About Intellectual Property IP Training Respect for IP IP Outreach IP for… IP and... IP in... Patent & Technology Information Trademark Information Industrial Design Information Geographical Indication Information Plant Variety Information (UPOV) IP Laws, Treaties & Judgements IP Resources IP Reports Patent Protection Trademark Protection Industrial Design Protection Geographical Indication Protection Plant Variety Protection (UPOV) IP Dispute Resolution IP Office Business Solutions Paying for IP Services Negotiation & Decision-Making Development Cooperation Innovation Support Public-Private Partnerships AI Tools & Services The Organization Working with WIPO Accountability Patents Trademarks Industrial Designs Geographical Indications Copyright Trade Secrets WIPO Academy Workshops & Seminars IP Enforcement WIPO ALERT Raising Awareness World IP Day WIPO Magazine Case Studies & Success Stories IP News WIPO Awards Business Universities Indigenous Peoples Judiciaries Genetic Resources, Traditional Knowledge and Traditional Cultural Expressions Economics Gender Equality Global Health Climate Change Competition Policy Sustainable Development Goals Frontier Technologies Mobile Applications Sports Tourism PATENTSCOPE Patent Analytics International Patent Classification ARDI – Research for Innovation ASPI – Specialized Patent Information Global Brand Database Madrid Monitor Article 6ter Express Database Nice Classification Vienna Classification Global Design Database International Designs Bulletin Hague Express Database Locarno Classification Lisbon Express Database Global Brand Database for GIs PLUTO Plant Variety Database GENIE Database WIPO-Administered Treaties WIPO Lex - IP Laws, Treaties & Judgments WIPO Standards IP Statistics WIPO Pearl (Terminology) WIPO Publications Country IP Profiles WIPO Knowledge Center WIPO Technology Trends Global Innovation Index World Intellectual Property Report PCT – The International Patent System ePCT Budapest – The International Microorganism Deposit System Madrid – The International Trademark System eMadrid Article 6ter (armorial bearings, flags, state emblems) Hague – The International Design System eHague Lisbon – The International System of Appellations of Origin and Geographical Indications eLisbon UPOV PRISMA UPOV e-PVP Administration UPOV e-PVP DUS Exchange Mediation Arbitration Expert Determination Domain Name Disputes Centralized Access to Search and Examination (CASE) Digital Access Service (DAS) WIPO Pay Current Account at WIPO WIPO Assemblies Standing Committees Calendar of Meetings WIPO Webcast WIPO Official Documents Development Agenda Technical Assistance IP Training Institutions COVID-19 Support National IP Strategies Policy & Legislative Advice Cooperation Hub Technology and Innovation Support Centers (TISC) Technology Transfer Inventor Assistance Program WIPO GREEN WIPO's Pat-INFORMED Accessible Books Consortium WIPO for Creators WIPO Translate Speech-to-Text Classification Assistant Member States Observers Director General Activities by Unit External Offices Job Vacancies Procurement Results & Budget Financial Reporting Oversight
Arabic English Spanish French Russian Chinese
Laws Treaties Judgments Browse By Jurisdiction

Criminal Procedure Act (Act No. 6 of 2016), Samoa

Back
Latest Version in WIPO Lex
Details Details Year of Version 2016 Dates Adopted: February 9, 2016 Type of Text IP-related Laws Subject Matter Enforcement of IP and Related Laws, Other

Available Materials

Main Text(s) Related Text(s)
Main text(s) Main text(s) Samoan Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6         English Criminal Procedure Act (Act No. 6 of 2016)        

2016 Criminal Procedure No. 6

SAMOA

Arrangement of Provisions

PART 1 PRELIMINARY

1. Short title and commencement 2. Interpretation 3. Application

PART 2 JURISDICTION OF

THE COURTS

Division 1 - Supreme Court

4. Criminal jurisdiction of Supreme Court

5. Power to transfer proceedings 5A. Power to transfer proceedings

to District Court for rehabilitative programme

6. Trial with or without assessors 7. Trial without assessors for

complex fraud 8. Transfer from District Courts

Division 2 - District Courts

9. Trial to be heard in District Courts

10. Criminal jurisdiction of Fa’amasino Fesoasoani

Division 3 - Youth Court

11. Criminal jurisdiction of Youth Court

12. Youth Court may transfer proceedings

PART 3 COMMENCEMENT OF PROCEEDINGS

13. Proceedings to commence by laying information

14. Person arrested without warrant

15. Issue of summons 16. Time and place for laying

information 17. Criminal proceedings in

Supreme Court 18. Form and content of

information 19. Charging document 20. Information to charge one

offence only 21. Two or more information be

heard together 22. Charge may be representative 23. Two or more defendants may

be tried together 24. Information to contain

sufficient particulars 25. Application for further

particulars

2 Criminal Procedure 2016, No. 6

26. Information may be laid by 45. Taking evidence of witness out any person of court

27. Proceedings on information requiring consent Division 3 - Disclosure

28. Information not to be held invalid for want of form 46. Prosecutors duty to disclose

statements PART 4 47. Adjourning trial for witnesses

ARREST AND SEARCH 48. Prosecutor may decline to disclose information

Division 1 - Arrest 49. Court to determine disclosure issues29. Arrest without warrant

50. Notice of alibi30. Power to enter premises 51. Notice of expert evidencewithout warrant to arrest

offender or prevent offence PART 631. Issue and withdrawal of TRIALSwarrant to arrest defendant

32. Duty of persons arresting 52. Place of trial 53. Transfer of trials between

Division 2 - Search District Courts and Supreme Court33. Search and seize warrants

54. Withdrawal of information34. Warrant for forensic samples with leave35. Disposal of things seized

55. Amendment of charges36. Protection from responsibility 56. Court may prohibit publication 57. Offence for contraveningPART 5

exclusion orderSUMMONS, SERVICE, 58. Who may conduct proceedingsEVIDENCE AND 59. Conduct of proceedings inDISCLOSURE

Supreme Court 60. Presence and custody ofDivision 1 - Summons and Service

defendant during trial 37. Issue of Summons 61. Powers of Court if defendant 38. Service of document on does not appear

defendant 62. Powers of Court if prosecutor 39. Service in particular cases does not appear 40. Language of documents 63. Powers of Court when neither 41. Who may serve documents party appears 42. Proof of service 64. Dismissal of information not a

bar Division 2 - Taking Evidence

other than at Trial PART 7 PLEAS AND MENTALLY

43. Evidence of person intending IMPAIRED DEFENDANTS to leave Samoa

44. Evidence of person dangerously ill

32016, No. 6 Criminal Procedure

Division 1 - Pleas

65. Plea of guilty by notice to Registrar

66. Plea on being charged 67. Plea on behalf of corporation 68. Special pleas 69. Evidence of former trial 70. Pleas of previous acquittal and

conviction 71. Second accusation 72. Application to vacate guilty

plea

Division 2 - Mentally

Impaired Defendants

73. Interpretation 74. When finding of unfitness to

stand trial may be made 75. Postponement of hearing, etc 76. Determining whether

defendant is fit to stand trial 77. Appeal to the Supreme Court 78. Detention of defendants found

unfit to plead etc. 79. Finding of insanity 80. Appeal against acquittal on

account of insanity

PART 8 WITNESSES

81. Summons for attendance of witnesses

82. Warrant to arrest witness 83. Penalty for failing to comply

with witness summons 84. Witness refusing to give

evidence may be imprisoned 85. Witnesses may be excluded

PART 9 CONDUCT OF TRIAL,

ADJOURNMENTS AND BAIL

Division 1 - Conduct of Trial

86. Admissions 87. Evidence 88. Unrepresented defendant 89. Evidence on oath or

affirmation 90. Attempt proved when crime is

charged 91. Crime proved when attempt is

charged 92. Part of charge proved 93. Variance and amendment

Division 2 - Adjournments

94. Power to adjourn hearing 95. Powers on adjournment 96. Power to adjourn for inquiries

after conviction 97. Removal of trial on question of

law

Division 3 - Bail

98. Rules as to granting bail 99. Factors relevant to decision

as to bail 100. Restriction on release on bail 101. Restriction on bail where

certain previous convictions 102. Bail allowable for narcotic

offending only by order 103. Bail pending sentence 104. Defendant may seek bail 105. Evidence in bail hearing 106. Conditions of bail 107. Calling up of bail-bond,

guarantee or surety 108. Warrant for detention

Division 4 - Procedure

following Grant of Bail

109. Release of defendant granted bail

110. Warrant of deliverance 111. Variation of conditions of

bail

4 Criminal Procedure 2016, No. 6

112. Defendant on bail may be Division 2 - Assessors arrested without warrant in certain circumstances 127. Qualifications

113. Warrant to arrest defendant 128. Term absconding or breaching bail 129. List of Assessors condition or who fails to 130. Choice and summonsing of answer bail assessors

114. Failure to answer bail 131. Failure of assessor to attend trial

Division 5 - Bail 132. Registrar to notify relating to Appeals prosecution and defence

133. Challenge to assessor 115. Bail pending appeal 134. Oath or affirmation 116. Appeals from decision of 135. Discharge of assessor

District Courts relating to bail Division 3 - Verdict of Assessors

117. Execution of Supreme Court bail decisions 136. Concurrence of assessors

118. Hearing and granting of bail 137. Assessors to be kept together to appellant and custody pending appeal PART 11

119. Warrant to arrest appellant APPEALS who has absconded or is about to abscond while on Division 1 - Appeals from the bail District Courts to the

120. Surrender of appellant Supreme Court released on bail and discharge of surety 138. Reserving question of law

121. Appeal from decision of before determination of Judge relating to bail information

122. Procedural provisions 139. Appeal if District Court relating to appeal on Judge refuses to reserve question of bail question

123. Decision of Court of Appeal 140. Appeal on question of law only by way of case stated

PART 10 141. District Court Judge may TRIAL IN THE refuse a case if appeal

SUPREME COURT frivolous 142. Certifying that a case stated

Division 1 - General has not been prosecuted 143. Case may be sent back for

124. Independence of prosecutor amendment 125. Defendant’s notice to be 144. Supreme Court to determine

tried with Judge alone the questions on case stated 126. Prosecution’s application for 145. Defendant appealing by way

trial by Judge alone of case stated may not appeal otherwise

52016, No. 6 Criminal Procedure

Division 2 - General Appeals

146. Defendant’s general right of appeal to Supreme Court

147. Right of Attorney-General to appeal to Supreme Court

148. Notice of appeal 149. Transmission of documents

to Supreme Court 150. Copies of documents to be

supplied to the appellant on request

151. Appellant to lodge documents with Registrar

152. Setting down appeal for hearing

153. Procedure on appeal 154. Supreme Court to hear and

determine appeal 155. Power to forbid report of

proceedings etc.

Division 3 - Provisions relating

to all Appeals

156. Powers of Judge as to extension of time

157. Fresh evidence on appeal 158. Issue of warrant pending

appeal 159. Abandonment of appeal 160. Presentation of case by party

in custody 161. Power of Supreme Court to

direct retrial 162. Amendment of conviction

by substituting one offence for another

163. Dismissal of appeal for non- prosecution

164. Registrar to certify determination on appeal

165. Determination of Supreme Court

166. Custody of person after determination of appeal

167. Resumption of probation on determination of appeal

168. Party not prosecuting appeal may be ordered to pay costs

169. Enforcement of order as to costs

170. No Court fees payable on appeal by person sentenced to imprisonment

Division 4 - Appeals from Supreme

Court to Court of Appeal

171. Interpretation 172. Right of appeal on certain

matters arising before trial 173. Reserving question of law 174. Appeal on question of law

question not reserved 175. Powers of Court of Appeal

for appeal on question of law 176. Right of appeal against

conviction or sentence 177. Right of Attorney-General to

appeal against sentence or acquittal

178. Appeal against decision of Supreme Court on appeal from District Court

179. Right of appeal against sentence or conviction for contempt of court

180. Determination of appeals in ordinary cases

181. Powers of Court of Appeal in special cases

182. Re-vesting and restitution of property on conviction

183. Supplemental powers of Court of Appeal

184. Duties of Registrar with respect to notices of appeal, etc.

185. Evidence for Court of Appeal

186. Right of appellant to be represented

__________

6 Criminal Procedure 2016, No. 6

187. Power to forbid report of 193. Civil remedy not suspended proceedings, etc. 194. Contempt of court

195. Felonies, misdemeanours PART 12 and mode of trial

MISCELLANEOUS 196. Proceedings against parties to offences, accessories, and

188. Costs receivers 189. Witnesses’ expenses 197. Production of document, 190. Acts not generally to be etc., held by Ministry, etc.

done on Sunday 198. Regulations 191. Proceedings not to be 199. Rules of Court

questioned for want of form 200. Repeal, amendment, 192. Consent of Attorney-General transitional and saving

to proceedings in certain cases for offences on ships Schedule or aircraft

2016, No. 6

AN ACT to provide a code relating to criminal procedure and rules as to the criminal jurisdiction of courts hearing criminal cases and for related purposes.

[09th February 2016]

BE IT ENACTED by the Legislative Assembly of Samoa in Parliament assembled as follows:

PART 1 PRELIMINARY

1. Short title and commencement-(1) This Act may be cited as the Criminal Procedure Act 2016.

(2) This Act commences on a date nominated by the Minister for Justice and Courts Administration.

2. Interpretation-(1) In this Act, unless the context otherwise requires:

“Act” includes Ordinance;

72016, No. 6 Criminal Procedure

“charging document” means the charging document in Form 5 of the Schedule filed by or on behalf of the Attorney- General pursuant to this Act;

“child” means: (a) for a defendant, a person aged 10 years or over and

under 18 years; (b) for a complainant or victim, a person aged 16 years or

under. “corporation” includes other legal entity; “Court” means the Supreme Court or a District Court whether

presided over by a Judge or a Fa’amasino Fesoasoani; “Court of Appeal” means the Court of Appeal of Samoa

constituted under Article 75 of the Constitution; “decision” includes a judgment, decree, order, writ,

declaration, conviction, sentence, opinion or other determination;

“defendant” means a person charged with an offence, and “the defence” has a corresponding meaning;

“enactment” means a provision of any Act, Ordinance or subsidiary legislation;

“Fa’amasino Fesoasoani” means a person appointed as such under the District Courts Act 1969;

“informant” means the person by whom or on whose behalf an information is laid;

“information” includes any charge in a charging document; “Judge” means a Judge appointed under the Judicature

Ordinance 1961 or the District Courts Act 1969; “Judicial Service Commission” means the Judicial Service

Commission constituted by Article 72 of the Constitution; “lawyer” has the meaning in the Lawyers and Legal Practice

Act 2014; “offence” means an act or omission for which, under an

enactment, a person can be punished other than by means of a civil proceeding;

“prescribed form” means a form prescribed by regulations or rules of a Court made under this Act or any other enactment;

“prison” has the meaning in the Prisons and Corrections Act 2013, and includes a police gaol;

8 Criminal Procedure 2016, No. 6

“prosecutor” means: (a) the Attorney-General or includes a lawyer acting under

the general or special instructions of the Attorney- General; or

(b) a constable prosecuting in a District Court, acting under the general or special instructions of the Commissioner of Police,

and “prosecution” has a corresponding meaning. “public place” includes a place to which the public are entitled

or permitted to have access whether on payment or otherwise;

“Registrar” means the Registrar of a Court, and includes a Deputy Registrar;

“remanding officer” means a remanding officer mentioned in Article 6(4) of the Constitution;

“representative”, for a corporation, means a person appointed by the corporation to represent it for the purpose of doing an act or thing which the representative is authorised to do under this Act;

“rules” means rules made under, or applying pursuant to section 199;

“Youth Court” means the Court established under the Young Offenders Act 2007.

(2) A statement in writing, which need not be under seal, but which purports to be signed by any person having, or being one of the persons having, the management of the affairs of a corporation, to the effect that the person named in the statement has been appointed as the representative of the corporation for the purposes of this Act, is admissible without further proof as prima facie evidence that that person has been so appointed.

3. Application-(1) Subject to section 200, this Act applies to all criminal proceedings on or after the commencement of this Act.

(2) Nothing in this Act limits or affects in any way any other enactment conferring on a Court a power to pass a sentence or impose a punishment or make an order in addition to or instead of a sentence or punishment prescribed by this Act, or otherwise to deal with a defendant.

92016, No. 6 Criminal Procedure

PART 2 JURISDCTION OF THE COURTS

Division 1 - Supreme Court

4. Criminal jurisdiction of Supreme Court - The Supreme Court has jurisdiction to hear and determine the following:

(a) all criminal proceedings commenced in the Supreme Court by the laying of an information;

(b) any information laid in a District Court and transferred to the Supreme Court for trial under this Act or any other Act;

(c) any information filed in the Supreme Court within the jurisdiction of a District Court, if -

(i) the Supreme Court is satisfied that it is desirable or expedient in the interest of justice to do so; or

(ii) the information is to be tried together with an information under the jurisdiction of the Supreme Court; or

(iii) the information is an alternative to the information under the jurisdiction of the Supreme Court;

(d) all criminal appeals from a District Court or the Youth Court whether brought by case stated or notice of general appeal against conviction, sentence, or acquittal;

(e) all applications for release on bail or at large in respect of any information laid in or transferred to the Supreme Court;

(f) any appeal against a bail decision from a District Court or the Youth Court.

5. Power to transfer proceedings-(1) As an exception to section 4, a Judge of the Supreme Court having heard the prosecutor and the defendant may direct that a trial that otherwise would be conducted in the Supreme Court be transferred to a District Court for trial, if:

10 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) the person awaiting trial is charged under the Narcotics Act 1967; and

(b) the Judge is satisfied that despite the maximum penalty of the offence, the sentence that be imposed if the charge or charges were proved may be less than two (2) years; and

(c) there are no matters of legal or factual complexity or matters arising from the public interest or the interests of justice such that the trial should remain in the Supreme Court.

(2) If the defendant is convicted of the offence or offences on any proceeding transferred under this section, the trial Judge, as an exception to subsection (1)(b), may sentence the defendant to imprisonment for more than two (2) years but defendant may not be sentenced to more than seven (7) years imprisonment.

5A. Power to transfer proceedings to District Court for rehabilitative programme-(1) As an exception to section 4, a Judge of the Supreme Court having heard the prosecutor and the defendant may direct that the sentencing or other disposition that would otherwise be conducted in the Supreme Court be transferred to the District Court if:

(a) the defendant - (i) has entered a plea of guilty; and (ii) is likely to be suitable for a rehabilitative

programme in the District Court; and (b) the Judge of the Supreme Court is satisfied that, despite

the maximum penalty for the offence, the sentence that would be imposed, taking into account credit for the satisfactory completion of the rehabilitative programme, would be a community-based sentence.

(2) If the defendant: (a) successfully completes the rehabilitative programme,

the District Court Judge may sentence the defendant pursuant to its sentencing power; or

(b) fails to complete the rehabilitative programme, the District Court Judge must transfer the matter back to the Supreme Court for sentencing.

112016, No. 6 Criminal Procedure

(3) The Chief Justice may issue Directives to provide for criteria and procedures for rehabilitative programme.

(4) In this section, “rehabilitative programme” means the judicially monitored rehabilitative programme undertaken by the District Court for a defendant pursuant to this section.

6. Trial with or without assessors-(1) All trials in the Supreme Court are to be tried by a Judge alone.

(2) As an exception to subsection (1), a defendant charged with an offence punishable by life imprisonment is to be tried by a Judge sitting with five (5) assessors.

(3) However, a defendant under subsection (2) may apply pursuant to section 125 to be tried before a Judge alone.

(4) Subsection (2) does not apply if the defendant is charged under the Narcotics Act 1967.

7. Trial without assessors for complex fraud-(1) In this section “complex fraud” includes a series of connected incidents of fraud or other complex issues which, if taken together, amount to a complex fraud.

(2) Subject to section 6(2), in any trial involving a case of complex fraud punishable by life imprisonment, a Judge, on the application of the prosecutor, may direct that the trial be heard by a Judge alone.

8. Transfer from District Courts-(1) A Judge of the Supreme Court may determine any application to transfer an information laid in the District Court to the Supreme Court for trial.

(2) The transfer of an information to the Supreme Court may be initiated by a Judge of the District Court or Supreme Court or by application by a prosecutor or defendant.

Division 2 - District Courts

12 Criminal Procedure 2016, No. 6

9. Trial to be heard in District Courts-(1) A District Court has jurisdiction set out under the District Courts Act 1969.

(2) A District Court has jurisdiction to hear and determine any information transferred to the District Court from the Supreme Court.

10. Criminal jurisdiction of Fa’amasino Fesoasoani - A Court presided over by a Fa’amasino Fesoasoani has jurisdiction prescribed under the District Courts Act 1969.

Division 3 - Youth Court

11. Criminal jurisdiction of Youth Court - A Youth Court has jurisdiction as set out under the Young Offenders Act 2007.

12. Youth Court may transfer proceedings-(1) As an exception to the Young Offenders Act 2007, on the application of the prosecutor, a Youth Court may transfer the trial of a child to:

(a) the Supreme Court if the offence charged is punishable by imprisonment of more than seven (7) years; or

(b) a District Court, in any other case, if the Youth Court is satisfied that the seriousness of the offence, or any other circumstances of the offence or the defendant make it appropriate for the matter to be tried in the Supreme Court or a District Court.

(2) A Youth Court may in any case transfer a trial to the Supreme Court or a District Court if the child is jointly charged with an adult and the interests of justice require that the trials be heard together.

PART 3 COMMENCEMENT OF PROCEEDINGS

13. Proceedings to commence by laying information - All criminal proceedings commence in the Supreme Court by laying of an information unless the proceeding is transferred to the District Court under section 5.

132016, No. 6 Criminal Procedure

14. Person arrested without warrant-(1) If a person is arrested without warrant, any information charging the offence on which that person is arrested is to be filed as soon as is practicable in the Court before which the person arrested is to appear.

(2) If any information is laid in the Supreme Court, proceedings in relation to bail may be heard on that information although the Attorney-General has not filed a charging document.

15. Issue of summons-(1) When an information has been laid, a Judge, Fa’amasino Fesoasoani or Registrar may issue a summons to the defendant in Form 2 in the Schedule.

(2) A summons issued under subsection (1) must: (a) require the person to appear at a date and time at the

Court where the information has been or is to be filed; and

(b) contain the particulars of the person against whom the information has been or will be laid and the particulars of the offence or offences charged.

16. Time and place for laying information-(1) Any information for an offence the maximum penalty for which does not exceed three (3) months imprisonment is to be laid within 12 months of the time that the offence is alleged to have been committed.

(2) Subsection (1) does not apply if any other period for the laying of an information is provided by an enactment.

(3) Any information for an offence within the jurisdiction of a District Court is to be filed in the District Court that is either closest by the most practicable route to the place where the offence was alleged to have been committed or to the place the person charged resides.

(4) Any information for an offence within the jurisdiction of the Supreme Court is to be filed in that Court.

17. Criminal proceedings in Supreme Court-(1) A hearing in the Supreme Court to determine an information must not commence until a charging document has been filed.

14 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) Subsection (1) does not apply if: (a) the prosecution is a private prosecution; or (b) the Attorney General consents to the prosecution

commencing. (3) The charging document is to be filed within 21 working

days (or such further time as the Court may allow on application of the prosecutor) of the first day the information filed is mentioned or called before the Supreme Court.

(4) The charging document may: (a) have proceedings to proceed on the information already

before the Supreme Court; or (b) in addition to the information already before the Court,

have proceedings also proceed on any other additional information in the charging document; or

(c) have proceedings to proceed on any substituted information in the charging sheet; or

(d) amend any information already before the Supreme Court.

(5) A person may enter a plea before the filing of a charging document and the Court is to record the plea but for guilty plea the Court may not enter a conviction unless the Attorney-General consents to the conviction being entered.

(6) As an exception to subsections (2) and (5), the hearing of any proceedings may commence without a charging document if the Court grants leave for hearing to commence on the information already before the Supreme Court.

18. Form and content of information-(1) Any information must:

(a) be in Form 1 in the Schedule; and (b) be sworn or affirmed; and (c) refer to the provision of an enactment creating the

offence that it is alleged the defendant has committed.

(2) If the consent of a Judge or the Attorney-General is required to the laying of any information, the information is to be endorsed with the consent or accompanied by a certificate containing that consent.

152016, No. 6 Criminal Procedure

(3) The endorsement or certificate is conclusive evidence of the consent.

19. Charging document-(1) The charging document must set out:

(a) the charges on which the Attorney-General intends to proceed with in the prosecution of the defendant; and

(b) if the prosecution proposes a joint trial on two (2) or more defendants, the charges against all the defendants.

(2) The charging document may have the proceedings proceed on:

(a) the information already before the Court; or (b) in addition to, or in substitution of the information, any

additional charge or charges set out in the charging document.

(3) If there is more than one (1) defendant, one (1) charging document is to be filed with the Court.

(4) A failure to file a charging document does not invalidate the proceedings.

(5) Nothing in this section prevents the prosecution applying to amend or add any charge after a charging document has been filed.

(6) For a charging document containing more than one (1) charge, each charge is treated as a separate charge.

(7) A Judge may order at any time before verdict: (a) that the defendant be tried separately on any charge or

charges in the charging document; or (b) that the defendants be tried separately from each other,

if the Judge is satisfied that there are special circumstances likely to affect trial fairness or it is in the interest of justice.

(8) If an order is made under subsection (7) for separate trials, the prosecutor must file a charging document for each trial.

20. Information to charge one offence only-(1) Subject to any other enactment, any information is to be for one (1) offence only.

16 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) As an exception to subsection (1), the information may charge, in the alternative, different acts, omissions or matters if the acts, omissions or matters are stated in the alternative in the enactment under which the charge is brought.

(3) The Court may, on the application of the defendant, order that the information laid under subsection (2) be amended or divided if the Court is satisfied that the defendant’s defence to any charge or charges will otherwise be prejudiced.

(4) If an order is made under subsection (3), the hearing is to continue on the information as amended or, in the case of dividing the information, as if the information had been laid in respect of each of the divided charges.

21. Two or more information be heard together-(1) Two (2) or more charges for any offences against a defendant may be tried together.

(2) The Court may make an order for the purpose of subsection (1) if:

(a) the information arises from allegations linked sufficiently by time, place, circumstances or other factors giving rise to significant commonality of evidence; or

(b) the Court thinks it is desirable or expedient in the interests of justice to do so.

(3) The prosecutor may: (a) notify the Court before which the proceedings are being

conducted proposing that two (2) or more charges to be tried together; and

(b) seek leave at any time before or during the trial, to amend that notification.

(4) If the Court before which proceedings are being conducted thinks it is in the interest of justice to do so, it may, on the application of the defendant or the prosecutor, order that a defendant be tried separately on one (1) or more charges against the defendant.

(5) If one (1) charge is to be tried before assessors, all charges may be so tried.

172016, No. 6 Criminal Procedure

(6) If one (1) charge is to be tried in the Supreme Court, all charges may be tried in the Supreme Court.

22. Charge may be representative-(1) A charge may be representative if:

(a) multiple offences of the same type are alleged; and (b) the offences are alleged to have been committed in

similar circumstances over a period of time; and (c) the nature and circumstances of the offences are such

that the complainant cannot reasonably be expected to particularise dates or other details of the offences.

(2) A charge may also be representative if: (a) multiple offences of the same type are alleged; and (b) the offences are alleged to have been committed in

similar circumstances such that it is likely that the same plea would be entered by the defendant in relation to all the offences if they were charged separately; and

(c) because of the number of offences alleged, if the offences were to be charged separately but tried together it would be unduly difficult for the Court (including, in any trial with assessors, the assessors) to manage the separate charges.

(3) A representative charge must be identified as such. (4) A representative charge must contain the following:

(a) particulars of the offences of which the charge is representative, including, without limitation, when values, amounts, or quantities are relevant, particulars of the minimum values, amounts, or quantities that the prosecution must establish in order for the charge to be proved; and

(b) the dates on or between which the offending is alleged to have occurred.

(5) The Court may, on application of any party or on its own initiative, in the interests of justice:

(a) order that any charge that is representative, be amended, or divided into two (2) or more charges; or

18 Criminal Procedure 2016, No. 6

(b) order that two (2) or more charges be amalgamated into a representative charge.

23. Two or more defendants may be tried together-(1) Any number of defendants may be tried together.

(2) A Court may make an order for the purpose of subsection (1) if:

(a) the allegations against the defendants are linked sufficiently by time, place, circumstances or other factors giving rise to significant commonality of evidence; or

(b) the Court thinks it is desirable or expedient in the interests of justice to do so.

(3) The prosecutor may: (a) notify the Court before which proceedings are being

conducted proposing that the charges against one (1) defendant be tried with charges against one (1) or more other defendants; and

(b) seek leave at any time before or during the trial to amend that notification.

(4) If the Court before which proceedings are being conducted thinks it is in the interest of justice to do so, it may, on the application of the defendant or the prosecutor, order that a defendant be tried separately.

(5) If one (1) defendant is to be tried before assessors on one (1) charge, all charges against the defendant may be so tried.

(6) If one (1) charge is to be tried in the Supreme Court, all charges against all defendants may be tried in the Supreme Court.

24. Information to contain sufficient particulars-(1) Any information or charging document must contain particulars as will fairly inform the defendant of the substance of the offence with which the defendant is charged.

(2) In addition to section 18(1)(c), the particulars of the offence:

(a) must, to the extent it is practicable or appropriate, use the words of the enactment creating the offence; and

192016, No. 6 Criminal Procedure

(b) may refer to any part of that enactment. (3) In estimating the sufficiency of the information under

subsection (2), the Court must have regard to the reference to the enactment.

(4) The particulars must include the time and place of the alleged offence to the extent that may be reasonably ascertained and the person (if any) against whom, or the matter (if any) in respect of which, it was committed.

25. Application for further particulars-(1) If a defendant, who has sought further particulars of a charge from the informant or prosecutor, considers the response to be inadequate, the defendant may apply to the Court in which the charge is to be tried for an order for specified further particulars.

(2) If the Court is satisfied that all or some of the particulars, specified in the application under subsection (1), are necessary in the interests of a fair trial, the Court may order the informant or prosecutor to supply those particulars to the defendant in writing.

26. Information may be laid by any person-(1) Subject to any other enactment and subsection (2), a person aged 21 or over may lay any information for an offence.

(2) A person under the age of 21 may do so with the leave of a Judge.

27. Proceedings on information requiring consent-(1) If a person is alleged to have committed an offence that requires the consent of another person before the information for that offence may be laid, the person alleged to have committed the offence:

(a) may be arrested; or (b) be issued with a warrant for arrest and its execution;

and (c) may be remanded in custody or on bail,

although the consent to the laying of the information has not been obtained.

(2) When the person is remanded under subsection (1): (a) no further proceedings are to be taken until the consent

has been obtained; and

20 Criminal Procedure 2016, No. 6

(b) the consent must be obtained within five (5) working days of the order remanding the defendant in custody.

(3) In any other case, the consent must be obtained as soon as is practicable.

28. Information not to be held invalid for want of form-(1) A Court may not quash, set aside or dismiss:

(a) any information; or (b) a charging document or a charge in the charging

document; or (c) a warrant, order or other process of court,

by reason only of the failure to comply with this Act unless the Court is satisfied that there has been a miscarriage of justice such that it would be contrary to the interests of justice to allow amendment, or any other correction available under this Act, or any other enactment, or rule of law.

(2) Subject to subsection (1), a Court may not invalidate or dismiss, on any of the following grounds, any information:

(a) that does not contain the name of any person injuriously affected;

(b) that does not state who is the owner of any property therein mentioned;

(c) that charges an intent to defraud, without naming or describing the person whom it was intended to defraud;

(d) that does not set out the words used, if words used are the subject of the charge;

(e) that does not specify the means by which the crime was committed;

(f) that does not name or describe with precision any person or thing;

(g) that was not properly sworn or affirmed.

PART 4 ARREST AND SEARCH

Division 1 - Arrest

212016, No. 6 Criminal Procedure

29. Arrest without warrant-(1) A person must not be arrested without a warrant except pursuant to a power to arrest without a warrant under this Act or any other enactment.

(2) A private person: (a) may arrest without a warrant any other person whom the

person finds committing an offence punishable by imprisonment for three (3) years or more; and

(b) must, as soon as possible, deliver the arrested person to a constable or police station.

(3) A constable, and any other person whom the constable calls for assistance, may arrest and take into custody without a warrant:

(a) a person whom the constable finds committing, or whom the constable has good cause to suspect of having committed, an offence punishable by imprisonment for three (3) months or more; or

(b) a person who, within the constable’s view, commits or commences to commit an offence under the Police Offences Ordinance 1961 or the Road Traffic Ordinance 1960, and who either -

(i) fails to give his or her name and address on demand; or

(ii) after being warned by the constable to desist, persists in committing that offence; or

(c) a person whom the constable - (i) finds committing, or has good cause to

suspect of having committed, a breach of the peace; or

(ii) finds in any public place, and has good cause to think is drunk; and

(iii) has good cause to believe might cause harm to others or come to harm himself or herself as a result of the breach of the peace or drunkenness.

(4) This section is subject to any enactment imposing any limitation, restriction or condition on the exercise of any power to arrest without a warrant conferred on any constable by that enactment for an offence or class of offences.

22 Criminal Procedure 2016, No. 6

(5) If, under any enactment other than this Act, a person, not being a constable, has power to arrest any other person without a warrant, a constable may exercise that power in the same cases and in the same manner as that person.

(6) This section does not affect Part IV of the Crimes Act 2013 on matters of justification or excuse in the arrest of any person.

30. Power to enter premises without warrant to arrest offender or prevent offence-(1) If a constable is authorised by this Act or by any other enactment to arrest a person without a warrant, the constable, and any other person whom the constable calls for assistance, may enter any premises, without a warrant and by force if necessary:

(a) to arrest that person if the constable - (i) has found that person committing an

offence punishable by imprisonment for three (3) months or more and is freshly pursuing that person; or

(ii) has good cause to suspect that the person has committed the offence; or

(b) to prevent the commission of an offence that would be likely to cause immediate and serious injury to another person or property, if the constable has good cause to suspect that the offence is about to be committed.

(2) If, in any case to which this section applies: (a) the constable is not in uniform; and (b) a person in actual occupation of the premises requires

the constable to produce evidence of his or her authority,

the constable must, before entering or proceeding further on the premises, produce his or her badge or other evidence or an identification document that he or she is a constable.

(3) This section does not affect in any way the power of a constable to enter any premises pursuant to a warrant.

(4) A person who is arrested without warrant must be brought before a Court or remanding officer, as soon as is reasonably possible.

232016, No. 6 Criminal Procedure

31. Issue and withdrawal of warrant to arrest defendant- (1) When any information has been laid and whether or not any summons has been issued or served:

(a) a Judge may, if the Judge thinks fit, issue a warrant, in the prescribed form, to arrest the defendant and bring the defendant before a court; or

(b) a Fa’amasino Fesoasoani or a Registrar may issue a warrant, in the prescribed form, to arrest the defendant and bring the defendant before a Court if the defendant is liable on conviction to imprisonment and if, in the opinion of the Fa’amasino Fesoasoani or the Registrar -

(i) a warrant is necessary to compel the attendance of the defendant; or

(ii) a warrant is desirable having regard to the gravity of the alleged offence and the circumstances of the case.

(2) The warrant of arrest: (a) is to be directed specifically to a constable by name or

generally to all constables; and (b) may be executed by any constable.

(3) When executing a warrant under this section, the constable: (a) may at any time enter any premises, by force if

necessary, if the constable has good cause to suspect that the defendant is on the premises; and

(b) if, the constable is not in uniform and a person in actual occupation of the premises requires the constable to produce evidence that he or she is a constable, must, before entering or proceeding further on the premises, produce his or her badge or other evidence that he or she is a constable.

(4) A warrant to arrest a defendant may be withdrawn by the person who issued it at any time before it is executed.

32. Duty of persons arresting-(1) A constable or law enforcement officer, who is arresting another person must inform the person arrested on all of the following:

(a) the right not to say anything unless the arrested person wishes to do so; and

24 Criminal Procedure 2016, No. 6

(b) the right to consult a lawyer; and (c) the grounds of arrest and any charge against the arrested

person. (2) A person who arrests another person pursuant to any

process or warrant must, if required by the arrested person: (a) produce it to the arrested person, if the person is in

possession of the process or warrant at the time of the arrest; or

(b) produce it to the arrested person as soon as practicable after the arrest, if the person is not in possession of the process or warrant at the time of the arrest.

(3) If, under any enactment, a person other than a constable has, by virtue of the person’s appointment to an office, a power of arrest without a warrant, the person must (whenever the person arrests another person pursuant to that power) if required by the arrested person:

(a) produce the evidence of appointment to the arrested person, if the person has evidence of the appointment at the time of the arrest; or

(b) produce the evidence of appointment to the arrested person as soon as practicable after the arrest, if the person does not have evidence of the appointment at the time of the arrest.

(4) A failure to comply with a duty under this section does not of itself deprive the person arresting, or the person’s assistants, of protection from criminal or civil liability, but may be relevant to any inquiry whether the arrest might not have been effected, or the process or warrant executed, by reasonable means in a less violent manner.

(5) This section does not limit or affect the provision of any enactment providing:

(a) the burden of proving the absence of reasonable or probable cause, or the absence of justification, for any arrest is on any person; or

(b) a person having, by virtue of his or her office, a power of arrest without a warrant is entitled, in any specified circumstances, to exercise that power

252016, No. 6 Criminal Procedure

without the production of evidence of appointment to that office, or is required, in exercising the power, to comply with any specified conditions or restrictions in addition to or instead of producing evidence of appointment.

(6) In this section, “law enforcement officer”: (a) means a person empowered or authorised under an

enactment to arrest any other person; but (b) does not include a private person when exercising the

powers of arrest under section 29(2) or any other enactment.

Division 2 - Search

33. Search and seize warrants-(1) This section applies whether or not any information has been laid.

(2) A Judge or Registrar may issue a search and seize warrant, or a restraining order, in the prescribed form, if he or she is satisfied on the oath of any person that there is reasonable ground or good cause for believing that there is in any building, aircraft, ship, vehicle, box, receptacle, premises, or place, or on any person:

(a) anything upon or for which an offence punishable by imprisonment has been or is suspected of having been committed; or

(b) anything which, there is reasonable ground to believe, will be evidence for the offence; or

(c) anything which there is reasonable ground to believe is intended to be used for the purposes of committing the offence.

(3) A restraining order may prohibit the defendant or any other person from disposing of, or otherwise dealing with, the property or part of or interest in it, as is specified in the order, either absolutely or except in any manner specified in the order.

(4) In this section, “Registrar” does not include a Deputy Registrar.

34. Warrant for forensic samples-(1) This section applies whether or not an information has been laid.

26 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) If a Judge is satisfied on the oath of any person that there is reasonable ground or good cause to believe that there is on or in any person anything which there is reasonable ground to believe will be evidence for an offence, the Judge may issue a warrant:

(a) to examine a part of the body that requires touching of the body or removal of clothing; or

(b) to take a sample of hair; or (c) to take a sample from or under a fingernail or toenail; or (d) to take a sample of saliva or a sample by a swab; or (e) to take a sample by swab or washing from any external

part of the body; or (f) to take a sample from vacuum suction, by scraping or by

lifting by tape from any external part of the body; or (g) to take a handprint, fingerprint, footprint, or toe-print;

or (h) to take a sample of blood or other bodily fluid; (i) to take a dental impression; (j) to take any other prescribed forensic samples.

(3) This section does not affect the powers of the police to take forensic samples under any other enactment.

(4) If a forensic sample is to be taken from a child or person with mental disability, the sample must be taken in the presence of a parent or a guardian of the child or person.

(5) Regulations may be made under section 198 to set out other procedures for the taking of forensic samples.

35. Disposal of things seized-(1) If a constable seizes anything under section 33, it must be retained under the custody of a constable, except while it is being used in evidence or in the custody of a court, until it is disposed of under this section.

(2) In any proceedings for any offence relating to the thing, the Court may order, either at the trial or on a subsequent application, that the thing be:

(a) delivered to the person appearing to the Court to be entitled to it; or

(b) forfeited, defaced, or destroyed (in the case of counterfeit coin, or forged bank notes); or

(c) retained under the custody of a constable until disposed of under the Proceeds of Crime Act 2007; or

272016, No. 6 Criminal Procedure

(d) disposed of in any manner, as the Court thinks fit. (3) A constable may:

(a) at any time, unless an order has been made under subsection (2), return the thing to the person from whom it was seized; or

(b) apply to a Judge, for an order as to its disposal, who may make an order that a Court may make under subsection (2).

(4) If, upon the expiry of a period of six (6) months after the date of seizure:

(a) proceedings have not been brought for an offence relating to the thing; and

(b) the thing is still in the custody of a constable, a person claiming to be entitled to the thing may apply to a Judge for an order that it be delivered to the person; and on any such application the Judge may adjourn the same on any terms as he or she thinks fit for proceedings to be brought, or may make any order that a Court may make under subsection (2).

(5) If: (a) a person is convicted in any proceedings for an offence

relating to a thing to which this section applies; and (b) an order is made under this section to deface or destroy

the thing, the operation of the order is suspended until -

(i) the time for appeal expires; or (ii) if an application for leave to appeal or a

notice of appeal is filed, the refusal of the application or the determination of the appeal (on the determination of an appeal, the Court determining the appeal may annul or vary the order to deface or destroy the thing under this section).

36. Protection from responsibility-(1) A person is not criminally or civilly liable who, pursuant to this Act or any other enactment:

(a) arrests another person whether with or without a warrant, or executes any search warrant; or

(b) assists a constable to arrest any person on being called upon by a constable so to do.

28 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) Subsection (1) does not apply if the person, called upon by a constable to assist in the arrest of a person whom the constable believes or suspects to have committed an offence, knows that there is no good cause for the belief or suspicion.

(3) The protection from criminal and civil liability under subsection (1) applies to the use by the person of any force as may be necessary to overcome any force used in resisting arrest, search or execution, unless the arrest, search or execution could have been made by reasonable means in a less violent manner.

(4) Except for a constable or person called upon by a constable to assist the constable, this section does not apply if the force used is intended or likely to cause death or grievous bodily harm.

PART 5 SUMMONS, SERVICE, EVIDENCE AND DISCLOSURE

Division 1 - Summons and Service

37. Issue of Summons-(1) When any information has been laid, a Judge, Fa’amasino Fesoasoani or Registrar may issue a summons to the defendant in Form 2 in the Schedule.

(2) The summons is to be issued out of the Court in which the information was laid pursuant to section 13.

38. Service of document on defendant-(1) In this section, “defendant’s family” means the defendant’s father, mother, wife, husband, brother, sister, half-brother, half-sister, or a son or daughter or aged 18 years or more.

(2) Any summons to a defendant or any other document that is required to be served on a defendant under this Act is to be served by delivering it to the defendant personally, or by bringing it to his or her notice if the defendant refuses to accept it.

(3) As an exception to subsection (2), a Judge, Fa’amasino Fesoasoani or Registrar may, if satisfied that the service of any summons or document under subsection (2) is not practicable, order that the summons or document be served on the defendant by leaving it at the defendant’s usual place of residence with a person appearing to be a member of the defendant’s family aged 18 years or more.

292016, No. 6 Criminal Procedure

39. Service in particular cases - As an exception to section 38, the service of a document may be effected as follows:

(a) if a lawyer advises that he or she is acting on behalf of a person, it is sufficient service to deliver the document to the lawyer;

(b) if a defendant is an inmate of any penal, psychiatric or mental institution, it is sufficient service to deliver the document to the superintendent or other officer apparently in charge of the institution;

(c) as an exception to the Companies Act 2001, if service is to be effected on a corporation, it is sufficient service to deliver the document -

(i) to the president, chairperson, manager or other principal officer of the corporation, or to the secretary, clerk or treasurer; or

(ii) to a person purporting to have charge of the affairs or business of the corporation at its registered or principal office or principal place of business or at the office or place of business nearest to the Court from which the document is issued; or

(iii) for a corporation incorporated outside Samoa, to a person mentioned in subparagraph (i) or (ii) at any office or place of business in Samoa.

40. Language of documents-(1) If a document is served on a person who is known to the Registrar to be able to read and understand English, the document is to be written in English; but in any other case it is to be written in Samoan or be accompanied by a translation into Samoan.

(2) As an exception to subsection (1), if a document is served on a lawyer pursuant to section 39, a document may be in Samoan or in English.

41. Who may serve documents - Any summons or any other document to a defendant required to be served on a defendant may be served by a constable, an officer of the Court or any other person or member of a class of persons authorised by a Judge or

30 Criminal Procedure 2016, No. 6

Registrar, either generally or in respect of a particular case or class of cases.

42. Proof of service-(1) The service of any document may be proved:

(a) by affidavit made by the person who served the document, showing the fact and the time, place and mode of service; or

(b) if service is affected by an officer of the Court or a constable, by an endorsement on a copy of the document showing the fact, time, place and mode of service and signed by the person who served the document; or

(c) by any person who served the document, on oath at the hearing.

(2) The statement as to service made by the person who served the document is taken to be correct unless the contrary is proved.

(3) A person who wilfully endorses a false statement of the fact, time, place or mode of service on a copy of a document commits an offence and is liable to a fine not exceeding 20 penalty units or to imprisonment for a term not exceeding 12 months, or to both.

Division 2 - Taking Evidence other than at Trial

43. Evidence of person intending to leave Samoa-(1) A party to a prosecution may apply to a Judge of the Supreme Court or a District Court or to a Fa’amasino Fesoasoani for an order that a person attend at a specified time and place to give oral evidence or produce any document, or both, if:

(a) the person will be a witness in a criminal trial that has been assigned a trial date, or a likely trial date is known with reasonable certainty; and

(b) the person who is to give evidence intends to leave Samoa, and will not be in Samoa when the trial is to be held; and

(c) the Court is satisfied that it is in the interests of justice that the evidence be taken pursuant to an order under this section.

312016, No. 6 Criminal Procedure

(2) If an order is made under subsection (1), the person in respect of whom it is made may be examined, cross-examined and re-examined as if the person was appearing as a witness at the trial.

(3) The evidence of the person examined is to be recorded in writing and shown to the person so testifying who, if satisfied it is correct, must sign the record produced by the court.

(4) Without affecting subsection (3), the presiding Judge or Fa’amasino Fesoasoani may order that the hearing be videotaped or recorded on any other electronic means.

(5) This section applies to any future trial whether before a Judge and assessors in the Supreme Court or otherwise.

(6) If the trial is to be before a Judge sitting with assessors, the evidence must be videotaped or recorded on any other electronic means.

(7) This section does not affect the power of the Court to compel the personal attendance of a witness at the hearing.

44. Evidence of person dangerously ill-(1) A party to a prosecution may apply to a Judge or Fa’amasino Fesoasoani for an order that the statement of any person as to a person charged with a criminal offence be taken, if:

(a) a medical officer has certified that the person is dangerously ill; and

(b) the person is able to give material evidence as to the pending charge; and

(c) the person consents to the making of a statement. (2) The statement taken under subsection (1):

(a) is to be taken, on oath or affirmation, by the Judge, Fa’amasino Fesoasoani or a Registrar; and

(b) signed by person making the statement or, if that person is unable to do so, by the Judge, Fa’amasino Fesoasoani or Registrar taking the statement; and

(c) is to be filed in the Court in which the charge is to be heard.

(3) Section 43(3) to (7) applies to the taking of statement under this section, with necessary modifications.

32 Criminal Procedure 2016, No. 6

45. Taking evidence of witness out of Court-(1) If, on the application of a party to a prosecution, a Judge or Fa’amasino Fesoasoani is satisfied that any witness is or will be for sufficient reason unable to attend at the trial and give evidence, he or she may make an order directing the taking of evidence at any place in Samoa outside the trial court.

(2) Section 43(3) to (7) applies to the taking of evidence under this section, with necessary modifications.

(3) If the witness is overseas, the order under subsection (1) may include taking of evidence by video conference, video link or similar means at a place specified in the order.

Division 3 - Disclosure

46. Prosecutors duty to disclose statements-(1) The prosecutor must, within a reasonable time before the trial, disclose:

(a) to the Court and the defendant, copies of all statements made by witnesses proposed to be called, and by the defendant whether given orally or in writing; and

(b) to the defendant, a list of any defendant’s previous convictions that are known to the prosecutor.

(2) A statement that is in a language that the defendant does not understand must be translated into a language that the defendant understands.

47. Adjourning trial for witnesses-(1) If the Court is of the opinion that the defendant is taken by surprise (in a manner likely to be prejudicial to the defendant’s defence) by the calling of prosecution witness:

(a) who has not made any written statement, and of the intention to produce whom the defendant has not had sufficient notice; or

(b) who has made a written statement, but whose written statement has not been made available to the defendant in sufficient time,

the Court may, on the application of the defendant, either adjourn the further hearing of the case or, if the case requires, discharge the assessors from giving a verdict, and postpone the trial.

332016, No. 6 Criminal Procedure

(2) If the Court is of the opinion that any witness who is not called for the prosecution ought to be so called, the Court may:

(a) require the prosecutor to call the witness; or (b) if the witness is not in attendance, make an order to

procure the attendance of the witness; or (c) if it thinks proper, adjourn the hearing until the witness

attends. (3) If, in such case, the Court is sitting with assessors and is of

opinion that it would be conducive to the ends of justice to do so, the Court may, on the application of the defendant, discharge the assessors and postpone the trial.

48. Prosecutor may decline to disclose information-(1) Section 46 does not require a prosecutor to disclose information which the prosecutor would, but for this section, be required to disclose if:

(a) the prosecutor is not in possession of the information requested; or

(b) the information is not recorded; or (c) the disclosure of the information is likely to prejudice

the prevention, investigation or detection of offences; or

(d) the disclosure of the information is likely to endanger the safety of any person; or

(e) the information is - (i) material or communications prepared by

the prosecutor, or communications between persons assisting in the trial of the case and the prosecutor; or

(ii) the information relates to information about undercover police officers; or

(iii) the information is subject to a pre-trial witness anonymity order or a witness anonymity order given under evidence legislation; or

(iv) the information relates to information about witnesses’ addresses; or

(f) the disclosure of the information would be likely to prejudice -

34 Criminal Procedure 2016, No. 6

(i) the security or defence of Samoa or the international relations of the Government; or

(ii) the entrusting of information to the Government on a basis of confidence by the government of any other country or any agency of that government or any international organisation; or

(g) disclosure of the information would be likely to facilitate the commission of another offence; or

(h) disclosure of the information would constitute contempt of Court or contempt of the Legislative Assembly; or

(i) the information could be withheld under any privilege applicable under the rules of evidence; or

(j) disclosure of the information would be contrary to the provisions of any other enactment; or

(k) the information is publicly available and it is reasonably practicable for the defendant to obtain the information from another source; or

(l) the information has previously been made available to the defendant; or

(m) the information does not exist or cannot be found; or (n) the information -

(i) reflects on the credibility of a witness who is not to be called by the prosecutor to give evidence but who may be called by the defendant to give evidence; and

(ii) is not for any other reason relevant. (2) If part only of the information may be withheld, the

prosecutor must make the remainder of the information available if it is possible to protect the withheld information by deletion, summary, or otherwise.

(3) If the prosecutor becomes aware that there has ceased to be any justification for withholding all or part of any information that has been withheld under this Act, the prosecutor must, if the criminal proceedings have not yet been completed, disclose that information to the defendant as soon as is reasonably practicable.

352016, No. 6 Criminal Procedure

49. Court to determine disclosure issues-(1) The defendant may apply to the Court for an order that a particular item of information or type of information in the possession or control of the prosecutor be disclosed on the grounds that:

(a) the defendant is entitled to the information under section 46, and -

(i) the prosecutor failed to disclose the information despite specific request (in writing) from the defendant for the disclosure of the information; or

(ii) the prosecutor refused under section 48 to disclose the information, and none of the reasons described in that section for which information could be withheld applies to the information; or

(b) even though the information may be withheld under this Act, the interests protected by the withholding of that information are outweighed by other considerations that make it desirable, in the public interest, to disclose the information.

(2) If the Court is satisfied, on an application made under subsection (1), that:

(a) the defendant is entitled to the disclosure of any particular item of information or type of information under subsection (1); or

(b) any particular item of information or type of information should be disclosed to the defendant under subsection (1),

the Court may order that the item or type of information be disclosed to the defendant, subject to any conditions that the Court considers appropriate.

(3) When hearing both parties and determining an application under this section, only the presiding Judge may view the information before an order is made pursuant to subsection (2).

(4) An application under subsection (1) must be filed with the Court and served on the prosecutor not less than 15 working days before the date of the trial.

36 Criminal Procedure 2016, No. 6

50. Notice of alibi-(1) If a defendant intends to call evidence in support of an alibi, the defendant must give written notice to the prosecutor of the particulars of the alibi.

(2) The written notice must be given: (a) if the defendant is to be tried in a District Court, within

10 working days of entering a plea of not guilty; (b) if the defendant is to be tried in the Supreme Court,

within 20 working days of entering a plea of not guilty.

(3) The Court may, in the interests of justice and fair trial, dispense with the period in subsection (2).

(4) Without limiting subsection (1): (a) the notice under subsection (1) must include the name

and address of the witness or, if the name and address is not known to the defendant when the notice is given, any matter known by the defendant that might be of material assistance in finding that witness; or

(b) if the name or the address is not included in the notice, the defendant must have, before giving the notice, taken all reasonable steps, and after giving the notice continue to take all reasonable steps, to ensure that the name and address is ascertained; or

(c) if the name or the address is not included in the notice, but the defendant subsequently discovers the name or address or becomes aware of any other matter that might be of material assistance in finding the witness, the defendant must as soon as practicable give written notice of the name, address, or other information, as the case may require; or

(d) if the defendant is notified by the prosecutor that the witness has not been traced by the name or at the address given, the defendant must as soon as practicable give written notice of any other matter known to the defendant that might be of material assistance in finding that witness or, on subsequently becoming aware of any such matter, give written notice of it as soon as practicable.

372016, No. 6 Criminal Procedure

51. Notice of expert evidence-(1) If a defendant proposes to call a person as an expert witness, the defendant must, at least 10 working days before the date fixed for the defendant’s hearing or trial or within any further time that the Court may allow, disclose to the prosecutor:

(a) any brief of evidence to be given, or a report provided by that witness; or

(b) if that brief or the report is not then available, a summary of the evidence to be given and the conclusions of the report to be provided.

(2) If the defendant, under subsection (1)(b), provides only a summary of evidence to be given or conclusions of the report to be presented, the defendant must disclose to the prosecutor the brief of evidence to be given or the report provided by that witness as soon as possible after it becomes available.

PART 6 TRIALS

52. Place of trial - A charge is to be heard and determined in the Court in which the information has been filed, unless an order is made otherwise under this Act.

53. Transfer of trials between District Courts and Supreme Court-(1) A District Court Judge may, on the application of the prosecutor or the defendant or on the Judge’s initiative, order that any information for trial in the District Court or before the Fa’amasino Fesoasoani be transferred to the Supreme Court for trial.

(2) A Judge of the Supreme Court may order that the trial of any information laid in that Court be transferred for hearing and determination in a District Court.

(3) An order may be made: (a) under subsection (1), if the District Court Judge is

satisfied - (i) that a question of law of general or public

importance has arisen or may arise; or

38 Criminal Procedure 2016, No. 6

(ii) that otherwise in the public interest or interests of justice it is desirable that the trial be conducted in the Supreme Court; or

(b) under subsection (2), if the Judge of the Supreme Court is satisfied that -

(i) the information filed within the Supreme Court is within the District Court jurisdiction; or

(ii) the matter is within section 5.

54. Withdrawal of information with leave-(1) Any information laid in or transferred to a District Court may, with leave of that Court, be withdrawn by the informant:

(a) at any time before the information has been determined; or

(b) if the defendant has pleaded guilty, before sentence has been imposed.

(2) Any information or charging document laid in the Supreme Court may be withdrawn by the prosecutor with the leave of a Judge at any time during the hearing.

(3) The withdrawal of charges pursuant to this section does not prevent any further or other proceedings against the defendant for the same offence.

55. Amendment of charges-(1) Subject to subsections (2) to (5), if the defendant appears to answer a charge, the Court may amend the charges in any way at any time during the trial.

(2) At the trial of any person, a Judge may amend the charges pursuant to subsection (1) in a manner that brings the charge into conformity with the evidence offered by the informant or prosecutor.

(3) Amendment under subsection (1) may allow the charges to be amended by:

(a) amending any particulars; or (b) removing or adding or substituting charges; or (c) adding or removing the name of any defendant.

(4) If an amendment is by way of substituting another offence for that charged, then:

392016, No. 6 Criminal Procedure

(a) before the trial is continued, the substituted charge is to be read to the defendant who must be asked to plead to it;

(b) the trial is to proceed as if the defendant had been charged with the substituted offence subject to any order of the Court as to the rehearing of any evidence given in relation to the original charge.

(5) If a charge is amended under subsection (1) and subsection (2) does not apply, the trial is to proceed as if the defendant had been charged on the information or charging document as amended.

(6) In any case, the Court may on the application of the defendant adjourn the hearing if satisfied that an adjournment is required to allow the defendant to meet the charge as amended.

56. Court may prohibit publication-(1) If a Court makes an order, pursuant to Article 9(1) of the Constitution, to exclude the public and representatives of news services from all or any part of any trial, the Court may, in addition to making the order or instead of the order:

(a) make an order to prohibit the publication of any report or account of the whole or any part of the trial; or

(b) make an order to prohibit the publication, in any report relating to the trial, of the name of the defendant or of any other person connected with the trial.

(2) A person must not publish the name of the victim or the alleged victim of a sexual offence in a report or account of the whole or any part of the trial unless the Court is of the opinion that the interest of justice requires publication.

(3) If the publication of a person’s name is prohibited under this section, a person must not publish that person’s name, or any name or particulars likely to lead to the identification of that person.

57. Offence for contravening exclusion order-(1) Without limiting the power of a Court to commit for contempt of court, a person commits an offence who:

40 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) disobeys an order made under Article 9(1) of the Constitution or section 56(1); or

(b) contravenes of section 56(2) or (3). (2) A person convicted of an offence under subsection (1) is

liable to a fine not exceeding 100 penalty units or to imprisonment for a term not exceeding 12 months, or both.

58. Who may conduct proceedings-(1) At the hearing of any charge in a District Court:

(a) if any information has been laid by a constable, any other constable who is a sworn member of the Police may appear and conduct proceedings against the defendant; or

(b) if any information has been laid by an officer of a Ministry, statutory body, or corporation, any other officer of that Ministry, statutory body or corporation may appear and conduct the proceedings against the defendant.

(2) If a private information has been laid, the informant or informant’s lawyer may appear and conduct the proceedings against the defendant.

(3) As an exception to subsection (1), the informant in any case may be represented by a prosecutor from the office of the Attorney-General but not otherwise.

59. Conduct of proceedings in Supreme Court-(1) The trial of any information filed in the Supreme Court by a constable or an officer of a Ministry, statutory body or government corporations is to be conducted by the Attorney-General or a prosecutor employed by the Attorney-General’s Office.

(2) As an exception to subsection (1), the Attorney-General may instruct any other lawyer to conduct the trial if the Attorney- General is of the opinion that it is in the public interest or interests of justice to give the instruction.

(3) In any other case, the Attorney-General may appear and conduct the prosecution, if the Attorney-General is of the opinion that it is in the public interest to do so.

412016, No. 6 Criminal Procedure

60. Presence and custody of defendant during trial-(1) A defendant is entitled to be present in Court during the whole of the defendant’s trial, unless the defendant misconducts himself or herself by so interrupting the trial as to render its continuance in the defendant’s presence impracticable.

(2) A defendant may defend the proceedings personally or be represented by a lawyer.

(3) When the trial of a defendant who was granted bail commences in the Supreme Court, the Court may remand the defendant into custody until the end of the hearing of the trial if:

(a) the defendant is liable on conviction to a sentence of imprisonment or the defendant has been arrested; or

(b) the defendant was late to the hearing of the trial; or (c) the defendant has conducted himself or herself in a

manner that may influence or threaten witnesses.

61. Powers of Court if defendant does not appear-(1) If any summons has been served on the defendant within a reasonable time before the trial, or the defendant has been released on bail to attend personally at the trial, and the informant but not the defendant appears at the trial, the following provisions apply:

(a) if the offence charged is one for which the maximum penalty is more than three (3) months imprisonment, the Court may -

(i) issue a warrant to arrest the defendant and bring the defendant before the court; or

(ii) adjourn the trial to a time and on any conditions as the Court thinks fit, and if the defendant does not appear at the time to which the trial is adjourned, issue a warrant to arrest the defendant and bring the defendant before the court;

(b) if the offence charged is one for which the maximum penalty is a fine or not more than three (3) months imprisonment, the Court may -

(i) proceed with the trial and (if the defendant is convicted) pass sentence; or

(ii) issue a warrant to arrest and bring the defendant before the court; or

42 Criminal Procedure 2016, No. 6

(iii) adjourn the trial to a time and on any conditions as the Court thinks fit.

(2) A person arrested under a warrant issued under subsection (1) must not be released except on bail (and not otherwise) granted by a Judge after hearing from the prosecution.

62. Powers of Court if prosecutor does not appear-(1) If the defendant is in custody or has been released on bail and the prosecutor has not had adequate notice of the trial, the Court must adjourn the trial to a time and place and on any conditions as it thinks fit to enable the prosecutor to appear.

(2) In any other case, the Court may: (a) dismiss the information for want of prosecution, if the

prosecutor does not appear; or (b) adjourn the trial to a time and place and on any

conditions as the Court thinks fit. (3) If the information is dismissed under subsection (2)(a), the

Court may, upon application by the prosecution, grant leave to re- file the information if the Court is satisfied that the prosecutor has a reasonable excuse for non-appearance.

63. Powers of Court when neither party appears-(1) If both parties to the prosecution do not appear at the trial of a charge, the Court may:

(a) dismiss the information; or (b) adjourn the trial to such time and place and on such

conditions as the Court determines. (2) If the information is dismissed under subsection (1)(a), the

information may be re-filed if the Court is satisfied that there are reasonable excuse for non-appearance of the parties.

64. Dismissal of information not a bar-(1) The dismissal of any information under section 62 does not operate as a bar to any further or other proceedings.

(2) The Court may allow the re-filing of information if it is satisfied of any reasonable excuse for non-appearance by either party to the prosecution.

432016, No. 6 Criminal Procedure

PART 7 PLEAS AND MENTALLY IMPAIRED DEFENDANTS

Division 1 - Pleas

65. Plea of guilty by notice to Registrar-(1) A person who is charged with an offence for which the person is not liable on conviction to a sentence of imprisonment may give written notice addressed to the Registrar that he or she pleads guilty, and the Court has same power to deal with the person as if the person had appeared before it and pleaded guilty.

(2) As soon as practicable after receiving the written notice under subsection (1), the Registrar must, in writing, notify the prosecution.

(3) This section does not prevent the issue of a warrant to arrest the defendant.

66. Plea on being charged-(1) Before a charge is gone into: (a) the defendant must be called by name; and (b) the charge must be read to the defendant; and (c) when the Court is satisfied the defendant understands

the charge, the defendant must be asked how the defendant’s pleads.

(2) The defendant may plead: (a) guilty or not guilty; or (b) any special pleas under section 68.

(3) If the defendant is represented by a lawyer, before any charge is gone into:

(a) the defendant must be called by name; and (b) the lawyer for the defendant may advise the Court that

the charge is to be taken as read, and enter a plea on behalf of the defendant.

