Republic of Macedonia
Criminal Code
Enacted: 23 July 1996 Came into effect: 1 November 1996
CRIMINAL CODE
GENERAL PART
1. GENERAL PROVISIONS
Legality in the determining of crimes and the prescribing of criminal sanctions
Article 1
Nobody can be sentenced to a punishment or some other penal sanction for an act, which before it was committed, was not determined by law to be a crime and for which no punishment was prescribed by law.
Fundaments and limits of criminal-legal coercion
Article 2
The protection of human freedoms and rights and of other basic values, and the implementation of criminal legal coercion, when this is within an extent that is necessary to prevent socially damaging activities, represent the fundament and limit for determining the crimes and the prescription of criminal sanctions.
Obligatory implementation of a more lenient criminal law
Article 3
(1) The law that was applicable at the time when a crime was committed shall be applied upon the person who has committed the crime. (2) If the law has changed once or several times after the crime was committed, that law shall be applied which is more lenient towards the offender.
2
Criminal sanction Article 4
Criminal sanctions are: punishments, conditional sentence and court reprimand, security measures and educational measures.
Limitations in the execution of criminal sanctions
Article 5
An offender can be deprived or limited in certain rights in the execution of a criminal sanction only to the extent which corresponds to the nature and contents of this sanction, and only in a manner that provides respect of the offender's personality and his human dignity.
Applicability of the General Part Article 6
The provisions from the General Part of this Code are applicable to all crimes determined by the laws of the Republic of Macedonia.
2. A CRIME AND CRIMINAL RESPONSIBILITY
2.1. General provisions on crime and criminal responsibility
Crime Article 7
A crime is an unlawful act which is determined by law to be a crime, and whose characteristics are determined by law.
An act of minor significance Article 8
An act is not a crime even though it contains characteristics of a crime, when it is an act of minor significance, because of the lack or insignificance of the damaging consequences and the low level of criminal responsibility of the offender.
3
Self-defense Article 9
(1) An act is not a crime if it was committed in self-defense. (2) Self-defense is that defense, which is necessary for the offender to avert a simultaneous unlawful attack upon himself or upon another. (3) The offender who has exceeded the limits of self-defense may be punished more leniently, and if the exceeding was done because of a strong irritation or fear caused by the attack, he may be acquitted from punishment.
Extreme necessity Article 10
(1) An act is not a crime, which was committed in extreme necessity. (2) Extreme necessity exists when the crime was committed in order for the offender to avert from himself or from another a simultaneous obvious danger, which could not be averted in some other way, and hereby the perpetrated evil is not larger than the evil that had threatened. (3) An offender who himself caused danger by negligence, or who has exceeded the limits of extreme necessity, may be punished more leniently, and if the exceeding was committed under especially alleviating circumstances - he can even be acquitted from punishment. (4) Extreme necessity does not exist if the offender was obliged to expose himself to danger.
Criminal responsibility Article 11
(1) An offender bears criminal responsibility if he is mentally competent and if he has committed the crime with intent or out of negligence. (2) The offender bears criminal responsibility for a crime committed out of negligence only when this is so determined by the law.
Mental competence Article 12
(1) The offender is mentally incompetent if at the time when he performed the crime he could not understand the significance of his act or if he could not control his actions because of a permanent or temporary mental illness, temporary mental disorder or retarded mental development (mental incompetence). (2) The perpetrator of a crime whose ability to understand the significance of his action and the ability to control his actions was
4
significantly decreased because of some situation from item 1, may be punished more leniently (significantly decreased mental competence). (3) The perpetrator of a crime bears responsibility if with the use of alcohol, drugs or in some other manner, he brings himself into a situation when he could not understand the significance of his act or control his actions, if before he brought himself into such a situation the act was present in his intent, or in relation to the crime he was negligent, and the law prescribes for such an act criminal responsibility also for negligence.
Intent Article 13
A crime was committed with intent when the offender was aware about his act and he wanted it to be committed; or when he was aware that because of his act or omission, there could be a damaging consequence, but he agreed for it to happen.
Negligence Article 14
A crime is committed out of negligence when the offender was aware that because of his act or omission, a damaging consequence could happen, but lightheartedly he thought he could prevent it or that it would not happen; or when he was not aware of a possible damaging consequence, even though according to the circumstances and according to his personal features he was obliged to be and he could be aware of this possibility.
Responsibility for a more severe consequence Article 15
When the result of a crime was a more severe consequence, for which the law prescribes a more serious punishment, this punishment may be pronounced if the offender acted out of negligence in relation to this consequence.
Real mistake Article 16
(1) The offender is not criminally responsible, when at the time the crime was committed, he had no knowledge of some of its characteristics, determined by law; or if he wrongly considered that there are circumstances according to which, if they had existed, this would have been permissible. (2) If the offender was under mistaken notion out of negligence, he is
5
criminally responsible for the crime committed out of negligence, if the law determines a criminal responsibility for such an act.
Mistake of law Article 17
(1) The perpetrator of a crime is not criminally responsible for an act if for justified reasons he did not know and he could not have known that this act is prohibited. (2) If the offender could have known that this act is prohibited, he may be punished more leniently.
2.2. Preparation and attempt of a crime
Preparation Article 18
(1) A person intentionally preparing a crime shall be punished only when this is explicitly so determined by law. (2) The preparation of a crime may be determined by law as a special crime, or it may be prescribed by law that the preparation of a certain crime is punishable. (3) When the law prescribes punishment for the preparation of a certain crime, the preparation may consist of procurement or adaptation of means for the perpetration of a crime; of removing hindrances for committing the crime; of making agreements, planning or organizing together with other perpetrators of a crime; as well as of other activities with which conditions are created for direct perpetration of the crime, and which do not represent an action of perpetration.
Attempt Article 19
(1) A person that intentionally starts the perpetration of a crime, but who does not complete it, shall be punished for an attempted crime for which according to the law a sentence could be pronounced of five years of imprisonment or a more severe punishment, and for the attempt of some other crime only when the law explicitly prescribes the punishment of an attempt. (2) The offender shall be punished for an attempt within the limits of the punishment prescribed for the crime, and he may be punished more leniently.
6
Unsuitable attempt Article 20
The offender who attempts to perpetrate a crime with unsuitable means or towards and unsuitable object may be acquitted from punishment.
Voluntary calling off Article 21
(1) An offender who was preparing or who attempted to commit a crime, but who voluntarily called off its perpetration may be acquitted from punishment. (2) In case of voluntary calling off, the offender shall be punished for those activities that represent some other independent crime.
2.3. Accessory in crime
Joint perpetration Article 22
If several persons, by participation in an act of perpetration or in some other way, commit jointly a crime, each one of them shall be punished with the punishment that is prescribed for that crime.
Instigation Article 23
(1) A person that instigates, with intent, another to committing a crime, shall be punished as if he had perpetrated the crime himself. (2) A person that instigates, with intent, another to commit a crime, for which a sentence of five years of imprisonment or a more severe sentence could be pronounced, and there is not even an attempt of this crime, shall be punished as for an attempted crime.
Accessory Article 24
(1) A person who with intent assists in the perpetration of a crime, shall be punished as if he had committed the crime himself, and he may be punished more leniently. (2) As accessory to perpetrating a crime shall be considered especially: giving advice or instructions how to commit the crime; making available to the offender means for committing the crime;
7
removal of hindrances for perpetrating the crime; as well as giving promise in advance for covering up the crime, the offender, the means with which the crime was perpetrated, the traces of the crimes or the objects obtained through the crime.
Limits of criminal responsibility and possibility of punishing the accomplices
Article 25
(1) The joint offender is criminally responsible within the limits of his intent or negligence, and the instigator and accessory - within the limits of their intent. (2) The joint offender, instigator or accessory that voluntarily prevented the perpetration of a crime may be acquitted from punishment. This is also applicable in the case of preparation of a crime, regardless whether it is determined by law as a special crime, or whether the law prescribes as punishable the preparation of a certain crime (article 8 item 2). (3) Personal relations, characteristics and circumstances because of which the law excludes criminal responsibility, or it permits acquittal from punishment, a more lenient or a more severe punishment, may be taken into consideration only for that offender, joint offender, instigator or accessory where such relations, characteristics and circumstances exist.
2.4. Special provisions on criminal responsibility for crimes
perpetrated through the public media
Criminal responsibility of the Chief Editor Article 26
(1) The Chief Editor, respectively the person substituting for him at the time when the information was published, is criminally responsible for crimes committed through a newspaper or some other periodical publication, through radio, television or through film news, if:
1) the author remained unknown until the conclusion of the main hearing before the court of first instance; 2) the information was published without consent from the author; 3) at the time of publication of the information actual or legal hindrances existed for the persecution of the author, which continue to last.
(2) The Chief Editor, respectively the person substituting for him, is not criminally responsible if for justified reasons he did not know about
8
one of the circumstances listed in points 1, 2 and 3 of item 1.
Criminal responsibility of the publisher, printer and producer
Article 27
(1) When the circumstances from article 26 exist, criminal responsibility is born by:
1) the publisher - for a crime committed through a non- periodically printed publication, and if there is no publisher or if actual or legal hindrances exist for his persecution - by the printer who knew about it; 2) the producer - for a crime committed through a record, a tape, a film for private or public presentation, slides, phonograms, video and audio means or similar communication means intended for a wider circle of people.
(2) If the publisher, printer or producer is a legal entity or a state agency, criminal responsibility is born by the person responsible for the publication, printing or production.
Application of the general provisions on criminal responsibility
Article 28
The provisions on criminal responsibility for the persons listed in articles 26 and 27 shall apply only if these persons are not criminally responsible according to the general provisions for criminal responsibility in this Code.
2.5. Manner, time and place of perpetration of a crime
Manner of perpetration of a crime Article 29
(1) A crime can be perpetrated by act or omission. (2) A crime can be perpetrated by omission only when the offender omitted the act that he was legally bound to commit, and the omission has equal significance as causing the consequence of the crime by act.
Time of perpetration of a crime Article 30
The crime was perpetrated at the time when the offender acted, or was obliged to act, regardless when the consequence appeared.
9
Place of perpetration of a crime Article 31
(1) The crime was perpetrated both at the place where the offender acted or was obliged to act, as well as at the place where the consequence appeared. (2) The preparation and the attempt of a crime are considered to be perpetrated both at the place where the offender acted, as well as at the place where according to his intent the consequence should have or could have appeared.
3. PUNISHMENTS
3.1. The aim of punishment, the types of punishments and conditions
for pronouncing them
The aim of punishment Article 32
Besides the realization of justice, the aim of punishment is: (1) to prevent the offender from committing crimes and his correction; (2) educational influence upon others, as not to perform crimes.
Types of punishments Article 33
(1) For crimes, the criminally responsible offenders may be sentenced to a punishment of imprisonment or a fine. (2) A punishment of imprisonment may be pronounced only as a main punishment. (3) A fine can be pronounced as a main punishment and also as a secondary punishment. (4) If both punishments are prescribed for a single crime, only one of them can be pronounced as the main punishment.
Legality in the pronouncing of a punishment Article 34
(1) The offender is sentenced to the punishment prescribed for the perpetrated crime, and a more lenient punishment may only be
10
pronounced under the conditions foreseen by this Code. (2) For crimes perpetrated from self-interest, a fine may be pronounced as secondary punishment even if it is not prescribed by law, or when it is prescribed by law that the offender shall be sentenced with imprisonment or with a fine, and the court pronounces a punishment of imprisonment as the main punishment.
Imprisonment Article 35
(1) Imprisonment may not be shorter than thirty days, or longer than 15 years. (2) If a punishment of 15 years of imprisonment is prescribed for a premeditated crime, a punishment of life imprisonment may be prescribed for severe forms of this crime. (3) The punishment of life imprisonment may not be prescribed as the only main punishment. (4) The punishment of life imprisonment may not be pronounced for an offender who at the time the crime was committed has not attained the age of 21 years. (5) Imprisonment is pronounced with full years and months, and up to six months, also with full days. (6) When a punishment of imprisonment is prescribed for crimes without appointing a minimal measure, and when the maximum measure is not longer than three years, it is compulsory to also pronounce a fine besides the punishment of imprisonment. (7) Imprisonment is served in prison, semi-open or open institutions for serving a sentence.
Parole Article 36
(1) The condemned may be released from serving a punishment of imprisonment under the condition that until the expiration of the period for which the punishment was pronounced he does not perpetrate a new crime; if he has corrected himself so that it can be expected with justification that he would behave well in freedom, and especially that he would not commit crimes. The evaluation whether the condemned shall be set free on parole shall take into consideration his conduct during the serving of his sentence, his performance in the work duties considering his work capability, and other circumstances which show that the aim of the punishment has been achieved. (2) The condemned that has served one half of a punishment of imprisonment may be released on parole. (3) As an exception, a condemned who has served one third of a punishment of imprisonment may also be released on parole, under the
11
conditions from item 1, and if special circumstances concerning the personality of the condemned evidently show that the aim of the punishment has been attained. (4) The condemned sentenced to life imprisonment may not be released on parole before he serves at least 15 years of the punishment of imprisonment. (5) A juvenile may be released on parole from serving a punishment of juvenile imprisonment if he has served one third of the punishment, but not before he stays one year in a penal-corrective institution, and if grounds exist to expect that according to the results achieved in correction and reeducation, he would behave well in freedom, continue his education and work, and would not commit crimes in the future. During the parole, the court may determine a measure of intensified supervision.
Revoking parole Article 37
(1) The court shall revoke the parole if during the time the condemned is under parole he commits one or more crimes for which a sentence has been pronounced of imprisonment or of juvenile imprisonment longer than two years. (2) The court may revoke the parole if the person on parole commits one or more crimes for which a sentence of imprisonment or juvenile imprisonment of up to two years has been pronounced. In the evaluation whether it shall revoke the parole, the court shall especially take into consideration the similarity of the perpetrated crimes, their significance, the motives why they were perpetrated, and other circumstances that show the justification for revoking the parole. (3) When the court revokes the parole, it shall pronounce a punishment with applying the provisions from articles 44 and 46 item 2, taking the previously pronounced punishment as already confirmed. The part of the punishment that the condemned has already served according to the previous sentence is calculated into the new punishment, and the time passed on parole is not considered. (4) The provisions from items 1 to 3 shall be applied also when the person under parole is tried for a crime that he perpetrated before being put on parole. (5) If the person on parole is sentenced to a punishment of imprisonment or to a juvenile imprisonment of up to two years, and the court does not revoke the parole, the parole is extended for the time which the condemned has passed in serving the punishment of imprisonment, respectively of juvenile imprisonment.
12
Fine Article 38
(1) A fine may not be smaller than five thousand denars. The fine may not be larger than 250 thousand denars, and for crimes perpetrated from self-interest - larger than one million denars. (2) The sentence determines the deadline for payment of the fine, which cannot be shorter than 15 days, nor longer than three months, but in justified cases, the court may permit the condemned to pay out the fine in installments, also, whereby the deadline for repayment may not be longer than two years. (3) If the condemned does not pay the fine within the determined deadline, the court shall execute it so that for each started one- thousand denars of the fine it shall determine one day of imprisonment, whereby the imprisonment may not be longer than six months. (4) If the condemned repays only a part of the fine, the remainder shall be transformed proportionally into imprisonment, and if the condemned pays the remainder of the fine, the serving of imprisonment shall be terminated. (5) After the death of the condemned, the fine shall not be executed.
3.2. To mete out punishment
General rules to mete out punishment Article 39
(1) The court shall mete out a punishment to the offender within the limits prescribed by law for that crime, having in mind the criminal responsibility of the offender, the weight of the crime and the aims of the punishment. (2) Hereby, the court shall have in mind all the circumstances that have influence upon decreasing or increasing the punishment (extenuating or aggravating circumstances), and especially: the level of criminal responsibility, the motives for the perpetrated crime, the extent of endangerment or damage to the protected goods, the circumstances under which the crime was committed, the contribution of the victim in the perpetration of the crime, the previous life of the offender, his personal circumstances and his behavior after the perpetrated crime, as well as other circumstances that concern the personality of the offender. (3) When the court metes out the punishment to the offender for the committed crime, perpetrated in repetition, it shall especially have in mind whether the previous crime is of the same kind as the new crime, whether the crimes were committed with the same motives and how much time passed since the previous sentence, respectively since the
13
punishment was served or was forgiven. (4) When it metes out a fine, the court shall have in mind also the state of wealth of the offender, herewith considering his other incomes, his property and his family obligations.
Mitigation of the punishment Article 40
The court may mete out a punishment for the offender under the limit prescribed by law or apply a more lenient form of punishment when:
1) the law foresees that the offender may be punished more leniently; 2) it concludes that especially extenuating circumstances exist which point out that the aim of the punishment shall be achieved also through a more lenient punishment.
Limits of mitigation of the punishment Article 41
(1) When circumstances exist for the mitigation of the punishment from article 40, the court shall mitigate the punishment within these limits:
1. if the smallest prescribed measure of punishment for the crime is imprisonment with a duration of ten years or longer, the punishment may be mitigated to five years of imprisonment; 2. if the smallest prescribed measure of punishment for the crime is imprisonment with a duration of five years or longer, the punishment may be mitigated to three years of imprisonment; 3. if the smallest prescribed measure of punishment for the crime is imprisonment with a duration of three years, the punishment may be mitigated to one year of imprisonment; 4. if the smallest prescribed measure of punishment for the crime is imprisonment with a duration of one year, the punishment may be mitigated to three months of imprisonment; 5. if the smallest prescribed measure of punishment for the crime is imprisonment of under one year, the punishment may be mitigated to 30 days of imprisonment; 6. if the prescribed punishment for the crime is imprisonment of up to three years, with a designated smallest measure, a fine may be pronounced instead of the punishment of imprisonment; 7. if a fine is prescribed for the crime, with a designated smallest measure, the punishment may be mitigated to five thousand denars.
(2) In deciding to what extent to mitigate the punishment according to
14
the rules from item 1, the court shall especially have in mind the smallest and the largest measure of punishment prescribed for the crime.
Acquittal from punishment Article 42
(1) The court may acquit from punishment the offender only when the law foresees this explicitly. (2) When the court is authorized to acquit the offender from punishment, it may mitigate his punishment without the limitations that are prescribed for the mitigation of a punishment.
Special base for acquittal from punishment Article 43
The court may acquit from punishment an offender who committed a crime from negligence, when the consequences of the crime strike the offender so hard that the pronouncing of the punishment in this case would not fit the aim of the punishment.
Concurrence of crimes Article 44
(1) If the offender committed several crimes with one action or with several actions, for which he is tried simultaneously, the court shall previously determine the punishments for each one of these crimes, and then shall pronounce a single punishment for all of these crimes. (2) The single punishment shall be pronounced by the court according to the following rules:
1) if it determines a punishment of life imprisonment for some crime in concurrence, it shall pronounce only this punishment; 2) if it has determined a punishment of imprisonment for crimes in concurrence, the single punishment must be larger than each individual punishment but it may not reach the sum of the determined punishments, nor may it exceed 15 years of imprisonment; 3) if punishments of up to three years of imprisonment are prescribed for all the crimes in concurrence, the single punishment may not be larger than eight years of imprisonment; 4) if it has determined only fines for crimes in concurrence, it shall increase the largest determined fine, but this may not exceed the sum of the determined fines, nor 250 thousand denars, respectively one-million denars when one or more crimes were perpetrated in self-interest; 5) if it has determined punishments of imprisonment for some
15
crimes in concurrence and fines for other crimes, it shall pronounce one punishment of imprisonment and one fine, according to the provisions in points 2, 3 and 4 from this item; 6) a secondary punishment shall be pronounced by the court if it has been determined even for a single crime in concurrence, and if it has determined several fines, it shall pronounce a single fine according to the provisions in point 4 of this item; 7) if the court has determined punishments of imprisonment and of juvenile imprisonment for crimes in concurrence, it shall pronounce imprisonment as the single punishment, with applying the rules from points 1, 2 and 3 of this item.
Crime in continuation Article 45
(1) The offender who performs with intent two or more crimes, connected in time, which represent a multiple realization of the same crime, using the same permanent relation, same occasions or other similar circumstances, shall be sentenced by the court to a single punishment within the limits of the punishment prescribed for that crime. (2) The offender who under the conditions from item 1 performs two or more crimes, connected in time, which represents the realization of generic crimes, shall be sentenced by the court to a punishment within the limits of the punishment prescribed for the most severe crime.
To mete out a sentence for a sentenced person Article 46
(1) If the sentenced person is tried for a crime perpetrated before he started serving the punishment from a previous sentence, or for a crime committed during the serving of imprisonment or juvenile imprisonment, the court shall pronounce a single punishment for all the crimes, by applying the provisions from article 44, taking the earlier pronounced punishment as already confirmed. The punishment or a part of the punishment that the condemned has already served shall be calculated in the pronounced sentence of imprisonment. (2) For a crime perpetrated during the serving of a punishment of imprisonment or of juvenile imprisonment, the court shall sentence the offender to a punishment, regardless of the earlier pronounced punishment, if by using the provisions from article 44 the aim of the punishment would not be achieved, considering the duration of the part of the earlier pronounced measure that has not yet been served. (3) The offender who commits a crime during the serving of the punishment of imprisonment or of juvenile imprisonment, for which the law prescribes a fine or imprisonment of up to one year, shall receive a
16
disciplinary punishment.
Reckoning of pre-trial confinement and earlier punishment
Article 47
(1) The time passed in pre-trial confinement, as well as every arrest in connection with a crime, is reckoned in the pronounced punishment of imprisonment, of juvenile imprisonment or of a fine. (2) Imprisonment or a fine which the condemned has already served, respectively paid, for a petty offense or an economic offense, is reckoned in the punishment pronounced for the crime whose characteristics include the characteristics of the petty offense or of the economic offense. (3) For each reckoning, a day of pre-trial confinement, a day of arrest, a day of juvenile imprisonment, a day of imprisonment and a one thousand denars fine are all counted equal.
4. CONDITIONAL SENTENCE AND COURT REPRIMAND
4.1. Conditional sentence
Aim of the conditional sentence and of the court reprimand
Article 48
The aim of the conditional sentence and of the court reprimand is not to use a punishment for lighter crimes against the criminally responsible person when this is not necessary because of criminal-legal protection, and when it may be expected that the warning with a threat of punishment (conditional sentence) or the warning itself (court reprimand) shall have sufficient influence upon the offender not to commit any more crimes.
Conditional sentence Article 49
(1) With the conditional sentence, the court determines the punishment for the offender and at the same time it determines that this punishment shall not be executed if the offender does not commit a new crime during a period which the court determines, which cannot be less than one or longer than five years (control period). (2) The court may determine in the conditional sentence that the
17
punishment shall be executed also if the condemned does not repay the property gain gained by the perpetration of the crime, if he does not compensate the damages which he caused by the crime, or if he does not fulfill the other obligations foreseen by the criminal-legal provisions. The time frame for fulfilling these obligations is determined by the court within the framework of the determined control period. (3) The security measures, pronounced with the conditional sentence, are executed.
Conditions for pronouncing a conditional sentence
Article 50
(1) A conditional sentence may be pronounced when a punishment for the offender was determined of imprisonment of two years or a fine. (2) A conditional sentence may be pronounced also when a punishment has been determined of imprisonment with a duration of up to two years or a fine, by applying the provisions for mitigation of punishment (articles 40, 41 and 42 item 2). (3) In the decision making process whether a conditional sentence shall be pronounced, and considering the aim of the conditional sentence, the court shall especially take into consideration the offender's personality, his previous life, his behavior after the perpetrated crime, the extent of criminal responsibility, and other circumstances under which the crime was committed. (4) If a punishment of both imprisonment and a fine were determined for the offender, a conditional sentence may be pronounced for both punishments, or just for the punishment of imprisonment.
Revoking a conditional sentence because of a new crime
Article 51
(1) The court shall revoke the conditional sentence if during the control period, the condemned commits one or more crimes for which a punishment of imprisonment of two years or longer has been pronounced. (2) If during the control period the condemned commits one or more crimes for which a punishment is pronounced of imprisonment for less than two years or a fine, after it evaluates all the circumstances concerning the committed crimes and the offender, and especially the relationship of the perpetrated crimes, their significance and the motives why they were committed, the court shall decide whether it shall revoke the conditional sentence. Hereby, the court is bound by a ban on pronouncing a conditional sentence if the offender is to be sentenced to a punishment of more than two years of imprisonment for
18
the crimes determined in the conditional sentence and for the new crimes (article 50, item 1). (3) If it revokes the conditional sentence, and by applying the provisions from article 44, the court shall pronounce a single punishment, both for the previously committed crime and for the new crime, taking the punishment from the revoked conditional sentence as confirmed. (4) If it does not revoke the conditional sentence, the court may pronounce a conditional sentence or punishment for the new committed crime. If the court finds that it should pronounce a conditional sentence for the new crime, also, by applying the provisions from article 44 it shall determine a single punishment, both for the previously committed crime and for the new crime, and it shall determine a new control period which cannot be shorter than one and not longer than five years, counting from the day the new sentence comes into effect. For the offender who is sentenced to imprisonment for a new crime, the time served for this punishment shall be reckoned within the control period determined with the conditional sentence for the previous crime.
Revoking a conditional sentence because of a crime committed earlier
Article 52
(1) The court shall revoke the conditional sentence if it determines, after it is pronounced, that the condemned has committed a crime prior to being sentenced conditionally, and if it evaluates that there would be no reason for pronouncing a conditional sentence if it had been known about that crime. In that case, the provision from article 51, item 3, shall be applied. (2) If the court does not revoke the conditional sentence, it shall apply the provision from article 51, item 4.
Revoking a conditional sentence because of non-realization of certain obligations
Article 53
If the conditional sentence determines that the condemned should realize some obligation from article 49, item 2, and he does not fulfill this obligation within the time frame determined in the sentence, the court may, within the framework of the control period, extend the time frame for fulfillment of the obligation, or it may revoke the conditional sentence and pronounce the punishment that was determined by the conditional sentence. If the court determines that the condemned, for justified reasons, cannot fulfill the set obligation, the court shall exempt him from fulfillment of that obligation, or it shall substitute it with some other appropriate obligation, foreseen by law.
19
Time frames for revoking a conditional sentence
Article 54
(1) The conditional sentence may be revoked during the control period. If the condemned at that time commits a crime, which calls for revoking of the conditional sentence, and this was determined by the sentence only after the control period, the conditional sentence may be revoked at the latest within one year from the day the control period expired. (2) If the condemned does not fulfill some obligation from article 49, item 2, within the determined time frame, the court may decide, at the latest within one year from the day the control period expired, that the punishment determined in the conditional sentence should be executed.
4.2. Conditional sentence with protective supervision
Conditions for determining protective supervision
Article 55
(1) The court shall determine protective supervision when it finds that the conditional sentence shall not have sufficient influence upon the offender not to commit new crimes, again, and the circumstances connected with the offender's personality or his living environment justifies the expectation that the aim of the conditional sentence shall be achieved if measures of help, care, supervision or protection are determined. (2) The court determines the duration of the protective supervision to a certain time during the control period.
Obligations in protective supervision Article 56
(1) When the court pronounces protective supervision, it may determine one or more of the following obligations for the condemned:
1) training, specialization and learning a new trade, so that the condemned may retain the job he already has, or to create preconditions for employment; 2) acceptance of an employment which corresponds to the capabilities and affinity of the condemned; 3) execution of the obligations for maintaining a family, raising children and other family obligations;
20
4) enabling insight and counseling in connection with the distribution and spending of salary income and other revenues which he earns; 5) not visiting certain types of premises or other places where alcoholic drinks are served and where gambling exists; 6) prohibition of using alcoholic drinks, narcotics or other similar psychotropic substances; 7) using the free time according to the opinion of the social agency; 8) avoiding and not being together with persons that have a negative influence upon the condemned; and 9) submitting to medical treatment or social rehabilitation in appropriate specialized institutions;
(2) When it selects the type of obligation, the court shall take into consideration first of all the offender's personality, his health situation and psychological characteristics, the age, the financial and family conditions, the circumstances under which he committed the crime, the offender's conduct after the crime was committed, the motives for committing the crime, and other circumstances regarding the offender's personality, which are of significance for the selection of the type of obligation, taking care not to damage the human dignity, nor to cause unnecessary difficulties in his re-education. (3) During the time of conditional postponing of the execution of the determined punishment, the court may substitute the determined obligation with some other one, or it may revoke it, upon the suggestion from the social agency or from the condemned person.
Agency for conducting the protective supervision
Article 57
(1) Help and care, supervision and protection in the execution of the obligation by the offender are performed by the social agency. (2) The social agency is obliged:
1) to stimulate and to help the condemned, with practical advice, to fulfill the obligation determined by the court, to understand the meaning of the conditional sentence with the protective supervision, in order to achieve its aims; and 2) from time to time to inform the court about the state of fulfilling the determined obligation.
21
Consequences from non-fulfillment of the determined obligation
Article 58
(1) If the conditionally condemned person does not fulfill the determined obligations, the court may reprimand him to fulfill the determined obligation or it may substitute it with some other one. (2) If the condemned continues not to fulfill the determined obligation, the court may extend the duration of the protective supervision, or revoke the conditional sentence, within the time of the control period. (3) If more than six months pass after the decision, with which the protective supervision was determined, comes into effect and the supervision has not yet started, the court shall decide again about the need for executing it.
4.3. Court reprimand
Conditions for pronouncing a court reprimand
Article 59
(1) A court reprimand may be pronounced for crimes for which a punishment is prescribed of imprisonment of up to one year or a fine, and which were committed under such alleviating circumstances which make it especially light. (2) For certain crimes and under conditions foreseen by law, a court reprimand may be pronounced also when an imprisonment of up to three years is prescribed. (3) The court may pronounce a court reprimand for several crimes, committed in concurrence, if the conditions from items 1 and 2 exist for every one of these crimes. (4) When deciding whether to pronounce a court reprimand, and considering the aim of the court reprimand, the court shall especially take into consideration the offender's personality, his previous life, his behavior after the perpetrated crime, the extent of criminal responsibility and other circumstances under which the crime was committed.
22
5. SECURITY MEASURES
Aim of the security measures Article 60
The aim of the security measures is to remove situations or conditions that can influence the offender to commit crimes in the future.
Types of security measures Article 61
Offenders may be sentenced to the following security measures:
1) compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution; 2) compulsory psychiatric treatment in freedom; 3) compulsory treatment of alcoholics and drug addicts; 4) prohibition on performing a profession, an activity or a function; 5) prohibition on driving a motor vehicle; 6) confiscation of objects; and 7) expulsion of a foreigner from the country.
Pronouncing a security measure Article 62
(1) The court may pronounce one or more security measures for the offender, when conditions foreseen by this Code exist for them to be pronounced. (2) Compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution, and compulsory psychiatric treatment in freedom, are pronounced for a mentally incompetent perpetrator of a crime, independently. Together with these measures, it is possible to pronounce also a prohibition on performing a profession, activity or function, a prohibition on driving a motor vehicle and confiscation of objects. (3) The prohibition to drive a motor vehicle and the confiscation of objects may be pronounced if the offender receives a punishment, a conditional sentence, a court reprimand or an acquittal from punishment. (4) Compulsory treatment of alcoholics and drug addicts, a prohibition on performing a profession, activity or function, and expulsion of a foreigner from the country may be pronounced if the offender receives a punishment or a conditional sentence.
23
Compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution
Article 63
(1) The court shall pronounce a compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution to the offender who committed a crime in state of insanity or of significantly decreased mental competence, if it determines that because of this state, he may again commit a crime and that for the removal of this danger, it is necessary to treat him and put him under custody in such an institution. (2) The court shall stop the measure from item 1 when it determines that the need for treatment and custody of the offender in a health institution has ceased. (3) For the offender who has committed a crime in a state of significantly decreased mental competence and who is sentenced to imprisonment, the time passed in a health institution is reckoned in the time of duration of the pronounced punishment. If this time is shorter than the duration of the pronounced sentence, the court may determine to send the condemned to serve out the remainder of the punishment, or to let him go on parole, regardless of the conditions prescribed in article 36. In deciding on parole, the court shall especially take into consideration the success of the treatment of the condemned, his health situation, the time passed in the health institution, and the remainder of the punishment which the condemned has not served. (4) The court shall review the need for treatment and custody of the offender in a health institution every year.
Compulsory psychiatric treatment in freedom
Article 64
(1) The court shall sentence the offender who has committed a crime in the state of insanity to compulsory psychiatric treatment in freedom, if it determines that because of this sate, he could commit a crime again, while his treatment in freedom is sufficient for removing this danger. (2) The measure from item 1 may be pronounced against an insane offender, for whom a compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution was determined, when based on the results of the treatment, the court finds that it is not necessary any more for him to be under custody and to be treated in a health institution, but only in freedom. (3) Under the conditions from item 1, the court may pronounce a compulsory psychiatric treatment in freedom also against an offender whose mental competence is significantly decreased and who was put
24
on parole based on article 63, item 3. (4) A compulsory psychiatric treatment in freedom may not last longer than two years. (5) If in the cases from items 1, 2 and 3 the offender does not submit himself to treatment in freedom, or if he self-willingly abandons it, or if the conditions for pronouncing the measure from article 63 have been attained, the court may substitute it with this measure.
Compulsory treatment of alcoholics and drug addicts
Article 65
(1) The court may pronounce compulsory treatment for an offender because of addiction to continuous use of alcoholic drinks, narcotics and other psychotropic substances, where the danger exists that he shall continue to commit crimes because of this addiction. (2) The measure from item 1 is executed in an institution for the execution of a punishment or in a health or other specialized institution. The time spent in such an institution is reckoned within the punishment. (3) When pronouncing a conditional sentence, the court may impose upon the offender treatment in freedom, if the offender agrees to submit himself to such treatment. If the offender does not submit himself to treatment in freedom without justified reason, or if he abandons the treatment self-willingly, the court may determine to revoke the conditional sentence or to impose the execution of the measure of compulsory treatment of alcoholics or drug addicts in a health institution or in some other specialized institution. (4) If this measure is pronounced with the conditional sentence, it may last a maximum of two years.
Prohibition on performing a profession, an activity or a function
Article 66
(1) The court may prohibit the perpetrator of a crime to perform a certain profession or independent activity, functions or matters in connection with disposing over, the use, management and handling of property or with custody over this property, if he has misused his position, his performing a profession or function in order to commit a crime, and if it can justly be expected that he would misuse the performing of such activity for committing crimes. (2) The court determines the duration of the measure from item 1, which cannot be shorter than one year nor longer than ten years, reckoning from the day the sentence comes into effect, whereby the time passed in a prison, respectively in a health institution for custody and treatment, is not reckoned in the time of duration of this measure.
25
(3) When pronouncing a conditional sentence, the court may determine that this shall be revoked if the offender violates the prohibition on performing a profession, activity or function.
Prohibition on driving a motor vehicle
Article 67
(1) The perpetrator of a crime with which public traffic is endangered may be sentenced by the court to a prohibition of driving a motor vehicle of a certain type or category. (2) The measure from item 1 may be pronounced if the court finds that the circumstances under which the crime was committed or the previous violation of the traffic regulations by the offender show that it is dangerous for him to drive a motor vehicle of a certain kind or category. When deciding whether to pronounce this measure, the court shall take into consideration also the fact whether the offender by profession is a driver of a motor vehicle. (3) The court shall pronounce the measure from item 1 if the crime was committed in state of heavy intoxication. (4) The court determines the duration of the measure from item 1, which may not be shorter than three months, nor longer than five years, reckoning from the day the sentence comes into effect, whereby the time passed in prison, respectively in a health institution for custody and treatment, shall not be reckoned in the time of duration of this measure. (5) If the measure from item 1 is pronounced against a person who has a foreign driver's license for driving a motor vehicle, this comprises a prohibition on using it on the territory of the Republic of Macedonia for a period of three months to five years. (6) When pronouncing a conditional sentence, the court may determine that it shall revoke it if the offender violates the prohibition on driving a motor vehicle.
Confiscation of objects Article 68
(1) Objects which were used or were intended for the committing of a crime, or which originated from the perpetration of the crime, may be confiscated, if they are owned by the offender. (2) The objects for which the danger exists that they could be used again for committing a crime or for which public interests of general safety or reasons of morality require this, shall be confiscated, regardless whether they are owned by the offender or by some third person. (3) The application of this measure does not touch upon the right of
26
third persons to compensation of damage by the offender of the crime.
Expulsion of a foreigner from the country
Article 69
(1) The court may sentence a foreigner to expulsion from the country for a duration of one to ten years or forever. (2) In the evaluation whether to pronounce the measure from item 1, the court shall take into consideration the motives for committing the crime, the manner in which the crime was committed, and the other circumstances which point out to the undesirability of further stay of the foreigner in the country. (3) The duration of the expulsion is reckoned from the day the sentence comes into effect, whereby the time passed in prison is not reckoned in the duration of this measure.
6. EDUCATIONAL MEASURES AND PUNISHMENT OF
JUVENILES
6.1. General rules for educational measures and for the
punishment of juveniles
Application of the special legal provisions to juveniles
Article 70
(1) The provisions from this chapter and other provisions from this Code which are not contrary to these provisions are applicable to juvenile offenders. (2) The special provisions that are applicable to juvenile perpetrators of crimes shall apply, under the conditions foreseen in the provisions from this chapter, also to adult persons when they are tried for crimes they had committed as juveniles, and as an exception, also to persons who had committed a crime as younger adults.
27
Exclusion of criminal sanctions against children
Article 71
Criminal sanctions may not be applied against a juvenile who at the time of perpetration of the crime has not reached fourteen years (child).
Criminal sanctions against juveniles
Article 72
(1) A juvenile who at the time of perpetration of the crime has reached fourteen years, but has not reached sixteen years (younger juvenile), may be sentenced only to educational measures. (2) A juvenile who at the time of perpetration of the crime has reached sixteen years, but has not reached eighteen years (older juvenile), may be sentenced to educational measures, under the conditions foreseen by this Code, and as an exception, he may be sentenced to juvenile imprisonment. (3) Security measures may be pronounced to juveniles under the conditions foreseen by this Code. (4) A juvenile may not be sentenced to a court reprimand, nor a conditional sentence.
Aim of educational measures and of juvenile imprisonment
Article 73
(1) The aim of the educational measures and of the juvenile imprisonment is to provide for the education, correction and proper development of the juvenile perpetrators of a crime, by giving protection and help to them, by performing supervision over them, by their professional training and by developing their personal responsibility. (2) The aim of juvenile imprisonment is to perform an intensified influence upon juvenile offenders so that they would not commit crimes in the future, as well as upon other juveniles not to commit crimes.
28
6.2. Educational measures
Types of educational measures Article 74
(1) Juvenile offenders may be sentenced to the following educational measures:
- Disciplinary measures: rebuke or sending them to a disciplinary center for juveniles; - Measures of intensified supervision: by the parents, by the adoptive parent or guardian, in some other family, or by a social agency; - Institutional measures: sending them to an educational institution and to a house of education and correction.
(2) Disciplinary measures are pronounced against a juvenile when there is no need for more lasting educational measures, and especially if he has committed a crime of negligence or of frivolity. (3) Measures of intensified supervision are pronounced against a juvenile when there is a need for longer lasting measures of education, correction, or treatment by means of an appropriate supervision, but when it is not necessary to separate him completely from his past environment. (4) Institutional measures are pronounced against a juvenile when there is a need of longer lasting measures of education, correction or treatment, and his complete separation from his past environment. These measures may not last longer than five years.
Selection of the educational measure Article 75
In the selection of the educational measure, the court shall take into consideration the age of the juvenile, the extent of his mental development, his psychological characteristics, affinities, motives for perpetrating the crime, his past education, the environment and the circumstances under which he has lived, the severity of the crime, whether he has ever before been sentenced to an educational measure or to a punishment of juvenile imprisonment, and all the other circumstances that have influence upon the determination of the type of measure in order to achieve its aim, prescribed by law.
29
Rebuke Article 76
(1) A rebuke is pronounced if just a rebuke of the juvenile for the perpetrated crime is sufficient. (2) When pronouncing the rebuke to the juvenile, it shall be pointed out to him how damaging his action was, and he shall be warned that in the case of a repeated perpetration of a crime, some other criminal sanction may be pronounced against him.
Sending to a disciplinary center for juveniles
Article 77
(1) The court shall pronounce the measure of sending to a disciplinary center for juveniles, when it is necessary to exert an influence upon the personality and conduct of the juvenile by appropriate short lasting measures. (2) The court may send the juvenile who is sentenced to this measure to a disciplinary center:
1) for a determined number of hours on holidays, and then up to four holidays, one after the other. 2) to a number of hours during the day, but a maximum of one month; and 3) for a continuous stay for a determined number of days, but not more than twenty days.
(3) In pronouncing this measure, the court shall take care that by executing it, the juvenile shall not be absent from the regular schooling or from work. (4) At the disciplinary center, the juvenile shall perform work that corresponds to his physical strength. (5) When sending to a disciplinary center is pronounced, the court may determine that the juvenile is placed under intensified supervision of the social agency, after the execution of this measure.
Measures of intensified supervision by the parents, by the adoptive
parent or the guardian Article 78
(1) The court shall pronounce the measure of intensified supervision by the parents, the adoptive parent or the guardian, if the parents, the adoptive parent or the guardian omitted but are able to perform such supervision over the juvenile. (2) When the court pronounces this measure, it shall assign the parents, the adoptive parent or the guardian certain duties in regard to
30
the measures that need to be taken for the education of the juvenile, for his treatment and for removing the damaging influence upon him, and it can also give them necessary instructions. (3) When pronouncing this measure, the court may assign a social agency to control its execution and to provide support to the parent, the adoptive parent or the guardian. The court shall decide later on over the ceasing of this control, whereby it may not last shorter than one year, or longer than three years.
Intensified supervision in some other family
Article 79
(1) If the parents, the adoptive parent or the guardian of the juvenile are not able to supervise him, or if it cannot be justly expected of them, the juvenile shall be handed over to some other family which wants to receive him and which has the possibility to perform intensified supervision over him. (2) The execution of this measure shall be stopped when the parents, the adoptive parent or the guardian of the juvenile attain the ability to perform intensified supervision over him, or when according to the results from the education and correction, the need for an intensified supervision ceases. (3) When pronouncing this measure, the court shall determine that the social agency controls its execution in the period of its duration, and to provide the necessary support to the family to which the juvenile was assigned.
Intensified supervision by the social agency
Article 80
(1) If the parents, the adoptive parent or the guardian do not have the possibility to perform intensified supervision over the juvenile, and if conditions do not exist for assigning the juvenile to some other family for performing this kind of supervision, the juvenile shall be placed under the supervision of the social agency. (2) The court shall decide later on to stop this measure, whereby its duration may not be shorter than one or longer than three years. In the period of duration of this measure, the juvenile continues to live with his parents, adoptive parent or other persons that support him, and the intensified supervision over him is performed by the social agency. (3) The social agency cares about the education of the juvenile, his employment, for separating him from the environment that has a damaging influence upon him, for the necessary treatment and for putting in order the circumstances under which he lives.
31
Special obligations towards the measure of intensified supervision
Article 81
(1) When pronouncing one of the educational measures of intensified supervision from articles 78, 79 and 80, the court may assign one or more special obligations to the juvenile, if this is necessary for a more successful execution of the pronounced measure. (2) The court may assign the juvenile especially these obligations:
1) to apologize personally to the damaged person; 2) to correct or compensate the damage caused by the crime; 3) to go to school regularly; 4) not to be absent from his workplace; 5) to train for work which corresponds to his capabilities, affinities and physical power; 6) to accept work; 7) to refrain from using alcoholic drinks, narcotics and other psychotropic substances; 8) to refrain from going to certain premises, respectively certain performances; 9) to go to an appropriate health institution or counseling service; 10) to use his free time usefully; 11) not to contact persons that have a damaging influence upon his personality; 12) to submit to a psychological and physical treatment; 13) to train, qualify and retrain in order to keep the job which he has or to create preconditions for employment; and 14) to provide insight in and to accept advice regarding the allocation and spending of his salary and of other revenues which he receives.
(3) The court may change or revoke the special obligations that it had assigned, upon the proposal from the social agency. (4) When determining the obligations from item 2, the court shall especially point out to the juvenile and to his parents, adoptive parent, respectively guardian, that in case they are not fulfilled, the measure of intensified supervision may be substituted by some other educational measure.
32
Sending to an educational institution Article 82
(1) The court shall send to an educational institution the juvenile for whom it is necessary to provide a continuous supervision by professionals (with professional and educational qualifications of educators) for education, correction and complete separation from his past environment. (2) In the educational institution, the juvenile remains at least six months, and at the most three years. The court does not determine the duration of this measure when pronouncing it, but it decides about this later on (article 84, item 2).
Sending to a house of education and correction
Article 83
(1) The juvenile, against whom longer lasting and intensified measures of education and correction need to be applied, and who needs to be separated completely from his past environment, shall be sent by the court to a house of education and correction. (2) When deciding whether to pronounce this measure, the court shall especially take into consideration the weight and the nature of the perpetrated crime, and the circumstances whether in the past the juvenile has been sentenced to educational measures or to a punishment of juvenile imprisonment. (3) The juvenile shall remain in the house of education and correction at least one year, and at the most five years. The court does not determine the duration of this measure when it pronounces it, but it decides on this later on (article 84, item 2). (4) The court reviews the need for staying at the house of education and correction every year.
Stopping the execution and changing the decision for educational measures
Article 84
(1) When after the decision is made with which the measure of intensified supervision or the institutional measure is pronounced, circumstances appear which did not exist at the time the decision was made, or which were not known then, and which have an influence upon the making of the decision, the execution of the pronounced measure may be stopped or it may be substituted with some other measure of intensified supervision or with an institutional measure. (2) Besides the cases from item 1, if not foreseen otherwise for individual measures, the execution of the measure of intensified
33
supervision or of the institutional measure, considering the achieved result in education and correction, may be stopped, or it may also be substituted with some other such measure, under the following limitations:
1) the measure of sending to an educational institution may not be stopped from execution before the expiration of a period of six months, and until the expiration of this period it may only be substituted with sending the juvenile to a house of education and correction, or to a special institution for treatment and training; and 2) the measure of sending to a house of education and correction may not be stopped from execution before the expiration of a period of one year, and after the expiration of this period, it may be substituted only with sending the juvenile to a special institution for treatment and training.
Repeated decision on educational measures
Article 85
(1) If more than one year passed after the decision came into effect with which the measure of intensified supervision or the institutional measure was pronounced, and the execution did not start yet, the court shall decide again on the need of its execution. Hereby the court may decide for the previously pronounced measure to be executed, not to be executed, or that it be substituted with some other measure. (2) The measure of sending to a disciplinary center for juveniles shall not be executed if more than six months passed from the coming into effect of the decision with which this measure was pronounced, and its execution did not start yet.
6.3. Punishment of juveniles
Punishment of older juveniles Article 86
Only a criminally responsible older juvenile may be punished, who has committed a crime for which by law a punishment is prescribed, more severe than five years of imprisonment, and because of the serious consequences from the crime and the high degree of criminal responsibility it would not be justified to pronounce an educational measure.
34
Juvenile imprisonment Article 87
(1) Juvenile imprisonment may not be shorter than one, or longer than ten years, and it is pronounced in full years or to half a year. (2) When meting out the punishment to an older juvenile for a certain crime, the court may not pronounce a juvenile imprisonment with a duration of longer than the prescribed punishment of imprisonment for that crime, but the court is not bound by the lightest prescribed measure for that punishment.
Meting out the punishment of juvenile imprisonment
Article 88
When meting out the punishment of juvenile imprisonment, the court shall take into consideration all the circumstances which have an influence for the punishment to be heavier or lighter (article 39), especially taking into consideration the degree of mental development of the juvenile, and the time required for his education, correction or professional development.
Pronouncing educational measures and juvenile imprisonment for crimes in concurrence
Article 89
(1) For crimes in concurrence, the court pronounces against the juvenile just a single educational measure, or just a punishment of juvenile imprisonment, when legal conditions exist for the pronouncing of this measure and when the court finds it is necessary to pronounce it. (2) The court shall handle according to item 1 also when after the pronounced educational measure, respectively juvenile imprisonment, it determines that the juvenile committed some crime before or after it was pronounced. (3) If an older juvenile commits several crimes in concurrence, and if the court determines that for each individual crime a punishment of juvenile imprisonment should be pronounced, it shall mete out the punishment according to a free assessment within the framework of the heaviest legal measure of the punishment of juvenile imprisonment. (4) The court shall act according to item 3 also in the case when after the pronounced punishment it determines that the juvenile committed a crime before or after it was pronounced.
35
Action of the punishment upon the educational measures
Article 90
(1) During the duration of the educational measure, if the court pronounces a punishment of juvenile imprisonment, the educational measure ceases with the start of serving this punishment. (2) During the duration of the educational measure, if the court sentences a younger adult to a punishment of juvenile imprisonment or imprisonment of at least one year, the educational measure ceases with the start of serving this punishment. If the pronounced punishment of imprisonment is of a shorter duration, the court shall decide in the sentence whether after the serving of the punishment, the execution of the educational measure shall continue, or it shall revoke it.
Obsoleteness of the execution of the punishment of juvenile imprisonment
Article 91
The punishment of juvenile imprisonment may not be executed if the following has expired:
1) ten years from the sentence of juvenile imprisonment to more than five years; 2) five years from the sentence of juvenile imprisonment to more than three years; and 3) three years from the sentence of juvenile imprisonment up to three years.
6.4. Implementation of security measures against juveniles
Conditions for pronouncing Article 92
(1) One of the following security measures, under the conditions foreseen by law, may be pronounced against juveniles, together with an educational measure or juvenile imprisonment: compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution, compulsory treatment of alcoholics and drug addicts, confiscation of objects and expulsion of a foreigner from the country; and towards older juveniles, also the security measure of prohibition of driving a motor vehicle. (2) A mentally incompetent juvenile offender, under the conditions foreseen by law, may be sentenced to a security measure of compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution and compulsory treatment of alcoholics and drug addicts, without
36
pronouncing an educational measure or punishment of juvenile imprisonment. Together with these measures, the measure of confiscation of an object and a prohibition on driving a motor vehicle may be pronounced.
6.5. Pronouncing criminal sanctions against adults for crimes they
have committed as juveniles
Pronouncing criminal sanctions against adults who have committed
the crimes as juveniles Article 93
(1) An adult person who has reached the age of twenty-one cannot be tried for a crime that he committed as a younger juvenile. (2) If the adult person has not reached the age of twenty-one at the time of the trial, he may be tried only for crimes for which a punishment more severe than five years is prescribed. The court may sentence such a person only to an appropriate institutional educational measure. In the assessment whether to pronounce this measure, the court shall take into consideration all the circumstances of the case, and especially the severeness of the perpetrated crime, the time elapsed since it was committed, the conduct of the offender and the aim of this educational measure. (3) For a crime perpetrated as an older juvenile, an adult person may be sentenced to an appropriate institutional educational measure, and under the conditions from article 87, to a punishment of juvenile imprisonment. In the assessment whether to pronounce one of these measures, and which one of them, the court shall take into consideration all the circumstances of the case, and especially the severeness of the perpetrated crime, the time elapsed since it was committed, the conduct of the offender, as well as the aim which is to be achieved with these sanctions. (4) As an exception to provision in item 3, the court may sentence an adult person that reached the age of twenty-one during the trial, to imprisonment or to a conditional sentence, instead of to juvenile imprisonment. The punishment of imprisonment pronounced in this case, in regard to the rehabilitation, erasure of the sentence and the legal consequences from the sentence, has the same legal action as the punishment of juvenile imprisonment.
37
Pronouncing educational measures against younger adult persons
Article 94
(1) An offender who committed a crime as an adult, and who at the time of the trial has not reached an age of twenty-one may be sentenced by the court to an appropriate measure of intensified supervision or to an institutional measure, if considering his personality and the circumstances under which the crime was committed, it can be expected that with this measure the aim would also be achieved which otherwise would be realized with the pronouncement of the punishment. (2) A younger adult person, who was sentenced to an educational measure under the conditions from this Code, may be sentenced by the court to all the security measures, except prohibition of performing a profession, an activity or a function. (3) The pronounced educational measure may last at the most until the offender reaches the age of twenty-three years.
6.6. Registration of the educational measures and the effect of the
educational measures and the punishment of juvenile
imprisonment
Registration of the pronounced educational measures
Article 95
(1) The registration of the pronounced educational measures is carried out by the court competent according to the place of birth. (2) For juvenile persons born abroad, or with an unknown place of birth, a central register is established, which is maintained by a court determined by law. (3) The data for the pronounced educational measures may be given only to the court, to the public prosecutor, and to institutions which deal in the protection of juveniles, in connection with a new criminal procedure conducted against the juvenile.
Effect of the educational measures and the punishment of juvenile imprisonment
Article 96
The educational measures and the punishment juvenile imprisonment do not cause legal consequences, consisting of a prohibition on achieving certain rights (article 102, item 2).
38
7. TAKING AWAY PROPERTY GAIN GAINED BY A CRIME
Grounds for taking away property gain Article 97
(1) No one may retain the direct or indirect property gain gained through a crime. (2) The benefit from item 1 shall be taken away with the court decision with which the execution of the crime was determined, under the conditions foreseen by this Code.
Manner of taking away Article 98
(1) The money, objects of value, property and other property gain gained through the crime, shall be taken away from the offender, and if the taking away is not possible, the offender shall be bound to pay an amount of money which corresponds to the gained property gain. (2) The property gain gained by the crime is taken away also from persons to whom it was transferred if they did not know, but could have known and who were obliged to know that it was gained through a crime. (3) Objects that have been declared cultural monuments, archive or library materials and a natural rarity, as well as those to which the damaged person is personally connected, are taken away from third persons, notwithstanding that they did not know, nor could they have known, nor were they obliged to know, that they have been gained through a crime. (4) The goods that are taken away are returned to the damaged person, and if there is no damaged person, they become the property of the state. (5) If during the criminal proceeding, the damaged person is adjudged a property and legal claim, the court shall pronounce a taking away of property gain, if this exceeds the amount of the claim.
Protection of the damaged person Article 99
(1) The damaged person who was referred to a litigation in the criminal procedure in regard to his property and legal claim, may demand that this be settled from the taken away value, if he starts a litigation within six months after the day the decision with which he was referred to a litigation comes into effect, and if within three months from
39
the day of coming into effect of the decision with which his claim was determined, he claims the settling of the taken away value. (2) The damaged person who has not reported a legal and property claim in the criminal procedure, may demand the settling from the taken away value if he has started a litigation for determining his claim within a time frame of three months from the day he finds out about the sentence with which the property gain is taken away, and at the latest within two years after the decision for taking away the property gain comes into effect, and if within three months from the day the decision with which his claim was determined comes into effect, he requests the settling of the taken away value.
Taking away from a legal entity Article 100
If a legal entity gains property gain from the crime of the offender, this gain shall be taken away from it.
8. LEGAL CONSEQUENCES OF THE SENTENCE
Setting in of legal consequences from the sentence
Article 101
(1) The legal consequences from the sentence, which are attached to the sentences for certain crimes, may not set in when the perpetrator of a crime is sentenced to a fine, a conditional sentence, a court reprimand or when he is acquitted from punishment. (2) Legal consequences may be foreseen only by law, and they set in by force of the law with which they are foreseen.
Start and duration of legal consequences from the sentence
Article 102
(1) The legal consequences from the sentence set in on the day the sentence comes into effect. (2) The legal consequences from the sentence, which consist of prohibition on attaining certain rights, last at the most ten years from the day the punishment was served, pardoned or became obsolete. (3) The legal consequences from the sentence cease with the erasing of the sentence.
40
9. REHABILITATION
Rehabilitation Article 103
(1) The rehabilitation of the condemned person may set in by force of law (legal rehabilitation), or based on a court decision (court rehabilitation). (2) Rehabilitation means a pre-term ceasing of the security measures and legal consequences from the sentence, and erasure of the sentence from the penal records. (3) The rehabilitated person is considered not to be sentenced, and the data about the erased sentence is not given to anybody. (4) The rehabilitation does not touch upon the rights of third persons, which are based on the sentence.
Legal rehabilitation Article 104
(1) The sentence of a pronounced court reprimand and a sentence with which the perpetrator of a crime is acquitted from punishment are erased from the penal records if the condemned does not commit a new crime within one year from the day the court decision comes into effect. (2) The conditional sentence is erased from the penal records after one year from when the control time expired, if during this time the condemned does not commit a new crime. (3) The sentence to a fine is erased from the penal records after three years pass from the day the punishment is served, becomes obsolete or is pardoned, if during this time the condemned does not commit a new crime. (4) The sentences to imprisonment of up to three years and to juvenile imprisonment are erased from the penal records after five years pass from the day the punishment is served, becomes obsolete or is pardoned, if during this time the condemned does not commit a new crime. (5) Several sentences to a single person may be erased from the penal records only at the same time, and then if conditions exist for erasing each one of these sentences.
