобод.
Статья 76. Ограничения основных прав и свобод во время чрезвычайного или военного положения
Во время чрезвычайного или военного положения основные права и свободы
человека, за исключением указанных в статьях 23-26, 28-30, 35-37, части 1 статьи 38,
части 1 статьи 41, части 1, первом предложении части 5 и части 8 статьи 47, статье 52,
части 2 статьи 55, статьях 56, 61, 63-72 Конституции, могут быть в установленном
законом порядке временно приостановлены или подвергнуты дополнительным
ограничениям в пределах международных обязательств, принятых в отношение
отклонения от обязательств во время чрезвычайного или военного положения, только
настолько, насколько этого требует ситуация.
Статья 77. Запрет на злоупотребление основеными правами и свободами
Запрещается использование основных прав и свобод в целях насильственного
свержения конституционного строя, разжигания национальной, расовой, религиозной
ненависти, пропаганды насилия и войны.
Статья 78. Принцип соразмерности
Меры, избранные для ограничения основных прав и свобод, должны быть
пригодными и являться необходимыми для достижения цели, установленной
Конституцией. Меры, избранные для ограничения, должны быть соразмерны назначению
ограничиваемых основных прав и свобод.
Статья 79. Принцип определенности
Законы при ограничении основных прав и свобод должны устанавливать основания
и объем этих ограничений, являться в достаточной мере определенными, чтобы носители
и адресаты этих прав и свобод были в состояния проявлять соответствующее поведение. Статья 80. Незыблимость сути положений об основных правах и свободах
Суть закрепленных в настоящей главе положений об основных правах и свободах
незыблема.
Статья 81. Основные права и свободы и международная правовая практика
1. При толковании положений об основных правах и свободах, закрепленных в
Конституции, учитывается практика органов, действующих на основании международных
договоров о правах человека, ратифицированных Республикой Армения.
2. Ограничения основных прав и свобод не могут превышать ограничения,
установленные международными договорами Республики Армения.
ГЛАВА 3 ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫЕ ГАРАНТИИ И ОСНОВНЫЕ ЦЕЛИ ПОЛИТИКИ ГОСУДАРСТВА
В ЭКОНОМИЧЕСКОЙ, СОЦИАЛЬНОЙ И КУЛЬТУРНОЙ СФЕРАХ
Статья 82. Условия труда
Каждый работник в соответствии с законом имеет право на здоровые, безопасные и
достойные условия труда, ограничение максимального рабочего времени, ежедневный и
еженедельный отдых, а также ежегодный оплачиваемый отпуск.
Статья 83. Социальное обеспечение
Каждый в соответствии с законом имеет право на социальное обеспечение при
материнстве, по многодетности, болезни, инвалидности, при несчастных случаях по
месту работы, в случае наличия нужды в уходе, потери кормильца, по старости,
безработице, в случае потери работы и других случаях. Статья 84. Достойное существование и минимальная заработная плата
1. Каждый нуждающийся и человек в преклонном возрасте в соответствии с законом
имеет право на достойное существование.
2. Размер минимальной заработной платы устанавливается законом.
Статья 85. Охрана здоровья
1. Каждый в соответствии с законом имеет право на охрану здоровья.
2. Законом устанавливается перечень и порядок оказания основных бесплатных
медицинских услуг.
Статья 86. Основные цели политики государства
Основными целями политики государства в экономической, социальной и
культурной сферах являются:
1) улучшение деловой среды и стимулирование предпринимательства;
2) стимулирование занятости населения и улучшение условий труда;
3) стимулирование жилищного строительства;
4) стимулирование фактического равенства между женщинами и мужчинами;
5) стимулирование рождаемости и многодетности;
6) создание благоприятных условий для полного и всестороннего развития
индивидуальности детей;
7) осуществление программ по охране и улучшению здоровья населения, создание
условий для эффективного и доступного медицинского обслуживания;
8) осуществление программ по предупреждению, лечению инвалидности,
восстановлению здоровья инвалидов, стимулирование участия инвалидов в
общественной жизни;
9) защита интересов потребителей, контроль за качеством товаров, услуг и работ;
10) гармоничное территориальное развитие;
11) развитие физкультуры и спорта;
12) стимулирование участия молодежи в политической, экономической и культурной
жизни;
13) развитие бесплатного высшего и иного специального образования;
14) развитие фундаментальной и прикладной науки;
15) содействие свободному приобщению каждого к национальным и
общечеловеческим ценностям;
16) стимулирование благотворительности в целях основания, финансирования
культурных, образовательных, научных учреждений, учреждений здравоохранения,
спортивных, социальных и иных учреждений, а также в целях обеспечения их
финансовой независимости.
Статья 87. Реализация основных целей политики государства
1. Государственные органы и органы местного самоуправления в пределах своих
полномочий и возможностей обязаны реализовывать цели, определенные статьей 86
Конституции.
2. Правительство представляет информацию о реализации целей, установленных
статьей 86 Конституции, в рамках доклада, предусмотренного статьей 156 Конституции.
ГЛАВА 4
НАЦИОНАЛЬНОЕ СОБРАНИЕ
Статья 88. Статус и функции Национального Собрания
1. Национальное Собрание является представительским органом народа.
2. Национальное Собрание осуществляет законодательную власть.
3. Национальное Собрание осуществляет контроль в отношении исполнительной
власти, принимает государственный бюджет и осуществляет другие функции,
установленные Конституцией.
4. Полномочия Национального Собрания устанавливаются Конституцией.
5. Национальное Собрание действует в соответствии со своим Регламентом. Статья 89. Состав Национального Собрания, порядок выборов в
Национальное Собрание
1. Национальное Собрание состоит не менее чем из ста одного депутата.
2. В Национальном Собрании в порядке, установленном Избирательным кодексом,
выделяются места для представителей национальных меньшинств.
3. Национальное Собрание избирается по пропорциональной избирательной
системе. Избирательный кодекс гарантирует формирование стабильного парламентского
большинства. Если стабильное парламентское большинство не формируется по итогам
выборов или посредством образования политической коалиции, то может быть проведен
второй тур выборов. В случае проведения второго тура допускается формирование новых
блоков. Ограничения, условия и порядок образования политической коалиции
устанавливаются Избирательным кодексом.
Статья 90. Срок полномочий Национального Собрания
1. Национальное Собрание избирается сроком на пять лет.
2. В случае очередных выборов срок полномочий вновь избранного Национального
Собрания начинается с момента открытия первой сессии вновь избранного
Национального Собрания, созванной в день завершения срока полномочий
Национального Собрания предыдущего созыва.
3. Если вновь избранное Национальное Собрание не формируется до завершения
полномочий действующего Национального Собрания, то срок полномочий действующего
Национального Собрания завершается и срок полномочий вновь избранного
Национального Собрания начинается с момента открытия первой сессии вновь
избранного Национального Собрания, созванного во второй понедельник после
образования вновь избранного Национального Собрания.
4. Если вследствие военного или чрезвычайного положения выборы в
Национальное Собрание были проведены в срок, установленный частью 2 статьи 91
Конституции, то срок полномочий действующего Национального Собрания завершается и
срок полномочий вновь избранного Национального Собрания начинается с момента
открытия первой сессии вновь избранного Национального Собрания, созванного во
второй понедельник после образования вновь избранного Национального Собрания.
5. В случае внеочередных выборов срок полномочий действующего Национального
Собрания завершается и срок полномочий вновь избранного Национального Собрания
начинается с момента открытия первой сессии вновь избранного Национального
Собрания, созванного во второй понедельник после образования вновь избранного
Национального Собрания.
6. Образование Национального Собрания подтверждается в соответствии с
Избирательным кодексом.
Статья 91. Очередные выборы в Национальное Собрание
1. Очередные выборы в Национальное Собрание проводятся не ранее чем за
шестьдесят и не позднее чем за пятьдесят дней до завершения полномочий
Национального Собрания.
2. Выборы в Национальное Собрание во время военного или чрезвычайного
положения не проводятся. В этом случае очередные выборы в Национальное Собрание
проводятся не ранее чем через пятьдесят и не позднее чем через шестьдесят пять дней
после окончания военного или чрезвычайного положения.
Статья 92. Внеочередные выборы в Национальное Собрание
1. Внеочередные выборы в Национальное Собрание проводятся в случаях роспуска
Национального Собрания, установленных частью 3 статьи 149, частями 3 и 4 статьи 151
Конституции.
2. Внеочередные выборы в Национальное Собрание проводятся не ранее чем через
тридцать и не позднее чем через сорок пять дней после роспуска Национального
Собрания.
Статья 93. Назначение выборов в Национальное Собрание
Очередные и внеочередные выборы в Национальное Собрание назначает
Президент Республики.
Статья 94. Представительский мандат
Депутат представляет весь народ, не обременен императивным мандатом,
руководствуется своей совестью и убеждениями.
Статья 95. Несовместимость депутатского мандата
Депутат не может занимать не обусловленную своим статусом должность в других
государственных органах или органах местного самоуправления, какую-либо должность в
коммерческих органзациях, заниматься предпринимательской деятельностью, выполнять
иную оплачиваемую работу, кроме научной, образовательной и творческой работы.
Статья 96. Неприкосновенность дупутата
1. Депутат на срок своих полномочий и после этого не может подвергаться
преследованию и привлекаться к ответственности за выраженное мнение или
голосование в рамках депутатской деятельности.
2. Уголовное преследование в отношении депутата может быть возбуждено только
по согласию Национального Собрания. Депутат не может быть лишен свободы без
согласия Национального Собрания, за исключением случая, когда он был задержан в
момент совершения преступления или непосредственно после этого. В этом случае
лишение свободы не может продолжаться более семидесяти двух часов. О лишении
депутата свободы безотлагательно ставится в известность Председатель Национального
Собрания.
Статья 97. Размер оплаты и другие гарантии деятельности депутата
Размер оплаты и другие гарантии деятельности депутата устанавливаются
законом.
Статья 98. Прекращение полномочий депутата
1. Полномочия депутата прекращаются в случаях истечения срока полномочий
Национального Собрания, утраты им гражданства Республики Армения или получения
гражданства другого государства, вступления в законную силу приговора о его осуждении
к лишению свободы, вступления в законную силу решения суда о его признании
недееспособным, безвестно отсутствующим или умершим, его смерти, отставки.
2. Полномочия депутата подлежат прекращению в случаях неуважительного
отсутствия не менее чем на половине голосований в течение каждого календарного
полугодия, а также нарушения требований статьи 95 Конституции.