(4) If the defendant wilfully refuses to plead or will not answer directly, the Court may enter a plea of not guilty.

(5) If the defendant pleads guilty, and the Court is satisfied he or she understands the nature and consequences of his or her plea, the Court may convict the defendant or deal with the defendant in any other manner authorised by law.

44 Criminal Procedure 2016, No. 6

(6) If a plea of guilty is not entered, the trial must be conducted pursuant to this Act.

67. Plea on behalf of corporation-(1) If any information is filed against a corporation for an offence, before the charge is gone into:

(a) the corporation must be called by name; and (b) the charge is to be read to the representative; and (c) when the Court is satisfied the representative

understands it, the representative must be asked how the corporation pleads.

(2) If the corporation either does not appear by a representative or, though it does so appear, fails to enter any plea under subsection (1), the Court must order a plea of not guilty to be entered, and the trial to proceed as if the corporation had entered a plea of not guilty.

(3) A statement signed by a managing director of the corporation, or by any person (by whatever name the person is called) having, or being one of the persons having, the management of the affairs of the corporation, to the effect that the person named in the statement has been appointed as the representative, is admissible as evidence of the person’s appointment.

(4) A representative: (a) need not be appointed under the seal of the corporation;

and (b) is not, by virtue the appointment, qualified to act on

behalf of the corporation before the Court for any other purpose.

68. Special pleas-(1) In addition to a plea of guilty or not guilty, the only other pleas permitted are any of the following pleas:

(a) pleas of previous acquittal; or (b) pleas of previous conviction; or (c) pleas for pardon.

(2) The special pleas: (a) may be pleaded together; and

452016, No. 6 Criminal Procedure

(b) must be disposed of before the defendant is called on to plead further; and

(c) for a trial with assessors, must be disposed of by the Judge without the assessors.

(3) If every special plea is disposed of against the defendant, the defendant must nevertheless be allowed to plead not guilty.

69. Evidence of former trial - In the trial of an issue on a plea of previous acquittal or conviction pursuant to section 70, the following is admissible in evidence to prove or disprove the identity of the charge:

(a) a copy of the entry in the Criminal Record Book; (b) a copy of the information; (c) a copy of any notes made by the Judge or Fa’amasino

Fesoasoani presiding at the former trial, certified by the Registrar.

70. Pleas of previous acquittal and conviction-(1) On the trial of an issue on a plea of previous acquittal or conviction on any charge, Court must order that the information be dismissed, if it appears that the matter on which the defendant was formerly charged is:

(a) the same in whole or in part as that on which it is proposed to the defendant; and

(b) the defendant might on the former trial, having regard to any amendment to the charge that could then reasonably have been made, have been convicted on all of the offences that the defendant may be convicted on the information subject to the special plea.

(2) If it appears to the court, that the defendant could not have been convicted on some offence within the former information that is the subject of the special plea, the Court must order that the defendant must not be convicted on any charge that the defendant could have been convicted of at the former trial, but that the defendant must plea to any other offence charged.

(3) Section 66(2) and (3) applies to this section.

46 Criminal Procedure 2016, No. 6

71. Second accusation-(1) If any information charges substantially the same offence for which the defendant was formerly charged, but adds a statement of intention or circumstances of aggravation tending if proved to increase the punishment, the previous acquittal or conviction bars the information.

(2) A previous acquittal or conviction on any information charging murder, manslaughter or infanticide bars any second information for the same homicide charging it as anyone of those charges.

(3) On the trial of an issue on a plea pursuant to section 70 to an information charging murder, manslaughter or infanticide the Court must direct that the defendant plead over if it appears that:

(a) the former trial was for an offence against the person alleged now to have been killed; and

(b) the death of that person is now alleged to have been caused by the offence previously charged; but

(c) the death happened after the trial on which the defendant was acquitted or convicted.

72. Application to vacate guilty plea-(1) A plea of guilty may, by leave of the Court, be vacated at any time before the defendant has been sentenced or otherwise dealt with.

(2) No guilty plea may be vacated unless the Court is satisfied that:

(a) the defendant has not really pleaded guilty; or (b) there has been some mistake; or (c) there was a clear defence.

(3) Subsection (2) is subject to the overriding discretion of the Court to act in the interests of justice.

Division 2 - Mentally Impaired Defendants

73. Interpretation - In this Part: “intellectual disability” A person has an intellectual disability if

the person has a permanent impairment of the mind to an extent that results: (a) in a significantly low general intelligence; and (b) a demonstrable inability to lead an independent life.

472016, No. 6 Criminal Procedure

“specialist nurse” means a specialist nurse registered under the Nursing and Midwifery Act 2007 who specialises in the field of mental health;

“unfit to stand trial”, for a defendant: (a) means a defendant who is unable, due to mental

impairment or intellectual disability, to conduct a defence, or to instruct a lawyer to do so; and

(b) includes a defendant who, due to mental impairment, is unable -

(i) to plead; and (ii) to understand the nature, purposes or

possible consequences of the proceedings to the extent necessary to conduct a defence or instruct a lawyer for that purpose.

74. When finding of unfitness to stand trial may be made - Subject to section 75, a Court may make a finding under this Part that a defendant is unfit to stand trial:

(a) before or during the taking of plea by the defendant; or (b) at any stage after the commencement of the proceedings

and until all the evidence is concluded.

75. Postponement of hearing, etc. - If the Court has sufficient information on the condition as to whether or not a defendant is fit to stand trial, the hearing, trial or other proceeding relating to the defendant is to be postponed pending the final determination as to whether or not the defendant is fit to stand trial.

76. Determining whether defendant is fit to stand trial-(1) The Court must have on record an opinion from two (2) medical practitioners or one (1) medical practitioner and one (1) specialist nurse that the defendant is mentally impaired or has an intellectual disability before subsection (2) applies.

(2) If the Court is satisfied on the evidence given under subsection (1) that the defendant is mentally impaired, the Court must record a finding to that effect, and:

(a) give each party an opportunity to be heard and to present evidence as to whether the defendant is unfit to stand trial; and

48 Criminal Procedure 2016, No. 6

(b) find whether or not the defendant is unfit to stand trial; and

(c) record the finding made under paragraph (b). (3) The standard of proof required for a finding under

subsection (2) is the balance of probabilities. (4) If the Court records a finding under subsection (2) that the

defendant is fit to stand trial, the Court must commence or continue the hearing or trial, or commit the defendant for trial, as the case may require.

77. Appeal to the Supreme Court-(1) If a finding has been made under section 76 for a trial to be held in a Court as to whether the defendant is unfit to stand trial, the prosecutor or the defendant may appeal against that finding to the Supreme Court.

(2) Divisions 1 to 3 of Parts 12 apply, with necessary modifications, to an appeal under subsection (1).

78. Detention of defendants found unfit to plead etc.-(1) When the Court has sufficient information on the condition of a defendant found unfit to stand trial or acquitted on account of his or her insanity, the Court must:

(a) consider all the circumstances of the case; and (b) consider the evidence of one (1) or more health care

professionals (within the meaning under the Mental Health Act 2007), as to whether the detention of the defendant, in accordance with one of the orders specified in paragraph (c), is necessary; and

(c) if it is satisfied that the making of the order is necessary in the interests of the public or any person or class of person who may be affected by the court’s decision, make an order that the defendant be -

(i) detained as if an “Inpatient Treatment Order” had been made under Part V of the Mental Health Act 2007; or

(ii) released, as if a Community Treatment Order had been made under Part IV of the Mental Health Act 2007.

492016, No. 6 Criminal Procedure

(2) As an exception to the Mental Health Act 2007, no person subject to an order made under subsection (1)(c) is to be released, on leave or discharged from any institution, without an order of the Court that made the order detaining that person.

79. Finding of insanity-(1) If, at a hearing or trial, the defendant gives evidence as to the defendant’s insanity and the assessors or (if there is no assessor) the Judge finds the defendant not guilty on account of his or her insanity, the Judge must record that finding.

(2) Before or at a hearing or trial, the Judge must record a finding that the defendant is not guilty on account of his or her insanity if:

(a) the defendant indicates that he or she intends to raise the defence of insanity; and

(b) the prosecution agrees that the only reasonable verdict is not guilty on account of insanity; and

(c) the Judge is satisfied, on the basis of expert evidence, that the defendant was insane within the meaning of section 13 of the Crimes Act 2013 at the time of the commission of the offence.

(3) If, at a trial before a Judge and assessors, the defendant gives evidence as to his or her insanity and the assessors find the defendant not guilty, the Judge must ask the assessors whether or not they have acquitted the defendant on account of his or her insanity.

80. Appeal against acquittal on account of insanity-(1) A defendant who is acquitted on account of his or her insanity may appeal against the verdict or decision, and, for the purposes of the appeal:

(a) the verdict or decision is to be regarded as a conviction; and

(b) the provisions of this Act relating to appeals against conviction, so far as they are applicable and with any necessary modifications, apply to the appeal.

(2) The Court may:

50 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) allow the appeal, and direct that a verdict of acquittal or a decision to dismiss the information be substituted for the verdict or decision given at the trial or hearing;

(b) dismiss the appeal; (c) exercise a power, whether to direct a new trial or a

rehearing or otherwise, that it could have exercised if the appeal were an appeal against conviction.

(3) If the Court thinks that (except for the appellant’s insanity) the proper verdict or decision would have been that the appellant was guilty of an offence other than the offence charged, the court:

(a) may not allow the appeal merely because the appellant ought to have been acquitted of the offence charged; and

(b) may direct that the other offence be substituted for the offence charged.

(4) If, on the appeal under this section, the appellate Court is satisfied that:

(a) the finding of insanity ought not to stand; and (b) in the absence of that finding, the proper verdict or

decision would have been that the appellant was guilty of an offence (whether of the offence charged or any other offence of which the appellant could have been found guilty at the trial or hearing),

the appellate court - (i) must substitute, for the verdict or

decision given, a verdict of guilty of the offence or a conviction for the offence; and

(ii) may exercise a power in relation to the appellant (such as sentencing the appellant) that is available to the Court where the verdict or decision appealed against was given.

(5) Unless the appellate Court otherwise directs, the term of any sentence of imprisonment passed by it under subsection (4) begins to run as if passed on the date on which the verdict or decision appealed against was given.

512016, No. 6 Criminal Procedure

PART 8 WITNESSES

81. Summons for attendance of witnesses-(1) The informant or defendant may, at any time, obtain from a Judge, Fa’amasino Fesoasoani or Registrar a summons calling on any person to appear as a witness at the hearing of a charge.

(2) Any summons obtained under subsection (1): (a) may require the person summoned to bring with him or

her and to produce at the hearing any books, documents, papers, writings, maps, photographs, films and recordings, as may be mentioned in the summons; or

(b) calling on a person to appear as a witness must - (i) be served under Division 1 of Part 5 on

that person, as if references in that Part to the defendant were references to the person called upon to appear; and

(ii) be served by a constable or officer of the Court (not being a prosecutor), by a party or the party’s lawyer, or by any person authorised by a party or the party’s lawyer to serve the summons.

82. Warrant to arrest witness-(1) This section applies whether or not any summons has been issued or served.

(2) If a Judge or Fa’amasino Fesoasoani has sufficient grounds to believe that a person, whose evidence at the hearing is required by the informant or the defendant, will not attend to give evidence without being compelled to do so, he or she may issue a warrant for the attendance of that person at the hearing.

(3) If at the hearing of any charge, a person summonsed as a witness under this Act fails to appear and has no reasonable excuse for his or her failure, the Court may, if satisfied that the summons was duly served on the person, issue a warrant for the appearance of that person.

52 Criminal Procedure 2016, No. 6

(4) Division 1 of Part 4 applies to any warrant issued under this section, as if references in that Division to the defendant were references to the person whose attendance or appearance is required.

83. Penalty for failing to comply with witness summons-(1) A person summonsed under this Act to appear as a witness at a hearing who refuses or neglects without just excuse to appear or to produce any books, documents, papers, writings, maps, photographs, films or recordings required by the summons to be produced commits an offence.

(2) A person convicted of an offence under subsection (1) is liable on conviction to a fine not exceeding 100 penalty units or to imprisonment for a term not exceeding 12 months, or both.

(3) This section does not affect any power of the Court to commit for contempt of court.

84. Witness refusing to give evidence may be imprisoned- (1) Subject to Article 9(5) of the Constitution, a person present in a Court at the hearing of any charge, whether the person has been summoned to give evidence or not, may be required to give evidence.

(2) If a person, without offering any reasonable excuse: (a) refuses to give evidence when required; or (b) refuses to be sworn; or (c) having been sworn, refuses to answer any questions

concerning the charge as are then put to the person, the Court may -

(i) order that, unless the person sooner consents to give evidence or to be sworn or to answer the questions put to the person, the person be detained in custody for a period not exceeding seven (7) consecutive days; and

(ii) issue a warrant for the person’s arrest and detention pursuant to the order.

(3) If the person so detained, on being brought up at the adjourned hearing, again refuses to give evidence or to be sworn or, having been sworn, to answer the questions put to him, the

532016, No. 6 Criminal Procedure

court, if it thinks fit, may again direct the witness to be detained in custody for the like period, and so again from time to time until the person consents to give evidence or to be sworn or to answer the questions.

(4) Subsections (2) and (3) do not apply to a Court presided over by a Fa’amasino Fesoasoani unless that Court has an extended jurisdiction under section 18 of the District Courts Act 1969.

(5) This section does not affect any power of the Court to commit for contempt of court.

85. Witnesses may be excluded-(1) A Court may, if it thinks fit, of its own motion or at the request of any party at any time during the hearing, order all or any witnesses other than a witness who has given or is giving his or her evidence to leave the courtroom and to remain out of hearing but within call until required to give evidence.

(2) A witness who has given evidence must not leave the courtroom except with the permission of the court.

(3) A witness who contravenes subsection (2) commits an offence and is liable on conviction to a fine not exceeding 100 penalty units.

PART 9 CONDUCT OF TRIAL, ADJOURNMENTS AND BAIL

Division 1 - Conduct of Trial

86. Admissions - The defence may, at any time before or during trial, admit in writing or admit in Court any fact alleged against the defendant.

87. Evidence-(1) Upon the trial of the defendant: (a) the prosecution may open the prosecution case and,

after any opening, is entitled to call any witnesses as he or she thinks fit; and

(b) the defendant, whether he or she is defended by a lawyer or not, may, at the end of the case for the

54 Criminal Procedure 2016, No. 6

prosecution, open his or her case, and, after any opening, is entitled to call any witnesses as he or she thinks fit.

(2) Without limiting subsection (1), the Court may give a defendant leave to make an opening statement, after any opening by the prosecution and before any evidence is adduced, for the purposes only of identifying the issue or issues at the trial.

(3) An opening statement made under subsection (2) does not affect the rights of the defendant to raise any other issue at the trial.

(4) When all the evidence (including any evidence given on cross-examination, re-examination, or in rebuttal) is concluded:

(a) the prosecution may make a closing address to the court; and

(b) after any closing address on behalf of the prosecution, the defendant or defendant’s lawyer may make a closing address, and the prosecution has no right of reply to the defence closing address,

however, if the defendant is not represented by a lawyer, the prosecution does not have any right to make a closing address except with leave of the Court.

88. Unrepresented defendant-(1) If a defendant, who is not defended by a lawyer, pleads not guilty, the Court must, before any evidence for the prosecution is heard, and when the Court is satisfied that the defendant fully understands the nature and consequence of the charge, caution the defendant, either orally or in a written statement, in a language which the defendant understands, in the following words, or in words to the like effect, that is to say:

At the end of the evidence-in-chief given by each prosecution witness, you may cross-examine the witness if

you wish. When all the evidence against you has been

heard you will be asked whether you wish to give evidence

yourself or to call witnesses. You are not obliged to give or

call evidence, but, if you do, that evidence will be subject

552016, No. 6 Criminal Procedure

to cross-examination by the prosecution and may be used

against you. You should consider in particular whether

evidence which you can give is relevant and will assist you

in your defence”.

(2) When the evidence for the prosecution has been heard against a defendant who is not defended by a lawyer, the Court must ask the defendant whether the defendant wishes to give or call evidence.

89. Evidence on oath or affirmation - A witness at the trial of any charge must be examined on oath or affirmation.

90. Attempt proved when crime is charged - If the commission of the crime charged is not proved, but the evidence establishes an attempt to commit the crime, the defendant may be convicted of the attempt.

91. Crime proved when attempt is charged-(1) If an attempt to commit a crime is charged, but the evidence establishes the commission of the full crime, the defendant may be convicted of the attempt.

(2) After a conviction for that attempt, the defendant is not liable to be tried again for the crime which he was charged with attempting to commit.

92. Part of charge proved-(1) A charge is deemed divisible; and if the commission of the offence charged, as described in the enactment creating the offence or as charged in the count, includes the commission of any other offence, the defendant may be convicted of:

(a) any offence so included which is proved, although the whole crime charged is not proved; or

(b) an attempt to commit any offence so included. (2) On a count charging murder, the assessors may:

(a) pursuant to section 90, find the defendant guilty of an attempt to commit murder; or

(b) if the evidence proves manslaughter but does not prove murder, find the defendant guilty of manslaughter.

56 Criminal Procedure 2016, No. 6

93. Variance and amendment-(1) If on the trial of an information there appears to be a variance between the proof and the charge in the information either as filed or as amended, or as it would have been if amended in conformity with any further particulars, the Court before which the case is tried, or the appellate court, may amend the information, or any charge in it, in accordance with the evidence.

(2) If the Court is of the opinion that the defendant has not been misled or prejudiced in the defendant’s defence by the variance, the Court must make the amendment.

(3) If it appears that: (a) the charge has been laid under an enactment other than

that cited in the information; or (b) there is in the information or in a charge in the

information, any omission to state, or a defective statement of anything requisite to constitute the crime; or to negative any exception that ought to be negatived, but that the matter omitted is proved by the evidence,

the Court before which the trial takes place, or the appeal court, if of opinion that the defendant has not been misled or prejudiced in the defendant’s defence by the error or omission, must amend the information or charge as may be necessary.

(4) In any such case, the trial or the appeal may then proceed in all respects as if the information or charge had been originally framed as amended.

(5) If the Court is of opinion that the defendant has been misled or prejudiced in the defendant’s defence by any variance, error, omission, or defective statement as specified under this section, but that the effect of the defendant being misled or prejudiced might be removed by adjourning or postponing the trial, the Court may in its discretion make the amendment and adjourn the trial to a future day in the same sittings, or discharge any assessors and postpone the trial to the next sittings of the court, on any terms as it thinks just.

(6) If an appellate Court amends any information or charge under this section, it may in its discretion, in making the amendment:

(a) affirm the sentence; or

572016, No. 6 Criminal Procedure

(b) quash the sentence passed and pass any other sentence warranted in law (whether more or less severe) in substitution for the original sentence; or

(c) vary the sentence or any part of it or any condition imposed in it; or

(d) direct a new trial; or (e) make any order as justice requires.

(7) In determining whether the defendant has been misled or prejudiced in the defendant’s defence, the Court must consider all of the evidence adduced, as well as the other circumstances of the case.

(8) The decision as to making or refusing to make an amendment is deemed a question for the court, and that decision may be reserved for the Court of Appeal, or may be brought on appeal before the Court of Appeal, in the same manner as any other decision on a point of law.

Division 2 - Adjournments

94. Power to adjourn hearing-(1) A Court may adjourn the hearing of a charge to a specified time and place.

(2) If a Court at that place by reason of its constitution has no jurisdiction to hear the charge, the Court may adjourn the hearing to a specified time and place.

95. Powers on adjournment - When: (a) a defendant who has been arrested or detained under a

law is brought before a Court or a remanding officer for the purposes of bail; or

(b) a hearing is adjourned and the defendant is liable on conviction to a sentence of imprisonment,

the defendant may be released at large or on bail or remanded in custody.

96. Power to adjourn for inquiries after conviction-(1) A Court may adjourn the hearing after the defendant has been convicted and before the defendant has been sentenced or

58 Criminal Procedure 2016, No. 6

otherwise dealt with, for the purpose of enabling inquiries to be made or of determining the most suitable method of dealing with his or her case.

(2) When a hearing is adjourned under subsection (1), a Judge or Fa’amasino Fesoasoani having jurisdiction to deal with offences of the same kind (whether or not he or she is the Judge or Fa’amasino Fesoasoani before whom the charge was heard) may, after inquiry into the circumstances of the offence, sentence or otherwise deal with the defendant for the offence to which the adjournment relates.

97. Removal of trial on question of law-(1) If a question of law arises on the trial of a person in a Court presided over by a Fa’amasino Fesoasoani, the trial must (whether or not an application has been made by either party) be transferred for trial before a Judge of the District Court.

(2) If a trial is transferred under subsection (1), the proceeding must continue, except as the Judge otherwise orders, as if the information and any order made on it had been always before a Judge.

Division 3 - Bail

98. Rules as to granting bail-(1) A defendant is bailable as of right who is charged with an offence that is not punishable by imprisonment.

(2) A defendant is bailable as of right who is charged with an offence for which the maximum punishment is less than three (3) years’ imprisonment, unless the offence is one that relates to assault on a child, or by a male on a female.

(3) Despite anything in this section, a defendant who is charged with an offence punishable by imprisonment is not bailable as of right if the defendant has been previously convicted of an offence punishable by imprisonment.

(4) A defendant charged with an offence and is not bailable as of right is bailable at the discretion of the Court unless the Court is satisfied that there is just cause for the defendant to be remanded in custody.

592016, No. 6 Criminal Procedure

99. Factors relevant to decision as to bail - In considering whether there is just cause for the defendant to be remanded in custody or for continued detention, a Court must take into account the following:

(a) whether there is a risk that the defendant may fail to appear in Court on the date to which the defendant has been remanded;

(b) whether there is a risk that the defendant may interfere with witnesses or evidence;

(c) any previous conviction on an offence of a similar nature;

(d) whether there is a risk that the defendant may offend while on bail;

(e) the seriousness of the punishment to which the defendant is liable, and the severity of the punishment that is likely to be imposed;

(f) the character and past character or behaviour, in particular proven criminal behaviour of the defendant;

(g) whether the defendant has a history of offending while on bail, or breaching Court orders including other orders imposing bail conditions;

(h) the nature of the offence with which the defendant is charged, and whether it is a grave or less serious one of its kind;

(i) the strength of the evidence and the probability of conviction or otherwise;

(j) the seriousness of the punishment to which the defendant is liable, and the severity of the punishment that is likely to be imposed;

(k) any other matter that is relevant in the particular circumstances.

100. Restriction on release on bail - A defendant who is charged with treason or espionage must not be released on bail other than by order of a Supreme Court Judge.

60 Criminal Procedure 2016, No. 6

101. Restriction on bail where certain previous convictions- (1) This section applies to a defendant aged 18 years or over who:

(a) has one (1) or more previous convictions for an offence under paragraph (b) (whether those convictions were for the same offence or for different specified offences under that paragraph); and

(b) is charged with any of the following offences under the Crimes Act 2013 -

(i) sexual violation under section 52 or 53; (ii) murder; (iii) attempted murder; (iv) manslaughter; (v) any crimes against a person under any of

sections 118 to 122; (vi) using any firearm against law

enforcement officer, etc under section 127; (vii) commission of a crime with firearm

under section 130; (viii) robbery and burglary under sections

174 to 177. (2) A defendant to whom this section applies must not be

granted bail or allowed to go at large except: (a) by order of a Judge of the Supreme Court or of the

District Court; and (b) the defendant satisfies the Judge that bail or remand at

large should be granted. (3) Without limiting subsection (2)(b), the defendant must, in

particular, satisfy the Judge on the balance of probabilities that the defendant will not, while on bail or at large, commit any offence involving violence against, or danger to the safety of, any other person.

(4) In deciding whether or not to grant bail to a defendant to whom this section applies or allow the defendant to go at large, the Judge must take into account, as primary considerations, the need to protect:

(a) the safety of the public; or (b) if appropriate, the safety of the victim or victims of the

alleged offending.

612016, No. 6 Criminal Procedure

102. Bail allowable for narcotic offending only by order-(1) A defendant who is charged with or convicted of a narcotic offence may be granted bail:

(a) if the defendant does not have a previous conviction for a narcotic offence, by order of a Registrar; or

(b) in any other case, by order of a Judge. (2) A defendant who is charged with or convicted of a narcotic

offence may be granted bail only under subsection (1).

103. Bail pending sentence-(1) If a defendant is found guilty or if a defendant pleads guilty, the Court may not grant bail unless it is satisfied on the balance of probabilities that it would be in the interests of justice in the particular case to do so.

(2) The onus is on the defendant to show cause why bail should be granted.

(3) When considering the interests of justice under subsection (1), the Court may, instead of the considerations in section 99, take into account the following considerations:

(a) whether the defendant is likely to receive a sentence of imprisonment;

(b) the likely length of time that will pass before the defendant is sentenced;

(c) any other consideration that the Court considers relevant.

(4) If the defendant is unlikely to receive a sentence of imprisonment, this must count against the defendant being remanded in custody.

104. Defendant may seek bail-(1) A defendant who is bailable as of right must, if the defendant so requests, be brought before a Court for the purpose of making an application for bail if:

(a) the defendant has been remanded in custody under section 95; and

(b) the defendant did not make application for bail under this Act at the time of the remand.

(2) The application may be granted as if it were an application made at the time at which the defendant was remanded.

62 Criminal Procedure 2016, No. 6

(3) If bail is granted under this section, the particulars required to be certified by the District Court or Registrar under section 108(b) must be:

(a) certified in writing by the Court granting bail; and (b) forwarded to the office-in-charge of the prison in which

the defendant is detained under the remand warrant.

105. Evidence in bail hearing-(1) When hearing an application for bail, a Court may receive as evidence any statement, document, information, or matter that it considers relevant, whether or not it would be otherwise admissible in a court.

(2) As an exception to subsection (1), when considering the matter described in section 99:

(a) the Court may only consider a statement, document, information, or matter that would be admissible in a Court if made by the appropriate person or given or produced in proper form; but

(b) for the purpose of the bail hearing, it does not matter whether the evidence -

(i) is given or produced by the appropriate person or given or produced in sworn or unsworn form; or

(ii) is otherwise given or produced in a form in which it would be admissible in a court.

106. Conditions of bail-(1) Subject to section 109, if a defendant is granted bail, the defendant must be released on condition that the defendant attend personally:

(a) at the time and place at which the hearing is adjourned; or

(b) at the time and place to which, during the course of the proceedings, the hearing may from time to time be adjourned.

(2) The Court or remand officer may impose, as a further condition of the defendant’s release, a condition that the defendant report to the Police at the time or times and at the place or places that the Court or remand officer orders.

632016, No. 6 Criminal Procedure

(3) Whether or not the Court or remand officer imposes a condition under subsection (2), the Court or remand officer may impose any other condition that the Court or remand officer considers reasonably necessary to ensure that the defendant:

(a) appears in Court on the date to which the defendant has been remanded; and

(b) does not interfere with any witness or any evidence against the defendant; and

(c) does not commit any offence while on bail; and (d) for the protection of the community.

(4) The Court or remand officer may require, as a further condition of the defendant’s release, the deposit of any sum or the entering into of any obligation in the nature of a bond, guarantee, or surety, whether by the defendant or any other person.

107. Calling up of bail-bond, guarantee or surety-(1) A person who has obtained an order requiring any other person to enter into a bond, guarantee, or surety under this section may apply to the Court for an order calling up the bond, guarantee or surety on the ground that the defendant has failed to keep the condition of his or her release.

(2) When an application is filed under subsection (1), the Registrar must:

(a) fix a time and place for hearing of the application; and (b) not less than five (5) working days before the time

fixed, cause to be served on any person bound by the bond, surety or guarantee a notice of the time and place so fixed.

(3) If on the hearing of any application made under subsection (1), it is proved to the satisfaction of the Court that the condition of the release has not been kept, the Court may make an order to call up the bond, surety or guarantee to such an amount as it thinks fit.

(4) Any amount ordered under this section is recoverable as if it were a fine.

64 Criminal Procedure 2016, No. 6

108. Warrant for detention - If the defendant is released on bail under section 95, a Court or Registrar may, and must if the defendant is not released within the period specified in section 109(3)(a):

(a) issue a warrant for the detention of the defendant in custody for the period of the adjournment; and

(b) certify on the back of the warrant the fact that the Court or Registrar has granted the defendant bail, and the condition or conditions imposed.

Division 4 - Procedure following Grant of Bail

109. Release of defendant granted bail-(1) If a defendant is granted bail, the Registrar must prepare a notice of bail setting out the conditions of bail imposed by or under section 106.

(2) The Registrar must: (a) give the notice of bail to the defendant; and (b) be satisfied that the defendant understands the

conditions of bail; and (c) require the defendant to sign the notice of bail.

(3) If a defendant is granted bail, the Court or Registrar may direct that the defendant be detained in the custody of the court:

(a) for such time, not exceeding two (2) hours, as may be necessary to enable the notice of bail to be prepared and signed; and

(b) if, within the period of two (2) hours, the defendant is not released (whether by reason of having refused to sign the notice of bail or for any other reason), for such time as may be necessary to enable a warrant for detention to be issued under section 108.

(4) If bail is granted to a defendant who has been remanded in custody and is in custody only under the warrant issued in respect of the remand, the defendant must be released from custody as soon as is reasonably practicable after the defendant has signed the notice of bail.

(5) A copy of the notice of bail must be given to the defendant on his or her release or as soon as practicable after that.

652016, No. 6 Criminal Procedure

110. Warrant of deliverance-(1) Subject to subsection (3), if a warrant for detention has been issued under section 108, a warrant of deliverance must be issued and sent to the prison officer-in- charge of the prison in which the defendant is detained.

(2) The warrant of deliverance may be issued by a Judge or Registrar on being satisfied that the defendant is entitled to be released and that the requirements of section 109 have been met.

(3) No warrant of deliverance need be issued if the Registrar before whom the defendant signs the notice of bail endorses on the remand a certificate that the defendant has signed the notice of bail, and that the defendant is accordingly entitled to be released.

111. Variation of conditions of bail-(1) If the defendant has been granted bail, the Court may, on the application of the defendant or the informant, make an order varying or revoking any condition of bail or substituting or imposing any other condition of bail.

(2) A Registrar may exercise the power conferred by subsection (1) to make an order if:

(a) the informant does not object; and (b) the offence with which the defendant has been charged -

(i) is not punishable by imprisonment; or (ii) is punishable by a term of imprisonment

of not more than seven (7) years. (3) If a Court or remand officer has, in granting bail to any

defendant, imposed the condition that the defendant report to the Police at such time or times and at such place or places as the Court or Registrar orders, any Registrar may, on the application of the defendant, make an order varying the time or times or the place or places at which the defendant is required to so report.

(4) If a Court or remand officer varies or revokes any condition of bail or substitutes or imposes any other condition of bail under subsection (1), the Registrar must:

(a) as soon as is reasonably practicable prepare a new notice of bail setting out the conditions of bail as amended (if any); and

(b) be satisfied that the defendant understands the conditions of bail; and

(c) require the defendant to sign the notice of bail.

66 Criminal Procedure 2016, No. 6

(5) If, in any case to which subsection (4) applies, the defendant fails without reasonable excuse to attend at the time and place required, or fails to sign a fresh notice of bail, a Judge or Registrar may issue a warrant for the arrest of the defendant.

(6) If a bail-bond has been entered into that requires sureties, the bond continues in force and the order does not take effect until the sureties to the bail-bond have consented in writing to the order or a new bail-bond is entered into complying with the order.

112. Defendant on bail may be arrested without warrant in certain circumstances-(1) A constable may arrest without warrant a defendant who has been released on bail if the constable believes on reasonable grounds that:

(a) the defendant has absconded or is about to abscond for the purpose of evading justice; or

(b) the defendant has contravened or failed to comply with any condition of bail.

(2) A defendant who is arrested under subsection (1) must be brought before the Court as soon as possible.

(3) In any such case, the Court must reconsider the question of bail, if it is satisfied that the defendant had absconded or was about to abscond or has contravened or failed to comply with any condition of bail.

(4) After a defendant has been arrested under subsection (1), the defendant cannot be bailed as of right.

(5) Nothing in this section prevents a constable from seeking a warrant to arrest a defendant under section 113.

113. Warrant to arrest defendant absconding or breaching bail condition or who fails to answer bail-(1) The Court or a Registrar may issue a warrant for the arrest of a defendant if:

(a) the Court or Registrar is satisfied by evidence on oath that -

(i) the defendant has absconded or is about to abscond for the purpose of evading justice; or

(ii) the defendant has contravened or failed to comply with any condition of bail; or

672016, No. 6 Criminal Procedure

(b) the defendant - (i) does not attend personally at the time and

place specified in the notice of bail or, as the case may be, the bail bond; or

(ii) does not attend personally at any time and place to which during the course of the proceedings the hearing has been adjourned.

(2) A warrant to arrest a defendant under this section: (a) must be directed to a constable by name or generally to

all constables; and (b) may be executed by any constable.

(3) For the purpose of executing a warrant issued under this section, the constable executing it may at any time enter on to any premises, by force if necessary, if the constable has reasonable grounds to believe that the defendant against whom it is issued is on those premises.

(4) The constable executing the warrant must: (a) have the warrant with him or her; and (b) produce it on initial entry and, if requested, at any

subsequent time; and (c) if the constable is not in uniform, produce evidence that

he or she is a constable. (5) If a defendant is arrested under a warrant issued under this

section, section 112(2) to (4) applies as if the defendant had been arrested under section 112(1).

114. Failure to answer bail-(1) A defendant commits an offence if the defendant, having been released on bail:

(a) fails without reasonable excuse to attend personally at the time and the Court specified in the notice of bail; or

(b) fails without reasonable excuse to attend personally at any time and place to which during the course of the proceedings the hearing has been adjourned; or

(c) fails to comply with any of the conditions of bail. (2) A defendant convicted for an offence under subsection (1)

is liable to a fine not exceeding 200 penalty units or to imprisonment for a term not exceeding 12 months, or both.

68 Criminal Procedure 2016, No. 6

Division 5 - Bail relating to Appeals

115. Bail pending appeal-(1) If a person is in custody under a conviction and is appealing the conviction or sentence, or both, the Court or appellate Court must not grant bail unless it is satisfied on the balance of probabilities that it would be in the interests of justice in the particular case to do so.

(2) The onus is on the appellant to show cause why bail should be granted.

(3) When considering the interests of justice under subsection (1) the Court or appellate Court may, instead of the considerations in section 99, take into account the following considerations:

(a) the apparent strength of the grounds of appeal; (b) the length of the sentence that has been imposed on the

appellant; (c) the likely length of time that will pass before the appeal

is heard; (d) any other consideration that the Court considers

relevant. (4) The time during which an appellant is released on bail

pending the determination of the appeal is not counted as part of any term of detention under the appellant’s sentence, whether it is the sentence passed by the Court from which the appeal is brought or the sentence passed or varied by the Court of Appeal.

(5) If a case is stated to the Court of Appeal, this section applies to a person for whose conviction the case is stated as it applies to an appellant.

116. Appeals from decision of District Courts relating to bail-(1) If a District Court Judge, Fa’amasino Fesoasoani or remand officer refuses to grant bail to a defendant (whether before or after conviction), the defendant may appeal to the Supreme Court against that refusal.

(2) If a District Court Judge, Fa’amasino Fesoasoani or remand officer grants bail to a defendant (whether before or after conviction), the informant may appeal to the Supreme Court against that decision.

(3) If, for any grant of bail to a defendant (whether before or after conviction):

692016, No. 6 Criminal Procedure

(a) a District Court Judge, Fa’amasino Fesoasoani or a remand officer has imposed any condition of bail, or has refused to impose any condition of bail, or any particular condition of bail; or

(b) a District Court Judge, Fa’amasino Fesoasoani or remand officer has, on an application made under section 111, made an order varying or revoking any condition of bail or substituting or imposing any other condition of bail, or has refused to make the variation or revocation order,

the defendant or the informant may appeal to the Supreme Court against the imposition of that condition of bail or, as the case may be, against that refusal or against the decision in respect of that application.

(4) For the purposes of an appeal under this section, the failure of a District Court Judge or Fa’amasino Fesoasoani or Remand Officer to impose any condition of bail, or any particular condition of bail, on any occasion on which the condition could lawfully have been imposed is treated to be a refusal to impose the condition.

(5) An appeal under this section is by way of rehearing.

117. Execution of Supreme Court bail decisions-(1) If, on an appeal under section 116, the Supreme Court determines that bail should not be granted or should not be continued, a warrant for the detention of the defendant in custody must be issued out of the Supreme Court and signed by a Judge.

(2) The person who executes the warrant must ensure that a copy of the notice of the result of the appeal is given to the defendant when the warrant is executed or as soon as practicable after the warrant is executed.

(3) If, on an appeal for any condition of bail, the Supreme Court varies or revokes the condition of bail or substitutes or imposes any other condition of bail, the following provisions apply:

(a) if the defendant is present at the Supreme Court, the Registrar of the Supreme Court must -

70 Criminal Procedure 2016, No. 6

(i) as soon as is reasonably practicable, prepare a new notice of bail setting out the conditions of bail as amended (if any); and

(ii) be satisfied that the defendant understands the conditions of bail; and

(iii) require the defendant to sign the notice of bail; and

(b) if the defendant is not present at the Supreme Court, the Registrar of the District Court appealed from must send written notice to the defendant requiring the defendant to attend at a specified time and place for the execution of a fresh notice of bail containing the conditions (if any) required to give effect to the Supreme Court’s decision.

(4) If, in any case to which subsection (3) applies, the defendant fails without reasonable excuse to attend at the time and place required, or fails to enter into a fresh notice of bail, the Registrar of the District Court appealed from must refer the matter to a District Court Judge who may issue a warrant for the arrest of the defendant.

118. Hearing and granting of bail to appellant and custody pending appeal-(1) The bail application of an appellant must be heard and determined by the Judge who presided at the trial in the Court below or if the presiding Judge is not available, by another Judge.

(2) If an appellant is granted bail, the appellant must, if the appellant is in custody only under the conviction to which the appeal relates, be released from custody on entering into a bond before a remanding officer in any sum and with or without a surety or sureties as the Judge directs, subject to the condition that the appellant attend personally at the Supreme Court or Court of Appeal on the day on which the appeal is to be heard and on any day to which the hearing may be from time to time adjourned.

(3) The time during which an appellant is on bail is not included as part of the appellant’s term of imprisonment.

(4) If a case is stated under this Part, this section applies to a person for whose conviction the case is stated as it applies to an appellant.

712016, No. 6 Criminal Procedure

(5) For the purposes of this Part, an appellant: (a) is treated not to be in custody only under the conviction

to which the appeal relates if a direction has been given that another sentence or term of imprisonment is to follow the sentence imposed on that conviction; and

(b) has not appealed against the conviction for which that other sentence or term was imposed.

119. Warrant to arrest appellant who has absconded or is about to abscond while on bail-(1) If:

(a) an appellant is released on bail; and (b) a remanding officer is satisfied on the oath of the

respondent or of any surety or on the oath of some person on behalf of the respondent or any surety, that the appellant -

(i) has absconded; or (ii) is about to abscond for the purpose of

evading justice, the remanding officer may issue a warrant to arrest and bring the appellant before a Judge.

(2) When the appellant is arrested pursuant to the warrant, a Judge, on being satisfied that the appellant had absconded or was about to abscond, may commit the appellant to a prison until the hearing.

120. Surrender of appellant released on bail and discharge of surety-(1) An appellant who has been released from custody on bail pending the hearing of the appellant’s appeal may:

(a) surrender himself or herself; and (b) apply to a Judge for the discharge of the bail-bond.

(2) A surety for an appellant released under subsection (1) may apply to a Judge to be discharged from the surety’s obligation under the bail-bond.

(3) For subsection (1) or (2), the Judge may, if the appellant has not surrendered, issue a warrant to arrest and commit the appellant to a prison for the unexpired term of the sentence originally imposed.

72 Criminal Procedure 2016, No. 6

(4) When the appellant is arrested under this section, the appellant’s sureties are discharged from their obligations under the bail-bond.

(5) Division 3 of this Part applies to this Division with necessary modifications.

121. Appeal from decision of Judge relating to bail-(1) Subject to subsection (4), this section applies to a decision made by a Judge whereby:

(a) a person is granted or refused bail; or (b) a condition of bail is imposed, substituted, revoked or

varied; or (c) the imposition of a condition of bail, or a condition of

bail, is refused; or (d) the variation or revocation of a condition of bail is

refused. (2) The Attorney-General or the person to whom the decision

relates may appeal to the Court of Appeal against a decision to which this section applies.

(3) For the purposes of this section, the failure of a Judge to impose a condition of bail, or a particular condition of bail, on any occasion on which the condition could lawfully have been imposed is treated to be a refusal to impose the condition.

(4) This section does not apply to a decision made by a Judge of the Supreme Court if the decision was made on appeal from a decision of a District Court Judge or a Fa’amasino Fesoasoani.

122. Procedural provisions relating to appeal on question of bail-(1) A person wishing to appeal under section 121 must file notice of that person’s intention to appeal with the Registrar of the Court of Appeal within 10 working days from the date of the decision to be appealed against.

(2) An appeal under section 121 that is not heard before the date on which the decision appealed against ceases to be of any effect lapses on that date, and is treated to have been dismissed by the Court of Appeal for non-prosecution.

(3) A decision of a Judge appealed against under section 121 must not be suspended only by reason of the fact that notice of that appeal has been given.

732016, No. 6 Criminal Procedure

(4) On any appeal under section 121, the Court of Appeal may: (a) confirm the decision appealed against, or vary it; or (b) set it aside and make such other order as the Court of

Appeal thinks ought to have been made in the first place.

123. Decision of Court of Appeal-(1) If, on any appeal under section 121 against a refusal to grant bail to any person, the Court of Appeal determines that bail be granted, the Court of Appeal must order that the person be released on bail, subject to any conditions, as the Court of Appeal thinks fit.

(2) If, on an appeal under section 121 on any condition of bail, the Court of Appeal cancels or amends a condition of bail or substitutes or imposes any other condition, the Registrar of the Court whose decision was appealed against must send written notice to the person bailed and to any surety requiring them to attend at a specified time and place for the execution of a fresh bail-bond containing any conditions required to give effect to the Court of Appeal’s decision.

(3) If, in any case to which subsection (2) applies, the person bailed fails without reasonable excuse to attend at the time and place required, or fails to enter into a fresh bail-bond as aforesaid, the Registrar must refer the matter to a Judge, who may issue a warrant for the arrest of the person bailed.

(4) If, on an appeal under section 121 against a grant of bail, the Court of Appeal determines that bail not to be granted or should not be continued, a warrant for the detention in custody of the person to whom the determination relates must be issued out of the Court of Appeal and signed by a Judge; and the person who executes that warrant must ensure that a copy of the notice of the result of the appeal is given to the person arrested when the warrant is executed or as soon as practicable after the warrant is executed.

(5) A person to whom subsection (4) applies and who is not in custody may be arrested without warrant by a constable.

PART 10 TRIAL IN THE SUPREME COURT

74 Criminal Procedure 2016, No. 6

Division 1 - General

124. Independence of prosecutor - In relation to the exercise of any authority, power or duty of the Attorney-General or a prosecutor for the commencement or conduct of any trial in the Supreme Court, a decision on the authority, power or duty is not to be challenged or called in question in any manner by the informant.

125. Defendant’s notice to be tried with Judge alone-(1) For the purposes of section 6(2), the defendant may, within 28 days before the date on which the defendant is to be tried, give written notice to the Registrar of the Supreme Court of the defendant’s wish to be tried before a Judge sitting alone.

(2) When the Registrar receives the notice under subsection (1), the Registrar must forthwith give a copy of the notice to the prosecutor.

(3) If the defendant, within the period under subsection (1), gives notice under that subsection of the defendant’s desire to be tried before a Judge sitting alone, the Registrar must refer the matter to a Judge of the Supreme Court (who may or may not be the Judge before whom the trial is to be held).

(4) The Judge to whom any matter is referred under subsection (3) must order that the defendant be tried before a Judge sitting alone unless, having regard to the interests of justice, the Judge considers that the defendant should be tried before a Judge with assessors, in which case the Judge must make the order accordingly.

(5) If two (2) or more defendants are to be tried together, they are to be tried before a Judge with assessors unless all of them apply to be tried by a Judge alone.

(6) A notice purporting to be given under this section on behalf of the defendant by the defendant’s lawyer is, unless the contrary is proved, to be treated to be given with the authority of the defendant.

(7) As an exception to subsection (1), a defendant may give notice under that subsection before or immediately after the person is committed for trial.

752016, No. 6 Criminal Procedure

126. Prosecutor’s application for trial by Judge alone-(1) If a defendant has given a notice under section 125, the Judge may, on application by the prosecutor and served on the defendant before the defendant is given in charge to the assessors, order that the defendant be tried before a Judge alone.

(2) The Judge may make an order under subsection (1) if the Judge is satisfied:

(a) that any reasonable procedural orders, and any other reasonable arrangements, to facilitate the shortening of the trial, have been made, but the duration of the trial still seems likely to exceed five (5) working days; and

(b) that, in the circumstances of the case, the defendant’s right to trial by assessors is outweighed by the likelihood that potential assessors will not be able to perform their duties effectively.

(3) For the purposes of subsection (2)(b), the Judge must take into account the following matters when considering the circumstances of the case:

(a) the number and nature of the offences with which the defendant is charged;

(b) the nature of the issues likely to be involved; (c) the volume of evidence likely to be presented; (d) the imposition on potential assessors of sitting for the

likely duration of the trial; (e) any other matters the Judge considers relevant.

(4) If the defendant is one of two (2) or more persons to be tried together, and each of them are to be tried with assessors, all of them must be tried before a Judge with assessors unless an order is made under subsection (1) for all of them to be tried by a Judge alone.

Division 2 - Assessors

127. Qualifications - Except for a person with a previous conviction or awaiting trial on a criminal charge, any citizen of Samoa aged between 25 years and 68 years and who has no convictions may be appointed to the List of Assessors if in the

76 Criminal Procedure 2016, No. 6

opinion of the Judicial Service Commission that person is qualified to carry out the role of an assessor.

128. Term - A person appointed as an assessor must serve in that role for five (5) years but is eligible for re-appointment after a lapse of five (5) years.

129. List of Assessors-(1) The Registrar of the Supreme Court must keep and maintain the List of Assessors.

(2) In January of every year, the Registrar of the Supreme Court must:

(a) review the List of Assessors; and (b) recommend to the Judicial Service Commission -

(i) the deletion of persons who have died or who have become unable or unfit to sit as assessors; and

(ii) the addition of persons qualified as assessors to the List of Assessors.

(3) There must always be at least 250 eligible assessors on the List of Assessors, together with their addresses and occupation.

(4) The Judicial Service Commission may at any time, other than during any trial on which the assessor is sitting, with sufficient cause direct that an assessor be removed from the List of Assessors.

(5) Any irregularity in the appointment of an assessor pursuant to or non-compliance with section 127, 128 or this section does not invalidate the verdict of the assessors.

130. Choice and summonsing of assessors-(1) The Judge who is to preside at the trial must direct the Registrar to summon five (5) assessors as chosen by that Judge to sit.

(2) The summons must: (a) be directed to the assessor at that person’s listed place

of residence; and (b) set out the date, time and place of trial.

(3) An assessor may, when receiving the summons, seek to be excused from attendance at the trial and the Judge may grant the excusal for sufficient cause.

772016, No. 6 Criminal Procedure

131. Failure of assessor to attend trial - An assessor who has been summonsed under section 130 and who does not, without just cause, attend at trial or otherwise fulfil the duties as an assessor until discharged is guilty of contempt of Court and is punishable accordingly.

132. Registrar to notify prosecution and defence-(1) At least five (5) working days before the commencement of the trial, the Registrar of the Supreme Court must notify the prosecution and the defendant (personally or by the defendant’s lawyer) of the names of the five (5) assessors chosen to sit, including their occupation and villages.

(2) The prosecutor or defendant must, after receiving the notice under subsection (1), give written notice to the Registrar of any challenge or objection to any assessor.

(3) The prosecutor and the defendant, each have one (1) right of objection without any grounds or cause, to any assessor except that any other objection must be with cause or grounds to be determined by the Judge under section 133.

133. Challenge to assessor-(1) At any time before an assessor is sworn:

(a) the prosecutor or the defendant may challenge the assessor for cause; or

(b) the presiding Judge may, on the Judge’s own initiative, remove the assessor.

(2) The Judge must not allow a challenge or removal under subsection (1) unless the Judge is satisfied that there is some reasonable and sufficient objection to the assessor.

(3) If the Judge is satisfied as specified under subsection (2), the Judge must remove the assessor and substitute another.

134. Oath or affirmation - An assessor must, before commences to act as such, in open Court and in the presence of the defendant, be sworn on oath or make an affirmation to act well and truly as an assessor and to decide in accordance with the evidence and the law.

78 Criminal Procedure 2016, No. 6

135. Discharge of assessor-(1) If at any time after the commencement of a trial and before a verdict, the presiding Judge is of the opinion that, owing to the happening of any emergency or casualty or to the misconduct or disqualification of any assessor or the assessor’s death or inability to continue to perform the assessor’s duty, or to any other sufficient cause, it is necessary in the interests of justice to do so, the Judge may adjourn the trial or discharge the assessors and order a new trial.

(2) If the presiding Judge becomes incapable of trying the case or of acting pursuant to subsection (1), the Registrar must discharge the assessors.

(3) The exercise by the Judge of the discretion under this section is not reviewable by a court.

Division 3 - Verdict of Assessors

136. Concurrence of assessors-(1) On a trial before a Judge and assessors, a defendant is not to be convicted of any offence unless the conviction is concurred by at least four (4) assessors.

(2) If the assessors cannot reach a verdict on a matter charged within what is in the opinion of the trial Judge a reasonable time (which may not be less than 5 hours) the Judge must enquire of the assessors as to the likelihood of their reaching a verdict.

(3) If the Judge is of the opinion that there is no reasonable prospect of a verdict, the assessors must be discharged upon which the Judge may order a new trial.

(4) If the presiding Judge is of the opinion that the assessors verdict is unreasonable or cannot be supported having regard to the evidence, the presiding Judge may:

(a) acquit the defendant if the verdict is guilty; or (b) order a new trial if the verdict is not guilty.

137. Assessors to be kept together-(1) From the time when the defendant is given in charge to the assessors, the trial must proceed continuously, subject to the power of the Supreme Court to adjourn it.

(2) Upon any adjournment, the Supreme Court may, if it thinks fit, direct that:

792016, No. 6 Criminal Procedure

(a) during the adjournment, the assessors are to be kept together; and

(b) proper provision be made to prevent the assessors from holding communication with anyone on the subject of the trial,

but if the direction is not given, the assessors may be separated.

PART 11 APPEALS

Division 1 - Appeals from the District

Courts to the Supreme Court

138. Reserving question of law before determination of information-(1) A District Court Judge may:

(a) reserve for determination by the Supreme Court any question of law which arises on the trial of a defendant, or on any of the proceedings preliminary, subsequent or incidental to the trial; and

(b) give any decision subject to the determination by the Supreme Court of that question,

and the Supreme Court has the power to consider and determine that question.

(2) The prosecutor or the defendant may during the trial apply to the presiding Judge presiding to reserve any question, and the Judge, if the Judge refuses so to do, must take a note of the application.

(3) If the result of the trial is acquittal, the defendant is to be discharged, subject to being again arrested if the Supreme Court orders a new trial.

(4) If the result of the trial is conviction, the Judge: (a) may postpone sentence, or respite the execution of the

sentence until the question reserved has been determined; and

(b) in either case in paragraph (a), must, in the Judge’s discretion, either remand the defendant in custody or grant bail on any terms and subject to any conditions as the Judge thinks fit.

80 Criminal Procedure 2016, No. 6

(5) If the Judge decides to reserve a question under this section, the Judge must state a case for the determination of the Supreme Court.

(6) If the Judge decides to reserve a question under this section on an application made under subsection (2), the applicant must:

(a) within 15 working days after being notified of that decision or within any further time as the Judge may allow, submit a draft of the case stated, through the Registrar of the District Court, to the Judge; and

(b) deliver or post a copy of the draft to the respondent or the respondent’s lawyer; and thereupon section 140(4) to (7) applies.

(7) If the respondent is the Police or a government Ministry or agency the appellant or applicant must serve a copy of the case stated to the Attorney-General.

139. Appeal if District Court Judge refuses to reserve question-(1) If the prosecutor or the defendant applies to a District Court Judge under section 138 to reserve a question of law for the determination of the Supreme Court, and the District Court Judge refuses so to do, the party applying may within 15 working days of the refusal, appeal to the Supreme Court against the refusal by:

(a) filing a prescribed notice of appeal in the office of the District Court; and

(b) lodging a copy of the notice in the office of the Supreme Court; and

(c) serving a copy of the notice on the respondent or respondent’s lawyer.

(2) The Registrar of the District Court must send all papers relating to the trial in which the question arose to the Registrar of the Supreme Court who must:

(a) set the appeal down for hearing on the first practicable sitting day in the most convenient place where sittings of the Supreme Court are held; and

(b) notify the parties to the appeal of the time and place appointed for the hearing.

812016, No. 6 Criminal Procedure

(3) The Supreme Court may, after hearing the parties, and considering any evidence as it thinks fit to require or admit, allow or refuse the appeal.

(4) If the appeal is allowed: (a) a case is to be stated for the determination of the

Supreme Court by the District Court Judge as if the question had been reserved; and

(b) sections 138(6) and 140(4) to (7) apply with necessary adaptations.

(5) If the respondent is the Police, the notice of appeal is to be served on the Attorney-General.

140. Appeal on question of law only by way of case stated- (1) If any information has been determined by a District Court Judge, either party may, if dissatisfied with the decision as being wrong on a question of law, appeal to the Supreme Court by way of case stated for the determination of the Supreme Court on a question of law only.

(2) An appellant under this section must: (a) within 15 working days after the decision, file in the

office of that District Court a prescribed notice of appeal; and

(b) lodge a copy of the notice of appeal in the office of the Supreme Court; and

(c) serve a copy of the notice of appeal on the respondent or respondent’s lawyer.

(3) The appellant must: (a) within 15 working days after the filing of the notice of

appeal, or within any further time as the District Court Judge may allow, submit a draft of the case stated (setting out the facts and the grounds of the decision and specifying the question of law on which the appeal is made), through the Registrar of the District Court to the District Court Judge; and

(b) deliver or post a copy of the draft to the respondent or the respondent’s lawyer.

(4) As soon as may be practicable after receiving the draft case stated, the District Court Judge must, after hearing the parties if the Judge considers it necessary to do so, settle the case, sign it, and

82 Criminal Procedure 2016, No. 6

send it to the Registrar. The settling and the signing of the case are treated for the purposes of this Part to be the statement of the case by the District Court.

(5) If District Court Judge has, since the date of the Judge’s decision ceased to hold that office or died or left Samoa, or is incapable for any other reason of acting as such, another District Court Judge may:

(a) extend the time for submission of a draft case stated; and

(b) settle and sign the case. (6) The Registrar must:

(a) send to the Supreme Court office nearest to the District Court the case signed by the District Court Judge, together with any bail-bond entered into by the appellant; and

(b) make a copy of the case available to each party. (7) When the Registrar of the Supreme Court receives the case

stated, the Registrar must: (a) set it down for hearing on the first practicable sitting

day in the most convenient place where sittings of the Supreme Court are held; and

(b) notify the parties to the appeal of the time and place appointed for the hearing.

(8) If an appeal under this section relates to a conviction, the notice of appeal is not to be filed until after the defendant has been sentenced or otherwise dealt with.

(9) If the respondent is the Police or a government Ministry or agency, the appellant must serve a copy of the notice of appeal to the Attorney-General.

141. District Court Judge may refuse a case if appeal frivolous-(1) If the District Court Judge, whether before or after having had a draft of the case stated submitted to him or her, is of the opinion that the appeal is frivolous, or concerns the admissibility of evidence which if admitted or excluded could not affect the Judge’s decision, but not otherwise, the Judge:

(a) may refuse to state a case; and

832016, No. 6 Criminal Procedure

(b) must, on the request of the applicant for the case, sign and deliver to the applicant a certificate of that refusal.

(2) If the District Court Judge refuses to state a case under section 138, the appellant:

(a) may within 15 working days of such refusal, apply to the Supreme Court for an order requiring the District Court Judge to state a case; and

(b) serve a copy of the application on the District Court Judge and on the other party, and the District Court Judge and that other party is entitled to appear and be heard.

(3) The Supreme Court may, if it thinks fit, make an order requiring the District Court Judge to state a case, and the District Court Judge on being served with the order must state a case accordingly.

(4) On the making and service of such an order, section 140(3) to (7) applies with the substitution of service of the order for the filing of the notice of appeal.

(5) If the informant is the Police, the applicant must serve a copy of the application under this section to the Attorney-General.

142. Certifying that a case stated has not been prosecuted- (1) If, within 15 working days allowed under section 138, 139, 140 or 141 for the submission by the applicant or appellant of a draft of a case stated or within any further time as may be allowed, no such action is taken, a District Court Judge may certify that the application or appeal has not been prosecuted.

(2) When the certificate of non-prosecution is lodged in the Supreme Court, a Judge may dismiss the matter for want of prosecution, or make any other order that the Court thinks fit.

143. Case may be sent back for amendment-(1) The Supreme Court may cause a case stated under this Part to be sent back to the District Court Judge to amend the case accordingly and return it to the Supreme Court.

(2) As an exception to subsection (1), the Court may with the consent of the parties re-state any question of law referred to bring that question into conformity with the evidence and issue at trial.

84 Criminal Procedure 2016, No. 6

144. Supreme Court to determine the questions on case stated - The Supreme Court must hear and determine any question of law arising on any case stated under this Part, and may do one (1) or more of the following:

(a) remit the matter to the District Court with the determination of the Supreme Court thereon and any consequential directions; or

(b) on an appeal, reverse, confirm or amend the decision for which the case has been stated; or

(c) exercise any power conferred by section 154.

145. Defendant appealing by way of case stated may not appeal otherwise - A defendant who appeals by way of case stated against a decision is not entitled to appeal to the Supreme Court against the same decision under this Part, unless the Supreme Court grants leave to the defendant to withdraw the appeal by way of case stated, and if necessary extends the time within which a notice of appeal may be filed under this Part.

Division 2 - General Appeals

146. Defendant’s general right of appeal to Supreme Court- (1) Subject to any other provision of this Act or to any other enactment, if a defendant is convicted on any information heard in a District Court or any order is made for the forfeiture or calling up of a bond or any order is made other than for the payment of costs on the dismissal of the information, the person convicted or against whom the order is made may appeal to the Supreme Court.

(2) For appeal against conviction, the appeal may be: (a) against the conviction and the sentence passed on the

conviction; or (b) against the conviction only; or (c) against the sentence only.

(3) For appeal against an order for the payment of money, the appeal may be:

(a) against the order and the amount of the sum ordered to be paid; or

852016, No. 6 Criminal Procedure

(b) only against the amount of the sum ordered to be paid. (4) An appeal against conviction must not be brought until the

person convicted has been sentenced or otherwise dealt with.

147. Right of Attorney-General to appeal to Supreme Court-(1) The Attorney-General may appeal to the Supreme Court:

(a) against the decision of a District Court dismissing any information; or

(b) against acquittal; or (c) against the sentence passed on any person, unless the

sentence is one fixed by law. (2) No appeal under subsection (1) lapses against a sentence of

imprisonment that is unheard before the date on which the person convicted has completed serving that sentence, and if the Supreme Court upholds the appeal and imposes an increased sentence the convicted person is to be recalled to serve the additional period of imprisonment so imposed.

148. Notice of appeal-(1) If: (a) a convicted person intends to appeal to the Supreme

Court against conviction or sentence; or (b) the Attorney-General intends to appeal against the

sentence passed on the conviction of a person, or to appeal against an acquittal,

the person or the Attorney-General must, in the prescribed form, give notice of appeal, including the grounds of appeal, by filing in the office of the Court whose decision is appealed against within 14 working days after the date of the sentence, conviction or acquittal.

(2) The Registrar receiving the notice must forthwith deliver or post one (1) copy to all of the following:

(a) respondent or respondent’s lawyer; (b) the District Court Judge or Fa’amasino Fesoasoani

whose decision is appealed against; (c) to the Supreme Court office.

86 Criminal Procedure 2016, No. 6

(3) The Supreme Court may, on application, extend the 14 working days specified under subsection (1) if that Court is satisfied that there were reasonable grounds for the delay and that in the interests of justice the extension ought to be granted.

149. Transmission of documents to Supreme Court - The Registrar of the District Court must send to the Supreme Court office, with the copy of the notice of appeal, or as soon as possible thereafter:

(a) any bail-bond entered into by the appellant; (b) the information or charge sheet; (c) any certified copy of the entry in the Criminal Record

Book containing the conviction, sentence or order; (d) a copy of the transcript of evidence given before a

District Court Judge or Fa’amasino Fesoasoani (and if there was no recording of the hearing, copies of the notes of the Judge or Fa’amasino Fesoasoani) at or for the purposes of the hearing and of any questions of law raised at the hearing and of any submissions made by either party;

(e) if the defendant pleaded guilty, a summary of the facts stated by the informant;

(f) a copy of a written judgment which the District Court Judge or Fa’amasino Fesoasoani may have delivered; and

(g) any exhibits tendered as evidence in the District Court.

150. Copies of documents to be supplied to the appellant on request - The Registrar of the District Court must, upon request, supply to the appellant a copy of the documents listed under section 149 to enable the appellant to prepare the record of appeal.

151. Appellant to lodge documents with the Registrar-(1) The appellant must, within six (6) weeks following the filing of the notice of appeal or of the order granting leave to appeal, lodge with the Registrar and serve on the respondent a copy of the appeal record.

(2) If the respondent is the Police, the appellant must serve on the Attorney-General a copy of the appeal record.

872016, No. 6 Criminal Procedure

152. Setting down appeal for hearing - The Registrar must, after receiving the documents referred to in section 149:

(a) set the appeal down for hearing on the first practicable sitting day in the most convenient place where sittings of the Supreme Court are held; and

(b) notify the parties to the appeal of the time and place appointed for the hearing.

153. Procedure on appeal-(1) If a question of fact is involved in an appeal, the evidence taken in the District Court bearing on the question must, unless the Supreme Court otherwise directs, be brought before the Supreme Court by production of the documents specified in section 149, any exhibits which are in the custody of either party, and any other materials as the Supreme Court considers expedient.

(2) As an exception to subsection (1), the Supreme Court: (a) may rehear the whole or any part of the evidence; and (b) must rehear the evidence of any witness,

if the Supreme Court has reason to believe that any note of the evidence of that witness made by the District Court Judge or Fa’amasino Fesoasoani is or may be incomplete in any material particular.

(3) For subsection (2), the Supreme Court has the same jurisdiction and authority as the District Court, including powers as to amend, and to hear or receive further evidence, if that further evidence is new evidence pursuant to section 157.