Court rehabilitation Article 105
(1) After three years expire from the day the punishment is served, becomes obsolete or is pardoned, the court may determine that the
41
legal consequences from the sentence cease, concerning the prohibition of attaining certain rights. (2) After three years expire from the day of implementation of security measures, of prohibition of performing a profession, an activity or a function, and of prohibition of driving a motor vehicle, the court may decide for them to stop. (3) When deciding about rehabilitation, the court shall take into consideration the behavior of the condemned after the sentence, the circumstance whether he has indemnified the damages, whether he has returned the property gain, as well as other circumstances of importance to this decision. (4) Upon the request from the condemned, the court may determine to erase from the penal records the sentence to imprisonment: more than three years and up to five years, within a period of five years; more than five years and up to ten years, within a period of ten years; more than ten years and up to fifteen years, within a period of fifteen years, from the day the punishment is served, becomes obsolete or is pardoned, if during this time the condemned does not commit a new crime. When deciding to erase the sentence, the court shall take into consideration the conduct of the condemned after serving the sentence, the nature of the crime and the other circumstances which may be of importance for the assessment of the justification for erasing the sentence.
Penal records Article 106
(1) The penal records are maintained by the court of first instance, competent according to the birthplace. (2) For persons born abroad, as well as those whose birthplace is unknown, the penal records are maintained in the court which is determined by the law. (3) The data from the penal records may be given to the court and to the public prosecutor's office, in connection with a criminal procedure which is carried out against the earlier condemned person, and to the responsible agencies that participate in the procedure for granting an amnesty or a pardon. (4) Data from the penal records may also be given upon justified request to state agencies, legal entities and physical persons, if certain legal consequences from the sentence or security measures are still in effect, or if there is a justified interest for this, based on the law. (5) No one has the right to demand from the citizens to submit proof of whether they have or they have not been sentenced. (6) Upon their request, the citizens may be given data about whether they have or have not been sentenced, only if they need this data because of realizing their rights abroad.
42
10. OBSOLESCENCE
Obsolescence of criminal prosecution Article 107
(1) If it is not determined otherwise by this Code, criminal prosecution may not be undertaken when the following expires:
1) thirty years from when a crime was committed, for which according to the law, a punishment of life imprisonment may be pronounced; 2) fifteen years from when a crime was committed, for which according to the law, imprisonment of more than ten years may be pronounced; 3) ten years from when a crime was committed, for which according to the law, imprisonment of more than five years may be pronounced; 4) five years from when a crime was committed, for which according to the law, imprisonment of more than three years may be pronounced; 5) three years from when a crime was committed, for which according to the law, imprisonment of more than one year may be pronounced; and 6) two years from when a crime was committed, for which according to the law, imprisonment of one year or a fine may be pronounced;
(2) If several punishments are prescribed for a crime, the time frame is determined according to the most severe prescribed punishment.
Course and cessation of the obsolescence of the criminal prosecution
Article 108
(1) The obsolescence of the criminal prosecution starts on the day the crime was committed. (2) The obsolescence does not run at the time when, according to the law, the prosecution may not begin or continue. (3) The obsolescence is interrupted by each process action that is undertaken in order to prosecute the offender because of the committed crime. (4) The obsolescence is interrupted also when the offender, at the time while this time period of obsolescence is still going on, commits an equally severe or more severe crime. (5) For each interruption, the obsolescence starts to run again from
43
the beginning. (6) The obsolescence of the criminal prosecution comes into effect in any case when a time period elapses which is twice as long as required by law for the obsolescence of the criminal prosecution.
Obsolescence of the execution of punishment Article 109
If with this Code it is not determined otherwise, the pronounced punishment may not be executed when the following has elapsed:
1) thirty years from a sentence to life imprisonment; 2) fifteen years from a sentence to imprisonment of more than ten years; 3) ten years from a sentence to imprisonment of more than five years; 4) five years from a sentence to imprisonment of more than three years; 5) three years from a sentence to imprisonment of more than one year; and 6) two years from a sentence of imprisonment of up to one year, or to a fine.
Obsolescence of execution of secondary punishments and security measures
Article 110
(1) The obsolescence of execution of a fine as a secondary punishment sets in when two years expire after the day the sentence with which this punishment was pronounced comes into effect. (2) The obsolescence of the execution of the security measures - compulsory psychiatric treatment and custody in a health institution, compulsory psychiatric treatment in freedom and confiscation of objects, sets in when five years expire from the day the decision with which these measures were pronounced comes into effect. (3) The obsolescence of the execution of the security measures - prohibition on performing a profession, an activity or a function and prohibition on driving a motor vehicle, sets in when the time expires for which these measures were pronounced.
Course and cessation of the obsolescence of the execution of the punishment
Article 111
(1) The obsolescence of the execution of the punishment starts on the day the sentence comes into effect, and if a conditional sentence
44
has been revoked, from the day when the decision on revoking comes into effect. (2) The obsolescence does not run when according to the law, the execution of the punishment cannot be undertaken. (3) The obsolescence is interrupted for each activity by the competent agency, undertaken for the execution of the punishment. (4) For each interruption, the obsolescence starts to run from the beginning. (5) The execution of a punishment becomes obsolete in any case when a time period elapses which is twice as long as required by law for the obsolescence of the execution of the punishment. (6) The provisions from items 2 to 5, respectively, apply also for the obsolescence of the execution of security measures.
No obsolescence for the crimes of genocide and war crimes
Article 112
The criminal prosecution and the execution of punishment do not become obsolete for crimes foreseen in articles 403 to 408, as well as for crimes for which no obsolescence is foreseen with ratified international conventions.
11. AMNESTY AND PARDON
Amnesty Article 113
Persons included in an act of amnesty are awarded acquittal from prosecution, or full or partial acquittal from execution of the punishment, the pronounced punishment is substituted with a lighter punishment, they are prescribed an erasing of the sentence, or a certain legal consequence from the sentence is revoked.
Pardon Article 114
(1) With the pardon of an individually named person, he is awarded acquittal from prosecution, or full or partial acquittal from execution of the punishment, the pronounced punishment is substituted with a lighter punishment, or with a conditional sentence, or he is prescribed an erasing of the sentence, or a certain legal consequence from the sentence or the security measure is revoked, respectively it is determined that this should have a shorter duration.
45
(2) The pardon may determine the revoking or a shorter duration of the following security measures - prohibition on performing a profession, an activity or a function; prohibition on driving a motor vehicle for offenders who are drivers by profession; and expulsion of a foreigner from the country.
Action of the amnesty and pardon on the rights of third persons
Article 115
The awarding of an amnesty or a pardon does not touch upon the rights of third persons that are based on the sentence.
12. APPLICATION OF THE CRIMINAL LEGISLATURE ACCORDING
TO THE PLACE OF PERPETRATION OF THE CRIME
Application of the criminal legislature to everyone who commits a crime on the
territory of the Republic of Macedonia Article 116
(1) The criminal legislature is applicable to everyone who commits a crime on the territory of the Republic of Macedonia. (2) The criminal legislature is also applicable to everyone who commits a crime on a domestic ship, regardless where the ship is at the time the crime is committed. (3) The criminal legislature is also applicable to everyone who commits a crime in a domestic civil aircraft during flight, or on a domestic military aircraft, regardless where the aircraft is at the time the crime is committed.
Application of the criminal legislature to certain crimes committed abroad
Article 117
The criminal legislature is applicable to everyone who commits a crime abroad, from articles 305 to 326, or from article 268, if the forgery concerns domestic currency.
46
Application of the criminal legislature to a citizen of the Republic of Macedonia
who commits a crime abroad Article 118
The criminal legislature is also applicable to a citizen of the Republic of Macedonia when he commits some crime abroad, except for the crimes listed in article 117, if he finds himself on the territory of the Republic of Macedonia or is extradited.
Application of the criminal legislature to a foreigner who commits a crime abroad
Article 119
(1) The criminal legislature is applicable also to a foreigner who commits a crime outside the territory of the Republic of Macedonia but directed against her or against her citizen, also when this does not concern crimes listed in article 117, if he finds himself on the territory of the Republic of Macedonia or is extradited. (2) The criminal legislature is also applicable to a foreigner who commits a crime abroad, against a foreign country or a foreigner, who according to that legislature may be sentenced to five years of imprisonment or to a more severe punishment, when he finds himself on the territory of the Republic of Macedonia, and when he is not extradited to the foreign country. If not otherwise determined by this Code, in such a case the court may not pronounce a punishment more severe than the punishment that is prescribed by law of the country in which the crime was committed.
Special conditions of prosecution Article 120
(1) If in the cases from article 116, the criminal procedure is violated or completed in a foreign country, the prosecution in the Republic of Macedonia shall be initiated only after approval from the Public Prosecutor of the Republic of Macedonia. (2) In the cases from articles 118 and 119, no prosecution shall be initiated if:
1) the offender has served out the punishment to which he was sentenced abroad; 2) the offender was acquitted abroad with a sentence that has come into effect, or his punishment has become null and void or it was pardoned; 3) according to the foreign law a crime is prosecuted upon request from the damaged and no such request was submitted.
(3) In the cases from articles 118 and 119, prosecution shall be
47
initiated only when the crime is punishable according to the law of the country in which the crime was committed. When in the cases from article 118 and article 119, item 1, there is no punishment for that crime according to the law in the country in which it was committed, prosecution may be initiated only after approval from the Public Prosecutor of the Republic of Macedonia. (4) Only after approval from the Public Prosecutor of the Republic of Macedonia may prosecution be initiated in the Republic of Macedonia in the cases from article 119, item 2, regardless of the law of the country in which the crime was committed, if this concerns a crime which, at the time it was perpetrated, was considered to be a crime according to the general legal principles, recognized by the international community. (5) In the cases from article 116, the prosecution of a foreigner may be handed over to a foreign country, under the condition of reciprocity.
Reckoning pre-trial confinement and a punishment served abroad
Article 121
The pre-trial confinement, the arrest during the extradition procedure, as well as the punishment which the offender served according to a sentence by a foreign court, shall be reckoned in the punishment which shall be pronounced by the domestic court for the same crime, and if the punishments are not of the same kind, the reckoning shall be done according to the assessment of the court.
13. THE MEANING OF THE CONCEPTS IN THIS CODE
Article 122
(1) Criminal legislature of the Republic of Macedonia means the provisions from this Criminal Code and the provisions contained in the other laws. (2) The territory of the Republic of Macedonia means the territory of dry land, the water surfaces inside its borders, as well as the airspace above them. (3) The concept of a military person means: a soldier serving his military duty; a soldier under contract; a cadet of a Military Academy; military officers; a person from the reserve composition, while on military duty as a military conscript; and civil persons on duty in the
48
Army of the Republic of Macedonia. (4) Money is coins and paper money, which based on the law, are in circulation in the Republic of Macedonia or in a foreign country. (5) Marks of value also means foreign marks of value. (6) An official person, when marked as a perpetrator of a crime, is considered to be:
a) an elected or appointed officer in the Parliament of the Republic of Macedonia, in the Government of the Republic of Macedonia, in the state administration agencies, in the courts and in other agencies and organizations which perform certain professional, administration or other matters within the framework of the rights and duties of the Republic, in the local self- government, as well as persons who permanently or periodically perform an official duty in these agencies and organizations; b) an authorized person in a legal entity which by law or by some other regulation enacted based on the law is entrusted with performing public authority, when he performs the duty within the framework of that authority; c) a person performing certain official duties, based on the authorization given by law or by some other regulations enacted based on the law; d) a military person, when considering crimes in which an official person is pointed out as offender; and e) a representative of a foreign country or an international organization in the Republic of Macedonia.
(7) A legal entity means: the Republic of Macedonia, units of local self-government, political parties, enterprises, institutions and other associations, funds, financial organizations, and other organizations determined by law, which are registered as legal entities, and other communities and organizations to which the characteristic of a legal entity has been recognized. (8) A person in a legal entity is considered to be a responsible person, who considering his function or based on special authorization in the legal entity, is entrusted with a certain circle of matters which concern the execution of legal regulations, or of regulations that are enacted based on a law or a general act of the legal entity, in the management, use and disposition of property, the management of the production or some other economic process, or the supervision over these. An official person is also considered to be a responsible person, when this concerns crimes where a responsible person is designated as the offender, and which crimes are not foreseen in the chapter about crimes against official duty, respectively, as crimes by an official person, foreseen in some other chapter of this Code. (9) When an official or responsible person is designated as the offender, all the persons listed in items 6 and 8 may be offenders of these crimes unless from the legal features of a certain crime it arises
49
that just one of these persons may be the offender. 10) Elections and voting means the elections for representatives of the citizens in the Parliament of the Republic of Macedonia and in the local self-government, for the President of the Republic of Macedonia, and the declaration of the citizens at a referendum. (11) A document is any object that is suitable or defined to serve as proof of any fact that is of value for the legal relations; (12) Securities are: shares, bonds, tax stamps, tax paper, and other securities, that are traded based on a law of the Republic of Macedonia. (13) A movable object also means any produced or collected energy for providing light, heat or movement. (14) A force also means the use of hypnosis and stunning means in order to bring another against his will into an unconscious state or to disable him for resistance. (15) A social agency means the agencies for social work of the municipalities, the centers for social work and other agencies that are founded by law to perform a social activity. (16) A motor vehicle means any traffic means with a motor drive, in land, water and air traffic. (17) Severe drunkenness means a state of alcohol in the blood exceeding 1.5 per thousand (o/oo). (18) A smaller property gain, value or damage means a gain, value or damage that corresponds to the amount of the officially announced average one-half monthly salary in the economy of the Republic of Macedonia, at the time when the crime was committed. (19) A larger property gain, value or damage means a gain, value or damage that corresponds to the amount of five average monthly salaries in the economy, at the time when the crime was committed. (20) A significant property gain, value or damage means a gain, value or damage that corresponds to the amount of 50 average monthly salaries in the economy, at the time when the crime was committed. (21) A property gain, value or damage of a great extent means a gain, value or damage that corresponds to the amount of 250 average monthly salaries in the economy, at the time when the crime was committed.
50
SPECIAL PART
14. CRIMES AGAINST LIFE AND BODY
Murder Article 123
(1) A person who takes the life of another shall be punished with imprisonment of at least five years. (2) The following person shall be punished with at least ten years or with life imprisonment, who:
1) takes the life of another in a cruel or treacherous manner; 2) takes the life of another and hereby, with intent, brings in danger the life of another person; 3) takes the life of another for self-interest, because of committing or covering up some other crime, for ruthless revenge or for other low motives. 4) takes the life of another on order; 5) takes the life of a female person, knowing that she is pregnant; and 6) takes the life of an official or military person, while they are performing work on public or state security, or on duty guarding the public order, catching a perpetrator of a crime, or guarding a person under arrest.
Murder with noble motives Article 124
A person who takes the life of another with noble motives shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Momentary murder Article 125
A person who takes the life of another momentarily, brought into a state of strong irritation without his own fault, by an attack or with heavy insult from the murdered person, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Murder from negligence Article 126
A person who takes the life of another from negligence shall
51
be punished with imprisonment of six months to five years.
Murder of a child at birth Article 127
(1) A mother that takes the life of her child at birth or directly after giving birth, in a state of derangement caused by the birth, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The attempt is punishable.
Instigation to suicide and helping in suicide
Article 128
(1) A person who instigates another to suicide or helps him in committing suicide, and this was committed, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime from item 1 is committed against a juvenile who reached the age of fourteen or against a person who is in a state of decreased mental competence, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If the crime from item 1 is committed against a juvenile who has not reached the age of fourteen years yet, or against a mentally incompetent person, the offender shall be punished according to article 123. (4) A person behaving cruelly or inhumanely towards another who has a subordinate or dependent relationship to him, and if this person commits suicide because of this relationship, which could be attributed to negligence by the offender, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (5) If because of the crimes from items 1 to 4 the suicide was only attempted, the court may punish the offender more leniently.
Unlawful interruption of a pregnancy Article 129
(1) A person who in contrary to regulations about the interruption of a pregnancy, with the consent from a pregnant woman performs, starts to perform or helps in performing an interruption of a pregnancy, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A person who is engaged in performing the crime from item 1 shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) A person who, without the consent from a pregnant woman, performs or starts to perform an interruption of a pregnancy, shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) If because of the crime from items 1, 2 and 3, a major
52
deterioration of the health or the death of the pregnant woman sets in, the offender shall be punished for the crime from item 1 with imprisonment of six months to five years, and for the crime from items 2 and 3, with imprisonment of at least one year.
Body injury Article 130
(1) A person who injures bodily another, or damages his health, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The court may sentence the perpetrator of the crime from item 1 to a court reprimand, if he was provoked with especially insulting or rude behavior by the damaged person. (3) The prosecution for the crime from item 1 is undertaken upon a private suit.
A grave body injury Article 131
(1) A person who gravely injures bodily another, or damages gravely his health, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) A person who gravely injures bodily another or damages gravely his health and if because of this the life of the injured person is brought into danger, or a vital part of the body or some important organ is destroyed, or is damaged permanently or to a significant extent, or a permanent disability for work is caused, in general or for the work for which he is trained, his health is damaged permanently or gravely, or he becomes disfigured, - shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If because of the grave body injury from items 1 and 2 the injured person dies, the offender shall be punished with imprisonment of at least one year. (4) A person that commits the crime from items 1 and 2 from negligence, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (5) A person that commits the crime momentarily, brought without his guilt into a state of great irritation by an attack or grave insult by the damaged, shall be punished for the crime from item 1 - with a fine or with imprisonment of up to three years, and for the crime from items 2 and 3 - with imprisonment of one to five years.
Participation in a brawl Article 132
(1) A person participating in a brawl in which another lost his life or
53
another sustained a grave body injury, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A crime from item 1 does not exist for a person who was drawn into a brawl without his own will, or was only separating the other participants in the brawl.
Threatening with a dangerous instrument during a brawl or a quarrel
Article 133
A person who draws a gun or a dangerous instrument during any kind of brawl or quarrel, with which he could harm the body gravely, or damage the health gravely, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
Exposure to danger Article 134
(1) A person who leaves another without help, in a state dangerous to life, and which he has caused himself, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the person exposed to danger because of this loses his life, or becomes gravely bodily injured, or his health becomes gravely damaged, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Deserting a feeble person Article 135
(1) A person, who was entrusted or who is obliged to take care of a feeble person, and who leaves him without help under circumstances dangerous to life or to health, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the deserted person loses its life because of this, or is severely bodily injured, or his health is severely damaged, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Not giving help Article 136
A person who does not give help to a person who finds himself in a situation dangerous for life, even though he could have done this without the danger to himself or to others, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
54
15. CRIMES AGAINST THE FREEDOMS AND RIGHTS OF HUMANS
AND CITIZENS
Injury to the equality of citizens Article 137
(1) A person who, based on a difference in gender, race, color of skin, national and social origin, political and religious belief, wealth and social position, the language or other personal characteristics or circumstances, takes away or limits the rights of humans and citizens, determined by the Constitution, by law or by ratified international covenant, or who based on all these differences gives citizens favors in contrary to the Constitution, some law or international ratified covenant, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime from item 1 is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Violation of the right to use the language and the alphabet
Article 138
(1) A person who takes away or limits the right of the citizens to use the language and the alphabet, guaranteed by the Constitution, by law or by international covenant, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime from item 1 is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Coercion Article 139
(1) A person, who by force or with a serious threat forces another to commit, not to commit, or to endure something, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) Prosecution is undertaken upon a private suit.
Unlawful arrest Article 140
(1) A person who unlawfully arrests, keeps detained, or in some other
55
way takes away or limits the freedom of movement of another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The attempt is punishable. (3) If the unlawful arrest is performed by an official person, by misusing the official position or authorization, he shall be punished with imprisonment of six months to five years. (4) If the unlawful arrest lasted longer than thirty days, or if it was performed in a cruel manner, or if the health of the unlawfully arrested person was seriously damaged because of this, or if some other serious consequences set in, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (5) If the person unlawfully arrested lost his life because of this, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years.
Kidnapping Article 141
(1) A person that commits a kidnapping of another, with the intention to force him or someone else to commit, not to commit or to endure something, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) A person that commits the crime from item 1 against a juvenile, or the person who in order to achieve the aim of the kidnapping from item 1 threatens to kill the kidnapped person, or to inflict grave body injury, shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) The offender of the crime from items 1 and 2, who of own volition frees the kidnapped person before the demand is realized because of which he committed the kidnapping, may be acquitted from punishment.
Torture Article 142
(1) A person who while performing his duty, applies force, threat or some other unallowed means or unallowed manner, with the intention of extorting a confession or some other statement from an accused, a witness, an expert or from some other person, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the extortion of a confession or statement was followed with severe violence or if because of the extorted confession or statement especially severe consequences set in for the accused in the criminal procedure, the offender shall be punished with imprisonment of at least one year.
Mistreatment in performing a duty Article 143
A person who while performing his duty mistreats another,
56
frightens him, insults him, or in general, behaves towards him in a manner in which the human dignity or the human personality is humiliated, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Endangering security Article 144
(1) A person who endangers the security of another by a serious threat to attack his life or body, or the life and body of some person close to him, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) A person that commits the crime from item 1 against an official person while performing his duty, or towards several persons, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (1) The prosecution for the crime from item 1 is undertaken upon a private suit.
Violation of the inviolability of the home Article 145
(1) A person who without authorization enters another's home, or closed or fenced in area that belongs to that home, or private business premises that are designated as such, or if he does not remove himself from there upon the request from the authorized person, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 of this article is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) The attempt of the crimes from items 1 and 2 is punishable. (4) The prosecution of the crime from item 1 is undertaken upon a private suit.
Unlawful search Article 146
(1) A person who performs an unlawful search of another, of a home, of a closed or fenced in area that belongs to the home, or of business premises, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) An official person who while performing his duty performs an unlawful search shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) The attempt of the crimes from items 1 and 2 is punishable. (4) The prosecution of the crime from item 1 is undertaken upon private suit.
57
Violation of confidentiality of letters or other parcels
Article 147
(1) A person who without a court decision or without the consent from the person they are sent to, opens someone else's letter, telegram, some other closed message in writing or parcel, or secured electronic mail, or in some other way violates their confidentiality, or withholds, covers up, destroys or hands over to a third person a letter, telegram, a closed message in writing or a parcel, or secured electronic mail, shall be punished with a fine or with imprisonment of up to six months. (2) A person who informs another about the secret he found out by violating the confidentiality of another's letter, telegram or some other closed message in writing or parcel, or secured electronic mail, or who uses this secret, with the intention of attaining some benefit for himself or for another, or to inflict harm to another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished for the crime from item 1 with imprisonment of three months to three years, and for the crime from item 2 with imprisonment of three months to five years. (4) The prosecution of the crime from items 1 and 2 is undertaken upon private suit.
Unauthorized publication of personal notes Article 148
(1) A person who publishes a diary, a letter or some other personal note without the permission from the author, in the cases when such a permission is required, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The prosecution is undertaken upon private suit.
Misuse of personal data Article 149
(1) A person who collects, processes or uses personal data from a citizen without his permission, contrary to the conditions determined by law, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who penetrates a computerized information system of personal data, with the intention of using them in order to attain some benefit for himself or for another, or to inflict some harm upon another. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed by an official person
58
while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) The attempt is punishable.
Unauthorized disclosure of a secret Article 150
(1) A lawyer, notary, defense counsel, doctor, midwife or some other health worker, psychologist, religious confessor, social worker or some other person who, unauthorized, discloses a secret he discovered while performing his profession, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The crime from item 1 does not exist if the secret was disclosed in general interest, or in the interest of some other person, when this has higher priority than the interest of keeping the secret. (3) The prosecution is undertaken upon private suit.
Unauthorized tapping and audio recording Article 151
(1) A person who by using special appliances taps or records on audio a conversation or a statement which is not intended for him, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who enables an unauthorized person to become informed about a conversation or a statement which is tapped or recorded on audio. (3) The punishment from item 1 shall also apply to a person who records on audio a statement that is intended for him, without the knowledge of the person giving the statement, with the intention of misusing it or to pass it on to third persons, or to the person who directly passes such a statement on to third parties. (4) If the crime from items 1, 2 and 3 is committed by an official person while performing his duty, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (5) The prosecution of the crime from items 1, 2 and 3 is undertaken upon private suit.
59
Unauthorized recording Article 152
(1) A person who without authorization makes photographs, film or video recordings of another or this person's personal premises, without his consent, and by violating this person's privacy, or the person who directly transfers these recordings to a third person, or shows them, or in some other way enables him to know about them, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 is unlawfully committed by an official person when performing his duty, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) The prosecution of the crime from item 1 is undertaken upon private suit.
Violation of the right to submit a legal means
Article 153 (1) A person who prevents another in using his right to defense, to submit a complaint or some other legal means, by force or by serious threat, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 is committed by an official person by misusing his official position or authorization, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) The prosecution of the crime from item 1 is undertaken upon private suit.
Preventing the printing and distribution of printed matters
Article 154
(1) A person, who by force or by serious threat prevents the printing, sale and distribution of books, magazines, newspapers or other printed matter, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who unlawfully prevents the broadcasting, sale and distribution of recorded material.
Preventing or hindering a public gathering Article 155
(1) A person who by force, serious threat, deceit or in some other manner prevents or hinders the convening or the holding of a peaceful public gathering, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
60
(2) If the crime from item 1 is committed by an official person by misusing his official position or authorization, he shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Violation of the right to strike Article 156
A person who by force or by serious threat takes away or limits the right to strike of another, shall be punished with a fine, or shall be imprisoned up to one year.
Violation of an author's right and related rights
Article 157
(1) A person who in his own name or in the name of another unauthorized publishes, shows, reproduces, distributes, performs, transmits or in some other way unauthorized encroaches upon the author's right or some related right of another, respectively author's work, performance, or object of related right, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who attained a larger property gain from the crime from item 1 shall be punished with a fine or with imprisonment of up to three years. (3) A person who attained a significant property gain from the crime from item 1 shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) The attempt is punishable. (5) The copies of the author's work, the objects of the related right, and the means for their reproduction shall be confiscated. (6) If the violation was committed by a legal entity, the responsible person in the legal entity shall be punished. (7) The prosecution for violation of a moral right is undertaken upon a private suit.
61
16. CRIMES AGAINST ELECTIONS AND VOTING
Preventing elections and voting Article 158
(1) A person who by using force, serious threat or in some other way makes impossible or prevents the holding of elections or voting, or makes impossible or prevents the determining or publication of the results from the voting, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) If the crime from item 1 is committed in an organized manner, or on the territory of two or more electorates, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Violation of the voting right Article 159
(1) A member of an electoral board, electoral commission, board for conducting a referendum, or some other official person who in the performing of his duty in connection with elections or voting, with the intention of making it impossible for another to execute his electoral right, unlawfully does not register him in the voting list or in the list of candidates, or erases him from a voting list or from a list of candidates, or in some other way deprives the voter of the right to elect, to be elected, or to vote, shall be punished with a fine or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a member of an electoral board, electoral commission, or board for conducting a referendum, or some other official person, who in the performing of his duty in connection with the elections or voting enables another in an unlawful manner to use the voting right, even though knowing that this person does not have such a right. (3) The attempt is punishable.
Violation of the voter's freedom of choice Article 160
(1) A person who by using force, serious threat, deceit or in some other manner forces or prevents another from realizing or not realizing, or realizing his voting right in a specific sense, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 is committed by a member of an electoral board, an electoral committee, a board for conducting a referendum, or some other official person, when performing his duty in connection with the elections or voting, he shall be punished with imprisonment of three
62
months to three years. (3) The attempt is punishable.
Misuse of the voting right Article 161
(1) A person who, at elections or in voting, votes instead of another or votes more than once, shall be punished with a fine or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who participates in elections or voting even though he knows he does not have a voting right. (3) The attempt is punishable.
Bribery at elections and voting Article 162
(1) A person who offers, gives or promises a present or some other personal benefit to a person with voting right, with the intention of attracting this person to perform or not to perform the voting right, or to perform it in a certain sense, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person with voting right who requests for himself a present or some other benefit, or who receives a present or some other benefit, in order to perform or not to perform the voting right, or to perform it in a certain sense.
Violation of the confidentiality of voting Article 163
(1) A person who violates confidentiality at elections or at voting shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) If the crime from item 1 is committed by a member of an electoral board, an electoral committee, a board for conducting a referendum, or some other official person, when performing his duty in connection with the elections or voting, he shall be punished with a fine or with imprisonment of up to three years. (3) The punishment from item 2 shall apply also to a person who by using force, serious threat, or by using the official, work or economic dependence and in some other manner, obtains from another to tell him whether he had voted, or how he had voted.
Destruction of electoral documents Article 164
(1) A person who destroys, covers up, damages, changes or in any
63
other way makes unusable a document, book or papers which serves in the elections or in the voting, shall be punished with a fine or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 is committed by a member of an electoral board, an electoral committee, a board for conducting a referendum, or some other official person, when performing his duty in connection with the elections or voting, he shall be punished with a fine or with imprisonment of up to three years.
Electoral deceit Article 165
A member of a electoral board, an electoral committee, a board for conducting a referendum, or some other official person, when performing his duty in connection with the elections or voting, who during elections or voting changes the number of the cast votes by adding or subtracting one or more voting papers, or changes the number of votes during counting or when announcing the results from the elections or voting, by adding or subtracting one or more votes, shall be punished with imprisonment of three months to five years.
17. CRIMES AGAINST WORK RELATIONS
Violation of the rights from a work relationship
Article 166
A person who consciously does not abide by the law, some other regulation or the collective agreement, about the establishing or terminating of a work relationship, about the salary and reimbursements from the salary, the work time, rest or absence, protection of the woman, the youth and the disabled persons, or about the prohibition of overtime or night work, and who herewith violates, takes away or limits the right which belongs to the worker, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Violation of the right of social security Article 167
A person who consciously does not abide by the law, some other regulation or the collective agreement, about the health, pension and disability insurance, and other kinds of social security, and who herewith violates, takes away or limits the right which belongs to the
64
worker, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Misuse of the rights from social security Article 168
A person who, by simulation or by causing an illness or incapability for work, realizes a right to health, pension and disability insurance and other kinds of social security, which he does not have according to law, some other regulation or collective agreement, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Violation of the rights during a temporary unemployment
Article 169
A person who by abuse of official duty consciously does not abide by the law, some other regulation or a collective agreement, regarding the rights of citizens during temporary unemployment, and who herewith violates, takes away or limits a right that belongs to another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Not undertaking measures for protection at work
Article 170
(1) A responsible person in a legal entity who consciously does not abide by the law, some other regulation or the collective agreement regarding measures for protection at work, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) When pronouncing a conditional sentence, the court may order the offender to act, within a determined time period, in conformity with the regulations regarding the measures of protection at work.
Violation of the right to participate in management
Article 171
A person, who by violating regulations or general acts takes away or limits the right of another to participate in the management of a legal entity, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
65
18. CRIMES AGAINST HONOR AND REPUTATION
Defamation Article 172
(1) A person who expresses or spreads some untruth about another, which could damage his honor and reputation, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) If the crime from item 1 is committed by means of the press, radio, television, or through other public media or at a public gathering, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the untruth that is expressed or spread is of such significance that it caused or could have caused severe consequences for the damaged, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) If the accused proves the truth of his statement, or if he proves that he had founded reason to believe in the truthfulness of what he had stated or spread, he shall not be punished for defamation, but he may be punished for insult (article 173), respectively for slight with reproaching about a crime (article 175). (5) A person who falsely expresses or spreads about another that he has committed a crime which is prosecuted in the line of duty, shall be punished for defamation, even though he had had founded reason to believe in the truthfulness of what he expressed or spread, if the expression or spreading is not done under the conditions from article 176, item 2. The truthfulness of the fact that another has committed a crime for which he is prosecuted in line of duty may be proved only with a sentence that has come into effect, and with other evidence only if the prosecution of the trial is not possible or is not allowed.
Insult Article 173
(1) A person who insults another shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three months. (2) If the crime from item 1 was committed through the press, radio, television, or with other public media or at a public gathering, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
66
Expressing personal or family circumstances
Article 174
(1) A person who expresses or spreads something from the personal or family life of some person which could harm the reputation of that person, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) If the crime from item 1 is committed through the press, radio, television, or with other public media or at a public gathering, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If what is expressed or spread is of such significance that it caused or could have caused severe consequences for the damaged, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) The truthfulness or falsehood of what is being expressed or spread in regard to the personal or family life of some person cannot be proven, except in the case of article 176, item 3.
Slight with reproach about a crime Article 175
(1) A person who intending to slight another, reproaches him that he has committed some kind of crime, or that he
has been sentenced for some kind of crime, or he expresses this to another with the same intention, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three months. (2) If the crime from item 1 is committed through the press, radio, television, or with other public media or at a public gathering, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
No punishment of crimes from articles 172, 173 and 174
Article 176
(1) A person shall not be punished who expresses himself insultingly about another in a scientific, literary or artistic work, in a serious piece of critics, in performing an official duty, journalist vocation, political or some other social activity, in defense of some right or during protection of justified interests, if it can be concluded that from the manner of expression or from other circumstances, this was not done with the intention of slight. (2) In the cases from item 1, a person shall not be punished who expresses or spreads about another that he has committed a crime
67
which is prosecuted in line of duty even though there is no sentence that has come into effect (article 172, item 5), if he proves that he had grounds to believe in the truthfulness of what he expressed or spread. (3) For the expression or spreading of personal or family circumstances, which was committed when performing an official duty, political or other social activity, in defense of some right or when defending some right or when protecting justified interests, the offender shall not be punished if he proves the truthfulness of his statement, or if he can prove that he had grounds to believe in the truthfulness of what he expressed or spread.
Pronouncing a court reprimand for crimes from articles 172 to 175
Article 177
(1) The court may pronounce a court reprimand to the perpetrator of a crime from articles 172 to 175, especially if the offender was provoked with an indecent or rude behavior by the damaged, if he has expressed before the court his readiness to apologize, and in the case of a crime from articles 172 and 174, if he has withdrawn before the court what he has expressed or spread. (2) If the insulted person returned the insult, the court may punish both or one side or it may pronounce a court reprimand.
Offending the reputation of the Republic of Macedonia
Article 178
A person, who with the intention to ridicule shall publicly make a mockery of the Republic of Macedonia, its flag, arm or anthem, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Ridiculing the Macedonian people and the nationalities
Article 179
A person, who with the intention to ridicule shall publicly make a mockery of the Macedonian people and the nationalities, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Offending the reputation of the court Article 180
A person who in a procedure before the court ridicules the court, the judge or the jury-judge, or who commits this in a written submitted paper to the court, shall be punished with a fine, or with
68
imprisonment of up to one year.
Offending the reputation of a foreign state Article 181
A person, who with the intention to ridicule shall publicly make a mockery of a foreign state, its flag, arm or anthem, or the head of a foreign state or a diplomatic representative of a foreign state in the Republic of Macedonia, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Offending the reputation of an international organization
Article 182
A person, who with the intention to ridicule shall publicly make a mockery of the Organization of the United Nations, the International Red Cross, or some other international organization, or their representatives, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Prosecution for crimes against the reputation of a foreign state and
an international organization Article 183
The prosecution of crimes from articles 181 and 182 is undertaken upon request from the foreign state, respectively the international organization, and after permission from the Minister of Justice.
Prosecution of crimes against the honor and reputation
Article 184
(1) The prosecution of crimes from articles 172 to 175 is undertaken upon private suit. (2) If the crimes from articles 172, 173 and 174 were committed against the President of the Republic of Macedonia, regarding the performing of his function, prosecution shall be undertaken in line of duty. (3) If the crimes from article 172, 173 and 174 are committed towards a person who is on the list of candidates, during the elections or directly before the voting, at a time when what was expressed or spread could not be denied publicly, the prosecution is undertaken in line of duty.
69
(4) If the crimes from articles 172, 173 and 174 are committed against a state agency or its representative, towards an official or military person, regarding their office or the realization of their function, the prosecution is undertaken upon proposal. (5) If the crimes from articles 172, 173 and 174 are committed against a deceased person, the prosecution is undertaken upon private suit from the marital partner, the children, parents, brothers or sisters of the deceased person.
Publication of a court sentence Article 185
When sentencing a crime perpetrated through the public media, the court shall decide, upon the request from the complainant, that the court sentence or an excerpt from it to be published, for the account of the condemned.
19. CRIMES AGAINST SEXUAL FREEDOM AND SEXUAL
MORALITY
Rape Article 186
(1) A person who by the use of force or threat to directly attack upon the life or body of another or upon the life or body of someone close to that person, forces him to intercourse, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If because of the crime from item 1 a severe body injury, death or other severe consequences were caused, or the crime was perpetrated by several persons or in an especially cruel and degrading manner, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) A person that forces another to intercourse with a serious threat that he shall disclose something about this person or about another close to this person, that would harm his honor and reputation, or which would cause some other big evil, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (4) The person who in the cases from items 1, 2 and 3 commits only some other sexual act, shall be punished for the crime from item 1 - with imprisonment of six months to five years, for the crime from item 2 – with imprisonment of one to ten years, and for the crime from item 3 – with imprisonment of three months to three years. (5) If the crime from items 1, 3 and 4 is committed against a person with whom the offender lives in marital or permanent extra-marital
70
community, the prosecution is undertaken upon private suit.
Statutory rape of a helpless person Article 187
(1) A person, who commits statutory rape over another, misusing the mental illness, mental disorder, helplessness, retarded mental development, or some other state because of which this person is unable to resist, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If because of the crime from item 1 a severe body injury, death or some other severe consequence was caused, or if the crime was perpetrated by several persons in an especially cruel or degrading manner, the offender shall be punished with imprisonment of at least three year. (3) The person who in the cases from items 1 and 2 commits only some other sexual act, shall be punished for the crime from item 1 - with imprisonment of three months to three years, and for the crime from item 2 – with imprisonment of one to ten years. (4) If the crime from items 1 and 3 is committed upon a person with whom the offender lives in a marital or permanent extra-marital community, the prosecution is undertaken upon private suit.
Sexual attack upon a child Article 188
(1) A person who commits statutory rape or some other sexual act upon a child shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) For the rape of a child or for some other sexual act upon a child, by misusing his mental illness, mental disorder, helplessness, retarded mental development or some other state, because of which the child is incapable of resistance, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed by a teacher, educator, adoptive parent, guardian, stepfather, doctor or some other person, by misusing his position, he shall be punished with imprisonment of at least five years. (4) If because of the crimes from items 1 and 2 a severe body injury, death or some other severe consequences were caused, or the crime was perpetrated by several persons, or in an especially cruel and degrading manner, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years.
71
Statutory rape with misuse of position Article 189
(1) A person who by misusing his position induces another, who is subordinated or dependent in relation to him, to intercourse or to some other sexual, act shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A teacher, educator, adoptive parent, guardian, stepfather, doctor or some other person who by misusing his position commits statutory rape or some other sexual act upon a juvenile older than fourteen years of age, who was entrusted to him for study, education, custody or care, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Satisfying sexual passions in front of another
Article 190
(1) A person who performs a sexual act in front of another, in a public place, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who performs a sexual act in front of a child, or who induces a child to perform such an act in front of him or in front of another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Mediation in conducting prostitution Article 191
(1) A person who recruits, instigates, stimulates or entices another to prostitution, or a person who in any kind of way participates in handing over another to someone for performing prostitution, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) A person who because of profit enables another to use sexual services shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) A person who because of profit, by using force or by serious threat to use force, forces or by deceit induces another to give sexual services, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (4) If the crime from items 1, 2 and 3 is committed with a juvenile, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (5) If the crime from items 1, 2 and 3 is committed with a child, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (6) A person who organizes the crimes from items 1 to 5 shall be punished with imprisonment of one to ten years.
72
Procuring and enabling sexual acts Article 192
(1) A person who procures a juvenile to sexual acts shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) A person who enables the performing of sexual acts with a juvenile shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Showing pornographic materials to a child Article 193
(1) A person who sells, shows or by public presentation in some other way makes available pictures, audio-visual or other objects with a pornographic content to a child, or shows him a pornographic performance, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime was performed through the public media, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The punishment from item 2 shall be applied to a person who abuses a juvenile in the production of audio-visual pictures or other objects with a pornographic content or for pornographic presentations. (4) The objects from items 1, 2 and 3 shall be confiscated.
Incest Article 194
(1) A person who commits statutory rape upon a blood relation of the first line or with a brother, respectively sister, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A blood relation in the first line or a brother, respectively sister, who commits statutory rape or some other sexual act upon a child, shall be punished with imprisonment of at least three years.
73
20. CRIMES AGAINST MARRIAGE, FAMILY AND YOUTH
Bigamy Article 195
(1) A person who marries even though he is already married shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to the person that marries a person for whom he knows is already married.
Enabling a marriage that is not allowed Article 196
An official person who, when performing his official duty, enables a marriage even though he knew of legal obstacles because of which the marriage is prohibited or non-valid, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Extra-marital life with a juvenile Article 197
(1) An adult who lives in an extra-marital community with a juvenile who has reached the age of fourteen years, but not the age of sixteen, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a parent, adoptive parent, or guardian, who allows a juvenile who has reached the age of fourteen but not yet sixteen years, to live in an extra-marital community with another, or who induces him to this. (3) If the crime from item 2 is committed from self-interest, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Taking away a juvenile Article 198
(1) A person who unlawfully takes away a juvenile from a parent, adoptive parent, guardian, from an institution or person to which the juvenile was entrusted, or who hinders the juvenile from being with the person who has a right to this, or who makes it impossible to execute a decision for assigning the juvenile that has come into effect, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed from self-interest, or for some other low motives, or by using force, threat or deceit, or if because of this the health, upbringing, sustenance or education of the juvenile is threatened, the offender shall be punished with
74
imprisonment of three moths to three years. (3) When pronouncing a conditional sentence, the court may order the offender to return the juvenile or to make possible the execution of the decision for assigning the juvenile that has come into effect. (4) If the perpetrator of a crime from item 1 returns the juvenile of own volition, or if he enables the execution of a decision that has come into effect, he may be acquitted from punishment.
Change of family situation Article 199
(1) A person who by planting, substituting or in some other way changes the family situation of a child, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The attempt is punishable.
Deserting a helpless child Article 200
A parent, adoptive parent, guardian or any other person entrusted with a helpless child, who deserts it, with the intention of permanently getting rid of it, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Neglecting and mistreating a juvenile Article 201
(1) A parent, adoptive parent, guardian or some other person who by crudely neglecting his duty of caring and upbringing neglects a juvenile or mistreats him, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a parent, adoptive parent, guardian or some other person who forces a juvenile to work which does not correspond to his age and physical force, or from self- interest induces him to begging or to performing other activities which are damaging to his development. (3) If because of the crimes from items 1 and 2 a serious body injury or a severe damage to the health of the juvenile was caused, or the juvenile started with begging, prostitution, or other forms of asocial behavior, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years.
75
Not paying sustenance Article 202
(1) A person who, even though he can do so, avoids providing sustenance which was determined based on a court decision come into effect or a settlement, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) When pronouncing a conditional sentence, the court may order the offender to pay out the matured obligations, and to pay regularly the sustenance in the future.
Violation of family obligations Article 203
(1) A person who by serious violation of his lawful family obligations, leaves a member of the family in a serious situation, one who cannot take care for himself, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If because of the crime from item 1, the member of the family looses his life, or if his health is seriously damaged, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) When pronouncing a conditional sentence, the court may order the condemned to orderly fulfill his legal obligations.
Serving alcoholic drinks to juveniles Article 204
(1) A person, who serves a juvenile in catering premises or in some other shop or place where alcoholic drinks are served and sold, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) If the crime from item 1 is committed against a drunken juvenile, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
76
21. CRIMES AGAINST HUMAN HEALTH
Transmitting an infectious disease Article 205
(1) A person who by violating regulations or orders with which a responsible agency determines check-ups, disinfection, separation of the diseased, or some other measures for wiping out or preventing infectious diseases among people, or by employment or by keeping a person with an infectious disease, by performing a sexual activity or in some other way, causes a transmission of an infectious disease, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply for a person who does not act according to the regulations or orders from the previous item, in regard to the wiping out or prevention of infectious diseases among animals, which could be transmitted to people and herewith cause a transmission of an infectious disease. (3) If an incurable infectious disease was transmitted as a consequence of the crime from item 1, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) A person who commits the crime from items 1 and 2 from negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
Not reacting to health regulations during an epidemic
Article 206
A person who, during an epidemic of a dangerous infectious disease does not act according to the regulations and orders with which measures are determined for it to be wiped out or prevented, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Unscrupulous treatment of the diseased Article 207
(1) A doctor who, when providing doctor's assistance, applies a clearly inadequate means or manner of treatment, or does not apply proper hygienic measures, or in general, acts unscrupulously and herewith causes deterioration in the health situation of another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply also for a midwife or some other health worker who, when providing medical assistance or care, behaves unscrupulously and herewith causes deterioration of the health situation of another.
77
(3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Not providing medical assistance Article 208
(1) A doctor or some other health worker who in contrary to his duty does not provide immediate medical assistance to another who is in life danger, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If because of the crime from item 1 the person to whom medical assistance was not provided dies, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Quackery Article 209
A person, who without the prescribed qualification deals in treatment or in providing medical assistance, shall be punished with imprisonment of up to one year, and with a fine.
Unallowed transplantation of parts of the human body
Article 210
(1) A person who takes a part from the body of another for the purpose of transplantation, or who transplants a part of the body even though the taking or the transplantation is contrary to the medical profession or science, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who, with the intention of transplantation, takes a part of the human body intended for transplantation before death was determined in a prescribed manner. (3) A person who takes a part of the body of another or who transplants a part of the body, without consent from the donor or the recipient, or of their legal representative when the donor or the recipient was not in state to give such consent, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) The punishment from item 3 shall apply also to a person who in contrary to the law, for a compensation, sells or mediates in the giving of parts of the body of live or deceased persons for the purpose of transplantation.
78
Unscrupulous performing of a pharmaceutical activity
Article 211
(1) A pharmacist or some other person, who is authorized to prepare or give out medicaments, and who prepares a medicament in contrary to the regulations for his profession or who gives out a wrong medicament, thus endangering the life or health of another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (3) The medicaments that were prepared shall be confiscated.
Production and release for trade of harmful medical products
Article 212
(1) A person who produces, sells, or in some other way releases for trade medicaments or other means for treatment which are harmful to the health, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the crime was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) The products and the production means shall be confiscated.
Production and release for trade of harmful food and other products
Article 213
(1) A person who produces for selling, sells or in some other way releases for trade harmful food products, or drinks, or products for personal hygiene, care or other harmful products, thus creating danger to life and health of the people, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine or with imprisonment of up to six months. (3) The harmful food and other products shall be confiscated.
79
Unscrupulous inspection of meat for consumption
Article 214
(1) A veterinarian or some other authorized veterinary worker who performs unscrupulously the inspection of cattle intended for slaughter or of meat intended for consumption, or contrary to the regulations, does not perform this inspection, thus enabling the release for trade of meat that is harmful to the health of people, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (3) The meat shall be confiscated.
Unauthorized production and release for trade of narcotics, psychotropic
substances and precursors Article 215
(1) A person who without authorization produces, processes, sells or offers for sale, or who for the purpose of selling, buys, keeps or transports, or mediates in the selling or buying, or in some other way releases for trade, without authorization, narcotics, psychotropic substances and precursors, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If the crime from item 1 was committed by several persons, or if the offender of this crime organized a network of resellers or mediators, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) A person who without authorization manufactures, procures, mediates, or gives for use equipment, materials or substances, for which he knows that they are intended for the production of narcotics, psychotropic substances and precursors, shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) The narcotics, psychotropic substances and precursors, and the means for their production, transportation and distribution shall be confiscated.
80
Enabling the taking of narcotics, psychotropic substances and
precursors Article 216
(1) A person who induces another to taking narcotics, psychotropic substances and precursors, or who gives narcotics, psychotropic substances and precursors to another for this person or someone else, or who makes available premises for the taking of narcotics, psychotropic substances and precursors, or in some other way enables another to take narcotics, psychotropic substances and precursors, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 is committed towards a juvenile, or towards several persons, or if it caused especially severe consequences, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) The narcotics, psychotropic substances and precursors shall be confiscated.
Severe crimes against the health of people Article 217
(1) If some person is severely injured bodily, or his health is severely damaged, because of the crimes from article 205 items 1 and 2, article 207 items 1 and 2, article 209, article 211 item 1, article 212 item 1, article 213 item 1, article 214 item 1, article 215 item 1, and article 216 items 1 and 2, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If one or more persons died because of the crimes from article 205 items 1 and 2, article 207 items 1 and 2, article 209, article 211 item 1, article 212 item 1, article 213 item 1, article 214 item 1, article 215 item 1, and article 216 items 1 and 2, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If another is severely injured bodily or his health is severely damaged because of the crimes from article 205 item 3, 207 item 3, 211 item 2, 212 item 2, 213 item 2, and 214 item 2, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) If one or more persons died because of the crime from article 205 item 3, 207 item 3, 211 item 2, 212 item 2, 213 item 2, and 214 item 2, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years.
81
22. CRIMES AGAINST THE ENVIRONMENT
Pollution of the environment Article 218
(1) A person who, by not adhering to the regulations for protection and development of the environment, pollutes the air, soil, water, water surface or water flow to a larger extent or in a wider area, thus causing danger for the life or health of the people or destruction of animal and plant life to a larger extent, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) The same punishment shall also apply to an official or responsible person who, by not adhering to the regulations for protection and development of the environment, omits to place filtering devices or permits the construction, activation or use of a plant that pollutes the environment, or who in some other way omits to undertake measures for preventing or making it impossible to pollute the air, soil, water, water surface or water flow, which significantly exceeds the allowed limit, or for preventing noise that significantly exceeds the allowed limit, thus creating danger to the life and health of the people or destruction of animal and plant life to a larger extent. (3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished for the crime from item 1 with imprisonment of up to three years. (4) When pronouncing a conditional sentence, the court may order the perpetrator of the crime from items 1 and 2 the condition to undertake the prescribed measures for protection and development of the human environment within a certain time frame.
Pollution of drinking water Article 219
(1) A person who with some harmful matter makes unusable drinking water in springs, wells, cistern, or reservoirs, or some other drinking water, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If because of the crime from item 1 an epidemic of an infectious disease was caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
82
Production of harmful products for treating livestock or poultry
Article 220
(1) A person who, for the purpose of selling, produces or releases for trade products for treatment or for prevention of an infection among livestock or poultry that are dangerous for their life or health, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If a larger number of livestock or poultry perishes because of the crime from item, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
Unscrupulous providing of veterinary assistance
Article 221
(1) A veterinarian or an authorized veterinary worker who, when providing veterinary assistance, prescribes or applies an evidently unsuitable means or an evidently unsuitable manner of treatment, or in general, if he handles unsuitably during the treatment, thus causing the perishing of livestock or poultry to a larger value, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the crime from item 1 is committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months.
Transmitting infectious diseases among animal and plant life
Article 222
(1) A person who during an epidemic of some livestock disease that could endanger livestock breeding does not handle according to the decision of a competent agency, which is passed based on a regulation with which measures are prescribed for the wiping out or prevention of the disease, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who, during the existence of the danger from disease or pests that could threaten the plant life, does not handle according to the decision of a competent agency, which is passed based on a regulation that prescribes measures for the wiping out or prevention of the disease or pests. (3) If because of the crime from items 1 and 2 a significant damage is
83
caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) If the crime from items 1 and 2 is committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Pollution of livestock fodder or water Article 223
(1) A person who pollutes with some harmful matter the livestock fodder or water from rivers, streams, springs, wells, cisterns or some other water which serves for watering livestock, poultry or wild animals, thus endangering the life or health of animals, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply also to a person who with some harmful matter pollutes the water of fisheries, lakes, rivers and streams, and herewith causes a danger to the survival of fish. (3) If because of the crime from items 1 and 2 a perishing of animals and fish was caused to a larger extent, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Destruction of crops by using harmful matters
Article 224
A person who with some harmful matter causes the destruction of plants, fruit trees or other crops, and herewith causes a damage of a larger extent, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Usurpation of real estate Article 225
(1) A person who, with the intention of control, takes over another's real estate, which by a regulation has been declared a good in general use, a cultural monument, a natural rarity or some other natural wealth, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who takes over another's land with the intention of using it for construction.
84
Devastation of forests Article 226
(1) A person who, contrary to a regulation or order from competent agencies or organizations, changes the purpose, cuts or digs out forests, or cuts off the bark of trees, or in some other way devastates forests, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the crime from item 1 was committed in a protected forest, a national park, or in some other special purpose forest, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Causing a forest fire Article 227
(1) A person who causes a forest fire, thus causing a damage of a larger extent, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The same punishment shall apply to a person who causes a fire in a protected forest, a national park or in some other special purpose forest. (3) A person who causes two or more forest fires shall be punished with imprisonment of at least three years. (4) If the crime from items 1 and 2 is committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Unlawful hunt Article 228
(1) A person who hunts wild animals during a closed hunting season shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) A person who without authorization hunts in prohibited hunting grounds, kills, wounds or catches alive a wild animal, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the crime from item 2 is committed against tall wild animals, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) A person who hunts rare or relatively rare wild animals for which the hunting is prohibited, or hunts without a special permission wild animals for which such a permission is required, or hunts in a manner or with means with which the wild animals are killed in large numbers, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (5) The catch and the hunting means shall be confiscated.
85
Unlawful fishing Article 229
(1) A person fishing with explosives, electricity, poison, intoxicating substances, or in a manner damaging to its breeding, and herewith causes the perishing of fish to a large extent, shall be punished with a fine, or with imprisonment of one to five years. (2) The catch and the fishing means shall be confiscated.
Endangering the environment with waste materials
Article 230
(1) A person who, in contrary to the regulations for protection of the environment, stores, leaves or throws around waste materials, or handles them in a way that changes the quality of the air, soil, water or water flows, to an extent which could deteriorate the life of people or animals or plants and endanger their existence, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who stores, leaves or throws around waste materials, or handles them in a way as to change the quality of the air, soil, water, water flows, and herewith causes the destruction or significant damaging of woods, plants and other plant life. (3) A person who commits the crime from items 1 and 2 out of negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of one to five years.
Unauthorized procurement and possession of nuclear materials
Article 231
(1) A person who by force or threat, by committing a crime or in some other manner unauthorized procures, mediates, uses, transports or gives to another nuclear materials, or enables another to get to them, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) A person who with the crime from item 1 causes danger to the life of humans or to property of a larger extent shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If the crimes from items 1 and 2 are the cause of death to one or more persons, or of a property damage of a larger extent, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (4) If the crime from item 1 is committed out of negligence, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (5) If the crime from item 4 caused the death of several persons, or
86
damages of a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Bringing dangerous materials into the country
Article 232
(1) A person, who in contrary to the regulations brings into the country radioactive or other matter or waste materials, harmful to the life or health of the people, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) An official person, who in contrary to the regulations enables the entry into the country of materials or wastes from item 1, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Torturing animals Article 233
(1) A person who roughly abuses an animal, or exposes it to unnecessary torment, or causes unnecessary pain to it, or for the sake of pleasure makes it suffer, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) A person who by not feeding, not watering or in some other manner exposes an animal to an arduous situation for a longer period of time, shall be punished with a fine, or to imprisonment of up to three months.
Serious crimes against the environment Article 234
(1) If because of the crimes from article 218 items 1 and 2, article 219 item 1, article 230 items 1 and 2, article 232 items 1 and 2, a serious body injury or a serious damage to the health of several people is caused, or death is caused to one or more persons, or the changes from the pollution cannot be removed for a longer period of time, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If because of the crimes from article 218 item 3, article 219 item 3, and article 230 item 3, a serious body injury or a serious damage to the health of several people is caused, or death is caused to one or more persons, or the changes from the pollution cannot be removed for a long period of time, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) If because of the crimes from article 220 item 1, article 221 item 1, article 222 item 1, article 226 item 1, article 230 items 1 and 2, a property damage of a large extent is caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
87
(4) If because of the crimes from article 220 item 3, article 221 item 2, article 222 item 4, article 230 item 3, a property damage of a large extent is caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to three years.
23. CRIMES AGAINST PROPERTY
Theft Article 235
(1) A person, who takes away a movable object from another with the intention to unlawfully appropriate it, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the value of the stolen object is smaller and the offender wanted to steal an object with such a value, he shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) The prosecution of the crime from item 2 is undertaken upon private suit. (4) The attempt is punishable.
Severe theft Article 236
(1) If the theft is committed: 1) by breaking and entry into closed premises, by overcoming
obstacles or in some other way overcoming larger hindrances;
2) by several persons, joined for committing a theft; 3) in a bold manner; 4) by a person who carried some kind of weapon or dangerous
tool for the purpose of attack or defense; 5) during a fire, flood or similar disaster; 6) by using the helplessness or misfortune of another; the offender shall be punished with imprisonment of one to ten
years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to the offender of a theft of objects of significant value. (3) If the stolen object has a special scientific, cultural, or historical importance, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years.
88
Robbery Article 237
(1) A person who by using force or by threatening to directly attack the life or body of another, takes another's movable object with the intention to unlawfully appropriate it, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If the value of the stolen object is of a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If when committing the crime from item 1 a severe body injury is inflicted upon another with intent, or if the crime was committed in a group or gang, or if a firearm or a dangerous tool were used, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (4) If when committing the crime from item 1 another was killed with intent, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years or with life imprisonment.