Статья 99. Очередные сессии Национального Собрания
Очередные сессии Национального Собрания созывается два раз в год – с третьего
понедельника января до третьего четверга июня и со второго понедельника сентября до
третьего четверга декабря. Статья 100. Внеочередная сессия и внеочередное заседание
Национального Собрания
1. Внеочередную сессию или внеочередное заседание Национального Собрания
созывет Председатель Национального Собрания по инициативе не менее чем одной
четверти от общего числа депутатов или Правительства.
2. Внеочередная сессия или внеочередное заседание проводится по повестке и в
срок, установленные инициатором.
Статья 101. Открытость заседаний Национального Собрания
1. Заседания Национального Собрания являются открытими.
2. По предложению не менее чем одной пятой от общего числа депутатов или
Правительства решением, принятым большинством голосов от общего числа депутатов,
проводится закрытое заседание. Голосование на закрытом заседании запрещается.
Статья 102. Правомочность заседаний Национального Собрания
Заседание Национального Собрания правовомочно, если в начале заседания
зарегистрировано более половины от общего числа депутатов. Статья 103. Принятие законов, постановлений, заявлений и посланий
Национального Собрания
1. Законы, постановления, заявления и послания Национального Собрания, за
исключением случаев, установленных Конституцией, принимаются большинством
голосов депутатов, участвующих в голосовании, если в голосовании приняло участие
более половины от общего числа депутатов.
2. Регламент Национального Собрания, Избирательный кодекс, Судебный кодекс,
Закон о Конституционном Суде, Закон о референдуме, Закон о партиях и Закон о
Защитнике прав человека являются конституционными законами и принимаются не менее
чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов. Правовое регулирование
коституционного закона не должно выходить за рамки своего предмета.
3. Национальное Собрание в установленных Конституцией случаях, а также по
вопросам организации своей деятельности принимает постановления.
4. Постановления, заявления и послания Национального Собрания подписывает и
опубликовывает Председатель Национального Собрания.
Статья 104. Председатель Национального Собрания, его заместители и Совет Национального Собрания
1. Национальное Собрание избирает из своего состава Председателя
Национального Собрания и трех его заместителей. Один из заместителей избирается из
числа депутатов, включенных в состав оппозиционных фракций. Председатель
Национального Собрания и его заместители избираются и отзываются большинством
голосов от общего числа депутатов.
2. Председатель Национального Собрания представляет Национальное Собрание и
обеспечивает его нормальную деятельность.
3. В Национальном Собрании формируется Совет Национального Собрания, в
состав которого входят Председатель Национального Собрания, его заместители, по
одному представителю от фракций и председатели постоянных комиссий. Совет
Национального Собрания утверждает повестку дня очередных сессий и заседаний, а
также осуществляет иные полномочия, предусмотренные Регламентом Национального
Собрания.
Статья 105. Фракции Национального Собрания
1. Фракции содействуют формированию политической воли Национального
Собрания.
2. В фракции включаются только депутаты одной и той же партии или блока патий.
Статья 106. Постоянные комиссии Национального Собрания
1. Национальное Собрание для предварительного обсуждения проектов законов,
иных вопросов, входящих в его компетенцию, и представления заключений по ним
Национальному Собранию, а также для осуществления парламентского контроля создает
постоянные комиссии. В Национальном Собрании может быть создано не более чем
двенадцать постоянных комиссий.
2. Места в постоянных комиссиях распределяются пропорционально числу
депутатов, включенных во фракции. Должности председателей постоянных комиссий
распределяются между фракциями пропорционально числу депутатов, включенных во
фракции.
Статья 107. Временные комиссии Национального Собрания
Для обсуждения проектов отдельных законов, постановлений, заявлений и посланий
Национального Собрания, а также вопросов, касающихся депутатской этики, и
представления заключений по ним Национальному Собранию постановлением
Национального Собрания могут создаваться временные комиссии.
Статья 108. Следственные комиссии Национального Собрания
1. По требованию не менее чем одной четверти от общего числа депутатов в целях
выяснения фактов, касающихся вопросов, входящих в компетенцию Национального
Собрания и представляющих общественный интерес, и представления заключений по
ним Национальному Собранию в силу права создается следственная комиссия
Национального Собрания.
2. Места в следственной комиссии распределяются пропорционально числу
депутатов, включенных во фракции. Число членов следственной комиссии определяет
Национальное Собрание. В следственной комиссии председательствует один из
депутатов, представивших требование.
3. Государственные органы, органы местного самоуправления и должностные лица
обязаны по требованию не менее чем одной четверти членов следственной комиссии
предоставлять комиссии необходимые сведения, относящиеся к сфере компетенции
комиссии, если их предоставление не запрещено законом.
4. Полномочия следственной комиссии в области обороны и безопасности по
требованию не менее чем одной трети от общего числа депутатов может осуществлять
только компетентная постоянная комиссия Национального Собрания.
5. Подробности деятельности следственной комиссии устанавливаются
Регламентом Национального Собрания.
Статья 109. Законодательная инициатива
1. Правом законодательной инициативы обладают депутат, фракция Национального
Собрания и Правительство.
2. Автор законодательной инициативы может в любое время отозвать проект
представленного им закона.
3. Если согласно заключению Правительства проект закона существенным образом
уменьшает доходы государственного бюджета или увеличивает расходы государства, то
по требованию Правительства этот закон может быть принят большинством голосов от
общего числа депутатов.
4. Проект Закона, который постановлением Правительства сочтен неотложным,
принимается или отклоняется в двухмесячный срок.
5. Проекты законов, исключительная законодательная инициатива по которым
принадлежит Правительству, могут ставиться на голосование только с поправками,
приемлемыми для Правительства.
6. Не менее чем пятьдесят тысяч граждан, обладающих избирательным правом,
имеют право на предложение проекта закона в порядке гражданской инициативы.
Статья 110. Принятие государственного бюджета
1. Национальное Собрание по представлению Правительства принимает
государственный бюджет. Государственный бюджет в установленном законом порядке
включает все доходы и расходы государства.
2. Правительство представляет в Национальное Собрание проект государственного
бюджета не менее чем за девяносто дней до начала бюджетного года.
3. Государственный бюджет принимается до начала бюджетного года. В случае
непринятия государственного бюджета в этот срок расходы до принятия
государственного бюджета производятся в пропорциях бюджета за предыдущий год.
Статья 111.Контроль за исполнением государственого бюджета
1. Национальное Собрание осуществляет контроль за исполнением
государственного бюджета, а также за использованием займов и кредитов, полученных от
иностранных государств и международных организаций.
2. Национальное Собрание при наличии заключения Аудиторской палаты
рассматривает представленный Правительством годовой отчет об исполнении
государственного бюджета и принимает по нему постановление.
Статья 112. Устные и письменные вопросы депутатов
1. В течение одного из заседаний недели созываемых заседаний очередной сессии
члены Правительства отвечают на устные вопросы депутатов. Национальное Собрание в
связи с вопросами депутатов постановлений не принимает.
2. Депутаты имеют право направлять членам Правительства письменные вопросы.
На заседании Национального Собрания ответы на письменные вопросы не
представляются.
Статья 113. Запросы
1. Фракции Национального Собрания имеют право обращаться к членам
Правительства с письменными запросами. Члены Правительства отвечают на
письменные запросы не позднее чем в течение тридцати дней после их получения.
2. Ответы на письменные запросы представляются на заседании Национального
Собрания. Ответ на запрос обсуждается по предложению фракции. Если по результатам
обсуждения не менее чем одной третью от общего числа депутатов представляется
предложение о выражении недоверия Премьер-министру, то применяются положения
статьи 115 Конституции. По результатам обсуждения Национальное Собрание может
предложить Премьер-министру рассмотреть вопрос дальнейшего пребывания в
должности отдельного члена Правительства.
Статья 114. Обсуждение актуальной темы
В течение одного из заседаний недели созываемых заседаний очередной сессии по
требованию не менее чем одной четверти от общего числа депутатов может быть
проведено обсуждение актуальной темы, представляющей общественный интерес.
Ситатья 115. Выражение недоверия Премьер-министру
1. Проект постановления Национального Собрания о выражении недоверия
Премьер-министру может быть представлен не менее чем одной третью от общего числа
депутатов только в том случае, если проектом постановления одновременно
предлагается кандидатура нового Премьер-министра.
2. Постановление Национального Собрания о выражении недоверия Премьер-
министру ставится на голосование не ранее чем через сорок восемь и не позднее чем
через семьдесят два часа после его представления. Постановление принимается
большинством голосов от общего числа депутатов – поименным голосованием. В случае
принятия постановления считается, что Премьер-министр подал в отставку. В этом
случае неприменимы положения частей 2-4 статьи 149 Конституции.
3. Недоверие Премьер-министру может быть выражено не ранее чем через один год
после его назначения. Если проект постановления Национального Собрания о выражении
недоверия Премьер-министру не принимается, то такой проект может быть представлен
не ранее чем через шесть месяцев.
4. Проект постановления Национального Собрания о выражении недоверия
Премьер-министру не может быть представлен во время чрезвычайного или военного
положения. Статья 116. Ратификация, приостановление и денонсация международных
Договоров
1. Национальное Собрание ратифицирует, приостанавливает или денонсирует
международные договоры:
1) которые относятся к основным правам и свободам, а также обязанностям
человека и гражданина;
2) которые имеют политический или военный характер;
3) которые предусматривают членство Республики Армения в международной
организации;
4) которые предусматривают для Республики Армения финансовые или
имущественные обязательства;
5) применение которых предусматривает изменение закона или принятие нового
закона либо которые содержат нормы, противоречащие закону;
6) которые непосредственно предусматривают ратификацию;
7) которые содержат вопросы, подлежащие регулированию законом.
2. Национальное Собрание по предложению Правительства ратифицирует,
приостанавливает и денонсирует международные договоры законом – большинством
голосов от общего числа депутатов.
3. Не могут быть ратифицированы международные договры, противречащие
Конституции.
Статья 117. Амнистия
Национальное Собрание по предложению Правительства большинством голосов от
общего числа депутатов может принять закон об амнистии.
Статья 118. Объявление войны и установление мира
1. Национальное Собрание по предложению Правительства большинством голосов
от общего числа депутатов может принять решение об объявлении войны или
установлении мира.
2. В случае невозможности созыва заседания Национального Собрания вопрос
объявления войны решает Правительство.
Статья 119. Военное положение
1. В случае вооруженного нападения на Республику Армения, наличия
непосредственной его угрозы или объявления войны Правительство объявляет военное
положение, обращается с посланием к народу и может объявить общую или частичную
мобилизацию.
2. В случае объявления военного положения в силу права безотлагательно
созывется специальное заседание Национального Собрания.