154. Supreme Court to hear and determine appeal-(1) The Supreme Court may:

(a) hear and determine any general appeal; and (b) make an order on the appeal, as the Supreme Court

thinks fit. (2) Without limiting subsection (1), the Supreme Court may:

(a) for any appeal against conviction - (i) confirm the conviction; or (ii) set the conviction aside and direct either

an entry of acquittal or a new trial; or

88 Criminal Procedure 2016, No. 6

(iii) amend the conviction and, if the Supreme Court thinks fit, quash the sentence imposed and either impose any sentence (whether more or less severe) that the convicting Court could have imposed on the conviction as so amended, or deal with the defendant in any other way that the convicting Court could have dealt with the defendant on the conviction as so amended; and

(b) for any appeal against an acquittal - (i) dismiss the appeal; or (ii) uphold the appeal and direct a new trial;

or (iii) uphold the appeal and convict the

respondent on the charge for which the appeal is made; or

(iv) if it is satisfied that the acquittal should not be set aside but that the respondent ought to have been convicted of some other offence and that the District Court had jurisdiction to convict the respondent of that other offence, instead of dismissing the appeal, convict the appellant of that other offence; and

(c) for an appeal against sentence - (i) confirm the sentence; or (ii) if the sentence (either in whole or in

part) is one which the Court imposing it had no jurisdiction to impose, or is one which is clearly excessive or inadequate or inappropriate:

(A) quash the sentence and either substitute any other sentence warranted in law (whether more or less severe); or

(B) quash any invalid part of the sentence that is severable; or

(C) vary, within the limits warranted in law, the sentence or any part of it or any condition imposed in it; and

892016, No. 6 Criminal Procedure

(d) for an appeal against an order - (i) confirm the order; or (ii) set it aside; or (iii) quash it and substitute any other order

warranted in law (whether more or less severe); or

(iv) vary, within the limits warranted in law, the order or any part of it or any condition imposed in it; and

(e) for an appeal against the amount of any sum ordered to be paid, confirm the amount or increase or reduce it within the limits warranted in law.

(3) If the Supreme Court convicts a respondent pursuant to subsection (2)(b), it may:

(a) refer the matter back to the District Court instance for sentence; or

(b) itself, sentence the respondent. (4) In any case, the Supreme Court may exercise any power

that the Court whose decision is appealed against might have exercised.

155. Power to forbid report of proceedings etc. - On any general appeal, the Supreme Court has the same powers as a trial Court has under sections 56 and 57.

Division 3 - Provisions relating to all Appeals

156. Powers of Judge as to extension of time-(1) A Judge of the Supreme Court may, on the application at any time of the appellant or intending appellant, extend any time prescribed or allowed under this Part for the filing of any notice or the submission of a draft of any case stated or the doing of any other thing in respect of any appeal or proposed appeal to the Supreme Court.

(2) An appellant or intending appellant may at any time apply to a Judge of the Supreme Court to review any decision of a District Court Judge refusing an extension of time for the submission of a draft of any case stated under this Part.

90 Criminal Procedure 2016, No. 6

(3) The Judge may confirm the decision, or reverse it and allow the extension of time as the Judge thinks fit.

157. Fresh evidence on appeal-(1) The appellate court may, on the hearing of an application to admit fresh evidence in the appeal, admit fresh evidence if:

(a) the fresh evidence could not reasonably have been given at the trial; and

(b) the fresh evidence must be such that when viewed in combination with the evidence given at trial it can be said that the Judge or assessors acting reasonably would have acquitted or convicted the defendant; and

(c) the fresh evidence is credible in the sense that it is capable of belief.

(2) If the fresh evidence is suspicious and unreliable the appellate court may reject the fresh evidence.

(3) An appellant who intends to adduce fresh evidence on appeal must:

(a) give the respondent 20 working days’ notice of the appellant’s intention to do so; and

(b) provide the respondent with the fresh evidence within 10 working days of the giving of the notice.

(4) If fresh evidence has been provided to the respondent under subsection (3)(b), the appellate court may, on application, adjourn the hearing of the appeal to another date to allow reasonable time to respond.

158. Issue of warrant pending appeal - If, under a decision against which the defendant appeals, the defendant has been sentenced to imprisonment, the warrant of commitment to execute the sentence must be issued, even though the notice of appeal has been given.

159. Abandonment of appeal - An appellant may, at any time after the appellant has given notice of appeal, or after the appellant has applied for an extension of time for the notice of appeal, abandon the appeal by giving the Registrar of the Supreme Court

912016, No. 6 Criminal Procedure

and the respondent a prescribed notice to abandon the appeal, and upon the giving of the notice, the appeal is treated to have been dismissed by the Supreme Court for non-prosecution.

160. Presentation of case by party in custody-(1) A party to an appeal who is in custody is entitled to present the party’s case and argument in writing instead of by oral argument if the party so desires, which must be considered by the Supreme Court.

(2) On the hearing of any general appeal against a conviction and the sentence passed on the conviction or against the conviction only, the appellant, if he or she is in custody, whether or not he or she is represented by a lawyer, is entitled to be present, and the officer-in-charge of the prison in which the appellant is detained must, without further authority than this subsection, cause the appellant to be taken to the Supreme Court for the hearing.

(3) On the hearing of a general appeal against sentence only or of any appeal by way of case stated on a question of law only, a party to the appeal who is in custody, whether or not the party is represented by a lawyer, is not entitled to be present except with the leave of the Supreme Court, which may be given on the application in writing of that party.

(4) If leave of the Supreme Court is given for a party to an appeal who is in custody to be present at the hearing of the appeal, the Registrar of that Court must notify the officer-in-charge of the prison in which that party is detained, and the officer must, without further authority than this subsection and that notification, cause the party to be taken to the Supreme Court for the hearing.

(5) A party to an appeal who is taken to the Supreme Court under subsection (2) or (4) must, unless the party’s release is ordered by the Supreme Court, and except while the party is in the custody of that Court, remain in the custody of the escorting officer until returned to the prison in which the party is to be detained.

161. Power of Supreme Court to direct retrial-(1) On an appeal, the Supreme Court may remit the decision appealed against to the District Court with a direction that the information to which it relates be retried.

92 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) If the decision is remitted under subsection (1), the Registrar of the Supreme Court must send a certificate to that effect to the Registrar of the District Court whose decision was appealed against, together with in the case of a general appeal the documents and exhibits referred to in section 150.

(3) The case remitted under this section is to be dealt with as if a new trial as to the whole matter had been granted under section 154.

(4) Sections 118 and 158 apply, with necessary modifications, to this section.

162. Amendment of conviction by substituting one offence for another-(1) If, on any appeal against a conviction for any offence (whether or not the appeal is against the sentence also), it appears to the Supreme Court that:

(a) the evidence is insufficient to support a conviction for that offence, but is sufficient to support a conviction for some other offence of a similar character within the jurisdiction of the convicting court; and

(b) the defendant has not been prejudiced in his or her defence,

the Supreme Court may, on any terms as to costs and otherwise as it thinks fit -

(i) amend the conviction by substituting that some other offence for the offence mentioned in the conviction, and, if it thinks fit, quash the sentence imposed and either impose any sentence that the convicting Court could have imposed (whether more or less severe), or deal with the defendant in any other way that the convicting Court could have dealt with the defendant, on the conviction as amended; or

(ii) remit the conviction to the District Court with a direction that it be amended accordingly.

(2) If a conviction is remitted under subsection (1), the Registrar of the Supreme Court must send a certificate to that effect to the Registrar of the District Court whose decision was appealed against, and the District Court must:

932016, No. 6 Criminal Procedure

(a) amend the conviction and, if it thinks fit, quash the sentence imposed, and impose any sentence which it has jurisdiction to impose (whether more or less severe); or

(b) deal with the defendant in any other way that it has power to deal with the defendant, in respect of the conviction as amended.

163. Dismissal of appeal for non-prosecution-(1) The Supreme Court may dismiss the appeal for non-prosecution, if:

(a) an appellant does not appear at the hearing of the appeal and, if the appellant is in custody, has not presented a case or argument in writing as provided in section 160; or

(b) an appellant, having appeared at the hearing, does not prosecute his or her appeal.

(2) If the Supreme Court dismisses any appeal for non- prosecution, the Registrar of that Court must send a certificate to that effect to the Registrar of the District Court whose decision was appealed against.

164. Registrar to certify determination on appeal - After the determination by the Supreme Court of an appeal, the Registrar of the Supreme Court must:

(a) send a certificate of the determination to the Registrar of the District Court whose decision was appealed against; and

(b) send a copy of the certificate to any party to the appeal who is in custody and was not present when the determination was made.

165. Determination of Supreme Court-(1) If, on any appeal, the Supreme Court confirms any conviction, sentence, order or amount of any sum to be paid, or if the appeal is dismissed for non-prosecution, or if a certificate has been given under section 142 that the appeal has not been prosecuted, the decision of the District Court must be enforced.

94 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) If, on an appeal, the Supreme Court: (a) sets aside or reverses any conviction, order, or other

decision; or (b) amends any conviction or other decision; or (c) quashes or varies any sentence or order; or (d) increases or reduces the amount of any sum ordered to

be paid, the Registrar of the District Court must make a note of the determination of the Supreme Court in the entry in the Criminal Record Book relating to the decision appealed against.

(3) In any case to which subsection (2) applies, the determination of the Supreme Court or the decision of the District Court as amended or varied by the Supreme Court, takes effect as if it were the decision of the District Court.

(4) If the Supreme Court imposes a sentence of imprisonment, the warrant to be issued must be issued out of the Supreme Court and be signed by a Judge.

(5) If the Supreme Court varies a sentence of imprisonment imposed by the District Court, it is not necessary to issue a fresh warrant of commitment for the sentence as so varied.

(6) If the appellant has paid a fine pursuant to a sentence of the District Court and on the determination of the appeal:

(a) the appellant’s conviction is set aside; or (b) the sentence is quashed and any other sentence imposed

is not for the payment of a fine or is for the payment of a smaller fine; or

(c) the sentence is varied by a reduction in the amount of the fine imposed,

the appellant is entitled, subject to the order of the Supreme Court, to a return of the sum paid or part thereof, as the case may be.

(7) In subsection (6), “fine” includes any costs or other money ordered by the Court to be paid on the conviction of the appellant.

166. Custody of person after determination of appeal-(1) If: (a) the determination of the Supreme Court on any appeal

has been given; or (b) an appeal has been dismissed for non-prosecution or a

certificate has been given under section 142 that an appeal has not been prosecuted,

952016, No. 6 Criminal Procedure

any person who is liable under that determination or the decision appealed from to serve a sentence of imprisonment and who is not in custody may be arrested without warrant by a constable.

(2) If the Supreme Court, in giving the determination, quashes a sentence of imprisonment imposed by the District Court and does not impose another sentence of imprisonment, the Registrar of the Supreme Court at the place where the determination is given must send to the officer-in-charge of the prison in which the appellant is detained or from which the appellant was released on bail a certificate setting out the result of the appeal, and, if the appellant is in prison and is not in prison for any other matter, the appellant must be released.

(3) If the Supreme Court in giving the determination: (a) varies a sentence of imprisonment imposed by a District

Court; or (b) amends the conviction for which a sentence of

imprisonment was imposed by a District Court, the Registrar of the Supreme Court at the place where the determination is given must send to the officer-in-charge of prison a certificate of determination, and the warrant issued in execution of the sentence of the District Court has effect as if it were amended in accordance with the certificate.

(4) If under section 142 a District Court Judge has certified that an appeal has not been prosecuted, the Registrar of the District Court must send that certificate to the officer-in-charge of the prison in which the appellant is detained.

(5) If an appeal has been dismissed for non-prosecution, the Registrar of the Supreme Court must send a certificate to that effect to the officer-in-charge of the prison.

167. Resumption of probation on determination of appeal - If under any determination for which the defendant appeals a District Court having jurisdiction has released the defendant on probation, and:

(a) when the appeal is determined neither the decision to release the defendant on probation nor the conviction on which it was made is set aside; or

(b) the appeal is not prosecuted or is dismissed for non- prosecution,

96 Criminal Procedure 2016, No. 6

the term of probation as specified by a District Court or as varied by the Supreme Court must be resumed as from the day -

(i) the appeal is determined; or (ii) the District Court Judge or Fa’amasino

Fesoasoani, having jurisdiction under any enactment conferring power to release a defendant on probation, certifies that the appeal has not been prosecuted; or

(iii) the Registrar of the Supreme Court certifies that it has been dismissed for non- prosecution.

168. Party not prosecuting appeal may be ordered to pay costs-(1) If a notice of appeal is given but the appeal is dismissed for non-prosecution or a certificate is given under section 142 that the appeal has not been prosecuted, the Supreme Court may allow the respondent costs as it thinks fit.

(2) No costs incurred after notice has been given by the appellant abandoning the appeal are to be allowed.

169. Enforcement of order as to costs - If, on the determination of any appeal, either party is ordered to pay costs, the order as to costs are:

(a) to be included in the certificate of the determination sent under section 164; and

(b) enforceable as if it were a fine imposed by the District Court.

170. No Court fees payable on appeal by person sentenced to imprisonment - If an appellant has been sentenced to imprisonment under the conviction to which the appellant’s appeal relates, no Court fees are to payable for the appeal either in a District Court or in the Supreme Court.

Division 4 - Appeals from Supreme

Court to Court of Appeal

972016, No. 6 Criminal Procedure

171. Interpretation - In this Part: “appellant” includes a person who has been convicted and

intends to appeal under this Part; “Court of Appeal Rules” means rules relating to the practice

and procedure of the Court of Appeal made under this Act or any other enactment;

“Judge” means a Judge of the Supreme Court of Samoa; “sentence” includes:

(a) an order of the Supreme Court made on conviction; and (b) a discharge without conviction pursuant to this Act or

any other enactment; and (c) for power of the Court of Appeal to pass a sentence, a

power to make an order or to direct a discharge under this Act or any other enactment.

172. Right of appeal on certain matters arising before trial- (1) At any time before the trial, the Attorney-General or the defendant, may appeal to the Court of Appeal against the making of an order or the refusal to make an order on any of the following matters:

(a) the severance or joinder of charges; (b) directing separate trials of persons jointly charged; (c) the admissibility or inadmissibility of evidence; (d) the amendment of charges; (e) the quashing or amendment of an information on the

grounds that the information does not state in substance a crime or offence.

(2) At any time before the trial, the defendant, with the leave of the Court of Appeal, may appeal to the Court of Appeal against a refusal to make an order for further particulars of any matter which is the subject of any information.

(3) On any appeal under this section, the Court of Appeal may: (a) confirm the decision of the Supreme Court or Judge; or (b) vary it, or set it aside and make any other order, as the

Court of Appeal thinks ought to have been made in the first place.

(4) If a person intends to obtain the leave of the Court of Appeal to appeal to that Court under this section, the person must give notice of the application for leave to appeal, in such manner

98 Criminal Procedure 2016, No. 6

as may be directed by the Court of Appeal Rules, within 10 working days after the decision of the Supreme Court or Judge is given, irrespective of whether reasons for the decision are given at a later date and irrespective of whether any formal steps to sign, enter, or otherwise perfect the decision are necessary or are afterwards taken.

(5) The Court of Appeal may, at any time, extend the time within which notice of an application for leave to appeal under this section may be given.

(6) Even if an application for leave to appeal under this section has been made, the Supreme Court may, if it is satisfied that it is in the interests of justice to do so, proceed with the trial without awaiting the determination of the application.

173. Reserving question of law-(1) The Court before which a defendant is tried may, during or after the trial, reserve pursuant to this section for the opinion of the Court of Appeal a question of law arising either on or incidental to the trial.

(2) If the decision of the question may in the opinion of the Supreme Court depend on any questions of fact, the Judge may when the Judge is sitting with assessors, ask the assessors questions as to the facts separately, and the Supreme Court must make a note of those questions and the findings on those questions.

(3) The Attorney-General or the defendant may during the trial apply to the Court to reserve the question of law, and the Court, if it refuses to reserve it, must nevertheless take a note of the application, unless it considers the application to be frivolous.

(4) If the result of the trial is acquittal, the defendant must be discharged, subject to being again arrested if the Court of Appeal orders a new trial.

(5) If the result of the trial is conviction, the Supreme Court: (a) may respite the execution of the sentence until the

question reserved has been decided; and (b) must either commit the defendant to prison, or grant the

defendant bail on any terms and conditions as the Supreme Court thinks fit.

(6) If the question is reserved, a case must be stated for the opinion of the Court of Appeal, to be approved and signed by the Judge who presided at the trial.

992016, No. 6 Criminal Procedure

(7) If the question is reserved on application, the case must be stated by the party who applied for the question to be reserved, and if the question is reserved by the Judge on own initiative, the case must be stated by that Judge.

174. Appeal on question of law question not reserved-(1) If the Supreme Court refuses to reserve a question, the party applying may move the Court of Appeal for leave to appeal against that refusal.

(2) The Court of Appeal may upon the motion, and upon considering any evidence as it thinks fit to require, grant or refuse leave to appeal.

(3) If leave to appeal is granted, a case must be stated for the opinion of the Court of Appeal as if the question had been reserved.

175. Powers of Court of Appeal for appeal on question of law-(1) The Court of Appeal may, on own initiative, restate a case.

(2) Upon the hearing of any appeal on a question of law against conviction, sentence or acquittal under this Part, the Court of Appeal may:

(a) confirm the ruling appealed from; or (b) if it is of the opinion that the ruling was erroneous, and

that there has been a mistrial in consequence, direct a new trial; or

(c) if it is of the opinion, if the defendant has been convicted, that the ruling was erroneous, and that the defendant thereby was bound to have been acquitted, order that the conviction be set aside, which order is treated to be an acquittal; or

(d) make any other order as justice requires. (3) Unless subsection (2)(c) applies, a conviction or acquittal

must not be set aside, or a new trial must not be directed, even if the question of law is decided in favour of the appellant, unless, in the opinion of the Court of Appeal, the trial error caused a substantial wrong or miscarriage of justice.

(4) If it appears to the Court of Appeal that a wrong or miscarriage of justice did not affect all of the charges, the Court of Appeal may:

100 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) give separate directions as to each charge, and pass sentence on any charge that stands good and unaffected by the wrong or miscarriage of justice; or

(b) remit the case to the Court below with a direction to pass a sentence as justice requires.

(5) The order or direction of the Court of Appeal are to be certified and signed by the presiding Judge to the Registrar of the Court before which the case was tried, and the order or direction must be carried into effect.

176. Right of appeal against conviction or sentence-(1) A person convicted in the Supreme Court, except on appeal from a decision of the District Court, may appeal to the Court of Appeal:

(a) against the conviction and the sentence passed on the conviction; or

(b) against the conviction only; or (c) against the sentence only, unless the sentence is one

fixed by law. (2) A person convicted or sentenced in the Supreme Court on

appeal from the District Court may, with leave of the Court of Appeal, appeal to the Court of Appeal:

(a) against the conviction and the sentence passed on the conviction; or

(b) against the conviction only; or (c) against the sentence only, unless the sentence is one

fixed by law.

177. Right of Attorney-General to appeal against sentence or acquittal-(1) The Attorney-General may appeal to the Court of Appeal against the sentence passed on any person, unless the sentence is one fixed by law.

(2) No appeal under subsection (1) against a sentence of imprisonment that is unheard before the date on which the person convicted has completed serving that sentence lapses, and if the Court of Appeal upholds the appeal and imposes an increased sentence, the convicted person must be recalled to serve the additional period of imprisonment so imposed.

1012016, No. 6 Criminal Procedure

(3) If, on the trial of a person on a charge before a Judge alone, the person is acquitted of that charge, the Attorney-General may appeal to the Court of Appeal against that acquittal.

(4) If, on the trial of a person on a charge before a Judge sitting with assessors, the person is acquitted of that charge, the Attorney- General may, on the grounds that an error of law has occurred, appeal to the Court of Appeal against that acquittal.

(5) Error of law includes, but is not limited to, the following: (a) the question of admissibility of evidence; (b) a ruling on a no case to answer application; (c) directions of the trial judge to the assessors as to the

law; (d) the correct construction of a statute; (e) the question as to the legal consequences of

uncontroverted fact; (f) whether a particular defence is available to the assessors

to consider; (g) whether a positive actual finding was unsupported by

any evidence; (h) the verdict of the assessors is unreasonable or cannot be

supported having regard to the evidence. (6) Upon the hearing of an appeal under subsection (3) or

subsection (4) the Court of Appeal may: (a) dismiss the appeal; or (b) uphold the appeal and direct a new trial.

178. Appeal against decision of Supreme Court on appeal from District Court - The Attorney-General may with leave of the Supreme Court, appeal to the Court of Appeal against a decision of the Supreme Court on appeal from the District Court.

179. Right of appeal against sentence or conviction for contempt of Court-(1) A person who is found guilty in the Supreme Court of a criminal contempt of that Court or of any other court, may appeal to the Court of Appeal:

(a) against the finding; or (b) against any sentence imposed for the contempt; or (c) against both the finding and the sentence.

102 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) This Part applies to this section as if the finding were a conviction.

180. Determination of appeals in ordinary cases-(1) On any appeal against conviction, the Court of Appeal may allow the appeal if that Court is of the opinion:

(a) that the verdict of the assessors should be set aside on the ground that it is unreasonable or cannot be supported having regard to the evidence; or

(b) that the judgment of the Court before which the appellant was convicted should be set aside on the ground of a wrong decision of any question of law; or

(c) that on any ground there was a miscarriage of justice; or (d) that the trial was a nullity.

(2) In any other case, the Court of Appeal must dismiss the appeal.

(3) The Court of Appeal may, even though it is of the opinion that the point raised in the appeal might be decided in favour of the appellant, dismiss the appeal if the Court of Appeal considers that no substantial miscarriage of justice has actually occurred.

(4) Subject to the special provisions of this Part, the Court of Appeal must, if it allows an appeal against conviction, quash the conviction, and direct a verdict of acquittal to be entered, or direct a new trial, or make any other order as justice requires.

(5) On any appeal against sentence, the Court of Appeal, if it thinks that a different sentence should have been passed, must:

(a) quash the sentence passed and pass any other sentence warranted in law (whether more or less severe) in substitution for the original sentence; or

(b) vary the sentence or any part of it or any condition imposed in it; and

(c) in any other case, dismiss the appeal.

181. Powers of Court of Appeal in special cases-(1) If, on an appeal under section 176, it appears to the Court of Appeal that an appellant, though not properly convicted on some charge, has been properly convicted on some other charge, that Court may:

1032016, No. 6 Criminal Procedure

(a) affirm the sentence passed on the appellant; or (b) pass a sentence in substitution for the original sentence,

as it thinks proper and as may be warranted in law by the verdict on the charge on which the Court of Appeal considers that the appellant has been properly convicted.

(2) If: (a) an appellant has been convicted of an offence; and (b) the Judge or the assessors could, on the charge or

charges, have found the appellant guilty of some other offence; and

(c) on the finding of the Judge or assessors, it appears to the Court of Appeal that the Judge or assessors must have been satisfied on facts that proved the appellant guilty of that other offence,

the Court of Appeal may, instead of allowing or dismissing the appeal, substitute for the verdict found by the Judge or assessors a verdict of guilty of that other offence, and pass any sentence in substitution for the sentence passed as may be warranted in law for that other offence.

(3) If, on an appeal under section 176, it appears to the Court of Appeal that the appellant was insane at the time of the commission of the offence and should have been acquitted on account of the appellant’s insanity, the Court of Appeal may quash the conviction.

(4) The Mental Health Act 2007 applies to the appellant if the conviction is quashed under subsection (3), so far as that Act is applicable, as if the appellant had been so acquitted and as if references in that Act to the Court or a Judge were references to the Court of Appeal.

182. Re-vesting and restitution of property on conviction- (1) The operation of an order for the restitution of any property to a person made on a conviction, and the operation, in case of the conviction, of the provisions of section 24(1) of the Sale of Goods Act 1975 as to the re-vesting of the property in stolen goods on conviction, are (unless the Court before which the conviction takes place directs to the contrary in any case in which, in its opinion, the title to the property is not in dispute) suspended:

104 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) if the notice of appeal or leave to appeal is given, within 14 working days after the date of conviction, until the determination of the appeal; and

(b) in any other case, until the expiry of 14 working days after the date of the conviction.

(2) For the purpose of subsection (1), if the operation of the order or a provision of Sale of Goods Act 1975 is suspended until the determination of the appeal, the order or provision does not take effect as to the property in question if the conviction is quashed on appeal.

(3) Rules may provide for securing the safe custody of any property, pending the suspension of the operation of the order or provision.

(4) The Court of Appeal may, by order, annul or vary any order made on a trial for the restitution of any property to any person, even though the conviction is not quashed; and the order, if annulled, does not take effect, and, if varied, takes effect as so varied.

183. Supplemental powers of Court of Appeal-(1) For the purposes of an appeal or application for leave to appeal against conviction or sentence, the Court of Appeal may, if it thinks it necessary or expedient in the interests of justice, do any or all of the following:

(a) order the production of any document, exhibit, or other thing connected with the proceedings the production of which appears to that Court to be necessary for the determination of the case;

(b) order a witness who would have been compellable witnesses at the trial to attend and be examined before the Court of Appeal, whether they were or were not called at the trial, or order the examination of the witness to be conducted in the manner prescribed by the Court of Appeal Rules before a Judge or officer of that Court, Judge or other person appointed by the Court of Appeal for the purpose, and allow the admission of any depositions so taken as evidence before that Court;

1052016, No. 6 Criminal Procedure

(c) receive the evidence, if tendered, of any witness (including the appellant) who is a competent but not compellable witness;

(d) if a question arising on the appeal involves prolonged examination of documents or accounts, or any scientific or local investigation, which cannot in the opinion of the Court of Appeal conveniently be conducted before that Court, order the reference of the question in manner prescribed by the Court of Appeal Rules for inquiry and report to a special commissioner appointed by that Court, and act upon the report of any such commissioner so far as the Court of Appeal thinks fit to adopt it;

(e) appoint a person with special expert knowledge to act as adviser to the Court of Appeal if it appears to that Court that special expert knowledge is required for the proper determination of the case.

(2) In any proceedings, the Court of Appeal may exercise in relation to the proceedings any other powers that may for the time being be exercised by the Court of Appeal on appeals in civil matters, and issue any warrants necessary for enforcing the orders or sentences of that Court.

(3) The Court must not increase a sentence by reason of or in consideration of any evidence that was not given at the trial.

184. Duties of Registrar with respect to notices of appeal, etc.-(1) The Registrar of the Court of Appeal must:

(a) take all necessary steps for obtaining a hearing of any appeal or application for leave to appeal of which notice is given; and

(b) obtain and lay before the Court of Appeal in proper form all documents, exhibits and other things connected with the proceedings in the Court whose decision is appealed against, which appear necessary for the proper determination of the appeal or application.

106 Criminal Procedure 2016, No. 6

(2) Any documents, exhibits, or other things connected with the proceedings on the trial of any person who, if convicted, is entitled or may be authorised to appeal against conviction or sentence must be kept:

(a) in the custody of the Supreme Court; or (b) in the custody of the Court of Appeal,

pursuant to Rules made for the purpose, for such time as may be provided by those Rules, and subject to any power as may be given by those Rules for the conditional release of the documents, exhibits or things from that custody.

(3) The Registrar must give the necessary forms and instructions in relation to notices of appeal or notices of application to any person who demands them, officers of the court, officers-in- charge of a prison, and any other offices or persons as the Registrar thinks fit.

(4) The officer-in-charge of a prison must cause: (a) the forms and instructions to be placed at the disposal of

prisoners desiring to appeal or to make an application under this Part; and

(b) any notice given by a prisoner in that institution to be forwarded on behalf of the prisoner to the Registrar.

(5) The Registrar must report to the Court of Appeal or a Judge of that Court any case in which it appears to the Registrar that, although no application has been made for the purpose, legal aid ought to be granted to an appellant.

185. Evidence for Court of Appeal-(1) On any appeal or application for leave to appeal under this Act, the Court before which the appellant was convicted must, if it thinks necessary or if the Court of Appeal so desires, send to the Court of Appeal in addition to any documents referred to in section 184 or in any Rules, a copy of the whole or of any part as is material of any notes taken by the Judge presiding at the trial.

(2) The Court of Appeal may, if it considers the notes defective, refer to any other evidence of what took place at the trial as it thinks fit.

1072016, No. 6 Criminal Procedure

186. Right of appellant to be represented-(1) On the hearing of an appeal or on any proceedings preliminary or incidental to an appeal, the appellant is entitled to be present at the hearing (whether or not the appellant is represented by a lawyer) if the appellant is in custody.

(2) The power of the Court of Appeal to pass any sentence under this Act may be exercised even though the appellant is for any reason not present.

187. Power to forbid report of proceedings, etc. - The Court of Appeal has the same powers as the Supreme Court has under sections 55 and 56, and those sections apply, with necessary modifications, to proceedings before the Court of Appeal.

PART 12 MISCELLANEOUS

188. Costs-(1) If the Court convicts a defendant, it may order the defendant to pay to the informant costs as the Court thinks just and reasonable for Court fees, witnesses’ and interpreters’ expenses, and lawyers’ fees.

(2) If an information is withdrawn or dismissed, the Court may only order the informant to pay to the defendant costs, as the Court thinks just and reasonable, for fees for the defendant’s lawyer and expert witnesses if there was no evidence to support the information and no evidence to cause a reasonable person to suspect the defendant, and not otherwise.

(3) The Court must not order costs against the informant or prosecution if the defendant was granted legal aid.

(4) Costs allowed under this section must not exceed the amount provided for in any scale prescribed by regulations or rules made under this Act or any other enactment.

(5) Any costs allowed under this section: (a) must be specified in the conviction or order for

dismissal; and (b) may be recovered in the same manner as a fine.

(6) The defendant or the Attorney-General may appeal against any order for costs.

108 Criminal Procedure 2016, No. 6

(7) No order for costs is be made in favour of the defendant if the defendant by his or her conduct after the alleged offence had brought the prosecution upon himself or herself.

189. Witnesses’ expenses-(1) The Court may order a party at whose instance a witness appears at the Court to pay the costs and expenses of that witness, not exceeding the amount provided for in any scale prescribed by regulations or rules made under this Act or any other enactment.

(2) The order may be enforced in the same manner as a fine.

190. Acts not generally to be done on Sunday-(1) The following must not be done on a Sunday:

(a) issuing or execution of a warrant; or (b) issuing or serving of summons or other document; or (c) any other act to be done or proceeding to be taken, on a

matter to which this Act applies. (2) As an exception to subsection (1), the following acts may

be done and proceedings taken as effectually on a Sunday as on any other day:

(a) a warrant to arrest a defendant or appellant may be issued and may be executed;

(b) a warrant to arrest, or for the appearance of, any person required to give evidence may be issued and may be executed;

(c) a search warrant may be issued and may be executed; (d) any information may be laid or any step taken if it is

necessary to enable the issue of any warrant referred to in paragraph (a), (b) or (c);

(e) a warrant of commitment (except for non-payment of a sum of money) may be executed;

(f) any arrest authorised to be made without warrant may be made, and any person authorised to be taken into custody without warrant may be taken into custody;

(g) any person may be granted bail or released on bail; (h) any statement may be taken.

(3) A person who contravenes subsection (1) commits an offence and is liable to a fine not exceeding 1 penalty unit.

1092016, No. 6 Criminal Procedure

(4) An act done on a Sunday in breach of subsection (1) is not to be invalidated solely on the ground that it was done on a Sunday.

191. Proceedings not to be questioned for want of form - No information, complaint, summons, conviction, sentence, order, bond, warrant, or other document, and no process or proceeding is to be quashed, set aside, or held invalid by a Court by reason only of any defect, irregularity, omission, or want of form unless the Court is satisfied that there has been a miscarriage of justice.

192. Consent of Attorney-General to proceedings in certain cases for offences on ships or aircraft-(1) Proceedings for the trial and punishment of a person who:

(a) whether or not the person is a citizen of Samoa or a person ordinarily resident in Samoa, is charged with having committed beyond Samoa an offence on board or by means of any ship or aircraft which is not a Samoa ship or a Samoa aircraft; or

(b) whether or not the person is a citizen of Samoa or a person ordinarily resident in Samoa, is charged with having committed, anywhere within Samoa or in the space above Samoa, an offence on board or by means of any ship or aircraft which belongs to the government of another country other than Samoa or is held by a person on behalf or for the benefit of that government, whether or not the ship or aircraft is for the time being used as a ship or aircraft of any of the armed forces of that country,

must not, by virtue only of the provisions of this Act, be instituted in a Court except with the consent of the Attorney-General.

(2) If: (a) the Attorney-General’s consent under subsection (1)

certifies that it is expedient that the proceedings should be instituted; and

(b) the proceedings would be instituted only by virtue of the jurisdiction conferred by Part II of the Crimes Act 2013,

110 Criminal Procedure 2016, No. 6

the Attorney-General must not give consent unless satisfied that the government of that country to which the ship or aircraft belongs has consented to the institution of the proceedings in Samoa.

(3) As an exception to subsection (1), a person charged with the offence mentioned in subsection (1) may be arrested, or a warrant for the person’s arrest may be issued and executed, and the person may be remanded in custody or on bail, even if the consent of the Attorney-General to the institution of a prosecution for the offence has not been obtained; but no further or other proceedings are to be taken until that consent has been obtained.

193. Civil remedy not suspended - No civil remedy for any act or omission is to be suspended by reason that the act or omission amounts to an offence.

194. Contempt of Court-(1) If a person, in any criminal or civil proceeding:

(a) assaults, threatens, intimidates, or wilfully insults a Judge, District Court Judge, Fa’amasino Fesoasoani or any Registrar, or any officer of the court, or any assessor, or any witness, or any constable during his or her sitting or attendance in court, or in going to or returning from the court; or

(b) wilfully interrupts or obstructs the proceedings of the Court or otherwise misbehaves in court; or

(c) wilfully and without lawful excuse disobeys any order or direction of the Court in the course of the hearing of any proceedings; or

(d) wilfully aids, abets, counsels, procures, or incites any other person to do any of the things described in paragraphs (a) to (c),

a constable or officer of the court, with or without the assistance of any other person, may, by order of the court, take the person into custody and detain the person until the rising of the court.

(2) In any such case in subsection (1), the Court (excluding, however, a Court presided over by a Fa’amasino Fesoasoani without extended jurisdiction granted pursuant to section 18 of the

1112016, No. 6 Criminal Procedure

District Courts Act 1969), if it convicts the person after giving the person a reasonable opportunity of being heard in his or her defence, may, for each such offence, sentence the person:

(a) to pay a fine not exceeding 100 penalty units; or (b) to imprisonment for a term not exceeding 12 months

imprisonment, and in default of payment of the fine, may direct that the defendant be imprisoned for a term not exceeding 12 months, unless the fine is sooner paid.

(3) Nothing in this section affects any power or authority of a Court to punish a person for contempt of Court in any case to which this section does not apply.

195. Felonies, misdemeanours and mode of trial-(1) There is no distinction between offences formerly known as felonies and misdemeanours, or between offences punishable on a charging document or information laid by the Attorney-General and by way of summary conviction; and, so far as may be necessary for the purpose of any rule of the common law or of any enactment in force in Samoa, all offences are either summary offences or crimes.

(2) A reference in any enactment to the trial of an offence by way of indictment or by way of summary proceedings is to be construed as a reference to the trial of the offence by a Court in the ordinary course of its criminal jurisdiction and procedure.

196. Proceedings against parties to offences, accessories, and receivers-(1) This section applies to a person charged:

(a) as a party to an offence (not being the person who actually committed it); or

(b) with being an accessory after the fact to any offence; or (c) with receiving property knowing it to have been

dishonestly obtained. (2) A person to whom subsection (1) applies may be proceeded

against and convicted for an offence whether or not the principal offender or any other party to the offence or the person by whom the property was obtained has been proceeded against or convicted.

(3) A person to whom subsection (1) applies may be proceeded against and convicted:

112 Criminal Procedure 2016, No. 6

(a) alone as for a substantive officer; or (b) jointly with the principal or other offender or person by

whom the property was dishonestly obtained. (4) If any property has been dishonestly obtained, any number

of receivers at different times of that property, or of any part or parts of it, may be charged with substantive offences, and may be tried together.

197. Production of document, etc., held by Ministry, etc.-(1) If a document, record, information or thing required for the purpose of any investigation or prosecution of an offence is in the possession or control of a Ministry, government agency or public body, the Ministry, government agency or public body must, upon request in writing by the Attorney-General, provide the document, information or thing to the prosecutor.

(2) A document, record or information must be provided under subsection (1) even if it is confidential or privileged or is prohibited under an enactment to be disclosed.

198. Regulations-(1) The Head of State may, acting on the advice of Cabinet, make regulations to give effect to the provisions or for the purposes of this Act, and in particular may make the following regulations:

(a) to prescribe forms to be used in respect of any proceedings to which this Act applies;

(b) to prescribe the lawyers’ fees payable by parties in proceedings to which this Act applies;

(c) to prescribe the fees, travelling allowances, and expenses payable to interpreters and to persons giving evidence in proceedings to which this Act applies;

(d) to prescribe the costs and charges payable by parties in proceedings to which this Act applies;

(e) to prescribe the procedure for the taking of the evidence of witnesses under sections 43 to 45, including provisions for requiring the attendance of witnesses, the answering of questions, and the production of documents;

1132016, No. 6 Criminal Procedure

(f) to providing for or prescribe any other matter in respect of which regulations are contemplated or required under this Act.

(2) Any warrant or summons required under this Act is to be in the prescribed form.

(3) The Schedule may be amended, replaced or repealed by regulations made under this section.

199. Rules of Court-(1) The Head of State may, acting on the advice of the Prime Minister, and with the concurrence of the Rules Committee constituted under section 40(2) of the Judicature Ordinance 1961, make, amend, replace or revoke rules regulating the practice and procedure and forms of proceedings of the District Courts and the Supreme Court and the Court of Appeal under this Act.

(2) Rules are subject to and must not be inconsistent with any provision of this Act or any other enactment.

(3) The power to make rules under this section includes: (a) prescribing the forms of notice of appeal and case stated

and any other forms to be used in respect of appeals to which this Act applies;

(b) fixing scales of fees and costs payable in respect of proceedings to which this Act applies;

(c) prescribing the duties of Registrars in respect of appeals, including the preparation of the record, setting down the time for hearing and the notification of the determination; and

(d) prescribing any other matters of practice or procedure of the courts for the purposes of this Act.

(4) Parts I, II and IV of the Court of Appeal Rules 1961, and the Schedules to those Rules apply to Part VIIA of those Rules as if they were Rules made under this Act.

200. Repeal, amendment, transitional and saving-(1) The Criminal Procedure Act 1972 is repealed (“repealed Act”).

(2) For section 5(3) of the Young Offenders Act 2007 substitute:

114 Criminal Procedure 2016, No. 6

“(3) A charge of an offence for which the maximum penalty is life imprisonment is to be laid with the Supreme Court and dealt with by the Supreme Court.”.

(3) At the commencement of this Act: (a) all pending actions, matters and proceedings

commenced under the repealed Act continue as if they were commenced under this Act;

(b) all actions, matters and proceedings commenced under the repealed Act and pending or in progress at the commencement of this Act may be continued, completed and enforced under this Act;

(c) all powers, jurisdictions, officers, appointments, orders, warrants, rules, regulations, seals, forms, books, records, instruments, and generally all acts of authority which originated under the repealed Act, and subsist or in force at the commencement of this Act, continue for the purposes of this Act as if they had been made under this Act;

(d) a defendant may be found guilty or convicted of the offence created by the repealed Act if the defendant’s act or omission -

(i) would have constituted an offence under both the repealed Act and this Act; and

(ii) occurred on a date that cannot be established with certainty but that is established to have occurred either after the commencement of the repealed Act and before its repeal or after the commencement of this Act.

(4) Regulations may be made pursuant to section 198 to deal with any other transitional matter.

1152016, No. 6 Criminal Procedure

SCHEDULE (sections 2, 15, 18, 37 and 198)

FORMS

FORM 1 - INFORMATION

I, [full name], of [address, occupation], say on oath that I have reasonable cause to suspect, and do suspect, that at ............................................................................................................ ..............................................on ...................................... [full name], of [address, occupation], [here set out the nature of the offence] [here add section and statute applicable]

............................................... Signature of applicant Sworn before me at..............................this ...............day of.....................................2…. ..................................... (Deputy) Registrar

FORM 2 - SUMMONS TO THE DEFENDANT

IN THE [SUPREME/DISTRICT] COURT OF SAMOA

HELD AT … BETWEEN: ............................................................................ (Informant) AND: ......................................................................................... (Defendant) WHEREAS an information has been laid against you by the abovenamed informant that on the ...........day of ..........................................20….......... at .............................you did ......................

20

116 Criminal Procedure 2016, No. 6

You are therefore summoned to appear before this Court at Court Room No. ... on the .......... day of 20.........., at ...........o’clock in the forenoon, at the Court house at ................., there to answer the charge so made against you.

Dated at ...................... this .................. day of .................... 20 ......... .......................................... Judge/ Faamasino Fesoasoani/Registrar To the above-named Defendant

FORM 3 - BAIL BOND NOTICE

To:.............................................................(“the Defendant”) And ...............................................................(“the sureties”)

Take notice that if the Defendant fails to perform the condition(s) following or any of them, namely ............................................................................... Then you, the defendant will forfeit the sum of ...................................and you the surety(ies), will forfeit the sum of ..............................(each). Dated at .......................... this ......................... day of....................

(defendant signature) (surety(ies) signature)

....................................... Registrar

1172016, No. 6 Criminal Procedure

FORM 4 - ORDER TO CALL UP BOND

I ORDER that the within bond (or the bond) ............................................(here describe the bond) ....................................... be called up to the amount of $.....................in respect of the Defendant and to the amount of $...........................in respect of (each of) the sureties or.......................................(a surety).

Dated at .............................. this ................... day of ......................... 20............ ............................ Judge

FORM 5 – CHARGING DOCUMENT

IN THE SUPREME COURT OF SAMOA HELD AT: IN THE MATTER OF: (INFORMANT) v. ……….. I .......................................................the [Attorney-General of Samoa/Prosecutor of the Office of Attorney-General] proceed [and/or charge the defendant] on the:

(a) information number(s) (if any)........; and/or (b) charge the defendant on the additional charges (if any);

and/or [that the defendant is charged that at ........................................................... on ........................................... [full name], of [address, occupation], [here set out the nature of the offence] [here add section and statute applicable]

(c) the information number(s) as substituted by the following charge(s); and/or

[that the defendant is charged that at ................................................. on ........................................... [full name], of [address, occupation], [here set out the nature of the offence] [here add section and statute applicable]

__________

118 Criminal Procedure 2016, No. 6

(d) information number(s) as hereby amended as follows: (the amendments to the information)

DATED this …......... day of …......… 20…........

(signature) (Attorney-General/Prosecutor of the Office of Attorney-General)

The Criminal Procedure Act 2016 is administered by the Ministry of Justice and Courts Administration.

Printed by the Clerk of the Legislative Assembly, by authority of the Legislative Assembly.

2016 Taualumaga Tau Solitulafono Nu. 6

SAMOA

Faatulagaina o Aiaiga

VAEGA 1 FAATOMUAGA

1. Igoa puupuu ma le amataga 2. Faamatalaina o uiga o upu 3. Faaaogāina

VAEGA 2 PULEAGA FAA-

FAAMASINOGA A FAAMASINOGA

Vaevaega 1 - Faamasinoga Sili

4. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a le Faamasinoga Sili

5. Malosiaga e faaliliuina atu ai taualumaga

5A. Malosiaga e faasee atu ai taualumaga i le Faamasinoga Faaitumalo mo polokalame o le toefuataiga

6. Faamasinoga e auai po o le lē auai o faatonu

7. Faamasinoga e lē auai ni Faatonu mo mataupu lavelave tau faasese

8. Faaliliuina atu o se tagi mai le Faamasinoga Faaitumalo

Vaevaega 2 - Faamasinoga Faaitumalo

9. Faamasinoga ia fofogaina i Faamasinoga Faaitumalo

10. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a Faamasino Fesoasoani

Vaevaega 3 - Faamasinoga mo Tupulaga Talavou

11. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a le Faamasinoga mo Tupulaga Talavou

12. E mafai e se Faamasinoga mo Tupulaga Talavou ona faaliliuina atu o taualumaga

VAEGA 3 AMATAGA O TAUALUMAGA

13. E amatalia taualumaga i le faauluina o tagi

14. Tagata ua pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga

15. Tuuina atu o tusi samania 16. Taimi ma nofoaga mo le

faauluina o se tagi 17. Taualumaga tau solitulafono i

le Faamasinoga Sili

2 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

18. Pepa Faatumu ma mataupu e aofia ai i se tagi

19. Pepa aloaia o moliaga 20. Ia na o le tasi lava le

soligatulafono e molia ai, i se tagi

21. Ia fofogaina faatasi ni tagi se lua po o le sili atu

22. E mafai ona suia se moliaga 23. E mafai ona faamasinoina

faatasi ni tagata tetee se toalua po o le sili atu

24. Ia aofia ai i le tagi ni faamatalaga auiliili e lava atoatoa

25. Talosaga mo nisi faamatalaga auiliili

26. E mafai e so o se tagata ona faauluina se tagi

27. Taualumaga o se tagi e manaomia ai se maliega

28. Ia lē taofia le faalēaogāina o se tagi, ona o le lē atoatoa o le tulaga tino mai

VAEGA 4 PUEINA FAAPAGOTA

MA LE SUEINA

Vaevaega 1 - Pueina faapagota

29. Pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga

30. Malosiaga e ulufale ai i nofoaga ma fale e aunoa ma se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota se tagata solitulafono po o le taofia o se soligatulafono

31. Tuuina atu ma le toe faaui i tua o se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota se tagata tetee

32. Tiute o tagata e pueina faapagota se isi tagata

Vaevaega 2 - Sueina

33. Tusi faapoloaiga e sueina ma taofia faamalosi ai

34. Tusi faapoloaiga mo vaegamea faataitai mo suesuega faapitoa

35. Lafoaia o mea ua faoa faamalosi

36. Puipuiga mai noataga

VAEGA 5 TUSI SAMANIA, FAAOO ATU O PEPA ALOAIA,

FAAMATALAGA MOLIMAU MA LE FAAILOA ATU

Vaevaega 1 - Tusi Samania ma le Faaooina Atu o Pepa Aloaia

37. Tuuina atu o tusi samania 38. Faaooina atu o pepa aloaia i le

tagata tetee 39. Faaooina atu o pepa aloaia i

mataupu faapitoa 40. Gagana o pepa aloaia 41. Tagata e mafai ona faaooina

atu o pepa aloaia 42. Faamaoniga o le faaooina atu o

pepa aloaia

Vaevaega 2 - Faiga o Faamatalaga Molimau e ese ai i lo taimi

o se Faamasinoga

43. Faamatalaga molimau a se tagata ua faamoemoe e tuua Samoa

44. Faamatalaga molimau a se tagata o lo o ma’i tigaina

45. Faia o faamatalaga molimau a se tagata molimau i fafo atu o le faamasinoga

Vaevaega 3 - Faailoaina atu

46. O le tiute o faafoe moliaga le faailoa atu o faamatalaga

47. Tolopoina o faamasinoga mo ni tagata molimau

32016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

48. E mafai e le faafoe moliaga ona teena le faailoaina atu o faamatalaga

49. O le faamasinoga e faia faaiuga o mataupu tau le faailoaina atu

50. Faasilasilaga o se puipuiga o se tagata

51. Faasilasilaga o faamatalaga molimau a tagata tomai faapitoa

VAEGA 6 FAAMASINOGA

52. Nofoaga o le faamasinoga 53. Faaliliuina atu o faamasinoga i

le va o Faamasinoga Faaitumalo ma le Faamasinoga Sili

54. Tatalaina i tua o se tagi ua i ai faatasi ma le faatagaga

55. Teuteuga o moliaga 56. E mafai e le Faamasinoga ona

faasaina lomiga faasalalau 57. O se soligatulafono le solia o

le poloaiga e tuueseina ai 58. O tagata e mafai ona faafoeina

taualumaga 59. Faafoega o taualumaga i

totonu o le Faamasinoga Sili 60. O le auai ma le puipuigamalu o

le tagata tetee a o faagasolo le faamasinoga

61. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai ua lē oo mai lē ua tetee

62. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai e lē oo mai le faafoe moliaga

63. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai e lē oo mai so o se tasi o vaega auai

64. Faalēaogāina o se tagi e lē taofia ai se taualumaga

VAEGA 7 TAUTINOGA ALOAIA MA

TAGATA TETEE E AFAINA LE MAFAUFAU

Vaevaega 1 - Tautinoga aloaia

65. Tautinoga aloaia o le nofosala i se faasilasilaga i le Resitara

66. Tautinoga aloaia ina ua molia 67. Tautinoga aloaia e avea ai ma

sui o se faalapotopotoga 68. Tautinoga aloaia faapitoa 69. Faamatalaga molimau o se

faamasinoga muamua 70. Tautinoga aloaia e uiga i le

tuusaolotoina talu ai ma le faamaonia o le nofosala

71. Tuuaiga lona lua 72. Talosaga ina ia faalēaogāina se

tautinoga aloaia o le nofosala

Vaevaega 2 - Tagata Tetee e Afaina le Mafaufau

73. Faamatalaina o uiga o upu 74. E mafai ona faia sailiiliga o le

tulaga o le lē atoatoa o le malosi e tulai ai i le faamasinoga

75. Tolopoina o suesuega faa- faamasinoga, ma isi tulaga faapena

76. Fuafuaina pe ua talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga lē ua tetee

77. Talosaga tetee i le Faamasinoga Sili

78. Taofia o tagata tetee ua maua e lē talafeagai ona faia ni tautinoga aloaia, ma isi tulaga faapena

79. Sailiiliga o le ma’i valea 80. Talosaga tetee e faasaga i le

faasaolotoina i tulaga o le ma’i valea

4 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

VAEGA 8 TAGATA MOLIMAU

81. Tusi samania mo le auai o tagata molimau

82. Tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai se tagata molimau

83. Faasalaga mo le lē usitaia o tusi samania o tagata molimau

84. E mafai ona faafalepuipui se tagata molimau e musu e tuuina mai faamatalaga molimau

85. E mafai ona tuueseina tagata molimau

VAEGA 9 FAAFOEINA O

FAAMASINOGA, TOLOPOINA MA LE TATALAINA I TUA

I PUIPUIGAMALU

Vaevaega 1 - Faafoeina o Faamasinoga

86. Mea ua tautinoina 87. Faamatalaga molimau 88. Tagata tetee e le o i ai sona sui 89. Ia faia faamatalaga molimau i

luga o se tautoga po o se faamaoniga aloaia

90. Faamaonia o se taumafaiga ina ua molia i se solitulafono

91. Faamaonia se solitulafono ina ua molia i se taumafaiga

92. Vaega o le moliaga ua faamaonia

93. Eseesega ma teuteuga

Vaevaega 2 - Tolopoina

94. Malosiaga e tolopo ai se faamasinoga

95. Malosiaga o le tolopoina

96. Malosiaga e tolopo ai mo ni suesuega ina ua uma ona faamaonia le nofosala

97. Aveeseina o se faamasinoga ona o se fesili tau le tulafono

Vaevaega 3 - Puipuigamalu mo le tatalaina i tua, a o tatali le

faamasinoga

98. O tulafono faafoe e faasino i le faatagaina o le tatalaina i tua

99. O mea moni talafeagai i se faaiuga e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga

100. Tulaga faasaina o le tatalaina i tua i luga o puipuiga

101. Tulaga faasaina o le tatalaina i tua ona o nisi moliaga ua faamaonia talu ai

102. Na o le poloaiga e ono mafai ai ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, mo se solitulafono tau nakoti

103. Tatalaina i tua i luga o puipuiga a o talia le faasalaga

104. E mafai e lē ua tetee ona talosagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga

105. Faamatalaga molimau i taualumaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga

106. Tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga

107. Tapaina o puipuiga faa- feagaiga, faamalumaluga po o se tasi e ofoina mai se puipuiga

108. Tusi faapoloaiga mo le taofia

Vaevaega 4 - Taualumaga i le maea ai ona Faamatuu

Atu o le Tatalaina i Tua

52016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

109. Tatalaina i tua o lē ua tetee ua faatagaina i ai se puipuigamalu e tatala ai i tua, a o tatali lona faamasinoina

110. Tusi faapoloaiga o le faasaolotoina

111. Fesuiaiga o tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga

112. E mafai ona pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga i nisi tulaga e aliae mai lē ua tetee o lo o tatalaina i tua i luga o puipuiga

113. Tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai lē ua tetee ua sola faalilolilo po o ua solia tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o ua lē mafai ona tali atu i tulaga o le tatalaina i tua

114. O le lē mafai ona tali atu i tulaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga

Vaevaega 5 - Tatalaina i tua i luga o Puipuiga e faasino i Talosaga

115. Tatalaina i tua i luga o puipuiga a o talia se talosaga

116. Talosaga mai faaiuga a Faamasinoga Faaitumalo e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga

117. Faatinoina o faaiuga a le Faamasinoga Sili i le tatalaina i tua i luga o puipuiga

118. Fofogaina ma le faatagaina atu o se puipuigamalu i lē na talosaga ma le nofo puipuia a o talia le talosaga

119. Tusi faapoloaiga e pueina ai se tagata na talosaga o ia lea ua sola ese po o ua agai ina

sola ese faalilolilo a o lo o i ai i se tulaga puipuia

120. O le gauai mai o lē na talosaga na tatala i tua i luga o se puipiugamalu ma le tuusaolotoina o lē sa noatia ai e avea ma puipuigamalu

121. Talosaga e afua i faaiuga a le Faamasino e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga

122. Aiaiga o taualumaga e faasino i talosaga i mataupu tau le tatalaina i tua i luga o puipuiga

123. Faaiuga a le Faamasinoga o Talosaga

VAEGA 10 SUESUEGA I TOTONU O LE

FAAMASINOGA SILI

Vaevaega 1 - Tulaga Lautele

124. Tutoatasi o le faafoe moliaga 125. Faasilasilaga a lē ua tetee ina

ia faamasinoina e le Faamasino na o ia lava

126. Talosaga a le Faafoe Moliaga mo le suesueina e le Faamasino na o ia lava

Vaevaega 2 - O Faatonu

127. O agavaa 128. Vaitaimi i le tofi 129. Lisi o Faatonu 130. Filifiliga ma le valaauina o

faatonu 131. O le lē mafai e faatonu ona

auai i le faamasinoga 132. Ia logoina e le Resitara le

faafoe moliaga ma lē ua tetee

133. Siligia o faatonu 134. Tautoga po o le faamaoniga

aloaia

6 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

135. O le tuueseina o faatonu

Vaevaega 3 - Faaiuga a Faatonu

136. Maliega o faatonu 137. E ao ona tuufaatasi faatonu

VAEGA 11 TALOSAGA

Vaevaega 1 - Talosaga mai Faamasinoga Faaitumalo i le

Faamasinoga Sili

138. Faataatiaeseina o se fesili tau le tulafono a o lumanai ai se faaiuga o se tagi

139. Talosaga pe afai ua teena e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo le faataatiaese o le mataupu

140. Talosaga i luga o se mataupu tau le tulafono e na o se mataupu ua faaalia e ala atu ai

141. E mafai e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona teena se mataupu pe afai e faatauvaa le talosaga

142. O le faamaonia e faapea ua lē tuliloaina faaletulafono se mataupu na faaalia

143. E mafai ona toe faafoi atu se mataupu mo se toe teuteuga

144. Ia faia e le Faamasinoga Sili le faaiuga o ni fesili i luga o le mataupu na faaalia

145. O lē ua tetee ua talosaga e ui mai i se mataupu ua faaalia e lē faatagaina e talosaga i se isi lava faiga e ese ai

Vaevaega 2 - Talosaga Eseese

146. Aia tatau eseese a lē ua tetee e talosaga ai i le Faamasinoga Sili

147. Aia tatau a le Loia Sili e talosaga ai i le Faamasinoga Sili

148. Faasilasilaga o se talosaga 149. Auina atu o pepa aloaia i le

Faamasinoga Sili 150. Ata o pepa aloaia e ao ona

tuuina atu i lē ua talosaga i luga o se talosaga

151. O lē ua talosaga e faaooina atu pepa aloaia i le Resitara

152. Faatulagaina o se talosaga mo le fofogaina

153. Taualumaga i luga o talosaga

154. O le Faamasinoga Sili e suesueina ma faia le faaiuga o se talosaga

155. Malosiaga e faasaina ai le lipotia o taualumaga, ma isi mea faapena

Vaevaega 3 - Aiaiga e faasino i Talosaga uma

156. Malosiaga o le Faamasino e faasino i le faaopoopoina o le taimi

157. Faamatalaga molimau fou i luga o le talosaga

158. Tuuina atu o se tusi faapoloaiga a o tatali se talosaga

159. O le faamauieseina o se talosaga

160. Tuuina mai o se mataupu e se itu auai o lo o nofo puipuia

161. Malosiaga o le Faamasinoga Sili e faatonuina ai le toe faia o se faamasinoga

162. Teuteuga o le nofosala ua faamaonia i le tuuina atu o se tasi soligatulafono e sui ai se isi soligatulafono

72016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

163. Faalēaogāina o se talosaga 177. O le aia tatau a le Loia Sili e ona o le lē faia o laasaga e talosaga ai, e faasaga i tuliloa ai faale-faamasinoga faasalaga po o le

164. Ia faamaonia e le Resitara le tuusaolotoina faaiuga e uiga i se talosaga 178. Talosaga e faasaga i faaiuga

165. Faaiuga a le Faamasinoga a le Faamasinoga Sili e uiga Sili i talosaga mai Faamasinoga

166. Faanofo puipuia o se tagata Faaitumalo ina ua uma le faaiuga o se 179. Aia tatau e talosaga ai talosaga faasaga i se faasalaga po o se

167. O le toe faaauauina ona moliaga ua faamaonia faanofo vaavaaia ina ua faaletulafono mo le maua le faaiuga o le talosaga faalēmigao i le faamasinoga

168. E mafai ona poloaiina se itu 180. Faaiuga o talosaga i totonu o faamasinoga ua na lē mataupu masani tuliloaina le talosaga na te 181. Malosiaga o le Faamasinoga totogiina totogi o le o Talosaga i totonu o faamasinoga mataupu faapitoa

169. Faamamaluina o se poloaiga 182. Toe umia ma le toe faaolaina e faasino i totogi o le o meatotino i luga o moliaga faamasinoga ua faamaonia faaletulafono

170. E leai ni totogifuapauina a le 183. Malosiaga faaopoopo o le Faamasinoga e tatau ona Faamasinoga o Talosaga totogi i luga o se talosaga a 184. Tiute tauave o le Resitara e se tagata na faasalaina i le tusa ai o faasilasilaga o le nofosala i le falepuipui talosaga, ma isi faapena

185. Faamatalaga molimau mo le Vaevaega 4 - Talosaga mai Faamasinoga o Talosaga

le Faamasinoga Sili i le 186. Aia tatau a lē na talosaga e Faamasinoga o Talosaga fai ai sona sui

187. Malosiaga e faasaina ai ona 171. Faamatalaina o uiga o upu lipotia taualumaga ma isi 172. Aia tatau e talosaga ai i nisi tulaga faapena

o mataupu e tulai mai a o le i faia le faamasinoga VAEGA 12

173. O le faataatiaese o se fesili AIAIGA ESEESE tau le tulafono

174. Talosaga e uiga i le fesili tau 188. Tupe totogi o faamasinoga le tulafono, fesili e le o 189. Tupe faaalu i tagata faataatiaeseina molimau

175. O le malosiaga o le 190. O gaoioiga e lē tatau ona Faamasinoga o Talosaga mo faia i le Aso Sa talosaga i luga o fesili tau le 191. Ia lē fesiligia taualumaga tulafono ona o le lē atoatoa o le tulaga

176. Aia tatau e talosaga ai tino mai faasaga i le faamaonia o le nofosala po o faasalaga

__________

8 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

192. Maliega a le Loia Sili i soligatulafono, fesoasoani taualumaga i nisi mataupu faalilolilo, ma tagata e mo soligatulafono e faia i taliaina luga o vaa po o vaalele 197. Tuuina atu o pepa aloaia, ma

193. Ia lē faataatiaese se taui tau isi mea faapena o lo o umia e le va o tagata le Matagaluega, ma isi

194. O le faalēmigao i 198. Tulafono Faatonutonu faamasinoga 199. Tulafono Faafoe o le

195. Agasala mamafa, amioga e Faamasinoga lē tusa ma tatau ai ma le 200. Soloia, teuteuga, soloaiga faiga tau le faamasinoina ma mea faasaoina

196. Taualumaga faasaga i itu faamasinoga i Faamatalaga

2016, Nu. 6

O SE TULAFONO e aiaia ai se tulafono laitiiti e faasino i taualumaga tau solitulafono ma tulafono faafoe e faatatau i puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a faamasinoga o fofogaina mataupu tau solitulafono ma mo faamoemoega e fesootai i ai. [09 Fepuari 2016]

UA FAIA e le Fono Aoao Faitulafono a Samoa i totonu o le Palemene ua potopoto e faapea:

VAEGA 1 FAATOMUAGA

1. Igoa puupuu ma le amataga-(1) E mafai ona taua lenei Tulafono o le Tulafono o Taualumaga Tau Solitulafono 2016.

(2) O lenei Tulafono e amata faamamaluina i se aso o le a filifilia e le Minisita o Faamasinoga ma Pulega Tau Faamasinoga.

2. Faamatalaina o uiga o upu-(1) I totonu o lenei Tulafono, ae vagana ai ua manaomia e le mataupu se isi uiga e ese ai:

“Tulafono” e aofia ai Tulafono na pasia a o lumanai le Tutoatasi;

92016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

“pepa aloaia o moliaga” o lona uiga o le pepa aloaia o moliaga i le Pepa Faatumu 5 o le Faamatalaga ua faatoai atu e po o e avea ai ma sui o le Loia Sili, e tusa ai ma lenei Tulafono;

“tamaitiiti” o lona uiga: (a) mo se tagata tetee, o se tagata ua 10 tausaga le

matua po o le sili atu ma e i lalo ifo o le 18 tausaga;

(b) mo se tagata faasea po o se tagata ua afaina, o se tagata ua 16 tausaga le matua po o e i lalo ifo.