Armed robbery Article 238
(1) A person caught in the act of a theft, who uses force or threatens to directly attack upon the life or body of another with the intention of retaining the stolen object, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If the value of the stolen objects is of a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If when committing the crime from item 1 a severe body injury is inflicted upon another with intent, or if the armed robbery was committed in a group or gang, or if a firearm or some dangerous tool was used, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (4) If when committing the crime from item 1 another is killed with intent, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years or with life imprisonment.
Embezzlement Article 239
(1) A person, who unlawfully appropriates another's movable property that was entrusted to him, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the value of the embezzled objects is smaller and the offender wanted to appropriate objects of such a value, he shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the crime from items 1 and 2 is perpetrated by a guardian, or a person within a legal entity, to whom the objects were entrusted in
89
regard to his work, he shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) If the value of the embezzled objects is significant, or the objects are of a special scientific, cultural or historical importance, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (5) A person who unlawfully appropriates another's movable property, which he has found or which he has acquired by accident, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (6) For the crimes from items 2 and 5, prosecution is undertaken upon private suit, and for items 1, 3 and 4 upon a proposal.
Helping oneself Article 240
(1) A person who without authorization helps himself to money, securities or other movable objects, which are entrusted to him, or he gives these objects without authorization to another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) Prosecution is undertaken upon proposal.
Taking away another's objects Article 241
(1) A person, who without the intention of appropriating unlawfully takes away a movable property from another in order to keep it under his control, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) Prosecution is undertaken upon private suit.
Taking away a motor vehicle Article 242
(1) A person who takes away unlawfully a motor vehicle from another with the intention of using it for driving shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the use of the vehicle lasted for a longer period of time, or if a larger damage was caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) The attempt of the crime from item 1 is punishable.
90
Damage to objects of others Article 243
(1) A person who damages, destroys or makes unusable the object of another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the damage has a significant value or the objects have a special scientific, cultural or historical importance, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) The prosecution for the crime from item 1 is undertaken upon private suit.
Damage to the rights of others Article 244
(1) A person who, with the intention of preventing the realization of the right from objects, sells, destroys, damages or takes away his own object upon which another has a pawn right or the right of usage, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who embezzles, fictively sells, destroys, damages or makes unusable the total property or some part of it, or acknowledges a false claim, composes a false contract or with some other deceitful act apparently or truthfully endangers his own state of wealth, and herewith decreases or prevents the possibility of settling with at least one of his creditors, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three months. (3) Prosecution for the crime from items 1 and 2 is undertaken upon private suit.
Damage to housing and business buildings and premises
Article 245
(1) A user of a flat, a tenant or some other person, who from a housing or business building, or from housing or business premises, takes down or damages an external or internal device, installation, or a part of them, or in some other manner significantly decreases the usability of the building or the premises, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If because of the crime from item 1, the building, the housing or the business premises become unusable, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The prosecution for the crime from items 1 and 2 is undertaken upon private suit.
91
Unlawful moving in Article 246
(1) A person who unlawfully moves into another's flat, business premises or other premises, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The attempt is punishable. (3) If the court pronounces a conditional sentence, it shall order the offender to empty the flat, the business premises or other premises within a certain time frame. (4) Prosecution is undertaken upon private suit.
Defraud Article 247
(1) A person, who with the intention of attaining unlawful property gain for himself or for another defrauds another by false presentation or by covering up facts, or keeps him under defraud and herewith induces him to do or not to do something which causes damage to his own or another's property, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the damage is of a smaller value, and the offender wanted to attain such a value, he shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the damage is of a larger value, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) If the damage exceeds a significant value, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (5) A person who committed the crime from item 1 only with the intention of damaging another shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (6) The attempt of the crime from items 1 and 5 is punishable. (7) For the crime from items 2 and 5, the prosecution is undertaken upon private suit.
Defrauding buyers Article 248
A person who, with the intention of defrauding buyers, releases for trade products with a label in which data is entered that does not correspond to the contents, type, origin or quality of the product, or releases for trade products that according to their weight or quality do not correspond to what normally is assumed for these products, or products without a label about the contents, type, origin or quality of the product, when this mark is prescribed, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
92
Fraud in receiving credit or some other benefit
Article 249
A person who, with the intention of procuring credit, investment funds, subsidies or some other benefit, for himself or for another, for performing an activity, provides the creditor or the competent person for approving such a benefit with untruthful or incomplete data about the state of wealth or other data which is important for receiving the credit or other benefit, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Insurance fraud Article 250
(1) A person who, with the intention of collecting insurance from an insurance company, destroys or damages an object that is insured, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who, with the intention of collecting insurance from the insurance company for body damage, body injury or damage to the health, causes such a damage, body injury or damage to the health. (3) Prosecution is undertaken upon proposal.
Penetration into a computer system Article 251
(1) A person who without authorization enters alterations, makes public, hides, erases or destroys computer data or programs, or in some other way penetrates a computer system, with the intention to acquire, for himself or for another, unlawful property gain or to damage another, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If a larger property gain is acquired or a larger property damage is caused by the crime from item 1, the offender shall be punished with imprisonment of one to three years. (3) Prosecution is undertaken upon proposal.
93
Abuse of trust Article 252
(1) A person who, in representing the property interests of another or in taking care of this person's property, does not fulfill his duty or abuses the given authorizations, with the intention of procuring property gain or damaging the person whose property interests he is representing, or whose property he is taking care of, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed by a guardian, authorized person, representative or lawyer, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) Prosecution is undertaken upon private suit.
Unauthorized reception of gifts Article 253
(1) A person who, by representing the property interests of some legal entity, requests or receives a reward, gift or some other benefit, in order to conclude or not to conclude an agreement, or to perform or not to perform some other action to the detriment of the legal entity, thus causing a larger property loss to the legal entity, shall be punished with a fine, or with imprisonment of one to three years. (2) The reward or gift shall be taken away. (3) Prosecution is undertaken upon proposal.
False bankruptcy Article 254
A person who, with the intention of avoiding an obligation to pay, causes a bankruptcy by an apparent selling of property or a part of it, by transferring funds to other current accounts, by giving up without indemnity or selling at an extremely low value, by concluding false agreements about debt or acknowledging untruthful claims, by covering up, destroying, changing or maintaining business books in a manner so that his true state of wealth cannot be determined, shall be punished with imprisonment of one to five years and with a fine.
Causing bankruptcy by unscrupulous operation
Article 255
A person who knows that he himself or another as debtor is incapable of payment, and who causes a bankruptcy by unreasonable spending and selling objects and rights at an excessively low price, by excessive getting into debt, by undertaking excessive obligations, by
94
concluding or renewing contracts with persons who are incapable of payment, by omitting to collect claims, or in some other way violating his duties in controlling the property or in managing the affairs, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Misuse of the procedure for forced settlement or bankruptcy
Article 256
(1) A person who, in a procedure for forced settlement or in a bankruptcy procedure, reports a false claim or a claim according to a false payment order, in order to realize a right that does not belong to him, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A creditor, member of a board of creditors, or a bankruptcy administrator, who for himself or for another, receives a property gain or a promise of property gain, in order to pass or not to pass a decision in a certain sense, or in some other way damages at least one creditor in the procedure for forced settlement or bankruptcy, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The punishment from item 1 shall also apply to a person who gives or promises property gain to a creditor, member of the board of creditors, or bankruptcy administrator, in order to realize the crime from item 1.
Damage or privilege of the creditors Article 257
(1) A responsible person who, knowing that the legal entity has become incapable of payment, by paying out a debt or in some other way intentionally puts some creditor in a more privileged position, herewith damaging the other creditors, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A responsible person who, knowing that the legal entity has become incapable of payment, and with the intention of tricking or damaging the creditors, acknowledges a false claim, puts together a false contract, or by some other deceitful action damages the creditors, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If because of the crime from items 1 and 2, property damage of a
large extent was caused, or because of which the legal entity fell into bankruptcy, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
95
Extortion Article 258
(1) A person who, intending to acquire unlawful property gain for himself or for another, by force or by serious threat, forces another to do or not to do something that damages his own or another's property, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) A person who commits the crime from item 1 in a group, gang or some other association, or by using a firearm or a dangerous tool, or when herewith a significant property gain or a significant property damage was caused, shall be punished with imprisonment of at least one year. (3) The punishment from item 2 shall also apply to a person who commits the crime from item 1 for a reward.
Blackmail Article 259
(1) A person who, intending to acquire unlawful property gain for himself or for another, threatens another to disclose something about this person or about some person close to him, which could be damaging to his or their honor or to his or their reputation, and herewith forces this person to do or not to do something damaging to his own or another's property, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) A person who commits the crime from item 1 in a group, gang or some other association, or when a significant property gain or damage was caused, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Usury Article 260
(1) A person who receives or negotiates for himself or for another an excessive property gain for the service performed towards another, by using his difficult state of wealth, difficult housing conditions, need, lack of experience or frivolity, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who without authorization deals in borrowing money or other consumable objects with an agreement, and hereby negotiates an excessive property gain.
96
Covering up Article 261
(1) A person who buys, receives as security, or in some other way procures, covers up or pushes through an object that he knows was acquired through a crime, or something that was received for this by selling or exchanging, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who commits the crime from item 1 and who could have known that the object has been acquired through a crime, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) If the value of the object from items 1 and 2 is significant or the object has special scientific, cultural or historical importance, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Effective repentance Article 262
The court may acquit from punishment the offender of the crimes from articles 235, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 248 and 255, if he has returned the object, has indemnified the damages, or in some other way has removed the harmful consequences from the crime, before finding out that he was discovered.
Prosecution of crimes among close relatives
Article 263
Besides the crimes prosecuted upon private suit or upon proposal, for the crimes from articles 235, 236, 239 item 3, 242, 252 item 1 and 261, if they are committed against a marital partner, blood relation in first line, brother or sister, adoptive parent or adoptive child, or towards another person with whom the offender lives in a joint household, prosecution is undertaken upon private suit.
97
24. CRIMES AGAINST CULTURAL MONUMENTS, ARCHIVE
MATERIALS AND NATURAL RARITIES
Damage or destruction of monuments with cultural and historical importance
Article 264
(1) A person who damages or destroys a cultural monument, archive materials, index materials, library assets, or natural rarities, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who performs conservation or restoration activities without permission from the competent authority, or without permission or contrary to a prohibition performs archeological excavations or research, or other research activities on a cultural monument, archive or index materials, library assets or natural rarities, and herewith inflicts severe damage upon them or they lose their feature, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Usurpation of cultural monuments, archive materials or natural rarities
or other archeological materials Article 265
(1) A person who during archeological excavations, archives research, geological-paleonthological and mineralogical-petrographic research, excavations or in some other manner, usurps an excavated object, material or find, which represents a cultural monument, archive material, or a natural rarity, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) A person who, with the intention of acquiring unlawful property gain, usurps objects of archeological importance, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Carrying abroad a cultural monument, an archive material or a natural rarity
Article 266
A person who without permission from an authorized agency carries abroad a cultural monument or archive material, registered documentation material, an archive material registered on microfilm, or library assets that are photocopied, Xeroxed or registered in some other manner, or an object that represents a natural rarity, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
98
Destruction or covering up of unprocessed archive materials
Article 267
A person who destroys or covers up index materials, before archive material is selected from it, so that it cannot be used as a source for archive material, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
25. CRIMES AGAINST PUBLIC FINANCES, PAYMENT
OPERATIONS AND THE ECONOMY
Counterfeiting money Article 268
(1) A person who makes false money with the intention of releasing them in circulation as real, or a person who alters real money with the intention of releasing them in circulation, or a person who releases such false money in circulation, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) The punishment from item shall also apply to the person who acquires false money with the intention of releasing them in circulation as real. (3) If because of the crimes from items 1 and 2 a disorder of the economy of the country was caused, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (4) A person who releases in circulation false money which he had received as real, or a person who knows that false money were made, or that false money were released in circulation, and who does not report this, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (5) The false money shall be confiscated.
Counterfeiting securities Article 269
(1) A person who makes false securities, or a person who alters a real security, with the intention of using it as real, or to give it to another for use, or a person who uses such false securities as real, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who acquires false securities with the intention of releasing them in circulation as real.
99
(3) A person who releases in circulation false securities which he had received as real, or a person who knows that false securities were made or that false securities were released in circulation and who does not report this, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) The false securities shall be confiscated.
Falsified marks of value Article 270
(1) A person who makes false tax stamps or postage stamps or some other marks of value, or a person who alters any of these real marks, with the intention of using them as real, or to give them to another to be used, or a person who uses such false marks as real, or procures them with that intention, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who by removing the stamp that cancels out the marks from item 1, or in some other manner makes the already used marks look as if they were not used, or to a person who uses these already used marks or sells them as if they were valid. (3) The false marks of value shall be confiscated.
Making, procuring or selling counterfeiting means
Article 271
(1) A person who makes, procures, sells or gives for use means for making false marks of value, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who makes, procures, sells or gives for use means for making false money or false securities, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) The means from items 1 and 2 shall be confiscated.
Falsifying marks for marking goods, measures and weights
Article 272
(1) A person who with the intention of using them as real, makes false marks for marking domestic or foreign goods, such as seals, stamps or measures with which gold, silver, livestock, wood or some other kinds of goods are marked, or alters real marks, or a person who uses false marks as if they were real, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who
100
does the falsifying of measures or weights. (3) A person who without authorization makes, procures, sells or gives for use, means for making marks for the marking of goods, as well as for false measures and weights, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) The false marks, measures and weights, as well as the means for making them, shall be confiscated.
Money laundering and other Unlawful property gain
Article 273
(1) A person who through banking, financial or other economic operation, releases in circulation, accepts, takes over, exchanges or breaks into small change money for which he knows was acquired through trade in narcotics, trade in arms or through other punishable action, or in some other manner covers up that they originate from such sources, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) The punishment from item 1 shall also apply for a person who releases in trade or in some other form of circulation property, objects of value or other goods for which he knows they have been acquired through trade in narcotics, trade in arms or through some other punishable action, or in some other manner covers up that they originate from such sources. (3) A person who commits the crime from items 1 and 2, and who was obliged to know and who could have known that the money and other goods were acquired through a punishable action, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) A person, who commits the crime from items 1 and 2 as a member of a group, gang or some other association dealing with laundering money and other property gain, shall be punished with imprisonment of at least five years. (5) The money and other direct and indirect property gain shall be confiscated, and if confiscation is not possible because they were transferred abroad, other property of the offender that corresponds to their value shall be confiscated.
101
Issuing a bad check and abuse of a credit card
Article 274
(1) A person who with the intention of attaining unlawful property gain for himself or for another, issues or releases in circulation a check for which he knows there is no backing to an amount which is explicitly prohibited by the contract for using the check, and herewith acquires a larger unlawful property gain, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who with the intention of procuring unlawful property gain, uses a bank credit card or a bankomat card for withdrawing money or payment for goods and services for which he knows has no backing to the amount which is explicitly prohibited by the contract for using the card, and herewith acquires a larger property gain. (3) If a significant property gain was attained through the crime from items 1 and 2, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) If the offender of the crime from items 1 and 2 provides backing before he finds out he was discovered, he may be acquitted from punishment.
Fraud in working with securities Article 275
(1) A person who, when releasing in circulation shares and other securities, falsely presents the financial situation of the legal entity that is releasing them in circulation, the data regarding loss or gain, its financial operations or other data concerning the operation of that legal entity, which has an influence upon their value on the market, and herewith induces one or more persons to buy or sell these shares or other securities, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person in the legal entity who, in contrary to his duty for keeping a business secret, informs an unauthorized person or in some other way uses the information that represents a business secret, which has an influence upon the price of the security, and herewith brings into an unequal position physical and legal entities on the securities market. (3) If with the crime from items 1 and 2, the offender acquired for himself or for another significant property gain, or caused a significant property damage to another, or herewith damaged a larger number of people, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
102
Prohibited production Article 276
(1) A person who produces or processes goods for which production or processing is prohibited, if there are no indications of some other more severe crime, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The goods and production or processing means shall be confiscated.
Prohibited trade Article 277
(1) A person who without authorization buys, sells or exchanges objects or goods with a larger value, whose trade is prohibited or limited, if no indications exist of some other crime, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the offender of the crime from item 1 organized a network of middlemen or mediators, he shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The objects and goods of the prohibited trade shall be confiscated.
Trafficking Article 278
(1) A person who handles in smuggling goods across the customs line, avoiding customs control, or who by avoiding customs control carries over goods with a larger value, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who organizes a gang, group, or some other association, for perpetration of the crime from item 1, or for the distribution of uncustomed goods, or who commits the crime armed with a firearm or by using force or threat, shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) The goods that are the subject of the crime from items 1 and 2 and the means for their transfer and distribution shall be confiscated.
Tax evasion Article 279
(1) A person who with the intention, for himself or for another, to avoid the full or partial payment of tax, contribution, or some other duty, which he is obliged to do by law, gives false information about his revenues, objects or other facts which have an influence upon the assessment of the amount of these obligations, or who with the same
103
intention, in the case of compulsory application, does not report an income, object or some other fact which is of influence upon such obligations, and when the amount of the obligation has a larger value, shall be punished with imprisonment of six months to five years and with a fine. (2) If the amount of the obligation from item 1 is significant, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years and with a fine.
Falsifying or destruction of business books
Article 280
(1) A person who enters false data or does not enter some important data in a business document, book or paper, which he is obliged to maintain based on a law or some other regulation, or who with his signature or stamp verifies a business document, book or paper with false contents, or who with his signature or stamp makes it possible to prepare a document, book or paper with false contents, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who uses a false business document, book or paper as if it were real, or who destroys, covers up, damages or in some other way makes unusable a business document, book or paper.
Disclosing and unauthorized acquisition of a business secret
Article 281
(1) A person who unauthorized tells, hands over or in some other way makes available to another unauthorized data which by law has been declared to be a business secret, as well as a person who acquires such data with the intention of handing it over to another unauthorized, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) A person who tells, hands over or in some other way makes available to an unauthorized person data which by regulation or decision of a competent administration organ has been declared to be a business secret, if the disclosing of this data caused or could have caused more serious harmful consequences, as well as a person who acquires such data with the intention of handing it over to an unauthorized person, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) If the data from items 1 and 2 are of special importance, or the disclosing, respectively the acquisition of the data was done with the purpose of carrying them abroad, or if the offender has received a bribe, he shall be punished with imprisonment of one to ten years.
104
Violation of the equality in performing an economic activity
Article 282
(1) A person who by misusing his official position or authorization limits the free movement of reproduction means in a certain area, takes away or limits the right of an enterprise or some other legal entity in a certain area to deal in trade of goods and services, puts a legal entity in an unequal position in regard to other legal entities concerning the working conditions or in trade with goods and services, or limits the free performing of the activity or the free exchange of goods and services, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who uses his social position or influence for the crime to be committed.
Creating a monopoly position and causing disorder on the market
Article 283
A person who, when performing an economic activity, in contrary to law or some other regulation, concludes an agreement with which another legal entity is limited in the free trade in goods and services in a certain area, or who concludes an agreement with a certain legal entity with which a monopolistic position on the market is created in some other way, and therefore the legal entity attains a significant property gain or another suffers a significant damage, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Unfair competition in foreign trade Article 284
(1) A representative or agent of a domestic legal entity who, knowing that some other domestic person has previously reached an agreement with a foreign company about foreign trade activities, or that the concluding of an agreement for that deal is pending, gives an offer to that company for buying or selling the same kind of goods, respectively for performing the same service, and because of this the foreign company gives up concluding the agreement or the agreement is concluded under less favorable conditions for the domestic legal entity, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) If the offender of the crime from item 1 acquired a larger gain, or another sustained a larger damage, he shall be punished with imprisonment of one to ten years.
105
Unauthorized use of another's company Article 285
(1) A person who with the intention of deceiving buyers or users of services, uses another's company, stamp or trademark, or another's special mark for goods, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall also apply to a person who with the intention of deceiving buyers, in production uses samples and models of another without authorization, or releases in trade objects produced based on them. (3) The objects from items 1 and 2 shall be confiscated.
Unauthorized use of another's invention Article 286
(1) A person who without authorization uses, publishes, cedes or transfers another's registered or protected invention, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The objects shall be confiscated. (3) Prosecution is undertaken upon proposal.
Misuse of authorization in the economy
Article 287
(1) A responsible person who with the intention of acquiring unlawful property gain for a legal entity where he works or for some other legal entity, creates or keeps funds in the country or abroad which are not permitted; or by composing a document with false contents, with a false financial statement, evaluation or inventory, or with some other false presentation or by covering up facts shows untruthfully the situation and the flow of funds and the results from work, and in this way misleads the management organs in the legal entity when making decisions, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) If a significant property gain was acquired through the crime from item 1, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
106
26. CRIMES AGAINST THE GENERAL SAFETY OF PEOPLE AND
PROPERTY
Creating a general danger Article 288
(1) A person who by fire, flood, explosion, poison or poisonous gas, ionizing radiation, motor power, electrical or other energy, or by some generally dangerous action or means causes a significant danger for the life or body of people, or for property to a large extent, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply to an official or responsible person who does not set up the prescribed devices for the protection from fire, explosion, flood, poisons, poisonous gases or ionizing radiation, or does not maintain these devices in a proper functioning state, or if in the case it is needed he does not activate them or in general, does not act according to the regulations or technical rules concerning protective measures, and herewith causes a danger for the life and body of people, or for property to a large extent. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed in a place where a larger number of people are gathered, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) A person who commits the crime from items 1, 2 and 3 out of negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Causing danger during construction work Article 289
(1) A responsible person who during project preparation, management or execution of some construction or construction work acts in contrary to the regulations or to the generally acknowledged technical rules, and herewith causes a danger for the life and body of people, or for property to a large extent, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
107
Damaging protective devices Article 290
(1) A person who in mines, factories, workshops or generally during work, destroys, damages, makes unusable or removes the protective devices, and herewith causes a danger for the life and body of people or for property to a large extent, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) The responsible person in a mine, factory, workshop, or generally at work, who does not set up protective devices, or does not maintain them in a proper functioning state, or in the case when it is needed does not activate them, or in general does not act according to the regulations and technical rules for protection at work, and herewith causes a danger for the life and body of people, or for property to a large extent, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) When pronouncing a conditional sentence for the crime from items 1, 2 and 3, the court shall impose upon the condemned the condition to set up the protective devices or to make them functional within a fixed time period.
Destruction or damage to public installations
Article 291
(1) A person who destroys, damages, removes, changes or makes unusable installations of public utilities for water, heat, gas or energy, or the installations of communication systems, and herewith causes a significant disturbance in the regular life of citizens or of the economic activities, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) A person who commits the crime from item 1 out of negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Severe crimes against general safety Article 292
(1) If because of the crime from article 288 items 1, 2 and 3, 289 item 1, 290 items 1 and 2, and article 291 item 1, a serious body injury to another or a larger property damage was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If because of the crime from article 288 items 1, 2 and 3, article 289 item 1, 290 items 1 and 2, and 291 item 1, death is caused to one
108
or more persons, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If because of the crime from article 288 item 4, 289 item 2, 290 item 3, and 291 item 2, a serious body injury to another or a larger property damage is caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) If because of the crime from article 288 item 4, 289 item 2, 290 item 3, and 291 item 2, death is caused to one or more persons, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Damaging dams Article 293
A person who damages dams or devices that serve as protection against natural disasters shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Failure to remove a danger Article 294
(1) A person who does not undertake measures by timely report to the competent authority or in some other manner, for removing a fire, flood, explosion, traffic accident or some other danger to the life and body of people or for the property to a significant extent, even though he could have done this without risk to himself or to others, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who by dissuading or in some other manner prevents another from undertaking measures for the removal of a flood, explosion, traffic accident or some other danger to the life and body of people or for the property to a large extent, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Unauthorized production and release for trade of generally dangerous materials
Article 295
(1) A person who without authorization manufactures, produces, collects or hides ionizing or other materials which could cause a general danger for the life of people and property with a significant value, or enables another to acquire them without authorization or to transfer them improperly, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who, contrary to the regulations for trade in explosives or inflammable materials, hands over such materials for transportation in public means of transportation, or carries them himself, using public means of
109
transportation.
Failure to participate in removing a general danger
Article 296
A person who, in contrary to an order or a call from a competent authority or organization, without justified reason, refuses to participate in the removal of a danger from fire, flood or similar general disaster, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
27. CRIMES AGAINST SAFETY IN PUBLIC TRAFFIC
Endangering traffic safety Article 297
(1) A participant in traffic on the public roads, who does not adhere to the regulations, and herewith endangers the public traffic in such a way as to endanger the life and body of people, and property to a significant extent, and because of this another sustains a body injury or a significant property damage is caused, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who does not adhere to the safety regulations for traffic by bus, railroad, air and ship, cable railway or traffic with other means for public mass transportation, and herewith causes a danger to the life and body of people, or for property to a significant extent, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) A person who commits the crime from items 1 and 2 out of negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Endangering traffic safety with a dangerous act or means
Article 298
(1) A person who destroys, removes or damages more seriously a traffic device, means or sign, or a signalization device which serves for traffic safety, or gives a wrong signal or sign, or sets up an obstacle on the traffic artery, or in some other way endangers traffic safety, and herewith causes a danger for the life and body of people, or for the property to a significant extent, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who commits the crime from item 1 out of negligence
110
shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Unscrupulous traffic supervision Article 299
(1) A responsible person who is entrusted with supervising the state and maintenance of traffic arteries and facilities on them, the means of transportation or the public transportation, or the fulfillment of prescribed work conditions for drivers, or who is entrusted with managing transportation, who by unscrupulous performing of his duty causes a danger for the life and body of people or for property to a significant extent, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply to the responsible person who issues a driving order or who gives permission for transportation, even though he knows that the driver, because of weariness, illness, dizziness or for other reasons, is incapable of safely driving the vehicle, or that the vehicle is not in order, and herewith causes a danger for the life and body of people, and for property to a significant extent. (3) A person who commits the crime from item 1 out of negligence shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Severe crimes against safety of people and property in traffic
Article 300
(1) If because of the crime from article 297 items 1 and 2, 298 item 1, and 299 items 1 and 2, either some person sustains severe body injury or a property damage of a large extent is caused, then the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If because of the crime from article 297 items 1 and 2, 298 item 1, and 299 items 1 and 2, death is caused to one or more persons, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (3) If because of the crime from article 297 item 3, 298 item 2, and 299 item 3, some person sustains a severe body injury or a property damage is caused of a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) If because of the crime from article 297 item 3, 298 item 2, and 299 item 3, death is caused to one or more persons, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Failure to help a person injured in a traffic accident
Article 301
(1) A driver of a motor vehicle or of some other transportation means
111
who leaves without help a person that was injured by that means of transportation, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If because of failure to provide help, a serious body injury or death was sustained by the injured, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Kidnapping an aircraft or ship Article 302
(1) A person, who by force or by serious threat takes over the control over an aircraft during flight or over a ship when sailing, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If because of the crime from item 1, death to one or more persons was caused, or the destruction of the aircraft or the ship, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) If when committing the crime from item 1, the offender kills another with intent, he shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Endangering air traffic safety Article 303
(1) A person who brings into an aircraft an explosive or similar device or substance, destroys or damages the navigation equipment or causes other damage to the aircraft, gives false information about the flight, improperly or incorrectly controls the flight, omits his duty of supervision over the air traffic safety, or in some other way endangers the safety of the aircraft flight, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) If because of the crime from item 1, one or more persons died, or the destruction of the aircraft was caused, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) If when the crime from item 1 was committed, another was killed with intent, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment. (4) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (5) If because of the crime from item 4, one or more persons died, or the destruction of the aircraft was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
112
Destruction or removal of a sign that serves for air traffic safety
Article 304
A person who destroys, damages or removes a safety sign for air traffic shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
28. CRIMES AGAINST THE STATE
High treason Article 305
A person who, by using force or serious threat, tries to change the constitutional system of the Republic of Macedonia, or to bring down the highest state authorities, shall be punished with imprisonment of at least five years.
Acknowledging occupation Article 306
A citizen of the Republic of Macedonia, who acknowledges the occupation of the Republic of Macedonia, or a certain part of it, shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Endangering the territorial integrity Article 307
(1) A person who, by the use of force or serious threat to use force, attempts to secede a part of the territory of the Republic of Macedonia, or to annex a part of this territory to some other country, shall be punished with imprisonment of at least five years. (2) A person who, by the use of force or serious threat to use force, attempts to change the borders of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of at least three years.
113
Endangering the independence Article 308
A citizen of the Republic of Macedonia, who places the Republic of Macedonia in a position of subordination or dependence in relation to some other country, shall be punished with imprisonment of at least five years.
Murder of representatives of the highest state authorities
Article 309
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or security of the Republic of Macedonia, kills the President of the Republic, of the Parliament, of the Government, of the Constitutional Court, or of the Supreme Court of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Kidnapping representatives of the highest state authorities
Article 310
(1) A person who, intending to endanger the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, kidnaps the President of the Republic, of the Parliament, of the Government, of the Constitutional Court, or of the Supreme Court of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of at least three years. (2) The perpetrator of the crime from item 1 who of own volition lets the kidnapped person go free before being discovered, may be acquitted from punishment.
Violence against representatives of the highest state authorities
Article 311
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, by force or by serious threat prevents the President of the Republic, of the Parliament, of the Government, of the Constitutional Court, or of the Supreme Court of the Republic of Macedonia, in the performing of his duty, from doing something, or forces him to do or not to do something, shall be punished with imprisonment of at least three years.
114
Armed rebellion Article 312
(1) A person, who participates in an armed rebellion directed at endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of at least three years. (2) The organizer or instigator of the rebellion shall be punished with imprisonment of at least five years.
Terrorism Article 313
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, causes or seriously threatens to cause an explosion, fire, flood, or some other generally dangerous act or act of violence, creating a sense of insecurity or fear among the citizens, shall be punished with imprisonment of at least three years.
Diversion Article 314
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, destroys or damages an industrial, agricultural or other economic facility, traffic means, communication system, system for supplying water, heat, gas or some other type of energy, a dam or some other facility of a larger importance for the economy or for the regular life of the citizens, shall be punished with imprisonment of at least five years.
Sabotage Article 315
A person who, when performing his work duty, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, in a covered up, deceitful or some other way, causes a significant damage to a state authority, institution or legal entity where he works, or to some other state authority, institution or legal entity, shall be punished with imprisonment of at least three years.
115
Espionage Article 316
(1) A person, who discloses a state secret, hands it over or makes it available to a foreign state, organization or to a person that serves them, shall be punished with imprisonment of at least three years. (2) A person, who creates an intelligence service for a foreign state inside the Republic of Macedonia and manages it, shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) A person, who enters a foreign intelligence service, collects information for it, or in some other way assists in its work, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) A person who collects secret information or documentation, with the intention of telling or handing them over to a foreign state, organization or to a person that serves them, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (5) If the crime from items 1 and 4 is committed during war or direct military threat, or if it caused serious consequences for the security, or for the economic or military power of the Republic, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (6) A state secret is considered to be the information or documents which by law or by some other regulation, or by the decision of a competent authority which is passed based on the law, are declared to be a state secret, and whose disclosure has or could have damaging consequences for the political, economic or military interests of the Republic of Macedonia.
Disclosing a state secret Article 317
(1) A person who tells, hands over or makes available an entrusted state secret to the public or to an unauthorized person, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) A person who tells, hands over or makes available to the public or to an unauthorized person, information or documents for which he knows are a state secret, and which he acquired in an unlawful manner, shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) If the crime from item 1 is committed during war or direct military danger, or which has caused an endangering of the security, of the economic or military power of the Republic of Macedonia, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years. (4) If the crime from item 1 is committed out of negligence, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years.
116
Calling out for a violent change of the constitutional system
Article 318
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, publicly or by spreading papers calls out for or instigates a direct perpetration of the crimes from articles 307 to 317, shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Causing national, racial or religious hate, discord and intolerance
Article 319
(1) A person who by force, mistreatment, endangering the security, ridicule of the national, ethnic or religious symbols, by damaging other people's objects, by desecration of monuments, graves, or in some other manner causes or excites national, racial or religious hate, discord or intolerance, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) A person, who commits the crime from item 1 by misusing his position or authorization, or if because of these crimes, riots and violence were caused among people, or a property damage with a large extent was caused, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Violation of the territorial sovereignty Article 320
A person who, with the intention of endangering the constitutional system or the security of the Republic of Macedonia, enters onto the territory of the Republic of Macedonia by violating the regulations of international law, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Preventing combat against the enemy Article 321
(1) A citizen of the Republic of Macedonia who, during war or during an armed conflict, prevents the citizens of the Republic of Macedonia or the citizens of its allies to carry on combat against the enemy, shall be punished with imprisonment of at least five years. (2) A citizen of the Republic of Macedonia who, during war or during an armed conflict, dissuades the citizens of the Republic of Macedonia or the citizens of its allies, to carry on combat against the enemy, shall be punished with imprisonment of at least one year.
117
Service in an enemy army Article 322
(1) A citizen of the Republic of Macedonia who, during war or during an armed conflict, serves in an enemy army or in some other military formation of the enemy, or participates in a war or an armed conflict as a soldier against the Republic of Macedonia or its allies, shall be punished with imprisonment of at least three years. (2) A person who recruits a citizen of the Republic of Macedonia for service in an enemy army or in some other armed formation of the enemy, or for participation in a war or armed Republic of Macedonia or its allies, shall imprisonment of at least five years.
conflict be pu
against the nished with
Helping the enemy Article 323
A citizen of the Republic of Macedonia, who during war helps the enemy in conducting a requisition, confiscation of food or other goods, or in implementing other measures of coercion against the population, shall be punished with imprisonment of at least one year.
Association for enemy activity Article 324
(1) A person who creates a conspiracy, gang, group or other association of persons for the purpose of committing the crimes from articles 305 to 311, 313, 314, 315, 321 and 322 item 2, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) A person, who becomes a member of the association from item 1, shall be punished with imprisonment six months to five years. (3) The perpetrator of the crime from item 1, who by disclosing the association or in some other way prevents the perpetration of the crimes foreseen in item 1, shall be punished with imprisonment of three months to three years, and he may be acquitted from punishment. (4) A member of an association from item 1, who discloses the association before he commits some crime foreseen in that item, as a member of this association or for it, shall be acquitted from punishment.
118
Sheltering and assisting an offender after a crime was committed
Article 325
(1) A person who hides a perpetrator of a crime from articles 305 to 317 and 324, gives him shelter, food, money or other means, serves him for maintaining contact, performs actions for preventing his discovery or capture, or in some other way provides assistance to him, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) The punishment from item 1 may not be more severe, by kind nor by degree, than the punishment prescribed for the crime that was perpetrated by the offender to whom help was provided. (3) A person shall not be punished, for whom the offender of the crimes listed in item 1 is a marital partner, a person living with him in a permanent extra-marital community, a blood relation of the first degree, a brother or a sister, an adoptive parent or adoptive child, as well as their marital partners or the persons who live in a permanent extra- marital community with them.
Punishment for preparation Article 326
A person who prepares the committing of a crime (article 18 item 3) from article 305 to 309, 312 to 315 and from article 317 item 1, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Punishment for the most severe forms of crimes
Article 327
(1) If by the crime from article 305, article 307, and from articles 312 to 315, a death of one or more persons was caused, or if a property damage of a large extent was caused, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years. (2) If during the perpetration of the crime from item 1 the offender killed one or more persons with intent, he shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment. (3) The punishment from item 2 shall apply also to a person who commits a crime from articles 305, 306 and 307, articles 312 to 316 and article 324, during war or under direct military danger.
119
29. CRIMES AGAINST THE ARMED FORCES
Failure or refusal to execute a command
Article 328
(1) A military person who does not execute or refuses to execute an order from his superior, in connection with his duty, and herewith causes more serious consequences for the service, or the service was endangered more seriously, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A military person, who out of negligence does not execute the order from his superior from item 1, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (3) There is no crime if the military person refuses to execute an unlawful command.
Refusal to accept or use arms Article 329
(1) A military person, who except for the case determined by law, refuses to accept arms or to use them, on command or according to the regulations of the service, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) A military conscript who without justified reason refuses to accept arms from the competent authority, which are issued to him in connection with the service in the reserves of the military forces, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Opposing a superior Article 330
(1) A military person, who together with other military persons opposes an order from a superior in connection with the duty, and who does not want to execute or refuses to execute his duty, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 is committed in an organized manner, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If the crime from items 1 and 2 is committed with the use of arms, the offender shall be punished with imprisonment of at least one year. (4) The military person who during the perpetration of the crime from item 3 kills another because of negligence, shall be punished with imprisonment of at least three years. (5) A military person who during the perpetration of the crime from items 1 and 2 kills another with intent, shall be punished with
120
imprisonment of at least five years, or with life imprisonment. (6) A military officer, who in the case of the crime from items 1, 2 and 3 and item 5 fails to undertake the necessary measures to restore order, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Opposition to a sentry, guard, patrol, duty officer or other
military person on similar duty Article 331
A military person who opposes a sentry, guard, patrol, or duty officer, or some other military person on similar duty, while performing his official duty, as well as a military person who does not answer their call or does not execute or refuses to execute their order, and because of this more serious consequences for the service are caused or the service was more seriously endangered, shall be punished with imprisonment of six months to three years.
Coercion towards a military person in performing his official duty
Article 332
(1) A person who, by force or by threatening to directly use force, prevents a military person in performing an official duty, or forces him to perform an official duty, shall be punished with imprisonment of six months to three years. (2) The attempt of the crime from item 1 is punishable. (3) If because of perpetration of the crime from item 1 serious consequences for the service were caused, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Attack upon a military person while performing his official duty
Article 333
(1) A person who attacks or seriously threatens to attack a military person who is performing his duty, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If when the crime from item 1 was committed, the offender caused a body injury to the military person, or threatened with the use of a weapon, he shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If when the crime from item 1 was committed, a military person sustained a serious body injury, or serious consequences for the service were caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
121
(4) If when the crime from item 1 was committed, the offender killed a military person with intent, he shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
More lenient punishment for crimes from article 328 and
articles 330 to 333 Article 334
If the offender of the crimes from article 328 items 1 and 3, article 330 item 1, article 331, article 332 items 1 and 2, and article 333 items 1 and 2, was provoked by an unlawful or rude behavior by the military person, he may be punished more leniently or acquitted from punishment.
Mistreatment of a subordinate or younger person
Article 335
(1) A military officer who, in the service or in connection with the service, mistreats a subordinate or a younger person, or behaves with him in a manner insulting to human dignity, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime from item 1 was committed against several persons, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Violation of a guard, patrol or similar duty
Article 336
(1) A military person who acts in contrary to the regulations for guard patrol duty, for duty of a duty officer or for other similar duty, and because of this more serious consequences for the service are caused, or the service was more seriously endangered, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed at a warehouse for arms, ammunition or explosive materials, or at some other facility of a great importance, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) If because of the crime from items 1 and 2, some person sustained a serious body injury, or a property damage of a large extent was caused, or some other serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (4) If because of the crime from items 1 and 2, some person died, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
122
(5) If the crimes from items 1 to 4 are committed out of negligence, the offender shall be punished for the crime from item 1 with imprisonment of up to six months; for the crime from item 2 with a fine or with imprisonment of up to one year; for the crime from item 3 with a fine or with imprisonment of up to three years; for the crime from item 4 with a fine or with imprisonment of up to five years.
Violation of guarding the state border Article 337
(1) A military person who, while performing his duty at the border, acts in contrary to the regulations for guarding the state border, and because of this more serious consequences for the service are caused, or the service was more seriously endangered, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If because of the crime from item 1 a serious body injury was sustained, or a property damage of a large extent or some other serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If because of the crime from item 1 another died, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (5) If because of the crime from item 4, the consequence from item 2 was caused, the offender shall be punished with a fine, or imprisonment of up to three years; and if the consequence from item 3 was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Submitting untruthful reports and statements
Article 338
(1) A military person who, while performing his duty, submits a report or statement with untrue contents, or in a report or statement omits some fact which should not have been omitted, and because of this more serious damaging consequences are caused for the service, or the service was more seriously endangered, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed by submitting a report or statement of special importance, because of which serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) If the crime from item 2 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
123
Failure to undertake measures for protection of a military unit
Article 339
(1) A military officer who does not undertake the prescribed, ordered or other evidently necessary measures for protection of the lives and health of the people that are entrusted to him, for the safety and maintenance in good functioning order of the facilities, objects and equipment which serve for combat readiness, for an orderly supply of the unit entrusted to him with food, equipment and material, for keeping and care of livestock, or for a timely and regular execution of security actions or guarding of the facilities that are entrusted to him, and with this brings into danger the life of the people or seriously endangers the health of people or the property of a large value, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If because of the crime from item 2, a serious body injury was sustained, or if a property damage of a larger extent or other serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If because of the crime from item 1 another dies, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (5) If because of the crime from item 4, the consequence from item 2 was caused, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years; and if the consequence from item 3 was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Lack of security during military exercises
Article 340
(1) A military person who during exercises, training or in performing an experiment, does not undertake the prescribed, ordered or evidently necessary measures of security or precaution, and herewith brings into danger the life of people or seriously endangers the health of people or property of a large value, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If because of the crime from item 2, a serious body injury was sustained, or if a property damage of a larger extent or other serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If because of the crime from item 1 another dies, the offender
124
shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (5) If because of the crime from item 4, the consequence from item 2 was caused, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years; and if the consequence from item 3 was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Not responding to a summons and avoiding military service
Article 341
(1) A person who without justified reason does not come at the determined time for recruitment, for notification on the military disposition or acceptance of arms, or for serving the military service, a military exercise or some other military service, even though he was summoned with an individual or with a general summons, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who hides in order to avoid the obligation from item 1, even though he was summoned with an individual or with a general summons, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) A person who leaves the country, or remains abroad, in order to avoid recruitment or serving the military service, military exercise or some other military service, shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) A person who calls out or instigates several people to commit the crimes from items 1, 2 and 3, shall be punished for the crime from item 1 with a fine or with imprisonment of up to three years; and for the crime from items 2 and 3, with imprisonment of one to ten years. (5) The offender of the crime from items 2 and 3, who of own volition reports himself to the competent state authority, may be punished more leniently or may be acquitted from punishment.
125
Avoiding military service by incapacitating or deceit
Article 342
(1) A person who, with the intention of avoiding military service or to be dispositioned to an easier duty, wounds himself or in some other manner incapacitates himself for military service temporarily, or who permits another to incapacitate him temporarily, as well as a person who, with or without his permission, incapacitates temporarily another with the same intention, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If by committing the crime from item 1 a permanent disability for military service was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) A person who, with the intention from item 1, simulates an illness, or for himself or for another uses a false document, or acts in some other deceitful manner, shall be punished with imprisonment of three months to three years.
Unlawful exemption from military service Article 343
A person who by misusing his position or authorization enables exemption from duty, or disposition to an easier duty, of a military person or a person who is subject to military duty, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Self-willed going away or escape from the armed forces
Article 344
(1) A military person who leaves his unit or service of his own will and who does not return to duty within ten days, or within the same period does not return from a leave of absence from the unit or service, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a military person who more than twice and less than ten days remains away from his unit or service without permission. (3) A military person who abandons his unit or service of his own will, during the execution of an important task or during an increased level of combat readiness of the unit, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) A military person who hides in order to avoid service in the armed forces, or who abandons his unit or service of his own will and does not return to duty within thirty days, or who does not return from a leave of absence from the unit or service within the same period, shall be
126
punished with imprisonment of six months to five years. (5) A military person, who leaves the country or remains abroad in order to avoid the service in the armed forces, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (6) A military person, who prepares an escape abroad in order to avoid service in the armed forces, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (7) The offender of the crime from items 3 and 4, who of own volition reports himself to the competent state authority, may be punished more leniently.
Unscrupulous manufacturing and taking over of military material
Article 345
(1) A military person or some other person who - in an enterprise, in some other organization, community or institution which works for the needs of defense - is entrusted with the management and control of the production or with some other economic process, or with supervision over them, who performs unscrupulously the task entrusted to him, and because of this, the weapons, ammunition, explosives and other combat materials are not manufactured on time, or they do not correspond to the prescribed quality, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply to a military person who, unscrupulously performing his duty, accepts supply goods, equipment or army weapons that do not correspond to the prescribed conditions or to the agreement. (3) If because of the crime from items 1 and 2, serious consequences were caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) If the crimes from items 1 and 2 are committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (5) If because of the crime from item 4, the consequence from item 3 was caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to three years.
127
Irregular and careless conduct towards the entrusted weapons
Article 346
(1) A person who irregularly or carelessly holds, keeps or handles the entrusted weapons, ammunition or explosives, which belong to a military unit or to a military institution, and herewith causes their damage to a larger extent, destruction or disappearance, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) An operator of a warehouse for weapons, ammunition, explosives and other combat equipment, who does not undertake measures for their security or maintenance, and because of this, a damage, destruction or disappearance of this combat equipment is caused, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (3) If because of the crime from item 2 a property damage of a large extent was caused, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) If the crime from item 2 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (5) If because of the crime from item 4, the consequence from item 3 was caused, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Unlawful disposing over entrusted weapons Article 347
A person who usurps, transfers, pawns, hands over to another for use, damages or destroys weapons, ammunition or explosives which are entrusted to him for use, and which serve for the needs of defense of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Theft of weapons or of part of combat equipment
Article 348
(1) A person who steals weapons, ammunition, explosives or a part of combat equipment that serves for the needs of defense of the Republic of Macedonia, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the value of the objects from item 1 exceeds a larger property value, or if the theft was committed by breaking in or by burglary into closed buildings, rooms, safes, chests or other closed premises, or by several persons who associated themselves for committing the theft, or in an especially dangerous and insolent manner, or by a person who
128
carried a weapon or dangerous tool for attack or defense, or during a fire, flood or similar disaster, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If the value of the objects from item 1 is significant, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years.
Disclosing a military secret Article 349
(1) A military or some other person, who in contrary to his duties of keeping a military secret, tells, hands over to another or in some other way makes available information which is a military secret, or who acquires such information with the intention of handing it over to an unauthorized person, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 was committed out of self-interest, or in regard to especially confidential information, or because of publication or use of the information abroad, the offender shall be punished with imprisonment of at least one year. (3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) A military secret is considered to be information and documents which by law, by some other regulation or by decision of a competent authority, passed based on a law, have been declared to be a military secret, and whose disclosure has or could have more serious damaging consequences for the armed forces, or for their preparation for defense of the Republic of Macedonia.
Unauthorized entry into military facilities and making sketches or drawings of military
facilities and combat equipment Article 350
(1) A person who enters without authorization a military facility for the purpose of reconnaissance, even though he knows that entrance is prohibited, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who without authorization makes sketches or drawings of military facilities, or of combat equipment, or photographs, respectively in some other manner records them, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
129
Conditions for pronouncing a disciplinary punishment, respectively measure
Article 351
A military person may be sentenced to a disciplinary punishment, respectively to a measure determined by law, instead of to a criminal sanction, for a crime against the armed forces for which a punishment of up to three years is prescribed, if the crime received an especially light form, and if the interests of the service request this.
Responsibility for a crime committed on orders from a superior
Article 352
A subordinate shall not be punished if he commits a crime on orders from his superior, while that order concerned the official duty, except if the order was directed towards committing a war crime or some other serious crime, or if he knew that the execution of the order represents a crime.
30. CRIMES AGAINST OFFICIAL DUTY
Misuse of official position and authorization
Article 353
(1) An official person who, by using his official position or authorization, by exceeding the limits of his official authorization, or by not performing his official duty, acquires for himself or for another some kind of benefit, or causes damage to another, shall be punished with imprisonment of six months to three years. (2) If the perpetrator of the crime from item 1 acquires a larger property gain, or causes a larger property damage, or violates the rights of another more severely, he shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If the perpetrator of the crime from item 1 acquires a significant property gain or causes a significant damage, he shall be punished with imprisonment of one to ten years.
130
Embezzlement in the service Article 354
(1) An official person who, with the intention of acquiring unlawful property gain for himself or for another, usurps money, securities or other movable objects that are entrusted in the service, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) If the perpetrator of the crime from item 1 acquired a larger property gain, he shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If the perpetrator of the crime from item 1 acquired a significant property gain, he shall be punished with imprisonment of at least three years. (4) If the perpetrator of the crime from item 1 acquired a small property gain, and if he wanted to acquire such a property gain, he shall be punished with a fine or with imprisonment of up to one year.
Defraud in the service Article 355
(1) An official person who, when performing his service, with the intention to acquire an unlawful property gain for himself or for another, by submitting false invoices or in some other way, deceives the authorized person to effect an unlawful payment, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) If with the crime from item 1 a larger property gain was acquired, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) If with the crime from item 1 a significant property gain was acquired, the offender shall be punished with imprisonment of at least three years.
Helping oneself in the service Article 356
An official person who without authorization helps himself to money, securities or other movable objects entrusted in the service, or he gives these objects without authorization to another to help himself, shall be punished with imprisonment of three months to five years.
131
Receiving a bribe Article 357
(1) An official person who requests or receives a present or some other benefit, or receives a promise for a present or some other benefit, in order to perform an official act within the framework of his own official authorization which he should not perform, or not to perform an official act which he otherwise must do, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) An official person who requests or receives a present or some other benefit, or receives a promise for a present or some other benefit, in order to perform an official act within the framework of his own official authorization which he must perform, or not to perform an official act which he otherwise should not perform, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) An official person who, after the official act listed in item 1 and 2 of this article is committed or not committed, requests or receives a present or some other benefit in connection with this, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (4) A responsible person in a legal entity, which disposes over state or social property, who commits a crime from items 1, 2 and 3, as well as a responsible person in some other legal entity, who commits the same crime in relation to attaining or realizing rights determined by law - for the crime from item 1, shall be punished with imprisonment of one to ten years; for the crime from item 2, shall be punished with imprisonment of six months to five years; for the crime from item 3, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (5) The received present or acquired property gains shall be confiscated.
Giving a bribe Article 358
(1) A person who gives or promises an official person a present or other benefit, so that he would perform an official act within the framework of his official authorization which he should not perform, or not to perform an official act which he should perform, or a person who mediates for this, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) A person who gives or promises an official person a present or other benefit, so that he would perform an official act within the framework of his official authorization which he must perform, or not to perform an official act which he should not perform, or a person who mediates for this, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The offender from items 1 and 2, who gave bribe upon the
132
request from the official person, and who reports this before he finds out that the crime was discovered, shall be acquitted from punishment. (4) The provisions from items 1, 2 and 3 shall apply also when the bribe was given or promised to a responsible person, in connection with the crime from article 357. (5) The given present or property gain shall be confiscated, and in the case of item 3, they shall be returned to the person who gave the bribe.
Unlawful mediation Article 359
(1) A person who receives a reward or some other benefit by using his official or social position and influence, in order to mediate for some official act to be executed or not, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) A person who, by using his official or social position or influence, mediates for the performing of an official act which should not be performed, or not to perform an official act which otherwise should be performed, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) If the crime from item 2 was committed in connection with initiating or carrying on a criminal procedure (litigation) against a certain person, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (4) If a reward or some other benefit was received for the mediation
from items 2 and 3, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Disclosing an official secret Article 360
(1) A person who tells, hands over, or in some other manner makes available information to the public or to an unauthorized person, which represents an official secret, or acquires such information with the intention to tell or hand over to the public or to an unauthorized person, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 was committed out of self-interest, or for the use of the information abroad, the offender shall be punished with imprisonment of at least one year. (3) If the crime from item 1 was committed out of negligence, the offender shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (4) An official secret is considered to be information or documents which by law, by some other regulation or by decision of a competent authority, passed based on a law, have been declared to be an official
133
secret, and whose disclosure has or could have damaging consequences for the service.
Falsifying an official document Article 361
(1) An official person who in an official document, book, or paper, enters untruthful information, or does not enter some important data, or with his signature, respectively with an official stamp, verifies an official document, book or paper with untruthful contents, or with his signature, respectively an official stamp, enables the making of an official document, book or paper with untruthful contents, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to an official person who uses the documents from that item in the service as if they were real, or destroys them, covers them up, or damages them to a larger extent or in some other way makes them useless. (3) A responsible person in a legal entity which disposes over state or social property, who commits the crimes from items 1 and 2, shall be punished with the punishment that is prescribed for those crimes.
Unlawful collection and payment Article 362
An official person or responsible person in a legal entity which disposes over state or social property, who collects an amount from another which this person is not obliged to pay, or collects more than this person is obliged to pay, or who during pay out or handing over of objects, pays out or hands over less than he was obliged to do, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
134
31. CRIMES AGAINST THE JUDICIARY
Failure to report the preparation of a crime Article 363
(1) A person who knows that the perpetration of a crime is being prepared, for which according to the law a punishment of imprisonment of five years or more may be pronounced, and who did not report this during the time when it was still possible to prevent its perpetration, while the crime was attempted or committed, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the preparation of a crime was not reported, for which according to law a punishment may be pronounced of life imprisonment, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years. (3) A person shall not be punished for not reporting the preparations for a crime from item 1 for whom the offender is a marital partner, blood relation of the first line, brother or sister, adoptive parent or adoptive child, or a person living with the offender in a permanent extra-marital community.
Not reporting a crime or an offender Article 364
(1) An official person who consciously omits to report a crime that he found out about while performing his duty, if according to the law a punishment may be pronounced for this crime of imprisonment of five years or more, while the crime is prosecuted in line of duty, shall be punished with a fine, or with imprisonment of one to three years. (2) A person shall not be punished for the crime from items 1, for whom the offender is a marital partner, blood relation of the first line, brother or sister, adoptive parent or adoptive child, or a person living with the offender in a permanent extra-marital community.
Helping an offender after a crime was committed
Article 365
(1) A person who hides the offender of a crime for which prosecution is undertaken in line of duty, or by covering up the tools, traces, objects, or in some other way helps him not to be found, or the person who hides a sentenced person or undertakes other actions that are directed towards a non-execution of the sentence, of the pronounced security measures or not to apply the educational measures - sending to an educational institution or to an educational-correctional home,
135
shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person who provides help to a perpetrator of a crime, for which a punishment is prescribed of imprisonment of five years or more, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (3) A person who provides help to an offender of a crime for which a punishment is prescribed of life imprisonment, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) The punishment from item 1 may not be more severe either by type or by level of punishment that is prescribed for the crime that was committed by the offender. (5) A person shall not be punished for the crime from items 1 to 3 for whom the offender is a marital partner, blood relation of the first line, brother or sister, adoptive parent or adoptive child, or a person living with the offender in a permanent extra-marital community.
False reporting of a crime Article 366
(1) A person who reports that another committed a crime for which the prosecution is undertaken in line of duty, and he knows this person is not an offender, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A person who by planting traces or objects of a crime, or in some other manner causes the initialization of a criminal procedure for a crime for which prosecution is undertaken in line of duty, against a person for whom he knows has not done it, shall be punished with imprisonment of one to three years. (3) A person who reports that he has committed a crime for which prosecution is undertaken in line of duty, even though he had not committed it, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three months. (4) The punishment from item 3 shall apply also to a person who reports that a crime has been committed, for which prosecution is undertaken in line of duty, even though he knows that this crime has not been committed.
Giving a false statement Article 367
(1) A witness, expert, translator or interpreter who gives a false statement before the court or in an administrative, petty offense or disciplinary procedure, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three months. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a party which gives a false statement when presenting evidence by interrogation of the parties in a process or administrative procedure, and the decision
136
made in this procedure is based on this statement. (3) If the false statement from item 1 is given in a criminal proceeding, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) If because of the crime from item 3, especially serious consequences were caused for the accused, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (5) If the offender calls off his false statement of own volition, before a decision that has come into effect is passed, he may be acquitted from punishment.
Preventing the collection of evidence Article 368
(1) A person who with the intention of preventing or hindering the collection of evidence, hides, destroys, damages or makes useless, partially or completely, another's document or object that is serves as evidence, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who, with the same intention, removes, destroys, damages, shifts or moves a boundary, land-measurement or other sign, regarding ownership, or some other right based on real estate or the rights for the use of water, or to a person who with the same intention falsely sets up such a sign.
Violation of the confidentiality of the procedure
Article 369
A person who without authorization discloses what he found out during a court procedure, or in an administrative, petty offense or disciplinary procedure, when this has been declared a secret by law or by decision of the court or the authority that carries out the disciplinary procedure, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
137
Rebellion by arrested people Article 370
(1) A person who organizes a rebellion of arrested people, in an institution where he finds himself based on a lawful decision for arrest, with the intention to free themselves by force, or together to attack the official persons in this institution, or by force or with serious threat to use force, to coerce them to do or not to do something that is contrary to their duty, shall be punished with imprisonment of six months to three years. (2) A participant in the rebellion from item 1 shall be punished with
imprisonment of three months to one year. (3) The perpetrator of the crime from items 1 and 2, who uses force, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (4) The perpetrator of the crime from items 1 and 2, who gives up the rebellion of his own volition before force or a serious threat is applied, shall be acquitted from punishment.