3. Национальное Собрание большинством голосов от общего числа депутатов
может отменить военное положение или объявить недействительным осуществление
мероприятий, предусмотренных правовым режимом военного положения.
4. Правовой режим военного положения устанавливается законом, который
принимается большинством голосов от общего числа депутатов.
Статья 120. Чрезвычайное положение
1. В случае непосредственной опасности, угрожающей конституционному строю
Правительство объявляет чрезвычайное положение, предпринимает вытекающие из
ситуации меры и обращается с посланием об этром к народу.
2. В случае объявления чрезвычайного положения в силу права безотлагательно
созывется специальное заседание Национального Собрания.
3. Национальное Собрание большинством голосов от общего числа депутатов
может отменить чрезвычайное положение или объявить недействительным
осуществление мероприятий, предусмотренных правовым режимом чрезвычайного
положения.
4. Правовой режим чрезвычайного положения устанавливается законом, который
принимается большинством голосов от общего числа депутатов. Статья 121. Административно-территориальные единицы и административно-
-территориальное деление
Административно-территориальными единицами Республики Армения являются
марзы (области) и муниципалитеты. Административно-территориальное деление по
представлению Правительства устанавливается законом.
Статья 122. Самоуправляющиеся органы
1. В целях обеспечения реализации основных прав и свобод человека и гражданина,
а также защиты установленных Конституцией общественных интересов, имеющих
фундаментальное значение, законом, принятым большинством голосов от общего числа
депутатов, могут создаваться самоуправляющиеся органы.
2. Члены самоуправляющихся органов назначаются большинством голосов от
общего числа депутатов.
3. Законом самоуправляющимся органам может отводиться правомочие на принятие
подзаконных нормативных правовых актов.
4. Полномочия, гарантии независимости самоуправляющихся органов, требования,
предъявляемые к их членам, и порядок их деятельности устанавливаются законом.
ГЛАВА 5
ПРЕЗИДЕНТ РЕСПУБЛИКИ
Статья 123. Статус и функции Президента Республики
1. Президент Республики является главой государства.
2. Президент Республики следит за соблюдением Конституции.
3. Президент Республики при осуществлнении своих полномочий беспристрастен и
руководствуется исключительно общегосударственными и общенациональными
интересами.
4. Президент Республики осуществляет свои функции посредством полномочий,
установленных Конституцией. Статья 124. Срок полномочий Президента Республики и предъявляемые
к нему требования
1. Президент Республики избирается сроком на семь лет.
2. Президентом Республики может быть избрано каждое лицо, достигшее сорока
лет, последние шесть лет являющееся гражданином только Республики Армения,
постоянно проживающее в Республике Армения последние шесть лет, обладающее
избирательным правом и владеющее армянским языком.
3. Одно и то же лицо может быть избрано Президентом Республики только один раз.
4. Президент Республики не может занимать какую-либо иную должность,
заниматься предпринимательской деятельностью, выполнять иную оплачиваемую
работу.
5. Президент Республики в ходе осуществления своих полномочий не может
являться членом какой-либо партии.
Статья 125. Порядок выборов Президента Республики
1. Президент Республики избирается Национальным Собранием.
2. Очередные выборы Президента Республики проводятся не ранее чем за сорок и
не позднее чем за тридцать дней до истечения полномочий Президента Республики.
3. Право на выдвижение кандидата в Президенты Республики имеет не менее чем
одна четверть от общего числа депутатов.
4. Президентом Республики избирается кандидат, который получил не менее трех
четвертей голосов от общего числа депутатов. Если Президент Республики не
избирается, то проводится второй тур выборов, в котором могут принять участие все
кандидаты, принявшие участие в первом туре. Во втором туре Президентом Республики
избирается кандидат, получивший не менее трех пятых голосов от общего числа
депутатов. Если Президент Республики не избирается, то проводится третий тур
выборов, в котором могут принять участие два кандидата, получившие большинство
голосов во втором туре. В третьем туре Президентом Республики избирается кандидат,
получивший большинство голосов от общего числа депутатов.
5. Если Президент Республики не избирается, то в десятидневный срок проводятся
новые выборы Президента Республики.
6. Подробности порядка выборов Президента Республики устанавливаются
Регламентом Национального Собрания.
Статья 126. Внеочередные выборы Президента Республики
1. Внеочередные выборы Президента Республики проводятся не ранее чем через
двадцать пять и не позднее чем через тридцать пять дней после вакансии должности
Президента Республики в случаях отрешения от должности, невозможности исполнения
полномочий, отставки или смерти Президента Республики.
Статья 127. Вступление в должность Президента Республики
1. Президент Республики вступает в должность в день истечения полномочий
предыдущего Президента Республики.
2. Президент Республики, избранный посредством внеочередных выборов, вступает
в должность на десятый день после избрания.
3. Президент Республики вступает в должность на специальном заседании
Национального Собрания с принесением народу следующей присяги:
“Вступая в должность Президента Республики, клянусь быть верным Конституции
Республики Армения, при осуществлении своих полномочий быть беспристрастным,
руководствоваться только общегосударственными и общенациональными интересами и
прилагать все свои силы в деле укрепления национального единства”.
Статья 128. Послание Президента Республики
Президент Республики может обращаться с посланием к Национальному Собранию
по вопросам, входящим в его компетенцию.
Статья 129. Подписание и обнародование законов
1. Президент Республики подписывает и обнародует принятый Национальным
Собранием закон в двадцатиоднодневный срок или в тот же срок обращается в
Конституционный Суд по вопросу определения соответствия закона Конституции.
2. Если Конституционный Суд постановляет, что закон соответствует Конституции,
то Президент Республики в пятидневный срок подписывает и обнародует закон.
3. Если Президент Республики не выполняет требования, установленные настоящей
статьей, то Председатель Национального Собрания в пятидневный срок подписывает и
обнародует закон.
Статья 130. Принятие отставки Правительства
Президент Республики безотлагательно принимает отставку Правительства в
случаях, установленных статьей 158 Конституции.
Статья 131. Изменения в составе Правительства
Президент Республики по представлению Премьер-министра вносит изменения в
состав Правительства. Статья 132. Полномочия Президента Республики в области внешней политики
1. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке:
1) заключает по предложению Правительства международные договоры;
2) назначает и отзывает по предложению Премьер-министра дипломатических
представителей в иностранных государствах и международных организациях;
3) принимает верительные и отзывные грамоты дипломатических представителей
иностранных государств и международных организаций.
2. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке по
предложению Правительства утверждает, приостанавливает или денонсирует
международные договоры, не требующие ратификации.
3. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке по
предложению Премьер-министра присваиват высшие дипломатические ранги. Статья 133. Полномочия Президента Республики в сфере Вооруженных Сил
1. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке по
предложению Премьер-министра назначает и освобождает высший командный состав
Вооруженных Сил и других войск.
2. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке по
предложению Премьер-министра присваивает высшие воинские звания.
Статья 134. Решение вопросов, относящихся к гражданству
Президент Республики в установленных законом случаях и порядке решает
вопросы, относящиеся к присвоению гражданства Республики Армения и прекращению
гражданства Республики Армения.
Статья 135. Помилование
Президент Республики в установленных законом случаях и порядке решает вопрос
помилования осужденных.
Статья 136. Награждение и присвоение почетных званий
Президент Республики в установленных законом случаях и порядке награждает
орденами и медалями Республики Армения, присваивает почетные звания.
Статья 137. Присвоение высших классных чинов
Президент Республики в установленных законом случаях и порядке присваивает
высшие классные чины.
Статья 138. Временное назначение должностных лиц
Если Национальное Собрание в трехмесячный срок не избирает соответствующих
должностных лиц в порядке, установленном частью 3 статьи 174, частью 1 статьи 177,
частью 1 статьи 192, частью 2 статьи 195, частью 2 статьи 197, частью 2 статьи 199 и
частью 1 статьи 201 Конституции, то до их избрания Национальным Собранием
Президент Республики на основаниях и в порядке, установленных законом, назначает
лиц, временно исполняющих должностные обязанности.
Статья 139. Указы и распоряжения Президента Республики
1. Президент Республики при осуществлении своих полномочий издает указы и
распоряжения.
2. Президент Республики в случаях, установленных статьями 131-137, частью 3
статьи 155, частями 3, 4, 6 и 7 статьи 166 Конституции, может в трехдневный срок
возвратить соответствующий акт со своими возражениями в орган, представивший
предложение или обратившийся с ходатайством. Если компетентный орган эти
возражения не принимает, то Президент Республики подписывает соответствующий акт
или обращается в Конституционный Суд.
3. Если Президент Республики не выполняет требования, установленные частью 2
настоящей статьи, то соответствующий акт вступает в силу в силу права.
Статья 140. Неприкосновенность Президента Республики
1. Президент Республики неприкосновенен.
2. Президент Республики на срок своих полномочий и после него не может
преследоваться и привлекаться к ответственности за действия, следующие из его
статуса.
3. Президент Республики может привлекаться к ответственности за действия, не
связанные с его статусом только после завершения своих полномочий.
Статья 141. Отрешение от должности Президента Республики
1. Президент Республики может быть отрешен от должности за государственную
измену, другое тяжкое преступление или грубое нарушение Конституции.
2. Для получения заключения о наличии оснований отрешения от должности
Президента Республики Национальное Собрание согласно постановлению, принятому
большинством голосов от общего числа депутатов, обращается в Конституционный Суд.
3. Национальное Собрание выносит постановление об отрешении от должности
Президента Республики на основании заключения Конституционного Суда не менее чем
двумя третями голосов от общего числа депутатов.
Статья 142. Отставка Президента Республики
Президент Республики подает прошение о своей отставке Национальному
Собранию. Отставка считается принятой с момента ее обнародования в порядке,
установленном законом.
Статья 143. Невозможность исполнения полномочий Президента Республики
В случаях тяжелой болезни Президента Республики или наличия для исполнения
его полномочий иных непреодолимых препятствий, которые на продолжительное время
делают невозможным исполнение его полномочий, Конституционный Суд на основании
заявления Правительства выносит постановление о невозможности исполнения
полномочий Президента Республики.
Статья 144. Временное исполнение полномочий Президента Республики
В случаях отрешения от должности, невозможности исполнения полномочий,
отставки или смерти Президента Республики до вступления в должность новоизбранного
Президента Республики полномочия Президента Республики исполняет Председатель
Национального Собрания.
Статья 145. Обеспечение деятельности Президента Республики
1. Порядок формирования Аппарата Президента Республики устанавливается
законом. Президент Республики в установленных законом случаях и порядке производит
назначения на должности Аппарата Президента Республики.
2. Размер оплаты, порядок обслуживания и обеспечения безопасности Президента
Республики устанавливается законом.