“faalapotopotoga” e aofia ai isi faalapotopotoga faaletulafono; “Faamasinoga” o lona uiga o le Faamasinoga Sili po o se

Faamasinoga Faaitumalo, e tusa lava po o taitaia e se Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani;

“Faamasinoga o Talosaga” o lona uiga o le Faamasinoga o Talosaga a Samoa ua faavaeina i lalo o le Mataupu 75 o le Faavae;

“faaiuga” e aofia ai se faaiuga, poloaiga maualuga, poloaiga, faatonuga tusia, tautinoga, nofosala ua faamaonia, faasalaga, taofi po o isi faaiuga;

“tagata tetee” o lona uiga o se tagata ua molia i se soligatulafono, ma “o le tetee po o le puipuiga” ua i ai lona lava uiga e talafeagai ai;

“tulafono” o lona uiga o se aiaiga o so o se Tulafono, Tulafono na pasia a o lumanai le Tutoatasi po o tulafono laiti;

“Faamasino Fesoasoani” o lona uiga o se tagata ua tofia i lea tofiga i lalo o le Tulafono o Faamasinoga Faaitumalo 1969;

“lē ua tagi” o lona uiga, o ia lea po o se tasi ua avea ma ona sui, ua faauluina se tagi;

“tagi” e aofia ai so o se moliaga ua faia i se pepa aloaia o moliaga;

“Faamasino” o lona uiga o se Faamasino na tofia i lalo o le Tulafono o Faamasinoga 1961 po o le Tulafono o Faamasinoga Faaitumalo 1969;

“Komisi o Galuega Faale-Faamasinoga” o lona uiga o le Komisi o Galuega Faale-Faamasinoga na faavaeina e le Mataupu 72 o le Faavae;

“loia” e i ai le uiga i totonu o le Tulafono mo Loia ma le Faatinoga o Galuega Faa-loia 2014;

10 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

“soligatulafono” o lona uiga o se gaoioiga po o se mea ua lē faia, lea e mafai ona faasalaina ai se tagata i lalo o se tulafono, e ese ai i lo le avea o se taualumaga tau le va o tagata;

“pepa faatumu faatonuina” o lona uiga o se pepa faatumu ua faatonuina e tulafono faatonutonu po o tulafono faafoe a se Faamasinoga ua faia i lalo o lenei Tulafono po o so o se isi tulafono;

“falepuipui” e i ai le uiga i totonu o le Tulafono o Falepuipui ma le Toefuataiga 2013, ma e aofia ai se falepuipui tau leoleo;

“tagata faafoe moliaga” o lona uiga: (a) o le Loia Sili po o e aofia ai se loia o lo o galue i lalo o

faatonuga lautele po o faatonuga faapitoa a le Loia Sili; po o

(b) se leoleo o faafoeina moliaga i totonu o se Faamasinoga Faaitumalo, o lo o galue i lalo o faatonuga lautele po o faatonuga faapitoa a le Komesina o Leoleo,

ma o se “moliaga faale-faamasinoga” e i ai lona uiga e tutusa. “nofoaga faitele” e aofia ai se nofoaga lea e agavaa i ai tagata

lautele po o le faatagaina ona maua i ai o le avanoa, tusa lava pe totogiina o se tupe po o se isi faiga e ese ai;

“Resitara” o lona uiga o le Resitara o se Faamasinoga, ma e aofia ai se Sui Resitara;

“tagata ofisa e toe auina atu se pagota i se nofoaga e taofia ai” o lona uiga o se tagata ofisa e toe auina atu se pagota i se nofoaga e taofia ai, ua taua i le Mataupu 6(4) o le Faavae;

“sui”, mo se faalapotopotoga, o lona uiga o se tagata na tofia e le faalapotopotoga e fai ma ona sui, mo le faamoemoe o le faia o se gaoioiga po o se mea lea ua faatagaina ai le sui na te faia i lalo o lenei Tulafono;

“tulafono faafoe” o lona uiga o tulafono faafoe ua faia i lalo, po o faaaogāina e tusa ai ma le fuaiupu 199;

“Faamasinoga mo Tupulaga Talavou” o lona uiga o le Faamasinoga ua faavaeina i lalo o le Tulafono mo Tupulaga Talavou Solitulafono 2007.

(2) O se faamatalaga tusitusia, lea e lē manaomia ai ona faia i lalo o se faamaufaailoga, ae peitai o lo o faatatauina ina ia sainia e so o se tagata o lo o ia te ia, po o o ia lea o se tasi o i latou ua ia

112016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

i latou le puleaina o mataupu a se faalapotopotoga, i le tulaga moni e faapea o le tagata ua taua le igoa i totonu o le faamatalaga, ua uma ona tofia e avea ma sui o le faalapotopotoga mo faamoemoega o lenei Tulafono, o le a mafai ona taliaina e aunoa ma se tasi faamaoniga e avea ma faamatalaga molimau tino mai e faapea o lea tagata ua uma ona tofia faapena.

3. Faaaogāina-(1) I le noatia ma le fai fuafua i le fuaiupu 200, o lenei Tulafono e faaaogā i taualumaga tau solitulafono uma i le po o le tuanai ai o le aso e amata faamamaluina ai lenei Tulafono.

(2) E leai se mea o i totonu o lenei Tulafono, e faatapulaaina ai pe aafia ai i so o se auala so o se tasi lava tulafono ua faaeeina atu ai i luga o se Faamasinoga se malosiaga e tuuina ai o se faasalaga pe faaee atu o se faasalaga po o le faia o se poloaiga e faaopoopo atu i, po o, e sui ai se faasalaga o le nofosala i le falepuipui po o se faasalaga ua faatonuina e lenei Tulafono, po o e faafoe ai i so o se tasi lava faiga e ese ai so o se tagata tetee.

VAEGA 2 PULEAGA FAA-FAAMASINOGA A FAAMASINOGA

Vaevaega 1 - Faamasinoga Sili

4. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a le Faamasinoga Sili - E i ai i le Faamasinoga Sili le puleaga faa- faamasinoga e fofogaina ma faia o faaiuga o mataupu nei:

(a) o taualumaga tau solitulafono uma e amata i totonu o le Faamasinoga Sili i le faataatia atu lea o se tagi;

(b) so o se tagi ua faataatia atu i se Faamasinoga Faaitumalo ma faaliliuina atu i le Faamasinoga Sili mo le suesueina i lalo o lenei Tulafono po o so o se isi lava Tulafono;

(c) so o se tagi ua faatoai atu i le Faamasinoga Sili e tusa ai ma le puleaga faa-faamasinoga a se Faamasinoga Faaitumalo, pe afai -

(i) ua faamalieina le Faamasinoga Sili e faapea, e ono tatau ai po o ua talafeagai ai ona faia faapea, o le faataunuuina o le faamasinoga tonu; po o

12 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(ii) o le tagi e ao ona suesueina faatasi ma se tagi i lalo o le puleaga faa-faamasinoga a le Faamasinoga Sili; po o

(iii) o le tagi ua suia ai le tagi i lalo o le puleaga faa-faamasinoga a le Faamasinoga Sili;

(d) o talosaga tetee tau solitulafono uma mai se Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasinoga mo Tupulaga Talavou, tusa lava pe ui mai i se mataupu ua faaalia manino po o i se faasilasilaga o talosaga lautele e faasaga i se moliaga ua faamaonia faaletulafono, faasalaga, po o le faasaolotoina e lē sala;

(e) o talosaga uma mo le tatalaina i tua i luga o se puipuigamalu mo le tatalaina i tua o se pagota o lo o talia lona faamasinoga po o le alu atu i tua e tusa ai o so o se tagi na faatoai atu i po o ua faaliliuina atu i le Faamasinoga Sili;

(f) so o se talosaga e faasaga i se faaiuga tau le puipuigamalu mo le tatalaina i tua o se pagota o lo o talia lona faamasinoga, mai se Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasinoga mo Tupulaga Talavou.

5. Malosiaga e faaliliuina atu ai taualumaga-(1) Ae vagana o se tuusaunoaga i le fuaiupu 4, e mafai, e se Faamasino o le Faamasinoga Sili, i le maea ai ona ia faafofoga i le Tagata e faafoeina moliaga ma le tagata tetee, ona faatonuina e faapea, o se faamasinoga lea e ono mafai ona faatautaia i se isi faiga e ese ai i totonu o le Faamasinoga Sili, e ao ona faaliliuina atu i se Faamasinoga Faaitumalo mo le suesueina, pe afai:

(a) o le tagata o lo o faatalitali lona faamasinoga ua molia i lalo o le Tulafono o Nakoti 1967; ma

(b) ua faamalieina le Faamasino e faapea, e ui lava o le faasalaga aupito maualuga o le soligatulafono, o le faasalaga e ao ona faaee atu, pe afai o le moliaga po o ni moliaga sa faamaonia, e mafai ona itiiti ifo i lo le lua (2) tausaga; ma

132016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(c) e leai ni mataupu lavelave faaletulafono po o i le tulaga o mea moni, po o ni mataupu e faatulai mai i le tulaga o le manuia lautele o tagata po o le faataunuuina o le amiotonu, e pei ona talafeagai ai ona tauaveina pea le faamasinoga i le Faamasinoga Sili.

(2) Afai o le tagata ua faamaonia sona moliaga i se soligatulafono po o ni soligatulafono i so o se taualumaga na faaliliuina atu i lalo o lenei fuaiupu, o le Faamasino na tauaveina le faamasinoga, i se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1)(b), e mafai ona ia faasalaina le tagata tetee i le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e sili atu i lo le lua (2) tausaga, peitai e lē mafai ona faasalaina le tagata tetee i le sili atu i lo le fitu (7) tausaga i le falepuipui.

5A. Malosiaga e faasee atu ai taualumaga i le Faamasinoga Faaitumalo mo polokalame o le toefuataiga-(1) E avea ai ma tuusaunoaga i le fuaiupu 4, e mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Sili i le maea ai ona ia fofogaina le faafoe moliaga ma le tagata ua tetee, ona ia faatonuina e faapea, o le a faasee atu le faasalaga po o nisi itu e faailoa ai le faaiuga lea na tatau ona faia i le Faamasinoga Sili, i le Faamasinoga Faaitumalo pe afai:

(a) o le tagata tetee - (i) ua ia tautino lona tausalaina; ma (ii) e ono talafeagai ma se polokalame o le

toefuataiga i le Faamasinoga Faaitumalo; ma (b) ua faamalieina le Faamasino o le Faamasinoga Sili e

faapea, e ui lava i le maualuga o le faasalaga mo le soligatulafono, o le faasalaga o le a faaeeina atu, i le amanaia ai o itu lelei o le faamaeaina ai o le polokalame o le toefuataiga, o se faasalaga e tuli i nuu ma afioaga.

(2) Afai o le tagata tetee: (a) ua maea lelei ona ia auai i le polokalame o le

toefuataiga, e mafai e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona faasalaina o ia e tusa ai ma lona malosiaga e faia ai faasalaga; po o

14 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) le lē mafai ona faamaeaina o le polokalame o le toefuataiga, e ao i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona toe faasee atu le mataupu i le Faamasinoga Sili mo le faasalaga.

(3) E mafai e le Faamasino Sili ona faia Faaiuga mo le tuuina atu o taiala ma taualumaga mo polokalame o le toefuataiga.

(4) I totonu o lenei fuaiupu, “polokalame o le toefuataiga” o lona uiga o le polokalame toefuataiga e mataitu e le faamasinoga, tauaveina e le Faamasinoga Faaitumalo mo se tagata tetee ina ia tusa ai ma lenei fuaiupu.

6. Faamasinoga e auai po o le lē auai o faatonu-(1) O faamasinoga uma i le Faamasinoga Sili e ao ona suesueina e se Faamasino na o ia lava.

(2) I le avea ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1), o se tagata tetee ua molia i se soligatulafono e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui i le olaga atoa, e ao ona suesueina e se Faamasino faatasi ai ma ni faatonu se toalima (5) e auai.

(3) Peitai, e mafai e se tagata tetee i lalo o le faafuaiupu (2), ona talosaga, e tusa ai ma le fuaiupu 125, ina ia suesueina o ia e se Faamasino na o ia lava.

(4) E lē faaaogāina le faafuaiupu (2), pe afai o le tagata tetee o lo o molia i lalo o le Tulafono o Nakoti 1967.

7. Faamasinoga e lē auai ni faatonu mo mataupu lavelave tau faasese-(1) I totonu o lenei fuaiupu o se “mataupu lavelave tau faasese” e aofia ai se faasologa o mataupu e fesootai faatasi na tulai mai, po o isi mataupu lavelave ia, pe afai e iloiloina faatasi, e oo atu lava i se mataupu lavelave tau faasese.

(2) I le noatia ma le fai fuafua i le fuaiupu 6(2), i so o se faamasinoga e aafia ai se mataupu lavelave tau faasese, e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui i le olaga atoa, e mafai, e se Faamasino, i luga o se talosaga a le tagata e faafoeina moliaga, ona faatonuina e faapea, o le faamasinoga, ia fofogaina e se Faamasino na o ia lava.

152016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

8. Faaliliuina atu o se tagi mai le Faamasinoga Faaitumalo- (1) E mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Sili, ona faia o se faaiuga i so o se talosaga e faaliliuina atu ai se tagi na faauluina i le Faamasinoga Faaitumalo, i le Faamasinoga Sili mo le suesueina.

(2) O le faaliliuina atu o se tagi i le Faamasinoga Sili e ono mafai ona amataina e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasinoga Sili po o e ala i se talosaga ua faia e se tagata faafoe moliaga po o se tagata tetee.

Vaevaega 2 - Faamasinoga Faaitumalo

9. Faamasinoga ia fofogaina i Faamasinoga Faaitumalo-(1) E i ai i se Faamasinoga Faaitumalo le puleaga faa-faamasinoga ua faatulagaina mai i lalo o le Tulafono o Faamasinoga Faaitumalo 1969.

(2) E i ai i se Faamasinoga Faaitumalo le puleaga faa- faamasinoga e fofogaina ma faia o se faaiuga i so o se tagi na faaliliuina atu i le Faamasinoga Faaitumalo, mai le Faamasinoga Sili.

10. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a Faamasino Fesoasoani - O se Faamasinoga o seei ai se Faamasino Fesoasoani e taitaia e i ai le puleaga faa-faamasinoga ua faatonuina i lalo o le Tulafono o Faamasinoga Faaitumalo 1969.

Vaevaega 3 - Faamasinoga mo Tupulaga Talavou

11. Puleaga faa-faamasinoga tau solitulafono a le Faamasinoga mo Tupulaga Talavou - E i ai i se Faamasinoga mo Tupulaga Talavou, le puleaga faa-faamasinoga e pei ona faatulagaina mai i lalo o le Tulafono mo Tupulaga Talavou Solitulafono 2007.

12. E mafai e se Faamasinoga mo Tupulaga Talavou ona faaliliuina atu o taualumaga-(1) I le avea ai o se tuusaunoaga i le Tulafono mo Tupulaga Talavou Solitulafono 2007, i luga o se talosaga a le tagata faafoe moliaga, e mafai e se Faamasinoga mo Tupulaga Talavou ona faaliliuina atu le faamasinoga o se tamaitiiti i:

16 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(a) le Faamasinoga Sili, pe afai o le soligatulafono ua molia ai e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui mo le sili atu i lo le fitu (7) tausaga; po o

(b) se Faamasinoga Faaitumalo i so o se isi lava mataupu, pe afai ua faamalieina le Faamasinoga mo Tupulaga Talavou, e faapea, o le tulaga matuia o le soligatulafono, po o so o se isi lava tulaga aliae mai o le soligatulafono po o ua faia e le tagata tetee i se tulaga talafeagai mo le mataupu ina ia suesueina i le Faamasinoga Sili po o i se Faamasinoga Faaitumalo.

(2) E mafai e se Faamasinoga mo Tupulaga Talavou i so o se mataupu lava ona faaliliuina atu se faamasinoga i le Faamasinoga Sili po o se Faamasinoga Faaitumalo, pe afai o se tamaitiiti o lo o molia i se tulaga soofaatasi ma se tagata matua ma e manaomia, i le faia ai o le amiotonu, le fofogaina faatasi o ia faamasinoga.

VAEGA 3 AMATAGA O TAUALUMAGA

13. E amatalia taualumaga i le faauluina o tagi - O taualumaga tau solitulafono uma e amata i le Faamasinoga Sili, i le faauluina o se tagi, seia vagana ai ua faaliliuina atu taualumaga i le Faamasinoga Faaitumalo i lalo o le fuaiupu 5.

14. Tagata ua pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga-(1) Afai ua pueina faapagota se tagata e aunoa ma se tusi faapoloaiga, o so o se tagi ua molia ai le soligatulafono lea ua pueina ai faapagota lea tagata, e ao ona faatoai atu i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino i le Faamasinoga lea o le a tulai ai le tagata na pueina faapagota.

(2) Afai ua faaulu so o se tagi i le Faamasinoga Sili, o taualumaga e faasino i le puipuigamalu e tatalaina ai i tua a o talia se faaiuga, e mafai ona fofogaina i luga o lena tagi, e ui lava ina e le i faatoai atu e le Loia Sili o se pepa aloaia o moliaga.

15. Tuuina atu o tusi samania-(1) Pe afai ua maea ona faaulu o se tagi, e mafai e se Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o le Resitara, ona tuuina atu o se tusi samania i le tagata tetee, i totonu o le Pepa Faatumu 2 i le Faamatalaga.

172016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(2) O se tusi samania e tuuina atu i lalo o le faafuaiupu (1) e tatau ona:

(a) manaomia ai le tagata ina ia oo atu i se aso ma taimi i le Faamasinoga na faaulu ai po o o le a faatoai atu i ai le tagi; ma

(b) ia aofia ai faamatalaga maoti o le tagata, o ia lea o lo o faasaga i ai le tagi na faauluina pe o le a faaulu, faatasi ai ma faamatalaga maoti o le soligatulafono po o soligatulafono ua molia ai.

16. Taimi ma nofoaga mo le faauluina o se tagi-(1) So o se tagi mo se soligatulafono o lona faasalaga e i ai i le tapulaa maualuga e lē sili atu i le tolu (3) masina i le falepuipui, e ao ona faaulu i totonu o le 12 masina o le taimi lea e faapea na faia ai le soligatulafono ua tuuaia ai.

(2) O le faafuaiupu (1) e lē faaaogāina, pe afai o lo o aiaia e se tulafono so o se isi lava vaitaimi mo le faauluina o se tagi.

(3) So o se tagi mo se soligatulafono e i totonu o le puleaga faa-faamasinoga a le Faamasinoga Faaitumalo, e ao ona faatoai atu i le Faamasinoga Faaitumalo lea e sili ona latalata i le ala e mafai ona ui atu ai i le nofoaga lea e faapea ua faia ai le soligatulafono ua tuuaia ai po o i le nofoaga o nofomau ai le tagata ua molia.

(4) So o se tagi mo se soligatulafono e fitoitonu i le puleaga faa-faamasinoga a le Faamasinoga Sili, e ao ona faatoai atu i lena Faamasinoga.

17. Taualumaga tau solitulafono i le Faamasinoga Sili-(1) O se faamasinoga i le Faamasinoga Sili e faia ai o se faaiuga i se tagi, e lē tatau ona amatalia vagana ua maea ona faatoai atu o se pepa aloaia o moliaga.

(2) O le faafuaiupu (1) e lē faaaogāina pe afai: (a) o le suesuega o moliaga faale-faamasinoga o se

suesuega maoti lea o moliaga; po o (b) ua i ai le maliega a le Loia Sili ina ia amatalia le

suesuega o moliaga faale-faamasinoga. (3) O le pepa aloaia o moliaga e ao ona faatoai atu i totonu o le

21 aso faigaluega (po o so o se isi lava taimi e pei ona mafai ona faatagaina e le Faamasinoga i luga o se talosaga a le tagata e

18 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

faafoeina moliaga) mai le uluai aso na fofogaina ai pe na valaauina ai le tagi i luma o le Faamasinoga Sili.

(4) O le pepa aloaia o moliaga e mafai ona: (a) i ai taualumaga e faagasolo ai le tagi ua maea ona

faataatia i luma o le Faamasinoga Sili; po o (b) e faaopoopo atu i le tagi ua maea ona faataatia i luma o

le Faamasinoga, e i ai foi taualumaga e faagasolo ai so o se isi lava tagi faaopoopo i totonu o le pepa aloaia o moliaga; po o

(c) le i ai o taualumaga e faagasolo ai so o se faamatalaga e fai ma sui i totonu o le lautusi o moliaga; po o

(d) le teuteuina o so o se tagi ua maea ona faataatia i luma o le Faamasinoga Sili.

(5) E mafai e se tagata ona sainia o se tautoga aloaia a o le i faatumuina o se pepa aloaia o moliaga ma o le Faamasinoga e faamauina le tautoga aloaia peitai, mo tautoga aloaia o le nofosala, e lē mafai e le Faamasinoga ona sainia o se moliaga ua faamaonia seia vagana ua malie i ai le Loia Sili i le moliaga ua faamaonia ua sainia.

(6) I le avea ai o se tuusaunoaga i faafuaiupu (2) ma le (5), o le fofogaina o so o se taualumaga e mafai ona amatalia e aunoa ma se pepa aloaia o moliaga pe afai ua faatagaina e le Faamasinoga le fofogaina o le mataupu ina ia amatalia i le tagi ua maea ona faatoai atu i luma o le Faamasinoga Sili.

18. Pepa faatumu ma mataupu e aofia ai i se tagi-(1) So o se tagi e tatau ona:

(a) faia i le Pepa Faatumu 1 i totonu o le Faamatalaga; ma (b) ia faatautoina pe faamaonia; ma (c) ia faasino i aiaiga o se tulafono o faatulai mai ai le

soligatulafono lea ua tuuaia ai le tagata tetee e faapea na ia faia.

(2) Afai e manaomia le maliega a se Faamasino po o le Loia Sili, i le faauluina o so o se tagi, e ao ona faamaonia le tagi faatasi ai ma le maliega po o ia tuuina atu faatasi ma se tusi faamaonia o aofia ai o lena maliega.

(3) O le faamaoniga po o le tusi faamaonia, o se faamatalaga molimau maumautu lea o le maliega.

192016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

19. Pepa aloaia o moliaga-(1) O le pepa aloaia o moliaga e tatau ona faatulagaina mai ai:

(a) o moliaga ia ua faamoemoe le Loia Sili e faagasolo ai le suesueina o moliaga faale-faamasinoga o le tagata tetee; ma

(b) pe afai o le suesueina o moliaga faale-faamasinoga ua fuafuaina ai se faamasinoga soofaatasi o ni tagata tetee se toalua (2) po o le sili atu, o moliaga e faasaga i tagata tetee uma.

(2) O le pepa aloaia o moliaga e mafai ona i ai taualumaga e faagasolo ai i:

(a) le tagi ua maea ona i luma o le Faamasinoga; po o (b) e faaopoopo atu i ai i, po o i le fai ai ma sui o le tagi, o

so o se moliaga faaopoopo po o ni moliaga ua faatulagaina mai i totonu o le pepa aloaia o moliaga.

(3) Afai e sili atu i lo le toatasi (1) le tagata tetee, e ao ona faatoai se pepa aloaia o moliaga se tasi (1) i le Faamasinoga.

(4) O le lē mafaia ona faatoai atu o se pepa aloaia o moliaga o le a lē faalēaogāina ai ni taualumaga.

(5) E leai se mea i lenei fuaiupu e taofia ai le itu tagi e talosaga ina ia teuteu pe faaopoopo so o se moliaga i le tuanai ai ona faatoai atu o se pepa aloaia o moliaga.

(6) Mo se pepa aloaia o moliaga o lo o aofia ai le sili atu i lo le tasi (1) le moliaga, o moliaga taitasi uma o le a tagofia o ni moliaga eseese.

(7) E mafai e se Faamasino ona poloaiina i so o se taimi a o le i tuuina atu o se faaiuga:

(a) ina ia faamasinoina eseese le tagata tetee i luga o so o se moliaga po o ni moliaga i totonu o le pepa aloaia o moliaga; po o

(b) ina ia faamasinoina eseese o tagata tetee o le tasi mai le isi tagata,

pe afai ua faamalieina le Faamasino e faapea e i ai tulaga aliae mai faapitoa e ono aafia ai le tulaga lē faaituau o le faamasinoga po o i le faia ai o le amiotonu.

(8) Afai ua faia o se poloaiga i lalo o le faafuaiupu (7) mo faamasinoga e faia eseese, e tatau i le faafoe moliaga ona faatoai atu o se pepa aloaia o moliaga mo faamasinoga taitasi.

20 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

20. Ia na o le tasi lava le soligatulafono e molia ai, i se tagi- (1) I le noatia ma le fai fuafua i so o se isi lava tulafono, o so o se tagi e ao ona faia mo na o le tasi (1) lava le soligatulafono.

(2) I le avea ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1) o le tagi e mafai ona molia, i se isi faiga e ese ai, o gaoioiga eseese, mea ua lē faia po o mataupu pe afai o gaoioiga, mea ua lē faia po o mataupu ua taua i totonu o se faiga e ese ai i totonu o le tulafono lea ua faatulai mai ai le moliaga.

(3) E mafai e le Faamasinoga, i luga o se talosaga a le tagata tetee, ona poloaiina e faapea o le tagi ua faatoai atu i lalo o le faafuaiupu (2), ia teuteuina pe ia vaevaeina pe afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea, o le tetee a le tagata tetee i so o se moliaga po o moliaga, o le a faaituau i se isi faiga e ese ai.

(4) Afai ua faia o se poloaiga i lalo o le faafuaiupu (3), e faaauau pea le faamasinoga i luga o le tagi e pei ona teuteuina po o, i le itu i le vaevaeina o le tagi, e peiseai ai o le tagi sa faatoai atu e tusa ai o moliaga taitasi ua vaevaeina.

21. Ia fofogaina faatasi ni tagi se lua po o le sili atu-(1) E mafai ona suesueina faatasi ni moliaga se lua (2) po o le sili atu mo so o se soligatulafono e faasaga i se tagata tetee.

(2) E mafai e le Faamasinoga ona faia se poloaiga mo le faamoemoe o le faafuaiupu (1) pe afai:

(a) o le tagi e faatulai mai i ni tuuaiga e fesootai i se tulaga lelei ma le taimi, nofoaga, tulaga aliae mai po o isi mea moni ua mafuli atu ai i se tulaga taua o le maua uma ai o faamatalaga molimau; po o

(b) ua manatu le Faamasinoga ua alagatatau ai po o le faanatinati ona faia faapea mo le faia ai o le amiotonu.

(3) E mafai e le tagata faafoe moliaga ona: (a) logoina le Faamasinoga lea o lo o tauaveina ai

taualumaga, e fautuaina ai ina ia suesueina faatasi o ni moliaga se lua (2) po o le sili atu; ma

(b) saili se faatagaga i so o se taimi a o lumanai ai po o a o faagasolo le faamasinoga, e teuteuina ai o lena faasilasilaga.

212016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) Afai e manatu le Faamasinoga lea o lo o tauaveina ai taualumaga, e mo le faia o le amiotonu e faia ai faapea, e mafai i le Faamasinoga, i luga o se talosaga a le tagata tetee po o le tagata faafoe moliaga, ona poloaiina ina ia faamasinoina se tagata tetee i tulaga e faia eseese i luga o se moliaga se tasi (1) po o le sili atu, e faasaga i le tagata tetee.

(5) Afai e tasi (1) le moliaga o le a suesueina i luma o faatonu, o moliaga uma e mafai ona faapea foi ona suesueina.

(6) Afai e tasi (1) se moliaga o le a suesueina i totonu o le Faamasinoga Sili, o moliaga uma e mafai lava ona suesueina i totonu o le Faamasinoga Sili.

22. E mafai ona suia se moliaga-(1) O se moliaga e mafai ona suia pe afai:

(a) o soligatulafono e tele o le ituaiga lava e tasi ua tuuaia ai; ma

(b) o soligatulafono ua tuuaia ai e faapea sa faia i tulaga tutusa na aliae mai a o faagasolo se vaitaimi; ma

(c) o le uiga ma tulaga aliae mai o soligatulafono ua faapea ai ona lē mafai i se tulaga talafeagai i le tagata faasea ona manaomia ina ia faamaoti auiliili mai o aso po o isi auiliiliga o soligatulafono.

(2) O se moliaga e mafai foi ona suia pe afai: (a) o soligatulafono e tele o le ituaiga lava e tasi ua tuuaia

ai; ma (b) o soligatulafono ua tuuaia ai e faapea sa faia i tulaga

tutusa na aliae mai ua faapea ona ono mafai ai ona faia o se tautinoga aloaia a le tagata tetee e faasino i soligatulafono uma, pe afai sa molia eseese i latou; ma

(c) talu ai ona o le aofaiga o soligatulafono ua tuuaia ai, pe afai o soligatulafono o le a faia i ai o moliaga eseese, e ui ina o le a suesueina faatasi, o le a matua faigata lava mo le Faamasinoga, (e aofia ai, i so o se faamasinoga o auai faatasi faatonu, o faatonu) ona faafoeina o moliaga eseese.

(3) O se moliaga ua suia e ao lava ona faamautinoa faapena.

22 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(4) O se moliaga ua suia e ao ona aofia ai itu nei: (a) faamatalaga maoti o soligatulafono ia ua suia ai le

moliaga ma e aofia ai, e aunoa ma le faatapulaaina, pe afai o tau aogā, aofaiga o tupe, po o se aofaiga tele e talafeagai ai, faamatalaga maoti o tau aogā aupito maualalo, aofaiga o tupe, po o le aofaiga tele lea e mafai ona faamautuina e le itu tagi, ina ia mafai ai ona faamaonia le moliaga; ma

(b) aso na po o i le va o aso ia na faatulai mai ai le soligatulafono ua tuuaia ai.

(5) E mafai e le Faamasinoga, i luga o se talosaga a so o se vaega auai po o i luga o ana lava fuafuaga, i le faatinoga o le amiotonu ona:

(a) poloaia e faapea o so o se moliaga ua suia, ua teuteuina, pe vaevaeina i ni vaega se lua (2) po o le sili atu o moliaga; po o

(b) ia poloaiina e faapea ia tuufaatasia o ni moliaga se lua (2) po o le sili atu i se moliaga ua suia.

23. E mafai ona faamasinoina faatasi ni tagata tetee se toalua po o le sili atu-(1) So o se aofaiga o tagata tetee e mafai lava ona faamasinoina faatasi.

(2) E mafai e le Faamasinoga ona faia o se poloaiga mo le faamoemoe o le faafuaiupu (1) pe afai:

(a) o tuuaiga e faasaga i tagata tetee e fesootai lelei ma le taimi, nofoaga, tulaga aliae mai po o isi mea moni na faatulai mai, e taua tele ai le tulaga taatele o faamatalaga molimau; po o

(b) ua manatu le Faamasinoga ua alagatatau ai po o le faanatinati ona faia faapea mo le faia ai o le amiotonu.

(3) E mafai e le tagata faafoe moliaga ona: (a) logoina le Faamasinoga lea o lo o tauaveina ai

taualumaga, e fautuaina ai e faapea o moliaga e faasaga i le tagata tetee e toatasi (1) ia suesueina faatasi ma moliaga e faasaga i le tagata tetee e toatasi (1) po o le sili atu; ma

232016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) saili le faatagaga i so o se taimi a o lumanai ai po o a o faagasolo le faamasinoga ina ia teuteuina o lena faasilasilaga.

(4) Afai e manatu le Faamasinoga lea o lo o tauaveina ai taualumaga, o le faia faapena ua faatino ai le faia o le amiotonu, e na te mafaia lava, i luga o se talosaga a le tagata tetee po o le tagata faafoe moliaga, ona poloaiina e faapea o se tagata tetee e ao ona faaeseeseina lona suesueina.

(5) Afai e toatasi (1) se tagata tetee o le a faamasinoina i luma o faatonu, i luga o se moliaga e tasi (1), o moliaga uma e faasaga i le tagata tetee, e mafai ona faapea ona suesueina.

(6) Afai e tasi (1) se moliaga o le a suesueina i le Faamasinoga Sili, o moliaga uma e faasaga i tagata tetee uma, e mafai ona suesueina i le Faamasinoga Sili.

24. Ia aofia ai i le tagi ni faamatalaga auiliili e lava atoatoa- (1) E tatau i so o se tagi po o se pepa aloaia o moliaga ona aofia ai faamatalaga auiliili atoatoa, aua o le a faailoa ai i se tulaga talafeagai le tagata tetee, i le aano moni o le soligatulafono lea ua molia ai le tagata tetee.

(2) E faaopoopo atu i le fuaiupu 18(1)(c), o faamatalaga auiliili o le soligatulafono:

(a) e ao ona, i le tulaga e mafai ai ona faatino pe ua talafeagai ai, ona faaaogāina o upu o le tulafono ua mafua ai ona faatulai mai o le soligatulafono; ma

(b) e mafai ona faasino i so o se vaega o lena tulafono. (3) I le fuafuaina o le tulaga o le atoatoa o le tagi i lalo o le

faafuaiupu (2), e ao i le Faamasinoga ona amanaia le faasinomaga i le tulafono.

(4) O faamatalaga auiliili e tatau ona aofia ai le taimi ma le nofoaga o le soligatulafono ua tuuaia ai, i le tulaga e faapea e ono mafai lava ona faamautinoa i se tulaga talafeagai ai ma o le tagata (pe afai e i ai) o ia lea e faasaga i ai, po o le mataupu (pe afai e i ai) e tusa ai ma lea soligatulafono sa faapea ona faia.

25. Talosaga mo nisi faamatalaga auiliili-(1) Afai ua manatu se tagata tetee, o ia lea ua na sailia nisi faamatalaga auiliili o se moliaga mai lē ua tagi po o le tagata e fafoeina moliaga, e le o atoatoa le tali mai, e mafai e le tagata tetee ona talosaga i le

24 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

Faamasinoga lea o le a suesueina ai le moliaga, mo se poloaiga mo nisi faamatalaga auiliili ua faamaotiina.

(2) Afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea, o faamatalaga auiliili uma po o nisi o faamatalaga auiliili ua faamaotiina i totonu o le talosaga, i lalo o le faafuaiupu (1), ua talafeagai mo le faia ai o se faamasinoga e lē faaituau, e mafai e le Faamasinoga ona poloaiina lē ua tagi po o le tagata e faafoeina moliaga ina ia faaooina atu o na faamatalaga auiliili i le tagata tetee, i se faiga tusitusia.

26. E mafai e so o se tagata ona faauluina se tagi-(1) I le noatia ma le fai fuafua i so o se isi lava tulafono ma le faafuaiupu (2), e mafai e se tagata ua atoa le 21 tausaga o le matua po o le sili atu, ona faaulu o so o se tagi mo se soligatulafono.

(2) E mafai, e se tagata e i lalo ifo o le 21 tausaga le matua, ona faia faapea, ina ua i ai o se faatagaga a se Faamasino.

27. Taualumaga o se tagi e manaomia ai se maliega-(1) Afai o se tagata ua tuuaia e faapea ua na faia o se soligatulafono e manaomia ai le maliega a se isi tagata, a o le i mafai ona faauluina atu o se tagi mo lena soligatulafono, o le tagata ua tuuaia na ia faia o le soligatulafono:

(a) e mafai ona pueina faapagota; po o (b) ia tuuina atu i ai o se tusi faapoloaiga mo le pueina

faapagota ma lona faataunuuina; ma (c) e mafai ona taofia i se puipuigamalu po o le tatalaina i

tua i luga o ni aiaiga, e ui lava ina e le i mauaina o le maliega mo le faauluina o se tagi.

(2) Afai ua taofia se tagata i luga o se puipuigamalu i lalo o le faafuaiupu (1):

(a) e lē toe faia o nisi taualumaga seia vagana ai ua maua o se maliega; ma

(b) o le maliega e tatau ona maua i totonu o le lima (5) aso faigaluega, o se poloaiga e taofia ai le tagata tetee i se puipuigamalu.

(3) I so o se isi lava mataupu, e ao lava ona maua o se maliega, i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino.

252016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

28. Ia lē taofia le faalēaogāina o se tagi, ona o le lē atoatoa o le tulaga tino mai-(1) E lē mafai e se Faamasinoga ona soloia, faataatiaese pe faalēaogāina:

(a) so o se tagi; po o (b) se pepa aloaia o moliaga po o se moliaga i totonu o le

pepa aloaia o moliaga; po o (c) se tusi faapoloaiga, poloaiga po o isi faagasologa a le

faamasinoga, e ala i le mafuaaga e tasi, o le lē mafaia lea ona tausisia o lenei Tulafono seia vagana ai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea sa i ai lava se tulaga o le lē mafai ona faataunuuina o le amiotonu, la lea e ono mafai ai ona feteenai ma le faia o le amiotonu e avanoa ai o se teuteuga, po o so o se isi lava faasaoga o avanoa i lalo o lenei Tulafono, po o so o se isi lava tulafono, po o se pulega o tulafono.

(2) I le noatia ma le fai fuafua i le faafuaiupu (1), e lē mafai e se Faamasinoga ona faalē-aloaia pe faalēaogāina o so o se tagi, i luga o so o se mafuaaga ua taua e faapea:

(a) e le o aofia ai le igoa o so o se tagata ua matuia lona aafiaga;

(b) e le o taua ai po o ai lē ona le meaotino o lo o taua i totonu o le tagi;

(c) o moliaga o se faamoemoe ina ia tau faasese, e aunoa ma le taua o le igoa po o le faamatalaina o le tagata o ia lea sa faamoemoe ina ia faaseseina;

(d) e le o faatulagaina ai upu na faaaogāina, pe afai o upu na faaaogāina, ua avea ma mataupu autu o le moliaga;

(e) e le o faamaotiina ai auala na faia ai o le solitulafono; (f) e le o taua ai se igoa po o faamatalaina ai i se tulaga

manino lelei so o se tagata po o se mea; (g) e le i aloaia lelei ona faatautoina pe faamaonia.

VAEGA 4 PUEINA FAAPAGOTA MA LE SUEINA

Vaevaega 1 - Pueina Faapagota

29. Pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga-(1) E lē tatau ona pueina faapagota se tagata, e aunoa ma se tusi

26 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

faapoloaiga, seia vagana ai ua tusa ai ma se malosiaga e pueina ai faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga i lalo o lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono.

(2) O se tagata faapitoa: (a) e mafai ona ia pueina faapagota e aunoa ma se tusi

faapoloaiga, so o se isi lava tagata, o ia lea ua maua e le tagata ua na faia o se soligatulafono, e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui mo le tolu (3) tausaga po o le sili atu; ma

(b) e tatau, i se taimi vave lava e mafai ai, ona faaoo atu le tagata ua pueina faapagota i se leoleo po o se nofoaga o leoleo.

(3) E mafai e se leoleo, ma so o se isi lava tagata, o ia lea na tapaina e le leoleo mo se fesoasoani, ona pueina faapagota ma taofia i se puipuigamalu e aunoa ma se tusi faapoloaiga:

(a) se tagata o ia lea na mauaina e le leoleo o faia, po o o ia lea ua i ai o se mafuaaga lelei a le leoleo e masalomia ai le faia, o se soligatulafono e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui mo le tolu (3) masina po o le sili atu; po o

(b) se tagata, o ia lea, i le manatu o le leoleo, ua na faia, po o ua amata ona ia faia o se soligatulafono i lalo o le Tulafono o Solitulafono Tau Leoleo 1961 po o le Tulafono o Taavale Feoai i Ala Tetele 1960, ma o ia lea, ua -

(i) lē mafai ona tuuina atu lona igoa ma le tuatusi pe a tapaina faamalosi; po o

(ii) i le tuanai ai ona lapataia e le leoleo ina ia aloese mai le faia o lena soligatulafono; po o

(c) se tagata, o ia lea ua maua e se leoleo - (i) ua na faia, po o ua i ai o se mafuaaga lelei

a le leoleo, e masalomia ai lona faia, o se soliga o le filemu; po o

(ii) ua maua i so o se nofoaga faitele, ma ua i ai o se mafuaaga lelei e manatu ai e onā; ma

(iii) ua i ai se mafuaaga lelei e talitonuina ai e faapea e ono faatulai mai ai le afaina o isi po o e ono faatupuina ai se tulaga afaina o ia lava,

272016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

e afua mai i le soliga o le filemu po o se tulaga o le onā.

(4) O lenei fuaiupu e noatia i so o se tulafono o faaeeina ai so o se tapulaa, tulaga faasaina po o aiaiga i le faatinoga o so o se malosiaga e pueina ai faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga ua faaee atu i so o se leoleo e lena tulafono mo se soligatulafono po o se vasega o soligatulafono.

(5) Afai, i lalo o so o se tulafono e ese ai i lo lenei Tulafono, e i ai le malosiaga e pueina ai faapagota so o se isi lava tagata e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e mafai e se leoleo ona faatino o lena malosiaga i mataupu lava ia ma i le faiga tutusa e pei o lena tagata.

(6) O lenei fuaiupu e lē aafia ai le Vaega IV o le Tulafono o Solitulafono 2013 i mataupu tau le faamaoniga po o se mafuaaga talafeagai i le pueina faapagota o so o se tagata.

30. Malosiaga e ulufale ai i nofoaga ma fale e aunoa ma se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota se tagata solitulafono po o le taofia o se soligatulafono-(1) Afai ua faatagaina o se leoleo e lenei Tulafono po o e so o se isi lava tulafono e pueina ai faapagota se tagata e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e mafai, e le leoleo, ma so o se isi lava tagata, o ia lea na tapaina e le leoleo o se fesoasoani, ona ulufale i so o se nofoaga ma fale, e aunoa ma se tusi faapoloaiga, ma e mafai foi ona ulufale faamalosi pe a talafeagai ai:

(a) ina ia pueina faapagota o lena tagata pe afai o le leoleo - (i) na ia mauaina o lena tagata o faia o se

soligatulafono e mafai ona faasalaina i le nofosala i le falepuipui mo le tolu (3) masina po o le sili atu ma o lo o tuliloaina pea lena tagata e oo mai i lea taimi; po o

(ii) ua ia te ia se mafuaaga tatau e masalomia ai e faapea sa faia lava e le tagata le soligatulafono; po o

(b) ia taofia le faia o se soligatulafono lea e ono mafai ona faatulai mai ai o se manuaga i se taimi vave ma le matuia i se isi tagata po o meatotino, pe afai e i ai i le leoleo o se mafuaaga talafeagai e masalomia ai e faapea o le a faia lava le soligatulafono.

28 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(2) Afai, i so o se mataupu lava lea e faaaogā i ai o lenei fuaiupu:

(a) e le o ofuina le toniga a le leoleo; ma (b) se tagata o lo o ia nofoia moni lava le nofoaga ma fale e

manaomia le leoleo ina ia tuuina atu o faamatalaga molimau o le faatagaga ua ia te ia,

e tatau i le leoleo, a o le i ulufale po o le laasia atu o le nofoaga ma fale, ona tauaaoina atu o lana pine aloaia po o isi faamatalaga molimau po o se pepa aloaia e iloagofie ai e faapea o ia lava o se leoleo.

(3) O lenei fuaiupu e lē aafia ai i so o se itu lava, le malosiaga o se leoleo e ulufale ai i so o se nofoaga ma fale e tusa ai ma se tusi faapoloaiga.

(4) O se tagata, o ia lea ua pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e ao lava ona tuuina atu i luma o se Faamasinoga po o se tagata ofisa e taofia, i se taimi vave lava talafeagai ai ona faatino.

31. Tuuina atu ma le toe faaui i tua o se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota se tagata tetee-(1) Afai ua maea ona faauluina o se tagi ma e tusa lava pe ua tuuina atu po o le faaooina atu o so o se tusi samania pe leai foi:

(a) e mafai e se Faamasino, pe afai e manatu le Faamasino ua talafeagai ai, ona tuuina atu o se tusi faapoloaiga, i le pepa faatumu ua faatonuina, ina ia pueina ai faapagota le tagata tetee ma auina mai o ia i luma o le faamasinoga; po o

(b) e mafai e se Faamasino Fesoasoani po o se Resitara, ona tuuina atu o se tusi faapoloaiga, i le pepa faatumu ua faatonuina, e pueina ai faapagota le tagata tetee, ma auina atu o ia i luma o se Faamasinoga, pe afai o le tagata tetee o lo o noatia i se moliaga ua faamaonia i le nofosala i le falepuipui ma pe afai, i le manatu o le Faamasino Fesoasoani po o le Resitara -

(i) o se tusi faapoloaiga ua talafeagai ina ia faamalosia ai le auai o le tagata tetee; po o

292016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(ii) o se tusi faapoloaiga ua tatau lava ona faatino ona o le matuia o le soligatulafono ua tuuaia ai ma tulaga aliae mai o le mataupu.

(2) O le tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota: (a) e ao lava ona tuusao faapitoa i se leoleo ua taua lona

igoa po o i se tulaga lautele, i leoleo uma lava; ma (b) e mafai ona faataunuuina e so o se leoleo.

(3) Pe afai o le a faataunuuina o se tusi faapoloaiga i lalo o lenei fuaiupu, o le leoleo:

(a) e mafai i so o se taimi ona ulufale i so o se nofoaga ma fale, i se ala faamalosi pe afai e talafeagai ai, pe afai ua i ai i le leoleo o se mafuaaga talafeagai e masalomia ai e faapea o le tagata tetee o lo o i ai i lea nofoaga ma fale; ma

(b) pe afai, e le o laeiina e le leoleo o le toniga ma o se tagata o lo o ia nofoia moni lava le nofoaga ma fale, e manaomia le leoleo ina ia faaoo atu se faamatalaga molimau e faapea ai o ia o se leoleo, e tatau, a o le i ulufale po o le laasia atu o le nofoaga ma fale, ona faaoo atu o lana pine aloaia po o se isi faamatalaga molimau e faapea ai o ia o se leoleo.

(4) E mafai, ona toe faaui i tua o se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota se tagata tetee, e le tagata, o ia lea na tuuina atu le tusi faapoloaiga i so o se taimi a o lumanai ai ona faataunuuina.

32. Tiute o tagata e pueina faapagota se isi tagata-(1) O se leoleo po o se tagata ofisa e faamalosia tulafono, o ia lea o lo o pueina faapagota o se isi tagata, e ao ona ia logoina le tagata ua pueina faapagota i itu uma nei ua taua:

(a) o le aia tatau e lē tautala ai i so o se mea seia vagana ai ua manao le tagata ua pueina faapagota e faia faapena; ma

(b) le aia tatau e faafesootai ai se loia; ma (c) mafuaaga o le pueina faapagota ma so o se moliaga e

faasaga i le tagata ua pueina faapagota. (2) O se tagata, o ia lea ua na pueina faapagota o se isi tagata e

tusa ai ma so o se faagasologa po o se tusi faapoloaiga e ao ona, pe afai e manaomia e le tagata ua pueina faapagota:

30 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(a) tuuina atu le tusi faapoloaiga i le tagata ua pueina faapagota, pe afai o lo o i ai le tagata i le faagasologa ma umia se tusi faapoloaiga, i le taimi na pueina ai faapagota; po o

(b) le tuuina atu o le tusi faapoloaiga i le tagata ua pueina faapagota i se taimi vave lava e mafai ai, i le tuanai ai o le pueina faapagota o le tagata, pe afai e le o i ai le tagata i se faagasologa po o umia se tusi faapoloaiga, i le taimi na pueina ai faapagota.

(3) Afai, i lalo o so o se tulafono, o se tagata, e ese mai ai i lo se leoleo, o lo o i ai, e tusa ai ma le tofiaina o le tagata i le tofi, se malosiaga e pueina ai faapagota se tagata e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e tatau i le tagata (i so o se taimi lava e pueina ai faapagota e le tagata o se isi tagata e tusa ai o lena malosiaga) pe afai e manaomia e le tagata ua pueina faapagota:

(a) ona tuuina atu le faamatalaga molimau o le tofiga i le tagata ua pueina faapagota, pe afai o lo o i ai i le tagata se faamatalaga molimau o le tofiga, i le taimi na pueina ai faapagota le tagata; po o

(b) ia tuuina atu le faamatalaga molimau o le tofiga i le tagata ua pueina faapagota i se taimi vave lava e mafai ai, ina ua maea ona pueina faapagota, pe afai e le o i ai i le tagata se faamatalaga molimau o le tofiga, i le taimi na pueina ai faapagota.

(4) O se tulaga o le lē mafai ona tausisia o se tiute i lalo o lenei fuaiupu, e lē mafai lava i lea itu ona taofia ai le tagata e pueina faapagota o se isi, po o le au fesoasoani a le tagata, i le puipuiga mai noataga tau solitulafono po o noataga tau le va o tagata, peitai e ono mafai ona talafeagai i so o se suesuega, pe o le pueina faapagota sa lē tatau ona faataunuuina, po o le faatinoina o le faagasologa po o le tusi faapoloaiga, e ala i ni auala talafeagai lelei i se faiga e lē matuia tele.

(5) O lenei fuaiupu e lē faatapulaaina ai pe aafia ai le aiaiga o so o se tulafono o aiaia ai:

(a) le faamatalaga molimau e faamaonia ai le leai o se mafuaaga talafeagai po o se mafuaaga e ono tulai mai, po o le leai o se faamaoniga, mo so o se pueina faapagota, e fitoitonu lea i so o se tagata; po o

312016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) se tagata o lo o i ai, e tusa ai ma lona tofiga, se malosiaga e pueina ai faapagota se tagata e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e agavaa, i so o se tulaga faamaotiina ua aliae mai, ina ia faatino o lena malosiaga e aunoa ma le tuuina atu o faamatalaga molimau o le tofiga i lena tofi, po o ua manaomia i le faatinoga o le malosiaga, ina ia tausisia o so o se aiaiga ua faamaotiina po o tulaga faasaina e faaopoopo atu i, po o o le lē tuuina atu o faamatalaga molimau o le tofiga.

(6) I totonu o lenei fuaiupu, “tagata ofisa e faamalosia le tulafono”:

(a) o lona uiga o se tagata ua tuuina atu i ai le malosiaga po o ua faatagaina i lalo o se tulafono e pueina faapagota o so o se isi lava tagata; peitai

(b) e lē aofia ai se tagata faapitoa pe a faatinoina malosiaga e pueina ai faapagota se tagata, i lalo o le fuaiupu 29(2) po o so o se isi lava tulafono.

Vaevaega 2 - Sueina

33. Tusi faapoloaiga e sueina ma taofia faamalosi ai-(1) O lenei fuaiupu e faaaogā, e tusa lava pe ua faauluina se tagi pe leai foi.

(2) E mafai e se Faamasino po o se Resitara ona tuuina atu o se tusi faapoloaiga e sueina ma taofia faamalosi ai, po o se poloaiga e taofia ai, i le pepa faatumu ua faatonuina, pe afai ua faamalieina o ia i se tautoga a so o se tagata e faapea, o lo o i ai se mafuaaga talafeagai po o se mafuaaga lelei e talitonuina ai e faapea, o lo o i ai i totonu o so o se fale, vaalele, vaa, taavale, pusa, pusa teuoloa, nofoaga ma fale, po o se nofoaga, po o i so o se tagata:

(a) o so o se mea i luga o po o mo lea na faia ai o se soligatulafono e faasalaina i le nofosala i le falepuipui po o ua masalomia sa ia faia o le soligatulafono; po o

(b) so o se mea lea, o lo o i ai mafuaaga talafeagai e talitonuina ai o le a avea ma faamatalaga molimau mo le soligatulafono; po o

32 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(c) so o se mea lea e i ai le mafuaaga talafeagai e talitonuina ai sa faamoemoe o le a faaaogāina mo faamoemoega o le faia o le soligatulafono.

(3) E mafai i se poloaiga e taofia ai, ona faasaina le tagata tetee po o so o se isi lava tagata mai le lafoaia o, po o i se isi faiga e tagofia ai o, le meatotino po o se vaega o po o se aia i ai, e pei ona faamaoti mai i le poloaiga, a lē i se tulaga atoatoa po o, ae vagana ai i so o se faiga ua faamaotiina i le poloaiga.

(4) I totonu o lenei fuaiupu, “Resitara”, e lē aofia ai se Sui Resitara.

34. Tusi faapoloaiga mo vaegamea faataitai mo suesuega faapitoa-(1) O lenei fuaiupu e faaaogā, e tusa lava pe ua faauluina o se tagi pe leai foi.

(2) Afai ua faamalieina se Faamasino i se tautoga a so o se tagata e faapea, o lo o i ai se mafuaaga talafeagai po o se faapogai lelei e talitonuina ai e faapea, o lo o i ai i luga o po o i so o se tagata so o se mea lea o lo o i ai se mafuaaga talafeagai e talitonuina ai o le a avea ma faamatalaga molimau mo se soligatulafono, e mafai e le Faamasino ona tuuina atu o se tusi faapoloaiga:

(a) e suesueina ai se vaega o le tino lea e manaomia ai le pai atu i le tino po o le aveesea o lavalava; po o

(b) e aveina ai se vaegamea faataitai o le laulu; po o (c) le aveina o se vaegamea faataitai mai po o i lalo o se

atigilima po o le atigivae; po o (d) le aveina o se vaegamea faataitai o le fāua po o se

vaegamea faataitai e ala i se meafaitino e mitiia ai; po o

(e) le aveina o se vaegamea faataitai e ala i se meafaitino e mitiia ai po o le fufuluina mai so o se vaega i fafo o le tino; po o

(f) le aveina o se vaegamea faataitai mai meaiti e mitiia e masini miti pefu, e ala i le valuvaluina po o le siiina i luga e ala i se mea faapipii mai so o se vaega i fafo o le tino; po o

(g) le faia o se tulaga alofilima, tulaga alofi tamatamailima, tulaga alofivae po o le tulaga alofi o se tamatamaivae; po o

332016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(h) le aveina o se vaegamea faataitai o le toto po o isi suavai o le tino;

(i) le faia o se ata o nifo; (j) le aveina o so o se isi vaegamea faataitai tau suesuega

faapitoa ua faatonuina. (3) O lenei fuaiupu e lē aafia ai malosiaga o leoleo e aveina ai

ni vaega mea faataitai i lalo o so o se isi lava tulafono. (4) Afai o le a aveese mai i se tamaitiiti po o se tagata e lē

atoatoa le malosi o le mafaufau, se vaegamea faataitai mo suesuega faapitoa, e ao lava ona aveeseina le vaegamea faataitai, a o i ai faatasi se matua po o se tagata o vaavaaia faaletulafono le tamaitiiti po o le tagata.

(5) E mafai ona faia Tulafono Faatonutonu i lalo o le fuaiupu 198, e faatulagaina ai o isi taualumaga mo le aveina o vaega-mea faataitai mo suesuega faapitoa.

35. Lafoaia o mea ua faoa faamalosi-(1) Afai e faoa faamalosi e se leoleo e leai se taai, so o se mea i lalo o le fuaiupu 33, e ao lava ona taofia i lalo o se puipuigamalu a se leoleo e leai se taai, ae vagana ai pe afai o lo o faaaogāina e avea ma faamatalaga molimau po o i le puipuigamalu a se faamasinoga, seia oo i le taimi e lafoaia ai i lalo o lenei fuaiupu.

(2) I so o se taualumaga mo so o se soligatulafono e faasino i le mea, e mafai e le Faamasinoga ona poloaia, a lē i le taimi o le faamasinoga po o i luga o se talosaga mulimuli ane, e faapea o le mea lea ia:

(a) faaoo atu i le tagata o tulai i luma o le Faamasinoga, ina ia faapea ona agavaa i ai; po o

(b) faalēaogāina, suia foliga, po o le faaleagaina (i le tulaga o tupe siliva tau faasese, po o tupe pepa a le faletupe ua faia faagaoi); po o

(c) ia taofia i lalo o le puipuigamalu a se leoleo e leai se taai seia oo ina lafoaia i lalo o le Tulafono o Tupe Maua Mai i Soligatulafono 2007; po o

(d) ia lafoaia i so o se faiga, e pei ona manatu le Faamasinoga ua talafeagai ai.

(3) E mafai e se leoleo e leai se taai: (a) i so o se taimi lava, ae vagana ai ua faia o se poloaiga

i lalo o le faafuaiupu (2), ona toe faafoi le mea i le

34 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

tagata, o ia lea na faoa faamalosi mai ai lea mea; po o

(b) le talosaga i se Faamasino, mo se poloaiga e uiga i le lafoaia o lea mea, o ia lea e mafai ona ia faia o se poloaiga lea e mafai e le Faamasinoga ona faia, i lalo o le faafuaiupu (2).

(4) Afai, i le muta ai o se vaitaimi e ono (6) masina, ina ua tuanai le aso na faoa faamalosi ai:

(a) e le i faatulai mai ni taualumaga mo se soligatulafono e faasino i lea mea; ma

(b) o lo o i ai pea i le puipuigamalu a se leoleo e leai se taai, o lea mea,

e mafai, e se tagata o talosaga e faapea e agavaa i le mea lea, ona talosaga i se Faamasino mo se poloaiga ina ia faaooina atu lea mea i le tagata; ma i luga o so o sea talosaga, e mafai e le Faamasino ona tolopoina o lea lava fuafuaga i luga o so o se tuutuuga e pei ona ia manatu ua talafeagai ai mo taualumaga ina ia faatulai mai, po o e mafai ona faia o so o se poloaiga e mafai e se Faamasinoga ona faia i lalo o le faafuaiupu (2).

(5) Afai: (a) ua faamaonia se moliaga o se tagata i so o se

taualumaga mo se soligatulafono e faasino i lea mea o lo o faaaogāina i ai lenei fuaiupu; ma

(b) ua faia o se poloaiga i lalo o lenei fuaiupu e suia ai foliga po o le faaleagaina o lea mea,

o le faagaoioia o le poloaiga o le a faataatiaese lē tumau seia - (i) muta le taimi mo se talosaga tetee; po o (ii) pe afai o se talosaga mo se faatagaga e

talosaga tetee ai po o ua faatoai atu se faasilasilaga o se tetee, o le teena o le talosaga po o le faaiuga o le talosaga tetee (i le fuafuaina o se faaiuga o se talosaga tetee, e mafai e le Faamasinoga o fuafuaina le faaiuga o se talosaga tetee, ona faalēaogāina pe suia le poloaiga e suia ai foliga po o le faaleagaina o lea mea, i lalo o lenei fuaiupu).

352016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

36. Puipuiga mai noataga-(1) E lē noatia faasolitulafono pe noatia i mataupu tau le va o tagata, se tagata, o ia lea, e tusa ai ma lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono:

(a) e pueina faapagota ai se isi tagata e tusa lava pe ua i ai pe leai foi se tusi faapoloaiga, po o le faatinoina o so o se tusi faapoloaiga e sueina ai; po o

(b) fesoasoani i se leoleo e leai se taai i le pueina faapagota o so o se tagata, pe a tapa e se leoleo e leai se taai, ina ia faapea ona faia.

(2) O le faafuaiupu (1) e lē faaaogāina pe afai o le tagata, ua tapa e se leoleo e leai se taai, ina ia fesoasoani i le pueina faapagota o se tagata, o ia lea ua talitonuina po o ua masalomia e le leoleo e leai se taai, e faapea sa ia faia o se soligatulafono, ua na iloa e faapea e leai se mafuaaga tatau e talitonuina pe masalomia ai.

(3) O le puipuiga mai noataga tau solitulafono ma noataga tau le va o tagata, i lalo o le faafuaiupu (1) e faaaogā i le faaaogāina e le tagata o so o se malosi e pei ona ono talafeagai ai, ina ia foia ai so o se malosi o faaaogāina e tetee atu ai i le pueina faapagota o se tagata, sueina po o le faataunuuina, seia vagana o le pueina faapagota, sueina po o le faataunuuina sa ono mafai lava ona faia e ala i auala talafeagai lelei i se faiga e lē matuia tele.

(4) Ae vagana ai mo se leoleo e leai se taai po o se tagata ua tapaina e se leoleo e leai se taai e fesoasoani, o lenei fuaiupu e lē faaaogāina, pe afai o le malosi o faaaogāina o lo o faamoemoe pe e ono faatulai mai o se mafuaaga e faaoo ai le maliu po o manuaga matuia o le tino.

VAEGA 5 TUSI SAMANIA, FAAOO ATU O PEPA ALOAIA,

FAAMATALAGA MOLIMAU MA LE FAAILOA ATU

Vaevaega 1 - Tusi Samania ma le Faaooina Atu o Pepa Aloaia

37. Tuuina atu o Tusi Samania-(1) Afai ua faatoai atu so o se tagi, e mafai e se Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o le Resitara, ona tuuina atu se tusi samania i le tagata tetee, i le Pepa Faatumu 2 i totonu o le Faamatalaga.

36 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(2) O le tusi samania e ao ona tuuina atu mai le Faamasinoga lea na faatoai atu i ai le tagi, e tusa ai ma le fuaiupu 13.

38. Faaooina atu o pepa aloaia i le tagata tetee-(1) I totonu o lenei fuaiupu, “aiga o le tagata tetee” o lona uiga o le tamā, tinā, toalua, tane, uso, tuafafine, uso taufeagai, tuafafine taufeagai o le tagata tetee po o sona atalii po o se afafine ua ausia le 18 tausaga o le matua po o le sili atu.

(2) O so o se tusi samania i se tagata tetee po o so o se isi lava pepa aloaia lea o lo o manaomia ina ia faaoo atu i se tagata tetee i lalo o lenei Tulafono, e ao ona faaoo atu e ala i le tauaao sao lava i le tagata tetee, po o le auina atu mo lona silafia, pe afai e teena e le tagata le taliaina o le tusi samania po o se isi lava pepa aloaia.

(3) Ae vagana ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (2), e mafai e se Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o le Resitara, pe afai ua faamalieina e faapea, o le faaooina atu o so o se tusi samania po o se pepa aloaia i lalo o le faafuaiupu (2) e lē mafai ona faatinoina, poloaia ina ia faaoo atu le tusi samania po o se pepa aloaia i le tagata tetee, e ala i le taatia ai o lea tusi samania po o le pepa aloaia i le nofoaga o nofomau ai le tagata tetee i le i ai faatasi o se tagata e foliga mai o se sui o le aiga o le tagata tetee, ua 18 tausaga lona matua po o le sili atu.

39. Faaooina atu o pepa aloaia i mataupu faapitoa - Ae vagana ai o se tuusaunoaga i le fuaiupu 38, o le faaooina atu o se pepa aloaia e mafai ona faatinoina e faapea:

(a) afai e fautua mai se loia e faapea o ia o lo o galue e fai ma sui o se tagata, ua lava ma totoe le auaunaga e faaoo atu ai le pepa aloaia i le loia;

(b) afai o se tagata tetee, o ia o se tagata o lo o taofia, o so o se faalapotopotoga tau faasalaga, se faalapotopotoga o togafitiga tau vailaau po o se faalapotopotoga o gasegase o le mafaufau, ua lava ma totoe le auaunaga e faaoo atu ai le pepa aloaia i le pule po o isi tagata ofisa o lo o vaaia le faalapotopotoga;

(c) i le avea ai ma tuusaunoaga i le Tulafono o Kamupani 2001, pe afai o le a faatinoina le auaunaga i se faalapotopotoga, ua lava ma totoe le auaunaga e faaoo atu ai pepa aloaia -

372016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(i) i le peresetene, taitaifono, pule po o isi tagata ofisa autu o le faalapotopotoga, po o i le failautusi, tagata ofisa po o le teutupe; po o

(ii) i le tagata ua faamoemoe na te pulea o mataupu po o pisinisi a le faalapotopotoga i lona ofisa ua faamauina po o le ofisa autu, po o le nofoaga autu o pisinisi po o i le ofisa po o le nofoaga o pisinisi e lata ane i le Faamasinoga lea na tuuina atu ai le pepa aloaia; po o

(iii) mo se faalapotopotoga ua tuufaatasia faaletulafono i fafo atu o Samoa, i se tagata ua taua i totonu o le faaparakalafa (i) po o le (ii) i so o se ofisa po o se nofoaga o pisinisi i totonu o Samoa.

40. Gagana o pepa aloaia-(1) Afai e faaoo atu se pepa aloaia i se tagata, o ia lea ua silafia e le Resitara, o le a mafai ona ia faitauina ma malamalama i le gagana Peretania, e ao lava ona tusia lea pepa aloaia i le gagana Peretania, ae peitai i so o se isi lava mataupu, e ao lava ona tusia i le gagana Samoa po o le auina atu faatasi ai ma se faaliliuga i le gagana Samoa.

(2) I le avea ai ma tuusaunoaga i le faafuaiupu (1), afai ua faaoo atu se pepa aloaia i se loia e tusa ai ma le fuaiupu 39, e mafai ona faia le pepa aloaia i le gagana Samoa po o i le gagana Peretania.

41. Tagata e mafai ona faaooina atu o pepa aloaia - So o se tusi samania po o isi pepa aloaia e agai i le tagata tetee, e manaomia ona faaoo atu ia te ia, e mafai ona faaoo atu e se leoleo, o se tagata ofisa o le Faamasinoga po o so o se isi lava tagata po o se sui o se vasega o tagata ua faatagaina e se Faamasino po o le Resitara, i se tulaga lautele po o e tusa ai o se mataupu faapitoa po o se vasega o mataupu.