Escape of an arrested person Article 371
A person who escapes from an institution in which he is deprived of freedom by a lawful decision, by using force or a serious threat to directly attack upon the life or body of another, shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Enabling the escape of an arrested person Article 372
(1) A person who by force, serious threat, defraud or in some other way enables the escape of a person who is deprived of freedom by a lawful decision, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) If the crime from item 1 is committed in a group, or with the use of firearms or some other dangerous utensil, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Illegal freeing of an arrested person Article 373
An official person who, in contrary to the law, frees a person deprived of freedom that was entrusted to him for guarding, or helps him escape, shall be punished with imprisonment of three months to five years.
138
Unlawful usurpation of objects during search or in a procedure for execution
Article 374
An official person who, during the search of a home, premises or persons, or in a procedure of execution, unlawfully takes away another's movable object, with the intention of usurpation, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Coercion against a judiciary employee Article 375
(1) A person who by force or by serious threat, coerces a judge, a jury-judge, a public prosecutor, a public legal officer, or their deputy, to do, not to do, or to endure something, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The attempt is punishable.
Evading prohibitions from security measures and legal
consequences from a sentence Article 376
(1) A person who enables another to perform a certain vocation, professional activity or function, or other matters, even though he knows that this is prohibited to him by a pronounced security measure, or by legal consequences from a sentence, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) If the crime from item 1 was committed by an official person, he shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Failure to execute a court decision Article 377
(1) An official or responsible person, who does not act upon a court decision that has come into effect, with which the decision was given to return a worker to work, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) An official person, or a responsible person in a legal entity that performs public authorizations, who refuses to execute a court decision that has come into effect and is executable, which he is obliged to do, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (3) The punishment from item 2 shall apply to an official or responsible person who refuses to execute a decision that has come into effect of the Constitutional Court of the Republic of Macedonia, which he is obliged to execute.
139
(4) If the crime from items 1, 2 and 3 caused a more serious violation of the rights of another or a significant property damage, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
32. CRIMES AGAINST LEGAL TRAFFIC
Falsifying a document Article 378
(1) A person who prepares a false document, or alters a real document with the intention to use such a document as real, or who uses the false or altered document as if it was real, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The attempt is punishable. (3) If the crime from item 1 was committed in regard to a public document, will, bond, check, public or official book, or some other book that must be maintained based on the law, the offender shall be punished with imprisonment of three months to five years.
Special cases of falsifying documents Article 379
The following shall be considered to have committed an act of falsifying a document, and shall be punished according to article 378: 1) a person who without authorization fills in a statement that is of
importance for the legal relations onto some paper, form, or some other object, on which another has already placed his signature;
2) a person who deceives another about the contents of a document, in order for this person to place his signature on it, thinking that he is signing under some other document or under some other contents;
3) a person who issues a document in the name of another, without his authorization, or in the name of a person who does not exist;
4) a person who as issuer of a document, adds to his signature that he has some position, title or rank, even though he does not have such a position, title or rank, and which has a significant influence upon the force of evidence of that document; and
5) a person who makes the document in such a way as to use, without authorization, a real stamp or sign.
140
Use of a document with false contents Article 380
A person who uses as proof in the legal traffic a document, book or paper, for which he knows that it is false, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Issuing and use of a false doctor's or veterinary certificate
Article 381
(1) A doctor or veterinarian, who issues a false doctor's or veterinary certificate, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who uses a false doctor's or veterinary certificate as if it was real.
33. CRIMES AGAINST THE PUBLIC ORDER
Preventing an official person in performing an official act
Article 382
(1) A person who by force or by serious threat to directly attack the life or body, prevents an official person in performing his official act or forces him to perform the official act, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If when the crime from item 1 was committed, the offender offended or mistreated the official person, or caused him body injuries, or threatened him with the use of a weapon, he shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) A person who commits the crime from items 1 and 2 against an official person or a person who assists in performing work on public security or on the protection of the constitutional system of the Republic of Macedonia, in regard to preventing or discovering a crime, catching of a perpetrator of a crime, maintaining the public order and peace, or guarding a person deprived of freedom, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (4) The attempt of a crime from items 1 and 2 is punishable. (5) If the perpetrator of a crime from items 1, 2 and 3 was provoked by unlawful or rude conduct by the official person or the person that assisted, he may be acquitted from punishment.
141
Attack upon an official person, when performing security activities
Article 383
(1) A person who attacks or seriously threatens to attack an official person or a person that assists him in the performing of activities of public safety or protection of the constitutional system of the Republic of Macedonia, in regard to preventing or discovering a crime, catching a perpetrator of a crime, maintaining the public peace and order, or guarding a person that was deprived of freedom, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If when the crime from item 1 was committed, the offender by using a weapon or some other dangerous utensil, mistreats or insults the official person or the person who assists, or inflicts body injury, he shall be punished with imprisonment of three months to five years. (3) If when the crime from item 1 was committed, the official person or the person who assists him sustained a serious body injury, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (4) If the offender of the crime from items 1 and 2 was provoked by the unlawful or rude conduct of the official person or the person that assists, he may be acquitted from punishment.
Participation in a crowd, which prevents an official person to perform an official act
Article 384
(1) A person who participates in a crowd which with joint action prevents or attempts to prevent an official person in performing an official act, or in the same way coerces him to perform an official act, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) The leader of the crowd shall be punished with imprisonment of one to five years.
Participation in a crowd which commits a crime
Article 385
(1) A person who participates in a crowd, which with joint action performs acts of violence against people, or damages or destroys property to a larger extent, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If during the action of the crowd, some person was killed or sustained serious body injury, or a damage to a large extent was caused, the participant in the crowd, for the participation itself, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (3) The leader of the crowd shall be punished with imprisonment of
142
one to ten years.
Act of violence Article 386
(1) A person who mistreats, roughly insults, endangers the safety or performs rough violence upon another, and with this causes a feeling of insecurity, threat or fear among the public, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) If the crime was committed in a group of two or more persons, or the violence was committed upon several citizens, or the offender injured bodily another, he shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Organizing resistance Article 387
(1) A person who organizes others to resistance or to disobedience towards lawful decisions or measures by a state authority, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If because of the crime from item 1, the implementation of a lawful decision or measure from the state organ failed or was rendered significantly more difficult, or he committed the crime as leader of a group, the offender shall be punished with imprisonment of one to five years.
Unlawful change of the territorial partition of the Republic of Macedonia
Article 388
A person who by use of force or serious threat to use force, or in some other unlawful manner, changes the territorial partition of the Republic of Macedonia that was determined by law, shall be punished with imprisonment of one to five years.
Taking down or damaging an official stamp or sign
Article 389
(1) A person who takes down or damages an official stamp or sign which was placed by an official person for the security of the object or premises, or a person who without taking down or damaging the stamp or sign enters such premises or opens the secured object, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The attempt is punishable.
143
Taking away or destroying an official stamp or paper
Article 390
(1) A person who illegally takes away, hides, destroys, damages or in some other way makes unusable an official stamp, book or paper, or document, that belongs to a state authority or to some other legal entity that performs public authorizations, or which is located with them, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) The attempt is punishable.
False presentation Article 391
(1) A person who, with the intention for himself or for another, to acquire gain or to cause damage to another, presents himself as an official or military person, or who carries the signs of an official or military person without authorization, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who commits an act for which only a specific official or military person is authorized to do.
Autocracy Article 392
(1) A person who autocratically procures some right of his own, or a right that he considers belongs to him, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to six months. (2) A person who autocratically procures some right of his own, or a right which he considers belongs to him, by using force or a serious threat to attack the life and body, shall be punished with a fine, or with imprisonment of six months to three years. (3) The punishment from item 2 shall apply to a person who commits the crime from items 1 and 2 for another. (4) Prosecution for the crime from item 1 is undertaken upon private suit, and for items 2 and 3 upon proposal.
144
Conspiracy to commit a crime Article 393
A person who conspires with another to commit a crime, for which a punishment of imprisonment of three years or more may be pronounced, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Criminal association Article 394
(1) A person who creates a group or gang that has the aim of committing crimes for which a punishment of imprisonment of three years or more may be pronounced, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) The member of the group or gang shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) A member of the group or gang, who discloses the group, respectively the gang, before he commits some crime in it or for it, shall be acquitted from punishment.
Manufacture and acquisition of weapons and means intended
for committing a crime Article 395
(1) A person who manufactures, procures or enables another to get weapons, explosive materials, or means required to manufacture them, as well as poisons for which he knows were intended for committing a crime, shall be punished with imprisonment of three months to five years. (2) A person who makes or gives to another a false key or some other means for breaking in, even though he knows that it is intended for committing a crime, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (3) The objects from item 1 and the means for their manufacture, transfer and distribution shall be confiscated.
145
Unlawful keeping weapons or explosive materials
Article 396
(1) A person who without authorization manufactures, sells, procures or does an exchange with firearms, ammunition or explosive materials, or a person who without authorization keeps firearms, ammunition or explosive materials, which are forbidden for the citizens, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years. (2) If the subject of the crime from item 1 is a larger quantity of firearms, ammunition or explosive materials, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years. (3) The objects from items 1 and 2, and the means for their manufacture, transfer and distribution shall be confiscated.
Abuse of a sign for help and danger Article 397
A person who by abusing a help sign or a danger sign, or with an unfounded calling for help, needlessly causes the going out of the state organs, the fire brigade, or some other competent help services, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Gambling Article 398
(1) A person who without authorization organizes gambling or some other game of chance that is prohibited, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who, for a reward, makes available premises for gambling or in some other manner, for a reward, enables the gambling or attracts others for gambling. (3) A person who during gambling uses false or marked playing cards or some other defraud, while no other more serious crime is involved, shall be punished with imprisonment of one to five years, and with a fine. (4) The objects from the gambling, as well as the money of the offender present at the gambling, shall be confiscated.
146
Hindering a religious ceremony Article 399
A person who unlawfully hinders the performance of a religious ceremony shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Desecration of a grave Article 400
(1) A person who without authorization digs out, destroys or damages a grave or some other place where the deceased are buried, or roughly harms them, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person, who by the actions from item 1 desecrates two or more graves, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to three years.
Desecration of a deceased Article 401
A person who unlawfully hides, carries away, damages, destroys or in some other way desecrates the remains of the deceased, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year.
Illegal crossing of the state border Article 402
(1) A person who without the prescribed permission crosses or tries to cross the border of the Republic of Macedonia, armed or with the use of violence, shall be punished with a fine, or with imprisonment of up to one year. (2) A person dealing in illegal transfer of other persons across the border of the Republic of Macedonia, or a person who out of self- interest enables another illegal crossing of the border, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
147
34. CRIMES AGAINST HUMANITY AND INTERNATIONAL LAW
Genocide Article 403
A person who with the intention of complete or partial destruction of some national, ethnic, racial or religious group, orders the murder or infliction of serious body injuries, or serious harm to the physical or mental health of members of a group, or forced resettlement of population, or to place the group under such living conditions as to bring about the complete or partial extermination of the group, or to apply measures that prevent birth among the members of the group, or to perform forced moving of the children to some other group, or a person who with the same intention, commits some of the above mentioned crimes, shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
War crimes against the civil population Article 404
(1) A person who, by violating the rules of international law, during a war, armed conflict or occupation, orders an attack upon civil population, a settlement, certain civil persons or persons incapacitated for combat, which had as consequence death, serious body injury or serious disturbance to the health of the people; an attack without choosing the target, which strikes the civil population; to commit against the civil population murder, torture, inhuman acts, biological, medical or other scientific experiments, taking tissue or organs for the purpose of transplantation, inflicting grave suffering or injury to the body integrity or the health; resettlement and moving or forced denationalization or transfer to some other religion; coercion to prostitution or rape; the implementation of measures of fear and terror, taking hostages, collective punishment, illegal taking to concentration camps and other illegal arrests, depriving of the right to a proper and unbiased trial; coercion for service in the armed forces of the enemy or in its intelligence service or administration; coercion to forced labor, starving of the population, confiscation of property, pilfering of property of the population, illegal and self-willed destruction or usurpation of a larger extent of properties which is not justified by the military needs, taking an unlawful and excessive contribution and requisition, decreasing the value of the domestic currency or unlawful issue of money; or the person who commits some of the above mentioned crimes - shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment. (2) The punishment from item 1 shall apply to a person who by
148
violating the rules of international law, during a war, an armed conflict or an occupation orders: an attack upon facilities specially protected by international law and upon facilities and plants with a dangerous power, such as dams, embankments and nuclear power plants; without a choice of the targets to strike: civil constructions, which are under special protection by international law, prohibited places or demilitarized zones; long lasting and extensive destruction of the natural environment that could be damaging to the health or the survival of the population; or the person who commits some of the above mentioned crimes. (3) A person who, by violating the rules of international law, as an occupator, during a war, an armed conflict or an occupation, orders or executes a resettlement of parts of the civil population to the occupied territory, shall be punished with imprisonment of at least five years.
War crime against wounded and ill Article 405
A person who, by violating the rules of international law, during a war or an armed conflict, and against wounded, ill, castaways or medical personnel, orders the committing of murders, torture, inhuman actions, biological, medical or other scientific experiments, taking of tissue or organs for transplantation, or inflicting grave suffering or injury to the body integrity or health, or illegal and self- willed destruction or usurpation of a large extent of materials, means for medical transport and stores from medical or religious institutions, or from units, which is not justifies by the military needs, or the person who commits any of the above mentioned crimes, shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
War crimes against prisoners of war Article 406
A person who by violating the rules of international law, and against prisoners of war, orders the committing of murders, torture, inhuman behavior, biological, medical or other scientific experiments, taking of tissues or organs for transplantation, inflicting grave suffering or injury to the body integrity or to health, forcing to serve in the armed forces of the enemy, or depriving of the right to a proper and unbiased trial, or the person who commits any of the above mentioned crimes, shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
149
Use of unallowed combat means Article 407
(1) A person who during a war or an armed conflict orders the use of combat means or a manner of combat which are prohibited by the rules of international law, or uses them himself, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who by violating international law during a war or an armed conflict, orders that in the war there should be no surviving members of the enemy, or that the combat against the enemy should be on those principles. (3) If because of the crime from item 1 many people died, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Organizing a group and instigation to genocide and war crimes
Article 408
(1) A person, who organizes a group in order to commit the crimes from articles 403 to 406, shall be punished with imprisonment of at least ten years. (2) A person, who becomes a member of the group from item 1, shall be punished with imprisonment of at least one year. (3) A member of the group from item 1, who discloses the group before he commits a crime in it or for it, shall be acquitted from punishment. (4) A person, who calls out or instigates to committing the crimes from articles 403 to 406, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Unlawful killing and wounding of an enemy Article 409
(1) A person who by violating the rules of international law during a war or an armed conflict, kills or wounds an enemy who has laid down his weapons, or who unconditionally surrendered, or remained without defense means, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If the murder from item 1 was committed in a cruel or subversive manner, out of self-interest or with other low motives, or if several persons are killed, the offender shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
150
Unlawful confiscation of objects from killed and wounded on the battleground
Article 410
(1) A person who orders the unlawful taking away of objects from the killed or wounded on the battleground, or the person who commits such a taking away, shall be punished with imprisonment of one to five years. (2) If the crime from item 1 was committed in a cruel way, the offender shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Violation of a parliamentarian Article 411
A person who by violating the rules of international law during a war or an armed conflict insults, mistreats or holds a parliamentarian or his escort, or who hinders their return, or in some other way violates their inviolability, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Cruel behavior with wounded, ill or with prisoners of war
Article 412
A person who by violating the rules of international law behaves cruelly with the wounded, the ill or with the prisoners of war, or who makes it impossible or who prevents them from using the rights which belong to them according to those rules, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Unjustified delay in repatriation of prisoners of war
Article 413
A person who by violating the rules of international law, after the termination of the war or the armed conflict, orders or executes an unjustified delay in the repatriation of the prisoners of war or of civilians, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
151
Destruction of cultural and historical monuments
Article 414
(1) A person who by violating the rules of international law during a war or an armed conflict, destroys cultural and historical monuments and constructions, or institutions intended for science, art, education or for humanitarian purposes, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If with the crime from item 1 a clearly distinctive facility is destroyed, which is under special protection of international law as a cultural and spiritual heritage of the people, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years.
Instigation to aggressive war Article 415
A person who calls out or instigates to aggressive war shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Abuse of international signs Article 416
(1) A person who abuses or without authorization carries the flag or the sign of the Organization of the United Nations, or the signs or flag of the Red Cross, or signs that correspond to them, international telecommunication signs, or other acknowledged international signs with which certain facilities are marked, shall be punished with imprisonment of three months to three years. (2) A person, who commits the crime from item 1 in a zone of military operations, shall be punished with imprisonment of six months to five years.
Racial or other discrimination Article 417
(1) A person who based on the difference in race, color of skin, nationality or ethnic belonging, violates the basic human rights and freedoms, acknowledged by the international community, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (2) The punishment from item 1 shall apply also to a person who persecutes organizations or individuals because of their efforts for equality of the people. (3) A person who spreads ideas about the superiority of one race above some other, or who advocates racial hate, or instigates to racial discrimination, shall be punished with imprisonment of six months to
152
three years.
Founding a slave relationship and transportation of persons in slavery
Article 418
(1) A person who by violating the rules of international law places another in slavery or in some similar relationship, or keeps him under such relationship, buys him, sells him, hands him over to another, or mediates in the buying, selling or handing over of such a person, or instigates another to sell his freedom or the freedom of a person he is keeping or caring for, shall be punished with imprisonment of one to ten years. (2) A person, who transports persons under a slavery or similar relationship from one country to another, shall be punished with imprisonment of six months to five years. (3) A person, who commits the crime from items 1 and 2 against a juvenile, shall be punished with imprisonment of at least five years.
International terrorism Article 419
(1) A person who with the intention of harming a foreign state or some international organization, commits a kidnapping of another or some other act of violence, causes an explosion or fire, or with some other generally dangerous act or by generally dangerous means causes a danger to the life of people and to property to a significant value, shall be punished with imprisonment of at least three years. (2) If because of the crime from item 1, one or more persons died, or a damage was caused of a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) If when committing the crimes from item 1, the offender kills another with intent, he shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Endangering persons under international protection Article 420
(1) A person who commits kidnapping or some other act of violence against a person under international legal protection, or who attacks his official premises, private home or transportation means, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If because of the crimes from item 1, one or more persons died, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) If when committing the crime from item 1, the offender kills another with intent, he shall be punished with imprisonment of at least
153
ten years, or with life imprisonment. (4) A person who endangers the safety of a person from item 1 with a serious threat to attack him, his official premises, private home or transportation means, shall be punished with imprisonment of one to ten years.
Taking hostages Article 421
(1) A person who commits a kidnapping of another and threatens to kill him, to hurt him or to keep him hostage, with the intention of coercing some state or international organization to do or not to do something, as an explicit or silent condition for freeing the hostage, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If because of the crime from item 1, the kidnapped person dies, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years. (3) If during the committing of the crime from item 1 the offender killed the kidnapped person with intent, he shall be punished with imprisonment of at least ten years, or with life imprisonment.
Piracy Article 422
(1) A member of the crew or a passenger of a ship or an aircraft, who with the intention of acquiring gain for himself or for another, or to cause damage to another, at a place which does not fall under the authority of any state, who commits an act of violence or some other coercion against some other ship or aircraft, or against the persons who find themselves in it, or a plundering of the objects from the ship or the aircraft, shall be punished with imprisonment of at least one year. (2) If because of the crimes from item 1, one or more persons die, or the destruction of the ship or aircraft was caused, or some other property damage was caused to a large extent, the offender shall be punished with imprisonment of at least five years.
154
35. TRANSITION AND END PROVISIONS
Instruction for court operation in maintaining penal records
Article 423
The Minister of Justice shall issue instructions for the operation of the courts in maintaining penal records within 30 days from the day this Code comes into effect.
Transfer of data from the penal records Article 424
(1) The Ministry of Internal Affairs is bound within one year from the coming into effect of this Code to transfer to the penal records of the competent courts all the data from the penal records maintained by the authorities of that Ministry. (2) After this period from paragraph 1 expires, the Ministry of Justice shall review the records of the Ministry of Internal Affairs in order to determine whether the data on condemned persons has been removed, and it shall inform about this the Parliament of the Republic of Macedonia.
Termination of criminal-legal provisions Article 425
On the day this Code comes into effect, the criminal-legal provisions of the Criminal Code of the Republic of Macedonia - General and Special Part ("Official Bulletin of SFRY", No. 44/76, 34/84, 74/87, 57/89, 3/90, and 38/90, and "Official Bulletin of the Republic of Macedonia ", No. 25/92 and 32/93), and the Criminal Code of the Republic of Macedonia ("Official Bulletin of SRM" No. 25/77, 23/84, 50/87, 36/89, 7/90, and "Official Bulletin of the Republic of Macedonia " No. 28/91, 24/92, and 49/93), as well as item 1 - Crimes, and articles 278, 279, 280, 281 and 282 of the Law on Customs ("Official Bulletin of the Republic of Macedonia", No. 20/93), and articles 26, 27 and 28 of the Law on the Conditions for Taking, Exchange, Transfer and Transplantation of Parts of the Human Body for Medical Treatment ("Official Bulletin of the Republic of Macedonia ", No. 30/95), cease to be in effect.
155
Coming into effect of the Code Article 426
This Code comes into effect on the eighth day from the day it is published in the "Official Bulletin of the Republic of Macedonia", and it shall be applied from 1 November 1996.
156
CONTENTS
GENERAL PART...............................................................................................2
1. GENERAL PROVISIONS ..........................................................................2 2. A CRIME AND CRIMINAL RESPONSIBILITY ..........................................3
2.1. General provisions on crime and criminal responsibility ......................3 2.2. Preparation and attempt of a crime ......................................................6 2.3. Accessory in crime ...............................................................................7 2.4. Special provisions on criminal responsibility for crimes perpetrated
through the public media ......................................................................8 2.5. Manner, time and place of perpetration of a crime...............................9
3. PUNISHMENTS.......................................................................................10 3.1. The aim of punishment, the types of punishments and conditions for
pronouncing them...............................................................................10 3.2. To mete out punishment.....................................................................13
4. CONDITIONAL SENTENCE AND COURT REPRIMAND.......................17 4.1. Conditional sentence..........................................................................17 4.2. Conditional sentence with protective supervision ..............................20 4.3. Court reprimand .................................................................................22
5. SECURITY MEASURES .........................................................................23 6. EDUCATIONAL MEASURES AND PUNISHMENT OF JUVENILES ......27
6.1. General rules for educational measures and for the punishment of juveniles .............................................................................................27
6.2. Educational measures........................................................................29 6.3. Punishment of juveniles .....................................................................34 6.4. Implementation of security measures against juveniles .....................36 6.5. Pronouncing criminal sanctions against adults for crimes they have
committed as juveniles .......................................................................37 6.6. Registration of the educational measures and the effect of the
educational measures and the punishment of juvenile imprisonment 38 7. TAKING AWAY PROPERTY GAIN GAINED BY A CRIME.....................39 8. LEGAL CONSEQUENCES OF THE SENTENCE...................................40 9. REHABILITATION ...................................................................................41 10.OBSOLESCENCE ...................................................................................43 11.AMNESTY AND PARDON.......................................................................45 12.APPLICATION OF THE CRIMINAL LEGISLATURE ACCORDING TO
THE PLACE OF PERPETRATION OF THE CRIME ...............................46 13.THE MEANING OF THE CONCEPTS IN THIS CODE............................48
SPECIAL PART...............................................................................................51
14. CRIMES AGAINST LIFE AND BODY...................................................51 15. CRIMES AGAINST THE FREEDOMS AND RIGHTS OF HUMANS
AND CITIZENS ....................................................................................55 16. CRIMES AGAINST ELECTIONS AND VOTING ..................................62 17. CRIMES AGAINST WORK RELATIONS..............................................64 18. CRIMES AGAINST HONOR AND REPUTATION................................66 19. CRIMES AGAINST SEXUAL FREEDOM AND SEXUAL MORALITY..70
157
20. CRIMES AGAINST MARRIAGE, FAMILY AND YOUTH......................74 21. CRIMES AGAINST HUMAN HEALTH..................................................77 22. CRIMES AGAINST THE ENVIRONMENT ...........................................82 23. CRIMES AGAINST PROPERTY ..........................................................88 24. CRIMES AGAINST CULTURAL MONUMENTS, ARCHIVE
MATERIALS AND NATURAL RARITIES.............................................98 25. CRIMES AGAINST PUBLIC FINANCES, PAYMENT OPERATIONS
AND THE ECONOMY..........................................................................99 26. CRIMES AGAINST THE GENERAL SAFETY OF PEOPLE AND
PROPERTY........................................................................................107 27. CRIMES AGAINST SAFETY IN PUBLIC TRAFFIC ...........................110 28. CRIMES AGAINST THE STATE ........................................................113 29. CRIMES AGAINST THE ARMED FORCES .......................................120 30. CRIMES AGAINST OFFICIAL DUTY .................................................130 31. CRIMES AGAINST THE JUDICIARY.................................................135 32. CRIMES AGAINST LEGAL TRAFFIC ................................................140 33. CRIMES AGAINST THE PUBLIC ORDER.........................................141 34. CRIMES AGAINST HUMANITY AND INTERNATIONAL LAW ..........148 35. TRANSITION AND END PROVISIONS..............................................155
The PDF copy of this document has been prepared by CITAM on October 24, 2001 without editing contents and format of the original document.
158
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
КРИВИЧЕН ЗАКОНИК ПРЕЧИСТЕН ТЕКСТ1
ОСНОВНИ ОДРЕДБИ
Законитост во определувањето на кривичните дела и на пропишувањето на кривичните санкции
Член 1 На никого не може да му биде изречена казна или друга кривична санкција за дело кое, пред да е сторено, не било со закон определено како кривично дело и за кое не била пропишана казна со закон.
Основа и граници на кривично- правната принуда
Член 2 Заштитата на слободите и правата на човекот и на другите основни вредности и применувањето на кривично- правната принуда кога е во мера во која тоа е нужно за спречување на општествено- штетни дејствија, претставуваат основа и граница за определување на кривичните дела и пропишување на кривичните санкции.
Задолжително применување на поблаг кривичен закон
Член 3 (1) Врз сторителот на кривично дело се применува законот што важел во времето на извршувањето на кривичното дело. (2) Ако по извршувањето на кривичното дело е изменет законот, еднаш или повеќе пати, ќе се примени законот што е поблаг за сторителот. (3) Ако со овој закон е пропишана нова алтернативна мерка, мерка на безбедност или воспитна мерка, таа може да се изрече само ако одговара на некоја порано пропишана мерка и ако не е понеповолна за сторителот.
Кривични санкции
Член 4 Кривични санкции се: казни, алтернативни мерки, мерки на безбедност и воспитни мерки.
1 “Службен весник на Република Македонија” бр. 37/96, 80/99, 4/2002, 43/03 , 19/04 и Одлука на Уставен суд: Сл. весник 48/01 г.
1
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Ограничувања во извршувањето на кривичните санкции
Член 5 На сторителот на кривично дело во извршувањето на кривичната санкција можат да му бидат одземени или ограничени определени права само во мера која им одговара на природата и содржината на таа санкција и само на начин со кој се обезбедува почитување на личноста на сторителот и на неговото човечко достоинство.
Важење на општиот дел
Член 6 Одредбите од општиот дел на овој законик важат за сите кривични дела определени во законите на Република Македонија.
1.Општи одредби за кривичното дело и кривичната одговорност
Кривично дело
Член 7 Кривично дело е противправно дело што со закон е определено како кривично дело и чии обележја се определени со закон.
Дело од мало значење
Член 8 (1)Не е кривично дело она дело што, иако содржи обележја на кривично дело, претставува дело од мало значење поради отсуството или незначителноста на штетните последици и нискиот степен на кривична одговорност на сторителот. (2) Одредбата од став 1 може да се примени на кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до три години.
Нужна одбрана
Член 9 (1)Не е кривично дело она дело што е сторено во нужна одбрана. (2)Нужна е онаа одбрана што е неопходно потребна сторителот да одбие од себе или од друг, истовремен противправен напад. (3)Сторителот кој ги пречекорил границите на нужната одбрана може да се казни поблаго, а ако пречекорувањето го сторил поради силна раздразнетост или уплав предизвикан со нападот, може и да се ослободи од казна.
Крајна нужда
Член 10 (1)Не е кривично дело она дело што е сторено во крајна нужда.
2
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Крајна нужда постои кога делото е сторено со цел сторителот да отстрани од себе или од друг, истовремена нескриена опасност што на друг начин не можела да се отстрани, а притоа стореното зло не е поголемо од злото што се заканувало. (3)Сторителот кој сам предизвикал опасност од небрежност или ги пречекорил границите на крајната нужда, може да се казни поблаго, а ако пречекорувањето е сторено под особено олеснувачки околности може и да се ослободи од казна. (4) Нема крајна нужда ако сторителот бил должен да се изложи на опасност.
Кривична одговорност Член 11
(1)Кривично е одговорен сторителот кој е пресметлив и што кривичното дело го сторил со умисла или од небрежност и притоа бил свесен или бил должени можел да биде свесен за забранетоста на делото. (2)За кривично дело сторено од небрежност, сторителот е кривично одговорен само кога тоа го определува законот.
Пресметливост
Член 12 (1)Не е пресметлив сторителот кој во време на извршувањето на кривичното дело не можел да го сфати значењето на своето дело или не можел да управува со своите постапки поради трајна или привремена душевна болест, привремена душевна растроеност или заостанат душевен развој (непресметливост), или други особено тешки душевни пречки. (2)Сторителот на кривично дело чија способност да го сфати значењето на своето дело или способноста да управува со своите постапки била битно намалена поради некоја состојба од став 1 може да се казни поблаго (битно намалена пресметливост). (3)Кривично е одговорен сторителот на кривично дело кој со употреба на алкохол, дроги или на друг начин ќе се доведе во состојба во која не можел да го сфати значењето на своето дело или да управува со своите постапки, ако пред да се доведе во таа состојба, делото било опфатено со неговата умисла или во однос на кривичното дело кај него постоела небрежност, а законот за такво дело предвидува кривична одговорност и за небрежност.
Умисла
Член 13 Кривичното дело е сторено со умисла кога сторителот бил свесен за своето дело и го сакал неговото извршување или кога бил свесен дека поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но се согласил со нејзиното настапување.
3
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Небрежност
Член 14 Кривично дело е сторено од небрежност кога сторителот бил свесен дека поради неговото сторување или несторување може да настапи штетна последица, но лекомислено сметал дека ќе може да ја спречи или дека таа нема да настапи или кога не бил свесен за можноста од настапување на штетна последица, иако според околностите и според своите лични својства бил должен и можел да биде свесен за таа можност.
Одговорност за потешка последица
Член 15 Кога од кривичното дело произлегла потешка последица за која законот пропишува потешка казна, таа казна може да се изрече ако сторителот во однос на последицата постапувал од небрежност.
Стварна заблуда Член 16
(1)Не е кривично одговорен сторителот кој во време на извршувањето на кривичното дело не бил свесен за некое негово обележје определено со закон или ако погрешно сметал дека постојат околности според кои, доколку тие навистина постоеле, тоа дело би било дозволено. (2)Ако сторителот бил во заблуда поради небрежност, кривично е одговорен за кривичното дело сторено од небрежност кога законот определува кривична одговорност и за такво дело.
Правна заблуда
Член 17 (1)Не е кривично одговорен сторителот на кривично дело кој од оправдани причини не знаел и не можел да знае дека тоа дело е забрането. (2)Ако сторителот на кривичното дело можел да знае дека делото е забрането, може да се казни поблаго.
2. Подготвување и обид на кривично дело
Подготвување
Член 18 (1)Тој што со умисла подготвува извршување на кривично дело, ќе се казни само кога тоа законот изречно го определува. (2)Подготвувањето на кривично дело може со закон да се определи како посебно кривично дело или со закон може да се пропише казнување за подготвување на определено кривично дело. (3)Кога законот пропишува казнување за подготвување на определено кривично дело подготвувањето може да се состои во набавување или во приспособување на средства за извршување на кривично дело, во
4
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
отстранување на пречките за извршување на кривично дело, во договарање, планирање или организирање со други извршители на кривично дело, како и во други дејствија со кои се создаваат услови за непосредно извршување на кривичното дело, а кои не претставуваат дејствие на извршување.
Обид
Член 19 (1)Тој што со умисла ќе започне извршување на кривично дело, но нема да го доврши, ќе се казни за обид на кривично дело за кое според закон може да се изрече затвор од пет години или потешка казна, а за обид на друго кривично дело само кога законот изречно пропишува казнување и за обид. (2)Сторителот ќе се казни за обид во границите на казната пропишана за кривичното дело, а може да се казни и поблаго.
Неподобен обид
Член 20 Сторителот кој ќе се обиде да изврши кривично дело со неподобно средство или спрема неподобен предмет, може да се ослободи од казна.
Доброволно откажување
Член 21 (1)Сторител кој подготвувал или се обидел да изврши кривично дело, но доброволно се откажал од неговото извршување, може да се ослободи од казна. (2)Сторителот се откажал од подготвувањето на делото кога престанал со натамошното подготвување или го спречил или сериозно настојувал да го спречи започнувањето на извршувањето на кривичното дело. (3)Во случај на доброволно откажување, сторителот ќе се казни за оние дејствија што претставуваат некое друго самостојно кривично дело.
3.Соучесништво во кривично дело
Соизвршителство
Член 22 Ако две или повеќе лица, со учество во дејствие на извршување или со друг особен придонес кон извршувањето на делото, заеднички сторат кривично дело, секое од нив ќе се казни со казната пропишана да тоа дело.
5
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Поттикнување
Член 23 (1)Тој што друг со умисла ќе го поттикне да стори кривично дело ќе се казни како да го сторил самиот. (2)Тој што друг со умисла го поттикнува на извршување кривично дело за кое според законот може да се изречат пет години затвор или потешка казна, а нема да се направи ни обид за дело, ќе се казни како за обид на кривично дело.
Помагање
Член 24 (1)Тој што на друг со умисла ќе му помогне во извршување на кривично дело ќе се казни како да го сторил самиот, а може да се казни и поблаго. (2)Како помагање во извршувањето на кривично дело ќе се смета особено: давање совети или упатства како да се изврши кривичното дело, ставање средства за располагање на сторителот за извршување на кривичното дело, отстранување на пречките за извршување на кривичното дело, како и однапред ветено прикривање на кривичното дело на сторителот, на средствата со кои е извршено кривичното дело, на трагите на кривичното дело или на предметите прибавени со кривичното дело.
Граници на кривичната одговорност и на казнивоста на соучесниците
Член 25 (1)Соизвршителот е кривично одговорен во границите на својата умисла или небрежност, а поттикнувачот и помагачот - во границите на нивната умисла. (2)Соизвршителот, поттикнувачот или помагачот кој доброволно го спречил или сериозно се обидел да го спречи извршувањето на кривичното дело, може да се ослободи од казна. Тоа важи и во случај на подготвување на кривично дело, без оглед дали со закон е определено како посебно кривично дело или со закон е пропишано казнување за подготвување на определено кривично дело (член 18 став 2). (3)Личните односи, својства и околности поради кои законот ја исклучува кривичната одговорност или дозволува ослободување од казна, ублажување или поострување на казната, можат да се земат предвид само за оној извршител, соизвршител, поттикнувач или помагач кај кого постојат такви односи, својства и околности.
6
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
4. Посебни одредби за кривичната одговорност за кривични дела сторени преку средствата за јавно информирање
Кривична одговорност на одговорен уредник
Член 26 (1) За кривични дела сторени преку весник или друга периодична печатена публикација, преку радиото, телевизијата или преку филмски весници, кривично е одговорен одговорниот уредник, односно лицето кое го заменувало во време на објавувањето на информацијата ако: 1) до завршувањето на главниот претрес пред првостепениот суд авторот останал непознат, 2) информацијата е објавена без согласност на авторот и 3) во време на објавувањето на информацијата постоеле фактички или правни пречки за гонење на авторот, што траат и натаму. (2) Не е кривично одговорен одговорниот уредник, односно лицето кое го заменува, ако од оправдани причини не знаел за некоја од околностите предвидени во точките 1, 2 и 3 на став 1.
Кривична одговорност на издавачот, печатарот и производителот
Член 27 (1) Кога постојат условите од член 26, кривично се одговорни: 1) издавачот - за кривично дело сторено преку непериодична печатена публикација, а ако нема издавач или ако постојат фактички или правни пречки за неговото гонење печатарот што знаел за тоа и 2) производителот - за кривично дело сторено преку грамофонска плоча, магнетофонска лента, филм за јавно и приватно прикажување, дијапозитив, фонограми, видеосредства, аудитивни средства или слични средства за комуницирање, наменети за поширок круг лица. (2)Ако издавачот, печатарот или производителот е правно лице или државен орган, кривично е одговорно лицето кое е одговорно за издавањето, печатењето или производството.
Кривична одговорност на увозникот и дистрибутерот на средството за јавно информирање
Член 27-а (1)Ако кривичното дело е сторено во средство за јавно информирање што се издава, печати, произведува или емитува во странство, а се растура во земјата под условите од членот 26, кривично е одговорен увозникот или дистрибутерот на тоа средство. (2)Ако увозникот или дистрибутерот е правно лице или државен орган, кривично е одговорно одговорното или службеното лице во правното лице или државниот орган.
7
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Применување на општите одредби за кривичната одговорност
Член 28 Одредбите за кривичната одговорност на лицата наведени во членовите 26, 27 и 27-а се применуваат само ако тие лица не се кривично одговорни според општите одредби за кривичната одговорност во овој законик.
5.Кривична одговорност на правно лице
Услови за кривична одговорност на правно лице
Член 28-а (И)1 Во случаите определени со Посебниот дел на овој законик, или со друг закон со кој се пропишани кривични дела, правното лице е кривично одговорно ако до извршување на делото дошло со дејствие или со пропушташе на должниот надзор од страна на органот на управување или на одговорното лице во правното лице, или на друго лице кое било овластено да постапува од името на правното лице во рамките на неговите овластувања, или кога тоа ги пречекорило своите овластувања заради остварување корист за правното лице. (2)Кривичната одговорност на правното лице не ја исклучува одговорноста на сторителот на кривичното дело. (3)За делата определени со закон кривично одговорни се сите правни лица, со исклучок на државата. (4)Странски правни лица се кривично одговорни ако делото го сториле на територијата на Република Македонија, без оглед дали имаат свое претставништво или подружница која врши дејност на нејзина територија.
6.Начин, време и место на извршување кривично дело
Начин на извршување кривично дело
Член 29 (1) Кривичното дело може да се изврши со сторување или со несторување. (2)Кривичното дело може да биде извршено со несторување само кога сторителот го пропуштил сторувањето што бил правно должен да го изврши, а пропуштањето има еднакво значење како предизвикувањето на последицата на делото со сторување.
Време на извршување кривично дело
Член 30 Кривичното дело е сторено во време кога сторителот работел или бил должен да работи, без оглед кога настапила последицата.
8
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Место на извршување кривично дело
Член 31 (1)Кривичното дело е извршено како во местото каде што сторителот работел или бил должен да работи, така и во местото каде што настапила последицата. (2)Подготвувањето и обидот на кривично дело се сметаат за извршени како во местото каде што сторителот работел, така и во местото каде што според неговата умисла последицата требало да настапи или можела да настапи. (3)Дејствието на соучесникот е извршено како во местото на преземање на дејствието на извршителот или соизвршителот, така и во местото каде што соучесникот работел или бил должен да работи.
1.Цел на казнувањето, видови казни и услови за нивно изрекување
Цел на казнувањето
Член 32 Покрај остварување на правдата, цел на казнувањето е: 1)спречување на сторителот да врши кривични дела и негово превоспитување и 2)воспитно да се влијае врз другите да не вршат кривични дела.
Видови казни
Член 33 (1) За кривични дела на кривично одговорните сторители може да им се изречат следниве казни: 1) казна затвор; 2) парична казна; 3) забрана на вршење професија, дејност или должност; 4) забрана на управување со моторно возило и 5) протерување странец од земјата. (2) Казната затвор може да се изрече само како главна казна. (3) Паричната казна може да се изрече како главна и како споредна казна заедно со казната затвор или со условната осуда со која е утврдена казна затвор. (4) Ако за едно кривично дело се пропишани казната затвор или паричната казна, како главна казна може да се изрече само едната од нив, освен кога со закон е пропишано дека може да се изречат и двете казни. (5) Заедно со главната казна може да се изрече една или повеќе споредни казни, под условите за нивното изрекување предвидени во законот. Со закон може да се пропише и задолжително изрекување на споредна казна. (6) Казната забрана на вршење професија, дејност или должност може да се изрече само како споредна казна заедно со казната затвор или со условна осуда со која е утврдена казна затвор.
9
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(7) Казните забрана на управување со моторно возило и протерување странец од земјата можат да се изречат ако на сторителот му е изречена казна затвор или парична казна, условна осуда или судска опомена. (8) Казната забрана на управување со моторно возило може да се изрече и како единствена казна на сторителот на небрежно дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до една година, ако делото го сторил под особено олеснувачки околности.
Законитост во изрекувањето на казната
Член 34 (1)На сторител на кривично дело му се изрекува казната пропишана за стореното кривично дело, а поблага казна од пропишаната може да се изрече само под условите предвидени со овој законик. (2)За кривични дела сторени од користољубие парична казна како споредна може да се изрече и кога не е пропишана со закон или кога со закон е пропишано дека сторителот ќе се казни со затвор или со парична казна, а судот како главна казна ќе изрече казна затвор.
Затвор
Член 35 (1)Затворот не може да биде пократок од 30 дена, ниту подолг од 15 години. За кривичните дела за кои е пропишана и казна доживотен затвор, може да се изрече казна затвор од 20 години. (2)Ако за кривично дело сторено со умисла е пропишан затвор во траење од 15 години, за тешки форми на тоа дело може да се пропише и казна доживотен затвор. (3)Казната доживотен затвор не може да се пропише како единствена главна казна. (4)Казната доживотен затвор не може да се изрече на сторител кој во време на извршување на кривичното дело не навршил 21 година од животот. (5)Затворот се изрекува на полни години и месеци, а до шест месеци и на полни денови. (6)Кога за кривичните дела е пропишана казна затвор без назначување на најмалата мера, а најголемата мера не е поголема од три години, покрај таа казна задолжително се пропишува и парична казна. (7)Затворот се издржува во установи за издржување на казна определени со закон.
Условен отпуст
Член 36 (1)Осудениот може да се отпушти од издржување на казна затвор под услов до истекот на времето за кое е изречена казна да не стори ново кривично дело, ако се поправил така што основано може да се очекува дека на слобода добро ќе се однесува, а особено дека нема да врши
10
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
кривични дела. При оцената дали осудениот условно ќе се отпушти ќе се земе предвид неговото поведение за време на издржувањето иа казната, извршувањето на работните обврски со оглед на неговата работна способност и други околности што покажуваат дека е постигната целта на казнувањето. (2)Условно може да се отпушти осудениот кој издржал половина од казната затвор. (3)По исклучок, условно може да се отпушти и осуден кој издржал само една третина од казната затвор под условите од став 1 и ако посебни околности, што се однесуваат на личноста на осудениот, очигледно покажуваат дека е постигната целта на казнувањето. (4)Осудениот на казна доживотен затвор условно не може да се отпушти пред да издржи најмалку 15 години казна затвор. (5)На условно отпуштениот судот може да му одреди заштитен надзор, што се состои во посебни мерки на помош, грижа, надзор или заштита кои ги спроведува социјалниот орган. (6)Малолетник условно може да се отпушти од издржување на казната малолетнички затвор ако издржал една третина од казната, но не пред да помине една година од издржувањето на казната и ако од постигнатиот успех во воспитувањето и превоспитувањето основано може да се очекува дека на слобода добро ќе се однесува, ќе го продолжи школувањето и работата и дека нема во иднина да врши кривични дела. За време на условниот отпуст судот може да определи мерка на засилен надзор.
Отповикување на условниот отпуст
Член 37 (1)Судот ќе го отповика условниот отпуст ако осудениот додека е на условен отпуст стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор или малолетнички затвор над две години. (2)Судот може да го отповика условниот отпуст ако условно отпуштениот стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор или малолетнички затвор до две години или ако по две писмени опомени од страна на надлежниот орган не ги исполнува обврските од заштитниот надзор (член 36 став 5). При оцената дали ќе го отповика условниот отпуст, судот особено ќе ја земе предвид сродноста на сторените кривични дела, нивното значење, побудите од кои се сторени и други околности што укажуваат на оправданоста за отповикување на условниот отпуст. (3)Кога судот ќе го отповика условниот отпуст ќе изрече казна со примена на одредбите од член 44 и член 46 став 2, земајќи ја порано изречената казна како веќе утврдена. Делот од казната што осудениот ја издржал според поранешната осуда се засметува во новата казна, а времето поминато на условен отпуст не се засметува. (4)Одредбите од ставовите 1 , 2 и 3 ќе се применат и кога на условно отпуштениот му се суди за дело што го сторил пред да биде условно отпуштен. (5)Ако условно отпуштениот биде осуден на казна затвор или малолетнички затвор до две години, а судот не го отповика условниот
11
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
отпуст, условниот отпуст се продолжува за времето што осудениот го поминал на издржување на казната затвор, односно малолетнички затвор.
Парична казна
Член 38 (1)Паричната казна се изрекува во дневни глоби, при што бројот на дневните глоби не може да биде помал од пет, ниту поголем од 360 дневни глоби. (2)Судот го одмерува бројот на дневните глоби според општите правила за одмерување на казната. (3)Висината на дневната глоба судот ја одредува имајќи ги предвид имотните и личните прилики на сторителот, тргнувајќи по правило од чистиот дневен приход што сторителот го остварува или може да го остварува, како и од семејните и други обврски на сторителот и неговата имотна состојба во времето на донесувањето на судската одлука. Најмалата вредност на дневната глоба е едно евро во денарска противвредност, а најголемата 5.000 евра во денарска противвредност. (4)Судската одлука го содржи износот на паричната казна што се добива со множење на бројот на дневните глоби со утврдената вредност на дневната глоба. (5)Заради утврдување на вредноста на дневната глоба судот може да бара известувања од банки, финансиски и други установи, државни органи и правни лица, кои се должни да ги достават бараните известувања и не можат да се повикаат на заштита на деловна или друга тајна. (6)Кога паричната казна се изрекува како споредна казна покрај казната затвор, судот ја утврдува во паричен износ, без примена на одредбите од ставовите 1 до 5. Паричната казна како споредна казна не може да биде помала од 20 евра во денарска противвредност, ниту поголема од 5.000 евра во денарска противвредност.
Наплаќање на паричната казна
Член 38-а (1)Во пресудата се определува рокот за плаќање на паричната казна, кој не може да биде пократок од 15 дена ниту подолг од три месеца, но во оправдани случаи судот може да дозволи осудениот да ја исплати паричната казна и во отплати, со тоа што рокот на исплатата да не може да биде подолг од две години. Ако сторителот е странец, судот ќе одлучи паричната казна да се исплати без одлагање, или да се обезбеди нејзиното плаќање на друг начин. (2)Ако осудениот не ја плати паричната казна во определениот рок, судот може да определи нов рок или ако оцени дека осудениот не сака да ја плати, да нареди нејзино присилно извршување во постапка утврдена со закон. Ако давањето нов рок кој не може да биде подолг од три месеца или присилното извршување останат без успех, судот ќе ја изврши така што за секоја дневна глоба ќе определи еден ден затвор или, кога паричната казна е изречена како споредна казна, за секои започнати 20 евра во
12
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
денарска противвредност ќе определи еден ден затвор, со тоа што затворот не може да биде подолг од шест месеци. (3)Ако осудениот исплати само дел од паричната казна, остатокот сразмерно ќе се претвори во затвор, а ако осудениот го исплати остатокот на паричната казна, извршувањето на затворот ќе се запре. (4)По смртта на осудениот паричната казна нема да се изврши.
Забрана на вршење професија, дејност или должност
Член 38-б (1)Судот може на сторителот на кој му изрекол казна затвор или условна осуда со која е утврдена казна затвор да му забрани вршење определена професија или дејност, на должности или работи сврзани со располагање, користење, управување и ракување со имот или за чување на тој имот, ако ја злоупотребил својата професија, дејност или должноста заради извршување на кривично дело и ако врз основа на природата на извршеното дело и околностите под кои е сторено може да се очекува дека таквата дејност ќе ја злоупотреби за повторно вршење кривично дело. (2)Судот го определува траењето на забраната од ставот 1, кое не може да биде пократко од една ниту подолго од десет години, сметајќи од денот на правосилноста на одлуката, со тоа што времето поминато во затвор не се засметува во времето на нејзиното траење. (3)При изрекувањето условна осуда судот може да определи дека таа ќе се отповика ако сторителот ја прекрши забраната на вршење професија, дејност или должност.
Забрана на управување со моторно возило
Член 38-в (1)На сторителот на кривичното дело со кое се загрозува јавниот сообраќај судот може да му изрече забрана на управување со моторно возило од определен вид или категорија, ако најде дека околностите под кои е сторено делото или поранешното кршење на сообраќајните прописи покажуваат дека сторителот може повторно да изврши такво дело. (2)При изрекувањето на казната од ставот 1, судот може да одреди да се одземе возачката дозвола или да се забрани издавање на возачка дозвола на сторителот за време на траењето на забраната. (3)Судот ќе ја изрече казната од ставот 1, ако делото е сторено во состојба на пијанство. (4)Судот го определува траењето на забраната, кое не може да биде пократко од три месеца ниту подолго од пет години, сметајќи од денот на правосилноста на одлуката, со тоа што времето поминато во затвор не се засметува во нејзиното траење. Кога сторителот по занимање е возач на моторно возило, траењето на забраната не може да биде пократко од една ниту подолго од десет години. (5)Ако казната од ставот 1 му е изречена на лице кое има странска дозвола за управување на моторно возило, таа опфаќа забрана за нејзино користење на територијата на Република Македонија.
13
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(6)При изрекувањето условна осуда, судот може да определи дека таа ќе се отповика ако сторителот ја прекрши забраната на управување со моторно возило. (7)При изрекувањето на казната забрана на управување со моторно возило како единствена казна, судот истовремено ќе утврди парична казна или казна затвор што ќе се изврши ако сторителот ја прекрши забраната.
Протерување странец од земјата
Член 38-г (1)Судот може на сторителот кој не е државјанин на Република Македонија да му изрече казна протерување од земјата, кога ќе оцени дека природата на делото, побудите на сторителот и. околностите под кои е сторено укажуваат на непожелност за натамошен престој на сторителот во земјата. (2)Казната од ставот 1 може да трае од една до десет години или засекогаш и започнува од денот на протерувањето на сторителот од територијата на Република Македонија. (3)Казната од ставот 1 не може да се изрече на сторителот кој ужива заштита во согласност со ратификуван меѓународен договор.
2. Одмерување на казната
Општи правила за одмерување на казната
Член 39 (1)Судот ќе му одмери казна на сторителот на кривично дело во границите што се пропишани со закон за тоа дело, имајќи ги предвид кривичната одговорност на сторителот, тежината на делото и целите на казнувањето. (2)Судот ќе ги има предвид сите околности што влијаат казната да биде помала или поголема (олеснувачки и отежнувачки околности), а особено: степенот на кривичната одговорност, побудите од кои е сторено делото, јачината на загрозувањето или повредата на заштитното добро, околностите под кои е сторено делото, придонесот на жртвата во извршувањето на делото, поранешниот живот на сторителот, неговите лични прилики и неговото однесување по стореното кривично дело, како и други околности што се однесуваат на личноста на сторителот. (3)При одмерувањето на казната судот посебно ќе води сметка за вкупното дејство на казната и нејзините последици врз личноста на сторителот и потребите на неговата ресоцијализација. (4)Кога судот му ја одмерува казната на сторителот за кривично дело сторено во поврат, посебно ќе има предвид дали поранешното дело е од ист вид како и новото дело, дали делата се сторени од исти побуди и колку време поминало од поранешната осуда, односно од издржаната или простената казна. (5)При одмерувањето на паричната казна, судот ќе ја има предвид и имотната состојба на сторителот, водејќи притоа сметка за неговите други приходи, за неговиот имот и за неговите семејни обврски. Ублажување на казната
14
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Член 40 Судот може на сторителот да му одмери казна под границата пропишана со закон или да примени поблаг вид казна кога: 1) законот предвидува дека сторителот може да се казни поблаго или 2)ќе утврди дека постојат особено олеснувачки околности кои укажуваат дека и со ублажената казна може да се постигне целта на казнувањето.
Граници на ублажувањето на казната
Член 41 (1)Кога постојат услови за ублажување на казната од член 40 , судот ќе ја ублажи казната во овие граници ако: 1)за кривичното дело како најмала мера на казна е пропишан затвор во траење од десет или повеќе години, казната може да се ублажи до пет години затвор, 2) ако за кривичното дело како најмала мерка на казна е пропишан затвор во траење од осум или повеќе години, казната може да се ублажи до четири години затвор, 3)за кривичното дело како најмала мера на казна е пропишан затвор во траење од пет или повеќе години, казната може да се ублажи до три години затвор, 4.) ако за кривичното дело како најмала мерка на казна е пропишан затвор во траење од четири или повеќе години, казната може да се ублажи до две години затвор, 5)за кривичното дело како најмала мера на казна е пропишан затвор во траење од три години или повеќе, казната може да се ублажи до една година затвор, 6)за кривичното дело како најмала мера на казна е пропишан затвор во траење од една година или повеќе, казната може да се ублажи до три месеци затвор, 7) за кривичното дело е пропишана најмала мера на казна затвор под една година, казната може да се ублажи до 30 дена затвор, 8)за кривичното дело е пропишана казна затвор до три години со назначување на најмалата мера, наместо казна затвор може да се изрече парична казна и 9)за кривичното дело е пропишана парична казна со назначување на најмалата мера, казната може да се ублажи до општиот законски минимум. (2)При одлучувањето во која мера казната ќе ја ублажи според правилата од став 1, судот посебно ќе ја има предвид најмалата и најголемата мера на казна пропишана за кривичното дело.
Ослободување од казна
Член 42 (1)Судот може да го ослободи од казна сторителот на кривичното дело само кога тоа законот изречно го предвидува. (2)Кога судот е овластен сторителот на кривичното дело да го ослободи од казна, може да му ја ублажи казната без ограничувањата пропишани за
15
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
ублажување на казната или да му изрече споредна казна забрана на управување со моторно возило или протерување на странец од земјата.
Посебна основа за ослободување од казна
Член 43 Судот може да го ослободи од казна сторителот на кривично дело сторено од небрежност кога последиците на делото сторителот го погодуваат така тешко што изрекувањето на казна во таков случај не би одговарало на целта на казнувањето.
Ослободување поради отстранување на штетните последици на кривичното дело
Член 43-а За кривичното дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до три години извршено под особено олеснувачки околности, ако за тоа постои согласност и на оштетениот, судот може да го ослободи од казна сторителот кој до завршувањето на кривичната постапка ќе ја врати одземената корист на оштетениот, ќе ја надомести штетата, или на друг начин ќе ги надомести или поправи штетните последици на кривичното дело.
Стек на кривични дела
Член 44 (1)Ако сторителот со едно дејствие или со повеќе дејствија сторил повеќе кривични дела за кои истовремено му се суди, судот претходно ќе ги утврди казните за секое од тие дела, па за сите дела ќе изрече единствена казна. (2)Единствена казна судот ќе изрече според следниве правила ако: 1)за некое кривично дело во стек утврди казна доживотен затвор, ќе ја изрече само таа казна, 2)за кривични дела во стек утврдил казна затвор, единствената казна мора да биде поголема од секоја одделна утврдена казна, но не смее да го достигне збирот на утврдените казни ниту да премине 15 години затвор, 3) за сите кривични дела во стек се пропишани казни затвор до три години, единствената казна не може да биде поголема од осум години затвор, 4)за кривични дела во стек утврдил само парични казни, ќе ја зголеми највисоката утврдена казна, но таа не смее да го премине збирот на утврдените казни ниту 600 дневни глоби, кога паричните казни се утврдени како главни, односно 10.000 евра во денарска противвредност кога се утврдени како споредни казни. Ако за некое кривично дело во стек е утврдена парична казна во дневни глоби, а за друго во паричен износ, паричниот износ се претвора во дневна глоба и единствената казна не смее да го надмине збирот на утврдените дневни глоби ниту 360 дневни глоби,
16
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
5)за некои кривични дела во стек утврдил казни затвор, а за други дела парични казни, ќе изрече една казна затвор и една парична казна, според одредбите на точките 2, 3 и 4 од овој став, 6)споредна казна судот ќе изрече ако е утврдена макар и за едно кривично дело во стек, а ако утврдил повеќе парични казни, ќе изрече една парична казна според одредбата на точка 4 од овој став и 7)судот за кривични дела во стек утврдил казни затвор и малолетнички затвор, ќе изрече затвор како единствена казна со примена на правилата предвидени во точките 1, 2 и 3 од овој став.