ГЛАВА 6
ПРАВИТЕЛЬСТВО
Статья 146. Статус и функции Правительства
1. Правительство является высшим органом исполнительной власти.
2. Правительство на основании своей программы разрабатывает и осуществляет
внутреннюю и внешнюю политику государства.
3. Правительство осуществляет общее руководство органами системы
государственного управления.
4. Полномочия Правительства устанавливаются Конституцией и законами. К
компетенции Правительства относятся все те вопросы, касающиеся исполнительной
власти, которые не отведены другим органам государственного управления или местного
самоуправления.
Статья 147. Состав и структура Правительства
1. Правительство состоит из Премьер-министра, вице-премьеров и министров.
2. Перечень министерств и порядок деятельности Правительства по представлению
Правительства устанавливаются законом. Число вице-премьеров не может превышать
трех, а министров – восемнадцати.
Статья 148. Требования, предъявляемые к члену Правительства
1. Член Правительства должен отвечать требованиям, предъявляемым к депутатам.
2. На члена Правительства распространяются требования о несовместимости,
установленные для депутата. Законом для него могут устанавливаться дополнительные
требования о несовместимости.
Статья 149. Выборы и назначение Премьер-министра
1. Президент Республики после начала срока полномочий новоизбранного
Национального Собрания безотлагательно назначает Премьер-министром кандидата,
представленного парламентским большинством, сформированным в порядке,
установленном статьей 89 Конституции.
2. В случае отставки Премьер-министра или в других случаях появления вакансии
должности Премьер-министра фракции Национального Собрания в семидневный срок
после принятия отставки Правительства имеют право выдвигать кандидатов в Премьер-
министры. Национальное Собрание избирает Премьер-министра большинством голосов
от общего числа депутатов.
3. В случае неизбрания Премьер-министра через семь дней после голосования
проводятся новые выборы Премьер-министра, право на участие в которых имеют
кандидаты в Премьер-министры, выдвинутые не менее чем одной третью от общего
числа депутатов. Если Премьер-министр не избирается большинством голосов от общего
числа депутатов, то Национальное Собрание распускается в силу закона.
4. Выборы Премьер-министра проводятся поименным голосованием.
5. Президент Республики безотлагательно производит назначение Премьер-
министра, избранного Национальным Собранием.
Статья 150. Формирование Правительства
Правительство формируется в пятнадцатидневный срок после назначения Премьер-
министра. Премьер-министр в пятидневный срок после своего назначения предлагает
Президенту Республики кандидатуры вице-премьеров и министров. Президент
Республики в трехдневный срок либо назначает вице-премьеров и министров, либо
обращается в Конституционный Суд. Конституционный Суд рассматривает обращение и
принимает постановление в пятидневный срок. Если Президент Республики не
выполняет установленные настоящей статьей требования в трехдневный срок, то
соответствующий вице-премьер или министр считается назначенным в силу закона.
Статья 151. Программа Правительства
1. Премьер-министр в двадцатидневный срок после формирования Правительства
представляет в Национальное Собрание программу Правительства.
2. Национальное Собрание одобряет программу Правительства в семидневный срок
большинством голосов от общего числа депутатов.
3. Если Национальное Собрание не одобряет программу Правительства и не
избирает нового Премьер-министра в соответствии с частями 2 и 3 статьи 149
Конституции, то Национальное Собрание распускается в силу закона. Если
Национальное Собрание избирает Премьер-министра, однако вновь не одобряет
программу Правительства, то Национальное Собрание распускается в силу закона.
4. Часть 3 настоящей статьи не распространяется на программу Правительства,
сформированного в соответствии со статьей 115 Конституции. Если программа этого
Правительства не одобряется, то Национальное Собрание распускается в силу закона.
Статья 152. Правомочия Премьер-министра и других членов Правительства
1. Премьер-министр в рамках программы определяет основные направления
политики Правительства, руководит деятельностью Правительства и координирует
работу членов Правительства. Премьер-министр может давать конкретные рекомендации
членам Правительства. Премьер-министр возглавляет Совет безопасности, порядок
формирования и деятельности которого устанавливается законом.
2. Вице-премьеры по поручению Премьер-министра осуществляют координацию
отдельных сфер деятелности Правительства. Один из вице-премьеров в установленном
Премьер-министром порядке заменяет Премьер- министра во время его отсутствия.
3. Каждый министр самостоятельно руководит сферой деятельности, отведенной
министерству.
4. Члены Правительства правомочны принимать подзаконные нормативные
правовые акты.
Статья 153. Заседания и постановления Правительства
1. Заседания Правительства созывает и ведет Премьер-министр.
2. Постановления Правительства подписывает Премьер-министр.
3. Правительство правомочно принимать подзаконные нормативные правовые акты.
Статья 154. Экономическая и финансовая политика
1. Правительство осуществляет единую государственную финансово-
экономическую, кредитную и налоговую политику.
2. Правительство управляет государственной собственностью.
Статья 155. Вооруженные Силы
1. Вооруженные Силы находятся в подчинении Правительства. Решение о
применении Вооруженных Сил принимает Правительство. В случае безотлагательной
необходимости решение о применении Вооруженных Сил по предложению министра
обороны выносит Премьер-министр и незамедлительно информирует об этом членов
Правительства.
2. Основные направления политики в области обороны устанавливает Совет
безопасности. Министр обороны осуществляет руководство Вооруженными Силами в
рамках этих основных направлений.
3. Высшим военным должностным лицом Вооруженных Сил является начальник
Генерального штаба, которого по предложению Премьер-министра назначает Президент
Республики на срок, установленный законом. В невоенное время начальник Генерального
штаба подчиняется министру обороны.
4. Во время войны Верховным Главнокомандующим Вооруженными Силами
является Премьер-министр.
5. Подробности подчиненности Вооруженных Сил, руководства ими, а также иные
подробности устанавливаются законом.
Статья 156. Ежегодный доклад Правительства Национальному Собранию
Правительство представляет Национальному Собранию доклад о ходе и об итогах
выполнения свое программы за каждый год.
Статья 157. Вопрос доверия Правительству
1. Правительство в связи с принятием представленного им проекта закона может
поставить вопрос о доверии ему. Проект постановления о выражения доверия
Правительству ставится на голосование не позднее чем в течение семидесяти двух часов
после его представления. Постановление принимается большинством голосов от общего
числа депутатов – поименным голосованием.
2. В случае принятия проекта постановления о выражения доверия Правительству
представленный Правительством проект закона считается принятым.
3. Правительство в связи с проектом закона может ставить вопрос о доверии себе
не более чем дважды в течение одной и той же сессии.
4. Правительство не может ставить вопрос о доверии себе в связи с принятием
проекта конституционного закона.
5. Правительство не может ставить вопрос о доверии себе во время военного и
чрезвычайного положения.
Статья 158. Отставка Правительства
Правительство подает прошение о своей отставке Президенту Республики в день
первой сессии новоизбранного Национального Собрания, выражения недоверия
Правительству, неодобрения программы Правительства, подачи Премьер-министром
прошения об отставке или появления вакансии Премьер-министра. Члены Правительства
продолжают выполнение своих обязаностей до формирования нового Правительства.
Статья 159. Органы системы государственного управления
Органами системы государственного управления являются министерства, а также
другие органы, подчиненные Правительству, Премьер-министру и министерствам,
порядок формирования и полномочия которых устанавливаются законом.
Статья 160. Реализация территориальной политики Правительства
1. Правительство реализует свою территориальную политику в марзах (областях)
через марзпетов (губернаторов).
2. Марзпетов (губернаторов) назначает и освобождает Правительство. Марзпеты
(губернаторы) координируют деятельность территориальных подразделений органов
государственного управления, за исключением случаев, установленных законом.
3. Особенности территориального управления в Ереване устанавливаются законом.
Статья 161. Общественный совет
Общественный совет является консультативным органом Правительства. Порядок
формирования и деятельности Общественного совета устанавливается законом.
ГЛАВА 7
СУДЫ И ВЫСШИЙ СУДЕБНЫЙ СОВЕТ
Статья 162. Осуществление правосудия
1. В Республике Армения правосудие осуществляют только суды в соответствии с
Конституцией и законами.
2. Запрещается какое-либо вмешательство в правосудие.
Статья 163. Суды
1. В Республики Армения действуют Конституционный Суд, Кассационный суд,
апелляционные суды, суды первой инстанции общей юрисдикции, а также
Административный суд. В предусмотренных законом случаях могут создаваться
специализированные суды.
2. Запрещается создание чрезвычайных судов.
Статья 164. Статус судьи
1. Судья при осуществлении правосудия независим, беспристрастен и действует
только в соответствии с Конституцией и законами.
2. Судья не может быть привлечен к ответственности за выраженное при
осуществлении правосудия мнение или вынесенный судебный акт, за исключением
случая, когда имеют место признаки преступления или дисциплинарного нарушения.
3. Уголовное преследование в отношении судьи Конституционного Суда в связи с
осуществлением им своих полномочий может возбуждаться только по согласию
Конституционого Суда. Судья Конституционного Суда в связи с осуществлением своих
полномочий не может быть лишен свободы без согласия Конституционого Суда, за
исключением случаев, когда он задержан в момент совершения преступления или
непосредственно после этого. В этом случае лишение свободы не может продолжаться
более семидесяти двух часов. О лишении свободы судьи Конституционного Суда
безотлагательно информируется Председатель Конституционного Суда.
4. Уголовное преследование в отношении судьи в связи с осуществлением им своих
полномочий может возбуждаться только по согласию Высшего судебного совета. Судья в
связи с осуществлением своих полномочий не может быть лишен свободы без согласия
Высшего судебного совета, за исключением случаев, когда он задержан в момент
совершения преступления или непосредственно после этого. В этом случае лишение
свободы не может продолжаться более семидесяти двух часов. О лишении свободы
судьи безотлагательно информируется Председатель Высшего судебного совета.
5. Основания и порядок привлечения судьи к дисциплинарной ответственности
устанавливаются законом о Конституционном Суде и Судебным кодексом.
6. Судья не может занимать не обусловленную своим статусом должность в других
государственных органах или органах местного самоуправления, какую-либо должность в
коммерческих органзациях, заниматься предпринимательской деятельностью, выполнять
иную оплачиваемую работу, кроме научной, образовательной и творческой работы.
Законом о Конституционном Суде и Судебным кодексом могут устанавливаться
дополнительные требования о несовместимости.
7. Судья не может заниматься политической деятельностью.