42. Faamaoniga o le faaooina atu o pepa aloaia-(1) O le faaooina atu o so o se pepa aloaia e mafai ona faamaonia:

(a) i se faamatalaga tauto na faia e le tagata o ia lea na faaooina atu le pepa aloaia, o lo o faaalia ai le mea

38 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

moni ma le taimi, nofoaga ma le faiga o le faaooina atu; po o

(b) pe afai ua aafia le faaooina atu e se tagata ofisa o le Faamasinoga, po o se leoleo, i se faamaoniga e tusia i luga o se ata o le pepa aloaia o lo o faaalia ai le mea moni, taimi, nofoaga ma le faiga o le faaooina atu ma ua sainia e le tagata o ia lea na faaooina atu le pepa aloaia; po o

(c) e so o se tagata o ia lea na faaooina atu le pepa aloaia, i luga o se tautoga i le taimi o le faamasinoga.

(2) O le faamatalaga e faasino i le faaooina atu na faia e le tagata, o ia lea na faaooina atu le pepa aloaia, ua faatatauina lava e sao, ae vagana ai ua faamaonia i se isi uiga e ese ai.

(3) O se tagata, o ia lea ua na faamaonia ma le loto i ai, se faamatalaga pepelo e uiga i le mea moni, taimi, nofoaga po o le faiga o le faaooina atu, i luga o se ata o se pepa aloaia, ua faia e ia se soligatulafono ma e noatia i se sala tupe e lē silia le 20 iunite tau faasalaga po o le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina, po o ia faasalaga uma e lua.

Vaevaega 2 - Faiga o Faamatalaga Molimau, e ese ai i lo taimi o se Faamasinoga

43. Faamatalaga molimau a se tagata ua faamoemoe e tuua Samoa-(1) E mafai e se vaega auai i se moliaga, ona talosaga i se Faamasino o le Faamasinoga Sili po o se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o i se Faamasino Fesoasoani, mo se poloaiga e faapea ia auai se tagata i se taimi ma le nofoaga ua faamaotiina ina ia tuuina atu o faamatalaga molimau tuufofoga po o le tuuina atu o so o se pepa aloaia, po o ia mea uma e lua, pe afai:

(a) o le a avea le tagata ma molimau i se faamasinoga tau solitulafono, lea ua maea ona atofaina le aso e faia ai le faamasinoga, po o ua iloa i se tulaga mautinoa lelei le aso e ono faia ai le faamasinoga; ma

(b) ua faamoemoe le tagata, o ia lea o le a tuuina atu o faamatalaga molimau, e tuua Samoa, ma o le a lē i ai i totonu o Samoa i le taimi e faia ai le faamasinoga; ma

392016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(c) ua faamalieina le Faamasinoga e faapea, e ao ona faia o faamatalaga molimau ina ia faia ai o le amiotonu, e tusa ai ma se poloaiga i lalo o lenei fuaiupu.

(2) Afai ua faia o se poloaiga i lalo o le faafuaiupu (1), o le tagata, o ia lea na faia i ai o le poloaiga, e mafai ona suesueina, fesiligia ma toe suesueina e faapei ai sa tulai le tagata o ia o se molimau i le taimi o le faamasinoga.

(3) O le faamatalaga molimau a le tagata ua suesueina e ao ona faamauina i se faiga tusitusia ma faaalia i le tagata ua faapea ona molimau, o ia lea, pe afai ua faamalieina ua sao, ona tatau lea ona sainia le faamaumauga ua faia e le faamasinoga.

(4) I le aunoa ai ma le aafia o le faafuaiupu (3), e mafai, e le Faamasino o seei i le nofoa po o le Faamasino Fesoasoani ona poloaiina e faapea, ia pueina i ata vito po o le pueina i so o se isi lava faiga faaeletoroni, o taualumaga o le faamasinoga.

(5) E faaaogā lenei fuaiupu i so o se faamasinoga i le lumanai, e tusa lava po o i luma o se Faamasino ma faatonu o le Faamasinoga Sili po o i se isi faiga e ese ai.

(6) Afai o le a faia o le faamasinoga i luma o se Faamasino o seei faatasi ma faatonu, o faamatalaga molimau e tatau ona pueina i ata vito pe pueina i so o se isi lava faiga faaeletoroni.

(7) O lenei fuaiupu e lē aafia ai le malosiaga o le Faamasinoga e faamalosia ai le auai o le tagata molimau lava ia i le taimi o le faamasinoga.

44. Faamatalaga molimau a se tagata o lo o ma’i tigaina-(1) E mafai e se vaega auai i se moliaga, ona talosaga i se Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani mo se poloaiga ina ia faia ai o se faamatalaga a so o se tagata e uiga i se tagata ua molia i se soligatulafono tau solitulafono, pe afai:

(a) ua faamaonia e se fomai e faapea o lo o ma’i tigaina le tagata; ma

(b) o lo o mafai e le tagata ona tuuina atu se faamatalaga molimau maumaututu e uiga i le moliaga o lo o talia; ma

(c) ua malie le tagata i le faia o se faamatalaga.

40 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(2) O le faamatalaga na faia i lalo o le faafuaiupu (1): (a) e ao ona faia, i luga o se tautoga po o se faamaoniga

aloaia, e le Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o se Resitara; ma

(b) ia sainia e le tagata o lo o faia le faamatalaga po o, pe afai ua lē mafaia ona faia faapea e lena tagata ia sainia e le Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o le Resitara le faamatalaga; ma

(c) e ao ona faatoai atu i le Faamasinoga lea o le a fofogaina ai le moliaga.

(3) E faaaogā le fuaiupu 43(3) e oo i le (7) i le faia o faamatalaga i lalo o lenei fuaiupu, faatasi ai ma suiga talafeagai.

45. Faia o faamatalaga molimau a se tagata molimau i fafo atu o le Faamasinoga-(1) Afai, i luga o le talosaga a se vaega auai i se moliaga, ua faamalieina se Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani e faapea, o so o se tagata molimau ua lē mafai po o o le a lē mafai ona auai i le faamasinoga ma tuuina atu o faamatalaga molimau mo mafuaaga ua lava atoatoa, e mafai e ia ona faia o se poloaiga e faatonuina ai le faia o faamatalaga molimau i so o se nofoaga i totonu o Samoa i fafo atu o le fale faamasino.

(2) E faaaogā le fuaiupu 43(3) e oo i le (7) i le faia o faamatalaga molimau i lalo o lenei fuaiupu, faatasi ai ma suiga talafeagai.

(3) Afai o lo o i atunuu i fafo le tagata molimau, o le poloaiga i lalo o le faafuaiupu (1) e mafai ona aofia ai le faia o faamatalaga molimau e ala i fonotaga e pueina i ata vito, sootaga o ata vito po o auala faapena i se nofoaga ua faamaotiina i totonu o le poloaiga.

Vaevaega 3 - Faailoaina Atu

46. O le tiute o faafoe moliaga le faailoa atu o faamatalaga- (1) E tatau i faafoe moliaga, i totonu o se taimi talafeagai a o lumanai ai le faamasinoga, ona faailoa atu:

(a) i le Faamasinoga ma le tagata tetee, ata o faamatalaga uma na faia e tagata molimau ua fuafuaina ina ia tapa, ma e le tagata tetee, e tusa lava pe tuufofogaina atu pe tuuina atu i se faiga tusitusia; ma

412016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) i le tagata tetee, se lisi o moliaga ua faamaonia talu ai a so o se tagata tetee lea o lo o silafia e le faafoe moliaga.

(2) O se faamatalaga o lo o faia i se gagana e lē malamalama i ai le tagata tetee, e tatau ona faaliliuina i se gagana e malamalama i ai le tagata tetee.

47. Tolopoina o faamasinoga mo ni tagata molimau-(1) Afai ua manatu le Faamasinoga e faapea ua faateia le tagata tetee (i se faiga e ono tulai mai e faaituau i le tetee a le tagata tetee) e ala i le tapaina o molimau a le faafoe moliaga:

(a) o ia lea sa na lē faia o so o se faamatalaga tusitusia, ma sa i ai le faamoemoe e tuuina atu le tagata e le o silafiaina lelei atoatoa e le tagata tetee; po o

(b) o ia lea sa na faia o se faamatalaga tusitusia, peitai o lana faamatalaga tusitusia ua lē mafai ona faaavanoa i le tagata tetee, i se taimi ua lava atoatoa,

e mafai e le Faamasinoga, i luga o le talosaga a le tagata tetee, ona tolopo le toe fofogaina o le mataupu po o, pe afai e manaomia e le mataupu, ona tuueseina o faatonu mai le tuuina atu o se faaiuga, ma tolopo le faamasinoga.

(2) Afai e manatu le Faamasinoga e faapea o so o se tagata molimau, o ia lea e le i valaauina mo le itu o faia moliaga, e ao ona faapea ona tapaina, e mafai e le Faamasinoga ona:

(a) manaomia le faafoe moliaga ina ia tapa le tagata molimau; po o

(b) pe afai e le o auai le tagata molimau, ia faia o se poloaiga e faamautuina ai le auai o le tagata molimau; po o

(c) pe afai ua manatu ua talafeagai ai, ia tolopo le faamasinoga, seia vagana ua auai le tagata molimau.

(3) Afai, i se mataupu faapea, o lo o tauaofia le Faamasinoga faatasi ai ma faatonu, ma ua manatu e faapea, o le a fesoasoani lea i le sailia o le amiotonu e faia ai faapea, e mafai e le Faamasinoga, i luga o se talosaga a le tagata tetee, ona tuueseina o faatonu ma tolopo le faamasinoga.

42 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

48. E mafai e le faafoe moliaga ona teena le faailoaina atu o faamatalaga-(1) O le fuaiupu 46 e lē manaomia ai le faafoe moliaga ona faailoaina atu faamatalaga, lea e ono mafai e le faafoe moliaga ona faailoa, peitai, mo lenei fuaiupu, e manaomia le faailoaina atu pe afai:

(a) e le o umia e le faafoe moliaga le faamatalaga o lo o talosagaina; po o

(b) e le o faamauina le faamatalaga; po o (c) e ono afaina le taofiga, suesuega po o le sailiga o

soligatulafono i le faailoaina atu o faamatalaga; po o (d) e ono lamatia le saogalemu o so o se tagata, i le

faailoaina atu o faamatalaga; po o (e) o le faamatalaga e -

(i) taua po o ua saunia e le faafoe moliaga o fesootaiga, po o fesootaiga i le va o tagata o fesoasoani i le faamasinoga o le mataupu ma le faafoe moliaga; po o

(ii) o le faamatalaga e fesootai i faamatalaga e uiga i leoleo nanā; po o

(iii) o le faamatalaga e noatia i se poloaiga o uluai suesuega o le tagata molimau e le o taua le igoa po o se poloaiga o le lē taua o le igoa o le tagata molimau, ua tuuina atu i lalo o tulafono o faamatalaga molimau; po o

(iv) o le faamatalaga e fesootai i faamatalaga e uiga i tuatusi o tagata molimau; po o

(f) o le faailoaina atu o faamatalaga o le a ono afaina ai - (i) le puipuigamalu po o le puipuiga o

Samoa po o sootaga faava o malo o le Malo; po o

(ii) le tuuina atu i se tulaga faatuatuaina o faamatalaga i le Malo, i luga o se faiga faatuatuaina e le Malo o so o se isi lava atunuu po o se lala sooupu o lena Malo po o so o se isi faalapotopotoga faava o malo; po o

(g) o le faailoaina atu o faamatalaga o le a ono faafaigofieina ai le faia o se isi soligatulafono; po o

432016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(h) o le faailoaina atu o faamatalaga o le a faia ai ma le mautinoa se uiga lē migao i le Faamasinoga po o le lē migao i le Fono Aoao Faitulafono; po o

(i) o le faamatalaga e ono mafai ona taofia i lalo o so o se tulaga taualoa e mafai ona faaaogāina i lalo o tulafono faafoe o faamatalaga molimau; po o

(j) o le faailoaina atu o faamatalaga o le a feteenai ma aiaiga o so o se isi lava tulafono; po o

(k) o le faamatalaga ua avanoa i tagata lautele ma ua talafeagai lelei ona mafai ona faatinoina mo le tagata tetee ia na maua le faamatalaga mai se isi tagata faatuatuaina e maua ai le faamatalaga; po o

(l) o le faamatalaga sa avanoa i ai talu ai le tagata tetee; po o

(m) e le o i ai po o ua lē maua le faamatalaga; po o (n) o le faamatalaga -

(i) o lo o atagia ai le tulaga faatuatuaina o le tagata molimau, o ia lea o le a lē tapaina e le faafoe moliaga ina ia tuuina atu faamatalaga molimau, peitai e mafai ona tapaina o ia e le tagata tetee ina ia tuuina atu o faamatalaga molimau; ma

(ii) e lē mo so o se isi lava mafuaaga ua talafeagai ai.

(2) Afai ua na o se vaega o le faamatalaga e mafai ona taofia, e ao i le faafoe moliaga ona faaavanoa o faamatalaga o totoe, pe afai e mafai ona puipuia le faamatalaga o lo o taofia, e ala i le aveesea, otooto po o i se isi faiga e ese ai.

(3) Afai ua silafia e le faafoe moliaga e faapea, ua leai so o se mafuaaga tatau e taofia ai o faamatalaga uma po o se vaega o so o se faamatalaga, lea sa taofia i lalo o lenei Tulafono, e tatau i le faafoe moliaga, pe afai e le i maea taualumaga tau solitulafono, ona faailoa atu o lena faamatalaga i le tagata tetee, i se taimi vave lava e talafeagai ai ona faatino.

49. O le faamasinoga e faia faaiuga o mataupu tau le faailoaina atu-(1) E mafai e le tagata tetee ona talosaga i le Faamasinoga mo se poloaiga e faailoa atu ai meataitasi faapitoa

44 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

o faamatalaga po o le ituaiga o faamatalaga o lo o umia po o o lo o i le vaaiga a le faafoe moliaga, i luga o mafuaaga e faapea:

(a) e agavaa le tagata tetee i le faamatalaga i lalo o le fuaiupu 46, ma -

(i) ua lē mafai e le faafoe moliaga ona faailoa atu le faamatalaga, e ui lava i se talosaga faapitoa (i se faiga tusitusia) mai le tagata tetee mo le faailoaina atu o le faamatalaga; po o

(ii) ua teena e le faafoe moliaga i lalo o le fuaiupu 48, le faailoaina atu o le faamatalaga, ma e leai ma se mafuaaga e tasi o mafuaaga o lo o faamatalaina i totonu o lena fuaiupu, lea e mafai ai ona taofia le faamatalaga, e faaaogāina i le faamatalaga; po o

(b) e ui lava ina mafai ona taofia le faamatalaga i lalo o lenei Tulafono, o aia o puipuia e le taofiga o lena faamatalaga, ua taotaomia e isi manatu faaalia, lea e mafai ai ona manaomia, i tulaga e manuia ai tagata lautele, ona faailoaina atu le faamatalaga.

(2) Afai ua faamalieina le Faamasinoga, i luga o se talosaga ua faia i lalo o le faafuaiupu (1), e faapea:

(a) e agavaa le tagata tetee i le faailoaina atu o so o se meataitasi faapitoa o faamatalaga po o le ituaiga o faamatalaga i lalo o le faafuaiupu (1); po o

(b) e tatau ona faailoaina atu, o so o se meataitasi faapitoa o faamatalaga po o le ituaiga o faamatalaga, i le tagata tetee, i lalo o le faafuaiupu (1),

e mafai e le Faamasinoga ona poloaia ina ia faailoaina atu le meataitasi po o le ituaiga o faamatalaga, i le tagata tetee, i le noatia ma fai fuafua i so o se aiaiga e manatu le Faamasinoga ua talafeagai ai.

(3) I le taimi e fofogaina ai o vaega auai uma e lua ma faia o le faaiuga o se talosaga i lalo o lenei fuaiupu, e na o le Faamasino lava o seei i le nofoa e mafai ona silasila i le faamatalaga a o lumanai ai le faia o se poloaiga e tusa ai ma le faafuaiupu (2).

452016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) E ao ona faatoai atu o se talosaga na faia i lalo o le faafuaiupu (1), i le Faamasinoga ma faaooina atu i le faafoe moliaga ia lē itiiti ifo i le 15 aso faigaluega, a o lumanai ai le aso o le faamasinoga.

50. Faasilasilaga o se puipuiga o se tagata-(1) Afai ua faamoemoe se tagata tetee e tapa ni faamatalaga molimau e lagolagoina ai se puipuiga, e tatau i le tagata tetee ona tuuina atu o se faasilasilaga tusitusia i le faafoe moliaga, e tusa ai ma auiliiliga o le puipuiga.

(2) E tatau ona tuuina atu le faasilasilaga tusitusia: (a) pe afai o le a faamasinoina le tagata tetee i se

Faamasinoga Faaitumalo, i totonu o le 10 aso faigaluega, talu ona faia o se tautinoga aloaia o le lē nofosala;

(b) pe afai o le a faamasinoina le tagata tetee i le Faamasinoga Sili, i totonu o le 20 aso faigaluega talu ona faia o se tautinoga aloaia o le lē nofosala.

(3) E mafai e le Faamasinoga, i le faia ai o le amiotonu ma le faamasinoga tonu, ona faalēaogāina le vaitaimi i totonu o le faafuaiupu (2).

(4) E aunoa ma le faatapulaaina o le faafuaiupu (1): (a) e tatau i le faasilasilaga i lalo o le faafuaiupu (1) ona

aofia ai le igoa ma le tuatusi o le tagata molimau po o, pe afai e le o iloa le igoa ma le tuatusi i le tagata tetee i le taimi na tuuina atu ai le faasilasilaga, so o se mataupu ua silafia e le tagata tetee, lea e ono mafai ona avea ma fesoasoani taua i le sailiga o lena tagata molimau; po o

(b) pe afai e le o aofia ai le igoa po o le tuatusi i totonu o le faasilasilaga, e tatau ona faia e le tagata tetee, a o le i tuuina atu o le faasilasilaga, o laasaga talafeagai uma, ma i le maea ai ona tuuina atu o le faasilasilaga, ia faaauau ona faia o laasaga talafeagai uma, ina ia faamautinoa ai e faapea, o le igoa ma le tuatusi ua faamautuina; po o

(c) afai e le o aofia ai i totonu o le faasilasilaga, le igoa po o le tuatusi, ae peitai na maua mulimuli ane e le tagata tetee, le igoa po o le tuatusi po o ua nofo-ilo i so o

46 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

se isi lava mataupu lea e ono mafai ona avea ma fesoasoani taua i le sailiga o le tagata molimau, e ao i le tagata tetee i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino, ona tuuina atu se faasilasilaga tusitusia o le igoa, tuatusi, po o isi faamatalaga, i le a lava le tulaga e mafai ona manaomia ai; po o

(d) pe afai ua logoina le tagata tetee e le faafoe moliaga, e faapea ua lē maua lava le tagata molimau, i lona igoa po o i le tuatusi na tuuina atu, e tatau i le tagata tetee, i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino, ona tuuina atu se faasilasilaga tusitusia o so o se isi lava mataupu ua silafia e le tagata tetee, e ono mafai ona avea ma fesoasoani taua i le sailiga o le tagata molimau po o, i le nofo-ilo mulimuli ane ai i so o sea mataupu, ia tuuina atu o se faasilasilaga tusitusia o lea mataupu i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino.

51. Faasilasilaga o faamatalaga molimau a tagata tomai faapitoa-(1) Afai ua faamoemoe se tagata tetee e valaauina se tagata e avea o se tagata molimau tomai faapitoa, e tatau i le tagata tetee, a itiiti mai o le 10 aso faigaluega a o lumanai ai le aso atofaina mo le fofogaina po o le faamasinoga o le tagata tetee po o i totonu o so o se isi taimi lea e mafai ona faatagaina e le Faamasinoga, ona faailoaina atu i le faafoe moliaga:

(a) so o se otootoga o faamatalaga molimau e ao ona tuuina atu, po o se lipoti na tuuina atu e lea tagata molimau; po o

(b) pe afai o lea otootoga po o le lipoti, ua le o mafai ona mauaina, o se aotelega o le faamatalaga molimau e ao ona tuuina atu ma o faaiuga o le lipoti e ao ona tuuina atu.

(2) Afai e tuuina mai e le tagata tetee, i lalo o le faafuaiupu (1)(b), na o se aotelega o faamatalaga molimau e ao ona tuuina atu po o faaiuga o le lipoti e ao ona folasia, e tatau i le tagata tetee ona faailoa i le faafoe moliaga le otootoga o faamatalaga molimau e ao ona tuuina atu po o le lipoti e tuuina mai e lea tagata molimau, i se taimi vave lava e mafai ai, i le tuanai ai ona mafai ona mauaina.

472016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

VAEGA 6 FAAMASINOGA

52. Nofoaga o le faamasinoga - O le a fofogaina ma faia se faaiuga o se moliaga i totonu o le Faamasinoga lea sa faatoai atu i ai le tagi, ae vagana ai ua faia o se poloaiga i se isi faiga e ese ai i lalo o lenei Tulafono.

53. Faaliliuina atu o faamasinoga i le va o Faamasinoga Faaitumalo ma le Faamasinoga Sili-(1) E mafai, e se Faamasino o se Faamasinoga Faaitumalo, i luga o le talosaga a le faafoe moliaga po o le tagata tetee, po o i luga o le faitalia a le Faamasino, ona poloaia e faapea o so o se tagi mo le faamasinoga i le Faamasinoga Faaitumalo po o i luma o le Faamasino Fesoasoani, ia faaliliuina atu i le Faamasinoga Sili mo le faamasinoga.

(2) E mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Sili, ona poloaia e faapea o le faamasinoga o so o se tagi na faatoai atu i lena Faamasinoga, ia faaliliuina atu mo le fofogaina ma faia ai se faaiuga i totonu o le Faamasinoga Faaitumalo.

(3) E mafai ona faia o se poloaiga: (a) i lalo o le faafuaiupu (1), pe afai ua faamalieina le

Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo e faapea - (i) o se fesili tau le tulafono o mataupu

lautele po o e taua i tagata lautele ua tulai mai, po o e mafai ona faatulai mai; po o

(ii) i se isi faiga e ese ai i le itu e manuia ai tagata lautele po o le faia ai o le amiotonu, e manaomia le tulaga e faapea ia faataunuuina le faamasinoga i le Faamasinoga Sili; po o

(b) i lalo o le faafuaiupu (2), pe afai ua faamalieina le Faamasino o le Faamasinoga Sili e faapea -

(i) o le tagi na faatoai atu i le Faamasinoga Sili o lo o tusa ai lea ma le puleaga faa- faamasinoga a le Faamasinoga Faaitumalo; po o

(ii) o le mataupu o lo o tusa ai lea ma le fuaiupu 5.

48 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

54. Tatalaina i tua o se tagi ua i ai faatasi ma le faatagaga- (1) E mafai e lē ua tagi, ona tatalaina i tua, o so o se tagi na faatoai mai i po o na faaliliuina atu i se Faamasinoga Faaitumalo, i le i ai faatasi ma le faatagaga a lena Faamasinoga:

(a) i so o se taimi a o lumanai ai le faia o se faaiuga i le tagi; po o

(b) pe afai ua tautino le nofosala o le tagata tetee, a o lumanai ai le faaeeina atu o se faasalaga.

(2) E mafai, ona tatalaina i tua o so o se tagi po o se pepa aloaia o moliaga na faatoai atu i le Faamasinoga Sili, e le faafoe moliaga, i le i ai faatasi ma le faatagaga a se Faamasino i so o se taimi a o faagasolo le faamasinoga.

(3) O le tatalaina i tua o moliaga e tusa ai ma lenei fuaiupu, e lē taofia ai o so o se isi po o nisi taualumaga e faasaga i le tagata tetee mo lea lava soligatulafono.

55. Teuteuga o moliaga-(1) I le noatia ma le fai fuafua i faafuaiupu (2) e oo atu i le (5), pe afai ua tulai le tagata tetee e tali i se moliaga, e mafai e le Faamasinoga ona teuteu o moliaga i so o se faiga i so o se taimi a o faagasolo le faamasinoga.

(2) I le faamasinoga o so o se tagata, e mafai e se Faamasino ona teuteu o moliaga e tusa ai ma le faafuaiupu (1) i se faiga ina ia ogatasi ai le moliaga ma le faamatalaga molimau ua ofoina mai e lē ua tagi po o le faafoe moliaga.

(3) O se teuteuga i lalo o le faafuaiupu (1) e mafai ona avanoa ai o moliaga ina ia teuteuina e ala i le:

(a) teuteuina o so o se faamatalaga auiliili; po o (b) le aveesea po o le faaopoopoina pe suia moliaga; po o (c) le faaopoopoina po o le aveesea o le igoa o so o se

tagata tetee. (4) Afai o se teuteuga ua faia e ala i le suia o se isi

soligatulafono mo le soligatulafono lea na molia ai, ona: (a) tatau lea ona faitauina le moliaga ua suia i ai, a o

lumanai ai le faaauauina o le faamasinoga, i le tagata tetee o ia lea e ao ona fesiligia ina ia ioe i le moliaga;

(b) ia faagasolo le faamasinoga, e peiseai na molia le tagata tetee i le soligatulafono ua suia i ai, i le noatia ma fai fuafua i so o se poloaiga a le Faamasinoga e uiga

492016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

i le toe fofogaina o so o se faamatalaga molimau na tuuina atu e faasino i le uluai moliaga.

(5) Afai e lē faaaogāina se moliaga ua teuteuina i lalo o le faafuaiupu (1) ma le faafuaiupu (2), e ao ona faagasolo le faamasinoga e peiseai ua maea ona molia le tagata tetee i luga o le tagi po o le pepa aloaia o moliaga e pei ona teuteuina.

(6) I so o se mataupu, e mafai e le Faamasinoga i luga o le talosaga a le tagata tetee ona tolopo le fofogaina o le mataupu pe afai ua faamalieina e faapea e manaomia le tolopoina, ina ia avanoa ai le tagata tetee e tali atu i le moliaga e pei ona teuteuina.

56. E mafai e le Faamasinoga ona faasaina lomiga faasalalau-(1) Afai e faia e se Faamasinoga o se poloaiga, e tusa ai ma le Mataupu 9(1) o le Faavae, ina ia le aofia ai tagata lautele ma sui o galuega tau faasalalauga, mai taualumaga atoa po o so o se vaega o so o se suesuega faale-faamasinoga, e mafai e le Faamasinoga, e faaopoopo atu i se poloaiga faapena po o e sui ai sea poloaiga:

(a) ona faia o se poloaiga e faasaina ai le lomia faasalalau o so o se lipoti po o se aotelega o le faamasinoga atoa po o so o se vaega o le faamasinoga; po o

(b) le faia o se poloaiga e faasaina ai lomiga faasalalau, i so o se lipoti e faasino i le faamasinoga, o le igoa o le tagata tetee po o so o se isi lava tagata e fesootai i ai i le faamasinoga.

(2) E lē tatau i se tagata ona lomia faasalalau le igoa o le tagata ua afaina po o le tagata afaina ua tuuaia i se soligatulafono tau feusuaiga i totonu o se lipoti po o se aotelega o le faamasinoga i lona atoaga po o so o se vaega o le faamasinoga, seia vagana ai ua manatu le Faamasinoga, o le faia o le amiotonu, e manaomia ai le lomia faasalalau.

(3) Afai ua faasaina le lomia faasalalau o le igoa o se tagata, i lalo o lenei fuaiupu, e lē tatau i se tagata ona lomia faasalalau le igoa o lena tagata, po o so o se igoa po o faamatalaga auiliili e ono tatai atu ai i le faailoagofieina o lena tagata.

50 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

57. O se soligatulafono le solia o le poloaiga e tuueseina ai- (1) E aunoa ma le faatapulaaina o le malosiaga o se Faamasinoga na te faafalepuipuiina ai ona o se uiga faalēmigao i le faamasinoga, ua faia e se tagata o se soligatulafono o ia lea ua:

(a) lē usitaia o se poloaiga na faia i lalo o le Mataupu 9(1) o le Faavae po o le fuaiupu 56(1); po o

(b) ua solia le fuaiupu 56(2) po o le (3). (2) O se tagata ua faamaonia lona moliaga i se soligatulafono i

lalo o le faafuaiupu (1) e noatia i se sala tupe e lē silia le 100 iunite tau faasalaga po o le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina, po o ia faasalaga uma e lua.

58. O tagata e mafai ona faafoeina taualumaga-(1) I le fofogaina o so o se moliaga i totonu o se Faamasinoga Faaitumalo:

(a) pe afai ua faauluina o so o se tagi e se leoleo, e mafai e so o se isi lava sui ua faatautoina o le Galuega Tau Leoleo ona oo mai ma faafoeina taualumaga faale- faamasinoga e faasaga i lē o lo o tetee; po o

(b) pe afai na faauluina o se tagi e se tagata ofisa o se Matagaluega, faalapotopotoga tumaoti, po o se faalapotopotoga ua tuufaatasia faaletulafono, e mafai e so o se isi lava tagata ofisa o lena Matagaluega, faalapotopotoga tumaoti po o le faalapotopotoga ua tuufaatasia faaletulafono, ona oo mai ma faafoeina o taualumaga faale-faamasinoga e faasaga i lē o lo o tetee.

(2) Afai ua faaulu se tagi e patino i se tagata lava ia, e mafai e lē ua tagi po o lana loia ona oo mai ma faafoeina taualumaga faale- faamasinoga e faasaga i lē o tetee.

(3) I le avea ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1), e mafai ona avea ma sui o lē ua tagi i so o se mataupu, se tagata e faia moliaga mai le ofisa o le Loia Sili, ae le o se isi lava tagata.

59. Faafoega o taualumaga i totonu o le Faamasinoga Sili- (1) O le suesueina faale-faamasinoga o so o se tagi ua faatoai atu i le Faamasinoga Sili e se leoleo po o se tagata ofisa o se Matagaluega, faalapotopotoga tumaoti po o faalapotopotoga a le Malo, e ao ona faafoeina e le Loia Sili po o le faafoe moliaga o lo o faafaigaluegaina e le Ofisa o le Loia Sili.

512016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(2) I le avea ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1), e mafai e le Loia Sili ona faatonuina so o se isi lava loia e faafoeina le suesuega faale-faamasinoga, pe afai e manatu le Loia Sili o se itu lea mo le manuia o tagata lautele po o le faia ai o le amiotonu, le tuuina atu o le faatonuga.

(3) I so o se isi lava mataupu, e mafai e le Loia Sili ona oo mai ma faafoe le moliaga, pe afai e manatu le Loia Sili o se itu lea e manuia ai tagata lautele pe a faapea ona faia.

60. O le auai ma le puipuigamalu o le tagata tetee a o faagasolo le faamasinoga-(1) E agavaa lē ua tetee ina ia auai i totonu o le Faamasinoga a o faagasolo le taimi atoa o lona faamasinoga, ae vagana ai ona ua na faia e ia lava o se amioga e lē tusa ai, e ala i lona faalavelaveina o le faamasinoga, ma ua oo ai ina lē ono mafai ona faaauauina, a o auai faatasi lē ua tetee.

(2) E mafai e lē ua tetee ona puipuia o ia e ia lava i taualumaga faale-faamasinoga po o le avea ma ona sui se loia.

(3) Afai ua amatalia i totonu o le Faamasinoga Sili le faamasinoga o lē ua tetee, o ia lea ua faamatuuina atu i ai le puipuigamalu mo le tatalaina i tua, e mafai e le Faamasinoga ona taofia lē ua tetee i se nofoaga puipuia, seia vagana ai ua faaiuina taualumaga o le faamasinoga pe afai:

(a) e noatia lē ua tetee i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono i se faasalaga o le nofosala i le falepuipui po o ua pueina faapagota lē ua tetee; po o

(b) na tuai mai lē ua tetee i taualumaga o le faamasinoga; po o

(c) ua faatino e lē ua tetee o se amioga i se faiga e ono aafia ai pe tau faamatau ai i tagata molimau.

61. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai ua lē oo mai lē ua tetee-(1) Afai ua maea ona faaooina atu o so o se tusi samania i lē ua tetee i totonu o se taimi talafeagai, a o lumanai ai le faamasinoga, po o ua maea ona tatalaina i tua lē ua tetee i luga o se puipuigamalu ina ia auai o ia lava i le faamasinoga, ma afai ua oo mai lē na tagi, ae lē oo mai lē ua tetee i le faamasinoga, ona faaaogā lea o aiaiga nei ua taua e faapea:

(a) afai o le soligatulafono na molia ai o se tasi o soligatulafono lea e i ai le tapulaa aupito maualuga,

52 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

o le faasalaga e sili atu i lo le tolu (3) masina e nofosala ai i le falepuipui, e mafai e le Faamasinoga ona -

(i) tuuina atu o se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai lē ua tetee, ma aumaia o ia i luma o le faamasinoga; po o

(ii) le tolopoina o le faamasinoga i se taimi ma i luga o so o se tuutuuga e pei ona manatu le Faamasinoga ua talafeagai ai, ma pe afai e lē oo mai lē ua tetee i le taimi lea ua tolopoina i ai le faamasinoga, ia tuuina atu se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai lē ua tetee ma aumaia o ia i luma o le faamasinoga;

(b) afai o le soligatulafono ua molia ai, o se tasi o soligatulafono lea e i ai le tapulaa aupito maualuga, o le faasalaga i se sala tupe po o e lē sili atu i lo le tolu (3) masina e nofosala ai i le falepuipui, e mafai e le Faamasinoga ona -

(i) faagasolo le faamasinoga ma (afai e faamaonia le nofosala o lē ua tetee) ia faamaonia le faasalaga; po o

(ii) ia tuuina atu se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai ma aumai lē ua tetee i luma o le faamasinoga; po o

(iii) tolopo le faamasinoga i se taimi ma i luga o so o se aiaiga e pei ona manatu le Faamasinoga ua talafeagai ai.

(2) E lē tatau ona faamatuu atu se tagata na pueina faapagota i lalo o se tusi faapoloaiga na tuuina atu i lalo o le faafuaiupu (1), seia vagana ai ua tatalaina i tua i se puipuigamalu (ae le o se isi faiga e ese ai) na faamatuu atu e se Faamasino, i le tuanai ai ona fofogaina le itu a le faafoe moliaga.

62. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai e lē oo mai le faafoe moliaga-(1) Afai o lo o taofia i se nofoaga malupuipuia lē ua tetee po o ua tatalaina i tua i luga o se puipuigamalu, ma e le i maua e le faafoe moliaga se faaaliga e lava atoatoa e uiga i le faamasinoga, e tatau i le Faamasinoga ona tolopo le faamasinoga i se taimi ma se

532016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

nofoaga ma i luga o so o se tuutuuga e pei ona ua manatu o ia ua tatau ai, ina ia mafai ai ona auai mai le faafoe moliaga.

(2) I so o se isi lava mataupu, e mafai e le Faamasinoga ona: (a) faalēaogāina le tagi ona ua lē tuliloaina faale-

faamasinoga, pe afai ua lē oo mai le faafoe moliaga; po o

(b) tolopo le faamasinoga i se taimi ma se nofoaga i luga o ni tuutuuga e pei ona manatu le Faamasinoga ua tatau ai.

(3) Afai ua faalēaogāina le tagi i lalo o le faafuaiupu (2)(a), e mafai e le Faamasinoga, i luga o se talosaga a le faafoe moliaga, ona faamatuu atu le faatagaga e toe faaulu ai le tagi pe afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea, ua talafeagai mafuaaga na lē auai mai ai le faafoe moliaga.

63. Malosiaga o le Faamasinoga pe afai e lē oo mai so o se tasi o vaega auai-(1) Afai o vaega auai uma e lua i le suesuega o se moliaga ua lē oo mai i le faamasinoga o se moliaga, e mafai e le Faamasinoga ona:

(a) faalēaogāina le tagi; po o (b) tolopo le faamasinoga i sea taimi ma le nofoaga ma i

luga o ia tuutuuga e pei ona fuafuaina e le Faamasinoga.

(2) Afai ua faalēaogāina le tagi i lalo o le faafuaiupu (1)(a), e mafai ona toe faaulu o le tagi, pe afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea o lo o i ai lava mafuaaga talafeagai mo le lē auai mai o vaega auai e lua.

64. Faalēaogāina o se tagi e lē taofia ai se taualumaga-(1) O le faalēaogāina o so o se tagi i lalo o le fuaiupu 62, o le a lē faagaoioia e avea ma ala e taofia ai so o se tasi po o nisi lava taualumaga.

(2) E mafai e le Faamasinoga ona faatagaina le toe faaulu o le tagi pe afai ua faamalieina o ia i so o se mafuaaga talafeagai mo le lē auai mai o so o se tasi o vaega auai e lua i le suesuega o moliaga.

54 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

VAEGA 7 TAUTINOGA ALOAIA MA TAGATA TETEE E AFAINA LE MAFAUFAU

Vaevaega 1 - Tautinoga Aloaia

65. Tautinoga aloaia o le nofosala i se faasilasilaga i le Resitara-(1) E mafai e se tagata, o ia lea ua molia i se soligatulafono lea e lē noatia ai le tagata i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono i se faasalaga o le nofosala i le falepuipui, ona tuuina atu se faasilasilaga tusitusia e faatuatusi i le Resitara, e faapea ua ia tautino lona nofosala, ma e i ai i le Faamasinoga o lea lava malosiaga e faia ai o se faatatauga i le tagata e peiseai lava na oo mai o ia i luma o le Faamasinoga ma tautino mai lona nofosala.

(2) I le taimi aupito vave e ono mafai ai, ina ua maea ona maua mai o le faasilasilaga tusitusia i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara, i se faiga tusitusia, ona logoina le itu tagi.

(3) O lenei fuaiupu e lē taofia ai le tuuina atu o se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai se tagata tetee.

66. Tautinoga aloaia ina ua molia-(1) A o le i suesueina so o se moliaga:

(a) e tatau ona valaauina lē ua tetee i lona igoa; ma (b) e tatau ona faitauina le moliaga i lē ua tetee; ma (c) pe afai ua faamalieina le Faamasinoga ua malamalama

lē ua tetee i le moliaga, e tatau ona fesiligia lē ua tetee pe mata o le a lana tali aloaia i ai.

(2) E mafai e lē ua tetee ona tautino aloaia mai e faapea: (a) e nofosala, po o e lē nofosala; po o (b) so o se tautinoga aloaia faapitoa i lalo o le fuaiupu 68.

(3) Afai o le tagata tetee o lo o avea ma ona sui se loia, a o le i oo ina suesueina o se moliaga:

(a) e tatau ona valaauina lē ua tetee i lona igoa; ma (b) e mafai e le loia mo lē ua tetee ona fautuaina le

Faamasinoga e faapea ua faitauina le moliaga, ma tusia o se tautinoga aloaia e avea ai ma sui o lē ua tetee.

552016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) Afai e faia ma le loto i ai, le musu o lē ua tetee e fai se tautinoga aloaia po o o le a lē tali mai i le tulaga tuusao, e mafai e le Faamasinoga ona faia se tautinoga aloaia o le lē nofosala.

(5) Afai e faailoa mai e lē ua tetee ua nofosala, ma ua faamalieina le Faamasinoga e faapea ua malamalama o ia i le aano moni ma taunuuga o lana tautinoga aloaia, e mafai e le Faamasinoga ona faamaonia le nofosala o lē ua tetee po o le faafoeina o lē ua tetee i so o se isi lava faiga ua faatagaina e le tulafono.

(6) Afai e lē faia se tautinoga aloaia o le nofosala, e tatau ona faafoeina le faamasinoga e tusa ai ma lenei Tulafono.

67. Tautinoga aloaia e avea ai ma sui o se faalapotopotoga- (1) Afai ua faatoai atu o so o se tagi e faasaga i se faalapotopotoga mo se soligatulafono, a o le i oo ina suesueina o le moliaga:

(a) e tatau ona valaauina le faalapotopotoga i lona igoa; ma (b) e ao ona faitauina le moliaga i lē ua avea ma sui; ma (c) pe afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea ua

malamalama i ai le sui, e tatau ona fesiligia le sui, pe faapefea ona tali atu le faalapotopotoga i le moliaga.

(2) Afai o le faalapotopotoga ua lē oo mai se tasi e avea ma ona sui, po o, e ui lava ina ua faapea ona oo mai, ae ua na lē faauluina so o se tautoga aloaia i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Faamasinoga ona poloaiina se tautinoga aloaia o le lē nofosala ina ia faaulu mai, ma ia faagasolo pea le faamasinoga, e peiseai lava na faaulu mai e le faalapotopotoga se tautinoga aloaia o le lē nofosala.

(3) O se faamatalaga ua sainia e se pule faatonu o le faalapotopotoga, po o e so o se tagata (i le a lava le igoa o valaauina ai le tagata) o i ai, po o se tasi o tagata o lo o i ai, le puleaina o mataupu a le faalapotopotoga, i le itu e faapea o le tagata o lo o taua le igoa i totonu o le faamatalaga ua faapea ona tofia e avea ma sui, e mafai ona faatagaina e avea ma faamatalaga molimau o le tofiaina o le tagata.

(4) O se sui: (a) e lē tau tofiaina i lalo o le faamaufaailoga a le

faalapotopotoga; ma

56 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) e lē agavaa ona galue e avea ma sui o le faalapotopotoga, e tusa ma le tofiga, i luma o le Faamasinoga mo so o se isi lava faamoemoe.

68. Tautinoga aloaia faapitoa-(1) E faaopoopo atu i se tautinoga aloaia o le nofosala po o le lē nofosala, ona pau lava isi tautinoga aloaia e faatagaina, o so o se tasi o tautinoga nei ua taua e faapea:

(a) tautinoga o le tuusaolotoina e lē nofosala talu ai; po o (b) tautinoga o se nofosala na faamaonia talu ai; po o (c) tautinoga o se faamagaloga.

(2) O tautinoga aloaia faapitoa: (a) e mafai ona tautinoina faatasi; ma (b) e tatau ona fai i ai se faaiuga a o le i valaauina lē ua

tetee ina ia toe tautino mai atili; ma (c) mo se faamasinoga e auai ni faatonu, e tatau lava ona fai

i ai se faaiuga e le Faamasino, e aunoa ma faatonu. (3) Afai o ia tautinoga taitasi uma e faasaga se faaiuga e fai i ai

i lē o tetee, o le a faaavanoaina pea lava o ia e talosaga mai e lē nofosala.

69. Faamatalaga molimau o se faamasinoga muamua - I le faamasinoga o se mataupu i luga o se tautinoga aloaia o le tuusaolotoina talu ai e lē sala po o se nofosala na faamaonia talu ai e tusa ai ma le fuaiupu 70, o mea nei e taliaina e avea ma faamatalaga molimau e faamaonia po o le lē faamaonia ai o le faailoga e iloagofie ai le moliaga:

(a) o se ata o mea ua tusia i totonu o le Tusi e Faamau ai Solitulafono;

(b) se ata o le tagi; (c) se ata o so o se faamatalaga otooto na faia e le

Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani sa taitai i le faamasinioga muamua, ua faamaonia e le Resitara.

70. Tautinoga aloaia e uiga i le tuusaolotoina talu ai ma le faamaonia o le nofosala-(1) I le faamasinoina o se mataupu e uiga i se tautinoga aloaia o le tuusaolotoina talu ai e lē sala po o le faamaonia o le nofosala i luga o so o se moliaga, e tatau i le

572016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

Faamasinoga ona poloaiina e faapea ia faalēaogāina le tagi, pe afai e foliga mai o le mataupu lea sa molia ai talu ai le tagata tetee e:

(a) tutusa lava i lona tulaga atoa po o i sona vaega e pei o lea na fuafuaina i lē ua tetee; ma

(b) e ono mafai e lē ua tetee, i le faamasinoga muamua, i le amanaia ai o so o se teuteuga i le moliaga lea e ono talafeagai lava ona faia, ua faamaonia ai le nofosala i luga o soligatulafono uma lea e ono mafai ona faamaonia ai le nofosala o lē ua tetee i le tagi, i le noatia ma fai fuafua i tautinoga aloaia faapitoa.

(2) Afai ua aliali mai i le faamasinoga, e faapea ua lē mafai ona faamaonia le nofosala o lē ua tetee, i luga o nisi soligatulafono i totonu lava o le tagi na faia muamua, lea ua avea ma mataupu autu o le tautinoga aloaia faapitoa, e tatau i le Faamasinoga ona poloaiina e faapea, e lē tatau ona faamaonia le nofosala o lē ua tetee, i luga o so o se moliaga lea sa ono mafai ona faamaonia ai le nofosala o lē ua tetee i le faamasinoga na faia muamua, ae peitai e tatau i lē ua tetee ona tuuina mai sana tautinoga aloaia i so o se isi lava soligatulafono ua molia ai.

(3) O le fuaiupu 66(2) ma le (3) e faaaogā i lenei fuaiupu.

71. Tuuaiga lona lua-(1) Afai o se tagi o lo o tele ina molia mai ai le soligatulafono lava e tasi, lea na muai molia ai lē ua tetee, ae ua faaopoopo mai ai se faamatalaga o le manatu po o ni uiga aliae mai e faamamafaina ai atili ai le soligatulafono, ma ua agai atu ai pe afai e faamaonia, ina faaopoopoina le faasalaga, o le a avea le tuusaolotoina talu ai po o le faamaonia o le nofosala, ma mea e taofia ai le tagi.

(2) O se tuusaolotoina talu ai po o se faamaoniga o se nofosala i luga o se tagi, o lo o molia mai ai se fasioti tagata faamoemoeina po o se fasioti tagata paivalea po o le fasiotia o se tamaitiiti faatoa fanau mai, o le a avea lava lea ma mea e taofia ai se tagi lona lua, mo lea lava fasioti tagata e tasi o lo o molia ai, e peiseai o so o se tasi, o ia lava moliaga.

(3) I le faamasinoga o se mataupu i luga o se tautinoga aloaia e tusa ai ma le fuaiupu 70 i se tagi o molia ai le fasioti tagata faamoemoeina, fasioti tagata paivalea po o le fasiotia o se tamaitiiti faatoa fanau mai, e tatau i le Faamasinoga ona faatonuina e faapea,

58 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

ia tautino mai le mea moni e lē ua tetee, pe afai ua aliali mai e faapea:

(a) o le uluai faamasinoga sa faia lea mo se soligatulafono e faasaga i le tagata lea ua tuuaia nei e faapea ua fasiotia; ma

(b) o le maliu o lea tagata ua tuuaia nei, e faapea na faapogai mai i le soligatulafono na molia ai talu ai; ae peitai

(c) na atulai mai le maliu, a ua tuanai le faamasinoga lea na tuusaolotoina ai pe na faamaonia ai le nofosala o lē ua tetee.

72. Talosaga ina ia faalēaogāina se tautinoga aloaia o le nofosala-(1) O se tautinoga aloaia o le nofosala e mafai, ina ua faatagaina e le Faamasinoga, ona faalēaogāina i so o se taimi, a o le i tuuina i ai se faasalaga i le tagata tetee po o a o le i faia i ai o so o se tasi lava faiga e ese ai.

(2) E leai se tautinoga aloaia o le nofosala e mafai ona faalēaogāina, seia vagana ai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea:

(a) e le i matua tautino le nofosala o lē ua tetee; po o (b) sa i ai nisi o mea sese; po o (c) sa i ai se tetee e manino lelei.

(3) E noatia le faafuaiupu (2), i le pule faitalia e sili a le Faamasinoga, e galue ai i le faia o le amiotonu.

Vaevaega 2 - Tagata Tetee e Afaina le Mafaufau

73. Faamatalaina o uiga o upu - I totonu o lenei Vaega: “lē atoatoa o le malosi o le mafaufau” ua i ai i se tagata se

tulaga o le lē atoatoa o le malosi o le mafaufau, pe afai e i ai se tulaga faaletonu tumau o le mafaufau o le tagata, ua oo atu ai i se tulaga e taunuu i ai: (a) i se itu maualalo tele i le atamai lautele; ma (b) le itu i le lē mafaia ona faatino le olaina o se olaga

saoloto e tutoatasi.

592016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

“tausisoifua tomai faapitoa”, o lona uiga o se tausisoifua tomai faapitoa ua faamauina i lalo o le Tulafono o Tausisoifua ma Faatosaga 2007, o i latou ia e faapitoa i le galuega o le soifua maloloina o le mafaufau;

“tulaga lē talafeagai ai ona tulai i se faamasinoga”, mo lē ua tetee: (a) o lona uiga o se tagata ua tetee, o ia lea ua lē mafai, ona

o le afaina o le mafaufau po o le lē atoatoa o le malosi o le mafaufau, ona faatino o se tetee, po o ia faatonuina o se loia ia faia faapena; ma

(b) e aofia ai se tagata tetee o ia lea, ona o le afaina o le mafaufau, ua na lē mafaia ona -

(i) tautino; ma (ii) malamalama i le uiga, faamoemoega po

o taunuuga e ono tulai mai i taualumaga, i le tulaga talafeagai ai i le faatinoina o se tetee po o le faatonuina o se loia mo lea faamoemoe.

74. E mafai ona faia sailiiliga o le tulaga o le lē atoatoa o le malosi e tulai ai i le faamasinoga - I le noatia ma le fai fuafua i le fuaiupu 75, e mafai e se Faamasinoga ona faia o se sailiiliga i lalo o lenei Vaega, e faapea ua lē atoatoa le malosi o le tagata tetee, e tulai ai i luma o le faamasinoga:

(a) a o lumanai ai po o a o faagasolo le faatinoga o le tautoga a le tagata tetee; po o

(b) i so o se laasaga i le maea ai ona amatalia o taualumaga ma seia vagana ai ua faaiuina o faamatalaga molimau uma.

75. Tolopoina o suesuega faa-faamasinoga, ma isi tulaga faapena - Afai ua atoatoa faamatalaga a le Faamasinoga i le itu e faapea ua talafeagai pe leai foi, ona tulai i luma o le faamasinoga, o le suesuega faa-faamasinoga, faamasinoga po o isi taualumaga e faasino i lē ua tetee, e ao ona tolopoina, a o talia le faia o le faaiuga mulimuli, pe ua talafeagai pe leai foi, ona tulai lē ua tetee i luma o le faamasinoga.

60 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

76. Fuafuaina pe ua talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga lē ua tetee-(1) E tatau ona maua i faamaumauga a le Faamasinoga se manatu mai ni fomai se toalua (2) po o se fomai se toatasi (1) ma se tausisoifua tomai faapitoa e toatasi (1), o faapea mai ai o lē ua tetee e afaina le mafaufau po o e i ai se tulaga o le lē atoatoa o le malosi o le mafaufau, a o le i faaaogāina le faafuaiupu (2).

(2) Afai ua faamalieina le Faamasinoga i luga o faamatalaga molimau o tuuina atu i lalo o le faafuaiupu (1) e faapea o le tagata tetee e afaina le mafaufau, e tatau i le Faamasinoga ona faamauina se sailiiliga i lea tulaga, ma:

(a) ia tuuina atu i vaega auai taitasi o se avanoa e faafofogaina ai ma folasia o faamatalaga molimau e uiga i lē ua tetee pe ua talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga; ma

(b) ia suesueina pe ua talafeagai pe leai foi, ona tulai lē ua tetee i luma o le faamasinoga; ma

(c) ia faamauina o sailiiliga na faia i lalo o le parakalafa (b). (3) O le tulaga aloaia o le faamaoniga e manaomia mo se

suesuega i lalo o le faafuaiupu (2), o se itu lea i luga o le fua o mea e ono tutupu.

(4) Afai ua faamauina e le Faamasinoga o se sailiiliga i lalo o le faafuaiupu (2), e faapea ua talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga o lē ua tetee, e tatau i le Faamasinoga ona amatalia pe faaauau le suesuega faa-faamasingoa po o le faamasinoga, po o le tuuina atu o lē ua tetee mo le faamasinoina, i le a lava le tulaga e manaomia ai.

77. Talosaga tetee i le Faamasinoga Sili-(1) Afai ua faia o se sailiiliga i lalo o le fuaiupu 76 mo se faamasinoga ina ia faia i totonu o se Faamasinoga, e uiga i le tulaga o le lē talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga lē ua tetee, o le tagata o faia moliaga po o lē ua tetee, e mafai ona talosaga tetee e faasaga i lea sailiiliga, i le Faamasinoga Sili.

(2) E faaaogā, Vaevaega 1 e oo i le 3 o le Vaega 12, faatasi ai ma suiga talafeagai, i se talosaga tetee i lalo o le faafuaiupu (1).

612016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

78. Taofia o tagata tetee ua maua e lē talafeagai ona faia ni tautinoga aloaia, ma isi tulaga faapena-(1) Afai ua lava atoatoa faamatalaga a le Faamasinoga i le tulaga o le tagata tetee ua maua e lē talafeagai ona tulai i luma o le faamasinoga po o ua tuusaolotoina ona e faapea ua valea, e tatau i le Faamasinoga ona:

(a) iloilo o tulaga uma ua aliae mai o le mataupu; ma (b) iloilo o faamatalaga molimau a le toatasi (1) po o le sili

atu o tagata tomai faapitoa i tausiaga faasoifua maloloina (e tusa ai ma le uiga o i lalo o le Tulafono o le Tulaga Maloloina o le Mafaufau 2007), pe o le taofiga o le tagata tetee, ua talafeagai, e tusa ai ma se tasi o poloaiga ua faamaotiina i totonu o le parakalafa (c); ma

(c) afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea o le faia o le poloaiga ua talafeagai lea i tulaga e manuia ai tagata lautele, po o so o se tagata po o se vasega o tagata, o i latou ia e ono mafai ona aafia i le faaiuga a le faamasinoga, ia faia o se poloaiga e faapea, o le tagata tetee ia -

(i) taofia e peiseai o se “Poloaiga mo Togafitiga o Gasegase Taofia i le Falemai” na faia i lalo o le Vaega V o le Tulafono o le Tulaga Maloloina o le Mafaufau 2007; po o

(ii) ua faasaoloto, e peiseai na faia o se Poloaiga mo Togafitiga a Tagata Lautele i lalo o le Vaega IV o le Tulafono o le Tulaga Maloloina o le Mafaufau 2007.

(2) I le avea ai ma tuusaunoaga i le Tulafono o le Tulaga Maloloina o le Mafaufau 2007, e leai se tagata e noatia i se poloaiga e faia i lalo o le faafuaiupu (1)(c), e faapea o le a faasaolotoina, i luga o se faatagaga po o le tatalaina i tua mai se faalapotopotoga, e aunoa ma se poloaiga a le Faamasinoga, lea na faia ai le poloaiga e taofia ai o lea tagata.

79. Sailiiliga o le ma’i valea-(1) Afai, i se suesuega faa- faamasinoga po o i se faamasinoga, na tuuina atu e lē ua tetee o faamatalaga molimau e uiga i le ma’i valea o lē ua tetee, ma ua maua e faatonu po o (pe afai e leai se faatonu) se Faamasino, e lē

62 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

nofosala lē ua tetee i le tulaga o lona ma’i valea, e tatau i le Faamasino ona faamauina o lea sailiiliga.

(2) A o lumanai ai po o i se suesuega faa-faamasinoga po o se faamasinoga, e tatau i le Faamasino ona faamauina se sailiiliga e faapea e lē nofosala lē ua tetee i le tulaga o lona ma’i valea, pe afai:

(a) e faailoa mai e lē ua tetee e faapea ua ia faamoemoe e laga le puipuiga o le ma’i valea; ma

(b) ua ioeina e lē e faia moliaga e faapea e na o le pau lava le faaiuga talafeagai, o le lē nofosala, i le tulaga o le ma’i valea; ma

(c) ua faamalieina le Faamasino, i luga o le tulaga o faamatalaga molimau tau tomai faapitoa, e faapea na ma’i valea lē ua tetee, e tusa ai ma le uiga o le fuaiupu 13 o le Tulafono o Solitulafono 2013, i le taimi na faia ai le soligatulafono.

(3) Afai, i se faamasinoga i luma o se Faamasino ma faatonu, na tuuina atu e lē ua tetee o faamatalaga molimau e tusa ai o lona ma’i valea, ma ua maua e faatonu e lē nofosala lē ua tetee, e tatau i le Faamasino ona fesili i faatonu pe ua faasaoloto lē ua tetee pe leai foi, e tusa ai ma le tulaga o lona ma’i valea.

80. Talosaga tetee e faasaga i le faasaolotoina i tulaga o le ma’i valea-(1) O se tagata tetee, o ia lea ua faasaolotoina i le tulaga o lona ma’i valea, e mafai ona talosaga tetee e faasaga i le faaiuga autasi a le faamasinoga po o se faaiuga, ma, mo faamoemoega o le talosaga tetee:

(a) o le faaiuga autasi a le faamasinoga po o le faaiuga, e ao ona amanaia e faapea o se moliaga ua faamaonia faaletulafono; ma

(b) o aiaiga o lenei Tulafono e faasino i talosaga tetee e faasaga i se moliaga ua faamaonia faaletulafono, i le a lava le tulaga e mafai ai ona faaaogā, ma faatasi ai ma so o se suiga talafeagai, e faaaogā i le talosaga tetee.

(2) E mafai e le Faamasinoga ona: (a) talia le talosaga tetee, ma faatonuina e faapea, ia suia se

faaiuga autasi a le faamasinoga o le faasaolotoina po o se faaiuga e faalēaogāina ai le tagi, mo le

632016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

faaiuga autasi a le faamasinoga po o le faaiuga na tuuina atu i le faamasinoga po o le suesuega faa- faamasinoga;

(b) faalēaogāina le talosaga tetee; (c) faatino o se malosiaga, e tusa lava pe ia faatonuina o se

faamasinoga fou po o se toe suesueina faa- faamasinoga po o se isi faiga e ese ai, lea e ono mafai ona ia faatinoina, pe afai o le talosaga tetee, o se talosaga tetee e faasaga i se moliaga ua faamaonia faaletulafono.

(3) Afai e manatu le Faamasinoga e faapea (ae vagana ai mo le tulaga ma’i valea o lē o talosaga tetee) o le faaiuga autasi aloaia a le faamasinoga po o le faaiuga sa tatau ona faapea, e nofosala lē o talosaga tetee, i se soligatulafono, e ese mai ai i lo le soligatulafono ua molia ai, o le faamasinoga:

(a) e ono lē mafai ona talia le talosaga tetee, talu ai ona sa tatau lava ona faasaolotoina lē o talosaga tetee, i le soligatulafono na molia ai; ma

(b) e mafai ona faatonuina e faapea ia suia o le isi soligatulafono mo le soligatulafono lea na molia ai.

(4) Afai, i luga o le talosaga tetee i lalo o lenei fuaiupu, ua faamalieina le Faamasinoga o talosaga e faapea:

(a) o sailiiliga o le tulaga o le ma’i valea e lē tatau ona faaaogāina; ma

(b) i le leai o sea sailiiliga, o le faaiuga autasi aloaia a le faamasinoga po o le faaiuga, sa tatau ona faapea, na nofosala lē o talosaga tetee i se soligatulafono (e tusa lava pe o le soligatulafono ua molia ai po o so o se isi lava soligatulafono lea e ono mafai ona faamaonia ai le nofosala o lē o talosaga tetee, i le faamasinoga po o i le suesuega faa-faamasinoga),

o le faamasinoga o talosaga - (i) e tatau ona suia, mo le faaiuga autasi a le

faamasinoga po o le faaiuga na tuuina atu, se faaiuga autasi a le faamasinoga o le nofosala i le soligatulafono po o se moliaga ua faamaonia faaletulafono mo le soligatulafono; ma

64 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(ii) e mafai ona faatino o se malosiaga e faasino i lē o talosaga tetee (e pei o le faasalaina o lē o talosaga tetee) lea o lo o avanoa i le Faamasinoga, pe afai o le faaiuga autasi a le faamasinoga po o le faaiuga na talosaga tetee i ai, na faapea ona tuuina atu.

(5) Ae vagana ai ua faatonuina e le Faamasinoga o talosaga i se isi faiga e ese ai, o tuutuuga o so o se faasalaga o le nofosala i le falepuipui ua pasia e le Faamasinoga i lalo o le faafuaiupu (4) e amata ona faagasolo e peiseai na pasia i le aso lea na tuuina atu ai le faaiuga autasi a le faamasinoga po o i le faaiuga i le talosaga tetee ua faia e faasaga i ai.

VAEGA 8 TAGATA MOLIMAU

81. Tusi samania mo le auai o tagata molimau-(1) E mafai e lē ua tagi po o lē ua tetee, i so o se taimi, ona na maua mai i se Faamasino, Faamasino Fesoasoani po o se Resitara, se tusi samania, o valaauina ai o so o se tagata ina ia auai e avea o se tagata molimau i le suesuega faa-faamasinoga o se moliaga.

(2) So o se tusi samania e mauaina i lalo o le faafuaiupu (1): (a) e mafai ona manaomia ai le tagata ua samania, ina ia na

aumaia faatasi ma ia tuuina mai i le suesuega faa- faamasinoga o so o se tusi, pepa aloaia, pepa, tusitusiga, faafanua, ata pue, kopi o ata pue ma mea na pueina, e pei ona mafai ona taua i totonu o le tusi samania; po o

(b) o le valaauina o le tagata ina ia auai e avea o se tagata molimau, e tatau -

(i) ona faaoo atu i lalo o le Vaevaega 1 o le Vaega 5, i lea tagata, e peiseai ai o faasinomaga i totonu o lena Vaega i lē ua tetee, o faasinomaga lava ia i le tagata na valaauina ina ia auai mai; ma

(ii) ia faaoo atu e se leoleo po o se tagata ofisa o le Faamasinoga (e le o se tagata e faia moliaga), e se vaega auai po o le loia a le vaega

652016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

auai, po o e so o se tagata ua faatagaina e se vaega auai po o le loia a le vaega auai, e faaooina atu le tusi samani.

82. Tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai se tagata molimau-(1) E faaaogā lenei fuaiupu e tusa lava pe na tuuina atu pe sa faaoo atu o so o se tusi samania, pe leai foi.

(2) Afai ua lava atoatoa ni mafuaaga a se Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani, e talitonuina ai e faapea, o le a lē auai se tagata, o ia lea e ana le faamatalaga molimau o lo o manaomia e lē ua tagi po o lē ua tetee i le suesuega faa-faamasinoga, ina ia tuuina mai le faamatalaga molimau e aunoa ma le faamalosia na te faia lea itu, e mafai loa e ia ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le auai o lea tagata i le suesuega faa-faamasinoga.

(3) Afai, i le fofogaina o so o se moliaga, ua lē auai se tagata na samania e avea ma tagata molimau i lalo o lenei Tulafono, ma e leai se mafuaaga tatau mo lona lē auai, e mafai e le Faamasinoga, pe afai ua faamalieina o ia e faapea, ua maea lelei ona faaoo atu le tusi samania i le tagata, ona tuuina atu o se tusi faapoloaiga mo le auai mai o lea tagata.

(4) O le Vaevaega 1 o le Vaega 4 e faaaogā i so o se tusi faapoloaiga e tuuina atu i lalo o lenei fuaiupu, e peiseai ai faasinomaga i totonu o lea Vaevaega i lē ua tetee, o ni faasinomaga i le tagata o ia lea o lo o manaomia lona auai po o lona faatasi mai.