Продолжено кривично дело
Член 45 (1)На сторителот кој со умисла ќе изврши две или повеќе временски поврзани дејствија што претставуваат повеќекратно остварување на исто дело, искористувајќи ист траен однос, исти прилики или други слични околности, судот ќе му изрече единствена казна во границите на казната пропишана за тоа дело. (2)На сторителот кој под условите од став 1 ќе изврши две или повеќе временски поврзани дејствија што претставуваат остварување на истородни дела, судот ќе му изрече казна во границите на казната пропишана за најтешкото дело. (3)Ако со дејствијата од ставовите 1 и 2 сторителот како вкупна последица ја оствари последицата на некое потешко кривично дело, ќе се казни со казната пропишана за тоа дело. (4)Одредбите од ставовите 1 и 2 не се применуваат на дејствијата извршени по подигање на обвинението.
Одмерување казна на осудено лице
Член 46 (1)Ако на осудено лице му се суди за кривично дело сторено пред да започнало издржувањето на казната по поранешната осуда или за кривично дело сторено за време на издржување на затвор или малолетнички затвор, судот ќе изрече единствена казна за сите кривични дела со примена на одредбите на член 44 земајќи ја порано изречената казна како веќе утврдена. Казната или дел од казната што осудениот ја издржал, ќе му се засмета во изречената казна затвор. (2)За кривично дело сторено во текот на издржувањето на казната затвор или малолетнички затвор, судот на сторителот ќе му изрече казна независно од порано изречената казна, ако со примената на одредбите од член 44 не би можела да се оствари целта на казнувањето со оглед на траењето на неиздржаниот дел од порано изречената казна. (3)Осудениот кој за време на издржувањето на казната затвор или малолетнички затвор, ќе стори кривично дело за кое законот пропишува парична казна или затвор до една година, ќе се казни дисциплински.
17
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Засметување на притворот и на поранешната казна
Член 47 (1)Времето поминато во притвор, како и секое лишување од слобода во врска со кривично дело, се засметуваат во изречената казна затвор, малолетнички затвор и парична казна. (2)Затвор или парична казна што осудениот ја издржал, односно ја платил за прекршок. (3)При секое засметување се изедначува ден на притвор, ден на лишување од слобода, ден на малолетнички затвор, ден на затвор една дневна глоба или 20 евра во денарска противвредност.
АЛТЕРНАТИВНИ МЕРКИ
1. Цел и видови на алтернативни мерки
Цел на алтернативните мерки
Член 48 Целта на алтернативните мерки е спрема кривично одговорниот сторител да не се примени казна за полесни дела кога тоа не е нужно заради кривично- правна заштита и кога може да се очекува дека целта на казнувањето може да се оствари со предупредување со закана на казна (условна осуда), само предупредување (судска опомена) или со мерки на помош и надзор на однесувањето на сторителот на слобода.
Видови алтернативни мерки
Член 48-а На сторителите на кривичните дела може да им се изречат овие алтернативни мерки: 1) условна осуда; 2) условна осуда со заштитен надзор; 3) условно прекинување на кривичната постапка; 4) општокорисна работа; 5) судска опомена и 6) куќен затвор.
2. Условна осуда
Условно одлагање на извршување на казната
Член 49 (1)Со условна осуда на сторителот на кривично дело судот му ја утврдува казната и истовремено определува дека таа нема да се изврши ако осудениот за времето што ќе го определил судот, а кое не може да биде
18
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
пократко од една ниту подолго од пет години (време за проверување) не стори ново кривично дело. (2)Судот може во условната осуда да определи дека казната ќе се изврши и ако осудениот во определениот рок не ја врати имотната корист прибавена со извршувањето на кривичното дело, не ја надомести штетата што ја предизвикал со кривичното дело или не ги исполни другите обврски предвидени во кривично- правните одредби. Рокот за исполнување на тие обврски го утврдува судот во рамките на определеното време за проверување. (3)Мерките на безбедност, изречени со условната осуда, се извршуваат.
Услови за изрекување условна осуда
Член 50 (1)Условна осуда може да се изрече кога на сторителот му е утврдена казна затвор во траење до две години или парична казна. (2)Условната осуда може да се изрече и кога е утврдена казна затвор во траење до две години или парична казна со примена на одредбите за ублажување на казната (членови 40, 41 и 42 став 2). (3)При одлучувањето дали ќе изрече условна осуда, водејќи сметка за целта на условната осуда, судот посебно ќе ги земе предвид личноста на сторителот, неговиот поранешен живот, неговото однесување по извршеното кривично дело, степенот на кривичната одговорност и другите околности под кои е сторено делото. (4)Ако на сторителот му е утврдена и казна затвор и парична казна, условна осуда може да се изрече за обете казни или само за казната затвор.
Отповикување на условната осуда поради ново кривично дело
Член 51 (1)Судот ќе ја отповика условната осуда ако осудениот во времето на проверување стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор од две години или во подолго траење. (2)Ако во времето за проверување осудениот стори едно или повеќе кривични дела за кои е изречена казна затвор помала од две години или парична казна судот, откако ќе ги оцени сите околности што се однесуваат на сторените кривични дела и на сторителот, а посебно сродноста на сторените кривични дела, нивното значење и побудите од кои се сторени, ќе одлучи дали ќе ја отповика условната осуда. Притоа судот е врзан со забраната на изрекување условна осуда, ако на сторителот за кривичните дела утврдени во условната осуда и за новите кривични дела треба да му изрече казна над две години затвор (член 50 став 1). (3)Ако ја отповика условната осуда, со примена на одредбите од член 44 судот ќе изрече единствена казна и за порано стореното и за новото кривично дело, земајќи ја казната од отповиканата условна осуда како утврдена.
19
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Ако не ја отповика условната осуда, судот може за новото сторено кривично дело да изрече условна осуда или казна. Ако судот најде дека и за новото кривично дело треба да изрече условна осуда, со примена на одредбите на член 44 ќе утврди единствена казна и за порано стореното и за новото кривично дело и ќе определи ново време за проверување кое не може да биде пократко од една ниту подолго од пет години, сметајќи од денот на правосилноста на новата пресуда. На осудениот кому што за ново кривично дело ќе му биде изречен затвор, времето поминато на издржување на оваа казна не му се смета во времето за проверување утврдено со условната осуда за поранешното дело.
Отповикување на условната осуда поради порано сторено кривично дело
Член 52 (1)Судот ќе ја отповика условната осуда ако по нејзиното изрекување утврди дека осудениот извршил кривично дело пред да биде условно осуден и ако оцени дека не би имало основа за изрекување на условна осуда да се знаело за тоа дело. Во тој случај ќе ја примени одредбата на член 51 став 3 . (2)Ако судот не ја отповика условната осуда, ќе ја примени одредбата на член 51 став 4 .
Отповикување на условната осуда поради неисполнување на определени обврски
Член 53 Ако со условната осуда на осудениот му е определено исполнување на некоја обврска од член 49 став 2, а тој не ја исполни таа обврска во рокот определен во пресудата, судот може, во рамките на времето за проверување, да го продолжи рокот за исполнување на обврската или може да ја отповика условната осуда и да ја изрече казната што е утврдена во условната осуда. Ако утврди дека осудениот од оправдани причини не може да ја исполни поставената обврска, судот ќе го ослободи од исполнување на таа обврска или ќе ја замени со друга соодветна обврска предвидена со закон.
Рокови за отповикување на условната осуда
Член 54 (1)Условната осуда може да се отповика во текот на времето за проверување. Ако осудениот во тоа време стори кривично дело што повлекува отповикување на условната осуда, а тоа со пресудата е утврдено дури по истекот на времето за проверување, условната осуда може да се отповика најдоцна во рок од една година од денот кога изминало времето за проверување. (2)Ако осудениот во определениот рок не исполни некоја обврска од член 49 став 2, судот може, најдоцна во рок од една година од денот кога
20
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
изминало времето за проверување, да определи да се изврши утврдената казна во условната осуда.
3. Условна осуда со заштитен надзор
Услови за одредување заштитен надзор
Член 55 (1)Заштитен надзор судот ќе одреди кога ќе најде дека условната осуда нема доволно да влијае врз сторителот повеќе да не врши кривични дела, а околностите сврзани со личноста на сторителот или средината во која живее го прават оправдано очекувањето дека целта на условната осуда ќе се постигне ако се определат и мерки на помош, грижа, надзор или заштита. (2)Траењето на заштитниот надзор судот го одредува на определено време во текот на времето за проверување.
Обврски кај заштитниот надзор
Член 56 (1)При изрекувањето на заштитниот надзор судот може на осудениот да му одреди една или повеќе од следниве обврски: 1)оспособување, остручување и преквалификување за да може осудениот да го задржи работното место што го зазема или да бидат создадени претпоставки за вработување, 2)прифаќање на вработување што одговара на способностите и склоноста на осудениот, 3)извршување на обврските за издржување на семејството, подигање на децата и други семејни обврски, 4)овозможување увид и совети во врска со распоредувањето и трошењето на средствата од платата и другите приходи што ги остварува, 5)непосетување определени видови локали или други места каде што се точи алкохолен пијалак или се игра на среќа, 6)забрана на употреба на алкохолни пијалаци, дроги и други психотропни супстанции, 7)користење на слободното време според оцена на социјалниот орган, 8)одбегнување и недружење со лица кои негативно влијаат врз осудениот и 9)подложување на лекување или социјална рехабилитација во соодветни специјализирани установи. (2)При изборот на видот на обврската судот ќе ја земе предвид, пред се, личноста на сторителот, неговата здравствена состојба и психичките својства, возраста, материјалните и семејните услови, околностите под кои го сторил делото, поведението на сторителот по извршувањето на делото, побудите за извршување на делото и другите околности сврзани со личноста на сторителот што се од значење при изборот на видот на обврската, водејќи сметка да не се повредува човечкото достоинство ниту да се предизвикуваат непотребни тешкотии во неговото превоспитување.
21
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)За времето додека трае условното одлагање на извршувањето на утврдената казна судот може, по предлог на социјалниот орган или на осуденото лице, да ја замени одредената обврска со друга или да ја укине.
Органи за спроведување на заштитен надзор
Член 57 (1)Помош и грижа, надзор и заштита во исполнувањето на обврската од страна на осудениот врши социјалниот орган. (2)Социјалниот орган е должен: 1)со практични совети да го поттикнува и да му помага на осудениот да ја исполни обврската што ја одредил судот, да го сфати значењето на условната осуда со заштитниот надзор за да се исполнат нејзините цели и 2)повремено да го известува судот за состојбата во исполнувањето на одредената обврска.
Последици од неисполнувањето на одредената обврска
Член 58 (1)Ако условно осудениот не ги исполнува одредените обврски, судот може да го опомене на исполнување на одредената обврска или неа да ја замени со друга. (2)Ако осудениот и натаму не ја исполнува одредената обврска, судот може во рамките на времето за проверување да го продолжи траењето на заштитниот надзор или да ја отповика условната осуда. (3)Ако по правосилноста на одлуката со која е одреден заштитниот надзор помине повеќе од шест месеци, а надзорот не почнал, судот повторно ќе одлучи за потребата од неговото извршување.
4. Условно прекинување на кривичната постапка
Услови за прекинување
Член 58-а (1)За кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до една година судот може да одлучи, по распитот на обвинетиот и сослушување и согласноста на оштетениот, да ја прекине постапката, под услов сторителот во рокот во кој трае прекинувањето на постапката да не стори ново кривично дело. (2)Постапката може со судската одлука да биде прекината најмногу во рок до една година. Рокот на прекинувањето на постапката не се засметува во рокот на застареност на кривичното гонење. (3)Ако сторителот во рокот на проверувањето не стори ново кривично дело или ако во тој рок не се открие некое порано сторено кривично дело, постапката се запира. (4) При одлучувањето за примена на оваа мерка судот ќе го земе предвид особено изразеното каење и извинувањето на сторителот, отстранувањето
22
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
на последиците на делото и надоместувањето на штетата предизвикана со кривичното дело.
5. Општокорисна работа
Услови за изрекување мерка на општокорисна работа
Член 58-б (1)За кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години судот може, со согласност на сторителот, да му изрече мерка на општокорисна работа на слобода, ако делото е сторено под олеснувачки околности, а сторителот порано не бил осудуван. (2)Мерката се изрекува во траење од 40 до 240 часа, што осудениот е обврзан да ги одработи без надоместок во државен орган, јавно претпријатие, јавна установа или хуманитарна организација, за време на државни празници, саботни и неделни денови и не пократко од пет часа неделно, во период најмногу до 12 месеца. Кога постојат здравствени или оправдани лични и семејни причини судот може да го продолжи извршувањето на мерката најмногу уште за шест месеци. (3)Кога судот ќе изрече парична казна до 90 дневни глоби или 1.800 евра во денарска противвредност или казна затвор до три месеца, може истовремено да одлучи, по барање на осудениот, за замена на казната со општокорисна работа, при што еден ден затвор, дневна глоба или 20 евра во денарска противвредност се заменуваат со три часа општокорисна работа со тоа што вкупниот збир на часови не може да надмине 240 часа. При одлучувањето за замена на казната со мерката на општокорисна работа судот ќе ја земе предвид тежината на делото, степенот на кривичната одговорност, поранешната неосудуваност на сторителот и извршеното надоместување на штетата или отстранување на другите штетни последици на делото. (4)Надзор над исполнувањето на обврските на осудениот врши судот, во постапка уредена со закон. (5)Ако осудениот не ги исполнува или неуредно ги исполнува своите работни обврски, судот писмено го опоменува, а ако тој продолжи со таквото однесување судот може да одлучи да го зголеми бројот на часовите или да го продолжи извршувањето на мерката за најмногу три месеца, ако за тоа постојат оправдани причини или да го замени неизвршениот дел од мерката со парична казна или казна затвор, така што за секои три часа општокорисна работа се засметува една дневна глоба или еден ден затвор. При одлучувањето за замената со парична казна или казна затвор судот ќе се раководи од тежината на делото, степенот на кривичната одговорност и односот на осудениот кон изречената мерка на општокорисна работа. (6)Ако осудениот не ја извршува општокорисната работа, изречена како замена за паричната казна или казната затвор (став 3), судот донесува одлука за извршување на изречената казна. Работната обврска што сторителот ја исполнил се засметува во казната, при што за секои три часа
23
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
општокорисна работа се засметува еден ден затвор или една дневна глоба или 20 евра во денарска противвредност.
6.Судска опомена
Услови за изрекување судска опомена
Член 59 (1)Судска опомена може да се изрече за кривични дела за кои е пропишан затвор до една година или парична казна, а се сторени под такви олеснувачки околности кои ги прават особено лесни. (2)За определени кривични дела и под услови предвидени со закон, судска опомена може да се изрече и кога е пропишан затвор до три години. (3)Судот може да изрече судска опомена за повеќе кривични дела сторени во стек, ако за секое од тие дела постојат услови од ставовите 1 и 2. (4)При одлучувањето дали ќе изрече судска опомена судот, водејќи сметка за целта на судската опомена, посебно ќе ги земе предвид личноста на сторителот, неговиот поранешен живот, неговото однесување по извршеното кривично дело, степенот на кривичната одговорност и другите околности под кои е сторено делото.
7. Куќен затвор
Услови за изрекување на куќен затвор
Член 59-а (1)Ако сторителот на кривичното дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до една година е стар и изнемоштен, тешко болен или е бремена жена, судот може да му изрече казна затвор и истовремено да одлучи, со негова согласност казната да ја издржува во куќен затвор. (2)Судот може да ја замени казната затвор со куќен затвор ако постојат услови со современи електронски или телекомуникациски средства да се контролира извршувањето на куќниот затвор што се состои во забрана за напуштање на домот од страна на осудениот. (3)Надзор над извршувањето на куќниот затвор врши судот, кој може да одреди преземање на определени мерки на надзор и од полицијата во местото во кое се наоѓа домот на осудениот со обврска за редовно известување за нивното вршење. (4)Ако осудениот ја прекрши забраната за напуштање на домот, судот може да одреди заменетата казна затвор да се изврши во целост во установа за извршување на казната затвор.
24
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
МЕРКИ НА БЕЗБЕДНОСТ
Цел на мерките на безбедност
Член 60 Цел на мерките на безбедност е да се отстранат состојбите или условите што можат да влијаат сторителот во иднина да врши кривични дела.
Видови мерки на безбедност
Член 61 На сторителите на кривични дела може да им се изречат овие мерки на безбедност: 1)задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, 2) задолжително психијатриско лекување на слобода, 3) задолжително лекување на алкохоличари и наркомани.
Изрекување мерки на безбедност
Член 62 (1)На сторителот на кривично дело судот може да му изрече една или повеќе мерки на безбедност, кога постојат услови за нивно изрекување предвидени со овој закон. (2)Задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и задолжително психијатриско лекување на слобода, му се изрекуваат на непресметлив сторител на кривично дело самостојно. Кон овие мерки можат да се изречат забрана на вршење на професија, дејност или должност, забрана на управување со моторно возило и одземање на предмети. (3)Со одлуката за изрекување на мерките од ставот 2, судот може да одреди привремена забрана на вршење професија, дејност или должност, или забрана на управување со моторно возило, кои траат додека трае примената на мерките. Одлуката на судот се доставува до надлежниот орган или правното лице во кое сторителот е вработен, до регистарскиот суд или до органот кој е надлежен за вршење на надзор над спроведувањето на забраната на управување со моторно возило. (4)Задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и задолжителното психијатриско лекување на слобода му се изрекуваат на сторител чија пресметливост е битно намалена ако му е изречена казна затвор, условна осуда со која е утврдена казна затвор или условна осуда со заштитен надзор. (5)Задолжително лекување на алкохоличари и наркомани, може да се изрече ако на сторителот му е изречена казна, условна осуда, условна осуда со заштитен надзор, судска опомена или ослободување од казна.
25
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа
Член 63 (1)На сторител кој сторил кривично дело во состојба на непресметливост или битно намалена пресметливост, судот ќе му изрече задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, ако утврди дека поради таа состојба повторно може да стори кривично дело и дека за отстранување на оваа опасност е потребно негово лекување и чување во таква установа. (2)Мерката од став 1 судот ќе ја запре кога ќе утврди дека престанала потребата од лекување и чување на сторителот во здравствена установа. (3)На сторител кој извршил кривично дело во состојба на битно намалена пресметливост и кој е осуден на затвор, времето поминато во здравствена установа му се засметува во времето на траењето на изречената казна. Ако тоа време е покусо од траењето на изречената казна, судот може да определи осудениот да се упати на издржување на остатокот на казната или да се пушти на условен отпуст независно од условите пропишани во член 36. При одлучувањето за пуштање на условен отпуст, судот особено ќе ги земе предвид успехот на лекувањето на осудениот, неговата здравствена состојба, времето поминато во здравствената установа и остатокот на казната што осудениот не ја издржал. (4)Судот ја преиспитува потребата од лекување и чување на сторителот во здравствена установа секоја година.
Задолжително психијатриско лекување на слобода
Член 64 (1)На сторител кој сторил кривично дело во состојба на непресметливост или битно намалена пресметливост, судот ќе му изрече задолжително психијатриско лекување на слобода ако утврди дека поради таквата состојба повторно може да стори кривично дело, а за отстранување на оваа опасност е доволно негово лекување на слобода. (2)Мерката од став 1 може да му се изрече на непресметлив сторител или сторител чија пресметливост е битно намалена спрема кој е определено задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, кога судот врз основа на резултатите од лекувањето ќе утврди дека веќе не е потребно негово чување и лекување во здравствена установа, туку само на слобода. (3)Под условите од став 1 судот може да му изрече задолжително психијатриско лекување на слобода и на сторител чија пресметливост е битно намалена и кој врз основа на член 63 став 3 е пуштен на условен отпуст. (4)Задолжителното психијатриско лекување на слобода кога се изрекува на сторител чија пресметливост е битно намалена не може да трае подолго од две години.
26
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(5) На сторител чија пресметливост е битно намалена и кој е осуден на казна затвор, времето поминато на задолжително психијатриско лекување на слобода не му се засметува во казната. (6)Ако во случаите од ставовите 1, 2 и 3 сторителот не се подложи на лекување на слобода или ако самоволно го напушти или ако се стекнати условите за изречување на мерката од член 63, судот може да ја замени со таа мерка.
Задолжително лекување на алкохоличари и наркомани
Член 65 (1)На сторител на кривично дело поради зависност од постојана употреба на алкохолни пијалаци, дроги и други психотропни супстанции кога постои опасност поради оваа зависност и натаму да врши кривични дела, судот може да му изрече задолжително лекување. (2)Мерката од став 1 се извршува во установа за извршување на казна или во здравствена или друга специјализирана установа. Времето поминато во таква установа се засметува во казната. (3)При изрекувањето на условна осуда судот може на сторителот да му наложи лекување на слобода, доколку сторителот е согласен да се подложи на такво лекување. Ако сторителот без оправдана причина не се подложи на лекување на слобода или лекувањето го напушти самоволно, судот може да определи да се отповика условната осуда или мерката на задолжително лекување на алкохоличари и наркомани присилно да се изврши во здравствена или во друга специјализирана установа. (4)Ако оваа мерка е изречена со казна, освен казната затвор, или со условна осуда, условна осуда со заштитен надзор, судска опомена или ослободување од казна условната осуда, може да трае најдолго две години.
Забрана на вршење на професија, дејност или должност
1.Општи правила за воспитните мерки и за казнување на малолетници
Важење на посебните кривично- правни одредби за малолетници
Член 70 (1)За малолетните сторители на кривични дела важат одредбите од оваа глава и други одредби од овој законик кои не се во спротивност со овие одредби. (2)Посебните одредби што важат за малолетните сторители на кривични дела се применуваат под условите предвидени во одредбите од оваа глава и врз полнолетни лица кога им се суди за кривични дела што ги сториле како малолетници, а по исклучок и врз лица кои сториле кривично дело како помлади полнолетници.
27
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Исклучување на кривични санкции спрема деца
Член 71 Спрема малолетник кој во времето на извршувањето на кривичното дело не наполнил 14 години (дете) не може да се применат кривични санкции.
Кривични санкции спрема малолетници
Член 72 (1)На малолетник кој во времето на извршувањето на кривичното дело наполнил 14 години, а не наполнил 16 години (помлад малолетник), може да му се изречат само воспитни мерки. (2)На малолетник кој во времето на извршувањето на кривичното дело наполнил 16 години, а не наполнил 18 години (постар малолетник) може да му се изречат воспитни мерки под условите предвидени со овој законик, а по исклучок може да му се изрече малолетнички затвор. На малолетник може да му се изрече казна протерување странец од земјата, а на постар малолетник и казната забрана на управување со моторно возило, под условите предвидени со овој законик. (3)Алтернативните мерки: условно прекинување на кривичната постапка и општокорисна работа и мерките на безбедност може да им се изречат на малолетници под условите што ги предвидува овој законик. (4)На малолетник не може да му се изрече судска опомена ниту условна осуда.
Цел на воспитните мерки, казната и алтернативните мерки
Член 73 (1)Целта на воспитните мерки, на казната и на алтернативните мерки е со давање заштита и помош на малолетните сторители на кривични дела, со вршење надзор над нив, со нивно стручно оспособување и со развивање на нивната лична одговорност, да се обезбеди нивното воспитување, превоспитување и правилен развој. (2)Целта на малолетничкиот затвор е вршење засилено влијание врз малолетните сторители во иднина да не вршат кривични дела, како и врз други малолетници да не вршат кривични дела.
2. Воспитни мерки
Видови воспитни мерки
Член 74 (1)На малолетни сторители на кривични дела може да им се изречат следниве воспитни мерки: дисциплински мерки: укор или упатување во дисциплински центар за малолетници, мерки на засилен надзор: од страна на родителите, посвоителот или старателот, во друго семејство или од страна на социјален
28
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
орган и заводски мерки: упатување во воспитна установа и во воспитно- поправен дом . (2) Дисциплински мерки се изрекуваат спрема малолетник кога не постои потреба од потрајни мерки на воспитување, а особено ако сторил кривично дело од непромисленост или лекомисленост. (3) Мерки на засилен надзор се изрекуваат спрема малолетник кога постои потреба од потрајни мерки на воспитување, превоспитување или лекување со соодветен надзор, а не е потребно негово целосно одвојување од дотогашната средина. (4) Заводски мерки се изрекуваат спрема малолетник кога постои потреба од потрајни мерки на воспитување, превоспитување или лекување и негово целосно одвојување од дотогашната средина. Овие мерки не може да траат подолго од пет години.
Избор на воспитната мерка
Член 75 При изборот на воспитната мерка судот ќе ја земе предвид возраста на малолетникот, степенот на неговата душевна развиеност, неговите психички својства, наклонетостите, побудите од кои го сторил делото, досегашното воспитување, средината и приликите во кои живеел, тежината на делото, дали спрема него порано била изречена воспитна мерка или казна малолетнички затвор и сите други околности што влијаат врз одредувањето на видот на мерката заради постигнување на нејзината цел определена со закон.
Укор
Член 76 (1)Укор се изрекува ако е достатно и само прекорување на малолетникот за стореното кривично дело. (2)При изрекувањето на укорот на малолетникот ќе му се укаже на штетноста од неговата постапка и ќе се предупреди дека во случај на повторно извршување кривично дело спрема него може да биде изречена друга кривична санкција.
Упатување во дисциплински центар за малолетници
Член 77 (1)Судот ќе ја изрече мерката упатување во дисциплински центар за малолетници кога е потребно со соодветни краткотрајни мерки да се изврши влијание врз личноста и поведението на малолетникот. (2)Малолетникот на кого му е изречена оваа мерка судот може да го упати во дисциплински центар: 1) на определен број часови во празнични денови и тоа најмногу во четири празнични денови едноподруго, 2) на определен број часови во текот на денот, но најмногу еден месец и
29
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
3)на непрекинат престој за определен број денови, но не повеќе од 20 дена. (3)При изрекувањето на оваа мерка судот ќе води сметка за тоа со нејзиното извршување малолетникот да не изостане од редовната настава или од работата. (4)Во дисциплинскиот центар малолетникот ќе работи што одговараат на неговата физичка сила. (5)Кога ќе изрече упатување во дисциплински центар, судот може да определи по извршувањето на оваа мерка малолетникот да се стави под засилен надзор на социјалниот орган.
Засилен надзор од страна на родителите,посвоителот или старателот
Член 78 (1)Судот ќе изрече мерка на засилен надзор од страна на родителите, посвоителот или старателот ако родителите, посвоителот или старателот пропуштиле а се во можност да вршат таков надзор над малолетникот. (2)Кога судот ќе ја изрече оваа мерка ќе им наложи на родителите, посвоителот или на старателот одредени должности во поглед на мерките што треба да се преземат за воспитување на малолетникот, за негово лекување и за отстранување на штетните влијанија врз него, а може да им даде потребни упатства. (3)При изрекувањето на оваа мерка судот може да определи социјален орган да го провери нејзиното извршување и да му укажува помош на родителот, посвоителот или старателот. Судот дополнително ќе одлучи за престанок на ова проверување со тоа што тоа не може да трае помалку од една година ниту подолго од три години.
Засилен надзор во друго семејство
Член 79 (1)Ако родителите, посвоителот или старателот на малолетникот не се во можност да вршат надзор над него или ако тоа основано не може да се очекува од нив малолетникот ќе му се предаде на друго семејство кое сака да го прими и кое има можност да врши засилен надзор над него. (2)Извршувањето на оваа мерка ќе се запре кога родителите, посвоителот или старателот на малолетникот ќе се здобијат со можност да вршат засилен надзор над него или кога според резултатите на воспитувањето и превоспитувањето ќе престане потребата од засилен надзор. (3)При изрекувањето на оваа мерка судот ќе определи социјалниот орган за времетраењето да го проверува нејзиното извршување и да му укажува потребна помош на семејството на коешто му е предаден малолетникот.
30
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Засилен надзор од страна на социјалниот орган
Член 80 (1)Ако родителите, посвоителот или старателот не се во можност да вршат засилен надзор над малолетникот, а не постојат услови за предавање на малолетникот на друго семејство заради вршење ваков надзор, малолетникот ќе се стави под надзор на социјалниот орган. (2)Судот дополнително ќе одлучи мерката да престане, со тоа што нејзиното траење не може да биде пократко од една ни подолго од три години. За времетраењето на мерката малолетникот и натаму останува да живее кај своите родители, посвоителот или други лица што го издржуваат, а засилениот надзор врз него го врши социјалниот орган. (3)Социјалниот орган се грижи за школувањето на малолетникот, за неговото вработување, за издвојувањето од средината што штетно влијае врз него, за потребното лекување и за средувањето на приликите во кои живее.
Посебни обврски кои мерката засилен надзор
Член 81 (1)При изрекувањето на некоја од воспитните мерки на засилен надзор од членовите 78, 79 и 80, судот може на малолетникот да му одреди една или повеќе посебни обврски ако тоа е потребно за поуспешно извршување на изречената мерка. (2)Судот може на малолетникот да му ги одреди особено овие обврски: 1) да му се извини лично на оштетеното лице, 2) да ја поправи или надомести штетата предизвикана со кривичното дело, 3) редовно да го посетува училиштето, 4) да не изостанува од работното место, 5) да се оспособи за работа што одговара на неговите способности, наклонетости и физичка сила, 6) да прифати работа, 7)забрана на употреба алкохолни пијалаци, дрога и други психотропни супстанции, 8)да се воздржи од посетување на одредени локали односно, одредени приредби, 9) да посетува соодветна здравствена установа или советувалиште, 10) полезно да го користи слободното време, 11) да не контактира со лица кои штетно влијаат врз неговата личност, 12) да се подвргне на психофизичко лекување, 13) да се подложи, остручи и преквалификува заради задржување на работното место што го зазема или за создавање претпоставки за вработување и 14) да овозможи увид и да прифати совети во врска со распоредувањето и трошењето на платата и другите приходи што ги остварува. (3)Судот може, по предлог од социјалниот орган, да ги измени или укине посебните обврски што ги одредил.
31
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)При одредувањето на обврските од став 2, судот посебно ќе им укаже на малолетникот и неговите родители, посвоителот, односно старателот, дека во случај на нивно неисполнување изречената мерка на засилен надзор може да биде заменета со друга воспитна мерка.
Упатување во воспитна установа
Член 82 (1)Судот ќе го упати во воспитна установа малолетникот врз кој треба да се обезбеди постојан надзор од страна на стручни лица (со стручна и школска подготовка за воспитувачи) заради воспитување, превоспитување и потполно негово одвојување од дотогашната средина. (2)Во воспитна установа малолетникот останува најмалку шест месеци, а најмногу три години. Судот не го определува траењето на оваа мерка при нејзиното изрекување, туку за тоа дополнително одлучува (член 84 став 2).
Упатување во воспитно-поправен дом
Член 83 (1)Малолетникот спрема кој треба да се применат потрајни и засилени мерки за воспитување и превоспитување и негово целосно одвојување од дотогашната средина, судот ќе го упати во воспитно-поправен дом. (2)При одлучувањето дали ќе ја изрече оваа мерка судот посебно ќе ја земе предвид тежината и природата на стореното дело и околноста дали спрема малолетникот порано биле изрекувани воспитни мерки или казна малолетнички затвор. (3)Во воспитно-поправен дом малолетникот останува најмалку една година, а најмногу пет години. Судот не го одредува траењето на оваа мерка при нејзиното изрекување, туку за тоа дополнително одлучува (член 84 став 2). (4)Судот ја преиспитува потребата од престојот во воспитно- поправниот дом секоја година.
Запирање од извршување и измена на одлуката за воспитните мерки
Член 84 (1)Кога, по донесувањето на одлуката со која е изречена мерка на засилен надзор или заводска мерка, ќе се појават околности што не постоеле во времето на донесувањето на одлуката или за нив не се знаело, а се од влијание врз донесувањето на одлуката, извршувањето на изречената мерка може да се запре или да се замени со друга мерка на засилен надзор или со заводска мерка. (2)Надвор од случаите од став 1, доколку за одделни мерки не е поинаку предвидено, извршувањето на мерката на засилен надзор или на заводската мерка, со оглед на постигнатиот успех во воспитувањето и
32
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
превоспитувањето, може да се запре, а може да се замени и со друга таква мерка, со следниве ограничувања: 1)мерката упатување во воспитна установа не може да се запре од извршување пред истекот на рокот од шест месеци, а до истекот на овој рок може да се замени само со упатување на малолетникот во воспитно- поправен дом и 2)мерката упатување во воспитно-поправен дом не може да се запре од извршување пред истекот на рокот од една година.
Повторно одлучување за воспитните мерки
Член 85 (1)Ако од правосилноста на одлуката со која е изречена мерка на засилен надзор или заводска мерка поминало повеќе од една година, а извршувањето не започнало, судот повторно ќе одлучи за потребата од нејзиното извршување. Притоа судот може да одлучи порано изречената мерка да се изврши, да не се изврши или да се замени со некоја друга мерка. (2)Мерката упатување во дисциплински центар за малолетници нема да се изврши доколку од правосилноста на одлуката со која е изречена оваа мерка изминале повеќе од шест месеци, а нејзиното извршување не започнало.
3. Казнување ва малолетници
Казнување на постари малолетници
Член 86 Може да се казни само кривично одговорен постар малолетник кој сторил кривично дело за кое со закон е пропишана казна потешка од пет години затвор, а поради тешките последици од делото и високиот степен на кривичната одговорност не би било оправдано да се изрече воспитна мерка.
Малолетнички затвор
Член 87 (1)Малолетничкиот затвор не може да биде пократок од една ниту подолг од десет години, а се изрекува на полни години или на половина година. (2)При одмерувањето на казната на постар малолетник за определено кривично дело, судот не може да изрече малолетнички затвор во траење подолго од пропишаната казна затвор за тоа дело, но судот не е врзан за најмалата пропишана мера на таа казна.
33
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Одмерување на казната малолетнички затвор
Член 88 При одмерувањето на казната малолетнички затвор, судот ќе ги земе предвид сите околности што влијаат казната да биде поголема или помала (член 39) посебно водејќи сметка за степенот на душевната развиеност на малолетникот и за времето потребно за неговото воспитување, превоспитување и стручно оспособување.
Изрекување на воспитни мерки и малолетнички затвор за кривични дела во стек
Член 89 (1)За кривични дела во стек судот му изрекува на малолетник само една воспитна мерка или само казна малолетнички затвор кога постојат законски услови за изрекување на таа казна и кога судот ќе најде дека треба да се изрече. (2)Судот ќе постапи според став 1 и кога по изречената воспитна мерка, односно малолетнички затвор, утврди дека малолетникот пред или по нивното изрекување сторил некое кривично дело. (3)Ако постар малолетник стори повеќе кривични дела во стек, а судот најде дека за секое одделно кривично дело треба да се изрече казна малолетнички затвор, казната ќе му ја одмери според слободна оцена во рамките на најголемата законска мерка на казната малолетнички затвор. (4)Судот ќе постапи според став 3 и во случај ако по изречената казна утврди дека малолетникот пред или по нејзиното изрекување сторил кривично дело.
Дејство на казната врз воспитните мерки
Член 90 (1)Ако за времетраењето на воспитната мерка судот изрече казна малолетнички затвор, воспитната мерка престанува со започнувањето на издржувањето на оваа казна. (2)Ако за време на траењето на воспитната мерка, судот му изрече на помладо полнолетно лице казна малолетнички затвор или затвор најмалку една година, воспитната мерка престанува со започнувањето на издржувањето на казната. Ако изречената казна затвор е од пократко времетраење, судот во пресудата ќе одлучи дали по издржаната казна ќе продолжи извршувањето на воспитната мерка или ќе ја укине.
34
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
4. Примена на алтернативните мерки
Условно прекинување на водење на кривичната постапка и општокорисна работа
Член 91-а (1)Судот може да одлучи условно да ја прекине кривичната постапка за кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до три години, ако малолетникот изразил каење за извршеното дело, ги отстранил последиците на делото, ја надоместил штетата и се помирил со оштетениот, кој е согласен со прекинувањето на водење постапката, под услов во рок од две години малолетникот да не стори исто такво или потешко кривично дело. (2)Судот може да изрече мерка на општокорисна работа во траење од пет до сто часа кога е потребно со оваа мерка да се изврши влијание врз личноста и поведението на малолетникот. Ако малолетникот не ги исполнува или неуредно ги исполнува наложените работни обврски, судот ќе ја замени оваа мерка со мерката упатување во дисциплински центар за малолетници, под условите предвидени за примена на таа мерка.
Застареност на извршувањето на казната малолетнички затвор
Член 91 Казната малолетнички затвор не може да се изврши ако поминале: 1) десет години од осудата на малолетнички затвор над пет години, 2) пет години од осудата на малолетнички затвор над три години и 3) три години од осудата на малолетнички затвор до три години.
5. Изрекување на кривични санкции на полнолетни лица за дела кои ги сториле како малолетници
Примена на мерки за безбедност спрема малолетници
Услови за изрекување
Член 92 (1)Спрема малолетници, под условите предвидени со закон, кон воспитна мерка или малолетнички затвор, може да се изрече некоја од следниве мерки за безбедност: задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и задолжително лекување на алкохоличари и наркомани. (2)Спрема непресметлив малолетен сторител на кривично дело, под условите предвидени со закон, може да се изрече мерката на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа и задолжително лекување на алкохоличари и наркомани без изрекување на воспитна мерка или казна малолетнички затвор. Кон овие мерки судот може да одреди и забрана на управување со моторно возило, која трае додека трае примената на мерките (член 62 став 3).
35
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
6.Изрекување на кривични санкции на полнолетни лица кои делата ги сториле како малолетници
Член 93 (1)На полнолетно лице кое наполнило 21 година не може да му се суди за кривично дело кое го извршило како помлад малолетник. (2)Ако полнолетно лице во време на судењето не наполнило 21 година може да му се суди само за кривични дела за кои е пропишана казна потешка од пет години затвор. На вакво лице, судот може да му изрече само соодветна заводска воспитна мерка. При оцената дали ќе ја изрече оваа мерка, судот ќе ги земе предвид сите околности на случајот, а особено тежината на стореното дело, времето што поминало од неговото извршување, поведението на сторителот и целта на оваа воспитна мерка. (3)На полнолетно лице за кривично дело кое го извршило како постар малолетник може да му се изрече соодветна заводска воспитна мерка, а под условите од член 87 казна малолетнички затвор. При оцената дали и која од овие санкции ќе изрече, судот ќе ги земе предвид сите околности на случајот, а особено тежината на стореното дело, времето што поминало од неговото извршување, поведението на сторителот, како и целта што треба да се постигне со овие санкции. (4)По исклучок од одредбата на став 3, на полнолетно лице кое во време на судењето наполнило 21 година, судот може наместо малолетнички затвор, да му изрече затвор или условна осуда. Казната затвор изречена во овој случај во однос на рехабилитацијата, бришењето на осудата и правните последици од осудата, има исто правно дејство како и казната малолетнички затвор.
Изрекување на воспитни мерки на помлади полнолетни лица
Член 94 (1)На сторител кој како полнолетен извршил кривично дело, а во времето на судењето не наполнил 21 година, судот може да му изрече соодветна мерка на засилен надзор или заводска мерка, ако со оглед на неговата личност и околностите под кои е сторено делото, може да се очекува дека и со воспитната мерка ќе се постигне целта што би се остварила со изрекувањето на казната. (2)На помладо полнолетно лице на кое му е изречена воспитна мерка судот, под условите предвидени со овој закон, може да му ги изрече сите мерки на безбедност. (3)Изречената воспитна мерка може да трае најмногу до наполнетата 23 година на сторителот.
36
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
7.Евиденција на воспитните мерки и дејство на воспитните мерки и на казната малолетнички затвор
Евиденција на изречените воспитни мерки
Член 95 (1)Евиденција на изречените воспитни мерки води судот надлежен според местото на раѓањето. (2)За малолетни лица родени во странство или со непознато место на раѓање се устројува централен регистар што го води суд определен со закон. (3)Податоци за изречените воспитни мерки може да му се дадат само на судот, на јавниот обвинител и на установите што се занимаваат со заштита на малолетниците, во врска со нова кривична постапка што се води спрема малолетникот.
Дејство на воспитните мерки и на казната малолетнички затвор
Член 96 Воспитните мерки и казната малолетничкиот затвор не повлекуваат правни последици што се состојат во забрана на стекнување на определени права (член 102 став 2).
КАЗНУВАЊЕ НА ПРАВНО ЛИЦЕ
Видови казни
Член 96-а (1)За кривични дела на правни лица може да се изречат следниве казни: 1) парична казна; 2) привремена забрана за вршење одделна дејност; 3) трајна забрана за вршење одделна дејност и 4) престанок на правното лице. (2)Паричната казна се изрекува во износ кој не може да биде помал од 100.000 денари, ниту поголем од 30 милиона денари. За кривични дела сторени од користољубие или за кривични дела со кои се предизвикува поголема имотна штета, може да се пропише парична казна до двојниот износ од максимумот на оваа казна или во сразмер со висината на причинетата штета или прибавената корист, но најмногу до дваесеткратен износ. (3)Привремена забрана за вршење одделна дејност во траење од една до три години се изрекува заедно со паричната казна, ако при вршење на дејноста на правното лице е извршено кривично дело за кое за физичко лице е пропишана парична казна или казна затвор до три години, а од начинот на извршување на делото произлегува опасноста од повторно вршење на такво или слично дело.
37
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Трајна забрана за вршење одделна дејност, од дејностите што ги врши правното лице се изрекува заедно со парична казна, ако е извршено дело за кое за физичко лице е пропишана казна затвор од најмалку три години, а од начинот на извршување на делото произлегува опасност од повторно вршење на такво или слично дело. Оваа казна судот ќе ја изрече и кога е извршено кривично дело по претходна осуда со која на правното лице му е изречена привремена забрана за вршење дејност. (5)Казната престанок на правното лице се изрекува заедно со паричната казна, ако е извршено дело за кое за физичко лице е пропишана казна затвор од најмалку пет години, а од начинот на извршувањето на делото произлегува опасност од повторно вршење на такво или слично дело. Оваа казна судот ќе ја изрече и кога е извршено кривично дело по претходна осуда со која на правното лице му е изречена трајна забрана за вршење дејност. (6)Казната привремена или трајна забрана за вршење дејност и престанок на правното лице не може да се изрече на правно лице основано со закон, како и на политичка партија. Врз основа на правосилна пресуда со која е изречена казната престанок на правното лице, надлежниот суд покренува со закон утврдена постапка за ликвидација на правното лице во рок од 30 дена од денот на правосилноста на пресудата. (7)Правното лице над кое е отворен стечај, ќе се казни за кривични дела сторени пред отворањето на стечајната постапка.
Одмерување на казната
Член 96-б (1)При одмерување на казната судот ќе го земе предвид билансот на состојбите и билансот на успехот на правното лице, видот на дејноста и природата и тежината на извршеното дело. (2)Ако судот утврди парична казна за две или повеќе дела во стек, единствената казна не може да го достигне збирот на поединечно утврдените казни, ниту да го надминува законскиот максимум на казната пропишана за правното лице.
Извршување на паричната казна
Член 96-в (1)Ако осуденото правно лице не ја плати паричната казна во рок определен од судот, кој не може да биде пократок од 15 дена ниту подолг од 30 дена од денот на правосилноста на пресудата, судот ќе нареди присилно извршување. (2)Ако паричната казна не може да се изврши од имотот на правното лице, поради тоа што правното лице нема таков имот или престанало да постои пред извршување на казната, казната ќе се изврши од имотот на основачот или основачите на правното лице, сразмерно на вложените удели, односно кај трговското друштво од имотот на акционерите, односно содружниците сразмерно на нивните удели.
38
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Паричната казна на странски правни лица се извршува од имотот конфискуван во Република Македонија или, со примена на меѓународен договор, од имотот во странство.
Условна осуда
Член 96-г (1)Судот може да одреди условно одлагање на извршување, за време од една до три години, на паричната казна и забраната за вршење дејност, кога е извршено кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до три години, ако правното лице го депонира износот на изречената парична казна во судот и гарантира дека нема да биде извршено кривично дело во рокот на проверувањето. (2)Ако во рокот на проверувањето е извршено ново кривично дело или е откриено порано сторено кривично дело на правното лице, казната се извршува.
Конфискација на имот, имотна корист и одземање на предмети
Член 96-д (1)На конфискуваниот имот и имотна корист прибавени со кривично дело на правно лице соодветно се применуваат одредбите од членовите 98 до 100 на овој законик. (2)Ако од правното лице не може да се конфискува имот или имотна корист поради тоа што престанало да постои пред извршување на конфискацијата, основачот или основачите на правното лице, односно кај трговското друштво, акционерите или содружниците солидарно ќе се обврзат да платат паричен износ што одговара на прибавената имотна корист. (3)На одземањето предмети од правното лице соодветно се применуваат одредбите од членот 101-а на овој законик.
Посебни одредби за застареност на кривично гонење и извршување на казната
Член 96-ѓ (1)Кривичното гонење на правното лице не може да се преземе кога ќе поминат пет години од извршувањето на кривичното дело. (2)Застарувањето на извршувањето на паричната казна, настапува кога ќе поминат три години од денот на правосилноста на пресудата со кое е изречена. (3)Застарувањето на извршувањето на казната привремена забрана за вршење одделна дејност, настапува кога ќе помине времето за кое е изречена таа казна. (4)Застарувањето на извршувањето на казната трајна забрана за вршење одделна дејност, настапува кога ќе поминат пет години од денот на правосилноста на пресудата за кое е изречена таа казна.
39
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(5)Застарувањето на извршувањето на казната престанок на правното лице, настапува кога ќе поминат десет години од денот на правосилноста на пресудата со кое е изречена таа казна.
КОНФИСКАЦИЈА НА ИМОТ И ИМОТНА КОРИСТ И ОДЗЕМАЊЕ НА ПРЕДМЕТИ
1. Конфискација на имот и имотна корист
Основа за конфискација
Член 97 (1)Никој не може да ја задржи посредната или непосредната имотна корист прибавена со кривично дело. (2)Имотната корист од став 1 ќе се конфискува со судската одлука со која е утврдено извршувањето на кривичното дело под условите предвидени со овој законик. (3)Одлука за конфискација судот ќе донесе во постапка определена со закон и кога од фактички или правни пречки не е можно водење на кривична постапка спрема сторителот на кривичното дело. (4)Под услови определени со ратификуван меѓународен договор, конфискуваниот имот може да биде вратен на друга држава. Начин на конфискација Член 98 (1)Од сторителот ќе се конфискува имотната корист прибавена со кривичното дело што се состои во пари, подвижни или недвижни предмети од вредност, како и секоја друга сопственост, имот или актива, материјални или нематеријални права, а ако нивната конфискација не е можна на сторителот ќе му се конфискува друг имот што одговара на прибавената имотна корист. (2)Имотната корист се конфискува и од трети лица на кои е пренесена без соодветен надоместок, ако не знаеле, а можеле или биле должни да знаат дека е прибавена со кривично дело. Предметите што се прогласени за културно наследство и природни реткости, како и оние за кои оштетениот е лично врзан, се конфискуваат од трети лица, без оглед на тоа што не знаеле или не можеле ниту биле должни да знаат дека се прибавени со кривично дело и без оглед на тоа дали истите им биле пренесени со соодветен надомест. (4)Конфискуваното му се враќа на оштетениот, а ако нема оштетен, станува сопственост на државата. (5)Ако на оштетениот во кривичната постапка му е досудено имотно- правно барање, судот ќе изрече конфискација на имотната корист доколку тоа го преминува износот на ова барање.
40
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Заштита на оштетениот
Член 99 (1)Оштетениот кој во кривичната постапка во однос на своето имотно- правно барање е упатен на спор може да бара да се намири од износот на пленетата вредност, ако поведе спор во рок од шест месеци од денот на правосилноста на одлуката со која е упатен на спор и ако во рок од три месеци од денот на правосилноста на одлуката со која е утврдено неговото барање побара намирување на конфискуваната вредност. (2)Оштетениот кој во кривичната постапка не пријавил имотно- правно барање може да бара намирување на конфискуваната вредност ако заради утврдување на своето барање повел спор во рок од три месеци од денот на узнавањето за пресудата со која се конфискува имотната корист, а најдоцна во рок од две години од правосилноста на одлуката за конфискација на имотната корист и ако во рок од три месеци од денот на правосилноста на одлуката со која е утврдено неговото барање побара намирување на конфискуваната вредност.
Конфискување од правно лице
Член 100 Ако со кривичното дело на сторителот е прибавена имотна корист за правно лице, користа ќе се конфискува од него.
2. Одземање предмети
Услови за одземање на предмети
Член 100-а (1)Никој не може да ги задржи или присвои предметите што настанале од извршување на кривичното дело. (2)Од сторителот на кривичното дело ќе се одземат и предметите што биле наменети или се употребени за извршување на кривичното дело без оглед дали се негова сопственост или сопственост на трето лице ако тоа го бараат интересите на општата безбедност, здравјето на луѓето или причините на моралот. (3)Предметите што се употребени или биле наменети за извршување на кривичното дело може да се одземат ако постои опасност повторно да бидат употребени за извршување на кривично дело. Нема да се одземат предмети што се во сопственост на трето лице, освен ако тоа знаело или можело и било должно да знае дека се употребени или биле наменети за извршување на кривичното дело. (4)Судот ќе донесе одлука за одземање на предмети во постапка определена со закон и кога од фактички или правни пречки не е можно водење на кривична постапка спрема сторителот на кривичното дело. (5)Со примена на оваа мерка не се засега во правото на трети лица за надоместок на штетата од сторителот на кривичното дело.
41
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(6)Под услови определени со ратификуван меѓународен договор, предметите можат да бидат вратени на друга држава.
ПРАВНИ ПОСЛЕДИЦИ ОД ОСУДАТА
Настапување на правните последици од осудата
Член 101 (1) Правните последици од осудата што се надоврзуваат на осудите за определени кривични дела, може да настапат само кога за кривичното дело на сторителот му е изречена казна затвор. (2)Правни последици можат да се предвидат само со закон и настапуваат по сила на законот со кој се предвидени.
Почеток и траење на правните последици од осудата
Член 102 (1)Правните последици од осудата настапуваат со денот на правосилноста на пресудата. (2)Правните последици од осудата што се состојат во забрана на стекнување на определени права траат најдолго десет години од денот на издржаната, простената или застарената казна. (3)Со бришење на осудата престануваат правните последици од осудата.
РЕХАБИЛИТАЦИЈА
Рехабилитација
Член 103 (1)Рехабилитацијата на осудено лице може да настапи по сила на закон (законска рехабилитација) или врз основа на судска одлука (судска рехабилитација). (2)Рехабилитацијата значи предвремен престанок на казните што се состојат во забрани и на казната протерување странец од земјата и правните последици од осудата и бришење на осудата од казнената евиденција. (3)Рехабилитираното лице се смета за неосудувано, а податоците за бришаната осуда не се даваат никому. (4)Со рехабилитацијата не се гиба во правата на трети лица кои се засноваат врз осудата.
Законска рехабилитација
Член 104 (1)Осудата за изречената алтернативна мерка освен условна осуда и осудата со која сторителот на кривичното дело е ослободен од казна се
42
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
бришат од казнената евиденција ако осудениот во рок од една година од денот на правосилноста на судската одлука не стори ново кривично дело. (2)Условната осуда се брише од казнената евиденција по една година откако ќе помине времето за проверка ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело. (3)Осудата на парична казна и казната забрана на управување со моторно возило, изречена како единствена казна, се брише од казнената евиденција кога ќе поминат три години од денот на извршената, застарената или простената казна ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело. (4)Осудите на затвор до три години и на малолетнички затвор се бришат од казнената евиденција кога ќе поминат пет години од денот на издржаната, застарената или простената казна ако за тоа време осудениот не стори ново кривично дело. (5)Повеќе осуди на исто лице можат да се бришат од казнената евиденција само истовремено и тоа ако постојат услови за бришење на секоја од тие осуди.
Судска рехабилитација
Член 105 (1)По протекот на три години од денот на издржаната, застарената или простената казна судот може да определи да престанат правните последици од осудата што се однесуваат на забрана на стекнување на определени права. (2)По протекот на една година од денот на примената на казната привремена забрана за вршење одделна дејност на правното лице, судот може да одлучи забраната да престане. (3)По протекот на три години од денот на применувањето на казните забрана на вршење на професија, дејност или должност и забрана за управување со моторно возило и времено протерување странец од земјата, како и на казната трајна забрана за вршење дејност на правното лице, судот може да одлучи да престанат. (4)При одлучувањето за рехабилитација судот ќе го земе предвид однесувањето на осудениот по осудата, околноста дали ја надоместил штетата, дали ја вратил имотната корист, како и други околности од значење за оваа одлука. (5)Судот може, на молба на осудениот да определи да се брише од казнена евиденција осудата на затвор: над три години до пет години во рок од пет години; над пет години до десет години во рок од десет години; над десет години до 15 години во рок од 15 години од 20 години во рок од 20 години, од денот на издржаната, застарената или простената казна, ако во тоа време осудениот не изврши ново кривично дело. При одлучувањето за бришењето на осудата, судот ќе води сметка за поведението на осудениот по издржаната казна, за природата на кривичното дело и за другите околности што можат да бидат од значење за оцената за оправданоста на бришењето на осудата.
43
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Казнена евиденција
Член 106 (1)Казнената евиденција ја води првостепениот суд надлежен според местото на раѓање на осудениот. (2)За лицата родени во странство, или за оние чие место на раѓање е непознато како и за правните лица, казнената евиденција ја води судот определен со закон. (3)Податоците од казнената евиденција може да му се дадат на судот и на јавното обвинителство во врска со кривичната постапка што се води против порано осудениот и на надлежните органи што учествуваат во постапката за давање амнестија и помилување. (4)Податоци од казнената евиденција можат на образложено барање да им се дадат и на државни органи, правни или физички лица ако уште траат определени правни последици од осудата или казни што се состојат во забрани или ако за тоа постои оправдан интерес заснован врз закон. (5)Никој нема право да бара од граѓаните да поднесуваат докази за својата осудуваност или неосудуваност. (6)На граѓаните по нивно барање, може да им се дадат податоци за нивната осудуваност или неосудуваност само ако овие податоци им се потребни заради остварување на нивните права во странство.
ЗАСТАРЕНОСТ
Застареност на кривичното гонење
Член 107 (1)Ако во овој законик не е поинаку определено , кривичното гонење не може да се преземе кога ќе поминат: 1)30 години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече казна доживотен затвор, 2)20 години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече затвор над десет години, 3)десет години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече затвор над пет години, 4)пет години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече затвор над три години, 5)три години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече затвор над една година и 6)две години од извршувањето на кривично дело за кое според законот може да се изрече затвор до една година или парична казна. (2)Ако за кривичното дело се пропишани повеќе казни, рокот на застареноста се определува според најтешката пропишана казна.
44
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Тек и прекин на застарувањето на кривичното гонење
Член 108 (1)Застарувањето на кривичното гонење почнува од денот кога е сторено кривичното дело. (2)Застарувањето не тече за времето за кое според законот гонењето не може да започне или да продолжи. (3)Застарувањето се прекинува со секое процесно дејствие што се презема заради гонење на сторителот поради стореното кривично дело. (4)Застарувањето се прекинува и кога сторителот во времето додека тече рокот на застареност ќе стори, исто така, тешко или потешко кривично дело. (5)За секој прекин застарувањето почнува повторно да тече. (6)Застареност на кривичното гонење настапува во секој случај кога ќе помине двапати онолку време колку што според законот се бара за застареност на кривичното гонење.
Застареност на извршувањето на казната
Член 109 Ако со овој законик не е поинаку определено изречената казна не може да се изврши кога ќе поминат: 1)30 години од осуда на доживотен затвор, 2)15 години од осуда на затвор над десет години, 3)десет години од осуда на затвор над пет години, 4)пет години од осуда на затвор над три години, 5)три години од осуда на затвор над една година и 6)две години од осуда на затвор до една година или на парична казна.
Застареност на извршувањето на споредните казни и на мерките на безбедност, алтернативните мерки, конфискација на имотот и
одземање на предмети
Член 110 (1)Застареност на извршувањето на парична казна како споредна казна настапува кога ќе поминат две години од денот на правосилноста на пресудата со која е изречена таа казна. (2)Застареност на извршувањето на мерките на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа, задолжително психијатриско лекување на слобода и задолжително лекување на алкохоличари и наркомани настапува кога ќе поминат пет години од денот на правосилноста на одлуката, со која се изречени тие мерки. (3)Застареност на извршувањето на казните забрана на вршење на професија, дејност или должност, забрана на управување со моторно возило и времено протерување странец од земјата, настапува кога ќе помине времето за кое се изречени тие казни.
45
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Застареност на алтернативните мерки општокорисна работа и куќен затвор настапува кога ќе поминат две години од денот на правосилноста на пресудата со која се изречени тие мерки. (5)Извршувањето на посебните мерки на конфискација на имот и одземање на предмети не застарува.
Тек и прекин на застарувањето на извршувањето на казната
Член 111 (1)Застарувањето на извршувањето на казната почнува од денот кога пресудата станала правосилна, а ако условната осуда е отповикана од денот кога одлуката за отповикување станала правосилна. (2)Застарувањето не тече за времето за кое според законот извршувањето на казната не може да се преземе. (3)Застарувањето се прекинува со секое дејствие на надлежниот орган што се презема заради извршување на казната. (4)Со секој прекин застарувањето почнува повторно да тече. (5)Застареност на извршувањето на казната настапува во секој случај кога ќе помине двапати онолку време колку што според законот се бара за застареност на извршувањето на казната. (6)Одредбите од ставовите 2 до 5 согласно се применуваат и врз застарувањето на извршувањето на мерките на безбедност и алтернативните мерки.