8. Полномочия судьи прекращаются в случаях истечения срока полномочий, утраты
им гражданства Республики Армения или получения гражданства другого государства,
вступления в законную силу вынесенного в его отношении обвинительного приговора
или прекращения в его отношении уголовного преследования по неоправдательным
основаниям, вступления в законную силу решения суда о его признании недееспособным,
безвестно отсутствующим или умершим, его отставки, смерти.
9. Полномочия судьи Конституционного Суда – по решению Конституционого суда, а
полномочия судьи – по решению Высшего судебного совета, прекращаются в случаях
нарушения требований о несовместимости, занятие политической деятельностью,
невозможности пребывания в должности по состоянию здоровья, совершения
существенного дисциплинарного нарушения.
10. Для судьи устанавливается оплата, соответствующая его высокому статусу и
высокой ответствености. Размер оплаты судьи устанавливается законом.
11. Подробности, касающиеся статуса судьи, устанавливаются законом о
Конституционном Суде и Судебным кодексом.
Статья 165. Требования, предъявляемые к кандидата в судьи
1. Судьей Конституционного Суда может быть избран юрист, которому исполнилось
сорок лет, который является гражданином только Республики Армения, обладает
избирательным правом, высокими профессиональными качествами и имеет не менее чем
пятнадцатилетний опыт работы по профессии, высшее образование.
2. Судьей Кассационого суда может быть назначен юрист, которому исполнилось
сорок лет, который является гражданином только Республики Армения, обладает
избирательным правом, высокими профессиональными качествами и не менее чем
десятилетним опытом работы по профессии, имеет высшее образование.
3. Судьей суда первой инстанции и апелляционного суда может быть назначен
юрист, являющийся гражданином только Республики Армения, обладающий
избирательным правом, имеющий высшее образование.
4. Кандидаты в судьи должны владеть армянским языком.
5. Для кандидатов в судьи законом о Конституционном Суде и Судебным кодексом
могут устанавливаться дополнительные требования.
Статья 166. Порядок избрания и назначения судей
1. Судей Конституционного Суда избирает Национальное Собрание не менее чем
тремя пятыми голосов от общего числа депутатов сроком на двенадцать лет.
Конституционный суд состоит из девяти судей, троих из которых отбирает Президент
Республики, троих – Правительство, троих отбирают по предложению Общего собрания
судей. Общее собрание судей может предлагат только судей. Одно и то же лицо может
быть избирано судьей Конституционного Суда только один раз.
2. Конституционный Суд из своего состава сроком на шесть лет избирает
Председателя и вице-председателя Конституционного Суда без права переизбрания.
3. Судей Кассационного суда по предложению Национального Собрания назначает
Президент Республики. Национальное Собрание избирает предлагаемого кандидата не
менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов из числа трех кандидатов,
представленных Высшим судебным советом на кажое место судьи.
4. Председателей палат Кассационного суда по предложению Высшего судебного
совета из состава каждой палаты назначает Президент Республики сроком на шесть лет.
Одно и то же лицо может быть назначено председателем палаты Кассационного суда
только один раз.
5. Председателя Кассационного суда по предложению Высшего судебного совета из
состава Кассационного суда избирает Национальное Собрание большинством голосов от
общего числа депутатов сроком на шесть лет. Одно и то же лицо может быть назначено
председателем Кассационного суда только один раз.
6. Судей судов первой инстанции и административных судов по предложению
Высшего судебного совета назначает Президент Республики.
7. Председателей судов первой инстанции и административных судов по
предложению Высшего судебного совета из состава соответствующего суда назначает
Президент Республики сроком на три года. Председатель суда после истечения срока
своего пребывания в должности в течение трех лет вновь не может быть назначен на эту
должность.
8. Судьи пребывают в должности до исполнения шестидесяти пяти лет, а судьи
Конституционного Суда – до исполнения семидесяти лет.
9. Подробности, касающиеся избрания и назначения судей, устанавливаются
законом о Конституционом Суде и Судебным кодексом.
Статья 167. Конституционный Суд
1. Конституционное правосудие осуществляет Конституционный Суд, обеспечивая
верховенство Конституции.
2. При осуществлении правосудия Конституционный Суд независим и подчиняется
только Конституции.
3. Полномочия Конституционного Суда устанавливаются Конституцией, а порядок
его формирования и деятельности – Конституцией и законом о Конституционном Суде.
Статья 168. Полномочия Конституционного Суда
Конституционный Суд в порядке, установленном законом о Конституционном Суде:
1) определяет соответствие Конституции законов, постановлений Национального
Собрания, указов и распоряжений Президента Республики, постановлений, подзаконных
нормативных правовых актов Правительства и Премьер-министра;
2) определяет до принятия проекта изменений в Конституцию, а также вынесенных
на референдум проектов правовых актов их соответствие Конституции;
3) определяет до ратификации международного договора соответствие Конституции
закрепленных в нем обязательств;
4) разрешает споры между конституционными органами, возникающие в связи с их
конституционными полномочиями;
5) разрешает споры, связанные с постановлениями, принятыми по результатами
референдума, выборов в Национальное Собрание, Президента Республики;
6) выносит решение по вопросу прекращения полномочий депутата;
7) дает заключение о наличии оснований отрешения от должности Президента
Республики;
8) принимает постановление о невозможности исполнения полномочий Президента
Республики;
9) решает вопрос о привлечении к дисциплинарной ответственности судьи
Конституционного Суда;
10) решает вопрос о прекращении полномочий судьи Конституционного Суда;
11) решает вопрос о даче согласия на возбуждение уголовного преследования в
отношении судьи Конституционного Суда в связи с исполнением им своих полномочий
или на лишение его свободы;
12) выносит в установленных законом случаях постановление о приостановлении
или запрете деятельности партии.
Статья 169. Обращение в Конституционный суд
1. В Конституционный суд могут обращаться:
1) Национальное Собрание по постановлению, принятому большинством голосов от
общего числа депутатов – в случаях, установленных пунктом 12 статьи 168 Конституции,
в случае, установленном пунктом 7 статьи 168 Конституции, а в случае, установленном
пунктом 10 статьи 168 Конституции – по постановлению, принятому не менее чем тремя
пятыми голосов от общего числа депутатов;
2) не менее чем одна пятая часть от общего числа депутатов – в случаях,
установленных пунктами 1, 4 и 6 статьи 168 Конституции;
3) фракция Национального Собрания – по спорам, связанным с постановлениями,
принятыми по результатам референдума и выборов Президента Республики;
4) Президент Республики - в случаях, установленных частью 1 статьи 129, частью 2
статьи 139, статьей 150, а также пунктами 1 и 4 статьи 168 Конституции;
5) Правительство – в случаях, установленных пунктами 1, 4, 8 и 12 статьи 168
Конституции;
6) Высший судебный совет – в случаях, установленных пунктом 4 статьи 168
Конституции;
7) органы местного самоуправления – по вопросу соответствия Конституции
перечисленных в пункте 1 статьи 168 Конституции нормативных правовых актов,
нарушающих их конституционные права, а также в случаях, установленных пунктом 4
статьи 168 Конституции;
8) каждое лицо - по конкретному делу, когда имеется окончательный акт суда,
исчерпаны все меры судебной защиты и оспаривается конституционность примененного
в его отношении этим актом положения нормативного правового акта, что привело к
нарушению его основных прав и свобод, закрепленных в Главе 2 Конституции, с учетом
также толкования, данного соответствующему положению в правоприменительной
практике;
9) Генеральный прокурор – по вопросам конституционности положений нормативных
правовых актов, связанных с конкретным производством, осуществляемым Прокуратурой,
а также в случае, установленном пунктом 11 статьи 168 Конституции;
10) Защитник прав человека – по вопросам соответствия положениям Главы 2
Конституции нормативных правовых актов, перечесленных в пункте 1 статьи 168
Конституции;
11) партии или партийные блоки, принявшие участие в выборах в Национальное
Собрание, - по спорам, связанным с постановлениями, принятыми по результатам
выборов в Национальное Собрание;
12) Кандидаты в Президенты Республики - по спорам, связанным с
постановлениями, принятыми по результатам выборов Президента Республики;
13) не менее чем трое судей Конституционного Суда – в случаях, установленных
пунктом 9 статьи 168 Конституции.
2. Национальное Собрание обращается в Конституционный Суд по вопросам,
относящимся к изменениям в Конституцию, членству в надгосударственных
международных организациях или территориальным изменениям, в случаях,
установленных пунктом 2 статьи 168 Конституции. По вопросу проекта закона,
выносимого на референдум в порядке гражданской инициативы, в Конституционный Суд
обращается уполномоченный представитель гражданской инициативы.
3. Правительство обращается в Конституционный Суд в случаях, установленных
пунктом 3 статьи 168 Конституции.
4. Суды обращаются в Конституционный Суд по вопросу конституционности
нормативного правового акта, подлежащего применению по конкретному делу,
находящемуся в их производстве, если имеют обоснованные подозрения относительно
его конституционности и считают, что разрешение данного дела возможно только
посредством применения этого нормативного правового акта.
5. Совет Национального Собрания обращается в Конституционный Суд в случаях,
установленных пунктом 6 статьи 168 Конституции.
6. Подробности и порядка обращения в Конституционный Суд устанавливаются
законом о Конституционном Суде.
7. Конституционный Суд рассматривает дело только при наличии соответствующего
обращения.
Статья 170. Постановления и заключения Конституционного Суда
1. Конституционный Суд принимает постановления и дает заключения.
2. Постановления и заключения Конституционного суда окончательны и вступают в
силу с момента их опубликования.
3. Конституционный Суд может своим постановлением устанавливать более
поздний срок утраты правовой силы нормативного правового акта, не соответствующего
Конституции, или его части.
4. Конституционный Суд принимает постановления по вопросам, предусмотренным
статьей 168 Конституции, за исключением вопросов, предусмотренных пунктом 7, а по
вопросам, предусмотренным пунктом 7 статьи 168 Конституции, - заключение.
5. Постановления, предусмотренные пунктами 10 и 12 статьи 168 Конституции, а
также заключения принимаются не менее чем двумя третями голосов от общего числа
судей Конституционного Суда, другие постановления – большинством голосов от их
общего числа.
6. Если заключение Конституционного суда является отрицательным, то вопрос
выводится из рассмотрения компетентным органом.
Статья 171. Кассационный суд
1. В Республике Армения высшей судебной инстанцией, за исключением сферы
конституционного правосудия, является Кассационный суд.
2. Кассационный суд посредством пересмотра судебных актов в пределах
установленных законом полномочий:
1) обеспечивает единообразное применение законов и иных нормативных правовых
актов;
2) устраняет фундаментальные нарушения прав и свобод человека.
Статья 172. Апелляционные суды
Апелляционные суды являются судебной инстанцией, пересматривающей в
пределах установленных законом полномочий судебные акты судов первой инстанции.