83. Faasalaga mo le lē usitaia o tusi samania o tagata molimau-(1) O se tagata ua samania i lalo o lenei Tulafono ina ia auai e avea o se tagata molimau i se suesuega faa-faamasinoga, o ia lea e musu, po o ua faatamala e aunoa ma se mafuaaga tatau, i le auai po o le tuuina mai o so o se tusi, pepa aloaia, pepa, tusitusiga, faafanua, ata pue, kopi o ata pue po o ni mea na pueina e manaomia e le tusi samania ina ia tuuina mai, ua faia e ia o se soligatulafono.

(2) O se tagata ua faamaonia se moliaga i se soligatulafono i lalo o le faafuaiupu (1) e noatia i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono i se sala tupe e lē silia le 100 iunite tau faasalaga po o le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina, po o ia faasalaga uma e lua.

66 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(3) O lenei fuaiupu e lē aafia ai so o se malosiaga o le Faamasinoga e faafalepuipui ai se tasi ona o le faalēmigao i le faamasinoga.

84. E mafai ona faafalepuipui se tagata molimau e musu e tuuina mai faamatalaga molimau-(1) I le noatia ma le fai fuafua i le Mataupu 9(5) o le Faavae, o se tagata o lo o auai i totonu o le Faamasinoga i le suesuega faa-faamasinoga o so o se moliaga, tusa lava po o ua samania na te tuuina mai se faamatalaga molimau pe leai, e mafai lava ona manaomia na te tuuina mai se faamatalaga molimau.

(2) Afai o se tagata, e aunoa ma le tuuina mai o so o se mafuaaga tatau:

(a) e musu e tuuina mai se faamatalaga molimau pe a oo ina manaomia; po o

(b) e musu i faatautoina o ia; po o (c) ua uma ona tauto, ae musu e tali i so o se fesili e uiga i

le moliaga e pei ona tuuina atu i le tagata i lea taimi, e mafai e le Faamasinoga ona -

(i) poloaiina e faapea, seia vagana ai ona ua vave malie o ia na te tuuina mai le faamatalaga molimau po o ina ia faatautoina po o le tali mai i fesili ua tuuina atu ia te ia, ia taofia le tagata i totonu o se nofoaga puipuia mo se vaitaimi e lē silia le fitu (7) aso; ma

(ii) ia tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le pueina faapagota ma le taofia o le tagata e tusa ai ma le poloaiga.

(3) Afai o le tagata na faapea ona taofia, ina ia aumai i suesuega faa-faamasinoga na tolopo, ua toe musu i tuuina mai se faamatalaga molimau, po o ina ia faatautoina po o, ua uma ona tauto, ae musu i tali mai i fesili na tuuina atu ia te ia, e mafai, e le faamasinoga, pe afai ua ia manatu ua talafeagai ai, ona toe faatonuina le tagata molimau ina ia taofia o ia i totonu o se nofoaga puipuia mo se vaitaimi faapena, ma ia taofia ai lava faapena mai lea taimi i lea taimi, seia oo ina ua malie o ia na te tuuina mai le faamatalaga molimau po o ina ia faatautoina po o le tali mai i fesili.

672016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) E lē faaaogāina le faafuaiupu (2) ma le (3) i se Faamasinoga o seei ai i le nofoa se Faamasino Fesoasoani, seia vagana ai e faapea o lea Faamasinoga e i ai lana puleaga faa-faamasinoga ua faalauteleina, i lalo o le fuaiupu 18 o le Tulafono o Faamasinoga Faaitumalo 1969.

(5) O lenei fuaiupu e lē aafia ai so o se malosiaga o le Faamasinoga e faafalepuipui ai se tasi ona o le lē migao i le faamasinoga.

85. E mafai ona tuueseina tagata molimau-(1) E mafai e le Faamasinoga, pe afai e manatu o ia e tatau ai, i luga o lana lava fuafuaga po o ina ua talosagaina e so o se itu faa-faamasinoga i so o se taimi a o faagasolo le suesuega faa-faamasinoga, ona poloaiina tagata molimau uma po o so o se tasi o i latou, e ese ai i lo se tagata molimau, o ia lea ua na tuuina mai po o o lo o ia tuuina mai lana faamatalaga molimau, ina ia tuua le potu faamasino, ma ia i ai pea i latou i fafo atu o le suesuega faa-faamasinoga, ae peitai, e tatau ona i ai pea seia oo ina manaomia e tuuina mai se faamatalaga molimau.

(2) O se tagata molimau ua uma ona tuuina mai lana faamatalaga molimau, e lē tatau ona tuua le potu faamasino ae seia vagana ai ona ua faatagaina e le faamasinoga.

(3) O se tagata molimau o ia lea ua na solia le faafuaiupu (2) ua ia faia o se soligatulafono ma e noatia i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono i se sala tupe e lē silia le 100 iunite tau faasalaga.

VAEGA 9 FAAFOEINA O FAAMASINOGA, TOLOPOINA MA LE TATALAINA I TUA I PUIPUIGAMALU

Vaevaega 1 - Faafoeina o Faamasinoga

86. Mea ua tautinoina - E mafai e le itu tetee, i so o se taimi a o lumanai ai po o a o faagasolo le faamasinoga, ona na talia i se faiga tusitusia po o le tautino i totonu o le Faamasinoga o so o se mea moni ua molia mai e faasaga i lē ua tetee.

68 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

87. Faamatalaga molimau-(1) I le faamasinoga o lē ua tetee: (a) e mafai e le itu tagi ona amata lana finauga ma, i le

tuanai ai o so o se amataga o le finauga, e agavaa ina ia valaauina o so o se tagata molimau e pei ona ia manatu ua tatau ai; ma

(b) o lē ua tetee, tusa lava pe o lo o puipuia o ia e se loia pe leai, e mafai, i le faaiuga o le finauga mo le itu tagi, ona amatalia o lana finauga, ma, i le tuanai ai o so o se amataga o se finauga, e agavaa ina ia valaauina o so o se tagata molimau e pei ona ia manatu ua tatau ai.

(2) E aunoa ma le faatapulaaina o le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga ona tuuina atu i lē ua tetee se faatagaga e faia ai o se faamatalaga amata, i le tuanai ai o so o se amataga o se finauga e le itu tagi ma a o lumanai ai o so o se faamatalaga molimau na tauina mai, mo faamoemoega o le na o le faailoa mautinoaina o le mataupu po o mataupu i le faamasinoga.

(3) O se faamatalaga amata ua faia i lalo o le faafuaiupu (2) e lē aafia ai o aia tatau a lē ua tetee e laga ai so o se isi lava mataupu i le faamasinoga.

(4) Pe a oo ina ua maea faamatalaga molimau uma (e aofia ai so o se faamatalaga molimau e tuuina atu i luga o se suesuega i fesili, toe suesueina, po o i se tetee ina ia lē faamaonia):

(a) e mafai e lē ua tagi ona faia se tautalaga faaiu i le faamasinoga; ma

(b) ina ua tuanai ai o so o se tautalaga faaiu e avea ai ma sui o le itu tagi, e mafai e lē ua tetee po o lana loia, ona faia o se tautalaga faaiu, ma e leai se aia tatau a le itu tagi e tali atu ai i le tautalaga faaiu a le itu tetee,

peitai, afai e leai se loia o avea ma sui o lē ua tetee, e leai so o se aia tatau a le itu tagi e faia ai se tautalaga faaiu seia vagana ua i ai faatasi ma le faatagaga a le Faamasinoga.

88. Tagata tetee e le o i ai sona sui-(1) Afai o se tagata tetee, o ia lea e le o puipuia e se loia, ua na faaalia mai e lē nofosala o ia, e tatau i le Faamasinoga, a o le i fofogaina so o se faamatalaga molimau mo le itu tagi, ma pe afai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea ua matua malamalama atoatoa lē ua tetee i le aano moni ma mea e taunuu i ai le moliaga, ona lapataia lē ua tetee, tusa

692016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

pe tuufofoga pe faia i se faamatalaga tusia, i se gagana e malamalama ai o ia, i upu ia ua taua i lalo, po o, i ni upu e foliga tutusa faapena, o lona uiga e faapea:

“I le faaiuga o le faamatalaga molimau autu e tuuina mai e tagata molimau taitasi a le itu tagi, e mafai ona suesueina i ni fesili le tagata molimau pe afai e te manaomia. A oo ina ua maea ona faafofogaina faamatalaga molimau uma e faasaga ia te oe, o le a fesiligia loa oe pe mata e te manao ina ia tuuina mai se faamatalaga molimau e oe lava po o le valaauina o ni tagata molimau. E lē noatia oe e te tuuina mai po o le tapa o ni faamatalaga moimau, ae peitai, afai e faapea ona e manaomia, o le a noatia ma fai fuafua sea faamatalaga molimau i le suesueina i ni fesili e le itu tagi, ma e mafai foi ona faaaogāina sea molimau e faasaga ia te oe. O le a tatau lava ona e iloiloina, aemaise lava, pe mata o le faamatalaga molimau lea e mafai ona e tuuina mai, e aafia ai ma o le a fesoasoani ia te oe i lou lava puipuiga”.

(2) A oo ina ua maea ona faafofogaina le faamatalaga molimau mo le itu tagi e faasaga i se tasi o lo o tetee, o ia lea e le o puipuia e se loia, e tatau i le Faamasinoga ona fesiligia lē ua tetee pe mata e manao na te tuuina mai pe tapa ni faamatalaga molimau.

89. Ia faia faamatalaga molimau i luga o se tautoga po o se faamaoniga aloaia - E tatau ona suesueina se tagata molimau i le faamasinoga o so o se moliaga, i luga o se tautoga po o se faamaoniga.

90. Faamaonia o se taumafaiga ina ua molia i se solitulafono - Afai e lē faamaonia le faia o se solitulafono ua molia ai, peitai ua faamautuina e le faamatalaga molimau o se taumafaiga ina ia faia o le solitulafono, e mafai ona faamaonia le moliaga o lē ua tetee e tusa ai o le taumafaiga.

91. Faamaonia se solitulafono ina ua molia i se taumafaiga- (1) Afai ua molia i se taumafaiga ina ia faia o se solitulafono, peitai ua faamautuina i faamatalaga molimau le faia o le solitulafono

70 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

atoa, e mafai ona faamaonia le moliaga o lē ua tetee i le taumafaiga.

(2) I le tuanai ai o se moliaga ua faamaonia faaletulafono mo lea taumafaiga e lē noatia lē ua tetee ina ia toe faamasinoina mo le solitulafono lea na molia ai o ia faatasi ai ma lona taumafai ina ia faia le solitulafono.

92. Vaega o le moliaga ua faamaonia-(1) Ua faatatauina se moliaga e faapea e mafai ona vaevaeina; ma afai o le faia o le soligatulafono ua molia ai, e pei ona faamatalaina i totonu o le tulafono ua faatulai mai ai le soligatulafono, po o e pei ona molia ai i le moliaga, e aofia ai le faia o so o se isi lava soligatulafono, e mafai ona faamaonia le moliaga o lē ua tetee i:

(a) so o se soligatulafono ua faapea ona aofia ai, lea ua faamaonia, e ui lava ina faapea e le o faamaonia le solitulafono atoa na molia ai; po o

(b) i se taumafaiga ina ia faia o so o se soligatulafono ua faapea ona aofia ai.

(2) I luga o se moliaga ua molia ai i le fasioti tagata faamoemoeina, e mafai e faatonu:

(a) e tusa ai ma le fuaiupu 90, ona faamaonia le nofosala o lē ua tetee, i se taumafaiga ina ia faia o le fasioti tagata faamoemoeina; po o

(b) pe afai e faamaonia i faamatalaga molimau le fasioti tagata paivalea, peitai e lē faamaonia le fasioti tagata faamoemoeina, ona faamaonia le nofosala o lē ua tetee i le fasioti tagata paivalea.

93. Eseesega ma teuteuga-(1) Afai, i le faamasinoga o se tagi, o lo o foliga mai o lo o i ai se eseesega i le va o le faamaoniga ma le moliaga i le tagi, e pei ona faatoai atu po o e pei ona teuteuina, po o i le tulaga e ono oo i ai pe ana fai e teuteuina ina ia ogatasi ai ma so o se isi lava faamatalaga faapitoa, e mafai, e le Faamasinoga, lea o lo o suesueina ai le mataupu, po o le faamasinoga o talosaga, ona teuteuina le tagi, po o so o se moliaga o i ai i totonu o le tagi, e tusa ai ma faamatalaga molimau.

(2) Afai e manatu le Faamasinoga e faapea e le i taitaiseseina lē ua tetee po o ua afaina i le tetee a lē ua tetee e ala i le eseesega, e tatau i le Faamasinoga ona faia o le teuteuga.

712016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(3) Afai ua aliali mai e faapea: (a) ua maea ona faaulu le moliaga i lalo o se tulafono e ese

mai ai i lo lea na taua i totonu o le tagi; po o (b) o lo o i ai i totonu o le tagi po o i totonu o se moliaga i

le tagi, o so o se mea ua lē faia e taua ai, po o se faamatalaga e le sao o so o se mea e manaomia muamua ina ia faia ai o se solitulafono; po o ia faalēaogāina ai o so o se tuusaunoaga lea e ao lava ona faalēaogāina, peitai ane o le mataupu ua lē faia ua faamaonia lava e le faamatalaga molimau,

e tatau i le Faamasinoga, a o lumanai ai le faia o le faamasinoga, po o le faamasinoga o talosaga, pe afai o le manatu e faapea e le i faaseseina pe afaina lē ua tetee i lana tetee e ala i se mea sese po o se mea ua lē faia, ona teuteuina le tagi po o le moliaga e pei ona talafeagai ai.

(4) I so o se mataupu lava faapea, ua mafai loa ona faagasolo le faamasinoga po o le talosaga tetee i ona itu uma e peiseai ai na uluai faatulaga e pei ona teuteuina ai, o le tagi po o le talosaga tetee.

(5) Afai e manatu le Faamasinoga e faapea sa faaseseina po o ua afaina lē ua tetee i lana tetee e ala i so o se eseesega, mea sese, mea ua lē faia, po o se faamatalaga ua faaleagaina e pei ona faamaotiina i lalo o lenei fuaiupu, peitai ane o le aafiaga o lē ua tetee ina ua faaseseina pe afaina e ono mafai ona aveesea i le tolopoina po o le toe tuu i tua o le faamasinoga, e mafai e le Faamasinoga i lana pule faitalia ona faia o le teuteuga ma tolopo le faamasinoga i se aso i le lumanai i lea lava tauaofiaga, po o le faamalolo o so o se faatonu ma tolopo le faamasinoga i le isi tauaofiaga a le faamasinoga e sosoo ai, i luga o so o se tuutuuga e pei ona ia manatu ua tatau ai.

(6) Afai e teuteuina e se Faamasinoga o talosaga o so o se tagi po o se moliaga i lalo o lenei fuaiupu, e mafai e le Faamasinoga o talosaga i lana pule faitalia i le faia o le teuteuga e:

(a) faamautuina ai le faasalaga; po o (b) le faalēaogāina o le faasalaga ua faamaonia ma faaee

atu o so o se isi lava faasalaga ua alagatatau ai e tusa ma le tulafono (e tusa lava po o le sili atu pe itiiti lona matuia) e suia ai le uluai faasalaga; po o

72 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(c) le suia o le faasalaga po o so o se vaega o le faasalaga po o so o se aiaiga ua faaee atu i ai; po o

(d) le faatonuina o se faamasinoga fou; po o (e) le faia o so o se poloaiga e pei ona manaomia i le faia o

le amiotonu. (7) I le fuafuaina pe na faaseseina lē ua tetee pe na afaina lē na

tetee i lana tetee, e tatau, i le Faamasinoga ona iloiloina o faamatalaga molimau uma na tuuina mai, ae faapena foi i isi tulaga aliae mai o le mataupu.

(8) O le faaiuga e uiga i le faia po o le teena o le faia o se teuteuga ua faatatauina e faapea o se mataupu lea tau le faamasinoga, ma o lena faaiuga e mafai ona faataatia mo le Faamasinoga o Talosaga po o e mafai ona aumaia i se talosaga tetee i luma o le Faamasinoga o Talosaga, i lea lava faiga tutusa e pei lava o so o se isi faaiuga e tusa ai ma se mataupu tau le tulafono.

Vaevaega 2 - Tolopoina

94. Malosiaga e tolopo ai se faamasinoga-(1) E mafai e se Faamasioga ona tolopo le suesueina faa-faamasinoga o se moliaga i se taimi ma le nofoaga ua faamaotiina.

(2) Afai o se Faamasinoga i lea nofoaga ona o le mafuaaga o lona faavae e leai sana puleaga faa-faamasinoga e faafofogaina ai le moliaga, e mafai e le Faamasinoga ona tolopo le suesuega faa- faamasinoga i se taimi ma se nofoaga ua faamaotiina.

95. Malosiaga o le tolopoina - Afai: (a) o se tagata tetee o ia lea na pueina pe taofia i lalo o se

tulafono, ua aumaia i luma o se Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe tuuina atu se pagota i se nofoaga e taofia ai mo faamoemoega o le puipuigamalu e tatalaina ai i tua; po o

(b) ua tolopo le suesueina faa-faamasinoga ma e noatia lē ua tetee i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono i se faasalaga o le nofosala i le falepuipui,

e mafai ona tatalaina i tua lē ua tetee po o i luga o se puipuigamalu e tatalaina ai i tua po o le toe auina atu o ia i se nofoaga puipuia.

732016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

96. Malosiaga e tolopo ai mo ni suesuega ina ua uma ona faamaonia le nofosala-(1) E mafai e se Faamasinoga ona tolopo le faamasinoga ina ua uma ona faamaonia e nofosala lē ua tetee ma a o le i faasalaina o ia, pe fai i ai se tasi lava faiga e ese ai, mo le faamoemoe ina ia mafai ai ona faia ni suesuega po o ina ia fuafuaina ai se tonu e uiga i le faiga e aupito sili ona talafeagai ai e fai ai lona faamasinoga.

(2) Afai ua tolopo se faamasinoga i lalo o le faafuaiupu (1), o se Faamasino po o se Faamasino Fesoasoani, ua ia te ia le puleaga faa-faamasinoga e faafoe ai o soligatulafono o lea lava ituaiga tutusa (tusa lava po o ia pe le o ia o le Faamasino, po o le Faamasino Fesoasoani, lea na suesueina ai le moliaga i ona luma), e mafai e ia, ina ua maea se suesuega i tulaga aliae mai o le soligatulafono, ona faasalaga po o le faia o se tasi faiga e ese ai i lē o tetee mo le soligatulafono lea e faasino i ai le tolopoina.

97. Aveeseina o se faamasinoga ona o se fesili tau le tulafono-(1) Afai ua aliae mai se fesili tau le tulafono i luga o se faamasinoga o se tagata i totonu o se Faamasinoga sa taitaia e se Faamasino Fesoasoani, e ao ona faaliliu atu le faamasinoga mo le faia i luma o se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo (tusa lava po o ua faia se talosaga pe leai foi e so o se tasi o vaega auai).

(2) Afai ua faaliliu atu se faamasinoga i lalo o le faafuaiupu (1), e ao ona faaauau pea taualumaga, ae vagana ai ua poloaia e le Faamasino i se isi faiga e ese ai, e faapei ai o se tagi ma so o se poloaiga sa fai i ai ua faapea lava ona i luma o se Faamasino.

Vaevaega 3 - Puipuigamalu mo le tatalaina i tua, a o tatali le faamasinoga

98. O tulafono faafoe e faasino i le faatagaina o le tatalaina i tua-(1) E ono mafai ona tatala i tua i luga o se puipuiga e avea o se aia tatau a lē na tetee o ia lea ua molia i se soligatulafono lea e lē ono mafai ona faasalaina ai e ala i le nofosala i le falepuipui.

(2) E ono mafai ona tatala i tua i luga o se puipuiga e avea o se aia tatau a lē ua tetee, o ia lea ua molia i se soligatulafono, o le tapulaa aupito maualuga o le faasalaga e faasino i ai, e itiiti ifo i lo le tolu (3) tausaga e nofosala ai i le falepuipui, seia vagana ai o le

74 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

soligatulafono o se tasi ua faapea ona faasino i le faaoolima i se tamaitiiti, po o e se alii i se tamaitai.

(3) E ui lava i so o se mea o i totonu o lenei fuaiupu, o lē ua tetee, o ia lea ua molia i se soligtulafono e ono mafai ona faasalaina ai i le nofosala i le falepuipui, e lē ono mafai ona tatalaina i tua i luga o se puipuiga e avea o se aia tatau, pe afai o lē ua tetee sa faamaonia muamua lona nofosala i se soligatulafono e ono mafai ona faasalaina ai i le nofosala i le falepuipui.

(4) O se tagata tetee ua molia i se soligatulafono ma e lē ono mafai ona tatala i tua i luga o se puipuiga e avea o se aia tatau, e ono mafai lava ona tatala i tua, i luga o se puipuiga, i le pule faitalia a le Faamasinoga, seia vagana ai ua faamalieina le Faamasinoga e faapea o lo o i ai se mafuaaga tatau mo lē ua tetee e ao ai ona taofia i le falepuipui.

99. O mea moni talafeagai i se faaiuga e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga - I le iloiloina pe o i ai se mafuaaga tatau mo lē ua tetee e ao ai ona taofia i le falepuipui po o mo le faaauau pea ona taofia, e tatau i se Faamasinoga ona amanaia itu nei:

(a) pe o i ai se tulaga lamatia e faapea e mafai e lē ua tetee ona lē oo mai i totonu o le Faamasinoga, i le aso lea e tatala ai i tua lē ua tetee;

(b) pe o i ai se tulaga lamatia e faapea e mafai e lē ua tetee ona faalavelave i tagata molimau po o i faamatalaga molimau;

(c) so o se moliaga muamua ua faamaonia faaletulafono e uiga i se soligatulafono e uiga tutusa faapea;

(d) pe o i ai se tulaga lamatia e faapea e mafai e lē ua tetee ona tetee a o tatala i tua i luga o se puipuiga;

(e) o le matuia o le faasalaga lea e noatia ai lē ua tetee, ma le mamafa o le faasalaga lea o le a faapea ona faaee atu i ai;

(f) o le uiga ma le uiga ua tuanai po o amioga, aemaise lava o amioga tau solitulafono ua faamaonia a lē ua tetee;

752016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(g) pe o lē ua tetee e i ai se talaaga o le tulaga tetee a o tatala i tua, po o le soliga o poloaiga a le Faamasinoga e aofia ai isi poloaiga ua faaee atu ai tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga;

(h) o le uiga o le soligatulafono lea e molia ai lē ua tetee, ma pe afai o se soligatulafono ua sili atu ona matuia po o se tasi e itiiti lona matuia o lea lava ituaiga;

(i) o le malosiaga o le faamatalaga molimau ma le tulaga o le mafai ona tupu o se moliaga ua faamaonia faaletulafono po o i se isi faiga e ese ai;

(j) o le tulaga matuia o le faasalaga lea e noatia ai sē ua tetee, ma le mamafa o le faasalaga lea o le a faapea ona faaee atu;

(k) so o se isi lava mataupu lea ua talafeagai ai i tulaga faapitoa e aliae mai.

100. Tulaga faasaina o le tatalaina i tua i luga o puipuiga - O se tagata tetee o ia lea ua molia i se fouvalega po o se faiga faasipai, e lē tatau ona tatalaina i tua i luga o puipuiga, e ese mai i lo le poloaiga a se Faamasino o le Faamasinoga Sili.

101. Tulaga faasaina o le tatalaina i tua ona o nisi moliaga ua faamaonia talu ai-(1) E faaaogā lenei fuaiupu i lē ua tetee o ia lea ua 18 tausaga le matua po o le sili atu:

(a) e i ai le tasi (1) po o le sili atu o moliaga muamua ua faamaonia faaletulafono ai mo se soligatulafono i lalo o le parakalafa (b) (tusa lava pe o ia moliaga sa faamaonia faaletulafono e mo lea lava soligatulafono po o mo soligatulafono eseese ua faamaoti mai i lalo o lea parakalafa); ma

(b) ua molia i so o se soligatulafono ua taua i lalo o le Tulafono o Solitulafono 2013, e faapea -

(i) faiga-aiga fai faamalosi i lalo o le fuaiupu 52 po o le 53;

(ii) fasioti tagata ma le loto i ai; (iii) taumafai e fasioti tagata ma le loto i ai; (iv) fasioti tagata paivalea; (v) so o se solitulafono e faasaga i se tagata,

i lalo o so o se fuaiupu 118 e oo i le 122;

76 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(vi) faaaogāina o so o se fana e faasaga i tagata ofisa o faamalosia le tulafono, ma isi faapena i lalo o le fuaiupu 127;

(vii) faiga o se solitulafono i fana i lalo o le fuaiupu 130;

(viii) faomea ma le talepe fale i lalo o le fuaiupu 174 e oo i le 177.

(2) O se tagata tetee o ia lea ua faaaogā i ai lenei fuaiupu, e lē tatau ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le faaavanoaina e alu atu i tua vagana ai:

(a) e ala i se poloaiga a se Faamasino o le Faamasinoga Sili po o le Faamasinoga Faaitumalo; ma

(b) ua faamalieina le Faamasino e faapea o lē ua tetee o le a tatau ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le toe auina atu i le falepuipui.

(3) E aunoa ai ma le faatapulaaina o le faafuaiupu (2)(b), e tatau i lē ua tetee, i se tulaga faapitoa, ona faamalieina le Faamasino i luga o tulaga paleni o mea e mafai ona tutupu e faapea o le a lē toe faia e lē ua tetee so o se soligatulafono e aafia ai faiga faamalosi e faasaga, po o e afaina ai le saogalemu o so o se isi lava tagata, a o tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le alu atu i tua.

(4) I le fuafuaina ai pe faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga pe leai foi, o se tagata ua tetee, o ia lea o lo o faaaogā i ai lenei fuaiupu, po o le tuu atu o lē ua tetee e alu i tua, e ao i le Faamasino ona amanaia, e avea o se uluai iloiloga, le manaoga ina ia puipuia:

(a) le saogalemu o tagata lautele; po o (b) pe afai e talafeagai ai o le saogalemu o le tagata aafia,

po o tagata aafia o le solitulafono ua molia ai.

102. Na o le poloaiga e ono mafai ai ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, mo se solitulafono tau nakoti- (1) E mafai ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, o lē ua tetee, o ia lea ua molia i po o ua faamaonia le nofosala i se soligatulafono tau nakoti:

(a) pe afai o lē ua tetee e leai se moliaga muamua ua faamaonia faaletulafono ai mo se soligatulafono tau nakoti, e ala i se poloaiga a se Resitara; po o

772016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) i so o se isi lava mataupu, e ala i se poloaiga a se Faamasino.

(2) E faatoa mafai lava i lalo o le faafuaiupu (1), ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, o lē ua tetee, o ia lea ua molia i po o ua faamaonia le nofosala i se soligatulafono tau nakoti.

103. Tatalaina i tua i luga o puipuiga a o talia le faasalaga- (1) Afai ua faamaonia le nofosala o lē ua tetee, po o pe afai ua tautino le nofosala o lē ua tetee, e mafai e le Faamasinoga ona lē faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, seia vagana ai ua faamalieina o ia i luga o tulaga paleni o mea e mafai ona tutupu lea o le a tatau ai ona faia faapea i totonu o manaoga o faaiuga amiotonu i totonu o mataupu faapitoa.

(2) O le matafaioi o lo o i luga o lē ua tetee ina ia faailoa mafuaaga e tatau ai ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(3) Pe a oo ina iloiloina manaoga o faaiuga amiotonu i lalo o le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga, e ese mai i iloiloga o lo o i le fuaiupu 99, ona amanaia iloiloga ua taua e faapea:

(a) pe o lē ua tetee e ona mafai ona taliaina se faasalaga o le nofosala i le falepuipui;

(b) o le umi o le taimi lea e ono mafai ona pasia i le faasalaga i luma o lē ua tetee;

(c) o so o se isi lava iloiloga lea e manatu le Faamasinoga ua talafeagai ai.

(4) Afai o lē ua tetee e ono lē mafai ona taliaina se faasalaga o le nofosala i le falepuipui, e tatau ona faitauina ai lenei tulaga, e faasaga i le toe auina atu o lē ua tetee i le nofoaga puipuia.

104. E mafai e lē ua tetee ona talosagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) E tatau i lē ua tetee o ia lea e ono mafai ona tatala i tua i luga o puipuiga e avea o se aia tatau, pe afai e faapea ona ia talosagaina, ona aumai i luma o le Faamasinoga mo le faamoemoe o le faia o se talosaga mo le tatalaina i tua i luga o puipuiga pe afai:

(a) o lē ua tetee ua toe auina atu i le nofoaga puipuia i lalo o le fuaiupu 95; ma

78 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) e le i faia e lē ua tetee se talosaga mo le tatalaina i tua i luga o puipuiga i lalo o lenei Tulafono i le taimi na toe auina atu ai i le falepuipui.

(2) E mafai ona faatagaina le talosaga e faapei ai o se talosaga sa faia i le taimi lea sa toe auina atu ai lē ua tetee i le falepuipui.

(3) Afai ua faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, i lalo o lenei fuaiupu, o faamatalaga auiliili e manaomia ina ia faamaonia e le Faamasinoga Faaitumalo po o le Resitara i lalo o le fuaiupu 108(b) e tatau ona:

(a) faamaonia i se faiga tusitusia e le Faamasinoga ua na faatagaina le tatalaina i tua i luga o se puipuiga; ma

(b) auina atu i le tagata ofisa o lo o pulea le falepuipui lea na taofia ai lē ua tetee i lalo o le tusi faapoloaiga na toe auina atu ai se pagota i le falepuipui.

105. Faamatalaga molimau i taualumaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) Pe a oo ina suesueina se talosaga mo le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e mafai e le Faamasinoga ona taliaina e avea ma faamatalaga molimau so o se faamatalaga, pepa aloaia, tala ua maua mai po o se mataupu lea ua ia manatu ua talafeagai ai, tusa lava pe ono mafai ona taliaina i se isi faiga e ese ai pe leai foi i totonu o se faamasinoga.

(2) E ese mai ai i le faafuaiupu (1), pe a oo ina iloiloina le mataupu ua faamanino mai i le fuaiupu 99:

(a) e faatoa mafai lava e le Faamasinoga ona iloiloina se faamatalaga, pepa aloaia, tala ua maua mai po o se mataupu lea e ono mafai ona taliaina i totonu o se Faamasinoga, pe afai sa faia e le tagata e talafeagai i ai pe sa tuuina atu po o sa faia i totonu o le pepa faatumu e tatau ai; ae peitai

(b) mo le faamoemoe o le suesueina o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, o le a lē afaina ai pe afai o le faamatalaga molimau -

(i) ua tuuina atu pe sa faia e le tagata e talafeagai i ai pe sa tuuina atu po o sa faia i totonu o se pepa faatumu tau i tautoga pe le o se pepa faatumu foi tau i tautoga; po o

792016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(ii) ua tuuina atu i se isi faiga e ese ai po o sa faia i totonu o se pepa faatumu lea e ono mafai ona taliaina i totonu o se faamasinoga.

106. Tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) I le noatia ma le fai fuafua i le fuaiupu 109, pe afai o lē ua tetee ua faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e ao i lē ua tetee ona tatalaina i tua i luga o tuutuuga e faapea o lē ua tetee ua auai o ia lava:

(a) i le taimi ma le nofoaga lea na tolopo i ai le faamasinoga; po o

(b) i le taimi ma le nofoaga lea e mafai ona tolopo i ai le faamasinoga mai lea taimi i lea taimi a o faagasolo taualumaga o le faamasinoga.

(2) E mafai e le Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui ona faaee atu, e avea o se isi tuutuuga o le tatalaina i tua o lē ua tetee, o se tuutuuga e faapea ia lipoti atu lē ua tetee i Leoleo i le taimi po o taimi ma i le nofoaga po o nofoaga lea ua poloaia e le Faamasinoga po o le tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui.

(3) E tusa lava po o ua faaee atu pe leai foi e le Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, o se tuutuuga i lalo o le faafuaiupu (2), e mafai e le Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui ona faaee atu so o se isi lava tuutuuga lea ua manatu le Faamasinoga po o le tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, ua talafeagai lelei ina ia faamautinoa ai e faapea o lē ua tetee:

(a) ua oo mai i totonu o le Faamasinoga i le aso lea e toe auina atu ai i le falepuipui lē ua tetee; ma

(b) e le o faalavelave i so o se tagata molimau po o so o se faamatalaga molimau e faasaga i lē ua tetee; ma

(c) e le i faia se soligatulafono a o tatala i tua i luga o puipuiga; ma

(d) mo le puipuiga o nuu ma afioaga. (4) E mafai ona manaomia e le Faamasinoga po o se tagata

ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, e avea o se isi tuutuuga o le tatalaina i tua o lē ua tetee, le totogiina o so o se aofaiga o tupe

80 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

po o le osia o so o se noataga i le tulaga o se feagaiga, faamalumaluga, po o se tasi e ofoina mai se puipuiga, e tusa lava pe o lē ua tetee po o so o se isi lava tagata.

107. Tapaina o puipuiga faa-feagaiga, faamalumaluga po o se tasi e ofoina mai se puipuiga-(1) O se tagata o ia lea ua maua mai se poloaiga o lo o manaomia ai so o se tagata ina ia osia se feagaiga, faamalumaluga, po o se tasi e ofoina mai se puipuiga i lalo o lenei fuaiupu, e mafai ona talosaga i le Faamasinoga mo se poloaiga e tapaina ai se feagaiga, faamalumaluga po o se tasi e ofoina mai se puipuiga i luga o mafuaaga e faapea ua lē mafai e lē ua tetee ona tausia tuutuuga o lona tatalaga i tua.

(2) Afai ua faatoai atu se talosaga i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara ona:

(a) atofaina se taimi ma se nofoaga mo le fofogaina o le talosaga; ma

(b) ia lē itiiti ifo i lo le lima (5) aso faigaluega a o lumanai ai le taimi na atofaina, ona faia laasaga ina ia faaoo atu i so o se tagata o noatia ai i le feagaiga, se tasi e ofoina mai se puipuiga po o faamalumaluga, se faasilasilaga o le taimi ma le nofoaga ua faapena ona atofaina.

(3) Afai o le fofogaina o so o se talosaga ua faia i lalo o le faafuaiupu (1), ua faamaonia e tusa ma le maliega o le Faamasinoga e faapea ua lē tausia tuutuuga o le tatalaga, e mafai e le Faamasinoga ona faia o se poloaiga e tapaina ai le feagaiga, se tasi e ofoina mai se puipuiga po o faamalumaluga i se aofaiga o le tupe e pei ona ua manatu o ia e tatau ai.

(4) So o se aofaiga o le tupe ua poloaia i lalo o lenei fuaiupu e ono mafai ona toe faaola mai e faapei ai o se sala tupe.

108. Tusi faapoloaiga mo le taofia - Afai ua tatalaina i tua lē ua tetee i luga o puipuiga e tatala ai o i lalo o le fuaiupu 95, e mafai ma e tatau i le Faamasinoga po o le Resitara pe afai ua lē tatalaina i tua lē ua tetee i totonu o le vaitaimi ua faamaoti mai i le fuaiupu 109(3)(a) ona:

(a) tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le taofia o lē ua tetee i totonu o se nofoaga puipuia mo le vaitaimi o le tolopoina; ma

812016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) faamaonia ai i luga o le itu i tua o le tusi faapoloaiga le tulaga moni e faapea sa faatagaina atu e le Faamasinoga po o le Resitara le tatalaina i tua i luga o puipuiga o lē ua tetee, ma le tuutuuga po o tuutuuga ua faaee atu i ai.

Vaevaega 4 - Taualumaga i le maea ai ona Faamatuu Atu o le Tatalaina i Tua

109. Tatalaina i tua o lē ua tetee ua faatagaina i ai se puipuigamalu e tatala ai i tua, a o tatali lona faamasinoina-(1) Afai ua faatagaina i lē ua tetee le avanoa e tatala ai i tua i luga o se puipuiga, e tatau i le Resitara ona saunia se faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o se puipuiga ua faatulaga ai tuutuuga o le tatalaina i tua ua faaee atu e po o i lalo o le fuaiupu 106.

(2) E tatau i le Resitara ona: (a) tuuina atu le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o

puipuiga, i lē ua tetee; ma (b) ia faamalieina e faapea ua malamalama lē ua tetee i

tuutuuga o le tatalaina i tua; ma (c) manaomia lē ua tetee ina ia sainia le faasilasilaga o le

tatalaina i tua i luga o puipuiga. (3) Afai ua faatagaina i ai i lē ua tetee le avanoa e tatala ai i tua

i luga o se puipuiga, e mafai e le Faamasinoga po o le Resitara ona faatonuina e faapea e ao ona taofia lē ua tetee i le puipuigamalu a le faamasinoga:

(a) mo sea taimi, e lē sili atu i le lua (2) itula, e pei ona tatau ai ina ia mafai ai ona saunia ma sainia le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; ma

(b) pe afai, i totonu o le vaitaimi e lua (2) itula ua lē tatalaina ai i tua lē ua tetee (pe ona o le mafuaaga e musu e saini le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o mo so o se isi lava mafuaaga), mo sea taimi e pei ona tatau ai, ina ia mafai ai ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le taofia i lalo o le fuaiupu 108.

82 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(4) Afai ua faatagaina i ai le tatalaina i tua i luga o puipuiga i lē ua tetee o ia lea ua toe auina atu i le falepuipui, ma o lo o na ona nofo puipuia i lalo o le tusi faapoloaiga na tuuina atu e tusa ai o le toe auina atu i le falepuipui, e tatau ona tatala i tua lē ua tetee mai le nofo puipuia i se taimi vave lava talafeagai e ono mafai ai ona faatino i le tuanai ai ona sainia e lē ua tetee le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(5) E tatau ona tuuina atu se ata o le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, i lē ua tetee e uiga i lona tatalaga i tua po o i se taimi vave lava e ono mafai ai ona faatino i le tuanai ai o lea tulaga.

110. Tusi faapoloaiga o le faasaolotoina-(1) I le noatia ma le fai fuafua i le faafuaiupu (3), pe afai ua tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le taofia i lalo o le fuaiupu 108, e tatau ona tuuina atu ma auina atu se tusi faapoloaiga o le faasaolotoina i le tagata ofisa o le falepuipui o lo o pulea le falepuipui lea o lo o taofia ai lē ua tetee.

(2) E mafai ona tuuina atu le tusi faapoloaiga o le faasaolotoina e le Faamasino po o le Resitara ina ua faamalieina e faapea ua agavaa lē ua tetee ina ia tatalaina i tua ma ua faapea foi ona ausia ai manaoga o le fuaiupu 109.

(3) E lē manaomia ona tuuina atu se tusi faapoloaiga o le faasaolotoina pe afai o le Resitara, o ia lea na saini ai i ona luma e lē ua tetee le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, ua na faamaonia i luga o le toe auina atu i le falepuipui o se tusi faamaonia e faapea ua sainia e lē ua tetee le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, ma ua faapea ai le tatau ona agavaa lē ua tetee ina ia tatalaina i tua.

111. Fesuiaiga o tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) Afai ua faataga ona tatala i tua lē ua tetee i luga o puipuiga, e mafai e le Faamasinoga i luga o le talosaga a lē ua tetee po o lē ua tagi, ona faia se poloaiga e fesuiai ai po o le faalēaogāina ai o so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le suia po o le faaee atu o so o se isi lava tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(2) E mafai e le Resitara ona faatino malosiaga ua faaee atu i ai e le faafuaiupu (1) ina ia faia ai se poloaiga pe afai:

832016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(a) o lē ua tagi e le o tetee; ma (b) o le soligatulafono lea ua molia ai lē ua tetee -

(i) e lē ono faasalaina i le nofosala i le falepuipui; po o

(ii) e ono faasalaina e ala i le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē sili atu i lo le fitu (7) tausaga.

(3) Afai o se Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, i le faatagaina ai ona tatala i tua so o sē ua tetee i lalo o puipuiga, ua faaee atu le tuutuuga e faapea ia lipoti atu lē ua tetee i Leoleo i sea taimi po o taimi ma i sea nofoaga po o nofoaga e pei ona poloaia e le Faamasinoga po o le Resitara, e mafai e le Resitara, i luga o le talosaga a lē ua tetee, ona faia se poloaiga e fesuiai ai le taimi po o taimi po o le nofoaga po o nofoaga lea e manaomia ai lē ua tetee ia faapea ona lipoti i ai.

(4) Afai ua fesuiai po o ua faalēaogāina e se Faamasinoga po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o ua suia po o ua faaee atu so o se isi lava tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara:

(a) ona saunia i se taimi vave lava talafeagai e ono mafai ai ona faatino ai, se faasilasilaga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga ua faatulaga ai tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga e pei ona teuteuina (pe afai e i ai); ma

(b) ua faamalieina e faapea ua malamalama lē ua tetee i tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; ma

(c) manaomia lē ua tetee ina ia saini i le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(5) I so o se itu lea e faaaogā i ai le faafuaiupu (4), pe afai ua lē mafai e lē ua tetee e aunoa ma se mafuaaga talafeagai ona auai ai i le taimi ma le nofoaga na manaomia ai po o ua lē mafai ona sainia se faasilasilaga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e mafai e se Faamasino po o se Resitara ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le pueina faapagota o lē ua tetee.

(6) Afai o se feagaiga tau le tatalaga i tua ua osia lea e manaomia ai nisi e puipuia, e faaauau pea lava ona faamamaluina ma o le a lē faataunuuina le poloaiga seia oo ina ua malilie mai tagata e puipuia, i le feagaiga tau le tatalaga i tua i se faiga tusitusia

84 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

i le poloaiga po o ua osia se feagaiga fou tau le tatalaga i tua e tausisia ai le poloaiga.

112. E mafai ona pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga i nisi tulaga e aliae mai lē ua tetee o lo o tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) E mafai e se leoleo ona pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga lē ua tetee o ia lea ua tatalaina i tua i luga o puipuiga pe afai ua talitonu le leoleo i luga o mafuaaga talafeagai e faapea:

(a) ua sola ese faalilolilo po o ua agai ina sola ese faalilolilo lē ua tetee, mo le faamoemoe e alofia ai le faia o le faamasinoga tonu; po o

(b) ua solia e lē ua tetee po o ua lē mafai ona tausisia so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(2) O sē ua tetee o ia lea ua pueina faapagota i lalo o le faafuaiupu (1) e tatau ona aumaia i luma o le Faamasinoga i se taimi vave lava e talafeagai ai.

(3) I so o se mataupu faapea, e tatau i le Faamasinoga ona toe iloilo le mataupu tau le tatalaina i tua i luga o puipuiga, pe afai ua faamalieina o ia e faapea sa sola ese faalilolilo po o ua agai ina sola ese faalilolilo lē ua tetee po o ua solia po o ua lē mafai ona tausisia so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(4) E lē mafai ona tatalaina i tua lē ua tetee i luga o se puipuiga e pei o se aia tatau, i le tuanai ai ona pueina faapagota o lē ua tetee i lalo o le faafuaiupu (1).

(5) E leai se mea o i totonu o lenei fuaiupu e taofia ai se leoleo mai le sailia o se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai sē ua tetee i lalo o le fuaiupu 113.

113. Tusi faapoloaiga e pueina faapagota ai lē ua tetee ua sola faalilolilo po o ua solia tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o ua lē mafai ona tali atu i tulaga o le tatalaina i tua-(1) E mafai e le Faamasinoga po o se Resitara ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le pueina o sē ua tetee pe afai:

(a) ua faamalieina le Faamasinoga po o le Resitara e ala i le faamatalaga molimau o i luga o le tautoga e faapea -

(i) ua sola ese faalilolilo lē ua tetee po o ua agai ina sola ese faalilolilo mo le faamoemoe o le alofia o le faia ai o le faamasinoga tonu; po o

852016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(ii) ua solia e lē ua tetee po o ua lē mafai ona tausisia so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; po o

(b) o lē ua tetee - (i) ua lē auai o ia lava i le taimi ma le

nofoaga ua faamaoti mai i le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o, i le a lava le tulaga o i ai, o le puipuiga faa-feagaiga; po o

(ii) e le i auai o ia lava i so o se taimi ma se nofoaga lea na tolopo i ai le faagasologa o taualumaga o le faamasinoga.

(2) O se tusi faapoloaiga e pueina ai sē ua tetee i lalo o lenei fuaiupu:

(a) e tatau ona tuusao atu i se leoleo e ala i le igoa po o le tulaga faalauaitele i leoleo uma; ma

(b) e mafai ona faatino e so o se leoleo. (3) Mo le faamoemoe o le faatinoina o le tuuina atu o se tusi

faapoloaiga i lalo o lenei fuaiupu, e mafai e le leoleo ona faatinoina lea tulaga i so o se taimi e ulufale ai i so o se nofoaga ma fale, e ala i se faiga faamalosi pe afai e tatau ai, pe afai o i ai i le leoleo ni mafuaaga talafeagai e talitonuina ai e faapea o lo o i ai i ia nofoaga ma fale lē ua tetee o ia lea ua faasaga i ai le tusi faapoloaiga.

(4) E tatau i le leoleo e faataunuuina le tusi faapoloaiga ona: (a) i ai ia te ia le tusi faapoloaiga; ma (b) tuuina atu le tusi faapoloaiga i le uluai ulufale atu ma,

pe afai e talosagaina i so o se taimi mulimuli ane; ma

(c) pe afai e le o ofuina le toniga a le leoleo, ia tuuina atu se faamatalaga molimau e faapea o ia o se leoleo.

(5) Afai ua pueina sē ua tetee i lalo o se tusi faapoloaiga ua tuuina atu i lalo o lenei fuaiupu, e faaaogā le fuaiupu 112(2) e oo i le (4) e faapei ai sa pueina lē ua tetee i lalo o le fuaiupu 112(1).

114. O le lē mafai ona tali atu i tulaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) Ua faia e lē ua tetee se soligatulafono pe afai o lē ua tetee ua tatalaina i tua i luga o puipuiga:

(a) ua lē mafai ona auai o ia lava e aunoa ma se mafuaaga talafeagai, i le taimi ma le Faamasinoga ua

86 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

faamaotiina i totonu o le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; po o

(b) ua lē mafai ona auai o ia lava e aunoa ma se mafuaaga talafeagai, i so o se taimi ma se nofoaga lea na tolopo i ai le faagasologa o taualumaga o le faamasinoga; po o

(c) ua lē mafai ona tausisia so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(2) O sē ua tetee ua faamaonia le nofosala mo se soligatulafono i lalo o le faafuaiupu (1), e noatia i se sala tupe e lē silia le 200 iunite tau faasalaga po o le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina, po o faasalaga uma e lua.

Vaevaega 5 - Tatalaina i tua i luga o puipuiga e faasino i Talosaga

115. Tatalaina i tua i luga o puipuiga a o talia se talosaga- (1) Afai ua nofo puipuia se tagata i lalo o se moliaga ua faamaonia faaletulafono ma ua toe talosagaina le moliaga ua faamaonia faaletulafono po o le faasalaga, po o faasalaga uma e lua, e lē tatau i le Faamasinoga po o le Faamasinoga o talosaga ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga seia vagana ai ua faamalieina o ia i luga o tulaga paleni o mea e mafai ona tutupu lea o le a tatau ai ona faia faapea i totonu o manaoga o faaiuga amiotonu i totonu o mataupu faapitoa.

(2) O le avega tauave o lo o i luga o lē o talosaga ina ia faaalia mafuaaga ua tatau ai ona faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(3) Pe a oo ina iloiloina ni manaoga o faaiuga amiotonu i lalo o le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga po o le Faamasinoga o talosaga, e ese mai iloiloga o i le fuaiupu 99, ona amanaia iloiloga ua taua e faapea:

(a) o le manino o mafuaaga e malosi ai le talosaga; (b) o le umi o le taimi o le faasalaga lea ua faaee atu i luga

o lē ua talosaga. (c) o le umi o le taimi e ono manaomia lea o le a pasia, a o

lumanai ai le fofogaina o le talosaga; (d) so o se isi lava iloiloga lea ua manatu le Faamasinoga e

talafeagai.

872016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) O le taimi lea, a o faagasolo ai le tatalaina i tua o lē ua talosaga i luga o le tatalaina i tua i puipuiga a o tatali le faia o le faaiuga o le talosaga, e lē faitauina lea e avea ma vaega o so o se vaitaimi o le taofia i lalo o le faasalaga o lē ua talosaga, e tusa lava pe o le faasalaga sa pasia e le Faamasinoga lea na tuuina mai i ai le talosaga, po o le faasalaga ua pasia po o ua fetuunai e le Faamasinoga o Talosaga.

(5) Afai ua faaalia se mataupu i le Faamasinoga o Talosaga, e faaaogā lenei fuaiupu i se tagata o ia lea ua faamaonia faaletulafono moliaga mo le mataupu ua faaalia e pei ona faaaogā i se tagata talosaga.

116. Talosaga mai faaiuga a Faamasinoga Faaitumalo e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) Afai ua teena e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, Faamasino Fesoasoani po o se tagata ofisa e toe auina pagota i le falepuipui le faataga atu o le tatalaina i tua i luga o puipuiga i lē ua tetee (tusa lava pe o lumanai ai po o le tuanai ai o le faamaonia faaletulafono o moliaga), e mafai e lē ua tetee ona talosaga i le Faamasinoga Sili e faasaga i lea teena.

(2) Afai ua faataga atu e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, Faamasino Fesoasoani po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, le tatalaina i tua i luga o puipuiga, i lē ua tetee (tusa lava pe o lumanai ai po o le tuanai ai o le faamaonia faaletulafono o moliaga), e mafai e lē ua tagi ona talosaga i le Faamasinoga Sili e faasaga i le faaiuga.

(3) Afai, mo so o se faatagaina atu o le tatalaina i tua i luga o puipuiga o lē ua tetee (tusa lava pe o lumanai ai po o ua tuanai ai o le faamaonia faaletulafono o moliaga):

(a) ua faaee atu ai e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, Faamasino Fesoasoani po o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, po o ua teena le faaee atu o so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga puipuiga, po o so o se tuutuuga faapitoa o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; po o

(b) ua faia se poloaiga e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, Faamasino Fesoasoani, po o le tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui, i luga

88 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

o se talosaga ua faia i lalo o le fuaiupu 111, e fesuiai ai po o e faalēaogāina ai so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le suia po o le faaee atu o so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, po o ua teena le faia o le fesuiaiga po o le poloaiga e faalēaogāina ai,

e mafai e lē ua tetee po o lē ua tagi ona talosaga i le Faamasinoga Sili e faasaga i le faatulagaina o lea tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o, i le a lava le tulaga e i ai, e faasaga i lea teena po o e faasaga i le faaiuga e tusa ai o lea talosaga.

(4) Mo faamoemoega o se talosaga i lalo o lenei fuaiupu, o le lē mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani po o se Tagata Ofisa e Toe Faafoi Atu le Pagota i le Falepuipui, ona faaee atu so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o tuutuuga, po o so o se tuutuuga faapitoa o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, i luga o so o se tulaga lea na mafai ona faaee atu ai faaletulafono tuutuuga, ua faatatauina e avea o se teena o le faaee atu o tuutuuga.

(5) O se talosaga tetee i lalo o lenei fuaiupu e ui mai lea i le toe suesueina o le mataupu.

117. Faatinoina o faaiuga a le Faamasinoga Sili i le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) Afai, ua fuafuaina e le Faamasinoga Sili i luga o se talosaga i lalo o le fuaiupu 116, e faapea ua lē tatau ona faatagaina atu le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o ua lē tatau ona faaauauina, e tatau ona tuuina se tusi faapoloaiga mo le taofia o lē ua tetee i se nofoaga puipuia, mai le Faamasinoga Sili ma ia sainia e se Faamasino.

(2) E tatau i le tagata o ia lea na te tuuina atu le tusi faapoloaiga ona faamautinoa e faapea ua tuuina atu se ata o le faasilasilaga o le faaiuga o le talosaga i lē ua tetee, pe a oo ina tuuina atu le tusi faapoloaiga po o i se taimi vave lava e ono faatino ai i le tuanai ai o le tuuina atu o le tusi faapoloaiga.

(3) Afai ua fesuiai po o ua faalēaogāina e le Faamasinoga Sili le tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o le suia po o le faaee atu o so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, i luga o se talosaga mo so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e faaaogā aiaiga ua taua e faapea:

892016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(a) pe afai e auai lē ua tetee i le Faamasinoga Sili, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona -

(i) saunia se faasilasilaga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga o lo o faatulaga ai tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e pei ona teuteuina (pe afai e i ai), i se taimi vave lava e ono faatino ai; ma

(ii) ia faamalieina e faapea ua malamalama lē ua tetee i tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; ma

(iii) e manaomia lē ua tetee ina ia saini le faasilasilaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; ma

(b) afai ua lē auai lē ua tetee i le Faamasinoga Sili, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo na aumai ai le talosaga ona auina atu se faasilasilaga tusitusia i lē ua tetee, e manaomia ai lē ua tetee ina ia auai atu i se taimi ma se nofoaga ua faamaotiina mo le faatinoina o se faasilasilaga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e aofia ai tuutuuga (pe afai e i ai) e manaomia ina ia faamamaluina ai le faaiuga a le Faamasinoga Sili.

(4) Afai, i so o se itu lea e faaaogā i ai le faafuaiupu (3), ua lē mafai e lē ua tetee ona auai atu e aunoa ma se mafuaaga talafeagai, i le taimi ma le nofoaga sa manaomia ai, po o ua lē mafai ona auai e tusa o se faasilasilaga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e mafai e le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo na aumai ai le talosaga, ona tuuina atu le mataupu i se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo o ia lea e mafai ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le pueina faapagota o lē ua tetee.

118. Fofogaina ma le faatagaina atu o se puipuigamalu i lē na talosaga ma le nofo puipuia a o talia le talosaga-(1) O le talosaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga a sē ua talosaga e tatau ona fofogaina ma fuafuaina e le Faamasino o ia lea na taitai i le suesuega i totonu o le Faamasinoga i lalo ifo, po o pe afai e le o avanoa le Faamasino sa taitai, o se isi Faamasino.

90 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(2) Afai ua faataga atu i se tagata na talosaga se puipuigamalu e tatala ai i tua, e tatau ia te ia pe afai o lo o na ona i ai o ia i se nofoaga puipuia i lalo o le moliaga ua faamaonia lea e faasino i ai le talosaga, ona tatala i tua mai le nofoaga puipuia, ina ua uma ona osia se noataga faa-feagaiga i luma o se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui i so o se vaega tupe ma faatasi ai po o e aunoa ma se tagata po o ni tagata e avea ma puipuigamalu e pei ona faatonuina e le Faamasino, i le noatia ma le fai fuafua i le tuutuuga e faapea ua i ai lava o ia i le Faamasinoga Sili po o le Faamasinoga o Talosaga i le aso lea o le a suesueina ai le talosaga ma i so o se aso e ono mafai ona tolopo i ai le suesuega i lea taimi i lea taimi.

(3) O le vaitaimi lea o lo o faagasolo ai le tatalaina i tua i luga o puipuiga o sē ua talosaga, e lē aofia ai e avea o se vaega o le vaitaimi e nofosala ai i le falepuipui lē ua talosaga.

(4) Afai o se mataupu ua faaalia i lalo o lenei Vaega, e faaaogā lenei fuaiupu i se tagata o ia lea ua faamaonia faaletulafono moliaga mo le mataupu ua faaalia e pei ona faaaogāina i se tagata e talosaga.

(5) Mo faamoemoega o lenei Vaega; o se tagata talosaga: (a) o le a lē faatatauina o lo o na ona nofo puipuia i lalo o le

moliaga ua faamaonia faaletulafono lea e faasino i ai le talosaga, pe afai ua tuuina atu se faatonuga e faapea o se tasi faasalaga po o se vaitaimi e nofosala ai i le falepuipui o le a mulimuli atu i le faasalaga na faaee atu i ai i luga o lea moliaga ua faamaonia faaletulafono; ma

(b) sa le i talosaga e faasaga i le moliaga ua faamaonia faaletulafono, lea na faaee atu ai le isi lea faasalaga po o le vaitaimi e nofosala ai.

119. Tusi faapoloaiga e pueina ai se tagata na talosaga o ia lea ua sola ese po o ua agai ina sola ese faalilolilo a o lo o i ai i se tulaga puipuia-(1) Afai:

(a) ua tatala i tua se tagata na talosaga i luga o puipuigamalu; ma

(b) ua faamalieina se tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui i luga o le tautoga a lē ua tetee po o so o se tagata e avea ma puipuigamalu po o i luga o

912016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

tautoga a nisi tagata o avea ma sui o lē ua tetee po o so o se tagata e avea ma puipuigamalu, e faapea o lē ua talosaga -

(i) ua sola ese faalilolilo; po o (ii) ua agai ina sola ese faalilolilo mo le

faamoemoe ia alofia ai le faamasinoga tonu, e mafai e le tagata ofisa e toe auina atu pagota i le falepuipui ona tuuina atu se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ma aumaia ai lē sa talosaga i luma o se Faamasino.

(2) A oo ina pueina faapagota lē na talosaga e tusa ai ma le tusi faapoloaiga, e mafai e se Faamasino ina ua faamalieina o ia e faapea ua sola ese lē na talosaga po o ua agai ina sola ese faalilolilo, ona tuuina atu lē na talosaga i le falepuipui seia oo ina faia le faamasinoga.

120. O le gauai mai o lē na talosaga na tatala i tua i luga o se puipiugamalu ma le tuusaolotoina o lē sa noatia ai e avea ma puipuigamalu-(1) O se tagata na talosaga o ia lea ua tatala i tua mai le nofoaga puipuia a o lo o tatali le fofogaina o le talosaga a lē na talosaga e mafai:

(a) ona gauai mai o ia lava; ma (b) talosaga atu i se Faamasino mo le faamatuu ese o le faa-

feagaiga tau le puipuigamalu. (2) E mafai e se tagata o noatia e avea ma puipuigamalu mo se

tagata na talosaga ua tatala i tua i lalo o le faafuaiupu (1), ona talosaga atu i se Faamasino ina ia tuusaolotoina o ia mai noataga o se tagata o avea ma puipuigamalu i lalo o le puipuiga faa-feagaiga.

(3) Mo le faafuaiupu (1) po o le (2), e mafai e le Faamasino, pe afai e le i gauai mai lē na talosaga, ona tuuina atu se tusi faapoloaiga e pueina faapagota ma tuuina atu lē na talosaga i se falepuipui mo le vaitaimi o lo o totoe e le i faaiuina o le faasalaga na muai tuuina atu.

(4) Afai ua pueina faapagota lē na talosaga i lalo o lenei fuaiupu, o tagata o noatia e avea ma puipuigamalu a se tagata na talosaga, ua tuusaoloto mai o latou noataga i lalo o le puipuiga faa- feagaiga.

(5) E faaaogā le Vaevaega 3 o lenei Vaega i lenei Vaevaega faatasi ai ma fesuiaiga talafeagai.

92 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

121. Talosaga e afua i faaiuga a le Faamasino e faasino i le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) I le noatia ma le fai fuafua i le faafuaiupu (4), o lenei fuaiupu e faaaogā i se faaiuga ua faia e se Faamasino lea e faapea:

(a) o se tagata ua faatagaina po o ua teena le tatalaina i tua i luga o puipuiga; po o

(b) se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga ua faaeeina i ai, suia, faalēaogāina po o ua fesuiai; po o

(c) le faaeeina i ai o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, po o le teena o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga; po o

(d) ua teena le fesuiaiga po o le faalēaogāina o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga.

(2) E mafai e le Loia Sili po o se tagata o ia lea e faasino i ai le faaiuga, ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i se faaiuga lea e faaaogā i ai lenei fuaiupu.

(3) Mo faamoemoega o lenei fuaiupu, o le lē mafai ona faaeeina atu e se Faamasino o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, po o se tuutuuga faapitoa, i so o se tulaga e faapea o se tuutuuga e mafai ona faapea na tuuina atu faaletulafono, ua avea lea o se tulaga e teena ai le faaeeina atu o le tuutuuga.

(4) E lē faaaogāina lenei fuaiupu i se faaiuga ua faia e se Faamasino o le Faamasinoga Sili pe afai sa faia le faaiuga i luga o le talosaga mai se faaiuga a se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o se Faamasino Fesoasoani.

122. Aiaiga o taualumaga e faasino i talosaga i mataupu tau le tatalaina i tua i luga o puipuiga-(1) O se tagata ua manao e talosaga i lalo o le fuaiupu 121, e tatau ona faaoo atu se faasilasilaga o le faamoemoega o lea tagata e talosaga ai i le Resitara o le Faamasinoga o Talosaga, i totonu o le 10 aso faigaluega mai le aso o le faaiuga ina ia talosaga faasaga i ai.

(2) O se talosaga i lalo o le fuaiupu 121 e faapea e le i fofogaina i luma mai o le aso na faia ai le talosaga, ua faamutaina le toe i ai o so o se malosiaga ma e faalēaogāina i lena aso, ma ua faatatauina ua faalēaogāina e le Faamasinoga o Talosaga mo le lē faia i ai o suesuega a le faamasinoga.

932016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(3) O se faaiuga a se Faamasino ua faasaga i ai se talosaga i lalo o le fuaiupu 121, e lē tatau ona faalēaogāina i luga o na o se mafuaaga e faapea o le faasilasilaga o lena talosaga ua uma ona tuuina atu.

(4) I so o se talosaga ua faia i lalo o le fuaiupu 121, e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) faamaonia le faaiuga ua faasaga i ai le talosaga, po o le fesuiai o le faaiuga; po o

(b) le faataatiaese ma faia se isi poloaiga e pei ona manatu le Faamasinoga o Talosaga sa tatau ona faia i le taimi muamua.

123. Faaiuga a le Faamasinoga o Talosaga-(1) Afai o so o se talosaga ua faia i lalo o le fuaiupu 121 e faasaga i le teena o le faatagaina o le tatalaina i tua i luga o puipuiga o so o se tagata, o le Faamasinoga o Talosaga e faia le faaiuga o le faatagaina le tatalaina i tua i luga o puipuiga, ma e tatau i le Faamasinoga o Talosaga ona poloaia le tatalaina i tua i luga o puipuiga o lea tagata, i le noatia ma le fai fuafua i so o se tuutuuga e pei ona manatu le Faamasinoga o Talosaga ua talafeagai ai.

(2) Afai o se talosaga i lalo o le fuaiupu 121 e uiga i so o se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, o le Faamasinoga o Talosaga e soloia pe teuteuina se tuutuuga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, po o le suia po o le faaeeina i ai o so o se isi tuutuuga, o le Resitara o le Faamasinoga e ana le faaiuga o lo o faasaga i ai le talosaga, e tatau ona ia tuuina atu se faasilasilaga tusia i le tagata ua tatalaina i tua i luga o puipuiga, ma i so o se tagata o avea ma puipuigamalu, e manaomia ai i latou ina ia auai i le taimi ua faamaotiina ma le nofoaga mo le faataunuuina o se puipuiga fou o se feagaiga o lo o i ai so o se tuutuuga o lo o manaomia e tuuina atu ai le faamamaluina o le faaiuga a le Faamasinoga o Talosaga.