Незастарливост на кривичните дела геноцид и воени злосторства
Член 112 Кривичното гонење и извршувањето на казната не застарува за кривичните дела предвидени во членовите од 403 до 407-6 и 416-а , како ни за кривични дела за кои со ратификувани меѓународни договори е предвидена незастарливост.
АМНЕСТИЈА И ПОМИЛУВАЊЕ
Амнестија
Член 113 На лицата кои се опфатени со акт за амнестија им се дава ослободување од гонење или потполно или делумно ослободување од извршување на казната, им се заменува изречената казна со поблага казна, им се определува бришење на осудата или им се укинува определена правна последица од осудата.
46
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Помилување
Член 114 (1)Со помилувањето на поименично определено лице му се дава ослободување од гонење или потполно или делумно ослободување од извршување на казната, му се заменува изречената казна со поблага казна или со алтернативни мерки или му се определува бришење на осудата или му се укинува, односно му се определува пократко траење на определена правна последица од осудата или на казната. (2)Со помилувањето може да се определи укинување или пократко траење на овие казни, забрана на вршење на професија, дејност или должност, забрана на управување со моторно возило на сторителите кои се возачи по занимање и протерување на странец од земјата.
Дејство на амнестијата и помилувањето врз правата на трети лица
Член 115 Со давањето амнестија или помилување не се засега во правата на трети лица засновани врз осудата.
ВАЖЕЊЕ НА КРИВИЧНОТО ЗАКОНОДАВСТВО СПОРЕД МЕСТОТО НА ИЗВРШУВАЊЕ НА КРИВИЧНОТО ДЕЛО
Важење на кривичното законодавство за секој кој на територијата на Република Македонија ќе стори кривично дело
Член 116 (1)Кривичното законодавство важи за секој кој на територијата на Република Македонија ќе стори кривично дело. (2)Кривичното законодавство важи и за секој кој ќе стори кривично дело на домашен брод, без оглед каде се наоѓа бродот во времето на извршувањето на делото. (3)Кривичното законодавство важи и за секој кој ќе стори кривично дело во домашен цивилен воздухоплов додека е во лет или во домашен воен воздухоплов без оглед каде се наоѓал воздухопловот во време на извршувањето на делото.
Важење на кривичното законодавство за определени кривични дела извршени во странство
Член 117 Кривичното законодавство важи за секој кој во странство ќе стори кривично дело од членовите 305 до 326 или од член 268, ако фалсификувањето се однесува на домашни пари.
47
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Важење на кривичното законодавство за државјанин на Република Македонија кој ќе стори кривично дело во странство
Член 118 Кривичното законодавство важи за државјанин на Република Македонија и кога во странство ќе стори некое кривично дело, освен кривичните дела наведени во член 117, ако се затече на територијата на Република Македонија или биде екстрадиран.
Важење на кривичното законодавство за странец кој ќе стори кривично дело во странство
Член 119 (1)Кривичното законодавство важи и за странец кој надвор од територијата на Република Македонија ќе стори спрема неа или спрема нејзин државјанин кривично дело и кога не се во прашање кривичните дела наведени во член 117, ако се затече на територијата на Република Македонија или биде екстрадиран. (2)Кривичното законодавство важи и за странец кој спрема странска држава или спрема странец ќе стори во странство кривично дело за кое според тоа законодавство може да се изрече затвор од пет години или потешка казна, кога ќе се затече на територијата на Република Македонија, а не ќе и биде екстрадиран на странската држава. Ако со овој законик не е поинаку определено, судот во таков случај не може да изрече потешка казна од казната што е пропишана со закон на земјата во која е сторено кривичното дело.
Посебни услови за гонење
Член 120 1)Ако во случаите од член 116 е поведена или довршена кривичната постапка во странска држава, гонење во Република Македонија ќе се преземе само по одобрение на јавниот обвинител на Република Македонија. (2)Во случаите од членовите 118 и 119 нема да се преземе гонење ако: 1)сторителот потполно ја издржал казната на која е осуден во странство, 2) спрема сторителот во странство е применета соодветна мерка на безбедност, што се состои во лишување од слобода. 3)сторителот во странство е ослободен со правосилна пресуда или казната му е застарена или простена и 4)за кривично дело според странски закон се гони по барање од оштетениот, а такво барање не е поднесено. (3)Во случаите од членовите 118 и 119 ќе се преземе гонење, е само кога за кривично дело се казнува според законот на земјата во која е сторено делото. Кога во случаите од член 118 и 119 став 1 според законот на земјата во која е сторено делото за тоа дело не се казнува, може да се преземе гонење само по одобрение од јавниот обвинител на Република Македонија.
48
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Само по одобрение од јавниот обвинител на Република Македонија може во Република Македонија да се преземе гонење по случаите од член 119 став 2 без оглед на законот на земјата во која е сторено кривичното дело, ако е во прашање дело што во времето кога е извршено е сметано за кривично дело според општите правни начела признати од страна на меѓународната заедница. (5)Во случаите од член 116, гонење на странец може, под услов на заемност, да се отстапи на странска држава.
Засметување на притвор и на казна издржани во странство
Член 121 Притворот, лишувањето од слобода во текот на екстрадиционата постапка, како или мерката на безбедност што се состои во лишување од слобода што сторителот ја издржал по пресуда на странски суд, ќе се засмета во казната што ќе ја изрече домашниот суд за истото кривично дело, а ако казните не се од ист вид засметувањето ќе се изврши по оцена на судот.
Примена на одредбите од овој законик на кривичните санкции изречени во странство
Член 121-а Кога врз основа на меѓународен договор кривичната санкција изречена во странство се извршува во Република Македонија, согласно се применуваат одредбите за условен отпуст, рехабилитација, застареност, амнестија и помилување од овој законик.
ЗНАЧЕЊЕ НА ИЗРАЗИТЕ НА ОВОЈ ЗАКОНИК
Член 122 (1)Под кривично законодавство на Република Македонија се подразбираат одредбите на овој кривичен законик и одредбите содржани во другите закони. (2)Под територија на Република Македонија се подразбираат сувоземната територија, водните површини внатре во нејзините граници, како и воздушниот простор над нив. (3)Под поимот воено лице се сметаат: воени старешини- офицери и подофицери, професионални војници, војници на служење на воениот рок, питомци на Воената академија, лица на стручно оспособување и усовршување за офицери и подофицери, воени обврзници во резервниот состав на Армијата на Република Македонија додека се повикани да извршуваат права и должности од областа на одбраната во врска со извршуваше на воената обврска и цивилни лица на служба во Армијата на Република Македонија. (4) Како службено лице, кога тоа е означено како сторител на кривично дело се смета:
49
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
а) претседателот на Република Македонија, поставените амбасадори и пратеници на Република Македонија во странство и именувани лица од претседателот на Република Македонија, избран или именуван функционер во Собранието на Република Македонија, во Владата на Република Македонија, во органите на државната управа, во судовите и други органи и организации што вршат определени стручни, управни и други работи во рамките на правата и должностите на Републиката, во локалната самоуправа, како и лица кои постојано или повремено вршат службена должност во овие органи и организации, б)државен службеник кој врши стручни, нормативно- правни, извршни, управно- надзорни работи и управни работи во согласност со Уставот и со закон, в) овластено лице во правно лице на кое со закон или со друг пропис донесен врз основа на закон му е доверено вршење на јавни овластувања, кога должноста ја врши во рамките на тие овластувања, г)лице кое врши определени службени должности врз основа на овластување дадено со закон или со други прописи донесени врз основа на закон, д)воено лице кога се во прашање кривични дела кај кои како извршител е означено службено лице и ѓ) претставник на странска држава или на меѓународна организација во Република Македонија. (5)Како странско службено лице, кога тоа е означено како сторител на кривично дело, се смета лицето кое во странска држава врши некоја од функциите или должностите определени во точките од а) до д) од ставот 6. Странско службено лице ќе се смета како службено лице кај кривичните дела кај кои како извршител е определено службено лице кога во такво својство извршил службено дејствие, постапувајќи на територијата на Република Македонија врз основа на меѓународен договор. (6)Под правно лице се подразбираат: Република Македонија, единиците на локалната самоуправа, политички партии, јавни претпријатија, трговски друштва, установи и други здруженија, фондови, финансиски организации и други со закон одредени организации регистрирани како правни лица и други заедници и организации на кои им е признато својството на правно лице. Под странско правно лице се подразбира јавно претпријатие, установа, фонд, банка, трговско друштво или друг облик на организираност според законите на странска држава во вршење на стопански, финансиски, банкарски, трговски, услужни или други дејности, кој има седиште во друга држава, или претставништво во Република Македонија, или е основано како меѓународно друштво, фонд, банка или установа. (7)Како одговорно лице во правно лице се смета лице во правно лице на кое со оглед на неговата функција или врз посебно овластување во правното лице му е доверен определен круг на работи што се однесуваат на извршување на законските прописи или на прописите донесени врз основа на закон иди општ акт на правното лице во управувањето, користењето и располагањето со имот, раководењето со производниот или деловен потфат, некој друг стопански процес или надзорот над нив. Како
50
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
одговорно лице се смета и службено лице кога се во прашање дела кај кои како сторител е означено одговорно лице, а не се предвидени во главата за кривични дела против службената должност, односно како кривични дела на службено лице предвидени во некоја друга глава на овој законик. Кога е тоа посебно предвидено со овој законик, како одговорно лице се смета и лицето кое врши посебна функција или овластување или на кое му е доверено самостојно вршење на определени работи во странско правно лице, како и лицето кое е претставник на странско правно лице во Република Македонија. (8)Кога како извршител на кривично дело е означено службено или одговорно лице, сите лица наведени во ставовите 4, 5 и 7 можат да бидат сторители на тие дела доколку од законските обележја на одделно дело не произлегува дека сторител може да биде само некое. од тие лица. (9)Како лице кое врши работи од јавен интерес се смета лицето кое врши функции, должности или работи од јавен, односно општ интерес, како што се наставник, воспитувач, лекар, социјален работник, новинар, нотар, адвокат или друго лице, кое тие работи ги врши самостојно или во правно лице кое врши дејност одјавен, односно општ интерес определен со закон. (10)Како избори и гласање се сметаат изборите за претставници на граѓани во Собранието на Република Македонија и во локалната самоуправа, за претседател на Република Македонија и изјаснувањето на граѓаните на референдум. (11)Исправа е секој предмет што е подобен или одреден да служи како доказ на некој факт што има вредност за правните односи. Јавна исправа е исправа издадена од надлежен орган, организација или лице кое врши работи од јавен интерес врз основа на закон или друг пропис заснован врз закон. (12)Пари се метални и книжни пари што врз основа на закон се во оптек во Република Македонија или во странска држава. (13)Под знаци за вредност се подразбираат и странски знаци за вредност. (14)Како хартија од вредност се сметаат: акција, обврзница или друга хартија од вредност што се наоѓа во промет врз основа на закон. (15)Како подвижен предмет се смета и секоја произведена или собрана енергија за давање светлина, топлина или движење, како и телефонските импулси и други средства за пренос на глас, слика или текст на далечина или компјутерски услуги. (16)Како сила се смета и примената на хипноза и замајни средства со цел некој да се доведе против своја волја во несвесна состојба или да се онеспособи за отпор. (17)Под социјален орган се сметаат центрите за социјална работа и другите установи што вршат социјална дејност. (18)Како моторно возило се смета секое сообраќајно средство на моторен погон во сувоземниот, водниот и воздушниот сообраќај. (19)Под семејно насилство се подразбира малтретирање, грубо навредување, загрозување на сигурноста, телесно повредување, полово или друго психичко или физичко насилство со кое се предизвикува чувство на несигурност, загрозување или страв, спрема брачен другар, родителите или децата или други лица кои живеат во брачна или вонбрачна заедница
51
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или заедничко домаќинство, како и спрема поранешен брачен другар или лица кои имаат заедничко дете или се наоѓаат во блиски лични односи. (20)Под група, банда или друго злосторничко здружение или организација се подразбираат најмалку три лица кои се здружиле за вршење кривични дела, во кој број влегува и организаторот на здружението. (21)Под суд, судија и судска постапка се подразбира и меѓународен суд чија надлежност ја признава Република Македонија, судија и постапка пред тој суд. (22)Под пијанство се подразбира состојба на алкохол во крвта над 1,5 грам- промил. (23)Под експлозивна или друга смртоносна направа се подразбира секакво оружје или експлозивна или запалива направа, што може да предизвика смрт, телесна повреда или поголема имотна штета преку физичка повреда, емисија или ширење на штетни хемиски материи, биолошки агенси, токсични или слични супстанции или зрачење на радиоактивни материи, како и секое оружје или направа создадена за таква намена. (24)Под јавно место се подразбираат згради, делови од згради, дворови, објекти за вршење трговска, културна, службена, образовна, религиозна, рекреативна или друга дејност, јавни патишта, отворени простори, водни површини и други места отворени и достапни за неограничен круг лица. (25)Под помала имотна корист, вредност или штета, се подразбира корист, вредност или штета што одговара на износот на службено објавена една половина просечна месечна плата во Републиката во времето на извршувањето на делото. (26)Под поголема имотна корист, вредност или штета, се подразбира корист, вредност или штета што одговара на износот на пет просечни месечни плати во Републиката во времето на извршувањето на делото. (27)Под значителна имотна корист, вредност или штета, се подразбира корист, вредност или штета што одговара на износот на 50 просечни месечни плати во Републиката во времето на извршувањето на делото. (28)Под корист, вредност или штета од големи размери, се подразбира корист, вредност или штета што одговара на износот на 250 просечни месечни плати во Републиката во времето на извршувањето на делото. (29)Под чист дневен приход се подразбира нето надомест на име плата или други надоместоци од работен однос на име плата, како и други нето приходи од вршење дејности или имот и имотни права. Чист дневен приход се добива по одбивањето на даноците или другите законски обврски. Ако судот и на тој начин не може да го утврди чистиот дневен приход или неговото утврдување би предизвикало значително одолговлекување на постапката, како основа за негово утврдување, се зема еднодневната заработувачка според просечната плата во Републиката во последните три месеца во времето на пресудувањето.
52
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЖИВОТОТ И ТЕЛОТО
Убиство
Член 123 (1)Тој што друг ќе лиши од живот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (2)Со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор ќе се казни тој што: 1)друг ќе лиши од живот на свиреп или подмолен начин, 2)друг ќе лиши од живот при вршење на семејно насилство. 3)друг ќе лиши од живот и притоа со умисла ќе го доведе во опасност животот на уште некое лице, 4)друг ќе лиши од живот од користољубие, заради извршување или прикривање на друго кривично дело, од безобѕирна одмазда или од други ниски побуди, 5)друг ќе лиши од живот по порачка, 6)ќе лиши од живот женско лице за кое знае дека е бремено или малолетно лице и 7)ќе лиши од живот судија, јавен обвинител или адвокат, при вршењето на неговата функција, односно дејност или службено или воено лице при вршењето на работите на јавната или државната безбедност или на должноста чување на јавниот ред, фаќање на сторител на кривично дело или чување на лице лишено од слобода. (3)Со затвор од најмалку десет години или со доживотен затвор тој кој со умисла ќе лиши од живот две или повеќе лица, за кои претходно не му било судено, освен ако не се работи за кривични дела од член 9 став (3), член 10 став (3) и членовите 124, 125 и 127.
Убиство од благородни побуди
Член 124 Тој што друг ќе лиши од живот од благородни побуди, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Убиство на миг
Член 125 Тој што друг ќе лиши од живот на миг, доведен без своја вина во состојба на силна раздразнетост со напад или со тешко навредување или како последица на семејно насилство од страна на убиениот ќе се казни со затвор од една до пет години.
53
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Убиство од небрежност
Член 126 Тој што друг ќе лиши од живот од небрежност, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Убиство на дете при пораѓање
Член 127 (1)Мајка којашто ќе го лиши од живот своето дете за време на пораѓањето или непосредно по пораѓањето во состојба на растројство предизвикано со пораѓањето ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Обидот е казнив.
Наведување на самоубиство и помагање во самоубиство
Член 128 (1)Тој што друг ќе наведе на самоубиство или ќе му помогне во извршувањето на самоубиството и тоа ќе биде извршено, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 е сторено спрема малолетник што наполнил 14 години или спрема лице кое се наоѓа во состојба на битно намалена пресметливост, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако делото од став 1 е сторено спрема малолетник кој не наполнил 14 години или спрема непресметливо лице, сторителот ќе се казни според член 123. (4)Тој што сурово или нечовечно постапува со лице кое спрема него се наоѓа во однос на некоја подреденост или зависност, па тоа поради таквото постапување ќе изврши самоубиство кое може да се пропише на небрежност на сторителот, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5)Ако поради делата од ставовите од 1 до 4 самоубиството е само во обид, судот може сторителот да го казни поблаго.
Противправно прекинување на бременост
Член 129 (1)Тој што спротивно на прописите за прекинување на бременост, на бремена жена со нејзина согласност ќе изврши, ќе започне да врши или ќе помогне да изврши прекинување на бременоста, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Тој што се занимава со вршење на делото од став 1, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Тој што на бремена жена без нејзина согласност ќе изврши или ќе започне да врши прекинување на бременоста, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако поради делото од ставовите 1, 2 и 3 ќе настапи тешко нарушување на здравјето или смрт на бремена жена, сторителот ќе се казни за делото
54
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
од став 1 со затвор од шест месеци до пет години, а за делото од ставовите 2 и 3 со затвор најмалку една година.
Телесна повреда
Член 130 (1)Тој што друг телесно ќе го повреди или ќе му го наруши здравјето, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Тој што ќе го стори делото од став 1 при вршење семејно насилство, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (3)Судот може на сторителот на делото од став 1 да му изрече судска опомена ако бил предизвикан со особено навредливо или грубо однесување на оштетениот. (4)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба а за ставот 2 по предлог.
Тешка телесна повреда
Член 131 (1)Тој што друг тешко телесно ќе го повреди или здравјето тешко ќе му го наруши, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2) Тој што ќе го стори делото од став 1 при вршење семејно насилство, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Тој што друг тешко телесно ќе го повреди или здравјето тешко ќе му го наруши и поради тоа ќе биде доведен во опасност животот на повредениот или ќе му биде уништен или трајно и во значителна мера ослабен некој важен дел од телото или некој важен орган или ќе биде предизвикана трајна неспособност за работа воопшто или за работата за која е оспособен или трајно и тешко ќе му биде нарушено неговото здравје или ќе биде нагрден, ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако поради тешката телесна повреда од ставовите 1 до 3 повредениот ќе умре, сторителот ќе се казни со затвор најмалку една година. (5)Тој што делото од ставовите 1, 2 и 3 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (6)Тој што делото ќе го стори на миг, доведен без своја вина во состојба на силна раздразнетост со напад или со тешко навредување или како последица на семејно насилство од страна на повредениот, ќе се казни за делото од ставовите 1 и 2 со парична казна или со затвор до три години, а за делото од ставовите 3 и 4 со затвор од една до пет години.
Учество во тепачка
Член 132 (1)Тој што учествува во тепачка во која некој е лишен од живот или на друг му е нанесена тешка телесна повреда, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Нема кривично дело од став 1 за лице кое без своја вина било вовлечено во тепачка или само раздвојувало други учесници во тепачката.
55
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Загрозување со опасно орудие при тепачка или караница
Член 133 Тој што при каква и да е тепачка или караница ќе посегне по оружје, опасно орудие или друго средство со кое може телото тешко да го повреди или здравјето тешко да го наруши, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци.
Излагање на опасност
Член 134 (1)Тој што друг ќе остави без помош во состојба на опасност за животот, која самиот ја предизвикал, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако лицето изложено на опасност поради тоа го загуби животот или е тешко телесно повредено или здравјето му е тешко нарушено, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Напуштање немоќно лице
Член 135 (1)Тој што немоќно лице кое му е доверено или за кое е должен да се грижи, ќе го остави без помош во прилики опасни за животот или здравјето, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако оставеното лице поради тоа го загуби животот или е тешко телесно повредено или здравјето му е тешко нарушено, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Неукажување помош
Член 136 Тој што нема да му укаже помош на лице кое се наоѓа во состојба на опасност за животот, иако тоа можело да го стори без опасност за себе или за друг, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ СЛОБОДИТЕ И ПРАВАТА НА ЧОВЕКОТ И ГРАЃАНИНОТ
Повреда на рамноправноста на граѓаните
Член 137 (1)Тој што врз основа на разлика на подот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба, јазикот или друго лично својство или околност, ќе му одземе или ограничи права на човекот и граѓанинот, утврдени со Уставот, закон или со ратификуван меѓународен договор или кој врз основа на овие разлики им дава на граѓаните повластици
56
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
спротивни на Уставот, закон или ратификуван меѓународен договор, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Повреда на правото на употреба на јазикот и писмото
Член 138 (1)Тој што ќе им го одземе или ограничи на граѓаните со Уставот, закон или ратификуван меѓународен договор загарантираното право на употреба на јазикот и писмото, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Присилба
Член 139 (1)Тој што со сила или со сериозна закана ќе присили друг да стори или да не стори или да трпи нешто, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 е сторено при вршење семејно насилство, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (3)Ако делото од став 1 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Противправно лишување од слобода
Член 140 (1)Тој што друг противправно ќе затвори, ќе го држи затворен или на друг начин ќе му ја одземе или ограничи слободата на движење, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Ако делото од став 1 е сторено при вршење семејно насилство, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (3)Обидот се казнува. (4)Ако противправното лишување од слобода го стори службено лице со злоупотреба на службената положба или овластување, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5)Ако противправното лишување од слобода траело подолго од 30 дена или е вршено на свиреп начин или ако на лицето противправно лишено од слобода поради тоа тешко му е нарушено здравјето или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (6)Ако лицето противправно лишено од слобода поради тоа го загубило животот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години.
57
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Грабнување
Член 141 (1)Тој што ќе изврши грабнување на некое лице со намера него или некој друг да го присили да стори, да не стори или да трпи нешто, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Тој што делото од став 1 го стори спрема малолетно лице или тој што заради остварување на целта на грабнувањето од став 1 се заканува дека ќе го лиши од живот грабнатото лице или дека тешко телесно ќе го повреди, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Сторителот на делото од ставовите 1 и 2 кое доброволни ќе го пушти на слобода грабнатото лице пред исполнување на барањето поради кое го извршил грабнувањето, може да се ослободи од казна.
Мачење и друго сурово, нечовечно или понижувачко постапување и казнување
Член142 (1)Тој што во вршењето на службата, како и тој што наведен од службено лице или врз основа на негова согласност, ќе употреби сила, закана или друго недопуштено средство или недопуштен начин со намера да изнуди признание или некоја друга изјава од обвинетиот, сведокот, вештакот или друго лице, или ќе предизвика кај друг тешко телесно или душевно страдање за да го казни за кривично дело што го сторило или за што е осомничен тој или друго лице, или за да го заплаши или да го присили на откажување од некое негово право, или ќе предизвика такво страдање поради каков било облик на дискриминација, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Ако поради делото од став 1 настапи тешка телесна повреда или други особено тешки последици за оштетениот, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
Малтретирање во вршење на службата
Член 143 Тој што во вршењето на службата малтретира друг, го застрашува, го навредува или воопшто спрема него постапува на начин со кој се понижува човечкото достоинство и човековата личност, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Загрозување на сигурноста
Член 144 (1)Тој што ќе ја загрози сигурноста на друг со сериозна закана дека ќе нападне врз неговиот живот или тело или животот или телото на нему блиско лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2) Тој што ќе го стори делото од став 1 при вршење семејно насилство, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
58
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Со казната од став 2 ќе се казни тој што делото од став 1 ќе го стори спрема службено лице во вршењето на службата или спрема повеќе лица. (4)Тој што по пат на информатички систем ќе се закани дека ќе стори кривично дело за кое е пропишана казна затвор од пет години или потешка казна против некое лице поради неговата припадност кон определена национална, етничка или расна група или верска определба, ќе се казни со казна затвор од една до пет години. (5)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Нарушување на неповредливоста на домот
Член 145 (1)Тој што неовластено ќе влезе во туѓ дом, затворен или заграден простор што му припаѓа на тој дом или приватен деловен простор означен како таков или по барање од овластеното лице оттаму не се оддалечи, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Обидот за делата од ставовите 1 и 2 е казнив. (4)Гонењето на делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Противзаконито вршење претрес
Член 146 (1)Тој што противзаконито ќе врши претрес на лице, дом затворен или заграден простор што му припаѓа на домот или на приватен деловен простор, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Службено лице кое во вршење на службата противзаконито изврши претрес, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Обидот за делата од ставовите 1 и 2 е казнив. (4)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Повреда на тајноста на писма или други пратки
Член 147 (1)Тој што без судска одлука или согласност на лице на кое му се упатени ќе отвори туѓо писмо, телеграма, некое друго затворено писмено или пратка или обезбедена електронска пошта или на друг начин ќе ја повреди нивната тајност или ќе задржи, прикрие, уништи или на друг ќе му предаде туѓо писмо, телеграма, затворено писмено или пратка или обезбедена електронска пошта, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Тој што со намера за себе или за друг да прибави некоја корист или на друг да му нанесе некоја штета, ќе му ја соопшти на друг тајната што ја сознал со повреда на тајноста на туѓо писмо, телеграма или некое друго затворено писмено или пратка или обезбедена електронска пошта или ќе се послужи со оваа тајна, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
59
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Ако делото од ставовите 1 и 2 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни за делото од став 1 со затвор од три месеци до три години, а за делото од став 2 со затвор од три месеци до пет години. (4)Гонењето за делото од ставовите 1 и 2 се презема по приватна тужба.
Неовластено објавување на лични записи
Член 148 (1)Тој што без дозвола на авторот во случаите кога такво одобрение е потребно, ќе објави дневник, писмо или друг личен запис, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.” (3)Гонењето се презема по приватна тужба.
Злоупотреба на лични податоци
Член 149 (1)Тој што спротивно на условите утврдени со закон без согласност на граѓанинот прибира, обработува или користи негови лични податоци, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казна од став 1 се казнува тој што ќе навлезе во компјутерски информатички систем на лични податоци со намера користејќи ги за себе или за друг да оствари некаква корист или на друг да му нанесе некаква штета. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Обидот е казнив. (5) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Спречување на пристап кон јавен информатички систем
Член 149-а (1)Тој што неовластено спречува или ограничува друг во пристапот кон јавен информатички систем, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице во вршење на службата или одговорно лице во јавен информатички систем, ќе се казни со парична казна или со затвор од три месеци до три години. (3) Гонењето се презема по приватна тужба.
Неовластено откривање тајна
Член 150 (1)Адвокат, нотар, бранител, лекар, бабица или друг здравствен работник, психолог, верски исповедник, социјален работник или друго лице кое
60
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
неовластено ќе открие тајна што ја сознало во вршењето на својата професија, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Нема кривично дело од став 1 ако тајната е откриена во општ интерес или во интерес на друго лице кое е попрецизен од интересот за чување на тајна. (3)Гонењето се презема по приватна тужба.
Неовластено прислушување и тонско снимање
Член 151 (1)Тој што со употреба на посебни уреди неовластено прислушува или тонски снима разговор или изјава што не му е наменета, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што ќе му овозможи на неповикано лице да се запознае со разговор или изјава која е прислушувана или тонски снимана. (3)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што тонски ќе сними изјава што му е наменета, без знаење на оној кој ја дава, со намера да ја злоупотреби или да ја пренесе врз трети лица или тој што таквата изјава непосредно ја пренесува врз трети лица. (4)Ако делото од ставовите 1, 2 и 3 го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (5)Службеното лице од став 4 кое делото го сторило по наредба на претпоставениот и го пријавило пред да дознае дека против него е покрената кривична постапка, ќе се ослободи од казна. (6)Гонењето за делото од ставовите 1, 2 и 3 се презема по приватна тужба.
Неовластено снимање
Член 152 (1)Тој што неовластено ќе направи фотографски, филмски или видео снимки на друго лице или на неговите лични простории без негова согласност, повредувајќи ја неговата приватност или тој што таквите снимки непосредно ги пренесува на трето лице или му ги покажува или на друг начин му овозможува со нив да се запознае, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 противзаконито го стори службено лице во вршење на службата, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Повреда на правото на поднесување правно средство
Член 153 (1)Тој што со сила или сериозна закана ќе спречи друг да го искористи своето право на одбрана на поднесување жалба или друго правно средство, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
61
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако делото од став 1 го стори службено лице со злоупотреба на својата службена положба или овластување, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Спречување на печатење и растурање печатени работи
Член 154 (1)Тој што со сила или сериозна закана ќе спречи печатење, продажба или растурање на книги, списанија, весници или други печатени работи, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што противправно ќе спречи емитирање, продажба или растурање на снимен материјал.
Спречување или смеќавање јавен собир
Член 155 (1)Тој што со сила, сериозна закана, измама или на друг начин ќе спречи или ќе смеќава свикување или одржување мирен јавен собир, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице со злоупотреба на својата службена положба или овластување, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Повреда на правото на штрајк
Член 156 Тој што на друг со сила или сериозна закана ќе му го одземе или ограничи правото на штрајк, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Повреда на авторско право и сродни права
Член 157 (1)Тој што во свое име или во име на друг неовластено ќе објави, прикаже, репродуцира, дистрибуира, изведе,емитува или на друг начин неовластено ќе посегне по туѓо авторско право иди сродно право,односно авторско дело, изведба или предмет на сродно право, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што со делото од став 1 прибавил поголема имотна корист, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Тој што со делото од став 1 прибавил значителна имотна корист, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Обидот е казнив. (5)Примероците на авторските дела и предметите на сродните права, како и средствата за репродуцирање се одземаат. (6) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
62
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(7)Гонењето за повреда на морално право се презема по предлог.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ИЗБОРИТЕ И ГЛАСАЊЕТО
Спречување на избори и гласање
Член 158 (1)Тој што со употреба на сила, сериозна закана или на друг начин оневозможува или спречува одржување избори или гласање или го оневозможува или спречува утврдувањето или објавувањето на резултатите од гласањето, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Тој што ќе го стори делото од став 1 со употреба на оружје, експлозивни или други опасни направи, со примена на насилство спрема две или повеќе лица или во организирана група, или на подрачјето на две или повеќе избирачки места, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Повреда на избирачкото право
Член 159 (1)Член на избирачки одбор, изборна комисија, одбор за спроведување референдум или друго службено лице кое во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето, со намера да му оневозможи на друг вршење на избирачко право, противзаконито не ќе го запише во избирачки список или во листа на кандидати или ќе го избрише од избирачки список или од листа на кандидати или на друг начин ќе го лиши избирачот од правото да избира, да биде избран или да гласа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и член на избирачки одбор, изборна комисија или одбор за спроведување референдум или друго службено лице кое во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето, на противзаконит начин ќе му овозможи на друг да користи избирачко право, иако знае дека тоа лице нема такво право. (3)Обидот е казнив.
Повреда на слободата на определување на избирачите
Член 160 (1)Тој што со употреба на сила, сериозна закана, измама или на друг начин ќе присили или ќе спречи друг да го врши, да не го врши или да го врши избирачкото право во определена смисла, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори член на избирачки одбор, изборна комисија, одбор за спроведување на референдуми или друго службено лице во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
63
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Обидот е казнив.
Злоупотреба на избирачкото право
Член 161 (1)Тој што на избори или гласање ќе гласа наместо друг или ќе гласа повеќе од еднаш, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе земе учество на изборите или гласањето, иако знае дека нема избирачко право. (3)Обидот е казнив.
Поткуп при избори и гласање
Член 162 (1)Тој што на лице со избирачко право му нуди, дава или ветува подарок или друга лична корист, со намера да го придобие да го врши, да не го врши или да го врши избирачкото право во определена смисла, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и лице со избирачко право кое ќе бара за себе подарок или друга корист или ќе прими подарок или друга корист, за да го врши, да не го врши или да го врши избирачкото право во определена смисла. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Повреда на тајноста на гласањето
Член 163 (1)Тој што при избори или при гласање ќе ја повреди тајноста, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Ако делото од став 1 го стори член на избирачки одбор, изборна комисија, одбор за спроведување референдум или друго службено лице во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Со казната од став 2 ќе се казни и тој што со употреба на сила, сериозна закана, искористување на службена, работна или економска зависност и на друг начин, ќе издејствува од друг да каже дали гласал или како гласал.
Уништување на изборни исправи
Член 164 (1)Тој што ќе уништи, прикрие, оштети, преправи или на друг начин ќе стори да биде неупотреблива исправа, книга или спис што служи за изборите или гласањето, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
64
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако делото од став 1 го стори член на избирачки одбор, изборна комисија, одбор за спроведување референдум или друго службено лице во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Изборна измама
Член 165 Член на избирачки одбор, изборна комисија, одбор на спроведување референдум или друго службено лице во вршењето на службата во врска со изборите или гласањето што при изборите или гласањето, ќе го измени бројот на дадените гласови со додавање или одземање на едно или повеќе гласачки ливчиња или ќе го измени бројот на гласовите при пребројувањето или при објавувањето на резултатите од изборите или гласањето со додавање или одземање на еден или повеќе гласови, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ РАБОТНИТЕ ОДНОСИ
Повреда на правата од работен однос
Член 166 Тој што свесно не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор, за засновање или престанок на работниот однос, за платата и надоместоците на платата, работно време, одморот или отсуството, заштитата на жената, младината и инвалидите или за забрана на прекувремената или ноќната работа и со тоа повреди, одземе или ограничи право што на работникот му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Повреда на правото од социјално осигурување
Член 167 Тој што свесно не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор, за здравствено, пензиско и инвалидско осигурување и други видови социјално осигурување и со тоа повреди, одземе или ограничи право што на работникот му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
65
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Злоупотреба на правата од социјално осигурување
Член 168 Тој што со симулирање или предизвикување болест или неспособност за работа ќе оствари право на здравствено, пензиско и инвалидско осигурување и други видови социјално осигурување, што според закон, друг пропис или колективен договор не му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Повреда на правата за време на привремена невработеност
Член 169 Тој што со злоупотреба на службената должност не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор за правата на граѓаните за време на привремена невработеност и со тоа на друг потешко ќе му го повреди или одземе правото што му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Непреземање мерки за заштита при работа
Член 170 (1)Одговорно лице во правно лице кое свесно не се придржува кон закон, друг пропис или колективен договор за мерките за заштита при работата, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)При изрекувањето условна осуда судот може на сторителот да му наложи во определен рок да постапи според прописите за мерките за заштита при работата. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Повреда на правото за учество во управувањето
Член 171 Тој што со повреда на прописи или општи акти ќе му одземе или ограничи на друг право да учествува во управувањето со правното лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЧЕСТА И УГЛЕДОТ
Клевета
Член 172 (1)Тој што за друг изнесува или пронесува нешто невистинито што е штетно за неговата чест и углед, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци.
66
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако делото од став 1 е сторено преку печат, радио, телевизија, електронска пошта или со други средства за јавно информирање или на јавен собир, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Ако она што невистинито се изнесува или се пронесува е од такво значење што довело до тешки последици за оштетениот, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Нема да се казни за клевета обвинетиот ако ја докаже вистинитоста на своето тврдење или ако докаже дека имал основана причина да поверува во вистинитоста на она што го изнесувал или пронесувал. (5)Тој што за друг лажно изнесува или пронесува дека сторил кривично дело за кое се гони по службена должност ќе се казни за клевета иако имал основана причина да поверува во вистинитоста на она што го изнесувал или го пронесувал, доколку изнесувањето или пронесувањето не е сторено под условите од член 176 став 2. Вистинитоста на фактот дека некој сторил кривично дело за кое се гони по службена должност може да се докажува само со правосилна пресуда, а со други доказни средства само ако гонењето или судењето не е можно или не е дозволено.
Навреда
Член 173 (1)Тој што ќе навреди друг, ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци. (2)Ако делото од став 1 е сторено преку печат, радио, телевизија, електронска пошта или со други средства за јавно информирање или на јавен собир, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (3) Тој што друг јавно ќе го изложи на подбив по пат на информатички систем поради неговата припадност кон определена заедница, етничка или расна група или верска определеност, ќе се казни со парична казна или со казна затвор до една година.
Изнесување лични и семејни прилики
Член 174 (1)Тој што изнесува или пронесува нешто од личниот или семејниот живот на некое лице што е штетно за неговиот углед, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Ако делото од став 1 е сторено преку печат, радио, телевизија, електронска пошта или со други средства за јавно информирање или на јавен собир, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Ако она што се изнесува или се пронесува е од такво значење што довело или можело да доведе до тешки последици за оштетениот, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
67
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Вистинитоста или невистинитоста на она што се изнесува или пронесува во поглед на личниот или семејниот живот на некое лице не може да се докажува, освен во случај од член 176 став 3.
Омаловажување со префрлање за кривично дело
Член 175 (1)Тој што со намера да омаловажи друг, ќе му префрли дека сторил некакво кривично дело или дека е осудуван поради некакво кривично дело или тоа со иста намера ќе му го соопшти некому, ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци. (2)Ако делото од став 1 е сторено преку печат, радио, телевизија, електронска пошта или со други средства за јавно информирање или на јавен собир, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци.
Неказнување за кривичните дела од членовите 172 до 175
Член 176 (1) Нема да се казни тој што навредливо ќе се изрази за друг во научно, книжевно или уметничко дело, во сериозна критика, во вршење на службена должност, новинарска професија, политичка или друга општествена дејност, во одбрана на слободата на јавно изразување на мислата или на други права или при заштита на јавен интерес или други оправдани интереси, ако од начинот на изразувањето или од другите околности на делото произлегува дека тоа нема значење на навреда или не предизвикало значителна повреда на честа и угледот на личноста. (2)Во случаите од став 1 нема да се казни тој што за друг изнесува или пронесува дека сторил кривично дело за кое се гони по службена должност иако не постои правосилна пресуда (член 172 став 5), ако докаже дека имал основана причина да поверува во вистинитоста на она што го изнесувал или го пронесувал. (3) За изнесување или пронесување на лични и семејни прилики што е сторено во случаите од став 1, сторителот нема да се казни ако ја докаже вистинитоста на своето тврдење или ако докаже дака имал основана причина да поверува во вистинитоста на она што го изнесувал или пронесувал. (4) Нема да се казни за омаловажување со префрлање за кривично дело тој што на друг ќе му префрли дека сторил кривично дело или дека е осудуван поради кривично дело во одбрана на некое право или при заштита на јавен интерес.
68
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Изрекување судска опомена или ослободување од казна за кривичните дела од членовите 172 до 175
Член 177 (1)Судот може на сторителот на кривично дело од членовите 172 до 175 да му изрече судска опомена, ако бил предизвикан со непристојно или грубо постапување на оштетениот. (3) Ако сторителот пред судот му се извинил на оштетениот во случаите на делата од членовите 172 ставови 1 и 2, 173 ставови 1 и 2, 174 ставови 1 и 2 и 175 ставови 1 и 2, а во случаите на кривичните дела од членовите 172 ставови 1 и 2 и 174 ставови 1 и 2 и ако пред судот го отповикал она што го изнесувал или пронесувал, ќе се ослободи од казна. (2)Ако навредениот ја возвратил навредата, судот може обете или едната страна да ја казни или да изрече судска опомена.
Повреда на угледот на Република Македонија
Член 178 Тој што со намера за исмејување јавно ќе ја изложи на подбив Република Македонија, нејзиното знаме, грб или химна, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Излагање на подбив на македонскиот народ и припадници на заедниците
Член 179 “Тој што со намера за исмејување јавно ќе ги изложи на подбив македонскиот народ и припадниците на заедниците кои живеат во Република Македонија, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.”
Повреда на угледот на судот
Член 180 Тој што во постапка пред судот ќе го изложи на подбив судот, судијата или судијата поротник или тој што истото дело ќе го изврши со писмен поднесок до судот, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Повреда на угледот на странска држава
Член 181 Тој што со намера за исмејување јавно ќе изложи на подбив странска држава, нејзиното знаме, грб или химна или шеф на странска држава или дипломатски претставник на странска држава во Република Македонија, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
69
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Повреда на угледот на меѓународна организација
Член 182 Тој што со намера за исмејување јавно ќе изложи на подбив меѓународна организација или нејзини претставници, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Гонење за кривични дела против угледот на странска држава и меѓународна организација
Член 183 Гонењето за кривичните дела од членовите 181 и 182 се презема на барање на странската држава, односно меѓународна организација и по одобрение од министерот за правда.
Гонење за кривичните дела против честа и угледот
Член 184 (1)Гонењето за кривичните дела од членовите 172 до 175, се презема по приватна тужба. (2)Ако делата од членовите 172, 173 и 174 се сторени спрема умрено лице, гонењето се презема по приватна тужба од брачниот другар, децата, родителите, браќата или сестрите, посвоител, посвоеник или друго лице со кое умреното лице живеело во заедничко домаќинство.
Објавување на судска пресуда
Член 185 При осудата за кривично дело сторено преку средствата за јавно информирање, судот по барање на тужителот ќе одлучи на сметка на осудениот да се објави судската пресуда или извод од неа, преку истото средство или на друг соодветен начин ако објавувањето преку тоа средство не е можно.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ПОЛОВАТА СЛОБОДА И ПОЛОВИОТ МОРАЛ
Силување
Член 186 (1)Тој што друг со употреба на сила или закана дека непосредно ќе нападне врз неговиот живот или тело или врз животот или телото на нему блиско лице, ќе го присили на обљуба, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда, смрт или други тешки последици или делото е сторено од страна на повеќе лица
70
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или на особено суров или понижувачки начин, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Тој што друг ќе присили на обљуба со сериозна закана дска за него или за нему блиско лице ќе открие нешто што би му наштетило на неговата чест и углед или дека ќе предизвика друго тешко зло, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Тој што во случаите од ставовите 1, 2 и 3 ќе изврши само друго полово дејствие, ќе се казни за делото од став 1 со затвор од шест месеци до пет години, за делото од став 2 со затвор од една до десет години, а за делото од став 3 со затвор од три месеци до три години.
Обљуба врз немоќно лице
Член 187 (1)Тој што врз друг ќе изврши обљуба, злоупотребувајќи го душевното заболување, душевната растроеност, немоќта, заостанатиот душевен развој или друга состојба поради која тоа лице е неспособно за отпор, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда, смрт или друга тешка последица или делото е сторено од страна на повеќе лица, на особено суров или понижувачки начин, сторителот ќе се казни со затвор најмалку три години. (3)Тој што во случаите од ставовите 1 и 2 ќе изврши само друго полово дејство, ќе се казни за делото од став 1 со затвор од три месеци до три години, а за делото од став 2 со затвор од една година до десет години. (4)Ако делото од ставовите 1 и 3 е сторено врз лице со кое сторителот живее во брачна или трајна вонбрачна заедница, гонењето се презема по предлог.
Полов напад врз дете
Член 188 (1)Тој што ќе изврши обљуба или друго полово дејствие врз дете, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)За силување на дете или за друго полово дејствие врз дете со злоупотреба на неговото душевно заболување, душевна растроеност, немоќ, заостанат душевен развој или друга состојба поради која детето е неспособно за отпор, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 го изврши наставник, воспитувач, посвоител, старател, очув, лекар или друго лице со злоупотреба на својата или при вршење семејно насилство, ќе се казни со затвор најмалку пет години. (4)Ако поради делата од ставовите 1 и 2 настапила тешка телесна повреда, смрт или други тешки последици или делото е сторено од страна на повеќе лица или на особено суров или понижувачки начин, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години.
71
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Обљуба со злоупотреба на положбата
Член 189 (1)Тој што со злоупотреба на својата положба ќе наведе на обљуба или друго полово дејствие лице кое спрема него се наоѓа во однос на подреденост или зависност или со иста намера го малтретира, застрашува или спрема него постапува на начин со кој се понижува човековото достоинство и човековата личност, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Наставник, воспитувач, посвоител, старател, очув, лекар или друго лице кое со злоупотреба на својата положба ќе изврши обљуба или друго полово дејствие со малолетно лице постаро од 14 години кое му е доверено заради учење, воспитување, чување или нега, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Задоволување на полови страсти пред друг
Член 190 (1)Тој што пред друг врши полово дејствие на јавно место, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што пред дете врши полово дејствие или што ќе наведе дете пред него или пред друг да врши такво дејствие, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Посредување во вршење проституција
Член 191 (1)Тој што врбува, наведува, поттикнува или намамува лица на проституција или тој што на кој и да е начин учествува во предавање на лице на друг заради вршење проституција, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Тој што заради заработувачка му овозможува на друг користење на сексуални услуги, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Тој што заради заработувачка со сила или со сериозна закана за употреба на сила ќе присили или со измама ќе наведе друго лице на давање сексуални услуги, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Ако делото од ставовите 1, 2 и 3 е сторено со малолетно лице, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5)Ако делото од ставовите 1, 2 и 3 е сторено со дете, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (6)Тој што организира вршење на делата од ставовите 1 до 5 или делата ќе ги стори при вршење на семејно насилство, ќе се казни со затвор од една до десет години.
72
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Подведување и овозможување полови дејствија
Член 192 (1)Тој што ќе подведе на полови дејствија малолетно лице, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2) Тој што ќе овозможи вршење полови дејствија со малолетно лице, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Прикажување на порнографски материјал на дете
Член 193 (1)Тој што на дете ќе му продаде, прикаже или со јавно излагање на друг начин ќе му направи достапни слики, аудиовизуелни и други предмети со порнографска содржина или ќе му прикаже порнографска претстава, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото е сторено преку средства за јавно информирање, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Со казната од став 2 ќе се казни тој што ќе злоупотреби малолетно лице за изработување на аудиовизуелни слики или други предмети со порнографска содржина или за порнографска претстава. (4)Предметите од ставовите 1 , 2 и 3 ќе се одземат.
Родосквернавење
Член 194 (1)Тој што ќе изврши обљуба со крвен сродник во права линија или со брат, односно сестра, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Крвен сродник во права линија или брат, односно сестра кој ќе изврши обљуба или друго полово дејствие со малолетно лице, ќе се казни со затвор од една до десет години. (3) Ако делото од став 1 е сторено со малолетно лице, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ БРАКОТ, СЕМЕЈСТВОТО И МЛАДИНАТА
Двобрачност
Член 195 (1)Тој што ќе склучи брак, иако веќе е во брак, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе склучи брак со лице за кое знае дека се наоѓа во брак.
73
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Овозможување да се склучи недозволен брак
Член 196 Службено лице кое во вршење на својата службена должност ќе овозможи склучување брак иако знаело за законските пречки поради кои бракот е забранет или ништовен, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Вонбрачен живот со малолетно лице Член 197
(1)Полнолетно лице кое живее во вонбрачна заедница со малолетно лице кое навршило 14 години, а не навршило 16 години, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и родителот, посвоителот или старателот кој на малолетно лице кое навршило 14 години, а не навршило 16 години, ќе му допушти да живее во вонбрачна заедница со друго лице или ќе го наведе на тоа. (3)Ако делото од став 2 е сторено од користољубие, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Одземање малолетник
Член 198 (1)Тој што противправно ќе одземе малолетно лице од родител, посвоител, старател, од установа или од лице на кое му е доверено или спречува тоа да биде кај лице кое има право на тоа или оневозможува извршување на извршна одлука за доделување на малолетно лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 е сторено од користољубие или други ниски побуди или со примена на сила, закана или измама или ако поради тоа потешко е загрозено здравјето, воспитувањето, издржувањето или школувањето на малолетното лице, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)При изрекувањето условна осуда, судот може да му наложи на сторителот да го врати малолетното лице или да овозможи извршување на извршната одлука за доделување на малолетното лице. (4)Ако сторителот на делото од став 1 доброволно го врати малолетното лице или овозможи извршување на извршна одлука, може да се ослободи од казна.
Промена на семејна состојба
Член 199 (1)Тој што со подметнување, замена или на друг начин ќе ја промени семејната состојба на детето, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Обидот е казнив.
74
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Напуштање немоќно дете
Член 200 Родител, посвоител, старател или друго лице на кое му е доверено, немоќно дете кое ќе го напушти, со намера трајно да се ослободи од него, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Запуштање и малтретирање на малолетно лице
Член 201 (1)Родител, посвоител, старател или друго лице кое со грубо запоставување на својата должност за грижа и воспитување ќе го запушти малолетното лице или ќе го малтретира, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни родител, посвоител, старател или друго лице кое присилува малолетно лице на работа што не одговара на неговата возраст и физичка сила или од користољубие го наведува на питање или на вршење други дејствија што се штетни за неговиот развиток. (3)Ако поради делата од ставовите 1 и 2 настапила тешка телесна повреда или тешко нарушување на здравјето на малолетното лице или малолетното лице се оддало на питање, проституција или други облици на асоцијално однесување, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Неплаќање издршка
Член 202 (1)Тој што одбегнува да дава издршка определена врз основа на извршна судска одлука или порамнување, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)При изрекувањето условна осуда, судот може на сторителот да му наложи да ги исплати пристигнатите обврски и во иднина уредно да ја плаќа издршката.
Повреда на семејни обврски
Член 203 (1)Тој што со груба повреда на своите законски семејни обврски ќе остави во тешка состојба член на семејството кој не е во состојба да се грижи за себе, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако поради делото од став 1 членот на семејството го загуби животот или ако здравјето му биде тешко нарушено, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)При изрекувањето условна осуда, судот може на сторителот да му наложи уредно исполнување на законските обврски.
75
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Точење алкохолни пијалаци на малолетници
Член 204 (1)Тој што во угостителски или друг дуќан или место каде што се точат и продаваат алкохолни пијалаци ќе послужи малолетник, ќе се казни со парична казна или со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 е сторено спрема пијан малолетник, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеца до три години. (3) Ако делото од став 1 е сторено спрема дете, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако делото од ставовите 1, 2 и 3 го стори правно лице ќе се казни со парична казна. (5)Ако на сторителот му изрече казна затвор или условна осуда со утврдена казна затвор, судот ќе му изрече и казна забрана за вршење на дејност.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЗДРАВЈЕТО НА ЛУЃЕТО
Пренесување заразна болест
Член 205 (1)Тој што со кршење на прописи или наредби со кои надлежен орган определува прегледи, дезинфекција, издвојување на болни или некои други мерки за сузбивање или спречување на заразни болести кај луѓето или со вработување или држење на лице кое боледува од заразна болест со вршење на полово дејствие или на друг начин, предизвика пренесување на заразна болест, ќе се казни со парична казна или со затвор до три година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што не постапува според прописите или наредбите од став 1 во поглед на сузбивањето или спречувањето на заразните болести кај животни кои можат да се пренесат на луѓето и со тоа предизвикува пренесување на заразна болест. (3)Ако како последица од делото од став 1 е пренесена неизлечива заразна болест, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Обидот за делото од став 1 на овој член за пренесување на неизлечива заразна болест е казнив. (5)Тој којшто ќе ја загрози сигурноста на друг со лажна закана за пренесување или со ширење на невистинити тврдења за постоење на неизлечива заразна болест ќе се казни со парична казна или затвор до шест месеца. (6)Тој што делото од ставовите 1 и 2 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци.
76
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Непостапување според здравствените прописи за време на епидемија
Член 206 Тој што за време на епидемија на некоја опасна заразна болест не постапи според прописите или наредбите со кои се определуваат мерки за нејзиното сузбивање или спречување, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Несовесно лекување болни
Член 207 (1)Лекар кој при укажување лекарска помош ќе примени очигледно неподобно средство или начин на лекување или нема да примени соодветни хигиенски мерки или воопшто несовесно постапува и со тоа ќе предизвика влошување на здравствената состојба на некое лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и бабица или друг здравствен работник кој при укажување медицинска помош или нега постапува несовесно и со тоа предизвика влошување на здравствената состојба на некое лице. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Неукажување медицинска помош
Член 208 (1)Лекар или друг здравствен работник кој спротивно на својата должност нема да му укаже неодложна медицинска помош на лице кое се наоѓа во опасност за животот, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако поради делото од став 1 настапи смрт на лицето на кое не му е укажана медицинска помош, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Надрилекарство
Член 209 Тој што без пропишана стручна подготовка се занимава со лекување или со давање медицинска помош, ќе се казни со затвор до една година и со парична казна.
Недопуштено пресадување делови од човечкото тело
Член 210 (1)Тој што ќе земе дел од телото на друг заради пресадување или на друг ќе му пресади дел од телото иако земањето или пресадувањето е
77
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
спротивно на медицинската струка или наука, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што со намера за пресадување ќе земе дел од човечкото тело пред да е утврдена смртта, според пропишан начин. (3)Тој што ќе земе дел од телото на друг или на друг му пресади дел од телото без согласност на давателот или примателот или на нивниот законски застапник, ако давателот или примателот не бил во состојба да даде согласност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)Со казната од став 3 ќе се казни тој кој што спротивно на законот за награда продава или посредува при давање делови од телото на живи или умрени лица заради пресадување.
Несовесно вршење аптекарска дејност
Член 211 (1)Аптекар или друго лице овластено за подготвување или издавање на лекови кој ќе подготви лек спротивно на правилата од својата струка или ќе издаде погрешен лек, па поради тоа ќе биде доведено во опасност животот или здравјето на некое лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (3)Подготвените лекови се одземаат.
Производство и пуштање во промет штетни средства за лечење
Член 212 (1)Тој што произведува, продава или на друг начин става во промет лекови или други средства за лекување што се штетни за здравјето, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако делото е сторено од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (4)Производите и средствата за производство се одземаат.
Производство и пуштање во промет штетни прехранбени и други продукти
Член 213 (1)Тој што произведува заради продажба, продава или на друг начин пушта во промет штетни прехранбени продукти или пијалаци или средства за лична хигиена, нега или други штетни продукти со што ќе предизвика опасност за животот или здравјето на луѓето, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
78
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (4)Штетните прехранбени и други продукти ќе се одземат.
Несовесно вршење преглед на месо за исхрана
Член 214 (1)Ветеринар или друг овластен ветеринарен работник кој несовесно врши преглед на добиток за колење или на месо наменето за исхрана или спротивно на прописите не изврши преглед и со тоа овозможи да се пушти во промет месо штетно за здравјето на луѓето, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (3)Месото се одзема.
Неовластено производство и пуштање во промет на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори
Член 215 (1)Тој што неовластено произведува, преработува, продава или нуди на продажба или заради продажба купува, држи или пренесува или посредува во продажба или купување или на друг начин неовластено пушта во промет наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако делото од став 1 го извршиле повеќе лица или сторителот на ова дело организирал мрежа на препродавачи или посредници, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Тој што неовластено прави, набавува, посредува или дава на употреба опрема, материјал или супстанции за кои знае дека се наменети за производство на наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурсори, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Сторителот од став 2, со исклучок на организаторот, кој ќе го открие делото или ќе придонесе за неговото откривање, ќе се ослободи од казна. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. Наркотичните дроги, психотропните супстанции и прекурсорите, како и подвижните или недвижните предмети употребени за нивно правење, пренесување или растурање, ќе се одземат.
Овозможување на употреба наркотични дроги
Член 216 (1)Тој што наведува друг на уживање наркотични дроги и прекурзори или му дава наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурзори да ги ужива тој или друго лице или ќе стави на располагање простории заради
79
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
уживање наркотични дроги и психотропни супстанции или на друг начин му овозможува на друг да ужива наркотични дроги, психотропни супстанции и прекурзори, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено спрема малолетник или спрема повеќе лица или предизвикало особено тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Наркотичните дроги, како и подвижните или недвижните предмети употребени за нивно пренесување или растурање, или посебно наменети или ставени за употреба, ќе се одземат.