Статья 173. Высший судебный совет
Высший судебный совет является независимым государственным органом, который
гарантирует независимость судов и судей.
Статья 174. Состав и порядок формирования Высшего судебного совета
1. Высший судебный совет состоит из десяти членов.
2. Пятерых членов Высшего судебного совета избирает Общее собрание судей из
состава судей, имеющих не менее чем десятилетний опыт судьи. В Высший судебный
совет должны включаться судьи судов всех инстанций. Член, избранный Общим
собранием судей, не может являться председателем суда или председателем палаты
Кассационного суда.
3. Пятерых членов Высшего судебного совета избирает Национальное Собрание не
менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов из числа юристов-ученых и
других авторитетных юристов, являющихся гражданами только Республики Армения,
обладающих избирательным правом, высокими профессиональными качествами и
имеющих не менее чем пятнадцатилетний опыт профессиональной работы. Член,
избранный Национальным Собранием, не может являться судьей.
4. Члены Высшего судебного совета избираются на срок в пять лет – без права на
переизбрание.
5. Для членов Высшего судебного совета, избранных Национальным Собранием,
Судебным кодексом могут устанавливаться требования о несовместимости.
6. Судебным кодексом может устанавливаться требование о приостановлении
полномочий судей-членов в ходе их пребывания в должности в Высшем судебном совете.
7. Высший судебный совет на срок и в порядке, установленных Судебным кодексом,
избирает из своего состава председателя Совета – поочередно из членов, избранных
Общим собранием судей и Национальным Собранием.
8. Подробности формирования Высшего судебного совета устанавливаются
Судебным кодексом.
Статья 175. Полномочия Высшего судебного совета
1. Высший судебный совет:
1) составляет и утверждает списки кандидатур судей, включая списки кандидатур,
подлежащих продвижению;
2) предлагает Президенту Республики кандидатуры судей, подлежащих назначению,
включая кандидатуры судей, подлежащих назначению в порядке продвижения;
3) предлагает Президенту Республики кандидатуры председателей судов и
председателей палат Кассационного суда, которые подлежат назначению;
4) предлагает Национальному Собранию кандидатуры судей и председателя
Кассационного суда;
5) решает вопрос командирования судей в другой суд;
6) решает вопрос о даче согласия на возбуждение в отношении судьи уголовного
преследования или лишение его свободы в связи с осуществлением им своих
полномочий;
7) решает вопрос о привлечении судьи к дисциплинарной ответственности;
8) решает вопрос о прекращении полномочий судей;
9) утверждает сметы своих расходов, а также расходов судов и представляет их
Правительству для включения в установленном законом порядке в проект
государственного бюджета;
10) формирует в соответствии с законом свой Аппарат.
2. Высший судебный совет в случае рассмотрения вопроса о привлечении судьи к
дисциплинарной ответственности, а также в других случаях, установленных Судебным
кодексом, выступает в качестве суда.
3. Высший судебный совет в случаях и порядке, установленных законом, принимает
подзаконные нормативные правовые акты.
4. Другие полномочия и порядок деятельности Высшего судебного совета
устанавливаются Судебным кодексом.
ГЛАВА 8
ПРОКУРАТУРА И СЛЕДСТВЕННЫЕ ОРГАНЫ
Статья 176. Прокуратура
1. Прокуратура является единой системой, которой руководит Генеральный
прокурор.
2. Прокуратура в установленных законом случаях и порядке:
1) возбуждает уголовное преследование;
1) осуществляет надзор за законностью досудебного уголовного производства;
3) поддерживает обвинение в суде;
4) опротестовывает решения, приговоры и постановления судов;
5) осуществляет надзор за законностью применения наказаний и иных мер
принуждения;
3. Прокуратура в установленных законом исключительных случаях и порядке
возбуждает в суде иск о защите государственных интересов.
4. Прокуратура действует на основании закона - в пределах полномочий,
отведенных ей Конституцией.
5. Порядок формирования и деятельности Прокуратуры устанавливается законом.
Статья 177. Генеральный прокурор
1. Генеральный прокурор по предложению компетентной постоянной комиссии
Национального Собрания избирается Национальным Собранием не менее чем тремя
пятыми голосов от общего числа депутатов сроком на шесть лет. Одно и тоже лицо не
может быть избрано Генеральным прокурором более чем два раза подряд.
2. Генеральным прокурором может быть избран юрист, которому исполнилось
тридцать пять лет, который является гражданином только Республики Армения, обладает
избирательным правом, высокими профессиональными качествами и имеет не менее чем
десятилетний опыт профессиональной работы, высшее образование. Законом для
Генерального прокурора могут предусматриваться дополнительные требования.
3. Национальное Собрание в установленных законом случаях может отрешить от
должности Генерального прокурора не менее чем тремя пятыми голосов о общего числа
депутатов.
Статья 178. Следственные органы
1. Следственные органы в установленных законом случаях и порядке организуют и
осуществляют досудебное уголовное производство.
2. Статус, полномочия, порядок формирования и деятельности следственных
органов устанавливаются законом.
ГЛАВА 9
МЕСТНОЕ САМОУПРАВЛЕНИЕ
Статья 179. Право на местное самоуправление
1. Местное самоуправление – это право и способность органов местного
самоуправления решать под собственную ответственность общественные вопросы
муниципального значения исходя из интересов населения муниципалитета, в
соответствии с Конституцией и законами.
2. Местное самоуправление осуществляется в муниципалитетах.
Статья 180. Муниципалитет
1. Муниципалитет – это общность населения одного или нескольких населенных
пунктов.
2. Муниципалитет является юридическим лицом публичного права.
Статья 181. Выборы органов местного самоуправления
1. Органами местного самоуправления являются муниципальный совет и глава
муниципалитета, которые избираются сроком на пять лет. Избирательным кодексом
могут устанавливаться прямые или опосредованные выборы главы муниципалитета. В
случае прямых выборов главы муниципалитета применяются принципы избирательного
права, установленные статьей 7 Конституции.
2. Порядок выборов органов местного самоуправления устанавливается
Избирательным кодексом. Статья 182. Задачи муниципалитета и полномочия органов местного самоуправления
1. Полномочия органов местного самоуправления бывают собственными – в целях
решения обязательных и добровольных задач муниципалитета, а также
делегированными государством. Обязательные задачи муниципалитета устанавливаются
законом, а добровольные задачи – постановлениями муниципального совета.
2. В целях наиболее эффективного осуществления полномочий государственных
органов эти полномочия законом могут быть делегированы органам местного
самоуправления.
3. Муниципальный совет в установленном законом порядке принимает подзаконные
нормативные правовые акты, которые подлежат исполнению на территории
муниципалитета.
4. Глава муниципалитета выполняет постановления муниципального совета,
осуществляет общее руководство аппаратом муниципалитета. Глава муниципалитета
несет ответственность перед муниципальным советом.
5. Полномочия органов местного самоуправления устанавливаются законом.
Статья 183. Непосредственное участие в управлении делами муниципалитета
1. Жители муниципалитета могут принимать непосредственное участие в
управлении делами муниципалитета посредством решения общественных вопросов
муниципального значения на местном референдуме.
2. Порядок проведения местного референдума, а также другие способы
непосредственного участия жителей муниципалитета в управлении делами
муниципалитета устанавливаются законом.
Статья 184. Собственность муниципалитета
1. Муниципалитет имеет право собственности на землю, а также на иное имущество.
2. Находящаяся на территории муниципалитета земля, за исключением земли,
принадлежащей государству, а также физическим и юридическим лицам, является
собственностью муниципалитета.
3. Муниципальный совет распоряжается собственностью муниципалитета в порядке,
установленном законом.
Статья 185. Бюджет муниципалитета, местные налоги, пошлины и платежи
1. Муниципалитет имеет свой бюджет, который по представлению главы
муниципалитета принимает муниципальный совет.
2. Порядок формирования доходов и осуществления расходов бюджета
муниципалитета устанавливается законом.
3. Муниципальный совет устанавливает местные налоги и пошлины в пределах
установленных законом ставок.
4. Муниципальный совет может устанавливать платежи за услуги, оказываемые
муниципалитетом, которые подлежат поступлению в бюджет муниципалитета.
Статья 186. Финансирование муниципалитета
1. В целях решения обязательных задач муниципалитета законом устанавливаются
такие налоговые и неналоговые источники, которые необходимы для обеспечения
осуществления этих задач.
2. Делегированные государством муниципалитетам полномочия подлежат
обязательному финансированию из государственного бюджета.
3. Государство в пределах своих возможностей ассигнует средства для обеспечения
гармоничного развития муниципалитетов.
Статья 187. Местное самоуправление в Ереване
Ереван является муниципальным образованием. Особенности местного
самоуправления в Ереване устанавливаются законом.
Статья 188. Правовой и специализированный контроль
1. Правовой контроль за осуществлением собственных задач муниципалитета в
установленных законом случаях и порядке осуществляет уполномоченный орган
Правительства.
2. Правовой и специализированный контроль за осуществлением полномочий,
делигированных государством, в установленных законом случаях и порядке
осуществляет уполномоченные органы Правительства.
Статья 189. Межмуниципальные объединения
1. В целях повышения эффективности местного самоуправления муниципальные
советы могут создавать межмуниципальные объединения. Исходя из общественных
интересов межмуниципальные объединения могут создаваться также законом – по
предложению Правительства.
2. Межмуниципальное объединение может осуществлять только такие полномочия,
которые отведены ему законом или постановлениями муниципальных советов.
3. Межмуниципальное объединение является юридическим лицом публичного
права.
Статья 190. Объединение и разделение муниципалитетов
Муниципалитеты могут объединяться или разделяться согласно закону исходя из
общественных интересов. Национальное Собрание при принятии соответствующего
закона обязано заслушивать мнение этих муниципалитетов.
ГЛАВА 10
ЗАЩИТНИК ПРАВ ЧЕЛОВЕКА
Статья 191.Функции и полномочия Защитника прав человека
1. Защитник прав человека является независимым должностным лицом, которое
следит за соблюдением прав и свобод человека государственными органами, органами
местного самоуправления и должностными лицами, а в случаях, установленных Законом
о Защитнике прав человека, - также организациями, содействует восстановлению
нарушенных прав и свобод, совершенствованию нормативных правовых актов,
касающихся прав и свобод.
2. Защитник прав человека представляет Национальному Собранию ежегодное
сообщение о своей деятельности, состоянии защиты прав и свобод человека. Сообщение
может содержать предложения относительно законодательных мероприятий или
мероприятий иного характера.