(3) Afai i so o se mataupu e faaaogā i ai le faafuaiupu (2), o le tagata ua tatalaina i tua i luga o puipuiga ua lē usitaia e aunoa ma se mafuaaga talafeagai e auai ai i le taimi ma le nofoaga e pei ona manaomia, po o ua lē mafai ona sainia o se isi feagaiga fou o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, e pei ona taua muamua, e tatau i le Resitara ona tuuina atu le mataupu i se Faamasino, o ia lea e mafai ona tuuina atu se tusi faapoloaiga mo le pueina faapagota o le tagata ua tatala i tua i luga o puipuiga.

94 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(4) Afai o se talosaga ua faia i lalo o le fuaiupu 121 e faasaga i se faatagaga o le tatalaina i tua i luga o puipuiga, o le Faamasinoga o Talosaga e faia le faaiuga e lē faatagaina ai le tatalaina i tua i luga o puipuiga po o e lē tatau ona faaauau, o se tusi faapoloaiga mo le taofia i le puipuigamalu o le tagata o ia lea e faasino i ai le faaiuga, e tatau ona tuuina mai i le Faamasinoga o Talosaga, ma sainia e se Faamasino; ma o le tagata o ia lea ua faataunuuina lea tusi faapoloaiga, e tatau ona faamautinoaina e faapea, o se ata o le faasilasilaga o le taunuuga o le talosaga ua tuuina atu i le tagata ua pueina faapagota, i le taimi na faatino ai le tusi faapoloaiga po o i se taimi vave lava e mafai ai ona faatino, ina ua uma ona faataunuuina le tusi faapoloaiga.

(5) O se tagata o ia lea e faaaogā i ai le faafuaiupu (4) ma o ia lea e le o i lalo o le puipuigamalu, e mafai ona pueina faapagota e se leoleo e aunoa ma se tusi faapoloaiga.

VAEGA 10 SUESUEGA I TOTONU O LE FAAMASINOGA SILI

Vaevaega 1 - Tulaga Lautele

124. Tutoatasi o le faafoe moliaga - I le fesootai atu i le faatinoga o so o se pule faataga, malosiaga po o tiute tauave o le Loia Sili po o se faafoe moliaga mo le amataga po o le faatautaia o so o se suesuega i totonu o le Faamasinoga Sili, o se faaiuga e tusa ai o le pule faataga, malosiaga po o le tiute tauave e ao ona lē siliga pe fesiligia i so o se faiga e lē ua tagi.

125. Faasilasilaga a lē ua tetee ina ia faamasinoina e le Faamasino na o ia lava-(1) Mo faamoemoega o le fuaiupu 6(2), e mafai e lē ua tetee i totonu o le 28 aso a o lumanai ai le aso lea e ao ona faamasinoina ai lē ua tetee, ona tuuina atu se faasilasilaga tusia i le Resitara o le Faamasinoga Sili, e tusa ai o le manao o lē ua tetee ina ia faamasinoina i luma o se Faamasino e na o ia lava e faia.

(2) Pe a oo ina mauaina e le Resitara le faasilasilaga i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara ona vave tuuina atu se ata o le faasilasilaga i le faafoe moliaga.

952016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(3) Afai o lē ua tetee, i totonu o le vaitaimi o i le faafuaiupu (1), ua ia tuuina atu le faasilasilaga o i lalo o lea faafuaiupu e tusa ai o le manao o lē ua tetee ina ia faamasinoina i luma o se Faamasino na o ia lava e faia, e tatau i le Resitara ona tuuina atu le mataupu i se Faamasino o le Faamasinoga Sili (o ia lea e mafai po o e lē mafai ona avea ma Faamasino, e faia ai le suesuega i ona luma).

(4) O le Faamasino o ia lea ua tuuina atu i ai so o se mataupu i lalo o le faafuaiupu (3), e tatau ona poloaia e faapea o le a suesueina lē ua tetee i luma o le Faamasino e na o ia lava e faia, seia vagana ai, ua i ai le tulaga amanaia i manaoga o faaiuga amiotonu, ua manatu ai le Faamasino e faapea e tatau ona faamasinoina lē ua tetee i luma o se Faamasino faatasi ai ma ni faatonu, i la lea itu, ua tatau ai i le Faamasino ona faia faapena le poloaiga.

(5) Afai o le a suesueina faatasi le toalua (2) po o le sili atu o tagata tetee, e ao ona suesueina i latou i luma o se Faamasino faatasi ai ma ni faatonu, seia vagana ai ua latou talosaga uma ina ia suesueina i latou e se Faamasino na o ia lava.

(6) O se faasilasilaga ua faamoemoe ina ia tuuina atu i lalo o lenei fuaiupu e le loia a lē ua tetee e avea ma ona sui, e ao ona faatatauina o le a tuuina atu i le pule faataga a lē ua tetee, seia vagana ai ua faamaonia se tulaga e ese ai.

(7) E ese mai ai i le faafuaiupu (1), e mafai e lē ua tetee ona tuuina atu se faasilasilaga i lalo o lea faafuaiupu, a o lumanai ai po o i se taimi vave lava i le tuanai ai ona tuuina atu le tagata mo le suesuega.

126. Talosaga a le faafoe moliaga mo le suesueina e le Faamasino na o ia lava-(1) Afai ua tuuina atu e lē ua tetee se faasilasilaga i lalo o le fuaiupu 125, e mafai e le Faamasino, i luga o se talosaga a le faafoe moliaga ma ua faaooina atu i lē ua tetee, a o lumanai ai le tuuina atu o le vaaiga o lē ua tetee i faatonu, ona poloaia e faapea e ao ona suesueina lē ua tetee i luma o se Faamasino e na o ia lava.

(2) E mafai e le Faamasino ona faia se poloaiga i lalo o le faafuaiupu (1) pe afai ua faamalieina le Faamasino e faapea:

96 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(a) o so o se poloaiga e tusa ai ma taualumaga talafeagai, ma so o se isi lava faatulagaga talafeagai, ina ia faafaigofie ai le faapuupuuina o le suesuega, ua uma ona faia, ae peitai o le umi o le vaitaimi o le suesuega e ono mafai ona sili atu i le lima (5) aso faigaluega; ma

(b) i tulaga aliae mai o le mataupu, o le aia tatau a lē ua tetee i le suesueina e faatonu ua sili atu ona aafia e ala i tulaga e mafai ona faatulai mai lea o le a lē mafai ai e faatonu talafeagai ona faatinoina lelei o latou tiute tauave.

(3) Mo faamoemoega o le faafuaiupu (2)(b) e tatau i le Faamasino ona amanaia mataupu ua taua i lalo pe a oo ina iloiloina tulaga aliae mai o le mataupu:

(a) o le aofaiga ma uiga o solitulafono lea ua molia ai lē ua tetee;

(b) o le uiga o mataupu e ono mafai ona aafia; (c) o le tele o faamatalaga molimau e ono mafai ona tuuina

atu; (d) o le faaeeina atu i faatonu talafeagai o lo o faia suesuega

mo le vaitaimi e ono faagasolo ai le suesuega; (e) so o se isi lava mataupu ua manatu le Faamasino ua

talafeagai ai. (4) Afai o lē ua tetee o se tasi o le toalua (2) po o le sili atu, o

tagata e ao ona suesueina faatasi, ma o i latou uma taitoatasi e ao ona suesueina e faatonu, e tatua ona suesueina i latou uma i luma o se Faamasino faatasi ma faatonu, seia vagana ai ua faia se poloaiga i lalo o le faafuaiupu (1) ma i latou uma ina ia suesueina e se Faamasino na o ia lava.

Vaevaega 2 - O Faatonu

127. O agavaa - Ae vagana ai mo se tagata e i ai se moliaga ua faamaonia faaletulafono talu ai po o o lo o faatalia le suesuega i luga o se moliaga tau solitulafono, o so o se tagatanuu o Samoa e i le va o le 25 ma le 68 tausaga le matua, ma o ia lea e leai se moliaga ua faamaonia faaletulafono ai, e mafai ona tofia i le Lisi o Faatonu, pe afai ua i ai i le manatu o le Komisi o Galuega

972016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

Faale-Faamasinoga, o lea tagata ua agavaa e tauaveina le matafaioi a se faatonu.

128. Vaitaimi i le tofi - O se tagata ua tofia e avea o se faatonu e tatau ona galue i lea matafaioi mo le lima (5) tausaga, ae peitai e agavaa mo le toe tofiaina i le tuanai ai o le lima (5) tausaga.

129. Lisi o Faatonu-(1) E tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona teuina ma tausia le Lisi o Faatonu.

(2) Ia Ianuari o tausaga taitasi uma, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona:

(a) toe iloilo le Lisi o Faatonu; ma (b) fautua atu i le Komisi o Galuega Faale-

Faamasinoga - (i) le soloia o igoa o tagata o i latou ia ua

maliliu po o o i latou ia ua oo ina lē mafai po o ua lē agavaa ona auai e avea o ni faatonu; ma

(ii) le faaopoopoina o tagata ua agavaa e avea ma faatonu i le Lisi o Faatonu.

(3) E tatau lava ona a itiiti mai e 250 faatonu agavaa e i ai i luga o le Lisi o Faatonu, faatasi ai ma o latou tuatusi ma galuega.

(4) E mafai e le Komisi o Galuega Faale-Faamasinoga i so o se taimi, e ese mai i so o se faamasinoga o faagasolo lea o lo o nofoi ai se faatonu, i luga o se mafuaaga talafeagai ona faatonuina e faapea e ao ona aveesea se faatonu mai le Lisi o Faatonu.

(5) O so o se faiga sese i le tofiaina o se faatonu e tusa ai po o e le o tausisia ai le fuaiupu 127, 128 po o lenei fuaiupu, e lē faalēaogāina ai le faaiuga a faatonu.

130. Filifiliga ma le valaauina o faatonu-(1) E tatau i le Faamasino o ia lea o le a taitai i le faamasinoga ona faatonu le Resitara e valaau ni faatonu se toalima (5) e pei ona filifilia e lea Faamasino ina ia auai.

(2) E tatau i tusi valaau: (a) ona tuusao atu i le faatonu i lona nofoaga o nofomau ai

o i le Lisi; ma (b) faatulaga le aso, o le taimi ma le nofoaga e fai ai le

faamasinoga.

98 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(3) Pe a oo ina mauaina le tusi valaau, e mafai e se faatonu ona taumafai ia maua se faatagaga o le lē auai i se faamasinoga ma e mafai e le Faamasino ona tuuina atu le faatagaga mo se mafuaaga talafeagai.

131. O le lē mafai e faatonu ona auai i le faamasinoga - O se faatonu o ia lea ua valaauina i lalo o le fuaiupu 130, ma ua lē auai e aunoa ma se mafuaaga tatau i le faamasinoga po o le faataunuuina o tiute i se isi faiga e ese ai, i le avea ai ma faatonu seia oo ina ua tuueseina, ua nofosala i le faalēmigao i le Faamasinoga ma e ono mafai ona faasalaina i se faiga ua talafeagai ai.

132. Ia logoina e le Resitara le faafoe moliaga ma lē ua tetee-(1) E tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili, a itiiti mai e lima (5) aso faigaluega a o lumanai ai le amataga o le faamasinoga, ona logoina le faafoe moliaga ma lē ua tetee (e ia lava po o e le loia a lē ua tetee) e tusa o igoa o faatonu e toalima (5) ua filifilia e auai, e aofia ai a latou galuega ma alaalafaga.

(2) E tatau i le faafoe moliaga po o lē ua tetee, i le tuanai ai ona mauaina o le faasilasilaga o i lalo o le faafuaiupu (1), ona tuuina atu se faasilasilaga tusia i le Resitara e tusa ai o so o se siligia po o le teena o so o se faatonu.

(3) O le faafoe moliaga ma lē ua tetee e taitoatasi ona i ai le aia tatau e tasi (1) e teena ai e aunoa ma so o se mafuaaga po o se faapogai i so o se faatonu, ae vagana ai e faapea o so o se isi lava tulaga ua teena, ua tatau ona ogatasi ma faapogai po o mafuaaga e ao ona fuafuaina e le Faamasino i lalo o le fuaiupu 133.

133. Siligia o faatonu-(1) I so o se taimi a o le i faatautoina se faatonu:

(a) e mafai e le faafoe moliaga po o lē ua tetee ona siligia le faatonu ona o se mafuaaga; po o

(b) e mafai e le Faamasino o lo o taitai i luga o lana lava faitalia, ona aveesea le faatonu.

(2) E lē tatau i le Faamasino ona faatagaina le siligia po o le aveeseina o se faatonu i lalo o le faafuaiupu (1) seia vagana ai ona ua malie le Faamasino e faapea o lo o i ai se tetee e lava ma tatau ai e faasaga i le faatonu.

992016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(3) Afai ua malie le Faamasino e pei ona faamaoti mai i lalo o le faafuaiupu (2), e tatau i le Faamasino ona aveese le faatonu ma suia i se tasi.

134. Tautoga po o le faamaoniga aloaia - E tatau i se faatonu, a o le i amataina ona galue faapena, i totonu o le Faamasinoga e avanoa i ai tagata uma, ma o lo o auai lē ua tetee, ona ia faia le tautoga po o le faia o se faamaoniga aloaia e faapea o le a galue lelei ma le faamaoni e avea o se faatonu ma o le a filifili e tusa ai ma faamatalaga molimau ma le tulafono.

135. O le tuueseina o faatonu-(1) Afai e i ai i so o se taimi i le tuanai ai o le amataga o se faamasinoga ma a o le i faia se faaiuga, ua i ai i le taofi o le Faamasino o lo o taitai e faapea, ona o le tupu mai o so o se faalavelave faafuasei po o se manuaga, po o le itu i se amioga e le tusa ai po o le faalēaogāina o so o se faatonu, po o lona maliu po o le lē mafai ona faaauauina le faataunuuina o lona tiute, po o le itu i so o se tasi lava mafuaaga tatau, ua tatau ai mo le faataunuuina o le faamasinoga tonu ona ia faia faapena, e mafai e le Faamasino ona tolopo le faamasinoga po o le tuueseina o faatonu ma poloaiina se faamasinoga fou.

(2) Afai ua oo ina lē ono mafaia e le Faamasino o lo o taitai ona faamasinoina le mataupu, po o le faia o se laasaga e tusa ai ma le faafuaiupu (1), ua tatau i le Resitara ona tuueseina faatonu.

(3) O le faataunuuina e le Faamasino o lana pule faitalia i lalo o lenei fuaiupu o le a lē ono mafai ona toe iloiloina e se faamasinoga.

Vaevaega 3 - Faaiuga a Faatonu

136. Maliega o faatonu-(1) I luga o se faamasinoga i luma o se Faamasino ma ni faatonu, o lē o lo o tetee o le a lē faamaonia e nofosala i so o se soligatulafono ae seia vagana ai ona ua malilie i ai le lē itiiti ifo i lo le toafa (4) faatonu, i le faamaonia o le nofosala.

(2) Afai ua lē mafai e faatonu ona taunuu atu i se faaiuga i luga o se mataupu ua molia mai, i totonu o se taimi talafeagai lea ua i ai i le taofi o le Faamasino o le faamasinoga (lea e mafai ona le itiiti ifo i lo le 5 itula), ua tatau loa i le Faamasino ona fesiligia faatonu e tusa ai o lo latou ono mafai ona taunuu atu i se faaiuga.

100 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(3) Afai ua i ai i le taofi o le Faamasino e faapea ua leai se faamoemoega talafeagai o se faaiuga, e ao ona tuueseina faatonu, ina ia mafai ai e le Faamasino ona poloaiina se isi faamasinoga fou.

(4) Afai ua i ai i le taofi o le Faamasino e faapea ua lē talafeagai le faaiuga a faatonu ma ua lē mafai ona lagolagoina e tusa ai o faamatalaga molimau, e mafai e le Faamasino o taitai ona:

(a) faamagalo lē o lo o tetee pe afai o le faaiuga o le nofosala; po o

(b) le poloaia o se faamasinoga fou pe afai o le faaiuga e lē nofosala.

137. E ao ona tuufaatasi faatonu-(1) Mai le taimi pe a oo ina ua tuuina atu lē ua tetee i le moliaga i faatonu, o le a tatau ona amata ma faaauauina pea lava le faamasinoga, i le noatia ma le fai fuafua i le malosiaga o le Faamasinoga Sili e tolopoina ai le faamasinoga.

(2) I luga o so o se tolopoina, e mafai e le Faamasinoga Sili, pe afai e manatu o ia ua tatau ai, ona faatonuina e faapea:

(a) a o faagasolo le taimi e tolopo ai, e ao i faatonu ona nonofo faatasi; ma

(b) ia faia se aiaiga e tatau ai mo le taofia o faatonu mai le faia o se fesootaiga ma so o se tasi e uiga i le mataupu o le faamasinoga,

ae peitai afai e le i tuuina atu se faatonuga, e mafai e faatonu ona taape.

VAEGA 11 TALOSAGA

Vaevaega 1 - Talosaga mai Faamasinoga Faaitumalo i le Faamasinoga Sili

138. Faataatiaeseina o se fesili tau le tulafono a o lumanai ai se faaiuga o se tagi-(1) E mafai e le Faamasino o se Faamasinoga Faaitumalo ona:

(a) faataatiaese mo se faaiuga a le Faamasinoga Sili so o se fesili tau le tulafono lea e tulai mai i luga o se faamasinoga o lē o lo o tetee po o i luga o so o se

1012016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

taualumaga na faia muamua, mulimuli ane, po o e ono tulai mai i le faamasinoga; ma

(b) tuuina atu so o se faaiuga i le noatia ma le fai fuafua i le faaiuga a le Faamasinoga Sili i lea mataupu,

ma e i ai i le Faamasinoga Sili le malosiaga e iloilo ai ma faia se faaiuga i lea mataupu.

(2) E mafai e le faafoe moliaga po o lē o lo o molia a o faagasolo le faamasinoga ona talosaga i le Faamasino o taitai ina ia faataatiaese so o se mataupu, ma pe afai ua teena e le Faamasino le faataatiaese o lea mataupu, e tatau i le Faamasino ona faia se faamatalaga tusia o le talosaga.

(3) Afai o le taunuuga o le faamasinoga ua faamagaloina, ua ao i lē o lo o tetee ona faasaolotoina, i le noatia ma le fai fuafua i le toe pueina faapagota pe afai ua poloaiina e le Faamasinoga Sili se isi faamasinoga fou.

(4) Afai o le taunuuga o le faamasinoga ua faamaonia le solitulafono, e mafai e le Faamasino:

(a) ona tolopo le faasalaga po o le tolo i tua le faataunuuina o le faasalaga seia oo ina ua maua se tonu o le mataupu na faataatiaese; ma

(b) i so o se tasi o ia itu o taua i le parakalafa (a), e tatau, i le pule faitalia a le Faamasino, ona toe faafoi atu lē ua tetee i le nofoaga puipuia, po o le faatagaina ia te ia o se puipuigamalu e tatala ai i tua, i luga o ni tuutuuga, ma i le noatia ma fai fuafua i ni tuutuuga e pei ona manatu le Faamasino ua tatau ai.

(5) Afai ua filifili le Faamasino e faataatiaese se mataupu i lalo o lenei fuaiupu, e tatau i le Faamasino ona faamatalaina le mataupu mo le faaiuga a le Faamasinoga Sili.

(6) Afai ua filifili le Faamasino e faataatiaese se mataupu i lalo o lenei fuaiupu i luga o se talosaga ua faia i lalo o le faafuaiupu (2), e tatau i lē ua talosaga:

(a) i totonu o le 15 aso faigaluega i le maea ai ona logoina e tusa ai o lea faaiuga po o i totonu o so o se isi taimi faapena e pei ona mafai ona faatagaina e le Faamasino, ona tuuina atu se ata faataitai o le mataupu ua faaalia, e ala i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo, i le Faamasino; ma

102 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) faaoo atu pe lafo i le meli se kopi o le ata faataitai i le itu tetee po o lana loia, ma o lea e faaaogā ai i luga o ia tulaga le fuaiupu 140(4) e oo i le (7).

(7) Afai o le itu tetee o Leoleo po o se Matagaluega a le Malo po o se lala sooupu, e tatau i lē ua talosaga po o le tagata talosaga ona tuuina atu se ata o le mataupu ua faamatalaina i le Loia Sili.

139. Talosaga pe afai ua teena e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo le faataatiaese o le mataupu-(1) Afai ua talosaga le faafoe moliaga po o lē ua tetee i se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo i lalo o le fuaiupu 138, ina ia faataatiaese se mataupu tau le tulafono mo le faaiuga a le Faamasinoga Sili, ma ua teena e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo le faia faapea, e mafai e le itu ua talosaga i totonu o aso faigaluega e 15 talu ona teena, ona talosaga atu i le Faamasinoga Sili e faasaga i le teena o le talosaga e ala i le:

(a) faauluina o se faasilasilaga o le talosaga tusia i totonu o le ofisa o Faamasinoga Faaitumalo; ma

(b) faaoo atu se ata o le faasilasilaga i totonu o le ofisa o le Faamasinoga Sili; ma

(c) auina atu se ata o le faasilasilaga i lē ua tetee po o lana loia.

(2) E tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo ona auina atu pepa uma e faasino i le faamasinoga lea na aliae mai ai le mataupu i le Resitara o le Faamasinoga Sili, o ia lea e tatau ona:

(a) faatulagaina le talosaga mo le fofogaina i le aso muamua o faiga faamasinoga e ono mafai ona faia i le nofoaga e aupito sili ona talafeagai ai lea o lo o faia ai faiga faamasinoga a le Faamasinoga Sili; ma

(b) logoina itu e auai i le talosaga e uiga i le taimi ma le nofoaga ua atofaina mo le fofogaina o le talosaga.

(3) E mafai e le Faamasinoga Sili, ina ua maea ona fofogaina itu e auai, ma iloiloina so o se faamatalaga molimau e pei ona manatu o ia e tatau ona manaomia, po o le faaulufaleina, faatagaina po o le teena o le talosaga.

(4) Afai e faatagaina le talosaga: (a) e ao ona faaalia se mataupu mo se faaiuga a le

Faamasinoga Sili e le Faamasino o le Faamasinoga

1032016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

Faaitumalo e faapei ai sa faataatiaese le mataupu; ma

(b) faaaogā le fuaiupu 138(6) ma le 140(4) e oo i le (7) faatasi ai ma fesuiaiga e talafeagai ai.

(5) Afai o le itu tetee o Leoleo, e ao ona faaoo atu le faasilasilaga o le talosaga i le Loia Sili.

140. Talosaga i luga o se mataupu tau le tulafono e na o se mataupu ua faaalia e ala atu ai-(1) Afai o so o se tagi ua uma ona faia le faaiuga e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, e mafai e so o se itu faamasinoga, pe afai e le malie i le faaiuga ona o lo o sese i luga o se mataupu tau le tulafono, ona talosaga atu i le Faamasinoga Sili e ala atu i se mataupu na faaalia mo le faaiuga a le Faamasinoga Sili e uiga i le na o se mataupu tau le tulafono e faasino i ai.

(2) O se tagata e talosaga i lalo o lenei fuaiupu e tatau: (a) i totonu o aso faigaluega e 15 talu ona faia le faaiuga,

ona faaulu i totonu o le ofisa o lea Faamasinoga Faaitumalo se faasilasilaga o le talosaga tusia; ma

(b) tuuina atu se ata o le faasilasilaga o le talosaga tusia i totonu o le ofisa o le Faamasinoga Sili; ma

(c) faaoo atu se ata o le faasilasilaga o le talosaga tusia i lē ua tetee po o lana loia.

(3) E tatau i lē ua talosaga: (a) i totonu o aso faigaluega e 15 talu ona faaulu le

faasilasilaga o le talosaga tusia po o totonu o so o se isi taimi faapena e pei ona mafai e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona faatagaina, tuuina mai se ata faataitai o le mataupu ua faaalia (o lo o faaalia ai mea moni ma mafuaaga o le faaiuga ma faaalia maoti ai le fesili tau le tulafono o lo o faia ai le talosaga) e ala atu i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo; ma

(b) faaoo atu po o le lafoina i le meli se ata faataitai i lē o lo o tetee po o lana loia.

(4) I le taimi aupito vave e ono mafai ai i le maea ai o le maua mai o le ata faataitai o le mataupu ua faaalia, e tatau i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, ina ua uma ona fofogaina itu

104 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

faamasinoga pe afai ua manatu le Faamasino e tatau ona faia faapea, ona teuteu le mataupu, sainia le pepa ma auina atu i le Resitara. O le teuteuina ma le sainia o le mataupu ua faatatauina mo faamoemoega o lenei Vaega e avea o le faamatalaga o le mataupu e le Faamasinoga Faaitumalo.

(5) Afai ua lē toe umia e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo lea tofi talu mai le aso o lana faaiuga po o ua maliu po o ua tuua Samoa, po o ua lē mafai ona o so o se tasi lava mafuaaga ona toe galue faapena, e mafai e se isi Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona:

(a) faaopoopo le taimi mo le tuuina atu o se ata faataitai o le mataupu ua faaalia; ma

(b) teuteuina ma sainia le mataupu. (6) E tatau i le Resitara ona:

(a) auina atu i le ofisa o le Faamasinoga Sili e aupito sili ona latalata ane i le Faamasinoga Faaitumalo le mataupu ua sainia e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, faatasi ai ma so o se noataga faa- feagaiga e puipuia ai ua auai ma osia e lē ua talosaga; ma

(b) faaavanoa atu se ata o le mataupu i itu faamasinoga taitasi.

(7) Pe a oo ina maua e le Resitara o le Faamasinoga Sili le mataupu ua faaalia, e tatau i le Resitara ona:

(a) faatulaga le mataupu mo le fofogaina i le aso muamua e ono mafai ai o faiga faamasinoga i le nofoaga e aupito sili ona talafeagai ai o lo o fai ai faiga faamasinoga a le Faamasinoga Sili; ma

(b) faailoa atu i itu e auai i le talosaga le taimi ma le nofoaga ua atofaina mo le suesuega.

(8) Afai e faasino se talosaga i lalo o lenei fuaiupu i se nofosala ua faamaonia, o le a lē faauluina le faasilasilaga o le talosaga seia oo ina ua maea ona faasalaina lē na tetee po o le faafoeina i se isi lava faiga e ese ai.

(9) Afai o lē ua tetee o Leoleo po o se Matagaluega a le Malo po o se lala sooupu, e tatau i lē ua talosaga ona auina atu se ata o le faasilasilaga o le talosaga i le Loia Sili.

1052016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

141. E mafai e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona teena se mataupu pe afai e faatauvaa le talosaga-(1) Afai ua i ai i le taofi o le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo tusa lava po o le taimi a o lumanai ai po o ua tuanai ai le maua e ia o se ata faataitai o le mataupu na faaalia ua tuuina atu ia te ia, ua taofi e faapea o le talosaga e faatauvaa, po o e aofia ai le ono taliaina o faamatalaga molimau lea pe afai e faatagaina po o le lē taliaina, o le a lē mafai ona aafia ai le faaiuga a le Faamasino, ae le o se tasi lava uiga e ese ai, o le Faamasino:

(a) e mafai ona teena le faaalia o se mataupu; ma (b) e tatau, i luga o le talosaga a lē na talosaga mo le

mataupu, ona ia sainia ma faaoo atu i lē na talosaga se tusi faamaonia o lea tetee.

(2) Afai ua teena e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo le faaalia o se mataupu i lalo o le fuaiupu 138, o lē na talosaga:

(a) e mafai i totonu o aso faigaluega e 15 talu mai sea tetee, ona talosaga i le Faamasinoga Sili mo se poloaiga e manaomia ai le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ina ia faaalia se mataupu; ma

(b) faaoo atu se ata o le talosaga i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ma i le isi itu faamasinoga, ma e agavaa le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ma le isi lea itu faamasinoga ina ia auai ma ia faafofogaina.

(3) E mafai e le Faamasinoga Sili, pe afai e manatu o ia e tatau ai, ona ia faia se poloaiga e manaomia ai le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ina ia na faaalia se mataupu, ma o le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ina ua uma ona faaoo atu i ai le poloaiga o le a faapena lava ona tatau ona na faaalia se mataupu.

(4) A oo ina ua faia ma faaoo atu se poloaiga faapena, e faaaogā le fuaiupu 140(3) e oo i le (7) faatasi ai ma le suiga o le faaooina atu o le poloaiga mo le faauluina o le faasilasilaga o le talosaga.

(5) Afai o lē ua tagi o Leoleo, e tatau i lē ua talosaga ona auina atu se ata o le faasilasilaga o le talosaga i le Loia Sili.

106 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

142. O le faamaonia e faapea ua lē tuliloaina faaletulafono se mataupu na faaalia-(1) Afai i totonu o le 15 aso faigaluega ua faatagaina i lalo o le fuaiupu 138, 139, 140 po o le 141 mo le tuuina mai e lē ua talosaga po o lē ua talosaga tetee, o se ata faataitai o se mataupu ua faaalia po o i totonu o so o se tasi lava taimi e ono mafai ona faatagaina, ae leai se gaoioiga ua faia, e mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ona faamaonia e faapea o le talosaga po o le talosaga tetee ua lē tuliloaina faaletulafono.

(2) Afai ua lē faatoai atu se tusi faamaonia o le lē faataunuuina o moliaga i le Faamasinoga Sili, e mafai e le Faamasino ona talafua le mataupu ona ua lē tuliloaina faale-faamasinoga, po o le faia o se isi lava poloaiga lea ua manatu le Faamasinoga ua tatau ai.

143. E mafai ona toe faafoi atu se mataupu mo se toe teuteuga-(1) E mafai e le Faamasinoga Sili ona poloaiina so o se mataupu na faaalia i lalo o lenei Vaega ina ia toe faafoi atu i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo ina ia toe teuteuina le mataupu e tusa ai o lea tulaga ma toe faafoi atu i le Faamasinoga Sili.

(2) E ese mai ai i le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga faatasi ai ma le maliega a itu faamasinoga ona toe faaalia so o se fesili tau le tulafono e faasino i ai ina ia tuuina mai ai lea fesili i le tulaga talafeagai ma faamatalaga molimau ma le mataupu ua suesueina.

144. Ia faia e le Faamasinoga Sili le faaiuga o ni fesili i luga o le mataupu na faaalia - E tatau i le Faamasinoga Sili ona fofogaina ma faia le faaiuga o so o se fesili tau le tulafono ua aliae mai i luga o so o se mataupu ua faaalia i lalo o lenei Vaega, ma e mafai ona faia se tasi (1) po o le sili atu o mea ua taua e faapea:

(a) auina atu le mataupu i le Faamasinoga Faaitumalo faatasi ai ma le faaiuga a le Faamasinoga Sili e faatatau i sea mataupu ma so o se faatonuga e ono pogai mai ai; po o

(b) i luga o se talosaga, toe feliuai, faamaonia po o le toe teuteuina o le faaiuga i le itu i le mataupu lea ua uma ona faaalia; po o

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 107

(c) le faatinoina o so o se malosiaga ua faaee atu e le fuaiupu 154.

145. O lē ua tetee ua talosaga e ui mai i se mataupu ua faaalia e lē faatagaina e talosaga i se isi lava faiga e ese ai - O se tagata e tetee o ia lea ua talosaga e ui mai i se mataupu ua faaalia, e faasaga i se faaiuga e lē agavaa e talosaga ai i le Faamasinoga Sili, e faasaga i lea lava faaiuga i lalo o lenei Vaega, seia vagana ai ona ua tuuina atu e le Faamasinoga Sili le faatagaina i lē ua tetee e toe tatala ai i tua le talosaga e ui mai i le mataupu ua faaalia, ma pe afai e tatau ai, ia faaopoopoina le taimi e mafai ona faauluina ai se faasilasilaga o le talosaga i lalo o lenei Vaega.

Vaevaega 2 - Talosaga Eseese

146. Aia tatau eseese a lē ua tetee e talosaga ai i le Faamasinoga Sili-(1) I le noatia ma le fai fuafua i so o se isi lava aiaiga o lenei Tulafono po o i so o se isi lava tulafono, pe afai ua faamaonia le nofosala o lē ua tetee i luga o so o se tagi na fofogaina i totonu o se Faamasinoga Faaitumalo po o so o se poloaiga ua faia mo le faalēaogāina po o le valaauina o se noataga faa-feagaiga po o so o se poloaiga ua faia e ese ai nai lo mo le totogiina o totogi o le faamasinoga ina ua faalēaogāina le tagi, o le tagata ua faamaonia le nofosala po o ia lea e faasaga i ai le poloaiga e mafai ona talosaga atu i le Faamasinoga Sili.

(2) Mo le talosaga e faasaga i le nofosala ua faamaonia, e mafai ona faia le talosaga:

(a) e faasaga i le nofosala ua faamaonia ma le faasalaga ua pasia i luga o le nofosala ua faamaonia; po o

(b) e faasaga i le na o le nofosala ua faamaonia; po o (c) e faasaga i le na o le faasalaga ua pasia.

(3) Mo le talosaga e faasaga i se poloaiga mo le totogiina o se tupe, e mafai ona faia le talosaga:

(a) e faasaga i le poloaiga ma le aofaiga o le tupe na poloaiina e ao ona totogi atu; po o

(b) na o le aofaiga o le tupe na poloaiina e ao ina totogi atu e faasaga i ai.

108 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(4) O se talosaga e faasaga i le nofosala ua faamaonia e lē tatau ona aumaia seia oo ina ua faasalaina le tagata ua faamaonia e nofosala po o le faafoeina i se isi faiga e ese ai.

147. Aia tatau a le Loia Sili e talosaga ai i le Faamasinoga Sili-(1) E mafai e le Loia Sili ona talosaga i le Faamasinoga Sili:

(a) e faasaga i le faaiuga a se Faamasinoga Faaitumalo i le faalēaogāina o so o se tagi; po o

(b) e faasaga i le faasaolotoina; po o (c) e faasaga i le faasalaga na pasia i luga o so o se tagata

nofosala, seia vagana ai o le faasalaga, o se tasi o faasalaga ua faatulagaina e le tulafono.

(2) E leai se talosaga o i lalo o le faafuaiupu (1) e faia faasaga i se faasalaga o le nofosala i le falepuipui lea e le i fofogaina a o lumanai ai le aso lea e maea ai ona tuli le faasalaga o le tagata ua faamaonia le nofosala, ma pe afai e tausisia e le Faamasinoga Sili le talosaga ma faaee atu se faasalaga faaopoopo, e ao ona toe valaauina le tagata ua faamaonia le nofosala e toe tuli le vaitaimi faaopoopo o le nofosala i le falepuipui ua faapea ona faaee atu.

148. Faasilasilaga o se talosaga-(1) Afai: (a) ua faamoemoe se tagata ua faamaonia le nofosala e

talosaga i le Faamasinoga Sili e faasaga i le nofosala ua faamaonia po o le faasalaga; po o

(b) ua faamoemoe le Loia Sili e talosaga faasaga i le faasalaga ua pasia i luga o le nofosala ua faamaonia o se tagata, po o e talosaga faasaga i se faasaolotoina,

e tatau i le tagata po o le Loia Sili, ona tuuina atu le faasilasilaga o se talosaga i totonu o le pepa faatumu faatonuina, ua aofia ai mafuaaga o le talosaga, e ala i le faauluina atu i totonu o le ofisa o Faamasinoga, o ia lea e ana le faaiuga lea e faasaga i ai le talosaga, i totonu o le 14 aso faigaluega i le tuanai ai o le aso o le faasalaga, faamaonia o le nofosala po o le faasaolotoina.

(2) O le Resitara ina ua na mauaina le faasilasilaga ua tatau loa lava ona ia faaoo atu po o le auina atu i le meli se ata e tasi ia i latou uma ua taua i lalo e faapea:

(a) o lē ua tetee po o lana loia;

1092016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) o le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani o ia lea e ana le faaiuga ua faasaga i ai le talosaga;

(c) o le ofisa o le Faamasinoga Sili. (3) E mafai e le Faamasinoga Sili, i luga o se talosaga ona toe

faaopoopoina le 14 aso faigaluega ua faamaoti mai i lalo o le faafuaiupu (1), pe afai ua faamalieina lea Faamasinoga e faapea o lo o i ai ni mafuaaga talafeagai mo le faatuai ma i lea tulaga e tusa ai ma manaoga o le faaiuga amiotonu ua ao ai ona faatagaina se faaopoopoga o le taimi.

149. Auina atu o pepa aloaia i le Faamasinoga Sili - E tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo ona ia auina atu i le ofisa o le Faamasinoga Sili faatasi ai ma le ata o le faasilasilaga o le talosaga, po o i se taimi aupito vave e ono mafaia mulimuli ane ai:

(a) so o se noataga faa-feagaiga e avea ma puipuiga na osia le auai o lē ua talosaga;

(b) le pepa o le tagi po o le moliaga; (c) so o se ata faamaonia o le tusitusiga i totonu o le Tusi e

Faamau ai Solitulafono o lo o aofia ai le nofosala ua faamaonia, faasalaga po o se poloaiga;

(d) o se ata o se faamatalaga faamaumauina o faamatalaga molimau na tuuina mai i luma o se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani (ma pe afai ua leai se faamaumauga o le suesuega, ni ata o faamatalaga faamaumauina a le Faamasino po o le Faamasino Fesoasoani) i po o mo faamoemoega o le suesuega ma so o se fesili tau le tulafono na laga i le suesuega ma so o se manatu faaalia na faia e so o se tasi o itu faamasinoga;

(e) pe afai na tautino mai e lē ua tetee e nofosala o ia, o se aotelega otooto o mea moni na faaalia e lē ua tagi;

(f) o se ata o se faaiuga tusia lea e mafai ona tuuina atu i le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani; ma

(g) so o se mea e avea ma molimau tino mai na tuuina atu e avea ma molimau i totonu o le Faamasinoga Faaitumalo.

110 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

150. Ata o pepa aloaia e ao ona tuuina atu i lē ua talosaga i luga o se talosaga - E tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo, i luga o se talosaga ona tuuina atu i lē ua talosaga se ata o pepa aloaia ua lisiina i lalo o le fuaiupu 149, ina ia mafai ai e lē ua talosaga ona saunia le faamauina o le talosaga.

151. O lē ua talosaga e faaooina atu pepa aloaia i le Resitara-(1) E tatau i lē ua talosaga, i totonu o le ono (6) vaiaso e mulimuli ane ai i le faauluina o le faasilasilaga o le talosaga po o le poloaiga e tuuina atu ai le faatagaga e talosaga ai, ona faaoo atu i le Resitara ma auina atu i lē ua tetee se ata o le talosaga ua faamauina.

(2) Afai o lē ua tetee o Leoleo, e tatau i lē ua talosaga ona auina atu i le Loia Sili se ata o le talosaga ua faamauina.

152. Faatulagaina o se talosaga mo le fofogaina - E tatau i le Resitara, i le maea ai ona mauaina o pepa aloaia o faasinomia i totonu o le fuaiupu 149 ona:

(a) faatulaga le talosaga mo le fofogaina i le aso muamua e ono mafai ai o faiga faamasinoga i le nofoaga e aupito sili ona talafeagai ai o lo o fai ai faiga faamasinoga a le Faamasinoga Sili; ma

(b) faailoa atu i itu e auai i le talosaga le taimi ma le nofoaga ua atofaina mo le suesuega.

153. Taualumaga i luga o talosaga-(1) Afai o lo o aafia se mataupu tau le mea moni i totonu o se talosaga, o le faamatalaga molimau na faia i totonu o le Faamasinoga Faaitumalo e aafia ai le mataupu e tatau lava, ae seia vagana ai ona ua faatonuina e le Faamasinoga Sili se tasi faiga e ese ai, ona aumaia i luma o le Faamasinoga Sili i le tuuina mai o pepa aloaia o lo o faaalia maoti i totonu o le fuaiupu 149, so o se mea e avea ma molimau tino mai, o lo o i le tausiga a so o se tasi o ia vaega auai ma so o se isi meafaitino e pei ona manatu le Faamasinoga Sili e talafeagai ai.

(2) E ese mai ai i le faafuaiupu (1), o le Faamasinoga Sili: (a) e mafai ona toe suesueina atoa po o so o se vaega o

faamatalaga molimau; ma (b) e tatau ona toe suesueina le faamatalaga molimau a so o

se tagata molimau,

1112016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

pe afai ua i ai i le Faamasinoga Sili se mafuaaga e talitonu ai e faapea o lo o i ai so o se faamaumauga otooto o le faamatalaga molimau a lea tagata molimau na faia e le Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani e po o atonu e le o atoatoa i totonu o so o se faamatalaga auiliili faapitoa.

(3) Mo le faafuaiupu (2), e i ai i le Faamasinoga Sili lea lava puleaga faa-faamasinoga e tasi ma le pule faataga e pei o le Faamasinoga Faaitumalo, e aofia ai malosiaga e faasino i le toe teuteuina, ma ia suesueina po o ia maua mai ai nisi faamatalaga molimau, pe afai o le isi lea faamatalaga molimau, o se faamatalaga molimau fou e tusa ai ma le fuaiupu 157.

154. O le Faamasinoga Sili e suesueina ma faia le faaiuga o se talosaga-(1) E mafai e le Faamasinoga Sili ona:

(a) suesueina ma faia le faaiuga o so o se talosaga i tulaga lautele; ma

(b) faia se poloaiga i luga o le talosaga e pei ona manatu le Faamasinoga Sili ua talafeagai ai.

(2) E aunoa ma le faatapulaaina ai o le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga Sili:

(a) mo so o se talosaga e faasaga i le nofosala ua faamaonia ona -

(i) faamaonia le nofosala na faamaonia; po o (ii) faataatiaese le nofosala ua faamaonia ma

faatonuina se tusitusiga e uiga i le tuusaolotoina e lē sala po o se faamasinoga fou; po o

(iii) toe teuteu le nofosala ua faamaonia ma, pe afai ua manatu le Faamasinoga Sili e tatau ai, teena ma faalēaogāina le faasalaga ua faaee atu ma tuuina atu so o se faasalaga (tusa lava pe sili ae pe itiiti ifo lona mamafa) lea sa ono mafaia e le Faamasinoga sa ia faamaonia le nofosala ona faaee atu i luga o le nofosala ua faamaonia, e pei ona toe teuteuina, po o le faafoeina o lē ua tetee i so o se tasi lava auala, lea sa ono mafaia e le Faamasinoga na faamaonia le nofosala, ona faafoeina ai lē ua tetee i luga o le nofosala ua faamaonia e pei ona ua faapea ona toe teuteuina; ma

112 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) mo so o se talosaga e faasaga i se tuusaolotoina e lē sala -

(i) faalēaogāina le talosaga; pe (ii) taliaina le talosaga ma faatonuina se

faamasinoga fou; pe (iii) taliaina le talosaga ma faamaonia le

nofosala o lē ua tetee i luga o le moliaga lea ua faia i ai le talosaga; po o

(iv) pe afai ua malie o ia e faapea o le a lē tatau ona faataatiaese le tuusaolotoina e lē sala, ae peitai ua faapea ua tatau i lē ua tetee ona faamaonia le nofosala i se isi lea soligatulafono ma ua faapea ai ona i ai i le Faamasinoga Faaitumalo le puleaga faa-faamasinoga e faamaonia ai le nofosala o lē ua tetee i le isi lea soligatulafono, e ese mai ai i le faalēaogāina o le talosaga, e faamaonia le nofosala o lē ua talosaga i le isi lea soligatulafono; ma

(c) mo se talosaga e faasaga i le faasalaga - (i) faamaonia le faasalaga; po o (ii) pe afai o le faasalaga (tusa po o le mea

atoa po o se vaega) o se mea lea sa le i maua ai e le Faamasinoga na ia tuuina atu le faasalaga se puleaga faale-faamasinoga na te tuuina atu ai, po o se tasi o faasalaga ua aliali manino mai ua soona sili atu po o ua lē lava po o e lē tatau ai ona:

(A) faalēaogāina le faasalaga ma suia so o se tasi lava faasalaga e tusa ai ma le tulafono (tusa lava pe sili ae pe itiiti ifo lona mamafa); pe

(B) faalēaogāina so o se vaega e lē lelei o le faasalaga e ono mafai ona tuueseina; pe

(C) fetuunai e tusa ai ma tapulaa e tatau ai i le tulafono, le faasalaga po o so o se vaega o lea lava faasalaga po o so o se tuutuuga na tuuina atu ai i totonu; ma

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 113

(d) mo se talosaga e faasaga i se poloaiga - (i) faamaonia le poloaiga; pe (ii) faataatiaese le poloaiga; pe (iii) faalēaogāina le poloaiga ma suia so o se

isi lava poloaiga e tatau ai i le tulafono (tusa lava pe sili ae pe itiiti ifo lona mamafa); pe

(iv) fetuunai e tusa ai ma tapulaa e tatau ai i le tulafono, le poloaiga po o se vaega o le poloaiga po o so o se tuutuuga na tuuina atu ai i totonu; ma

(e) mo se talosaga e faasaga i le aofaiga o so o se vaega tupe na poloaiina e ao ina totogi atu, ia faamaonia le aofaiga o tupe po o le faaopoopoina po o le faaitiitia o sea vaega tupe e tusa ai ma tapulaa e tatau ai i le tulafono.

(3) Afai ua faamaonia e le Faamasinoga Sili le nofosala o sē ua tetee e tusa ai ma le faafuaiupu (2)(b), na te mafai ona:

(a) toe tuuina atu muamua le mataupu i le Faamasinoga Faaitumalo mo le faasalaga; pe

(b) faia e ia lava le faasalaga o lē ua tetee. (4) I so o se itu, e mafai e le Faamasinoga Sili ona faataunuuina

so o se malosiaga lea na faataunuuina e le Faamasinoga o ia lea e ana le faaiuga e faasaga i ai le talosaga.

155. Malosiaga e faasaina ai le lipotia o taualumaga, ma isi mea faapena - I luga o so o se talosaga i tulaga lautele, e i ai i le Faamasinoga Sili le malosiaga lea e tasi e pei ona i ai i se Faamasinoga na faia le faamasinoga i lalo o fuaiupu 56 ma le 57.

Vaevaega 3 - Aiaiga e faasino i Talosaga uma

156. Malosiaga o le Faamasino e faasino i le faaopoopoina o le taimi-(1) E mafai e se Faamasino o le Faamasinoga Sili, i luga o le talosaga i so o se taimi a lē ua talosaga po o lē ua faamoemoe e talosaga, ona faaopoopo so o se taimi ua fuafuaina po o ua faatagaina i lalo o lenei Vaega mo le faauluina o so o se faasilasilaga po o le tuuina mai o se ata faataitai o so o se mataupu ua faaalia po o le faiga o so o se tasi lava mea e tusa ai o so o se

114 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

talosaga po o se talosaga ua faamoemoe e tuuina atu i le Faamasinoga Sili.

(2) E mafai e sē ua talosaga po o ua faamoemoe e talosaga i so o se taimi ona talosaga atu i le Faamasino o le Faamasinoga Sili ina ia toe iloilo so o se faaiuga a se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo o lo o teena ai se faaopoopoga o le taimi mo le tuuina atu o se ata faataitai o so o se mataupu ua faaalia i lalo o lenei Vaega.

(3) E mafai e le Faamasino ona faamaonia le faaiuga, feliuai le faaiuga ma faatagaina le faaopoopoga o le taimi e pei ona ua manatu le faamasino e tatau ai.

157. Faamatalaga molimau fou i luga o le talosaga-(1) E mafai e le faamasinoga o talosaga, i luga o le suesueina o se talosaga ina ia faatagaina ai ni faamatalaga molimau fou i totonu o le talosaga, ona faatagaina faamatalaga molimau fou pe afai:

(a) o le faamatalaga molimau fou sa le i mafaia ona tuuina atu i se faiga talafeagai i le faamasinoga; ma

(b) e tatau i le faamatalaga molimau fou ona avea e faapea, pe a oo ina iloiloina i le tuufaatasia ai ma le faamatalaga molimau sa tuuina atu i le faamasinoga ua mafai ona taua ai lea tulaga e faapea o le faatinoga e talafeagai ai a le Faamasino po o faatonu o le a mafai ai ona tuusaolotoina e lē sala po o le faamaonia o le nofosala o lē ua tetee; ma

(c) o le faamatalaga molimau fou e ono talitonuina i le itu e faapea o lea faamatalaga molimau ua mafai ona talitonuina.

(2) Afai o le faamatalaga molimau fou ua o se masaloga ma e lē faatuatuaina, e mafai e le faamasinoga o talosaga ona teena le faamatalaga molimau fou.

(3) O se tagata talosaga o ia lea ua faamoemoe e tuuina atu se faamatalaga molimau fou i luga o le talosaga e tatau ona:

(a) tuuina atu i lē ua tetee i totonu o le 20 aso faigaluega le faasilasilaga o le faamoemoe o lē ua talosaga ina ia faia ai faapena; ma

(b) tuuina atu i lē ua tetee o faamatalaga molimau fou i totonu o le 10 aso faigaluega talu ona tuuina atu le faasilasilaga.

1152016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) Afai ua tuuina atu le faamatalaga molimau fou i lē ua tetee i lalo o le faafuaiupu (3)(b), e mafai e le faamasinoga o talosaga, i luga o se talosaga, ona tolopoina le suesueina o le talosaga i se isi aso, ina ia avanoa ai i le taimi talafeagai e tali atu ai.

158. Tuuina atu o se tusi faapoloaiga a o tatali se talosaga - Afai, e tusa ai ma so o se faaiuga e faasaga i ai le talosaga a lē ua tetee, ua faasalaina lē ua tetee i le nofosala i le falepuipui, o le tusi faapoloaiga e noatia ai i le faataunuuina o le faasalaga e tatau ona tuuina atu, tusa lava po o ua uma ona tuuina atu lea faaaliga o le talosaga.

159. O le faamauieseina o se talosaga - E mafai e se tagata na talosaga, i so o se taimi ina ua tuanai le tuuina atu e lē na talosaga se faasilasilaga o le talosaga, po o ua uma ona talosaga lē na talosaga mo se faaopoopoga o le taimi mo le faasilasilaga o le talosaga, ona faamauiese le talosaga i le tuuina atu i le Resitara o le Faamasinoga Sili ma lē na tetee o se faasilasilaga ua faatonuina e faamauiese ai le talosaga, ma ina ua uma ona tuuina atu le faasilasilaga, ua faatatauina le talosaga ua faalēaogāina e le Faamasinoga Sili ona o le lē tuliloaina faale-faamasinoga.

160. Tuuina mai o se mataupu e se itu auai o lo o nofo puipuia-(1) So o se itu e auai i se talosaga o ia lea o lo o nofo puipuia ua avanoa e tuuina mai lana mataupu ma lana finauga i se faiga tusitusia ae le o le faia i se finauga tuufofoga pe afai e faapea ona manaomia e le itu e auai, lea e tatau ona iloiloina e le Faamasinoga Sili.

(2) I luga o le faafofogaina o so o se talosaga i tulaga lautele e faasaga i le nofosala ua faamaonia ma le faasalaga na pasia i luga o le nofosala ua faamaonia pe na o le nofosala ua faamaonia e faasaga i ai le talosaga, o lē na talosaga, pe afai o lo o nofo puipuia o ia, tusa lava po o avea ma ona sui se loia pe leai, ona avanoa ina ia auai, ma e tatau i le tagata ofisa o pule i le falepuipui lea o lo o taofia ai lē ua talosaga, e aunoa ma se tasi pule faataga e ese ai na i lo lenei faafuaiupu, ona na faia laasaga ina ia aveina ai lē ua talosaga i le Faamasinoga Sili mo le suesuega.

116 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(3) I luga o le faafofogaina o se talosaga i tulaga lautele e na o le faasalaga e faasaga i ai, po o so o se talosaga e ui atu i se mataupu ua faaalia e na o se fesili tau le tulafono e faasino i ai, o se itu e auai i le talosaga o ia lea o lo o nofo puipuia tusa lava po o avea ma ona sui se loia pe leai, e lē avanoa e auai ae seia vagana ai ona ua i ai faatasi ma le faatagaga a le Faamasinoga Sili, lea e mafai ona tuuina atu i luga o le talosaga tusia a lea itu faamasinoga.

(4) Afai ua tuuina atu le faatagaga a le Faamasinoga Sili mo se itu e auai i se talosaga o ia lea o lo o nofo puipuia ina ia auai i le faafofogaina o le talosaga, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga ona logoina le tagata ofisa e pule i le falepuipui lea o lo o taofia ai lea itu auai, ma e tatau i le tagata ofisa e pule i le falepuipui, e aunoa ma se tasi pule faataga e ese ai na i lo lenei faafuaiupu ma lea faasilasilaga ona poloaiina le itu e auai ina ia aumai i le Faamasinoga Sili mo le suesuega.

(5) O se itu e auai i se talosaga o ia lea ua aveina i le Faamasinoga Sili e tusa ai ma le faafuaiupu (2) po o le (4) e tatau, ae vagana ai ona ua poloaiina le tatalaina i tua o le itu e auai e le Faamasinoga Sili, ma ia vagana ai le taimi a o i ai le itu e auai i le tausiga puipuia a lea Faamasinoga, ona tumau pea i le tausiga puipuia a le tagata ofisa seia oo ina ua toe faafoi atu i le falepuipui lea o lo o taofia ai le itu e auai i totonu.

161. Malosiaga o le Faamasinoga Sili e faatonuina ai le toe faia o se faamasinoga-(1) I luga o se talosaga, e mafai e le Faamasinoga Sili ona toe auina atu le faaiuga e faasaga i ai le talosaga i le Faamasinoga Faaitumalo faatasi ai ma se faatonuga e faapea o le tagi e faasino i ai le talosaga ia toe faamasinoina.

(2) Afai ua toe auina atu le faaiuga e tusa ai ma le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona auina atu se tusi faamaonia mo lea itu i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo o ia lea e ana le faaiuga o lo o faasaga i ai le talosaga, faatasi ai i le itu i se talosaga i tulaga lautele ma pepa aloaia ma meafaitino e avea ma molimau o lo o taua i totonu o le fuaiupu 150.

(3) O le mataupu ua toe auina atu i lalo o lenei fuaiupu e ao ona faafoeina e faapei ai ua faatagaina se faamasinoga fou ina ia faia e faasino i le mataupu atoa i lalo o le fuaiupu 154.

1172016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(4) E faaaogā le fuaiupu 118 ma le 158, faatasi ai ma fetuunaiga i lenei fuaiupu.

162. Teuteuga o le nofosala ua faamaonia i le tuuina atu o se tasi soligatulafono e sui ai se isi soligatulafono-(1) Afai, i luga o so o se talosaga e faasaga i se nofosala ua faamaonia mo so o se soligatulafono (tusa lava pe faasaga foi le talosaga i le faasalaga pe leai) ua aliali atu i le Faamasinoga Sili e faapea:

(a) e le o lava faamatalaga molimau e lagolago ai se nofosala ua faamaonia mo lea soligatulafono, ae peitai e lava atoatoa e lagolagoina ai se nofosala ua faamaonia mo se tasi lava soligatulafono e foliga tutusa o laua uiga i totonu o le puleaga faale- faamasinoga a le Faamasinoga ua faamaonia ai le nofosala; ma

(b) sa le i muai tauleagaina lē ua tetee i lana tetee, e mafai e le Faamasinoga Sili i luga o so o se tuutuuga e faasino i totogi ma nisi uiga e ese ai e pei ona manatu o ia e tatau ai ona -

(i) teuteuina le nofosala ua faamaonia e ala i le tuuina atu o nisi lava soligatulafono e sui ai le soligatulafono na taua i le nofosala ua faamaonia, ma, pe afai e manatu o ia ua tatau ai, faalēaogāina le faasalaga na tuuina atu, ma e tusa pe tuuina atu so o se faasalaga lea e ono mafai ona tuuina atu e le Faamasinoga na faamaonia ai le nofosala (tusa lava pe sili ae pe itiiti ifo lona mamafa), po o le faafoeina o lē ua tetee i so o se tasi lava auala lea sa ono mafai ona faafoe ai o ia e le Faamasinoga na faamaonia le nofosala, i luga o le nofosala na faamaonia e pei ona toe teuteuina; po o

(ii) toe auina atu le nofosala ua faamaonia i le Faamasinoga Faaitumalo faatasi ai ma se faatonuga e faapea ua tatau ona toe teuteuina faapena.

(2) Afai ua toe auina atu se nofosala ua faamaonia i lalo o le faafuaiupu (1), e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona auina atu se pepa faamaonia e uiga i lea itu i le Resitara o le

118 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

Faamasinoga Faaitumalo o ia lea e ana le faaiuga ua faasaga i ai le talosaga, ma e tatau i le Faamasinoga Faaitumalo ona:

(a) toe teuteu le nofosala ua faamaonia, pe afai e manatu o ia ua tatau ai ona faalēaogāina le faasalaga na tuuina atu, ma tuuina atu so o se faasalaga lea ua ia te ia le puleaga faale-faamasinoga e tuuina atu ai (tusa lava pe sili ae pe itiiti ifo lona mamafa); po o

(b) le faafoeina o lē ua tetee i so o se tasi lava auala lea ua ia te ia le malosiaga e faafoeina ai lē ua tetee, e tusa ai o le nofosala ua faamaonia e pei ona toe teuteuina.

163. Faalēaogāina o se talosaga ona o le lē faia o laasaga e tuliloa ai faale-faamasinoga-(1) E mafai e le Faamasinoga Sili ona faalēaogāina se talosaga mo le lē tuliloaina faale-faamasinoga, pe afai:

(a) ua lē oo mai lē na talosaga i le faafofogaina o le talosaga ma, pe afai o lo o nofo puipuia lē ua talosaga, ma ua lē tuuina mai se mataupu po o se finauga tusitusia e pei ona aiaia i totonu o le fuaiupu 160; po o

(b) se tagata na talosaga, ua oo mai i le suesuega ae ua lē tuliloaina faale-faamasinoga lana talosaga.

(2) Afai ua faalēaogāina e le Faamasinoga Sili so o se talosaga ona o le lē tuliloaina faale-faamasinoga, e tatau i le Resitara o lea Faamasinoga ona auina atu se tusi faamaonia e uiga i lea itu i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo o ia lea e ana le faaiuga na faasaga i ai le talosaga.

164. Ia faamaonia e le Resitara le faaiuga e uiga i se talosaga - Ina ua maea le faaiuga a le Faamasinoga Sili e uiga i se talosaga, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona:

(a) auina atu se tusi faamaonia o le faaiuga i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo o ia lea e ana le faaiuga na faasaga i ai le talosaga; ma

(b) auina atu se ata o le tusi faamaonia i so o se itu e auai i le talosaga o ia lea o lo o nofo puipuia ma sa le i auai i le taimi na fai ai le faaiuga.

1192016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

165. Faaiuga a le Faamasinoga Sili-(1) Afai, i luga o so o se talosaga ua faamaonia e le Faamasinoga Sili so o se nofosala ua faamaonia, faasalaga, poloaiga, po o le aofaiga o so o se vaega tupe e ao ina totogi, pe afai ua faalēaogāina le talosaga ona o le lē tuliloaina faale-faamasinoga, po o pe afai ua uma ona tuuina atu se tusi faamaonia e tusa ai ma le fuaiupu 142, e faapea e le i tuliloaina faale-faamasinoga le talosaga, o le a tatau lava ona faamamaluina le faaiuga a le Faamasinoga Faaitumalo.

(2) Afai, i luga o se talosaga, o le Faamasinoga Sili: (a) ua faataatiaeseina po o ua na toe feliuaiina so o se

nofosala ua faamaonia, poloaiga, po o se tasi lava faaiuga; po o

(b) le toe teuteuina o so o se nofosala ua faamaonia po o se tasi lava faaiuga; po o

(c) le faalēaogāina po o le fetuutuunai o so o se faasalaga po o se poloaiga; po o

(d) le faaopoopoina po o le faaitiitia o le aofaiga o so o se vaega tupe na poloaiina e ao ina totogi,

e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo ona faia faamaumauga otooto o le faaiuga a le Faamasinoga Sili i totonu o faamatalaga tusia i totonu o le Tusi e Faamau ai Solitulafono e faasino i le faaiuga na faasaga i ai le talosaga.

(3) I so o se mataupu lea e faaaogā i ai le faafuaiupu (2), o le faaiuga a le Faamasinoga Sili po o le toe fetuutuunai e le Faamasinoga Sili, e faamamaluina e peiseai lava o lea faaiuga o se faaiuga a le Faamasinoga Faaitumalo.

(4) Afai ua tuuina atu e le Faamasinoga Sili se faasalaga o le nofosala i le falepuipui, o le tusi faapoloaiga e ao ina tuuina atu o le a tatau ona tuuina atu mai le Faamasinoga Sili ma ia sainia e se Faamasino.

(5) Afai ua fetuutuunai e le Faamasinoga Sili se faasalaga o le nofosala i le falepuipui sa tuuina atu e le Faamasinoga Faaitumalo, e lē tatau ona ia tuuina atu se tusi faapoloaiga fou e noatia ai mo le faasalaga e pei ona faapea ona fetuutuunai.

(6) Afai ua uma ona totogi e lē na talosaga se sala tupe e tusa ai ma se faasalaga a le Faamasinoga Faaitumalo ma i luga o le iloiloga o se tonu o le talosaga:

(a) ua faataatiaese le nofosala na faamaonia o lē na talosaga; po o

120 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) ua faalēaogāina le faasalaga ma so o se tasi lava faasalaga na tuuina atu e lē mo le totogiina o se sala tupe po o mo le totogiina o se sala tupe e itiiti ifo; po o

(c) ua fetuutuunai le faasalaga i se faaitiitiga i le aofaiga o le sala tupe na tuuina atu,

e agavaa lē na talosaga, i le noatia ma le fai fuafua i le poloaiga a le Faamasinoga Sili, se toe faafoiga o le vaega tupe, po o se vaega o lea lava vaega tupe, i le a lava le tulaga e mafai ai.

(7) I le faafuaiupu (6), “sala tupe” e aofia ai so o se totogi po o nisi lava tupe sa poloaiina e le Faamasinoga e ao ina totogi i luga o le nofosala ua faamaonia o lē na talosaga.

166. Faanofo puipuia o se tagata ina ua uma le faaiuga o se talosaga-(1) Afai:

(a) ua tuuina atu le faaiuga a le Faamasinoga Sili e faasino i so o se talosaga; po o

(b) ua faalēaogāina se talosaga ona o le lē tuliloaina faale- faamasinoga po o ua uma ona tuuina atu se tusi faamaonia i lalo o le fuaiupu 142 e faapea e le i tuliloaina faale-faamasinoga se talosaga,

so o se tagata o ia lea ua noatia i lalo o lea faaiuga po o le faaiuga na pogai mai le talosaga ina ia na tuliina se faasalaga o le nofosala i le falepuipui ma o ia lea e le o i ai i totonu o se nofoaga puipuia, e mafai ona pueina faapagota e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e se leoleo.

(2) Afai i le tuuina atu e le Faamasinoga Sili o se faaiuga, ua na faalēaogāina ai se faasalaga o le nofosala i le falepuipui na tuuina atu e le Faamasinoga Faaitumalo ma ua na le tuuina atu se tasi faasalaga o le nofosala i le falepuipui, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili i le nofoaga ua tuuina atu ai le faaiuga ona ia auina atu i le tagata ofisa o pule i le falepuipui lea o lo o taofia ai lē na talosaga po o lea na tatala mai ai o ia i tua i luga o se puipuigamalu se tusi faamaonia o lo o faaalia ai le taunuuga o le talosaga, ma, afai o lo o i ai lē na talosaga i le falepuipui ma e le o i le falepuipui mo so o se tasi lava mataupu, ua tatau ona tatala i tua lē na talosaga.