Тешки дела против здравјето на луѓето
Член 217 (1)Ако поради делото од членовите 205 ставови 1 и 2, 207 ставови 1 и 2, 209, 211 став 1, 212 став 1, 213 став 1, 214 став 1, 215 став 1 и 216 ставови 1 и 2 некое лице е тешко телесно повредено или здравјето му е тешко нарушено, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако поради делото од членовите 205 ставови 1 и 2, 207 ставови 1 и 2, 209, 211 став 1, 212 став 1, 213 став 1, 214 став 1, 215 став 1 и 216 ставови 1 и 2 настапила смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Ако поради делото од членовите 205 став 3, 207 став 3, 211 став 2, 212 став 2, 213 став 2 и 214 став 2 некое лице ќе биде тешко телесно повредено или здравјето му е тешко нарушено, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4) Ако поради делото од членовите 205 став 4, 207 став 3, 211 став 2, 212 став 2, 213 став 2 и 214 став 2 настапила смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЖИВОТНАТА СРЕДИНА И ПРИРОДАТА
Загадување на животната средина и природата
Член 218 (1)Тој што со непридржување кон прописите за заштита и унапредување на животната средина ќе загади воздух, почва, вода, водна површина или водотек во поголем обем или на пошироко подрачје и со тоа ќе предизвика опасност за животот или здравјето на луѓето или уништување на животинскиот или растителниот свет во поголеми размери, ќе се казни со затвор од четири до десет години. (2)Со истата казна ќе се казни и службено или одговорно лице кое со непридржување кон прописите за заштита и унапредување на животната средина ќе пропушти да постави уреди за пречистување или ќе дозволи изградба, пуштање во дејство или користење на погон кој ја загадува животната средина или на друг начин ќе пропушти преземање мерки за спречување или оневозможување на загадување на воздух, почва, вода,
80
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
водна површина или водотек кое ја надминува дозволената граница или за спречување бучава што значително ја надминува дозволената граница и со тоа ќе предизвика опасност за животот или здравјето на луѓето или уништување на животинскиот и растителниот свет во поголеми размери. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)При изрекувањето условна осуда, судот може на сторителот на делото од ставовите 1 и 2 да му наложи услов во определен рок да ги преземе пропишаните мерки за заштита и унапредување на животната средина. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Загадување вода за пиење
Член 219 (1)Тој што со некоја штетна материја ќе ја направи неупотреблива водата за пиење во извори, бунари, цистерни или резервоари или некоја друга вода за пиење, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако поради делото од став 1 дошло до појава на епидемија на заразна болест, сторителот ќе се казни со затвор од една година до пет години. (3)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (4)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Производство на штетни средства за лекување добиток или живина
Член 220 (1)Тој што заради продажба ќе произведе или ќе пушти во промет средства за лекување или спречување зараза кај добиток или живина опасни за нивниот живот или здравјето, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако поради делото од став 1 ќе пцовиса поголем број добиток или живина, сторителот ќе се казни со затвор од една година до пет години. (3)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (4)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Несовесно укажување ветеринарна помош
Член 221 (1)Ветеринар или овластен ветеринарен работник кој при укажувањето на ветеринарна помош пропише или примени очигледно неподобно средство или очигледно неправилен начин на лекување или воопшто несовесно постапува при лекувањето и со тоа предизвика пцовисување на добиток или на живина од поголема вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
81
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци.
Пренесување заразни болести кај животниот и растителниот свет
Член 222 (1)Тој што за време на епидемија на некоја добиточна болест што може да го загрози сточарството не постапи според одлука на надлежен орган донесена врз основа на пропис со која се определуваат мерки за отстранување или спречување на болест, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што за времетраењето на опасноста од болест и штетници кои можат да го загрозат растителниот свет не постапи според одлука на надлежен орган донесена врз основа на пропис со која се определуваат мерки за отстранување или спречување на болест или штетници. (3)Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапи значителна штета, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. Ако делото од став (1) го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Загадување на добиточна храна или вода
Член 223 (1)Тој што со некоја штетна материја ќе загади добиточна храна или вода во реки, потоци, извори, бунари, цистерни или некоја друга вода што служи за поење на добиток, живина или дивеч и со тоа го доведе во опасност животот или здравјето на животните, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што со некоја штетна материја ќе загади води на рибници, езера, реки и потоци и со тоа ќе предизвика опасност за опстанокот на рибите. (3)Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапило пцовисување на животни или риби од поголема вредност, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Уништување насади со употреба на штетна материја
Член 224 Тој што со употреба на некоја штетна материја ќе предизвика уништување на растенија, овошки или други насади и со тоа ќе предизвика штета од поголеми размери, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
82
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Узурпација на недвижности
Член 225 (1)Тој што со намера за владение ќе заземе туѓа недвижност што со пропис е прогласена за имот во општа употреба, добро под привремена заштита или културно наследство, природна реткост или друго природно богатство, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што, со намера да го употреби за градба, ќе заземе туѓо земјиште. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Пустошење на шума
Член 226 (1)Тој што спротивно на пропис или наредба од надлежни органи или организации врши пренамена, сече или копачи шуми или подбелува стебла или на друг начин пустоши шума, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако делото од став 1 е извршено во заштитена шума, национален парк или во друга шума со специјална намена, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Тој што делото од став 1 ќе го стори во сопствена шума, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (4)Средствата употребени за извршување на делото ќе се одземат. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Предизвикување шумски пожар
Член 227 (1)Тој што ќе предизвика шумски пожар па поради тоа ќе настапи штета од поголеми размери, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе предизвика пожар во заштитена шума, национален парк или во друга шума со специјална намена. (3)Тој што ќе предизвика два или повеќе шумски пожари, ќе се казни со затвор најмалку три години. (4)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Незаконит лов
Член 228 (1)Тој што лови дивеч за време на ловостој, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Тој што неовластено лови во забрането ловиште, убие, рани или фати жив дивеч, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
83
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Ако делото од став 2 е сторено спрема висок дивеч, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Тој што лови редок или проретчен дивеч чиј лов е забранет или лови без посебна дозвола дивеч за чие ловење е потребна таква дозвола или лови на начин или со средства со кои дивечот масовно се сотира, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5)Уловениот дивеч и средствата за лов ќе се одземат.
Незаконит риболов
Член 229 (1)Тој кој лови риба со експлозив, струја, отров, замајни средства, средства за подводен риболов, ости, непосредно со раце, мрежа или други средства со кои е забранет риболовот, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако поради делото од став 1 настапи имотна штета од големи размери или е прибавена поголема имотна корист, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор од три месеци до три години. (3)Ако поради делото од став 1 е предизвикан помор на риба во големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Уловената риба и средствата за риболов ќе се одземат.
Загрозување на животната средина и природата со отпадни материи
Член 230 (1)Тој што спротивно на прописите за заштита на животната средина и природата складира, остава или расфрла отпадни материи или со нив постапува на начин со кој се менува квалитетот на воздухот, почвата, водата или водотекот, во мера што може да ги влоши условите за живот на луѓето или животните или растенијата и да го загрози нивниот опстанок, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казна од став 1 ќе се казни тој што складира, остава или расфрла отпадни материи или со нив постапува на начин со кој се менува квалитетот на воздухот, почвата, водата, водотекот и со тоа ќе предизвика уништување или значително оштетување на шуми, растенија или други насади. (3)Тој што складира, расфрла или остава опасен отпад што содржи супстанции кои имаат својство на експлозивност, реактивност, запаливост, надразливост, токсичност, инфективност, канцерогеност, мутагеност, тератогеност, екотоксичност или својство на испуштање отровни гасови преку хемиска реакција и биолошко разложување, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Тој што делото од ставовите 1, 2 и 3 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или затвор до една година. (5) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
84
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Неовластено прибавување и располагање со нуклеарни материи
Член 231 (1)Тој што со сила или закана, со извршување кривично дело или на друг начин неовластено ќе прибави, посредува, користи, превезува, ќе му даде на друг нуклеарни материи или ќе му овозможи на друг да дојде до нив, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Тој што со делото од став 1 ќе предизвика опасност за животот на луѓето или за имотот од поголем обем, ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако поради делата од ставовите 1 и 2 настапи смрт на едно или повеќе лица или имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (5)Ако поради делото од став 4 настапила смрт на повеќе лица или штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (6) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Внесување опасни материи во земјата
Член 232 (1)Тој што спротивно на прописите ќе внесе во земјата радиоактивни или други материи или отпадоци, штетни за животот или здравјето на луѓето, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Службено лице кое спротивно на прописите ќе овозможи во земјата да се внесат материи или отпадоци од став 1, ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Мачење животни
Член 233 (1)Тој што грубо злоупотребува животно или го изложува на непотребни маки или му нанесува непотребни болки или заради изживување го изложува на страдање, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Тој што со нехранење, непоење или на друг начин изложува животно подолго време на тегобна состојба, ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци.
85
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Тешки дела против животната средина и природата
Член 234 (1)Ако поради делата од членовите 218 ставови 1 и 2, 219 став 1, 230 ставови 1 и 2 и 232 ставови 1 и 2 настапи тешка телесна повреда или тешко нарушување на здравјето на повеќе лица или настапи смрт на едно или повеќе лица или промените од загадувањето не можат подолго време да се отстранат, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако поради делата од членовите 218 став 3, 219 став 3 и 230 став 3 настапи тешка телесна повреда или тешко нарушување на здравјето на повеќе лица или настапи смрт на едно или повеќе лица или промените од загадувањето не можат долго време да се отстранат, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Ако поради делата од членовите 220 став 1, 221 став 1, 222 став 1, 226 став 1 ч 230 ставови 1 и 2 настапи имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако поради делата од членовите 220 став 3, 221 став 2, 222 став 4 и 230 став 3 ќе настапи имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од една до три години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ИМОТОТ
Кражба
Член 235 (1)Тој што од друг ќе одземе туѓ подвижен предмет со намера противправно да го присвои, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако вредноста на украдениот предмет е помала и сторителот одел кон тоа да присвои предмет од таква вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Гонењето за делото од став 2 се презема по приватна тужба. (4)Обидот за делата од ставовите 1 и 2 е казнив. (5)Како кражба се смета и одземање од туѓа шума дрвја чие количество е поголемо од еден кубен метар со намера за противправно присвојување.
Тешка кражба
Член 236 (1)Ако кражбата е сторена: 1)со кршење или провалување во затворени простории, со совладување препреки или на друг начин совладување поголеми пречки, 2)од страна на повеќе лица здружени заради вршење кражба, 3)на дрзок начин, 4)од страна на лице кое кај себе имало некакво оружје или опасно орудие заради напад или одбрана, 5)за време на пожар, поплава или слична несреќа и
86
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
6)со искористување на немоќта или несреќата на друг, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни сторителот на кражба на предмети од значителна вредност. (3)Ако украдениот предмет е: добро под привремена заштита или културно наследство, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (4)Ако вредноста на украдениот предмет е мала и сторителот одел кон тоа да присвои предмет од таква вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Разбојништво
Член 237 (1)Тој што со употреба на сила или закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото на друг ќе одземе туѓ подвижен предмет со намера противправно да го присвои, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако вредноста на одземениот предмет е од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 на некое лице со умисла му е нанесена тешка телесна повреда или ако делото е сторено во состав на група, банда или ако е употребено огнено оружје или опасно орудие, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (4)Ако при извршувањето на делото од став 1 некое лице со умисла е лишено од живот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Разбојничка кражба
Член 238 (1)Тој што, затечен во кражба, ќе употреби сила или закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото на друг со намера украдениот предмет да го задржи, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако вредноста на украдените предмети е од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 на некое лице со умисла му е нанесена тешка телесна повреда или ако разбојничка кражба е сторена во состав на група или банда или ако е употребено огнено оружје или опасно орудие, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (4)Ако при извршувањето на делото од став 1 некое лице со умисла е лишено од живот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
87
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Затајување
Член 239 (1)Тој што противправно за себе или за друг ќе присвои туѓ подвижен предмет што му е доверен, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако вредноста на затаените предмети е помала и сторителот одел кон тоа да присвои предмети од таква вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 го стори старател или лице на кое во правното лице предметите му се доверени во врска со неговата работа, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (4)Ако вредноста на затаените предмети е значителна или предметите се добра под привремена заштита или културно наследство, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (5)Тој што противправно ќе присвои туѓ подвижен предмет што го нашол или до кој случајно дошол, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (6)За делата од ставовите 2 и 5 гонењето се презема по приватна тужба, а за ставовите 1, 3 и 4 по предлог.
Послужување
Член 240 (1)Тој што неовластено ќе се послужи со пари, хартии од вредност или други подвижни предмети што му се доверени или овие предмети неовластено ќе му ги даде на послуга на друг, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Гонењето се презема по предлог.
Одземање туѓи предмети
Член 241 (1)Тој што без намера за присвојување од друг противправно ќе одземе туѓ подвижен предмет за да го задржи во свое владение, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Гонењето се презема по приватна тужба.
Одземање на моторно возило
Член 242 (1)Тој што противправно ќе одземе туѓо моторно возило со намера да го употреби за возење, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако употребата на возилото траела подолго време или настапила поголема штета, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Обидот за делото од став 1 е казнив.
88
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Оштетување туѓи предмети
Член 243 (1)Тој што ќе оштети, уништи или стори неупотреблив туѓ предмет, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако штетата е од значителна вредност или предметите се добра под привремена заштита или културно наследство, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Гонењето за делото од став 1 се презема по приватна тужба.
Оштетување туѓи права
Член 244 (1)Тој што со намера да го спречи остварувањето на правата врз предмети, ќе отуѓи, уништи, оштети или ќе одземе свој предмет врз кој друго лице има заложно право или право на уживање, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што ќе прикрие, фиктивно ќе отуѓи, уништи, оштети или ќе го направи неупотреблив целокупниот имот или некој негов дел или ќе признае невистинито побарување, ќе состави лажен договор или со некое друго измамничко дејствие привидно или вистински ќе ја загрози својата имотна состојба и со тоа ќе ја намали или спречи можноста за исплатување на најмалку еден од своите доверители, ќе се казни со парична казна или со затвор од три месеци до една година. (3)Гонењето за делото од ставовите 1 и 2 се презема по предлог.
Оштетување на станбени и деловни згради и простории
Член 245 (1)Корисник на стан, станар или друго лице кое од станбена или деловна зграда или од станбениот или деловниот простор ќе симне или оштети надворешен или внатрешен уред, инсталација или нивни дел или на друг начин значително ќе ја намали употребливоста на зградата или просторот, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако поради делото од став 1 зградата, станбениот или деловниот простор ќе стане неупотреблив, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Гонењето од ставовите 1 и 2 се презема по приватна тужба.
Незаконито вселување
Член 246 (1)Тој што неовластено ќе се всели во туѓ стан, деловен простор или други простории, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Обидот е казнив. (3)Ако судот изрече условна осуда ќе му наложи на сторителот, во определен рок да го испразни станот, деловниот простор или другите простории.
89
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(4)Гонењето се презема по приватна тужба.
Измама
Член 247 (1)Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист ќе доведе некого во заблуда со лажно прикажување или со прикривање факти или ќе го држи во заблуда и со тоа ќе го наведе да стори или да не стори нешто на штета на својот или туѓ имот, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако сторената штета е од помала вредност, а сторителот одел кон тоа да прибави таква вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3) Ако сторената штета е од поголема вредност, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (4)Ако сторената штета надминува значителна вредност, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Тој што делото од став 1 го сторил само со намера да оштети друг, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (6)Обидот за делото од ставовите 1 и 5 е казнив. (7)За делото од ставовите 2 и 5 гонењето се презема по приватна тужба.
Измамување на купувачи
Член 248 Тој што со намера да ги измами купувачите ќе пушти во промет производи со ознака во која се внесени податоци што не одговараат на содржината, видот, потеклото или квалитетот на производот или ќе пушти во промет производи што според својата тежина или квалитет не одговараат на она што редовно се претпоставува кај таквите производи или производи без ознака за содржината, видот, потеклото или квалитетот на производот кога ваквата ознака е пропишана, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Измама при добивање кредит или друга погодност
Член 249 Тој што со намера за себе или за друг да прибави кредит, инвестициони средства, субвенција или друга погодност за вршење дејност на кредитодавателот или на надлежниот за одобрување таква погодност ќе му даде невистинити или нецелосни податоци за имотната состојба или други податоци значајни за добивање на кредитот или друга погодност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
90
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Осигурителна измама
Член 250 (1)Тој што со намера од осигурително друштво да наплати осигурување, ќе уништи или ќе оштети предмет што е осигурен, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што со намера од осигурителното друштво да наплати осигурување за случај на телесно оштетување, телесна повреда или нарушување на здравјето, ќе си предизвика такво оштетување, повреда или нарушување на здравјето. (3)Гонењето се презема по предлог. (4) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Оштетување и неовластено навлегување во компјутерски систем
Член251 (1) Тој што неовластено ќе избрише, измени, оштети, прикрие или на друг начин ќе направи неупотреблив компјутерски податок или програма или уред за одржување на информатичкиот систем или ќе го оневозможи или отежне користењето на компјутерски систем, податокот или програмата или на компјутерска комуникација, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што неовластено ќе навлезе во туѓ компјутер или систем со намера за искористување на неговите податоци или програми заради прибавување противправна имотна или друга корист за себе или за друг или предизвикуваше имотна или друга штета или заради пренесување на компјутерските податоци што не му се наменети и до кои неовластено дошол на неповикано лице. (3)Тој што делата од ставовите 1 и 2 ќе ги стори спрема компјутерски систем, податоци или програми што се заштитени со посебни мерки на заштита или се користат во работењето на државни органи, јавни претпријатија или јавни установи или во меѓународни комуникации, или како член на група создадена за вршење такви дела, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако со делото од ставовите 1 и 2 е прибавена поголема имотна корист или е предизвикана поголема штета, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5) Ако со делото од став 3 е прибавена поголема имотна корист или е предизвикана поголема штета, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (6)Тој што неовластено изработува, набавува, продава, држи или прави достапни на друг посебни направи, средства, компјутерски програми или компјутерски податоци наменети или погодни за извршување на делата од ставовите 1 и 2, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (7)Обидот за делото од ставовите 1 и 2 е казнив. (8)Посебните направи, средства, компјутерски програми или податоци наменети за извршување на делото ќе се одземат.
91
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Правење и внесување на компјутерски вируси
Член251-а (1)Тој што ќе направи или ќе преземе од друг компјутерски вирус со намера за внесување во туѓ компјутер или компјутерска мрежа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што со употреба на компјутерски вирус ќе предизвика штета во туѓ компјутер, систем, податок или програма, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (3) Ако со делото од став 2 е предизвикана поголема штета или делото е сторено во состав на група создадена за вршење такво дело, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4) Обидот за делото од став 2 е казнив.
Компјутерска измама
Член 251-б (1) Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист со внесување во компјутер или информатички систем невистинити податоци, со невнесување на вистинити податоци, со фалсификување на електронски потпис или на друг начин ќе предизвика невистинит резултат при електронската обработка и преносот на податоците, ќе се казни со парична казна : или со затвор до три години. (2) Ако сторителот прибавил поголема имотна корист, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (3) Ако сторителот прибавил значителна имотна корист, ќе се казни со затвор од една до десет години. (4) Тој што делото од став 1 ќе го стори само со намера да оштети друг, ; ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5) Ако со делото од став 4 е предизвикана поголема штета, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (6) Тој што неовластено изработува, набавува, продава, држи или прави достапни на друг посебни направи, средства, компјутерски програми или компјутерски податоци наменети за извршување на делото од став 1, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (7) Обидот за делото од ставовите 1 и 4 е казнив. (8) Посебните направи, средства, компјутерски програми или податоци наменети за извршување на делото ќе се одземат. (9) За делото од став 4 гонењето се презема по приватна тужба.
92
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Злоупотреба на довербата
Член 252 (1)Тој што застапувајќи ги имотните интереси на некое лице или грижејќи се за неговиот имот нема да ја исполни својата должност или ќе ги злоупотреби дадените овластувања со намера да прибави имотна корист или да го оштети лицето чии имотни интереси ги застапува или за чиј имот се грижи, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори старател, полномошник, застапник или адвокат, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Гонењето се презема по приватна тужба.
Неовластено примање подароци
Член 253 (1)Тој што застапувајќи ги имотните интереси на некое правно лице ќе побара или ќе прими награда, подарок или друга корист за да се склучи или да не се склучи спогодба или да се изврши или да не се изврши друго дејствие на штета на правното лице, па поради тоа за правното лице ќе настапи поголема имотна штета, ќе се казни со парична казна или со затвор од една до три години. (2)Наградата или подарокот ќе се одземат. (3)Гонењето се презема по предлог.
Лажен стечај
Член 254 Тој што со намера да избегне обврска за плаќање ќе предизвика стечај со привидно продавање на имотот или негов дел, со префрлање на средства на други сметки или отстапување без надоместок или отуѓување со несразмерно ниска вредност, со склучување лажни спогодби за долг или признавање невистинити побарувања или со прикривање, уништување, преправање или водење деловни книги така што да не може да се утврди неговата вистинска имотна состојба, ќе се казни со затвор од една до пет години и со парична казна. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Предизвикување стечај со несовесно работење
Член 255 Тој што знае дека самиот или некој друг како должник е неспособен за плаќање со неразумно трошење и отуѓување предмети и права за несразмерно ниска цена, со прекумерно задолжување, со преземање несразмерни обврски, склучување или обновување договори со лица неспособни за плаќање, со пропуштање да се оствари побарување или на друг начин ги повредува своите должности при управувањето со имотот
93
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или при водењето на работата и со тоа ќе предизвика стечај, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Злоупотреба на постапката стечај
Член 256 (1)Тој што во стечајната постапка ќе пријави лажно побарување или побарување по лажен исплатен ред, за да оствари право кое не му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Доверител, член на одбор на доверители или стечаен управник, кој за себе или за друг ќе прими имотна корист или ветување на имотна корист, за да се донесе или да не се донесе одлука во определена смисла или на друг начин да оштети барем еден доверител во постапката за стечај ќе се казни со парична казна или затвор до три години. (3)Со казната од став 1 ќе се казни тој што на доверител, член на одборот на доверители или стечајниот управник ќе му даде или вети имотна корист заради остварување на делото од став 1. (4) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Оштетување или повластување на доверители
Член 257 (1)Одговорно лице кое знаејќи дека правното лице станало неспособно за плаќање, со исплата на долг или на друг начин намерно ќе стави некој доверител во поповолна положба оштетувајќи ги со тоа другите доверители, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Одговорно лице кое знаејќи дека правното лице станало неспособно за плаќање, со намера да ги изигра или оштети доверителите ќе признае невистинито побарување, ќе состави лажен договор или со некое друго измамничко дејствие ќе оштети доверители, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапила имотна штета од големи размери или поради тоа правното лице паднало под стечај, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Изнуда
Член 258 (1)Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист со сила или со сериозна закана ќе присили друг да стори или да не стори нешто на штета на свој или на туѓ имот, ќе се казни со затвор најмалку една година.
94
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Тој што делото од став 1 ќе го стори во состав на група, банда или друго здружение или со употреба на огнено оружје или опасно орудие, на особено насилен начин или ако притоа е прибавена значителна имотна корист или настапила значителна имотна штета или на некое лице со умисла му е нанесена тешка телесна повреда ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Со казната од став 2 се казнува и тој што делото од став 1 ќе го стори за награда. (4)Ако при извршувањето на делото од став 1 некое лице со умисла е лишено од живот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Уцена
Член 259 (1)Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист ќе му се закани на друг дека за него или за нему блиско лице ќе открие нешто што би можело да и наштети на неговата или нивната чест или на неговиот или нивниот углед и со тоа го присили да стори или да не стори нешто на штета на својот или на туѓ имот, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Тој што делото од став 1 ќе го стори како член на група, банда иди друго здружение или е прибавена значителна имотна корист или настапила значителна имотна штета, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Лихварство
Член 260 (1)Тој што за услугата што му ја прави на некое лице прима иди договара за себе или за друг несразмерна имотна корист искористувајќи ја неговата тешка имотна состојба, тешките станбени прилики, нуждата, недоволно искуство или лекомисленоста, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и што неовластено се занимава со давање пари или други потрошни предмети на заем со договор и притоа договара несразмерна имотна корист.
Прикривање
Член 261 (1)Тој што ќе купи, ќе прими во залог или на друг начин ќе прибави, прикрие или протури предмет за кој знае дека е прибавен со кривично дело или она што е добиено за него со продажба или со замена, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Тој што ќе го стори делото од став 1, а можел да знае дека предметот е прибавен со кривично дело, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
95
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Ако вредноста на предметот од став 1 или став 2 е значителна или предметот е добро под привремена заштита или културно наследство, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Делотворно каење
Член 262 Судот може да го ослободи од казна сторителот на делата од членовите 235, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 248 и 255 ако го вратил предметот, ја надоместил штетата или на друг начин ги отстранил штетните последици на кривичното дело пред да дознае дека е откриен.
Гонење за дела меѓу блиски сродници
Член 263 Освен за делата за кои се гони по приватна тужба или по предлог, за кривичните дела од членовите 235, 236, 239 став 3, 242, 252 став 1 и 261 ако се сторени спрема брачен другар, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник или спрема друго лице со кое сторителот живее во заедничко домаќинство, гонењето се презема по приватна тужба.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ КУЛТУРНОТО НАСЛЕДСТВО И ПРИРОДНИТЕ РЕТКОСТИ
Оштетување или уништување на добра под привремена заштита или културно наследство или природни реткости
Член 264 (1)Тој што ќе оштети или уништи добро под привремена заштита или културно наследство или природна реткост, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Тој што без дозвола на надлежен орган ќе изврши конзерваторски или реставраторски работи или без дозвола или спротивно на забраната врши археолошки ископувања или истражувања или други истражувачки работи на добра под привремена заштита или културно наследство или природна реткост, па поради тоа тие се тешко оштетени или ќе го загубат својството, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
96
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Присвојување на добра под привремена заштита или културно наследство или природни реткости
Член 265 (1)Тој што при археолошки ископувања, архивски истражувања, геолошко- палеонтолошки и минеролошко- петрографски истражувања, ископувања или на друг начин ќе присвои ископина, материјал или најден предмет што претставува добро под привремена заштита или културно наследство или природна реткост, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Тој што со намера да прибави противправна имотна корист, присвои археолошки предмет, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Изнесување, односно извезување во странство на добра под привремена заштита или културно наследство или природни
реткости
Член266 (1)Тој што без дозвола од надлежен орган ќе изнесе, односно извезе во странство добро под привремена заштита или културно наследство или предмет што претставува природна реткост, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Отуѓување на културно наследство од особено значење во државна сопственост
Член 266-а Тој што ќе продаде, подари или на друг начин трајно ќе отуѓи културно наследство од особено значење во државна сопственост, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Забрана на увоз на украдено културно наследство
Член 266-б Тој што ќе увезе движно културно наследство украдено од музеи, верски и други слични јавни објекти или установи на територијата на друга држава, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Уништување или прикривање на необработен архивски материјал
Член 267 Тој што ќе уништи или прикрие документарен материјал пред да биде одбран од него архивскиот материјал така што тој не може да послужи како извор на архивска граѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
97
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЈАВНИТЕ ФИНАНСИИ, ПЛАТНИОТ ПРОМЕТ И СТОПАНСТВОТО
Фалсификување пари
Член 268 (1)Тој што ќе направи лажни пари со намера да ги пушти во оптек како вистински или тој што ќе преиначи вистински пари со намера да ги пушти во оптек или тој што такви лажни пари ќе пушти во оптек, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што прибавува лажни пари со намера да ги пушти во оптек како вистински. (3)Ако поради делата од ставовите 1 и 2 дошло до растројство во стопанството на земјата, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (4)Тој што лажни пари што ги примил како вистински ќе ги пушти во оптек или тој што знаел дека се направени лажни пари или дека лажни пари се пуштени во оптек, па тоа нема да го пријави, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5)Лажните пари ќе се одземат.
Фалсификување на хартии од вредност
Член 269 (1)Тој што ќе направи лажни хартии од вредност или тој што ќе преиначи вистинска хартија од вредност, со намера да ги употреби како вистински или да му ги даде на друг на употреба или тој што таквите лажни хартии ќе ги употреби како вистински, ќе сс казни со затвор од една до десет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што прибавува лажни хартии од вредност со намера да ги пушти во оптек како вистински. (3)Тој што лажни хартии од вредност што ги примил како вистински ќе ги пушти во оптек или тој што знае дека се направени лажни хартии од вредност или дека лажни хартии од вредност се пуштени во оптек, па тоа нема да го пријави, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)Лажните хартии од вредност ќе се одземат.
Фалсификување на знаци за вредност
Член 270 (1)Тој што ќе направи лажни таксени или поштенски марки или други знаци за вредност или тој што ќе преиначи некој од тие вистински знаци, со намера да ги употреби како вистински или да му ги даде на друг на употреба или тој што таквите лажни знаци ќе ги употреби како вистински или со таква намера ќе ги прибави, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
98
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што со отстранување на жигот со кој знаците од став 1 се поништуваат или на некој друг начин на веќе употребени знаци им дава изглед како да не се употребени или тој што тие употребени знаци ќе ги употреби или продаде како да важат. (3)Лажните знаци за вредност ќе се одземат.
Правење, набавување или отуѓување средства за фалсификување
Член 271 (1)Тој што прави, набавува, продава или дава на употреба средства за правење лажни знаци за вредност ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што прави, набавува, продава или дава на употреба средства за правење лажни пари или лажни хартии од вредност , ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Средствата од ставовите 1 и 2 ќе се одземат.
Фалсификување знаци за обележување на стоки, мери и тегови
Член 272 (1)Тој што со намера да ги употреби како вистински ќе направи лажни знаци за обележување на домашна или странска стока, како печати, жигови или мери со кои се жигосува злато, сребро, добиток, дрво или некакви други стоки или ќе преиначи вистински знаци или тој што лажни знаци ќе употреби како вистински ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе изврши фалсификување на мери или тегови. (3)Тој што неовластено прави, набавува, продава или дава на употреба средства за правење знаци за обележување на стока, како и лажни мери и тегови, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)Лажните знаци, мери и тегови, како и средствата за нивно правење ќе се одземат.
Перење пари и други приноси од казниво дело
Член273 (1)Тој што ќе пушти во оптек, ќе прими, преземе, замени или раситни пари од поголема вредност што ги прибавил со казниво дело или за кои знае дека се прибавени со казниво дело, или со конверзија или пренос на друг начин ќе прикрие дека потекнуваат од таков извор или ќе ја прикрие нивната локација, движење или сопственост, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе продаде, подари или пушти во друг вид промет имот или предмети од поголема вредност прибавени со казниво дело, или ќе купи, ќе прими во залог, или на друг начин ќе прибави, прикрие или протури имот или предмети за кои знае дека се прибавени со извршување на казниво дело или со фалсификување
99
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
на исправи, непријавување на факти или на друг начин ќе прикрие дека потекнуваат од таков извор, или ќе ја прикрие нивната локација, движење и сопственост. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено во банкарско, финансиско или друго стопанско работење или ако со разделување на трансакцијата ја избегнува должноста за пријавување во случаите определени со закон, сторителот ќе се казни со затвор најмалку три години. (4)Тој што ќе го стори делото од ставовите 1, 2 и 3, а бил должен и можел да знае дека парите, имотот и другата имотна корист или предмети се прибавени со казниво дело, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5)Тој што делото од ставовите 1, 2 и 3 ќе го стори како член на група или друго здружение што се занимава со перење пари, противправно прибавување на имот или имотна корист, или со помош на странски банки, финансиски установи или лица, ќе се казни со затвор најмалку пет години. (6)Службено лице, одговорно лице во банка, осигурително друштво, друштво што се занимава со приредување игри на среќа, менувачница, берза или друга финансиска установа, адвокат, освен кога постапува како бранител, нотар или друго лице кое врши јавни овластувања или работи од јавен интерес, што ќе го овозможи или нема да го пријави перењето пари, имот или имотна корист, за кое дознало во вршењето на својата функција или должност, ќе се казни со затвор најмалку три години. (7) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (8)Парите, незаконски стекнатиот имот, предметите или друг принос од казнивото дело ќе се одземат, а ако одземањето не е можно од сторителот ќе се одземе друг имот што одговара на нивната вредност.
Издавање чек без покритие и злоупотреба на кредитна картичка
Член 274 (1)Тој што со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист ќе издаде или ќе пушти во промет чек за кој знае дека нема покритие во износ кој е изречно забранет со договорот за употреба на чекот, па со тоа ќе прибави поголема противправна имотна корист, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што со намера за прибавување противправна имотна корист ќе употреби банковна кредитна или банкомат картичка за подигање пари или плаќање на стоки и услуги, за кои знае дека нема покритие во износ кој изречно е забранет со договорот за употреба на картичката, па со тоа прибави поголема имотна корист. (3)Ако со делото од ставовите 1 и 2 е прибавена значителна имотна корист, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако сторителот на делото од ставовите 1 и 2 обезбеди покритие пред да дознае дека е откриен, може да се ослободи од казна. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
100
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Издавање на акцептен налог без покритие
Член 274-а 1.Тој кој ќе издаде акцептен налог, за кој знае дека во моментот на пристигнување на наплатата ќе нема средства на неговата сметка во износ на кој е издаден акцептниот налог, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. 2. Ако сторителот можел да знае дека во моментот на пристигнување на наплатата ќе нема средства во неговата сметка во износ на кој гласи акцептниот налог, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
3.Гонењето се презема по предлог
Измама при работењето со хартии од вредност и удели
Член275 (1) Тој што при преземање на акционерско друштво или пуштање во промет хартии од вредност или удели и друга документација која се однесува на хартиите од вредност или уделите, врз основа на невистинита, нецелосна или пристрасна информација лажно ќе ја прикаже имотната состојба на правното лице кое ги пушта во промет хартиите од вредност или уделите, податоците За добивката или загубите, неговото финансиско работење или други податоци за работењето на правното лице што влијаат врз пазарната вредност на хартиите од вредност или уделите, со што ќе наведе едно или повеќе лица да ги продаваат или купуваат акциите или другите хартии од вредност или уделите, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што во Правното лице спротивно на својата должност за чување деловна тајна, ќе соопшти на неовластено лице или на друг начин ќе искористи податок кој претставува деловна тајна што влијае врз цената на хартиите од вредност или уделите и со тоа ќе ги доведе во нееднаква положба физичките или правните лица на пазарот на хартиите од вредност или уделите. (3)Одговорно лице во правно лице, лице со посебни овластувања, или друг вработен во правното лице кое во своето работење ќе се стекне со доверливи или други внатрешни информации од значење за работењето на правното лице и вредноста на хартиите од вредност или уделите и нив неовластено ќе ги пренесе на трето лице кое врз основа на тие информации со купување или продавање на хартии од вредност или уделите на правното лице ќе прибави за себе или за друг поголема имотна корист, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако со делото од ставовите 1, 2 и 3 сторителот прибавил за себе или за друг поголема имотна корист или за друг предизвикал поголема имотна штета, или се оштетени поголем број лица, ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
101
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Недозволено производство
Член 276 (1)Тој што произведува или преработува стоки чие производство или преработување е забрането, ако не постојат обележја на некое друго потешко дело, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (3)Стоките и средствата за произведување или за преработување ќе се одземат.
Недозволена трговија
Член 277 (1)Тој што неовластено купува, продава или разменува предмети или стоки од поголема вредност, чијшто промет е забранет или ограничен, ако не постојат обележја на некое друго дело, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако сторителот на делото од став 1 организирал мрежа на препродавачи или посредници, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (4)Предметите и стоката на недозволената трговија ќе се одземат. Криумчарење (1) Тој што се занимава со пренесување стоки преку царинска линија, избегнувајќи ја царинската контрола, или тој што избегнувајќи ја царинската контрола ќе пренесе стока од поголема вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до четири години. (2)Ако стоката е од значителна вредност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор од шест месеци до пет години. (3)Тој што организира банда, група или друго здружение заради вршење на делото од став 1 или за растурање на неоцаринети стоки или делото го изврши вооружен со огнено оружје или со употреба на сила или закана, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Службеното лице кое го помага, овозможува или прикрива или не ќе го спречи вршењето на делата од ставовите 1 и 2, ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Обидот за делото од став 1 е казнив. (6)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (7)Стоките што се предмет на делото од ставовите 1 до 3 и средствата за нивното пренесување и растурање, ќе се одземат, а ако нивното одземање не е можно од сторителот, ќе се одземе друг имот што одговара на нивната вредност во времето на извршување на делото. (8)Средствата за пренесување и растурање на стоката, се одземаат и кога се во сопственост на трето лице, кое знаело или било должно и можело да знае дека ќе бидат употребени за пренесување или растурање. Средствата
102
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
ќе се одземат секогаш ако се специјално конструирани, адаптирани, изменети или прилагодени на кој било начин, со цел криење на стоки.
Царинска измама
Член 278-а (1)Тој што со намера самиот или некој друг да избегне целосно или делумно плаќање на давачки и даноци кои се плаќаат при увоз или извоз на кој е обврзан со закон, на царинскиот орган му даде лажни податоци за стоки и други факти од влијание за пресметката за наплата или враќање на давачките и даноците, или не исполни обврска според закон што е од влијание на пресметката на давачките и даноците кои се плаќаат при увоз или извоз или на друг начин го доведе во заблуда царинскиот орган, а износот на давачките и даноците кои се плаќаат при увоз или извоз е од поголема вредност, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години и со парична казна. (2)Ако износот на давачките и даноците кои се плаќаат при увоз или извоз е од големи размери, ќе се казни со затвор од една до пет години и со парична казна. (3)Ако износот на давачките и даноците е од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години и со парична казна. (4) Обидот за делото од став 1 е казнив. (5) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Прикривање на стоки кои се предмет на криумчарење и царинска измама
Член 278-б (1)Тој што купува, продава, растура, прима подарок, крие, прима на чување, користи или прифаќа на чување стоки со поголема вредност по било која основа и за кои знае или бил должен да знае дека се предмет на делото од член 278 и член 278-а, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Обидот за делото од став 1 е казнив. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Даночно затајување
Член 279 (1)Тој што со намера самиот или некој друг да одбегне целосно или делумно плаќање данок, придонес или некоја друга давачка на која е обврзан со закон, дава лажни податоци за своите приходи, предметите или другите факти од влијание за утврдување на износот на ваквите обврски или тој што со иста намера во случај на задолжителна пријава не пријави приход, односно предмет или друг факт од влијание за утврдување на
103
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
ваквите обврски, а износот на обврската е од поголема вредност, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години и со парична казна. (2)Ако износот на обврската од став 1 е значителен, сторителот ќе се казни со затвор од најмалку четири години и со парична казна. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Фалсификување или уништување деловни книги
Член 280 (1)Тој што во деловна исправа, книга или спис, што е должен да го води врз основа на закон или друг пропис, ќе внесе невистинити податоци или не ќе внесе некој важен податок или со својот потпис или печат ќе завери деловна исправа, книга или спис со невистинита содржина или оо својот потпис или печат ќе овозможи правење на исправа, книга или спис со невистинита содржина, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што невистинита деловна исправа, книга или спис ќе употреби како да се вистинити или деловна исправа, книга или спис ќе уништи, прикрие, оштети или на друг начин ќе ги направи неупотребливи. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Оддавање и неовластено прибавување деловна тајна
Член 281 (1)Тој што на неповикано лице ќе му соопшти, ќе му предаде или на друг начин ќе му ги направи достапни податоците што со закон се прогласени за деловна тајна, како и тој што прибавува вакви податоци со намера да ги предаде на неповикано лице, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Тој што на неповикано лице ќе му соопшти, ќе му предаде или на друг начин ќе му ги направи достапни податоците што со пропис или со одлука на надлежен орган на управување се прогласени за деловна тајна, ако оддавањето на овие податоци предизвикало или можело да предизвика потешки штетни последици, како и тој што прибавува вакви податоци со намера да ги предаде на неповикано лице, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Ако податоците од ставовите 1 и 2 се од особена важност или ако оддавањето, односно прибавувањето на податоците е извршено заради нивно изнесување во странство или ако сторителот примил поткуп, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Повреда на рамноправноста во вршењето на стопанска дејност
Член 282 (1)Тој што со злоупотреба на својата службена положба или овластување ќе го ограничи слободното движење на средства за репродукција на
104
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
определено подрачје, ќе го одземе или ограничи правото на претпријатие и друго правно лице на определено подрачје да се занимава со промет на стоки и услуги, ќе стави правно лице во нерамноправна положба спрема други правни лица во поглед на условите за работа или за вршење промет на стоки и услуги или ќе го ограничи слободното вршење на дејноста или слободната размена на стоки и услуги, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што ќе ја искористи својата општествена положба или влијание да се изврши делото.
Создавање монополска положба и предизвикување растројство на пазарот
Член 283 Тој што во вршење на дејност спротивно на закон или друг пропис ќе склучи спогодба со која друго правно лице се ограничува во слободниот промет на стоки и услуги на определено подрачје или со определено правно лице ќе склучи спогодба со која на друг начин се создава монополска положба на пазарот, па поради тоа правното лице ќе се здобие со значителна имотна корист или за друг настапи значителна штета, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Нелојална конкуренција во работи на надворешно- трговскиот промет
Член 284 (1)Застапник или претставник на домашно правно лице кој знаејќи дека друго домашно правно лице претходно постигнало спогодба со странска фирма за работа во надворешно- трговскиот промет или дека претстои склучување договор за таа работа, ќе и даде понуда на таа фирма за продажба или за купување на ист вид стока, односно за извршување на иста услуга, па поради тоа странската фирма ќе се откаже од склучување на договорот или договорот ќе се склучи под понеповолни услови за домашното правно лице, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Ако сторителот на делото од став 1 постигнал поголема корист или за друг настапила поголема штета, ќе се казни со затвор од една до десет години. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Неовластена употреба на туѓа фирма
Член 285 (1)Тој што со намера да измами купувачи или корисници на услуги ќе се послужи со туѓа фирма, туѓ жиг или заштитен знак или со туѓа посебна
105
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
ознака на стоки, на потекло на производ или услуга, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 се казнува тој што со намера да ги измами купувачите во производството неовластено ќе искористи туѓи мостри или модели или ќе пушти во промет предмети изработени врз основа на нив. (3) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (4)Предметите од ставовите 1 и 2 ќе се одземат.
Неовластена употреба на туѓ пронајдок
Член 286 (1)Тој што неовластено ќе употреби, објави, отстапи или пренесе туѓ пријавен или заштитен пронајдок или софтвер, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што неовластено ќе употреби туѓ софтвер. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (3)Предметите ќе се одземат. (4)Гонењето се презема по предлог.
Злоупотреба на овластување во стопанството
Член 287 (1)Одговорно лице кое со намера да прибави противправна имотна корист за правното лице во кое работи или за друго правно лице: создава или држи недозволени фондови во земјата или во странство или со составување на исправа со невистинита содржина, со лажен биланс, процена или инвентарисување или со друго лажно прикажување или со прикривање на факти ја прикажува невистинито состојбата и движењето на средствата и на резултатите на работењето и на тој начин ќе ги доведе во заблуда органите на управување во правното лице при донесувањето на одлуки, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни одговорно лице во правно лице со кое е склучен договор за сместување на стоковни резерви, кое стоките неовластено ги користи или ги отуѓи или им ја промени намената или складишниот простор, или на друг начин располага со стоките спротивно на договорот. (3)Ако со делото од став 1 е прибавена значителна имотна корист, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
106
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ОПШТАТА СИГУРНОСТ НА ЛУЃЕТО И ИМОТОТ
Предизвикување општа опасност
Член 288 (1)Тој што со пожар, поплава, експлозија, отров или отровен гас, јонизирачко зрачење, моторна сила, електрична или друга енергија или со друго општоопасно дејствие или средство ќе предизвика значителна опасност за животот или телото на луѓето или за имот од големи размери, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни службено или одговорно лице кое нема да постави пропишани уреди за заштита од пожар, експлозија,поплава, отрови, отровни гасови или јоинзирачки зрачења или овие уреди не ги одржува во исправна состојба или во случај на употреба не ги стави во дејствие или воопшто не постапува според прописите или техничките правила за мерките за заштита и со тоа предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имотот од големи размери. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено на место каде што се собрани поголем број луѓе, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4) Тој што делото од ставовите 1, 2 и 3 го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Предизвикување опасност при градежни работи
Член 289 (1)Одговорно лице кое при проектирање, раководење или изведување на некаква градба или градежни работи ќе постапи спротивно на прописите или на општопризнатите технички правила и со тоа предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од големи размери, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Оштетување на заштитни уреди
Член 290 (1)Тој што во рудници, фабрики, работилници или воопшто во работата ќе уништи, оштети, ќе направи неупотребливи или ќе отстрани заштитни уреди и со тоа ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од големи размери, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Одговорно лице во рудник, фабрика, работилница или воопшто на работа што нема да постави заштитни уреди или не ги одржува во
107
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
исправна состојба или во случај на потреба не ги стави во дејствие или воопшто не постапува според прописите и техничките правила за заштита во работата и со тоа предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од големи размери, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)При изрекување условна осуда за делото од ставовите 1,2 и 3 судот на сторителот ќе му наложи услов во определен рок да ги постави заштитните уреди или да ги оспособи за дејство.
Уништување или оштетување јавни инсталации
Член 291 (1)Тој што ќе уништи, оштети, отстрани, измени или ќе ги направи неупотребливи инсталациите за јавна употреба на вода, топлина, плин или енергија или инсталациите на системите за врски и со тоа ќе предизвика значително нарушување на редовниот живот на граѓаните или стопанското работење, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Тој што делото од став 1 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Тешки дела против општата сигурност
Член 292 (1)Ако поради делото од членовите 288 ставови 1, 2 и 3 , 289 став 1, 290 ставови 1 и 2 и 291 став 1 настапи тешка телесна повреда на некое лице или поголема имотна штета, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако поради делото од членовите 288 ставови 1,2 и 3, 289 став 1, 290 ставови 1 и 2 и 291 став 1, настапи смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку три години. (3)Ако поради делото од членовите 288 став 4, 289 став 2, 290 став 3 и 291 став 2 настапи тешка телесна повреда на некое лице или поголема имотна штета, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (4)Ако поради делото од членовите 288 став 4, 289 став 2, 290 став 3 и 291 став 2 настапи смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Оштетување брани
Член 293 Тој што ќе оштети брани или уреди што служат како заштита од природни непогоди, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
108
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Неотстранување опасност
Член 294 (1)Тој што со навремена пријава до надлежен орган или на друг начин не ќе преземе мерки за отстранување пожар, поплава, експлозија, сообраќајна несреќа или некаква друга опасност за животот или телото на луѓето или за имот од значителен обем иако тоа можел да ги стори без ризик за себе или за друг, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што со одвраќање или на друг начин ќе спречи друг во преземање мерки за отстранување на пожар, експлозија, сообраќајна несреќа или друга опасност за животот или телото на луѓето или за имот од големи размери, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Неовластено производство и промет со општоопасни материи
Член 295 (1)Тој што јонизирачки или други материи кои можат да предизвикаат општа опасност за животот на луѓе или имот од значителна вредност, неовластено изработува, произведува, собира, крие или на друг му овозможува до нив неовластено да дојде или непрописно да ги пренесе, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што спротивно на прописите за промет на експлозив или лесно запалив материјал ќе го предаде таквиот материјал за превоз со јавни превозни средства или самиот го пренесува користејќи јавни превозни средства.
Неучество во отстранување општа опасност
Член 296 Тој што спротивно на наредба или повик на надлежен орган или организација без оправдана причина ќе одбие да учествува во отстранување опасност од пожар, поплава или слична општа непогода, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ БЕЗБЕДНОСТА НА ЈАВНИОТ СООБРАЌАЈ
Загрозување на безбедноста на сообраќајот
Член 297 (1)Учесник во сообраќај на јавните патишта кој не се придржува кон прописите и со тоа го загрози јавниот сообраќај така што ќе ги доведе во опасност животот или телото на луѓето или имот од значителен обем, па поради тоа некое лице телесно ќе биде повредено или ќе настапи значителна имотна штета, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
109
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Тој што не се придржува кон прописите за безбедноста во автобуски, железнички, воздушен и бродски сообраќај, сообраќај на жичари или сообраќај со други средства за масовен јавен превоз и со тоа ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имотот од значителен обем, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Тој што делото од ставовите 1 и 2 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Загрозување на безбедноста на сообраќајот со опасно дејствие или средство
Член 298 (1)Тој што ќе уништи, отстрани или потешко оштети сообраќаен уред, средство или знак или уред за сигнализација што служи за безбедност на сообраќајот или ќе даде погрешен сигнал или знак или ќе постави пречка на сообраќајницата или на друг начин ќе ја загрози безбедноста на сообраќајот и со тоа ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од значителен обем, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Тој што делото од став 1 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Несовесно вршење надзор над сообраќајот
Член 299 (1)Одговорно лице на кое му е доверен надзор врз состојбата и одржувањето на сообраќајници и објекти на нив, врз превозните средства или јавниот сообраќај или врз исполнувањето на пропишаните услови за работа на возач или на коешто му е доверено раководење со превоз, што со несовесно вршење на должноста ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од значителен обем, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни одговорно лице кое ќе издаде налог за возење и ќе даде дозвола за превоз иако знаел дека возачот поради замор, болест, замаеност или поради други причини не е во состојба безбедно да управува со возилото или дека возилото не е исправно и со тоа ќе предизвика опасност за животот или телото на луѓето или за имот од значителен обем. (3)Тој што делото од став 1 ќе го стори од небрежност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Тешки дела против безбедноста на луѓето и имотот во сообраќајот
Член 300 (1)Ако поради делото од членовите 297 ставови 1 и 2, 298 став 1 и 299 ставови 1 и 2 или некое лице е тешко телесно повредено или настапи имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
110
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако поради делото од членовите 297 ставови 1 и 2,298 став 1 и 299 ставови 1 и 2 настапи смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Ако поради делото од членовите 297 став 3, 298 став 2 и 299 став 3 настапи тешка телесна повреда на некое лице или имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Ако поради делото од членовите 297 став 3, 298 став 2 и 299 став 3 настапи смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Неукажување помош на лице повредено во сообраќајна незгода
Член 301 (1)Возач на моторно возило или на друго превозно средство кој ќе остави без помош лице повредено со тоа превозно средство, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако поради неукажување помош настапила тешка телесна повреда или смрт на повредениот, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Грабнување воздухоплов или брод
Член 302 (1)Тој што со сила или сериозна закана ќе ја преземе контролата над воздухоплов во лет или брод што плови, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на едно или повеќе лица или е предизвикано уништување на воздухопловот или бродот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со умисла лишил некое лице од живот, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Загрозување на безбедноста на воздушниот сообраќај
Член 303 (1)Тој што во воздухоплов ќе внесе експлозивна или слична направа или супстанција, ќе ги уништи или оштети уредите за навигација или ќе предизвика друга штета на воздухопловот, ќе даде лажни известувања во врска со летот, непрописно или неправилно ќе управува со летот, ќе ја пропушти должноста за надзор врз безбедноста на воздушниот сообраќај или на друг начин ќе ја доведе во опасност безбедноста на летот во воздухопловот, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на едно или повеќе лица или е предизвикано уништување па воздухопловот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години.
111
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Ако при извршувањето на делото од став 1 некое лице со умисла е лишено од живот, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5)Ако поради делото од став 4 настапила смрт на едно или повеќе лица, или е предизвикано уништување на воздухопловот, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Уништување или отстранување знак што служи за безбедност на воздушниот сообраќај
Член 304 Тој што ќе уништи, оштети или отстрани знак за безбедност на воздушниот сообраќај, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ДРЖАВАТА
Велепредавство
Член 305 Тој што со употреба на сила или сериозна закана ќе се обиде да го измени уставниот поредок на Република Македонија или да ги собори највисоките државни органи, ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Признавање на окупација
Член 306 Граѓанин на Република Македонија кој ќе признае окупација на Република Македонија или на нејзин одделен дел, ќе се казни со затвор најмалку десет години или доживотен затвор.
Загрозување на територијалната целина
Член 307 (1)Тој што со употреба на сила или сериозна закана со употреба на сила ќе запоседне, да отцепи дел од територијата на Република Македонија или дел од таа територија да припои кон друга држава, ќе се казни со затвор најмалку пет години. (2)Тој што со употреба на сила или сериозна закана со употреба на сила ќе се обиде да ги измени границите на Република Македонија, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
112
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Загрозување на независноста
Член 308 Граѓанин на Република Македонија кој ќе ја доведе Република Македонија во положба на потчинетост или зависност спрема некоја друга држава, ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Убиство на претставници од највисоките државни органи
Член 309 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија ќе го лиши од живот претседателот на Републиката, на Собранието, на Владата, на Уставниот суд или на Врховниот суд на Република Македонија, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Грабнување претставници на највисоките државни органи
Член 310 (1)Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија ќе изврши грабнување на претседател на Републиката, на Собранието, на Владата, на Уставниот суд или на Врховниот суд на Република Македонија, ќе се казни со затвор најмалку три години. (2)Сторителот на делото од став 1 кој грабнатата личност доброволно ќе ја пушти на слобода пред да биде откриен, може да се ослободи од казна.
Насилство спрема претставници на највисоките државни органи
Член 311 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија со сила или со сериозна закана ќе го спречи нешто да стори или ќе го присили нешто да стори или да не стори во вршењето на неговата должност претседателот на Републиката, на Собранието, на Владата, на Уставниот суд или на Врховниот суд на Република Македонија, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Вооружен бунт
Член 312 (1)Тој што учествува во вооружен бунт насочен кон загрозување на уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (2)Организаторот или поттикнувачот на бунтот, ќе се казни со затвор најмалку пет години.
113
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Тероризам
Член 313 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија ќе предизвика или сериозно ќе се закани со предизвикување експлозија, пожар, поплава или друго општоопасно дејствие или акт на насилство, создавајќи чувство на несигурност или страв кај граѓаните, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Диверзија
Член 314 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија ќе уништи или ќе оштети индустриски, земјоделски или друг стопански објект, сообраќајно средство, систем за врски, систем за снабдување со вода, топлина, гас или друг вид енергија, брана или друг објект од поголемо значење за стопанството или за редовниот живот на граѓаните, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Саботажа
Член 315 Тој што во вршењето на својата работна обврска со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија на прикриен, подмолен или друг начин, ќе предизвика значителна штета за државен орган, установа или правно лице во кое работи или за друг државен орган, установа или правно лице, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Шпионажа
Член 316 (1)Тој што државната тајна ќе ја соопшти, предаде или ќе ја стори достапна на странска држава, организација или на лице кое им служи, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (2)Тој што за странска држава или организација ќе создаде разузнавачка служба во Република Македонија или ќе раководи со неа, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Тој што ќе стапи во странска разузнавачка служба, ќе прибира за неа податоци или на друг начин ќе ја помага нејзината работа, ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Тој што прибавува тајни податоци или документи со намера да ги соопшти или предаде на странска држава, организација или на лице кое им служи, ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Ако делото од ставовите 1 и 4 е сторено за време на војна или непосредна воена опасност или предизвикало тешки последици за безбедноста, економската или воената моќ на Република Македонија, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години.
114
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(6)Како државна тајна се сметаат податоците или документите што со закон или со друг пропис или со одлука на надлежниот орган донесени врз основа на закон, се прогласени за државна тајна и чие откривање имало или можело да има штетни последици за политичките, економските или воените интереси на Република Македонија.
Оддавање државна тајна
Член 317 (1)Тој што на јавноста или на неповикано лице ќе соопшти, предаде или стори достапна државна тајна што му е доверена, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Тој што на јавноста или на неповикано лице ќе му соопшти, предаде или стори достапни податоци или документи за кои знае дека се државна тајна, а до кои дошол на противправен начин, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Ако делото од став 1 е извршено за време на војна или непосредна воена опасност или довело до загрозување на безбедноста на економската или воената моќ на Република Македонија сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Повикување на насилна промена на уставниот поредок
Член 318 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија, јавно или со ширење списи повикува или поттикнува на непосредно извршување или го поддржува извршувањето на делата од членовите 307 до 317, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Предизвикување национална, расна и верска омраза, раздор и нетрпеливост
Член 319 (1)Тој што со присилба, малтретирање, загрозување на сигурноста, излагање на подбив на националните, етничките или верските симболи, со оштетување туѓи предмети, со сквернавење споменици, гробови или на друг начин ќе предизвика или ќе разгори национална, расна или верска омраза, раздор или нетрпеливост, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Тој што делото од став 1 го врши со злоупотреба на положбата или на овластувањето или ако поради тие дела дошло до безредие и насилства спрема луѓе или до имотна штета од големи размери, ќе се казни со затвор од една до десет години.
115
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Повреда на територијалниот суверенитет
Член 320 Тој што со намера да го загрози уставниот поредок или безбедноста на Република Македонија повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе навлезе на територијата на Република Македонија, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Спречување на борба против непријателот
Член 321 (1)Граѓанин на Република Македонија кој за време на војна или вооружен судир ги спречува граѓаните на Република Македонија или граѓаните на нејзините сојузници да водат борба против непријателот, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (2)Граѓанин на Република Македонија кој за време на војна или вооружен судир ги одвраќа граѓаните на Република Македонија или граѓаните на нејзините сојузници да водат борба против непријателот, ќе се казни со затвор најмалку една година.
Служба во непријателска војска
Член 322 (1)Граѓанин на Република Македонија кој за време на војна или вооружен судир служи во непријателска војска или во други непријателски вооружени формации или учествува во војна или вооружен судир како борец против Република Македонија или нејзините сојузници, ќе се казни со затвор најмалку три години. (2)Тој што врбува граѓанин на Република Македонија за служба во непријателска војска или во други непријателски вооружени формации или за учество во војна или вооружен судир против Република Македонија или нејзините сојузници, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Помагање на непријателот
Член 323 Граѓанин на Република Македонија кој за време на војна го помага непријателот во спроведувањето на реквизиција, одземање храна или друг имот или во спроведување други присилни мерки спрема населението, ќе се казни со затвор најмалку една година.
Здружување заради непријателска дејност
Член 324 (1) Тој што создава заговор, банда, група или друго здружение на лица или организација заради вршење на кривичните дела од членовите 305 до 311, 313, 314, 315,321 и 322 став 2, ќе се казни со затвор најмалку четири години.