3. Государственные органы, органы местного самоуправления и должностные лица
обязаны в установленном законом порядке предоставлять Защитнику прав человека
необходимые документы, сведения и разъяснения, а также оказывать содействие его
работе.
4. Другие полномочия Защитника прав человека устанавливаются Законом о
Защитнике прав человека.
Статья 192. Выборы Защитника прав человека
1. Защитника прав человека по предложению компетентной постоянной комиссии
Национального Собрания избирает Национальное Собрание не менее чем тремя пятыми
голосов от общего числа депутатов сроком на шесть лет.
2. На должность Защитника прав человека может быть избрано любое лицо,
имеющее высшее образование, соответствующее требованиям, предъявляемым к
депутатам, пользующееся высоким авторитетом среди общественности.
Статья 193. Гарантии деятельности Защитника прав человека
1. На Защитника прав человека распространяется право на неприкосновенность,
установленное для депутата. Национальное Собрание решает вопрос о даче согласия на
возбуждение уголовного преследования в отношении Защитника прав человека или на
лишение его свободы не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов.
2. На Защитника прав человека распространяется требование о несовместимости,
установленное для депутата.
3. Защитник прав человека в период осуществления своих полномочий не может
являться членом партии или заниматься политической деятельностью каким-либо иным
образом. Он должен проявлять политическую сдержанность в публичных выступлениях.
4. Государство обеспечивает надлежащее финансирование деятельности
Защитника прав человека.
5. Полномочия Защитника прав человека прекращаются в случаях истечения срока
его полномочий, утраты им гражданства Республики Армения или получения гражданства
другого государства, вступления в законную силу вынесенного в его отношении
обвинительного приговора, вступления в законную силу решения суда о признании его
недееспособным, безвестно отсутствующим или умершим, его смерти, отставки.
6. Другие гарантии деятельности Защитника прав человека устанавливаются
Законом о Защитнике прав человека.
ГЛАВА 11
ЦЕНТРАЛЬНАЯ ИЗБИРАТЕЛЬНАЯ КОМИССИЯ
Статья 194. Функции, полномочия Центральной избирательной комиссий и система избирательных комиссий
1. Центральная избирательная комиссия является независимым государственным
органом, который организует выборы в Национальное Собрание, органы местного
самоуправления, референдумы, а также осуществляет контроль за их законностью.
2. Центральная избирательная комиссия в установленных законом случаях и
порядке принимает подзаконые нормативные правовые акты.
3. Центральная избирательная комиссия представляет Национальному Собранию
сообщение о своей деятельности.
4. Система, избирательных комиссий, полномочия, порядок формирования и
деятельности, гарантии деятельности избирательных комиссий устанвливаются
Избирательным кодексом.
Статья 195. Состав и порядок формирования Центральной избирательной комиссии
1. Центральная избирательная комиссия состоит их семи членов.
2. Председателя и других членов Центральной избирательной космиссии по
представлению компетентной постоянной комиссии Национального Собрания избирает
Национальное Собрание не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов
сроком на шесть лет. Одно и то же лицо не может быть избрано членом, в том числе и
председателем Центральной избирательной комиссии, более чем два раза подряд.
3. Членом Центральной избирательной комиссии может быть избрано каждое лицо,
имеющее высшее образования и отвечающее тебованиям, предъявляемым к депутатам.
4. На членов Центральной избирательной комиссии распростараняются требования
о несовместимости, установленные для депутатов. Законом для них могут
устанавливаться дополнительные требования о несовместимости.
5. Члены Центральной избирателной комиссии в период осуществления своих
полномочий не могут являться членами какой-либо партии или заниматься политической
деятельностью каким-либо иным образом. Они должны проявлять политическую
сдержанность в публичных выступлениях.
6. В случае нарушения одного из условий частей 4 и 5 настоящей статьи
Национальное Собрание прекращает полномочия члена Центральной избирательной
комиссии не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов.
ГЛАВА 12
КОМИССИЯ ПО ТЕЛЕВИДЕНИЮ И РАДИО
Статья 196. Функции и полномочия Комиссии по телевидению и радио
1. Комиссия по телевидению и радио является независимым государственным
органом, который обеспечивает свободу, независимость и разнообразие транслируемой
информации, контролирует деятелность телекомпаний и радиокомпаний.
2. Комиссия по телевидению и радио предоставляет эфирные частоты гласно и в
конкурсном порядке.
3. Комиссия по телевидению и радио осуществляет контроль за обеспечением на
Общественном телевидении и Общественном радио разнообразия программ
информационного, образовательного, культурного и развлекательного характера.
4. Комиссия по телевидению и радио представляет в Национальное Собрание
ежегодное сообщение о своей деятельности, состоянии свободы инфоромации на
телевидении и радио.
5. Комиссия по телевидению и радио в установленных законом случаях и порядке
принимает подзаконные нормативные правовые акты.
6. Полномочия, порядок и гарантии деятельности Комиссии по телевидению и радио
устанавливаются законом. Статья 197. Состав и порядок формирования Комиссии по телевидению и радио
1. Комиссия по телевидению и радио состоит из семи членов.
2. Членов Комиссии по телевидению и радио по представлению компетентной
постоянной комиссии Национального Собрания избирает Национальное Собрание не
менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов сроком на шесть лет.
Комиссия по телевидению и радио из своего состава избирает предселателя Комиссии.
Одно и то же лицо не может быть избрано членом, в том числе и председателем
Комиссии по телевидению и радио, более чем два раза подряд.
3. Членом Комиссии по телевидению и радио может быть избрано каждое лицо,
имеющее высшее образование, и отвечающее тебованиям, предъявляемым к депутатам,
являющееся авторитетным специалистом в сфере массовой информации. Законом в
отношении членов Комиссии могут устанавливаться дополнительные требования.
4. На членов Комиссии по телевидению и радио распростараняются требования о
несовместимости, установленные для депутатов. Законом для них могут устанавливаться
дополнительные требования о несовместимости.
5. Члены Комиссии по телевидению и радио в период осуществления своих
полномочий не могут являться членами какой-либо партии или заниматься политической
деятельностью каким-либо иным образом. Они должны проявлять политическую
сдержанность в публичных выступлениях.
6. В случае нарушения одного из условий частей 4 и 5 настоящей статьи
Национальное Собрание прекращает полномочия члена Комиссии по телевидению и
радио не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов.
ГЛАВА 13
АУДИТОРСКАЯ ПАЛАТА
Статья 198. Функции и полномочия Аудиторской палаты
1. Аудиторская палата является независимым государственным органом, который
осуществляет аудит в сфере общественных финансов и общественной собственности в
отношении законости и эффективности использования средств государственного
бюджета и муниципальных бюджетов, полученных займов и кредитов, государственной и
муниципальной собственности. Аудиторская палата имеет право на проведение проверок
у юридических лиц только в установленных законом случаях.
2. Аудиторская палата действует на основании утвержденной ею программы
деятельности.
3. Аудиторская палата представляет в Национальное Собрание:
1) ежегодный доклад о своей деятельности;
2) заключение об исполнении государственного бюджета;
3) текущие заключения – в установленых законом случаях.
4. Полномочия, порядок и гарантии деятельности Аудиторской палаты
устанавливаются законом.
Статья 199. Состав и порядок формирования Аудиторской палаты
1. Аудиторская палата состоит из семи членов.
2. Председателя и других членов Аудиторской палаты по представлению
компетентной постоянной комиссии Национального Собрания избирает Национальное
Собрание не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов сроком на
шесть лет. Одно и то же лицо не может быть избрано членом, в том числе и
председателем Аудиторской палаты, более чем два раза подряд.
3. Членом Аудиторской палаты может быть избрано каждое лицо, имеющее высшее
образование, и отвечающее тебованиям, предъявляемым к депутатам. Законом в
отношении членов Аудиторской палаты могут устанавливаться дополнительные
требования.
4. На членов Аудиторской палаты распростараняются требования о
несовместимости, установленные для депутатов. Законом для них могут устанавливаться
дополнительные требования о несовместимости.
5. Члены Аудиторской палаты в период осуществления своих полномочий не могут
являться членами какой-либо партии или заниматься политической деятельностью каким-
либо иным образом. Они должны проявлять политическую сдержанность в публичных
выступлениях.
6. В случае нарушения одного из условий частей 4 и 5 настоящей статьи
Национальное Собрание прекращает полномочия члена Аудиторской палаты не менее
чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов.
ГЛАВА 14
ЦЕНТРАЛЬНЫЙ БАНК
Статья 200. Основные цели и функции Центрального банка
1. Национальным банком Республики Армения является Центральный банк.
Центральный банк при осуществлении отведенных ему Конституцией и законом функций
независим.
2. Основной целью Центрального банка являются обеспечение стабильности цен и
финансовой стабильности.
3. Центральный банк разрабатывает, утверждает и реализует программы денежно-
кредитной политики.
4. Центральный банк выпускает валюту Республики Армения – армянский драм.
5. Центральный банк в установленных законом случаях и порядке принимает
подзаконные нормативные правовые акты.
6. Центральный банк представляет в Национальное Собрание ежегодный доклад о
своей деятельности.
7. Другие цели, задачи, порядок и гарантии деятельности Центрального банка
устанавливаются законом.
Статья 201. Председатель и Совет Центрального банка
1. Совет Центрального банка состоит из Председателя Центрального банка, двух
его заместителей и пяти членов. Председателя Центрального банка по представлению
компетентной постоянной комиссии Национального Собрания избирает Национальное
Собрание не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов сроком на
шесть лет. Одно и то же лицо не может быть избрано председателем Центрального банка
более чем два раза подряд. Других членов Совета Центрального банка по
представлению компетентной постоянной комиссии Национального Собрания избирает
Национальное Собрание большинством голосов от общего числа депутатов сроком на
шесть лет.
2. Членом Совета Центрального банка может быть избрано каждое лицо, имеющее
высшее образование, и отвечающее тебованиям, предъявляемым к депутатам. Законом
в отношении членов Совета Центрального банка могут устанавливаться дополнительные
требования.
3. На Председателя Центрального банка и других членов Совета Центрального
банка распростараняются требования о несовместимости, установленные для депутатов.
Председатель Центрального банка и другие члены Совета Центрального банка имеют
право занимать обусловленные их статусом должности в коммерческих организациях и
фондах.
4. Члены Совета Центрального банка в период осуществления своих полномочий не
могут являться членами какой-либо партии или заниматься политической деятельностью
каким-либо иным образом. Они должны проявлять политическую сдержанность в
публичных выступлениях.