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 121

(3) Afai, i le tuuina atu e le Faamasinoga Sili o se faaiuga: (a) ua na fetuutuunai se faasalaga tau le nofosala i le

falepuipui na tuuina atu e le Faamasinoga Faaitumalo; po o

(b) ua toe teuteuina le nofosala ua faamaonia lea sa tuuina ai le faasalaga o le nofosala i le falepuipui e le Faamasinoga Faaitumalo,

e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili i le nofoaga lea na tuuina atu ai le faaiuga ona ia auina atu i le tagata ofisa o pule i le falepuipui se tusi faamaonia o le faaiuga, ma le tusi faapoloaiga na tuuina atu i le faatinoina o le faasalaga a le Faamasinoga Faaitumalo ua i ai le faamamaluga e faapei ai na toe teuteuina e tusa ai ma le tusi faamaoni.

(4) Afai e tusa ai ma le fuaiupu 142, ua faamaonia e se Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo e faapea ua lē tuliloaina faale-faamasinoga se talosaga, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Faaitumalo ona auina atu lea tusi faamaonia i le tagata ofisa o pule i le falepuipui lea o lo o taofia ai lē na talosaga.

(5) Afai ua faalēaogāina se talosaga ona o le lē tuliloaina faale- faamasinoga, e tatau i le Resitara o le Faamasinoga Sili ona auina atu se tusi faamaonia e uiga i lea itu i le tagata ofisa o pule i le falepuipui.

167. O le toe faaauauina ona faanofo vaavaaia ina ua maua le faaiuga o le talosaga - Afai e tusa ai ma so o se faaiuga lea na talosaga i ai lē ua tetee i se Faamasinoga Faaitumalo, ua ia te ia le puleaga faa-faamasinoga na tatalaina ai i tua lē ua tetee i luga o le faanofo vaavaaia, ma:

(a) o le taimi na iloiloina ai se tonu o le talosaga sa le i faataatiaeseina ai le faaiuga ina ia tatala i tua lē ua tetee i luga o le faanofo vaavaaia, po o sa le i faataatiaeseina ai le nofosala ua faamaonia lea na fai i ai le faaiuga; po o

(b) ua lē tuliloaina faale-faamasinoga le talosaga po o ua faalēaogāina ona o le lē tuliloaina faale- faamasinoga,

122 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

o le vaitaimi o le faanofo vaavaaia e pei ona faaalia manino e se Faamasinoga Faaitumalo po o e pei ona fetuutuunai e le Faamasinoga Sili o le a tatau lava ona toe faaauauina e afua mai le aso -

(i) ua faia ai le faaiuga o le talosaga; po o (ii) ua faamaonia ai e le Faamasino o le

Faamasinoga Faaitumalo po o le Faamasino Fesoasoani, ua ia te ia le puleaga faa- faamasinoga i lalo o so o se tulafono o lo o tuuina atu ai le malosiaga e tatala ai i tua se tagata e tetee i luga o le faanofo vaavaaia, e faapea ua lē tuliloaina faale-faamasinoga le talosaga; po o

(iii) ua faamaonia e le Resitara o le Faamasinoga Sili e faapea ua faalēaogāina le talosaga ona o le lē tuliloaina faale- faamasinoga.

168. E mafai ona poloaiina se itu faamasinoga ua na lē tuliloaina le talosaga na te totogiina totogi o le faamasinoga-(1) Afai ua tuuina atu se faasilasilaga o se talosaga ae ua faalēaogāina le talosaga ona o le lē tuliloaina faale-faamasinoga po o ua tuuina atu se tusi faamaonia i lalo o le fuaiupu 142 e faapea e le i tuliloaina faale-faamasinoga le talosaga, e mafai e le Faamasinoga Sili ona faatagaina i lē na tetee ni totogi e pei ona manatu o ia e tatau ai.

(2) E leai ni totogi e faia ae ua uma ona tuuina atu se faasilasilaga e lē ua talosaga o lo o faamauiese ai le talosaga e tatau ona faatagaina.

169. Faamamaluina o se poloaiga e faasino i totogi o le faamasinoga - Afai, o luga o le faaiuga o so o se talosaga, ua poloaiina ai so o se tasi o itu faamasinoga na te totogiina ni totogi, o le poloaiga e faasino i totogi e:

(a) ao ona aofia ai i totonu o le tusi faamaonia o le faaiuga ua auina atu i lalo o le fuaiupu 164; ma

(b) faamamaluina e faapei ai o lea totogi o se sala tupe na tuuina atu e le Faamasinoga Faaitumalo.

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 123

170. E leai ni totogifuapauina a le Faamasinoga e tatau ona totogi i luga o se talosaga a se tagata na faasalaina i le nofosala i le falepuipui - Afai o se tagata ua talosaga na faasalaina i le nofosala i le falepuipui e tusa ma le nofosala ua faamaonia lea e faasino i ai lana talosaga, e leai ni totogifuapauina a le Faamasinoga o le a tatau ona totogi mo le talosaga i totonu o se Faamasinoga Faaitumalo po o totonu o le Faamasinoga Sili.

Vaevaega 4 - Talosaga mai le Faamasinoga Sili i le Faamasinoga o Talosaga

171. Faamatalaina o uiga o upu - I totonu o lenei Vaega: “lē ua talosaga” e aofia ai se tagata o ia lea ua faamaonia le

solitulafono ma ua faamoemoe e talosaga i lalo o lenei Vaega;

“Tulafono Faafoe o Faamasinoga o Talosaga” o lona uiga o tulafono e faasino i faiga masani ma taualumaga a le Faamasinoga o Talosaga ua faia i lalo o lenei Tulafono po o so o se tasi lava tulafono;

“Faamasino” o lona uiga o se Faamasino o le Faamasinoga Sili a Samoa;

“faasalaga” e aofia ai: (a) se poloaiga a le Faamasinoga Sili ua faia i luga o se

moliaga ua faamaonia; ma (b) se faamatuu atu e aunoa ma se moliaga ua faamaonia e

tusa ai o lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono; ma

(c) mo le malosiaga o le Faamasinoga o Talosaga e tuuina atu ai le faasalaga, o se malosiaga e faia ai se poloaiga po o le faatonuina o se faamatuu atu i lalo o lenei Tulafono ma so o se tasi lava tulafono.

172. Aia tatau e talosaga ai i nisi o mataupu e tulai mai a o le i faia le faamasinoga-(1) I so o se taimi a o le i faia le faamasinoga e mafai e le Loia Sili po o lē ua tetee ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i le faia o se poloaiga po o le teena o le faia o se poloaiga e uiga i so o se mataupu e faapea:

(a) o le tuueseeseina po o le tuufaatasia o moliaga;

124 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(b) faatonuina ina ia eseese le faatinoina o faamasinoga o ni tagata o lo o molia faatasi;

(c) o le taliaina po o le lē taliaina o faamatalaga molimau; (d) o le teuteuga o moliaga; (e) o le faalēaogāina po o le teuteuina o se tagi i luga o ni

mafuaaga e faapea o le tagi e le o taua ai le aano moni o le solitulafono po o le soligatulafono.

(2) I so o se taimi a o le i faia le faamasinoga, o le tagata ua tetee, faatasi ai ma le faatagaga a le Faamasinoga o Talosaga, e mafai ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i se teena e faia se poloaiga mo nisi auiliiliga o so o se mataupu o lo o avea ma autu o so o se tagi.

(3) I luga o so o se talosaga i lalo o lenei fuaiupu, e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) faamaonia le faaiuga a le Faamasinoga Sili po o le Faamasino; po o

(b) le toe fetuunai o lea faaiuga, po o le faataatiaese ma faia so o se tasi lava poloaiga, e pei ona ua manatu le Faamasinoga o Talosaga sa tatau ona faia i le taimi muamua.

(4) Afai ua faamoemoe se tagata ina ia mauaina le faatagaga a le Faamasinoga o Talosaga e talosaga ai i lena Faamasinoga i lalo o lenei fuaiupu, e tatau i le tagata ona tuuina atu se faasilasilaga o le talosaga mo le faatagaga e talosaga ai, i se faiga e pei ona mafai ona faatonuina ai e Tulafono Faafoe o Faamasinoga o Talosaga, i totonu o le 10 aso faigaluega ina ua maea ona faia le faaiuga a le Faamasinoga Sili po o le Faamasino, e tusa lava po o mafuaaga mo le faaiuga o le a tuuina mai i se aso mulimuli mai ai ma e tusa lava po o so o se laasaga aloaia ua faia ina ia sainia, faauluina, po o le toe faaleleia i se isi faiga e ese ai le faaiuga e faapea ua talafeagai po o le a faia mulimuli mai ai.

(5) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga i so o se taimi ona faaopoopoina le taimi lea e mafai ai ona tuuina atu se faasilasilaga o se talosaga mo le faatagaga e talosaga ai i lalo o lenei fuaiupu.

(6) E ui lava ua faia se talosaga mo le faatagaga e talosaga ai i lalo o lenei fuaiupu, e mafai e le Faamasinoga Sili pe afai ua malie o ia e faapea o lea tulaga ua tusa ai ma manaoga o faaiuga amiotonu ina ia faia, ona faaauau le faamasinoga e aunoa ma le toe faatali i le iloiloina o le talosaga.

1252016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

173. O le faataatiaese o se fesili tau le tulafono-(1) E mafai e le Faamasinoga lea o lo o faamasino ai lē ua tetee ona faataatiaese, e tusa ai ma lenei fuaiupu se fesili tau le tulafono i le taimi o lo o faagasolo ai po o le tuanai ai o le faamasinoga, mo se manatu o le Faamasinoga o Talosaga, i le tulaga e uiga i pe a aliae mai i le faamasinoga.

(2) Afai o le faaiuga o le mataupu e mafai ai, i le manatu o le Faamasinoga Sili, ona faalagolago i luga o so o se mataupu o mea moni, e mafai e Faamasino, i le tauaofia ai ma faatonu o le Faamasinoga ona tuuina atu fesili i faatonu e uiga i mea moni eseese, ma e ao i le Faamasinoga Sili ona faia faamatalaga i nei fesili ma iuga o sailiiliga i fesili ia.

(3) E mafai e le Loia Sili po o lē o lo o tetee ona talosagaina le Faamasinoga a o faagasolo, ina ia faataatiaese le fesili tau le tulafono, ma afai ae teena, e tatau i le Faamasinoga, i le noatia ai ma le fai fuafua ona amanaia le talosaga, seia vagana o se talosaga ua faalēaogāina.

(4) Afai o le iuga o le faamasinoga e tatala i tua lē o lo o tetee, e tatau ona tatalaina i tua, i le noatia ai ma le fai fuafua i le toe pueina mai pe afai ae toe faatonuina e le Faamasinoga o Talosaga le toe faia o se isi faamasinoga.

(5) Afai o le iuga o le faamasinoga ua faamaonia le nofosala, o le Faamasinoga Sili:

(a) e tatau ona faateletelegese le faataunuuina o le faasalaga seia vagana ua maua se faaiuga o le fesili sa faataatiaese; ma

(b) e tatau ona tuuina atu lē o lo o tetee i le falepuipui, pe tatalaina foi i tua i puipuigamalu i luga o so o se tuutuuga ma aiaiga e manatu le Faamasinoga Sili ua talafeagai.

(6) Afai ua faataatiaese le fesili, e tatau ona faailoa mai se mataupu faale-faamasinoga i le Faamasinoga o Talosaga, mo so latou manatu, ina ia lagolagoina ma sainia e le Faamasino o lo o nofoia le nofoa i le faamasinoga.

(7) Afai ua faataatiaeseina le fesili i luga o talosaga, e tatau i le vaega o lo o talosaga mo le fesili e faataatiaese ona faailoa mai le mataupu, ma afai ae faataatiaese e le Faamasino le fesili i lona lava sogasoga lelei, e ao i le Faamasino lea ona ia faaali manino mai le mataupu.

126 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

174. Talosaga e uiga i le fesili tau le tulafono, fesili e le o faataatiaeseina-(1) Afai e teena e le Faamasinoga Sili ona faataatiaese se fesili e mafai e le vaega o lo o talosaga ona uunaia le Faamasinoga o Talosaga mo se faatagaga e talosaga ai e faasaga i lea tetee.

(2) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga i luga o se lafo faatu, ma luga o le iloiloga o ni molimau ua manatu ua talafeagai lona manaomia, ona faamatuu mai pe teena foi se faatagaga mo se talosaga.

(3) Afai o le a tuuina mai se faatagaga e talosaga ai, e ao ona faailoa mai le mataupu mo le manatu o le Faamasinoga o Talosaga e peiseai o lea fesili sa faataatiaese.

175. O le malosiaga o le Faamasinoga o Talosaga mo talosaga i luga o fesili tau le tulafono-(1) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga, i luga o lona sogasoga lelei, ona toe faia le mataupu.

(2) I le fofogaina o so o se talosaga e faia i luga o se fesili tau le tulafono e faasaga i le faamaonia ai o le nofosala, faasalaga po o se tuusaolotoina i lalo o le Vaega lenei, e tatau i le Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) faamaonia le faaiuga o lo o talosaga tetee mai; po o (b) afai o i ai se manatu e faapea e sese le faaiuga ma ua

maua mulimuli ane o se faamasinoga e le i lelei lona faatinoga, ia toe faia se isi faamasinoga; pe

(c) afai o le manatu ua faamaonia le nofosala a lē o lo o tetee, ma o se faaiuga ua sese, ma sa tatau ona tuusaolotoina lē o lo o tetee, ia poloaiina le faataatiaese o le faamaonia ai o le nofosala, ae avea o se poloaiga e tuusao loto ai; pe

(d) faia o so o se isi lava poloaiga e pei ona manaomia e le faamasinoga.

(3) Ae vagana ai ua faaaogā le faafuaiupu (2)(c), e lē tatau ona faataatiaese se moliaga ua faamaonia po o se tuusaolotoina po o e lē tatau ona faatonuina se faamasinoga fou, e tusa lava pe ua faia o se faaiuga i le mataupu tau le tulafono e manuia lē o talosaga, seia vagana ai, i le manatu o le Faamasinoga o Talosaga, o le mea sese o le faamasinoga ua mafua ai se sese matuia po o o le lē faatinoina lelei o le faamasinoga amiotonu.

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 127

(4) Afai e atagia mai i le Faamasinoga o Talosaga e le i i ai se afaina o moliaga uma i se mea na sese po o se mea na lē lelei ona faatinoina i le Faamasinoga e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) tuuina mai faatonuga eseese e tusa ai ma moliaga taitasi ma faaoo atu faasalaga mo so o se moliaga e tulaga lelei mai ma lē afaina i se sese po o se lē faatinoina lelei o le faamasinoga amiotonu; po o

(b) tuuina atu le mataupu i le Faamasinoga o i lalo faatasi ai ma se faatonuga ina ia faaoo atu se faasalaga e pei ona manaomia i le faia ai o le amiotonu.

(5) O poloaiga po o faatonuga a le Faamasinoga o Talosaga e ao ona faamaonia ma sainia lea e le Faamasino o lo o taiulu po o seei i le nofoa agai i le Resitara o le Faamasinoga lea sa faia muamua ai le mataupu, ma o lea poloaiga po o faatonuga e tatau ona faatinoina ia tino mai.

176. Aia tatau e talosaga ai faasaga i le faamaonia o le nofosala po o faasalaga-(1) O so o se tagata ua faamaonia le nofosala i le Faamasinoga Sili, ae vagana ai se talosaga ona o se faaiuga a le Faamasinoga Faaitumalo, e ao ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga:

(a) e faasaga i le faamaoniga o le nofosala ma le faasalaga ua pasia i luga o le faamaonia ai o le nofosala; po o

(b) e faasaga i le na o le faamaoniga o le nofosala; po o (c) e faasaga i na o faasalaga lava, ae vagana ai o le

faasalaga ua faatulagaina mai e le tulafono. (2) O so o se tagata ua faamaonia lona nofosala po o ua

faasalaina i le Faamasinoga Sili ona o se talosaga mai le Faamasinoga Faaitumalo e mafai, faatasi ai ma se faatagaga mai le Faamasinoga o Talosaga, ona talosagaina le Faamasinoga o Talosaga:

(a) e faasaga i le moliaga ua faamaonia faaletulafono, ma le faasalaga ua pasia mo lea moliaga ua faamaonia; po o le

(b) faasaga i le na o moliaga ua faamaonia faaletulafono; po o

(c) faasaga i le na o le faasalaga, ae vagana ai o lea faasalaga ua faatulagaina e le tulafono.

128 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

177. O le aia tatau a le Loia Sili e talosaga ai, e faasaga i faasalaga po o le tuusaolotoina-(1) E mafai e le Loia Sili ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i faasalaga ua maea ona pasia mo so o se tagata, ae vagana ai, o lea faasalaga ua faatulagaina e le tulafono.

(2) E lē mafai ona faia se talosaga i lalo o le faafuaiupu (1) e faasaga i se faasalaga faafalepuipui e le i tupu muamua a o le i oo i le aso e le i faamaeaina ai ona tuli le faasalaga e le o tetee, ma afai ae o lo o faatumauina pea e le Faamasinoga o Talosaga lea talosaga ma tuuina mai se faaopoopoga o lea faasalaga, e tatau ona toe valaauina lē ua faamaonia lona nofosala e faaauau le tauaveina o le vaitaimi faaopoopo ua tuuina mai e nofosala ai i le falepuipui.

(3) Afai, i luga o le suesuega o se tagata e uiga i se moliaga i luma o se Faamasino na o ia lava, ua tuusaolotoina le tagata i lea moliaga, e mafai e le Loia Sili ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i lea tuusaolotoina.

(4) Afai, i luga o se suesuega o se tagata e uiga i se moliaga i luma o se Faamasino faatasi ai ma faatonu, ua tuusaolotoina ai lea tagata i lea moliaga, e mafai e le Loia Sili i luga o mafuaaga e faapea o lo o tulai mai se tulaga faaletonu o le tulafono, ona talosaga tetee i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i le tuusaolotoina.

(5) O le faaletonu o le tulafono e aofia ai, ae lē faatapulaaina ai i tulaga ua faapea ona taua:

(a) o le fesili i le mafai ona taliaina o faamatalaga molimau; (b) o se faaiuga e uiga i le leai o se mataupu e tali atu ai i le

talosaga; (c) faatonuga a le faamasino e faia le suesuega i faatonu e

tusa ai ma le tulafono; (d) o le faamatalaga sao o le tulafono; (e) o le fesili e tusa ai o aafiaga faaletulafono e mulimuli

ane ai o mea moni e lē finauina; (f) pe o avanoa se tetee faapitoa i faatonu ina ia iloiloina;

(g) pe o se sailiiliga moni ua taua sa lē lagolagoina e so o se faamatalaga molimau;

(h) o le faaiuga a faatonu e lē talafeagai po o e lē mafai ona lagolagoina i le amanaia ai o faamatalaga molimau.

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 129

(6) I luga o le fofogaina o se talosaga tetee i lalo o le faafuaiupu (3) po o le faafuaiupu (4), e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) faalēaogāina le talosaga; po o (b) le faatumauina o le talosaga ma faatonuina se suesuega

fou.

178. Talosaga e faasaga i faaiuga a le Faamasinoga Sili e uiga i talosaga mai Faamasinoga Faaitumalo - E mafai e le Loia Sili faatasi ai ma le faatagaga a le Faamasinoga Sili, ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga e faasaga i se faaiuga a le Faamasinoga Sili e uiga i se talosaga mai le Faamasinoga Faaitumalo.

179. Aia tatau e talosaga ai faasaga i se faasalaga po o se moliaga ua faamaonia faaletulafono mo le faalēmigao i le Faamasinoga-(1) O se tagata o ia lea ua nofosala i totonu o le Faamasinoga Sili i se solitulafono o tulaga faalēmigao i lea Faamasinoga po o so o se isi lava faamasinoga, e mafai ona talosaga i le Faamasinoga o Talosaga:

(a) e faasaga i sailiiliga; po o (b) e faasaga i so o se faasalaga ua faaee atu mo tulaga

faalēmigao; po o (c) e faasaga uma i sailiiliga ma le faasalaga.

(2) O lenei Vaega e faaaogā i lenei fuaiupu e faapei ai sailiiliga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono.

180. Faaiuga o talosaga i totonu o mataupu masani-(1) I luga o so o se talosaga e faasaga i se moliaga ua faamaonia faaletulafono, e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona faatagaina le talosaga pe afai ua i le manatu o lea Faamasinoga:

(a) e faapea o le a tatau ona faataatiaese le faaiuga a faatonu, i luga o mafuaaga e faapea e lē talafeagai po o e lē mafai ona lagolagoina i le amanaia ai o faamatalaga molimau; po o

(b) e faapea o le faasalaga muamua a le Faamasinoga lea sa faamaonia ai moliaga o le tagata talosaga, o le a tatau ona faataatiaese i luga o mafuaaga o se faaiuga sese o so o se fesili tau le tulafono; po o

130 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(c) e faapea sa i ai se tulaga o le lē mafai i faiga faa- faamasinoga ona maua ai se faaiuga amiotonu, i luga o so o se mafuaaga; po o

(d) e faapea o le suesuega e le i faia i se tulaga aloaia. (2) E tatau i le Faamasinoga o Talosaga ona faalēaogāina le

talosaga, i so o se isi lava mataupu. (3) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga, e ui lava i lona

manatu e faapea o le itu ua faatulai mai i le talosaga e tatau ona fuafuaina mo le lelei o le tagata talosaga, ona faalēaogāina le talosaga pe afai ua manatu le Faamasinoga o Talosaga e faapea e le o tulai moni mai se tulaga taua o le lē mafai i faiga faa- faamasinoga ona maua ai se faaiuga amiotonu.

(4) I le noatia ma le fai fuafua i aiaiga faapitoa o lenei Vaega, e tatau i le Faamasinoga o Talosaga, pe afai na te faatagaina se talosaga e faasaga i se moliaga sa faamaonia faaletulafono, ona faalēaogāina le moliaga sa faamaonia faaletulafono, ma faatonuina se faaiuga o le tuusaolotoina e ao ona tusia, po o le faatonu o se suesuega fou, po o le faia o so o se isi lava poloaiga e pei ona manaomia i faaiuga amiotonu.

(5) I luga o so o se talosaga e faasaga i le faasalaga, e tatau i le Faamasinoga o Talosaga, pe afai ua ia manatu e faapea e ao ona faaoo atu se faasalaga e ese ai, ona:

(a) faalēaogāina le faasalaga sa faaoo atu, ma faaoo atu so o se isi lava faasalaga ua poloaia i totonu o le tulafono (tusa lava pe sili atu po o le itiiti ifo le mamafa) e suitulaga mo le uluai faasalaga; po o

(b) le fetuunai o le faasalaga po o so o sona vaega po o so o se tuutuuga ua faaee atu i ai; ma

(c) faalēaogāina le talosaga, i so o se isi lava mataupu.

181. Malosiaga o le Faamasinoga o Talosaga i totonu o mataupu faapitoa-(1) Afai, i luga o se talosaga i lalo o le fuaiupu 176, ua aliali mai i le Faamasinoga o Talosaga e faapea o sē ua talosaga, e ui lava e le i faamaonia lelei le nofosala i luga o nisi moliaga, a ua faamaonia lelei le nofosala i luga o nisi moliaga, e mafai e lea Faamasinoga ona:

(a) faamaonia le faasalaga sa tuuina atu i lē na talosaga; po o

2016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono 131

(b) le faaoo atu o se faasalaga e suitulaga mo le uluai faasalaga, e pei ona mafai ona poloaia i totonu o le tulafono, e le faaiuga i luga o le moliaga lea ua manatu ai le Faamasinoga o Talosaga e faapea ua faamaonia lelei ai le nofosala o lē na talosaga.

(2) Afai: (a) o se tagata talosaga ua faamaonia le nofosala i se

soligatulafono; ma (b) ua mafai e le Faamasino po o faatonu, i luga o le

moliaga po o moliaga, ona maua ai le nofosala o lē na talosaga, i nisi lava soligatulafono; ma

(c) i luga o sailiiliga a le Faamasino po o faatonu, ua aliali mai ai i le Faamasinoga o Talosaga e faapea sa tatau ona faamalieina le Faamasino po o faatonu, i luga o mea moni lea e faamaonia ai le nofosala o lē na talosaga i le isi lea soligatulafono,

e mafai e le Faamasinoga o Talosaga, i lo le faatagaina po o le faalēaogāina o le talosaga, ona suia mo le faaiuga sa faia e le Faamasino po o faatonu, se faaiuga o le nofosala i le isi lea soligatulafono ma faaoo atu so o se faasalaga e suitulaga mo le faasalaga sa faaoo atu e pei ona sa mafai ona poloaia i totonu o le tulafono mo le isi lea soligatulafono.

(3) Afai, i luga o se talosaga i lalo o le fuaiupu 176, ua aliali mai ai i le Faamasinoga o Talosaga e faapea sa faaletonu le mafaufau o lē na talosaga i le taimi na faia ai le soligatulafono ma ua tatau ai ona tuusaoloto i luga o tulaga o le faaletonu o le mafaufau o lē na talosaga, e mafai e le Faamasinoga o Talosaga ona faalēaogāina le moliaga o le nofosala.

(4) E faaaogā le Tulafono o le Tulaga Maloloina o le Mafaufau 2007 i lē na talosaga pe afai ua faalēaogāina le moliaga o le nofosala i lalo o le faafuaiupu (3), i le a lava le tulaga e mafai ona faaaogāina ai lea Tulafono, e faapei ai o lē na talosaga ua faapena ona tuusaolotoina ma faapei ai o faasinomaga o i totonu o lea Tulafono e faasino i le Faamasinoga po o se Faamasino ua avea foi ma faasinomaga i le Faamasinoga o Talosaga.

182. Toe umia ma le toe faaolaina o meatotino i luga o moliaga ua faamaonia faaletulafono-(1) O le faagaoioiga o se poloaiga mo le toe faaolaina o so o se meatotino i se tagata ua faia

132 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

i luga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono, ma o le faagaoioiga, i le tulaga o se moliaga ua faamaonia faaletulafono, o aiaiga o le fuaiupu 24(1) o le Tulafono o le Faatauina atu o Oloa 1975, e tusa ai o le toe umia o meatotino i oloa gaoia i luga o le faasalaga, e (seia vagana ai ua faatonuina e le Faamasinoga lea sa faamaonia ai le faasalaga, i se isi faiga e ese ai i totonu o so o se mataupu lea ua i ai i lona manatu, o le aia tatau e umia ai meatotino e lē faia i ai se finauga) faataatiaese:

(a) pe afai ua tuuina atu le faasilasilaga o le talosaga po o le faatagaga e talosaga ai, i totonu o le 14 aso faigaluega i le tuanai ai o le aso na faamaonia ai moliaga, seia oo ina faia le faaiuga o le talosaga; ma

(b) i totonu o so o se mataupu seia oo ina faamutaina aso faigaluega e 14 i le tuanai ai o le aso na faamaonia ai moliaga.

(2) Mo faamoemoega o le faafuaiupu (1), pe afai o le faagaoioiga o le poloaiga po o se aiaiga o le Tulafono o le Faatauina atu o Oloa 1975, ua faataatiaese, seia oo ina faia le faaiuga o le talosaga, e lē aloaia le poloaiga po o le aiaiga e tusa ai o meatotino ua fesiligia, pe afai ua faalēaogāina le nofosala i luga o se talosaga.

(3) E mafai ona aiaia ai tulafono faafoe mo le faamautuina o le vaavaaiga malu o so o se meatotino, a o talia le faagaoioiga o le poloaiga po o le aiaiga sa faataatiaese.

(4) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga, e ala i se poloaiga ona soloia pe fetuunai so o se poloaiga ua faia i luga o se suesuega mo le toe faaola mai o so o se meatotino i so o se tagata, e ui lava e le i faalēaogāina le nofosala, ma o le poloaiga, pe afai e soloia, e lē aloaia, ma, pe afai e fetuunai, e aloaia e pei ona fetuunai ai faapena.

183. Malosiaga faaopoopo o le Faamasinoga o Talosaga-(1) Mo faamoemoega o se talosaga tetee po o se talosaga mo le faatagaga e talosaga ai e faasaga i se moliaga ua faamaonia po o se faasalaga, e mafai e le Faamasinoga o Talosaga, pe afai ua ia manatu ua talafeagai ai po o i se tulaga faanatinati i manaoga o faaiuga amiotonu, ona faia so o se tasi po o tulaga uma ua taua e faapea:

1332016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(a) poloaia le tuuina atu o so o se pepa aloaia, o meafaitino e avea ma molimau, po o isi mea e fesootai i ai i taualumaga, ma o le tuuina atu o ia tulaga e aliali atu ai i lea Faamasinoga le tulaga e talafeagai ai mo le faia o le faaiuga o le mataupu;

(b) poloaia se tagata molimau o ia lea o le a avea ma molimau e faamalosia le i ai i le suesuega, ina ia auai ma ia suesueina i luma o le Faamasinoga o Talosaga, e tusa lava pe sa valaauina i latou pe leai foi i le suesuega, po o le poloaia o le suesuega o tagata molimau ina ia faia i le faiga ua faatonuina e Tulafono Faafoe o le Faamasinoga o Talosaga i luma o se Faamasino po o tagata ofisa o lea Faamasinoga, Faamasino po o se isi tagata ua tofia e le Faamasinoga o Talosaga mo le faamoemoe, ma faataga le taliaina o so o se faamatalaga tauto a se molimau ua faapena ona avea e fai ma faamatalaga molimau i luma o lea Faamasinoga;

(c) talia faamatalaga molimau, pe afai e ofoina atu e so o se tagata molimau (e aofia ai le tagata talosaga) o ia lea o se tagata molimau agavaa ae le o se tagata molimau e faamalosia le auai;

(d) pe afai o se fesili ua faatulai mai i luga o le talosaga e aafia ai se suesuega faaumiumi o pepa aloaia po o faamatalaga, po o so o se suesuega faasaienisi po o suesuega i totonu o le atunuu, lea e lē mafai i le manatu o le Faamasinoga o Talosaga ona faia i se tulaga talafeagai i luma o lea Faamasinoga, ia poloaia le faaooina atu o le fesili i se faiga ua faatonuina e Tulafono Faafoe o le Faamasinoga o Talosaga, mo le suesuega ma lipoti atu i se komesina faapitoa ua tofia o lea Faamasinoga, ma galue i luga o le lipoti a so o sea komesina, i le a lava le tulaga ua manatu le Faamasinoga o Talosaga ua talafeagai ai i lona faaaogāina;

(e) ia tofia se tagata o tomai faapitoa e galue e avea o se faufautua i le Faamasinoga o Talosaga pe afai ua aliali mai i lea Faamasinoga e faapea e manaomia se

134 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

tagata o tomai faapitoa mo le faia o le faaiuga tatau o le mataupu.

(2) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga i totonu o so o se taualumaga ona faatino e faasino i taualumaga so o se isi lava malosiaga lea e mafai ona faatinoina i lea lava taimi e le Faamasinoga o Talosaga e uiga i talosaga o mataupu tau le va o tagata, ma tuuina atu so o se poloaiga talafeagai mo le faamalosia o poloaiga po o faasalaga a lea Faamasinoga.

(3) E lē tatau i le Faamasinoga ona faaopoopoina se faasalaga e ala i se mafuaaga o po o i le iloiloina o so o se faamatalaga molimau lea e le o tuuina atu i le suesuega.

184. Tiute tauave o le Resitara e tusa ai o faasilasilaga o le talosaga, ma isi faapena-(1) E tatau i le Resitara o Faamasinoga o Talosaga ona:

(a) faia uma laasaga talafeagai mo le mauaina o se suesuega o so o se talosaga po o le talosaga mo le faatagaga i le talosaga lea ua tuuina atu ai le faasilasilaga; ma

(b) maua mai ma faataatia i luma o le Faamasinoga o Talosaga i se faiga lelei pepa aloaia uma, o meafaitino e avea ma molimau ma isi mea uma e fesootai ma taualumaga i totonu o le Faamasinoga e ona le faaiuga lea e faasaga i ai le talosaga, lea e aliali mai ai ua talafeagai mo le faia o le faaiuga tatau o le talosaga tetee po o le talosaga.

(2) So o se pepa aloaia, o meafaitino e avea ma molimau, po o isi mea e fesootai ma taualumaga e uiga i le suesuega a so o se tagata, o ia lea, pe afai ua faamaonia le nofosala, ua agavaa po o e mafai ona faatagaina e talosaga faasaga i le moliaga ua faamaonia po o le faasalaga e tatau ona tausia:

(a) i le vaavaaiga malu a le Faamasinoga Sili; po o (b) i le vaavaaiga malu a le Faamasinoga o Talosaga,

e tusa ai o Tulafono Faafoe ua faia mo le faamoemoe, mo sea taimi e pei ona mafai ona aiaia ai e ia Tulafono Faafoe, ma i le noatia ma le fai fuafua i so o se malosiaga e pei ona mafai ona tuuina atu e ia Tulafono Faafoe mo le tulaga fuafuaina e faamatuu atu ai pepa aloaia, meafaitino e avea ma molimau po o mea mo lea vaavaaiga malu.

1352016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(3) E tatau i le Resitara ona tuuina atu pepa faatumu talafeagai ma faatonuga e faasino i faasilasilaga o talosaga tetee po o faasilasilaga o talosaga i so o se tagata o ia lea ua faamalosia i latou, o tagata ofisa o faamasinoga, tagata ofisa o vaaia le falepuipui, ma so o se isi lava tagata ofisa po o so o se tagata e pei ona manatu le Resitara ua talafeagai ai.

(4) E tatau i le tagata ofisa e vaaia le falepuipui ona taulamua: (a) e faataatia pepa faatumu ma faatonuga i le faamatuu atu

o le pagota o naunau e talosaga po o le faia o se talosaga i lalo o lenei Vaega; ma

(b) so o se faasilasilaga e tuuina atu e se pagota i totonu o lea faalapotopotoga ina ia faaoo atu e avea ai ma sui o le pagota i le Resitara.

(5) E tatau i le Resitara ona lipoti atu i le Faamasinoga o Talosaga po o se Faamasino o lea Faamasinoga so o se mataupu lea e aliali mai i le Resitara e faapea, e ui lava e leai se talosaga na faia mo le faamoemoe, ua tatau ona tuuina atu le fesoasoani faaletulafono i se tagata talosaga.

185. Faamatalaga molimau mo le Faamasinoga o Talosaga- (1) I luga o so o se talosaga tetee po o se talosaga mo le faatagaga e talosaga tetee ai i lalo o lenei Tulafono, e tatau i le Faamasinoga lea sa muai faamaonia ai le nofosala o lē ua talosaga, pe afai ua ia manatu ua talafeagai ai po o pe afai ua faapea ona manaomia e le Faamasinoga o Talosaga, ona auina atu i le Faamasinoga o Talosaga e faaopoopo atu i ai so o se pepa aloaia ua faasinomia i le fuaiupu 184 po o i so o se tasi lava Tulafono Faafoe, se ata o le tulaga atoa po o so o se vaega e pei ona mautu i so o se faamatalaga ua tuuina atu i le Faamasino o lo o taitai i le suesuega.

(2) E mafai e le Faamasinoga o Talosaga pe afai ua ia manatu e le o sao atoa faamatalaga, ona tuuina atu so o se isi lava faamatalaga molimau o mea na faia i le suesuega e pei ona ia manatu ua talafeagai ai.

186. Aia tatau a lē na talosaga e fai ai sona sui-(1) I luga o le fofogaina o se talosaga po o i so o se taualumaga amata po o e patino i se talosaga, e agavaa le tagata talosaga ina ia auai i le fofogaina (e tusa lava pe o suia lē o talosaga e se loia pe leai foi) pe afai o lē o talosaga o lo o i se puipuigamalu.

136 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(2) O le malosiaga o le Faamasinoga o Talosaga e faaoo atu ai so o se faasalaga i lalo o lenei Tulafono, e mafai ona faataunuuina e tusa lava pe le o auai lē na talosaga ona o so o se mafuaaga.

187. Malosiaga e faasaina ai ona lipotia taualumaga ma isi tulaga faapena - O le Faamasinoga o Talosaga e i ai ona malosiaga tutusa e pei o le Faamasinoga Sili i lalo o le fuaiupu 55 ma le 56, ma o ia fuaiupu e faaaogā faatasi ma fesuiaiga talafeagai i taulaumaga ua i luma o le Faamasinoga o Talosaga.

VAEGA 12 AIAIGA ESEESE

188. Tupe totogi o faamasinoga-(1) Afai ua faamaonia faaletulafono e le Faamasinoga se moliaga o se tagata tetee, e mafai e le Faamasinoga ona poloaia le tagata tetee ina ia totogiina i le tagata na tuuina atu faamatalaga o tupe e pei ona manatu le Faamasinoga ua tonu ma talafeagai ai mo totogifuapauina o le Faamasinoga, tupe alu mo tagata molimau ma tagata faamatala upu, ma totogifuapauina o loia.

(2) Afai ua faaui i tua pe faalēaogāina se tagi, e mafai e le Faamasinoga ona poloaia na o le tagata e tuuina atu faamatalaga e totogi atu i le tagata tetee tupe e pei ona manatu le Faamasinoga e tonu ma talafeagai ai mo totogifuapauina o le loia a le tagata tetee ma tagata molimau agavaa faapitoa, pe afai e le o i ai ni faamatalaga molimau e lagolago ai le tagi ma faapea foi ma se faamatalaga molimau e faapogai ai ona masalomia e se tagata talafeagai le tagata tetee, ae le o se isi itu e ese ai.

(3) E lē tatau i le Faamasinoga ona poloaia ni tupe e totogi e le tagata ua ia tuuina atu faamatalaga po o moliaga pe afai ua faatagaina le fesoasoani faaletulafono mo le tagata tetee.

(4) O tupe e totogi ua faatagaina i lalo o lenei fuaiupu e lē tatau ona silia ma le aofaiga ua aiaia i so o se fua faatatau ua faatonuina e tulafono faatonutonu po o tulafono faafoe ua faia i lalo o lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono.

(5) O so o se tupe totogi ua faatagaina i lalo o lenei fuaiupu: (a) e ao ona faamaoti mai i moliaga ua faamaonia

faaletulafono po o le poloaiga mo le faalēaogāina; ma

1372016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(b) e mafai ona toe faaola mai i le faiga lava lea e avea o se sala tupe.

(6) E mafai e le tagata tetee po o le Loia Sili ona talosaga tetee faasaga i so o se poloaiga mo tupe totogi.

(7) E lē tatau ona faia se poloaiga mo totogi o faamasinoga e lagolago ai le tagata tetee pe afai na mafua lava i lana amio i le tuanai ai o le soligatulafono le moliaga ua tuuaia ai.

189. Tupe faaalu i tagata molimau-(1) E mafai e le Faamasinoga ona poloaiina se itu faamasinoga, o ia lea na ala ai ona oo mai se tagata molimau i le Faamasinoga, ina ia totogina atu ni tupe totogi o le faamasinoga ma tupe alu i lea tagata molimau, e lē silia le aofaiga o tupe ua aiaia mo lea itu i so o se fua faasolo ma faatonuina e tulafono faatonutonu po o tulafono faafoe ua faia i lalo o lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono.

(2) E ono mafai ona faamamaluina le poloaiga i le faiga lava lea e tasi e pei o se sala tupe.

190. O gaoioiga e lē tatau ona faia i le Aso Sa-(1) O gaoioiga nei e lē tatau ona faia i se Aso Sa:

(a) o le tuuina atu po o le faataunuuina o se tusi samania; po o

(b) le tuuina atu po o le faaooina atu o tusi samania po o isi pepa aloaia; po o

(c) so o se isi lava gaoioiga po o taualumaga e faia e uiga i se mataupu e faaaogā i ai lenei Tulafono.

(2) Ae vagana ai le faafuaiupu (1), o gaoioiga nei e mafai ona faia ma taualumaga e faataunuuina lelei i se Aso Sa e pei ona faia i so so se isi lava aso:

(a) e mafai ona tuuina atu ma faatumu se tusi faapoloaiga e pueina ai se tagata tetee po o lē ua talosaga;

(b) e mafai ona tuuina atu ma faataunuu se tusi faapoloaiga e pueina ai faapagota po o, mo le tulai ai o so o se tagata e manaomia lona tuuina atu o faamatalaga molimau;

(c) e mafai ona tuuina atu ma faataunuuina se tusi faapoloaiga e sueina ai;

138 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(d) e mafai ona faaulu se tagi po o le faia o so o se laasaga pe afai e talafeagai ai ina ia mafai ai ona tuuina atu so o se tusi faapoloaiga ua taua i le parakalafa (a), (b) po o le (c);

(e) e ono mafai ona faataunuuina se tusi faapoloaiga e noatia ai (ae vagana ai mo le tulaga o le lē totogiina o se aofaiga o ni tupe);

(f) e mafai ona pueina faapagota so o se tasi e aunoa ma le faia o se tusi faapoloaiga; ma o so o se tagata ua faatagaina ina ia taofia ma tuuina atu i lalo o le vaavaaiga a leoleo e aunoa ma se tusi faapoloaiga, e mafai ona taofia i se nofoaga puipuia;

(g) e mafai ona faataga le tatalaina i tua o so o se tagata po o le tatalaina i tua i luga o se puipuiga;

(h) e mafai ona faia so o se faamatalaga. (3) So o se tagata o ia lea ua ia solia le faafuaiupu (1), ua ia faia

se soligatulafono ma e noatia i se sala tupe e lē sili le iunite tau faasalaga e 1.

(4) O se gaoioiga ua faia i se Aso Sa e soli ai le faafuaiupu (1), o le a tatau ona faalēaogāina mo na o le mafuaaga e faapea ua faia lea tulaga i se Aso Sa.

191. Ia lē fesiligia taualumaga ona o le lē atoatoa o le tulaga tino mai - E leai se tagi, faasea, tusi samania, faamaoniga o le nofosala, faasalaga, poloaiga, noataga faa-feagaiga, tusi faapoloaiga, po o nisi pepa aloaia, ma e leai se faagasologa po o se taualumaga e faalēaogāina, faataatiaese, po o le faatatauina ua faalēaogāina e se Faamasinoga ona o le mafuaaga e tasi o se mea ua lē atoatoa ona faia, mea ua faaletonu, o se mea ua lē faia, po o o le lē atoatoa o le tulaga tino mai seia vagana ai ona ua faamalieina le Faamasinoga e faapea, o lo o i ai se uiga sese, tau le faataunuuina o le faamasinoga tonu.

192. Maliega a le Loia Sili i taualumaga i nisi mataupu mo soligatulafono e faia i luga o vaa po o vaalele-(1) O taualumaga mo le faamasinoga ma le faasalaga o se tagata o ia lea:

(a) tusa lava po o ia o se tagatanuu o Samoa pe leai foi, po o se tagata e masani ona nofomau i totonu o Samoa, ua molia i lona faia i fafo atu o Samoa se

1392016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

soligatulafono i luga po o i so o se vaa po o se vaalele lea e le o se vaa po o se vaalele o Samoa; po o

(b) tusa lava po o ia o se tagatanuu o Samoa pe leai foi, po o se tagata e masani ona mau i totonu o Samoa, ua molia i lona faia i so o se nofoaga i totonu o Samoa po o i le vanimonimo i luga ae o Samoa, o se soligatulafono i luga o vaa po o so o se vaalele lea e pule ai le Malo o se isi atunuu e ese ai ma Samoa po o, ua umia e se tagata e avea ma sui o po o, mo le lelei ma le manuia o lea malo, tusa lava po o faaaogāina i le taimi nei pe leai foi le vaa po o le vaalele e avea o se vaa po o se vaalele a so o se vaega-au faaauupegaina a lea atunuu,

o le a lē tatau e tusa ai ma na aiaiga o lenei Tulafono, ona faia i totonu o se Faamasinoga seia vagana ai ua i ai le maliega a le Loia Sili.

(2) Afai: (a) o lo o faamaonia mai i le maliega a le Loia Sili i lalo o

le faafuaiupu (1) e faapea e tatau ona faanatinati le faia o taualumaga; ma

(b) o le a faatoa tatau ona faia taualaumaga ina ia tusa ai ma le puleaga faafaamasinoga ua faaee atu i le Vaega II o le Tulafono o Solitulafono 2013,

e lē tatau i le Loia Sili ona tuuina atu lana maliega seia vagana ai ua faamalieina e faapea ua tuuina mai le maliega a le Malo o lea atunuu lea e ona le vaa po o le vaalele ina ia faia taualumaga i totonu o Samoa.

(3) I le avea ai o se tuusaunoaga i le faafuaiupu (1), e mafai ona pueina faapagota se tagata ua molia i le soligatulafono ua taua i le faafuaiupu (1), po o e mafai ona tuuina atu ma faataunuu se tusi faapoloaiga mo le pueina faapagota o le tagata, ma e mafai ona taofia i le falepuipui le tagata po o e tatala i tua i luga o puipuiga le tagata e tusa lava pe e le i maua mai le maliega a le Loia Sili e uiga i le faia o se moliaga mo le soligatulafono ae peitai e lē toe faia se isi po o nisi taualumaga seia vagana ua maua mai lea maliega.

140 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

193. Ia lē faataatiaese se taui tau le va o tagata - E leai se taui tau le va o tagata mo so o se gaoioiga po o se mea ua lē faia, e ao ona faataatiaese ona o se mafuaaga e faapea, o le gaoioiga po o se mea ua lē faia, ua faia ai o se soligatulafono.

194. O le faalēmigao i Faamasinoga-(1) Afai o se tagata i so o se taualumaga faasolitulafono po o se taualumaga tau le va o tagata ua ia:

(a) faaoolima, tau faamatau, tau faafefe, po o ua ia taufaifai ma le loto i ai i se Faamasino, Faamasino o le Faamasinoga Faaitumalo, Faamasino Fesoasoani po o so o se Resitara, po o so o se tagata ofisa o le faamasinoga po o so o se faatonu, po o so o se tagata molimau, po o so o se leoleo a o faagasolo taualumaga po o auai ai i le faamasinoga, po o i le gasolo atu po o le toe foi mai, mai le faamasinoga; po o

(b) ua ia faauilavea po o le faalavelaveina o taualumaga o le Faamasinoga po o i se isi auala ua ia faia amioga e lē tusa ai i totonu o le faamasinoga; po o

(c) ua ia faia ma le loto i ai ma e aunoa ma se faatagaga faaletulafono lona lē usitaia o so o se poloaiga po o se faatonuga a le Faamasinoga i le faagasologa o le fofogaina o so o se taualumaga; po o

(d) ua ia fesoasoani ma le loto i ai, taupulepule, fautuaina, maua mai po o le faaosoosoina so o se isi lava tagata ina ia faia so o se tulaga o mea ua faamatalaina i le parakalafa (a) e oo atu i le (c),

e mafai e se leoleo po o se tagata ofisa o le faamasinoga i le i ai po o le aunoa ai ma le fesoasoani a so o se isi lava tagata, e ala i le poloaiga a le faamasinoga e tuuina atu i le tagata ma taofia i se nofoaga puipuia seia oo ina ua manava galuega a le faamasinoga.

(2) I so o sea mataupu i le faafuaiupu (1), e mafai e le Faamasinoga (e lē aofia ai, ae peitai o se Faamasinoga o lo nofoia le nofoa e se Faamasino Fesoasoani e aunoa ma le puleaga faa- faamasinoga lautele ua tuuina atu e tusa ai ma le fuaiupu 18 o le Tulafono o le Faamasinoga Faaitumalo 1969), pe afai ua ia faamaonia le nofosala o le tagata i le maea ai ona tuuina atu i le

1412016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

tagata se avanoa talafeagai e fofogaina ai lana tetee mo ia soligatulafono taitasi, ona faasalaina le tagata:

(a) ina ia totogi se sala tupe e lē silia le 100 iunite tau faasalaga; po o

(b) le nofosala i le falepuipui mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina,

ma ua faaletonu le totogiina o le sala tupe, e mafai ona faatonuina e faapea ia nofosala i le falepuipui lē ua tetee mo se vaitaimi e lē silia le 12 masina, seia vagana ai ua vave totogi le sala tupe.

(3) E leai se mea i totonu o lenei fuaiupu e aafia ai so o se malosiaga po o le pule faataga a se Faamasinoga e faasala ai se tagata mo uiga le migao i le Faamasinoga i so o se mataupu e le o faaaogāina i ai lenei fuaiupu.

195. Agasala mamafa, amioga e lē tusa ma tatau ai ma le faiga tau le faamasinoina-(1) E leai se eseesega i le va o soligatulafono na uluai taua o agasala mamafa ma amioga e lē tusa ma tatau ai, po o i le va o soligatulafono e faasalaina i luga o se pepa aloaia e molia ai po o tagi ua faauluina e le Loia Sili ma e ala i otootoga o moliaga na faamaonia faaletulafono; ma e tusa ma le tulaga e mafai ai ona talafeagai mo le faamoemoe o so o se tulafono faafoe o le tulafono lautele po o so o se tulafono o lo o faamamaluina i totonu o Samoa, o soligatulafono uma o le tuufaatasiga lea o soligatulafono po o solitulafono.

(2) O se faamasinoga i so o se tulafono i le faamasinoina o se soligatulafono e ala i le tuuaia po o e ala i taualumaga otooto, e ao ona faauigaina e avea o se faamasinoga i le faamasinoina o le soligatulafono e se Faamasinoga i faagasologa masani o lana puleaga faasolitulafono ma taualumaga.

196. Taualumaga faasaga i itu faamasinoga i soligatulafono, fesoasoani faalilolilo, ma tagata e taliaina-(1) O lenei fuaiupu e faaaogā i se tagata ua molia:

(a) i le avea ai ma se vaega auai i se soligatulafono (e le o le tagata o ia lea na ia faia moni le soligatulafono); po o

(b) e faatasi ai ma se tagata na fesoasoani faalilolilo i se solitulafono a ua iloa le mea moni; po o

142 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(c) faatasi ai ma le taliaina o meatotino ma lona iloa lelei na maua mai i se auala lē faamaoni.

(2) O se tagata o ia lea o lo o faasino i ai le faafuaiupu (1) e mafai ona faia faasaga i ai taualumaga ma faamaonia le nofosala mo se soligatulafono tusa lava po o le tagata solitulafono autu pe leai foi po o so o se isi lava vaega auai i le soligatulafono, po o le tagata lea na ala mai ai le meatotino ua maua lea sa faia faasaga i ai taualumaga po o ua faamaonia le nofosala.

(3) E mafai ona faia taualumaga faasaga i se tagata o ia lea ua faamaonia lona nofosala o lo o faasino i ai le faafuaiupu (1):

(a) e na o ia lava i lona avea ai o se tagata ofisa taua; po o (b) e soofaatasi ma le tagata solitulafono autu po o isi

tagata solitulafono, po o le tagata lea na maua mai ai le meatotino i se auala le faamaoni.

(4) Afai ua maua mai so o se meatotino i se auala le faamaoni, e mafai ona molia so o se aofaiga o tagata na taliaina lea meatotino i taimi eseese, po o so o se vaega po o ona vaega, i soligatulafono e tulaga ese mai isi soligatulafono ma e mafai ona faamasinoina faatasi.

197. Tuuina atu o pepa aloaia, ma isi mea faapena o lo o umia e le Matagaluega ma isi-(1) Afai o lo o umia se pepa aloaia, faamaumauga, faamatalaga po o mea ua manaomia ma le faamoemoe o so o se suesuega po o moliaga o se soligatulafono e se Matagaluega, se lala sooupu o le Malo po o se faalapotopotoga a le Malo, e ao i le Matagaluega, lala sooupu a le Malo po o le faalapotopotoga a le Malo, i luga o se talosaga tusitusia e faia e le Loia Sili, ona tuuina atu pepa aloaia, faamatalaga po o mea manaomia i le faafoe moliaga.

(2) E tatau ona tuuina atu se pepa aloaia, faamaumauga po o faamatalaga i lalo o le faafuaiupu (1) e tusa lava pe e agatapuia pe aloaia, po o e faasaina i lalo o se tulafono ona faailoaina atu.

198. Tulafono Faatonutonu-(1) E mafai e Le Ao o le Malo, i le faia i luga o le fautuaga a le Kapeneta, ona faia tulafono faatonutonu e aloaia ai aiaiga po o, mo faamoemoega o lenei Tulafono, ma aemaise lava tulafono faatonutonu nei:

1432016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(a) ia faatonuina ai pepa faatumu e ao ona faaaogāina e tusa ai o so o se taualumaga ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(b) ia faatonuina totogifuapauina o loia e totogi e itu faamasinoga o taualumaga ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(c) ia faatonuina totogifuapauina, alauni Malaga ma tupe alu e totogi atu i tagata faamatala upu ma i tagata o lo o tuuina atu faamatalaga molimau i taualumaga ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(d) ia faatonuina totogi o faamasinoga ma tau faaee atu e totogiina e itu faamasinoga i taualumaga ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(e) ia faatonuina le taualumaga mo le faaaogāina o faamatalaga molimau a tagata molimau i lalo o fuaiupu 43 e oo atu i le 45, e aofia ai aiaiga mo le manaomia ai o le auai o tagata molimau, o le taliina o fesili ma le tuuina atu o pepa aloaia;

(f) ia aiaia ai mo po o faatonuina ai so o isi mataupu e tusa ai o lea na fuafuaina po o le manaomia ai o tulafono faatonutonu i lalo o lenei Tulafono.

(2) So o se tusi faapoloaiga po o se tusi samania e manaomia i lalo o lenei Tulafono, e ao lava ona faia i le pepa faatumu faatonuina.

(3) E mafai ona teuteuina, suia pe soloia foi le Faamatalaga e tulafono faatonutonu ua faia i lalo o lenei fuaiupu.

199. Tulafono Faafoe o le Faamasinoga-(1) E mafai e Le Ao o le Malo, i le faia i luga o le fautuaga a le Palemia, ma, faatasi ai ma le maliega a le Komiti o Tulafono Faafoe ua faavaeina i lalo o le fuaiupu 40(2) o le Tulafono o Faamasinoga 1961, ona faia, teuteu, suia po o le soloia tulafono faafoe e faatonutonu faaletulafono ai le faiga ma taualumaga ma faatulagaga o taualumaga a le Faamasinoga Faaitumalo ma le Faamasinoga Sili ma le Faamasinoga o Talosaga i lalo o lenei Tulafono.

(2) E noatia ma fai fuafua Tulafono Faafoe i ma e lē tatau ona feteenai ma so o se aiaiga o lenei Tulafono po o so o se isi lava tulafono.

144 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

(3) O le malosiaga e faia ai tulafono faatonutonu i lalo o lenei fuaiupu e aofia ai le:

(a) faatonuina o pepa faatumu o faasilasilaga o talosaga tetee, mataupu ua faauluina ma so o se isi lava pepa faatumu e ao ona faaaogāina e tusa ai o talosaga tetee ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(b) faatulagaina le fua faasolo o totogifuapauina ma totogi o faamasinoga e tusa ai o taualumaga ia e faaaogā i ai lenei Tulafono;

(c) faatonuina o tiute tauave o Resitara e tusa ai o talosaga tetee, e aofia ai le saunia o le faamaumauga, faatulaga le taimi mo le fofogaina ma le logoina atu o le faaiuga; ma

(d) faatonu so o se isi lava mataupu o faiga po o taualumaga a le faamasinoga mo faamoemoega o lenei Tulafono.

(4) O le Vaega I, II ma le IV o Tulafono Faafoe o le Faamasinoga o Talosaga 1961, ma Faamatalaga o ia Tulafono Faafoe, e faaaogā i le Vaega VIIA o na Tulafono Faafoe e faapei ai o Tulafono Faafoe na faia i lalo o lenei Tulafono.

200. Soloia, teuteuga, soloaiga ma mea faasaoina-(1) Ua soloia le Tulafono o Taualumaga Faa-Solitulafono 1972 (“Tulafono ua soloia”).

(2) Mo le fuaiupu 5(3) o le Tulafono mo Tupulaga Talavou Solitulafono 2007, ia suia e faapea:

“(3) O se moliaga o se soligatulafono o lona faasalaga aupito maualuga o le nofosala i le falepuipui mo le olaga atoa, e tatau ona faataatia i luma ma tagofia e le Faamasinoga Sili.”.

(3) I le amata faamamaluina ai o lenei Tulafono: (a) o gaoioiga uma o lo o talia, mataupu ma taualumaga na

amata faamamaluina i lalo o le Tulafono ua soloia, e faaauau pea e faapei ai na amata faamamaluina i lalo o lenei Tulafono;

(b) o gaoioiga uma, mataupu ma taualumaga uma na amata faamamaluina i lalo o le Tulafono ua soloia ma o lo o talia po o o lo o faagasolo i le amata

1452016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

faamamaluina o lenei Tulafono, e mafai ona faaauau pea, faamaea ma faamalosia i lalo o lenei Tulafono;

(c) o malosiaga uma, puleaga faa-faamasinoga, tagata ofisa, tofiga, poloaiga, tusi faapoloaiga, tulafono faafoe, tulafono faatonutonu, faamaufaailoga, pepa faatumu, tusi, faamaumauga, pepa faaletulafono, ma gaoioiga eseese uma tau le pulega lea na afua mai i lalo o le tulafono ua soloia, ma o lo o i ai pea po o faamalosia i le amata faamamaluina o lenei Tulafono, e faaauau mo faamoemoega o lenei Tulafono, e faapei sa faia i lalo o lenei Tulafono;

(d) e mafai ona nofosala po o ua faamaonia le nofosala o lē ua tetee, i se soligatulafono na faatulai mai e le Tulafono ua soloia, pe afai o le gaoioiga ua faia po o ua lē faia e le tagata tetee -

(i) o le a faavaeina ai se soligatulafono i lalo o le Tulafono ua soloia ma lenei Tulafono; ma

(ii) faatulai mai i se aso e le o mafai ona faamautuina ma le mautinoa, peitai ua faamautuina le tulai mai i le tuanai ai o le amata faamamaluina o le Tulafono ua soloia ma a o lumanai ai lona soloia po o le tuanai ai o le amata faamamaluina o lenei Tulafono.

(4) E mafai ona faia o Tulafono Faatonutonu e tusa ai ma le fuaiupu 198 e tagofia ai o so o se isi lava mataupu tau soloaiga.

146 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

FAAMATALAGA (fuaiupu 2, 15, 18, 37 ma le 198)

PEPA FAATUMU

PEPA FAATUMU 1 - FAAMATALAGA

O au [igoa atoa], o [tuatusi, galuega], ua ou faailoa atu i luga o le tautoga e faapea ua ia te au se mafuaaga tatau ou te masalomia ai, ma ua ou masalomia, e faapea i ………………………………………………………………… …………………...i le aso ……………….………. [igoa atoa], o [tuatusi, galuega], [ia faaalia i inei le uiga moni o le solitulafono] [ia faaopoopo i inei le fuaiupu ma le tulafono faapogai e ono mafai ona faaaogāina] ……………………………. Saini a lē ua tagi Faatautoina i ou luma i …………………. i lenei aso ………………….. o ………………….2…. ………………. (Sui) Resitara

PEPA FAATUMU 2 - TUSI SAMANIA

I LĒ UA MOLIA I TOTONU O LE [FAAMASINOGA SILI O SAMOA/FAAMASINOGA FAAITUMALO] FAAMASINOGA A SAMOA E FAIA I ……. I LE VA O: …………………..………… (Lē ua Tagi) MA: …………………………………………………….. (Lē ua Tetee) ONA o se tagi ua faaulu mai e faasaga ia te oe e lē ua tagi ua taua lona suafa i luga e faapea o le aso ………….. o …………. 20 …………… i ……………… na faia ai…………..

1472016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

O lea ua samania ai nei oe ina ia e oo mai i luma o lenei Faamasinoga i le Potu Faamasinoga Nu. …….. i le aso ………. o ………… 20 …….., i le itula e …………. i le taeao, i le Fale Faamasino i ………….. o iina ia e tali mai ai i le moliaga ua faia faasaga ia te oe.

Faia i ………… i lenei aso ……….… o ………… 20 …….

……………………………….. Faamasino/Faamasino Fesoasoani/Resitara I Lē ua Tetee ua taua i luga

PEPA FAATUMU 3 - FAAALIGA O LE FEAGAIGA E TATALA AI ITUA I

LUGA O PUIPUIGA

Mo: ………………………………….. (“Lē ua Tetee”) Ma …………………………………….. (“tagata e noatia

ai e avea ma puipuigamalu”) Ia silafia e faapea afai e lē faia e Lē ua Tetee tuutuuga ua taua i lalo po o so o se tasi o i latou, e taua …………………………………………………………... O lona uiga la o oe, Lē ua Tetee o le a lē toe maua le tupe e …………………. (taitoatasi).

Faia i ……………. i lenei aso ……….... o …………….. 20 (saina a lē ua tetee) (saina a lē e noatia/o i latou e noatia ai e avea ma puipuigamalu)

…………………….. Resitara

148 Taualumaga Tau Solitulafono 2016, Nu. 6

PEPA FAATUMU 4 - POLOAIGA E TAPA AI LE FEAGAIGA

UA OU POLOAINA NEI e faapea e tusa ai ma le feagaiga (po o le feagaiga) ……………………………… (faamatala i inei le feagaiga) …………………… ia tapaina ai le aofaiga o le tupe e oo ae i le $.............. i le itu i Lē ua Tetee ma le aofaiga o le tupe e oo ae i le $........... i le itu i le tagata (taitoatasi) e noatia ai e avea ma puipuigamalu po o ………….. (se tagata e noatia e avea ma puipuigamalu). Faia i ……………. i lenei aso …………… o ………….. 20………… …………………… Faamasino

PEPA FAATUMU 5 - PEPA ALOAIA O MOLIAGA

I LE FAAMASINOGA SILI A SAMOA NA FAIA I: I LE VA O: (LĒ NA TAGI) ma ……………. O au ………………. o le [Loia Sili o Samoa/Faafoe Moliaga o le Ofisa o le Loia Sili] ua ou faatino ai [ma / po o ua molia ai lē ua tetee] i luga o le :

(a) numera o le tagi (pe afai o i ai) …………..; ma/po o (b) ua molia lē ua tetee i luga o moliaga faaopoopo (pe

afai e i ai); ma/po o [e faapea ua molia lē ua tetee e faapea i le aso ……………. o ……………. i …………… [igoa atoa], o [tuatusi, galuega], [ia faatulaga le uiga o le soligatulafono] [ia faaopoopo i inei le fuaiupu ma le tulafono e faaaogāina]

(c) o le numera (po o numera) e pei ona suia e le moliaga (po o moliaga); ma/po o

[e faapea ua molia lē ua tetee e faapea i …………………. ………… i le aso ………………. [igoa atoa], o [tuatusi, galuega], [ia faatulaga i inei le uiga moni o le soligatulafono] [ia faaopoopo i inei le fuaiupu ma le tulafono e faasino i ai].

__________

1492016, Nu. 6 Taualumaga Tau Solitulafono

(d) numera o le tagi e pei ona teuteuina nei e faapea: (o teuteuga i le tagi).

FAIA i lenei aso …………… o ………….. 20…………

(saini) (Loia Sili/Faafoe Moliaga o le Ofisa o le Loia Sili)

O le Tulafono o Taualumaga Tau Solitulafono 2016 o lo o faafoeina e le Matagaluega o Faamasinoga ma Pulega Tau Faamasinoga.

Lolomiina e le Failautusi o le Fono Aoao Faitulafono, i le pule a le Fono Aoao Faitulafono.


No data available.

WIPO Lex No. WS030