5. В случае нарушения одного из условий частей 3 и 4 настоящей статьи
Национальное Собрание прекращает полномочия Председателя Центрального банка не
менее чем тремя пятыми голосов от общего числа депутатов, а других членов –
большинством гоосов от общего числа депутатов.
6. Полномочия Председателя, заместителей Председателя Центрального банка и
членов Совета Центрального банка устанавливаются законом.
ГЛАВА 15
ПРИНЯТИЕ, ИЗМЕНЕНИЕ КОНСТИТУЦИИ И РЕФЕРЕНДУМ
Статья 202. Принятие и изменение Конституции
1. Конституция и изменения в главы 1-3, 7, 10, и 15 Конституции, а также статью 88,
первое предложение части 3 статьи 89, части 1 статьи 90, части 2 статьи 103, статьи 108,
115, 119, 120, 123-125, 146, 149 и 155, части 4 статьи 200 Конституции принимаются
только посредством референдума. Право инициативы по принятию или изменению
Конституции имеют не менее чем одна треть от общего числа депутатов, Правительство
или двести тысяч граждан, обладающих избирательным правом. Национальное
Собрание принимает постановление о вынесении проекта на референдум не менее чем
двумя третями голосов от общего числа депутатов.
2. Изменения в другие статьи Конституции, за исключением статей, указанных в
части 1 настоящей статьи, принимает Национальное Собрание не менее чем двумя
третями голосов от общего числа депутатов. Право на соответствующую инициативу
имеют не менее чем одна четверть от общего числа депутатов, Правительство или
пятьдесят тысяч граждан, обладающих избирательным правом.
3. Если Национальное Собрание не принимает проект изменений в Конституцию,
предусмотренный частью 2 настоящей статьи, то он может быть вынесен на референдум
постановлением, принятым не менее чем тремя пятыми голосов от общего числа
депутатов.
Статья 203. Неизменяемые статьи Конституции
Статьи 1, 2, 3 и 203 Конституции изменению не подлежат. Статья 204. Референдум по проекту закона, представленного в порядке
гражданской инициативы
1. Если Национальное Собрание отклоняет принятие проекта закона,
представленного в порядке, установленном частью 6 статьи 109 Конституции, то проект
выносится на референдум в случае присоединения к инициативе по принятию проекта
закона в течение шестидесяти дней после его отклонения еще трехсот тысяч граждан,
обладающих избирательным правом, если Конституционный Суд признает проект
соответствующим Конституции. Достоверность подписей участников гражданской
инициативы подтверждает Центральная избирательная комиссия.
2. Законы, принятые посредством референдума, изменяются только референдумом.
Такое изменение может вноситься не ранее чем через год после принятия закона.
3. На референдум не могут выноситься проекты законов, которые относятся к
предмету правового регулирования конституционными законами, государственному
бюджету, налогам, пошлинам, иным обязательным платежам, амнистии, обороне и
безопасности государства, международным договорам, а также другим вопросам,
установленным законом о референдуме. Статья 205. Референдумы о членстве Республики Армения в надгосударственных
международных организациях и по вопросам территориальных изменений
1. Вопросы, касающиеся членства Республики Армения в наднациональных
международных организациях, а также изменения территории Республики Армения,
решаются посредством референдума.
2. В случае, установленном частью 1 настоящей статьи, постановление о
проведении референдума по предложению Правительства принимает Национальное
Собрание большинством голосов от общего числа депутатов.
Статья 206. Назначение референдума
Президент Республики назначает референдум в трехдневный срок после принятия
Конституционным Судом постановления о соответствии Конституции проекта закона,
представленного в порядке гражданской инициативы, а также принятия Национальным
Собранием постановления о проведении референдума. Референдум проводится не
ранее чем через пятьдесят и не позднее чем через шестьдесят пять дней после
назначения референдума.
Статья 207. Принятие акта, вынесенного на референдум
Акт, вынесенный на референдум, принимается, если за него проголосовало более
половины участников референдума, но не менее чем одна четверть граждан, имеющих
право участия в референдумах.
Статья 208. Запрет на проведение референдума
Референдум не проводится во время военного или чрезвычайного положения.
ГЛАВА 16
ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ И ПЕРЕХОДНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ
Статья 208. Вступление в силу отдельных положений Конституции
1. Главы 1-3, часть 2 статьи 103, Глава 9, за исключением положения последнего
предложения части 4 статьи 182, а также Глава 10 Конституции вступают в силу на
следующий день после опубликования изменений в Конституцию в “Официальном
вестнике Республики Армения”.
2. Положения Главы 4 Конституции с изменениями 2005 года, за исключением
статьи 83.5, действуют до дня открытия сессии Национального Собрания следующего
созыва.
3. Положения статьи 88, статей 90-102, частей 1, 3 и 4 статьи 103, статей 104-107,
109-112, части 1 статьи 113, статей 114, 116 и 121 Конституции вступают в силу со дня
открытия сессии Национального Собрания следующего созыва. Начиная со дня открытия
сессии Национального Собрания следующего созыва до вступления в должность
новоизбранного Президента Республики продолжают действовать положения
соответствующих статей, установленные Конституцией с изменениями 2005 года.
4. Статья 89 Конституции, а также Глава 11 Конституции вступают в силу с 1 июня
2016 года.
5. Положение последнего предложения части 4 статьи 182 Конституции вступает в
силу с 1 января 2017 года.
6. Положения статьи 108, части 2 статьи 113, статей 115, 117-120, 122, а также
Главы 5-8, 12-15 Конституции вступают в силу в день вступления в должность
новоизбранного Президента Республики. До этого продолжают действовать
соответствующие положения Конституции с изменениями 2005 года. Статья 210. Приведение законов в соответствие с изменениями в Конституцию
1. Избирательный кодекс приводится в соответствите с Конституцией и вступает в
силу с 1 июня 2016 года.
2. Регламент Национального Собрания, конституционный закон о партиях и
конституционный закон о Защитнике прав человека приводится в соответствие с
Конституцией и вступают в силу до дня открытия первой сессии Национального Собрания
следующего созыва.
3. Другие конституционные законы приводятся в соответствие с Конституцией и
вступают в силу в день вступления в должность новоизбранного Президента Республики.
4. Закон о местном самоуправлении приводится в соответствие с Коституцией и
вступает в силу с 1 января 2017 года.
5. Законы о Прокуратуре, телевидении и радио, Аудиторской палате и Центральном
банке приводятся в соответствие с Конституцией и вступают в силу в день вступления в
должность новоизбранного Президента Республики.
Статья 211. Срок выборов Президента Республики
Первые выборы Президента Республики в порядке, установленном статьей 125
Конституции, проводятся не ранее чем за сорок и не позднее чем за тридцать дней до
истечения полномочий Президента Республики. В третьем туре выборов Президента
Республики Президентом Республики избирается кандидат, получивший большинство
голосов.
Ситатья 212. Отставка Правительства
Правительство подает в отставку в день вступления в должность новоизбранного
Президента Республики. Президент Республики безотлагательно принимает отставку
Правительства.
Статья 213. Пребывание в должности членов и Председателя Конституционного Суда
Председатель и члены Конституционного Суда, назначенные до вступления в силу
Главы 7 Конституции, продолжают пребывать в должности до истечения срока своих
полномочий, установленного изменениями в Конституцию 2005 года. После вступления в
силу Главы 7 Конституции выдвижение на вакантные места судей Конституционного Суда
производят последовательно Президент Республики, Общее собрание судей и
Правительство.
Статья 214. Формирование Высшего судебного совета
1. Высший судебный совет в соответствии со статей 174 Конституции формируется
после вступления в силу соответствующих положений Судебного кодекса – не позднее
чем за один месяц до истечеия полномочий Президента Республики.
2. Полномочия членов Совета правосудия прекращаются, а Высший судебный совет
вступает в свои полномочия в день истечения полномочий Президента Республики.
3. Национальное Собрание и Общее собрание судей избирают по три
соответствующих члена Высшего судебного совета первого состава сроком на пять лет, а
по два члена – сроком на три года. Статья 215. Пребывание в должности судей, председателей судов и
председателей палат Кассационного суда
1. Судьи, назначенные до вступления в силу Главы 7 Конституции, продолжают
пребывать в должности до истечения срока своих полномочий, установленного
Конституцией с изменениями 2005 года.
2. Председатели судов и председатели палат Кассационого суда, назначенные до
вступления в силу Главы 7 Конституции, продолжают пребывать в должности до
назначения или избрания в установленном статьей 166 Конституции порядке
председателей судов и председателей палат Кассационного суда, которое
осуществляется не позднее чем в течение шести месяцев после формирования Высшего
судебного совета.
3. Если председатели судов, а также председатели палат Кассационного суда,
назначенные до вступления в силу Главы 7 Конституции, не назначаются
председателями соответствующих судов и палат Кассационного суда в порядке и сроки,
установленные статьей 166 Конституции, то они продолжают пребывать в должности в
соответствующих судах в качестве судей.
Статья 216. Пребывание в должности Генерального прокурора
Генеральный прокурор, назначенный до вступления в силу Главы 8 Конституции,
продолжает пребывать в должности до истечения срока своих полномочий,
установленного Конституцией с изменениями 2005 года.
Статья 217. Пребывание в должности членов муниципального совета и главы муниципалитета
Члены муниципального совета и глава муниципалитета, избранные до вступления в
силу Главы 9 Конституции, продолжают пребывать в должности до истечения срока своих
полномочий, установленного Конституцией с изменениями 2005 года. Положение,
установленное последним предложением части 4 статьи 182 Конституции, применяется
после выборов в органы местного самоуправления, проведенных после вступления в
силу Закона об органах местного самоуправления.
Статья 218. Пребывание в должности Защитника прав человека
Защитник прав человека, назначенный до вступления в силу Главы 10 Конституции,
продолжает пребывать в должности до истечения срока своих полномочий,
установленного Конституцией с изменениями 2005 года.
Статья 219. Формирование Центральной избирательной комиссии
Центральная избирательная комиссия формируется до 1 ноября 2016 года в
порядке, установленном Главой 11 Конституции. Полномочия членов Центральной
избирательной комиссии, назначенных до вступления в силу Главы 11 Конституции,
прекращаются с момента формирования Центральной избирательной комиссии. Статья 220. Пребывание в должности членов органов, предусмотренных
главами 12-14 Конституции
Назначенные до вступления в силу глав 12-14 Конституции члены органов,
предусмотренных этими главами, продолжают пребывать в должности до истечения
срока своих полномочий, установленного Конституцией с изменениями 2005 года и
законами. Члены Контрольной палаты продолжают пребывать в должности в качестве
членов Аудиторской палаты.”.
Статья 2. Настоящие изменения в Конституцию вступают в силу на следующий день
после их официального опубликования.