116
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Тој што ќе стане припадник на здружението од став 1, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Сторителот на делото од став 1 кој со откривање на здружението или на друг начин, ќе го спречи извршувањето на кривичните дела предвидени во став 1, ќе се казни со затвор од три месеци до три години, а може и да се ослободи од казната. (4)Припадник на здружение од став 1 кој ќе го открие здружението пред да стори во негов состав или за него некое кривично дело предвидено во тој став, ќе се ослободи од казната. (5)Предметите и средствата наменети за подготвување на делата, како и средствата за финансирање на здружението се одземаат.
Криење и помагање на сторител во извршено кривично дело
Член 325 (1)Тој што крие сторител на кривично дело од членовите 305 до 317 и 324 му дава засолниште, храна, пари или други средства, му служи за одржување врска, презема дејствија насочени кон спречување на неговото откривање или фаќање или на друг начин му укажува помош, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Казната за делото од став 1 не може да биде потешка според видот ниту според висината од казната пропишана за кривичното дело извршено од сторителот на кого му е помогнато. (3)Нема да се казни лицето на кое сторителот од делата наведени во став 1 му е брачен другар, лице кое со него живее во трајна вонбрачна заедница, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник, како и нивните брачни другари или лицата со кои живеат во трајна вонбрачна заедница.
Казнување за подготвување
Член 326 Тој што подготвува извршување на кривично дело (член 18 став 3) од членовите”309, 312, 313 и 314”, ќе се казни со затвор од три до десет години.
Казнување за најтешките форми на кривични дела
Член 327 (1)Ако со кривичното дело од член 305, член 307 и од членовите 312 до 315 е предизвикана смрт на едно или повеќе лица или имотна штета од големи размери сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години. (2)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со умисла лишил од живот едно или повеќе лица, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор. (3)Со казната од став 2 ќе се казни и тој што ќе стори кривично дело од членовите 305,306 и 307, од 312 до 316 и член 324 за време на војна или непосредна воена опасност.
117
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ВООРУЖЕНИТЕ СИЛИ
Неизвршување и одбивање извршување наредба
Член 328 (1)Воено лице кое не ќе изврши или ќе одбие да изврши наредба на претпоставен во врска со службата, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Воено лице кое од небрежност не ќе ја изврши наредбата на претпоставениот од став 1, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3)Нема кривично дело ако военото лице одбие да изврши незаконита наредба. Одбивање на примање и употреба на оружје
Член 329 (1)Воено лице кое надвор од случајот определен со закон ќе одбие да прими оружје или да го употреби по наредба или според правилата на службата, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Воен обврзник кој без оправдана причина ќе одбие да прими оружје од надлежниот орган што надвор од случаите определени со закон му се доведува во врска со службата во резервниот состав на вооружените сили, ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Спротивставување на претпоставен
Член 330 (1)Воено лице кое заедно со други воени лица ќе се спротивстави на наредба на претпоставен во врска со службата и не сака да ја изврши или ќе одбие да ја врши својата должност, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 е извршено организирано, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако делото од ставовите 1 и 2 е извршено со употреба на оружје, сторителот ќе се казни со затвор најмалку една година. (4)Военото лице кое при извршувањето на делото од став 3 ќе лиши од живот друг поради небрежност, ќе се казни со затвор најмалку три години. (5)Военото лице кое при извршувањето на делото од ставовите 1 и 2 ќе лиши од живот друг со умисла, ќе се казни со затвор најмалку пет години или со доживотен затвор. (6)Воен старешина кој во случај на делото од ставовите 1 ,2 и 3 и став 5 не ќе преземе потребни мерки да се воспостави ред, ќе се казни со затвор од една до пет години.
118
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Спротивставување на стражар, стража, патрола, дежурен или на друго воено лице во слична служба
Член 331 Воено лице кое му се спротивставува на стражар, стража, патрола, на дежурен или на друго воено лице во слична служба додека ја врши својата службена должност, како и воено лице кое не ќе го послуша нивниот повик или не ќе ја изврши или ќе одбие да ја изврши нивната наредба, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години.
Присилба спрема воено лице во вршењето на службената должност
Член 332 (1)Тој што со сила или со закана дека непосредно ќе употреби сила, ќе спречи воено лице во вршењето на службената должност или ќе го присили на вршење на службена должност, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (2)Обидот за делото од став 1 е казнив. (3)Ако поради извршување на делото од став 1 настапиле тешки последици за службата, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Напад врз воено лице во вршењето на службата
Член 333 (1)Тој што ќе нападне или сериозно се заканува дека ќе нападне воено лице во вршењето на службата, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот му нанел на военото лице телесна повреда или се заканувал со употреба на оружје, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 на воено лице му е нанесена тешка телесна повреда или настапиле тешки последици за службата, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со умисла го лишил од живот военото лице, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Поблаго казнување за делата од член 328 и членовите 330 до 333
Член 334 Ако сторителот на делата од член 328 ставови 1 и 3, член 330 став 1, член 331, член 332 ставови 1 и 2 и член 333 ставови 1 и 2 бил предизвикан со незаконито или грубо постапување на военото лице, може да се казни поблаго или да се ослободи од казна.
119
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Малтретирање на потчинет или помлад
Член 335 (1)Воен старешина кој во службата или во врска со службата малтретира потчинет или помлад или со него постапува на начин со кој се навредува човечкото достоинство, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото од став 1 е извршено спрема повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Повреда на стражарска, патролна или на друга слична служба
Член 336 (1)Воено лице кое ќе постапи спротивно на прописите за стражарска патролна ,служба, служба на дежурен или за друга слична служба, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со парична казна кли со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 е сторено кај склад за оружје, муниција или експлозивен материјал или кај друг објект од големо значење, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапила тешка телесна повреда на некое лице или имотна штета од големи размери или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапила смрт на некое лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Ако делата од ставовите 1 до 4 се сторени од небрежност, сторителот ќе се казни за делото од став 1 со затвор до шест месеци, за делото од став 2 со парична казна или со затвор до една година, за делото од став 3 со парична казна или со затвор до три години и за делото од став 4 со парична казна или со затвор до пет години.
Повреда на чувањето на државната граница
Член 337 (1)Воено лице кое вршејќи ја службата на границата ќе постапи спротивно на прописите за чувањето на државната граница, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда или имотна штета од големи размери или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на некое лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последица од став 2, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години, а ако настапила
120
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
последица од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Поднесување на невистинити рапорти и извештаи
Член 338 (1)Воено лице кое во вршењето на должноста ќе поднесе рапорт или извештај со невистинита содржина или во рапортот или извештајот ќе премолчи некој факт што не смеело да го премолчи, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 е извршено со поднесување извештај или рапорт од особена важност поради што настапиле тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Ако делото од став 2 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. Непреземање мерки за заштита на воена единица Член 339 (1)Воен старешина кој не ќе преземе пропишани, дадени со наредба или друга очигледно потребни мерки за чување на животот и здравјето на луѓето што му се доверени, за осигурување и одржување во исправна состојба на објектите, предметите и средствата што служат за борбена готовност, за уредно снабдување на единицата што му е доверена со храна, опрема или материјал, за чување и нега на добиток или навреме и уредно да се извршат осигурителни работи или обезбедување на објектите што му се доверени, па со тоа ќе го доведе во опасност животот на луѓето или тешко ќе го загрози здравјето на луѓето или имотот од голема вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда или имотна штета од поголеми размери или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на некое лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последицата од став 2, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години, а ако настапила последицата од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Необезбедување при воени вежби
Член 340 (1)Воено лице кое при вежба, обука или во вршењето опит не ќе преземе пропишани, дадени со наредба или очигледно потребни мерки за обезбедување или претпазливост, па со тоа ќе го доведе во опасност животот на луѓето или тешко ќе го загрози здравјето на луѓето или имотот
121
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
од голема вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда или имотна штета од поголеми размери или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на некое лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последицата од став 2, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години, а ако настапила последицата од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Неодзивање на позив и одбегнување на воена служба
Член 341 (1)Тој кој без оправдана причина, иако е повикан со поединечна покана или со општа покана нема да се јави во определено време кај надлежниот државен орган во врска со воведувањето на воена евиденција, лекарски преглед, регрутирање, служење на воениот рок, соопштување на воен распоред или учество во воена вежба, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што се крие за да ја одбегне обврската од став 1, иако е повикан со поединечна или со општа покана, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Тој што ќе ја напушти земјата или ќе остане во странство за да одбегне регрутирање или служење на воениот рок, воена вежба или друга воена служба, ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Тој што повикува или поттикнува повеќе лица на извршување на делата од ставовите 1 ,2 и 3, ќе се казни за делото од став 1 со парична казна или затвор до три години, а за делото од ставовите 2 и 3, со затвор од една до десет години. (5) Сторителот на делото од ставовите 2 и 3 кој доброволно ќе му се пријави на надлежниот државен орган, може да се казни поблаго или да се ослободи од казната.
Одбегнување на воена служба со онеспособување или измама
Член 342 (1)Тој што со намера да ја одбегне воената служба или да биде распореден на полесна должност, ќе се рани или на друг начин привремено ќе се онеспособи за воена служба или ќе му дозволи на друг привремено да го онеспособи, како и оној што друг со негово одобрение или без одобрение со иста намера привремено ќе го онеспособи, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако со извршување на делото од став 1 настапила трајна неспособност за воена служба, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
122
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Тој што со намера од став 1 симулира болест или ќе употреби лажна исправа за себе или за друг или ќе постапи на друг измамнички начин ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Противзаконито ослободување од воена служба
Член 343 Тој што со злоупотреба на својата положба или овластување ќе стори да се ослободи од должност или да се распореди на полесна должност воено лице или лице кое подлежи на воена обврска, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Самоволно оддалечување и бегство од вооружените сили
Член 344 (1)Воено лице кое самоволно ќе ја напушти својата единица или служба и нема да се врати на должност во рок од десет дена или во истиот рок нема да се врати на должност од дозволен престој надвор од единицата или службата, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казна од став 1 ќе се казни и воено лице кое повеќе од двапати и пократко од десет дена недозволено престојува надвор од својата единица или служба. (3)Воено лице кое самоволно ќе ја напушти својата единица или служба за време на извршување на важна задача или зголемен степен на борбена готовност на единицата ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Воено лице кое се крие за да ја одбегне службата во вооружените сили или кое самоволно ќе ја напушти својата единица или служба и нема да се врати на должност во рок од 30 дена или во истиот рок нема да се врати од дозволен престој надвор од единицата или службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5)Воено лице кое ќе ја напушти земјата или ќе остане во странство за да ја одбегне службата во вооружените сили, ќе се казни со затвор од една до десет години. (6)Воено лице кое подготвува бегство во странство за да ја одбегне службата во вооружените сили, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (7)Сторителот на делото од ставовите 3 и 4 кој доброволно ќе му се јави на надлежниот државен орган, може да се казни поблаго.
Несовесна изработка и преземање на воен материјал
Член 345 (1)Воено или друго лице на кое во претпријатие, во друга организација, заедница или установа која работи за потребите на одбраната му е доверено раководењето и контролата со производствениот или со друг стопански процес или надзорот над нив, кое несовесно ја врши обврската што му е доверена, па поради тоа оружјето, муницијата, експлозивот или друго борбено средство не ќе бидат изработени навреме или не му
123
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
одговараат на определениот квалитет, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казна од став 1 ќе се казни воено лице кое вршејќи ја несовесно службата ќе прими предмети за снабдување, опрема или вооружување на војската што не им одговараат на пропишаните услови или на договорот. (3)Ако поради делата од ставовите 1 и 2 настапиле тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако делата од ставовите 1 и 2 се сторени од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последицата од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години.
Непрописен и невнимателен однос спрема доверено оружје
Член 346 (1)Тој што непрописно или невнимателно држи, чува или ракува со доверено оружје, муниција или експлозив што му припаѓа на воена единица или воена установа и со тоа предизвика нивно оштетување во поголема мера, уништување или исчезнување, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ракувач на склад за оружје, муниција, експлозив и на други борбени средства, кој не ќе преземе мерки за нивно обезбедување или одржување, па поради тоа ќе настапи оштетување, уништување или исчезнување на тие борбени средства, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (3)Ако поради делото од став 2 настапила имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако делото од став 2 е сторено од небрежност сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последицата од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. Противзаконито располагање со доверено оружје Член 347 Тој што ќе присвои, отуѓи, заложи, му предаде на друг на користење, оштети или уништи оружје, муниција или експлозив што му се доверени на употреба кои служат за потребите на одбраната на Република Македонија, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Кражба на оружје или дел од борбено средство
Член 348 (1)Тој што ќе украде оружје, муниција, експлозив или дел од борбено средство кое служи за потребите на одбраната на Република Македонија, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако вредноста на предметите од став 1 преминува поголема имотна вредност или ако кражбата е сторена со обивање или со провалување на затворени згради, соби, каси, ормани или други затворени простории или од страна на повеќе лица кои се здружиле за вршење на кражба или на особено опасен или дрзок начин или од страна на лице кое кај себе имало
124
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
оружје или опасно орудие заради напад или одбрана или за време на пожар, поплава или слична несреќа, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако вредноста на предметите од став 1 е значителна, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Оддавање на воена тајна
Член 349 (1)Воено или друго лице кое, спротивно на своите должности за чување на воена тајна, ќе му соопшти, предаде на друг или на друг начин ќе му ги стори достапни податоците кои се воена тајна или прибавува такви податоци со намера да му ги предаде на неповикано лице, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено од користољубие или во однос на особено доверливи податоци или заради објавување или користење на податоците во странство, сторителот ќе се казни со затвор најмалку една година. (3)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)Како воена тајна се сметаат податоците или документите кои со пропис или со одлука на надлежен орган донесена врз основа на закон се прогласени како воена тајна и чие откривање имало или можело да има потешки штетни последици за вооружените сили и за нивните подготовки за одбрана на Република Македонија.
Неовластено влегување во воени објекти и правење скици или цртежи на воени објекти и борбени средства
Член 350 (1)Тој што заради извидување неовластено ќе влезе во воен објект иако знаел дека пристапот е забранет, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што неовластено прави скици или цртежи на воени објекти или на борбени средства или ги фотографира, односно на друг начин ги снима, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Услови за изрекување на дисциплинска казна, односно мерка
Член 351 За кривично дело против вооружените сили за кое е пропишана казна затвор до три години, наместо кривична санкција, може на воено лице да му се изрече дисциплинска казна, односно мерка утврдена со закон ако делото добило особено лесен вид и ако тоа го бараат интересите на службата.
Одговорност за кривично дело извршено по наредба на претпоставениот
125
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Член 352 Нема да се казни потчинетиот ако стори кривично дело по наредба на претпоставениот, а таа наредба се однесува на службената должност, освен ако наредбата била насочена кон извршување на воено злосторство или друго тешко кривично дело или ако знаел дека извршувањето на наредбата претставува кривично дело.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ СЛУЖБЕНАТА ДОЛЖНОСТ
Злоупотреба на службената положба и овластување
Член 353 (1)Службено лице кое со искористување на својата службена положба или овластување, со пречекорување на границите на своето службено овластување или со неизвршување на својата службена должност ќе прибави за себе или за друг некаква корист или на друг ќе му нанесе штета, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (2)Ако сторителот на делото од став 1 ќе прибави поголема имотна корист или ќе предизвика поголема имотна штета или потешко ќе ги повреди правата на друг, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3) Ако сторителот на делото од став 1 прибави значителна имотна корист или нанесе значителна штета, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4) Со казна од ставовите 1, 2 и 3 ќе се казни и одговорно лице, одговорно лице во странско правно лице што има претставништво или врши дејност во Република Македонија или лице што врши работи од јавен интерес, ако делото е сторено во вршење на неговото посебно овластување или должност. (5)Ако делото од став 1 е сторено при вршење јавни набавки или на штета на средствата од Буџетот на Република Македонија, од јавните фондови или од други средства на државата, сторителот ќе се казни со затвор најмалку четири години.
Повреда на чување на државната граница
Член 353-а (1)Службено лице кое вршејќи ја службата на границата ќе постапи спротивно на прописите за чување на државната граница, па поради тоа ќе настапат потешки штетни последици за службата или службата е потешко загрозена, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако поради делото од став 1 настапила тешка телесна повреда или имотна штета од големи размери или настапиле други тешки последици, сторителот ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на некое лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност,
126
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако поради делото од став 4 настапила последица од став 2, сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години, а ако настапила последица од став 3, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Неизвршување наредба
Член 353-б (1)Службено лице кое при вршење на должност што се однесува на спречување и откривање на кривични дела, фаќање на сторители на кривични дела или одржување на јавниот ред, мир и безбедноста на земјата не изврши или одбие да изврши наредба на претпоставен да преземе некое службено дејствие, па поради тоа ќе настапи потешка повреда на правата на друг, потешко нарушување на јавниот ред и мир, или значителна имотна штета, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Службено лице кое од небрежност нема да ја изврши наредбата на претпоставениот од став 1, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (3) Нема кривично дело ако службеното лице одбие да изврши незаконита наредба.
Несовесно работење во службата
Член 353-в (1)Службено лице или одговорно лице во јавно претпријатие или јавна установа кое со повреда на законските прописи за судир на интересите или за совесно постапување при вршењето на дискреционо овластување, со пропуштање на должен надзор или на друг начин очигледно несовесно постапува во вршењето на своите овластувања и должности и со тоа ќе прибави за себе или за друг некаква корист или на друг ќе му нанесе штета, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако сторителот на делото од став 1 прибави поголема имотна корист или предизвика поголема имотна штета или потешко ги повреди правата на друг, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако сторителот на делото од став 1 прибави значителна имотна корист или нанесе значителна штета, ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Со казната од ставовите 1, 2 и 3 ќе се казни и одговорно лице, одговорно лице во странско правно лице кое има претставништво во Република Македонија или лице кое врши работи од јавен интерес, ако делото е сторено во вршење на неговото посебно овластување или должност, определено со закон.
127
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Проневера во службата
Член 354 (1)Службено лице кое со намера да прибави за себе или за друг противправна имотна корист ќе присвои пари, хартии од вредност или други подвижни предмети доверени во службата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Ако сторителот на делото од став 1 прибавил поголема имотна корист, ќе се казни со затвор од една до десет години. (3)Ако сторителот на делото од став 1 прибавил значителна имотна корист, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (4)Ако сторителот на делото од став 1 прибавил мала имотна корист и одел кон тоа да прибави таква имотна корист, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Измама во службата
Член 355 (1)Службено лице кое во вршење на службата со намера за себе или за друг да прибави противправна имотна корист со поднесување лажни сметки или на друг начин ќе доведе во заблуда овластено лице да изврши незаконита исплата, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Ако со делото од став 1 е прибавена поголема имотна корист, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (3) Ако со делото од став 1 е прибавена значителна имотна корист, сторителот ќе се казни со затвор најмалку три години. (4)Со казна од ставовите 1, 2 и 3 ќе се казни и одговорно лице, одговорно лице во странско правно лице што има претставништво или врши дејност во Република Македонија или лице што врши работи од јавен интерес, ако делото е сторено во вршење на неговото посебно овластување или должност.
Послужување во службата
Член 356 Службено лице кое неовластено ќе се послужи со пари, со хартии од вредност или со други подвижни предмети доверени во службата или овие предмети неовластено ќе му ги даде на друг да се послужи, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Примање поткуп
Член 357 (1)Службено лице кое ќе побара или ќе прими подарок или друга корист или ќе прими ветување за подарок или друга корист да изврши за во рамките на своето службено овластување службено дејствие што не би смеело да го изврши или да не изврши службено дејствие што би морало да го изврши ќе се казни со затвор од една до десет години.
128
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Службено лице кое ќе побара или ќе прими подарок или друга корист или ќе прими ветување за подарок или на друга корист, за да изврши во рамките на своето службено овластување службено дејствие што би морало да го изврши или да не изврши службено дејствие што не би смеело да го изврши, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Службено лице кое по извршувањето или неизвршувањето на службеното дејствие наведено во ставовите 1 и 2 во врска со него ќе побара или ќе прими подарок или друга корист, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Со казна од ставовите 1, 2 и 3 ќе се казни и одговорно лице и лице кое врши работи од јавен интерес, ако е делото извршено во врска со стекнување, остварување или одземање права утврдени со закон или заради стекнување корист или нанесување штета на друг, одговорно лице во странско правно лице, како и странско службено лице што делото ќе го стори на штета на Република Македонија, нејзин граѓанин или правно лице. (5)Примениот подарок или имотната корист ќе се одземат.
Давање поткуп
Член 358 (1)Тој што на службено лице ќе му даде или ќе му вети подарок или друга корист за да изврши во рамките на своето службено овластување службено дејство што не би смеело да го изврши или да не изврши службено дејство што би морало да го изврши или тој што посредува при ова, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години (2)Тој што на службено лице ќе му даде или ќе му вети подарок или друга корист за да изврши во рамките на своето службено овластување службено дејство што би морало да го изврши или да не изврши службено дејство што не би смеело да го изврши или тој што посредува при ова, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)За делото од ставовите 1 и 2 нема да се казни тој кој дал или ветил поткуп по барање од службено лице и тоа го пријави пред да дознае дека делото е откриено. (4)Одредбите од ставовите 1, 2 и 3 се применуваат и кога поткуп е даден или ветен на одговорно лице, одговорно лице во странско правно лице, лице кое врши работи од јавне интерес и странско службено лице, во врска со делото од член 357. (5)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (6)Дадениот подарок или имотна корист ќе се одземат, а во случајот од став 3 ќе му се вратат на лицето кое го дало поткупот.
Противзаконито посредување
Член 359 (1)Тој што ќе прими награда или друга корист со искористување на својата службена или општествена положба и влијание за да посредува да се
129
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
изврши или да не се изврши некое службено дејствие, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Тој што со искористување на својата службена или општествена положба или влијание ќе посредува да се изврши службено дејствие што не би смеело да се изврши или да не се изврши службено дејствие што би морало да се изврши, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако делото од став 2 е сторено во врска со покренување или водење кривична постапка против определено лице, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Тој кој со искористување на својата службена или друга положба, општ углед или влијание, за награда или друга корист посредува кај одговорно лице, одговорно лице во странско правно лице што врши дејност во Република Македонија или лице кое врши работи од јавен интерес да изврши или да не изврши дејствие што е спротивно на неговата должност или кај странско службено лице да изврши или да не изврши дејствие што е спротивно на неговата должност на штета на Република Македонија, нејзин граѓанин или правно лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (5)Ако делото од став 4 имало за последица противзаконито стекнување или губење на права, или стекнување поголема имотна корист и нанесување поголема штета за друг, домашно или странско правно лице, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (6)Ако за посредувањето од ставовите 2 и 3 е примена награда или друга корист, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
Прикривање на потеклото на несразмерно стекнат имот
Член 359-а (1)Службено лице и одговорно лице во јавно претпријатие или јавна установа кое спротивно на законската должност за пријавување на имотната состојба дава лажни податоци за своите приходи, или кога ќе се утврди дека неговиот имот значително ги надминува неговите легални и пријавени за оданочување приходи ги прикрива неговите вистински извори, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години и со парична казна. (2)Имотот кој значително ги надминува приходите што ги остварува и пријавените за оданочување приходи за кои сторителот ги прикрива вистинските извори се одзема, а ако неговото одземање не е можно од сторителот се одзема друг имот што одговара на неговата вредност. Имотот се одзема и од трети лица на кои е пренесен без соодветен надоместок.
Одавање службена тајна
Член 360 (1)Тој што на јавноста или на неповикано лице ќе соопшти, предаде или на друг начин ќе му ги стори достапни податоците што претставуваат службена тајна или прибавува такви податоци со намера да ги соопшти
130
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или предаде на јавноста или на неповикано лице, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено од користољубие или заради користење на податоците во странство, сторителот ќе се казни со затвор најмалку една година. (3)Ако делото од став 1 е сторено од небрежност сторителот ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (4)Како службена тајна се сметаат податоците или документите што со закон, со друг пропис или со одлука на надлежниот орган донесени врз основа на закон се прогласени како службена тајна и чие откривање има или може да има штетни последици за службата.
Злоупотреба на државна, службена или воена тајна
Член 360-а (1)Службено лице кое ќе искористи податоци што претставуваат државна, службена или воена тајна со намера за прибавување за себе или за друг некаква корист или нанесување штета на друг,ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што по престанокот на службата, со иста намера ќе ги искористи, таквите податоци или ќе му ги соопшти, предаде или стори достапни на друг на користење.
Фалсификување службена исправа
Член 361 (1)Службено лице кое во службена исправа, книга или спис ќе внесе невистинити податоци или нема да внесе некој важен податок или со свој потпис, односно со службен печат ќе завери службена исправа, книга или спис со невистинита содржина или со свој потпис, односно со службен печат ќе овозможи правење службена исправа, книга или спис со невистинита содржина, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и службено лице кое исправите од тој став ќе ги употреби во службата како да се вистинити или ќе ги уништи, прикрие или во поголема мера ќе ги оштети или на друг начин ќе ги направи неупотребливи. (3)Одговорно лице во правно лице кое располага со државен или општествен имот кое ќе ги стори делата од ставовите 1 и 2 ќе се казни со казната пропишана за тие дела.
Противзаконита наплата и исплата
Член 362 Службено лице или одговорно лице во правно лице кое располага со државен или општествен имот кое од некого ќе наплати износ што тој не е должен да го плати или ќе му наплати повеќе отколку што е должен да плати или кое при исплатата или предавањето на предметите ќе исплати
131
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или ќе предаде помалку отколку што бил должен, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ПРАВОСУДСТВОТО
Непријавување подготвување на кривично дело
Член 363 (1)Тој што знае дека се подготвува извршување на кривично дело за кое според законот може да се изрече казна затвор од пет години или потешка казна, па во времето кога се уште било можно да се спречи неговото извршување не го пријавил тоа, а делото било во обид или извршено, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако не е пријавено подготвување на кривично дело за кое според законот може да се изрече казна доживотен затвор, сторителот ќе се казни со казна затвор од една до пет години. (3)Нема да се казни за непријавување на подготвување кривично дело од став 1, лице на кое сторителот му е брачен другар, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник или лице кое со сторителот живее во трајна вонбрачна заедница.
Непријавување кривично дело или сторител
Член 364 (1)Службено лице кое свесно ќе пропушти да пријави кривично дело за кое дознало во вршењето на својата должност, ако за тоа дело според законот може да се изрече казна затвор од пет години или потешка казна, а делото се гони по службена должност, ќе се казни со парична казна или со затвор од една до три години. (2) Со казната од став 1 ќе се казни тој што свесно ќе пропушти да пријави кривично дело од членовите 123, 141, 142, 158, 162, 165, 186, 187, 188, 215, 216, 231, 232, 236, 237, 238, 258, 259, 268, 269, 273, членовите 305 до 326, 348, 349, членовите 353 до 362, 382, 383, 394, 394-а, 396 и членовите 403 до 422. (3)Нема да се казни за делото од став 1 и став 2 лице на кое сторителот му е брачен другар, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник или лице кое со сторителот живее во трајна вонбрачна заедница.
Помагање на сторител во извршено кривично дело
Член 365 (1)Тој што ќе скрие сторител на кривично дело за кое гонењето се презема по службена должност или со прикривање на орудијата, трагите, предметите или на друг начин ќе му помогне да не биде откриен или тој што крие осудено лице или презема други дејствија со кои се оди кон тоа да не се изврши казната, изречените мерки на безбедност или да не се
132
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
применат воспитните мерки упатување во воспитна установа или во воспитно-поправен дом, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што ќе му помогне на сторител на кривично дело за кое е пропишана казна затвор од пет години или потешка, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (3)Тој што ќе му помогне на сторител на кривично дело за кое е пропишана казна доживотен затвор, ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Казната за делото од став 1 не може да биде потешка според видот ниту според висината од казната пропишана за кривичното дело извршено од сторителот на делото. (5)Нема да се казни за делото од ставовите 1, 2 и 3 лице на кое сторителот му е брачен другар, крвен сродник во права линија, брат или сестра, посвоител или посвоеник или лице кое со сторителот живее во трајна вонбрачна заедница.
Лажно пријавување на кривично дело
Член 366 (1)Тој што ќе пријави друг дека сторил кривично дело за кое гонењето се презема по службена должност, а знае дека не е сторител, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Тој што со подметнување траги или предмети на кривично дело или на друг начин ќе предизвика поведување на кривична постапка за кривично дело за кое гонењето се презема по службена должност против лице за кое знае дека не е сторител ќе се казни со затвор од една до три години. (3)Тој што ќе пријави дека сторил кривично дело за кое гонењето се презема по службена должност, иако не го стори ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци. (4)Со казната од став 3 ќе се казни и тој што ќе пријави дека е сторено кривично дело за кое гонењето се презема по службена должност, иако знае дека тоа дело не е сторено.
Поднесување лажни докази
Член 366-а (1)Тој што во постапка пред суд или во управна постапка ќе поднесе докази за кои знае дека се лажни, ќе се казни со затвор од една до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе отстрани или уништи докази што се од значење за постапката пред суд или управната постапка.
133
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Давање лажен исказ
Член 367 1)Сведок, вештак, преведувач или толкувач кој пред суд или во управна, прекршочна или дисциплинска постапка ќе даде лажен исказ, ќе се казни со парична казна или со затвор до три месеци. (2)Со казната од став 1 ќе се казни странка која при изведување доказ со сослушување на странки во процесна или во управна постапка ќе даде лажен исказ, а врз овој исказ е заснована одлуката донесена во таа постапка. (3)Ако лажниот исказ од став 1 е даден во кривична постапка, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (4)Ако поради делото од став 3 настапиле особено тешки последици за обвинетиот, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (5)Ако сторителот доброволно го отповика својот лажен исказ пред да се донесе правосилна одлука, може да се ослободи од казна.
Спречување на докажување
Член 368 (1)Тој што со намера да го спречи или отежне докажувањето ќе скрие, уништи, оштети или делумно или целосно ќе стори неупотреблива туѓа исправа или предмет што служи за докажување, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што со иста намера ќе отстрани, уништи, расипе, помести или премести меѓник, земјомерски или друг знак за сопственост или за друго право врз недвижност или за право на употреба на вода, или тој што со иста намера лажно ќе постави ваков знак.
Незаконито влијание врз сведоци
Член 368-а (1)Тој што со закана дека ќе нападне врз животот или телото или имот од поголем обем, со нудење поткуп, со попречување или на друг начин влијае некое лице да се појави или да не се појави како сведок во постапка пред суд или во управна постапка, или ако е повикано како сведок да даде или да не даде исказ во определена смисла, ќе се казни со затвор од една до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што заради одмазда за дадениот исказ на лицето повикано како сведок или нему блиско лице ќе му одземе некое право, ќе го малтретира или телесно ќе го повреди. (3)Ако поради делото од ставот 1 настапиле особено тешки последици за обвинетиот во кривичната постапка, или на сведокот или нему блиско лице му е нанесена тешка телесна повреда, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
134
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Повреда на тајноста на постапката
Член 369 Тој што неовластено ќе го открие она што го дознал во постапка пред суд или во управна, прекршочна или дисциплинска постапка, што со закон или со одлука на судот или органот што ја води дисциплинската постапка е прогласено како тајна, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Бунт на лица лишени од слобода
Член 370 (1)Тој што во установа во која се наоѓа врз основа на законита одлука за лишување од слобода, ќе организира бунт на лица лишени од слобода, со намера насилно да се ослободат или заеднички да ги нападнат службените лица во таа установа или со сила или со сериозна закана на употреба на сила да ги присилат нешто да сторат или да не сторат што е спротивно со нивната должност, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. (2)Учесникот во бунтот од став 1, ќе се казни со затвор од три месеци до една година. (3)Сторителот на делото од ставовите 1 и 2 кој ќе употреби сила, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)Сторителот на делото од ставовите 1 и 2 кој доброволно ќе се откаже од бунтот пред да се употреби сила или сериозна закана, ќе се ослободи од казна.
Бегство на лице лишено од слобода
Член 371 Тој што ќе побегне од установата во која со законита одлука е лишен од слобода со употреба на сила или сериозна закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото на друг, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Овозможување бегство на лице лишено од слобода
Член 372 (1)Тој што со сила, сериозна закана, со измама или на друг начин ќе му овозможи бегство на лице кое врз основа на законита одлука е лишено од слобода, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено во група или со употреба на огнено оружје или друго опасно орудие, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
135
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Противзаконито ослободување на лице лишено од слобода
Член 373 Службено лице кое спротивно на законот ќе ослободи лице лишено од слобода кое му е доверено на чување или ќе му помогне да побегне, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години.
Противправно присвојување на предмети при претрес или во постапка на извршување
Член 374 Службено лице кое при претрес на дом, простории или лица или во постапка на извршување противправно ќе одземе туѓ подвижен предмет со намера да го присвои, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Присилба спрема правосуден работник
Член 375 (1)Тој што судија, судија- поротник, јавен обвинител, јавен правобранител или нивен заменик со сила или со сериозна закана ќе го присили нешто да стори, да не стори или да трпи, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако во вршењето на делото им е нанесена телесна повреда на лицата од став 1 или на нив блиски лица, сторителот ќе се казни со затвор од една до три години. (3)Ако во вршењето на делото им е нанесена тешка телесна повреда на лицата од став 1 или на нив блиски лица, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4) Обидот за делата од ставовите 1, 2 и 3 е казнив.
Изигрување на забрани од изречените казни и од правните последици на осудата
Член 376 (1)Тој што на друг ќе му овозможи да врши одредено занимање, професионална дејност или должност или други работи, иако знае дека тоа му е забрането со изречена казна или со правни последици од осудата, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Ако делото од став 1 го стори службено лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
136
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Неизвршување на судска одлука
Член 377 (1)Службено или одговорно лице кое нема да постапи по правосилна одлука на суд со која е одлучено за враќање на работник на работа, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Службено лице или одговорно лице во правно лице што ќе одбие да изврши правосилна и извршна судска одлука што е должно да ја изврши, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (3)Службено или одговорно лице кое ќе одбие да изврши одлука на Уставниот суд на Република Македонија што е должно да ја изврши ќе се казни со затвор од една до пет години. (4)Ако делото од ставовите 1, 2 и 3 предизвикало потешка повреда на правата на друг или значителна имотна штета, сторителот на делото од ставовите 1 и 2 ќе се казни со затвор од една до пет години а сторителот на делото од став 3 со затвор од една до десет години. (5)Службено или одговорно лице или лице задолжено за тоа со судската одлука кое нема да постапи по правосилна судска одлука донесена во постапка за издавање на наредба на заштита на права, ќе се казни со затвор од една до пет години. (6)Ако делото од став (1) го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ПРАВНИОТ СООБРАЌАЈ
Фалсификување исправа
Член 378 (1)Тој што ќе направи лажна исправа или ќе преправи вистинска исправа со намера таквата исправа да се употреби како вистинска или тој што лажната или преправената исправа ќе ја употреби како вистинска, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Обидот е казнив. (3)Ако делото од став 1 е сторено во однос на јавна исправа,тестамент меница, чек, јавна или службена книга или друга книга што мора да се води врз основа на закон, сторителот ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (4)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
Посебни случаи на фалсификување исправи
Член 379 Ќе се смета дека сторил дело фалсификување на исправа и ќе се казни според член 378 :
137
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
1)тој што некоја хартија, бланкет или на некој друг предмет на кој некое лице го ставило својот потпис неовластено ќе пополни со изјава што е од значење за правните односи; 2) тој што ќе измами друг за содржината на исправата за да го стави својот потпис врз неа, сметајќи дека се потпишува под друга исправа или под друга содржина; 3)тој што ќе издаде исправа од името на некое лице без негово овластување или од името на лице кое не постои; 4)тој што како издавач на исправа кон својот потпис ќе додаде дека има некаква положба, звање или чин иако нема таква положба, звање или чин, а ова има битно влијание врз доказната сила на исправата и 5)тој што ќе направи исправа на тој начин што неовластено ќе употреби вистински печат или знак.
Компјутерски фалсификат
Член 379-а (1)Тој што со намера да ги употреби како вистински неовластено ќе изработи, внесе, измени, избрише или направи неупотребливи компјутерски податоци или програми што се одредени или подобни да служат како доказ за факти што имаат вредност за правните односи или тој што таквите податоци или програми ќе ги употреби како вистински, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако делото од став 1 е сторено во однос на компјутерски податоци или програми што се користат во работењето на државни органи, јавни установи, претпријатија или други правни и физички лица кои вршат работи од јавен интерес или во правниот сообраќај со странство или ако со нивната употреба е предизвикана значителна штета, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Тој што неовластено изработува, набавува, продава, држи или прави достапни на друг посебни направи, средства, компјутерски програми или компјутерски податоци наменети или погодни за извршување на делото од став 1, ќе се казни со парнична казна или со затвор до три години. (4)Обидот за делото од ставовите 1 и 3 е казнив. (5)Посебните направи, средства, компјутерски програми или податоци за извршување на делото, ќе се одземат.
Употреба на исправа со невистинита содржина
Член 380 Тој што како доказ во правниот сообраќај ќе употреби исправа, книга или спис за кои знае дека се невистинити, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.
138
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Издавање и употреба на невистинито лекарско или ветеринарно уверение
Член 381 (1)Лекар или ветеринар кој ќе издаде невистинито лекарско или ветеринарно уверение, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што ќе употреби невистинито лекарско или ветеринарно уверение како да е вистинито.
Надриписарство
Член381-а Тој што без регистрирана дејност за надомест дава стручна и правна помош на граѓани и правни лица, а не е адвокат, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЈАВНИОТ РЕД
Спречување службено лице во вршење службено дејствие
Член 382 (1)Тој што со сила или сериозна закана дека непосредно ќе нападне врз животот или телото ќе спречи службено лице во вршење службено дејствие или ќе го присили на вршење службено дејствие, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот го навредил или малтретирал службеното лице или му задал телесни повреди или му се заканува со употреба на оружје, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Тој што делото од ставовите 1 и 2 ќе го стори спрема службено лице или лице кое помага при вршењето работи на јавната безбедност или на заштита на уставниот поредок на Република Македонија што се однесуваат на спречување или откривање кривично дело, фаќање на сторител на кривично дело,чување на јавниот ред и мир или чување на лице лишено од слобода, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (4)За обид на делото од ставовите 1 и 2 се казнува. (5)Ако сторителот на делото од ставовите 1, 2 и 3 бил предизвикан со незаконито или грубо постапување на службеното лице или лицето кое помага, може да се ослободи од казна.
Напад врз службено лице при вршење работи на безбедноста
Член 383 (1)Тој што ќе нападне или сериозно се заканува дека ќе нападне службено лице или лице кое помага при вршење работи на јавната безбедност или заштита на уставниот поредок на Република Македонија што се однесуваат
139
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
на спречување или откривање кривично дело, фаќање на сторител на кривично дело, чување на јавниот ред и мир или чување на лице лишено од слобода, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со употреба на оружје или друго опасно орудие го малтретира или го навредува службеното лице или лицето кое помага или телесно го повреди, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 на службеното лице или на лицето кое помага му е нанесена тешка телесна повреда, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години. (4)Ако сторителот на делото од ставовите 1 и 2 бил предизвикан со незаконито или грубо постапување на службеното лице или лицето кое помага, може да се ослободи од казна.
Учество во толпа што ќе спречи службено лице во вршење на службено дејствие
Член 384 (1)Тој што учествува во толпа што со заедничко дејствување ќе спречи или ќе се обиде да спречи службено лице во вршење на службено дејствие или на ист начин ќе го присили да изврши службено дејствие, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Водачот на толпата, ќе се казни со затвор од една до пет години.
Учество во толпа што ќе изврши кривично дело
Член 385 (1)Тој што ќе учествува во толпа што со заедничко дејствување ќе стори насилства спрема луѓе или ќе оштети или ќе уништи имот од поголема вредност, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако при дејствувањето на толпата некое лице е лишено од живот или тешко телесно повредено или настапила штета од големи размери, учесникот во толпата за самото учество, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (3)Водачот на толпата, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Насилство
Член 386 (1)Тој што друг малтретира, грубо навредува, ја загрозува неговата сигурност или врз него врши грубо насилство и со тоа во јавноста предизвикува чувство на несигурност, загрозување или страв, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Ако делото е извршено во група од две или повеќе лица или насилството е извршено над повеќе граѓани или сторителот телесно повредил друг, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
140
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Организирање на отпор
Член 387 (1)Тој што ќе организира други на отпор или на непослушност спрема законити одлуки или мерки на државен орган, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Ако поради делото од став 1 дошло до неспроведување или до значително отежнување на спроведувањето на законита одлука или мерка на државен орган или делото го стори како водач на група, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
Противправно менување на територијалната поделба на Република Македонија
Член 388 Тој што со употреба на сила или сериозна закана со употреба на сила или на друг противправен начин ја менува со закон утврдената територијална поделба на Република Македонија, ќе се казни со затвор од една до пет години;
Симнување или оштетување на службен печат или знак
Член 389 (1)Тој што ќе симне или оштети службен печат или знак што го ставило овластено службено лице заради осигурување на предмет или просторија или тој што без симнување или оштетување на печат или знак ќе влезе во ваква просторија или ќе отвори осигурен предмет, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Обидот е казнив.
Одземање или уништување службен печат или спис
Член 390 (1)Тој што противправно ќе одземе, скрие, уништи, оштети или на друг начин ќе направи неупотреблив службен печат, книга или спис или исправа што му припаѓа на државен орган или друго правно лице што врши јавни овластувања или што кај нив се наоѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години. (2)Обидот е казнив.
Лажно претставување
Член 391 (1)Тој што со намера за себе или за друг да прибави корист или на друг да му стори штета, лажно се претставува како службено или воено лице или неовластено носи знаци на службено или воено лице, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
141
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе изврши дејствие што е овластено да ги изврши само определено службено или воено лице.
Самовластие
Член 392 (1)Тој што самовласно прибавува некое свое право или право што смета дека му припаѓа, ќе се казни со парична казна или со затвор до шест месеци. (2)Тој што самовласно прибавува некое свое право или право што смета дека му припаѓа, со употреба на сила или со сериозна закана дека ќе нападне на животот или телото, ќе се казни со парична казна или со затвор од шест месеци до три години. (3)Со казната од став 2 се казнува тој што делото од ставовите 1 и 2 го стори за друг. (4)Гонењето за дејствието од став 1 се презема по приватна тужба, а за ставовите 2 и 3 по предлог.
Договор за извршување кривично дело
Член 393 Тој што ќе се договори со друг да изврши кривично дело за кое може да се изрече казна затвор од три години или потешка казна, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што ќе се согласи на извршување кривично дело за кое е пропишана казна затвор од четири години или потешка казна.
Злосторничко здружување
Член 394 (1)Тој што ќе создаде група или банда што има за цел вршење на кривични дела за кои може да се изрече казна затвор од три години или потешка казна, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Припадникот на групата или бандата, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (3)Ако групата или бандата има за цел вршење кривични дела за кои може да се изрече казна затвор од најмалку осум години, организаторот, ќе се казни со казна затвор најмалку четири години, а припадникот на групата или бандата ќе се казни со казна затвор од една до пет години. (4)Припадникот на групата или бандата кој ќе ја открие групата, односно бандата, пред да стори некое кривично дело во нејзин состав или за неа, ќе се ослободи од казна. (5)Предметите и средствата што групата или бандата ги користи за подготвување на делата, како и средствата за нивното финансирање се одземаат.
142
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Терористичка организација
Член 394-а (1)Тој што создава група, банда или друга злосторничка организација за извршување на кривични дела на: убиство, телесно повредување, грабнување на лица, уништување на јавни објекти, транспортни системи, објекти на инфраструктура, информациони системи и други објекти во општа употреба, грабнување на авиони или други средства за јавен транспорт, производство, поседување или трговија со нуклеарни оружја, биолошки, хемиски оружја и други видови оружја и опасни материи, пуштање на опасни радиоактивни, отровни и други опасни супстанции или предизвикување пожар или експлозија, уништување на постројки за снабдување со вода, енергија или други основни природни извори, со цел за создавање чувство на несигурност или страв кај граѓаните или за загрозување на уставниот поредок на земјата или интересите на меѓународна организација или на странска држава, ќе се казни со затвор од најмалку осум години. (2)Припадникот на групата, бандата или друга злосторничка организација, како и тој што обезбедува средства за финансирање или и помага на друг начин, се казнува со затвор од четири до десет години. (3)Со казната од став 2 ќе се казни и тој што јавно повикува, поттикнува или го поддржува создавањето на терористичка организација. (4)Сторителот на делото од став 1 кој со откривање на организацијата или на друг начин ќе го спречи извршувањето на планираните дела, ќе се казни со затвор од три месеци до три години, а може и да се ослободи од казна. (5)Сторителот од став 2 кој ќе ја открие организацијата пред да стори во нејзин состав или за неа некое од делата предвидени во став 1, ќе се ослободи од казна. (6)Предметите и средствата наменети за подготвување на делата, како и средствата за финансирање на организацијата, се одземаат.
Изработување и набавување оружје и средства наменети за извршување на кривично дело
Член 395 (1)Тој што изработува, набавува, крие или на друг му овозможува да дојде до оружје, муниција, експлозивни материи, распрскувачки материи или средства потребни за нивно правење, како и отрови за кои знаел дека се наменети за извршување кривично дело, ќе се казни со затвор од три месеци до пет години. (2)Ако предмет на делото од став 1 е огнено оружје, оружје чија употреба е забранета, или експлозивни или други материи од поголем обем, сторителот ќе се казни со затвор од една до пет години.
143
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(3)Тој што ќе направи или на друг ќе му отстапи лажен клуч или некое друго средство за провалување иако знаел дека е наменето за извршување на кривично дело, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (4)Предметите од ставовите 1 до 3 и средствата за нивно правење, пренесување и растурање ќе се одземат.
Недозволено изработување, држење и тргување со оружје или распрскувачки материи
Член 396 (1)Тој кој што неовластено изработува, држи, продава, набавува или врши размена со огнено оружје, муниција или експлозивни материи, ќе се казни со затвор од една до десет години. (2)Ако предмет на делото од ставот 1 е поголемо количество на огнено оружје, муниција или експлозивни материи, или огнено оружје, муниција или експлозивни материи кои на граѓаните им се забранети, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Предметите од ставовите 1 и 2 и средствата за нивно изработување, пренесување и растурање ќе се одземат.
Злоупотреба на знак за помош и опасност
Член 397 Тој што со злоупотреба на знак за помош или знак за опасност или со неосновано повикување за помош ќе предизвика без потреба излегување на државни органи или на противпожарна служба или други надлежни служби за помош, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Комар
Член 398 (1)Тој што неовластено организира комар или друга игра на среќа што е забранета, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што за награда става на располагање простории за играње комар или на друг начин за награда овозможува играње комар или примамува други на комар. (3)Тој што при комар ќе се послужи со лажни или обележани карти или со друга измама, а не се работи за друго потешко дело, ќе се казни со затвор од една до пет години и со парична казна. (4)Предметите на комарот, како и затечените пари на сторителот при комарот ќе се одземат.
Спречување на верски обред
Член 399 Тој што противправно ќе спречи вршење верски обред, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
144
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Сквернавење на гроб
Член 400 (1)Тој што неовластено ќе прекопа, разурне или оштети гроб или друго место во кое се закопуваат умрените или грубо ќе ги повреди, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2)Тој што со дејствијата од став 1 ќе оскверни два или повеќе гроба, ќе се казни со парична казна или со затвор до три години.
Сквернавење на умрен
Член 401 Тој што противправно ќе скрие, однесе, оштети, уништи или на друг начин ќе ги оскверни посмртните останки на умрениот, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година.
Недозволено преминување на државната граница
Член 402 (1)Тој што без пропишана дозвола ќе ја премине или ќе се обиде да ја премине границата на Република Македонија вооружен или со употреба на насилство, ќе се казни со парична казна или со затвор до една година. (2) Тој којшто се занимава со недозволено префрлање други лица преку границата на Република Македонија, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Тој што организира група, банда или друго здружение за вршење на делата од ставовите 1 и 2, ќе се казни со затвор од една до пет години.”
КРИВИЧНИ ДЕЛА ПРОТИВ ЧОВЕЧНОСТА И МЕЃУНАРОДНОТО ПРАВО
Геноцид
Член 403 Тој што со намера наполно или делумно да уништи некоја национална, етничка, расна или верска група, ќе нареди да се вршат убиства или тешки повреди на телото или тешко нарушување на физичкото или душевното здравје на членовите на групата или присилно раселување на населението или групата да се стави во такви животни услови што доведуваат до наполно или делумно истребување на групата или да се применат мерки со кои се спречува раѓање меѓу припадниците на групата или да се врши присилно преселување на деца во друга група или тој што со иста намера ќе изврши некое од наведените дела, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
145
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Злосторство против човечноста
Член 403-а Тој што со намера за систематско уништување на цивилно население, ќе нареди да се вршат убиства, тешки телесни повреди, физичко истребување, поробување, депортација или присилно раселување на население, затворање или друг вид лишување од слобода спротивни на меѓународното право, мачење, силување, сексуална експлоатација или ропство, присилна проституција, присилна бременост, присилна стерилизација или кој било друг вид тешко сексуално насилство, гонење на која било група или заедница врз политичка, расна, национална, етничка, културна, верска или полова основа, присилно одведување и исчезнување на лица, дискриминација и подвојување врз расна, национална, етничка, политичка, културна или друга основа и други нехумани постапки со кои намерно се предизвикува физичко или психичко страдање, или тој што со иста намера ќе изврши некое од наведените дела, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Воено злосторство против цивилно население
Член 404 (1)Тој што за време на војна, вооружен судир или окупација повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе нареди да се изврши напад на цивилното население, на населба, на одделни цивилни лица или на лица онеспособени за борба, што имало за последица смрт, тешка телесна повреда или тешко нарушување на здравјето на луѓето; напад без избор на целта со кој се погодува цивилното население; вршење спрема цивилното население убиства, мачења, нечовечки постапувања, биолошки, медицински или други научни експерименти, земање на ткива или органи заради трансплантација, нанесување на големи страдања или повреди на телесниот интегритет или на здравјето; раселување или преселување или присилно однародување или преведување во друга вера; присилување на проституција или силување, сексуално ропство или предизвикување на присилна бременост, насилна стерилизација или друг вид сексуално насилство; применување на мерки на застрашување и терор, земање на заложници, колективно казнување, противзаконито одведување во концентрациони логори и други противзаконити затворања, лишување од правото на правилно и непристрасно судење, или извршување на казна или погубување без претходна пресуда донесена од законски заснован суд во постапка во која се обезбедени општоприфатените судски гаранции; присилување на служба во вооружените сили на непријателска сила или во нејзина разузнавачка служба или администрација, запишување и регрутирање на малолетници помлади од 15 години во вооружените сили или нивно користење преку активно учество во вооружените дејствија; искористување на присуството на цивилно население или на други заштитени лица како жив штит на определени места или подрачја на дејствување на вооружени сили; присилување на принудна работа,
146
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
изгладнување на населението, конфискување на имот, грабеж на имотот на населението, отежнување на пристапот на хуманитарна помош, противзаконито и самоволно уништување или присвојување од поголеми размери на имоти што не е оправдано со воените потреби, земање на незаконита и несразмерно голема контрибуција и реквизиција, намалување на вредноста на домашните пари или противзаконито издавање на пари или тој што ќе изврши некое од наведените дела, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што за време ва војна, вооружен судир или окупација повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе нареди: да се изврши напад на културно добро што е под засилена заштита или други објекти со посебна заштита објекти посебно заштитени со меѓународното право згради, превозни средства, материјали и медицински единици кои користат препознатливи ознаки определени со меѓународното право или персонал, инсталации, материјали, единици или возила вклучени во обезбедување хуманитарна помош или на мировните мисии и на објекти и постројки со опасна моќ како што се брани, насипи и нуклеарни електроцентрали, без избор на целта да се гаѓаат болници и места во кои се собираат болните, ранетите и други цивилни објекти што се под посебна заштита на меѓународното право, забранети места и демилитаризирани зони; градови, села, населби или згради кои не се бранети и не претставуваат воени цели; долготрајно и во големи размери да се оштетува природната околина што може да му штети на здравјето или на опстанокот на населението или на културното добро што е под засилена заштита или негова непосредна околина да се употребат како поткрепа на некоја воена акција, уништување или присвојување од поголем размер на културно добро, заштитено со меѓународно право, крадење или отуѓување или вандалски напади на културни добра заштитени со меѓународно право тој што ќе изврши некое од наведените дела. (3)Тој што повредувајќи ги правилата на меѓународното право за време на војна, вооружен судир или окупација, како окупатор, ќе нареди или ќе изврши преселување или депортација на целото или на делови од цивилното население на окупираната територија или на окупираната територија ќе пресели делови од сопственото цивилно население ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Воено злосторство против ранети и болни
Член 405 Тој што за време на војна или вооружен судир повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе нареди ранети,болни, бродоломци или санитетски персонал да се убие, да се мачи, нечовечно да се постапува, да се вршат биолошки, медицински или други научни експерименти, да се земат ткива или органи заради трансплантација или да им се нанесуваат големи страдања или повреди на телесниот интегритет или на здравјето или противзаконито и самоволно да се уништува или да се присвојува во големи размери материјал, средства за санитетски транспорт и залихи на
147
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
санитетски или верски установи или на единици што не е оправдано со воените потреби или тој што ќе изврши некое од наведените дела, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Воено злосторство против воени заробеници
Член 406 Тој што повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе нареди спрема воени заробеници да се вршат убиства, мачења, нечовечни постапувања, да се вршат биолошки, медицински или други научни експерименти, земање ткива или органи заради трансплантација, да им се нанесуваат големи страдања или повреди на телесниот интегритет или на здравјето, да се присилуваат на вршење служба во вооружените сили на непријателот или да се лишуваат од правото на правилно и непристрасно судење или да се извршува казна или погубување без претходна пресуда на законски заснован суд и постапка во која се обезбедени општоприфатените судски гаранции или незаконски да се депортираат, преместуваат или држат во заробеништво или тој што ќе изврши некое од наведените дела, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Употреба на недозволени средства на борба
Член 407 (1)Тој што за време на војна или вооружен судир ќе нареди да се употребат отрови или отровно оружје, отровни гасови, гасови за згушување или друг вид на гасови или слични течности, материи или направи, нагазни противпешадиски мини, куршуми што лесно се шират во човечкото тело, како куршуми со тврда чаура која не го покрива целото зрно или е продупчена, оружје, проектили, материјали или друг начин на војување, кои според својата природа нанесуваат непотребни повреди или непотребни страдања или кои имаат особини, спротивни на меѓународното воено право, да не разликуваат воени од цивилни цели или други борбени средства или начин на борба што се забранети со правилата на меѓународното право или сам ќе ги употреби, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што за време на војна или вооружен судир повредувајќи го меѓународното право ќе нареди да нема преживеани припадници на непријателот во војната или да се води борба против непријател врз такви основи. (3)Ако поради делото од став 1 загинале повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
148
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Одобрување или оправдување на геноцид, злосторства против човечноста или воени злосторства
Член 407-а (1)Тој што по пат на информационен систем јавно ги негира, грубо ги минимизира, ги одобрува и оправдува делата од членот 403 до 407, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Ако негирањето, минимизирањето, одобрувањето или оправдувањето е сторено со намера за поттикнување омраза, дискриминација или насилство против некое лице или група на лица поради нивната национална, етничка или расна припадност или верска определба, сторителот, ќе се казни со казна затвор најмалку четири години.
Злоупотреба на хемиско или биолошко оружје
Член 407-б (1)Тој што ќе изработи или усоврши, произведе, набави, складира, продава или купува, или посредува во купување или продавање; поседува, пренесува или превезува хемиско или биолошко оружје или било какво борбено средство забрането со правилата на меѓународното право, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2) Тој што за време на војна или вооружен судир нареди да се употреби хемиско или биолошко оружје или било какви средства за борба или ќе води борба на начин кој е забранет со правилата на меѓународното право, ќе се казни со казна затвор . најмалку една година. (3) Ако поради делото од ставовите 1 и 2 настапи смрт на повеќе лица, сторителот ќе се казни со казна затвор најмалку пет години или доживотен затвор. (4)Предметите од ставовите 1 и 2 и средствата за нивно правење, пренесување и растурање ќе се одземат.
Организирање на група и поттикнување на извршување геноцид и воени злосторства
Членот 408 се брише (ЗИД на КЗ Сл. Весник на РМ бр. 19/04)
Противправно убивање и ранување на непријател
Член 409 (1)Тој што за време на војна или вооружен судир повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе убие или рани непријател кој го оставил оружјето или безусловно се предал или останал без средства за одбрана, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Тој што ќе рани или убие непријател на свиреп или на подмолен начин, од користољубие или од други ниски побуди или ако се убиени повеќе
149
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Противправно одземање на предмети од убиени и ранети на боиште
Член 410 (1)Тој што ќе нареди противправно да се одземат предмети од убиени или од ранети на боиште или тој што врши такво одземање, ќе се казни со затвор од една до пет години. (2)Ако делото од став 1 е сторено на свиреп начин, сторителот ќе се казни со затвор од една до десет години.
Повреда на парламентар
Член 411 Тој што за време на војна или вооружен судир повредувајќи ги правилата на меѓународното право, навредува, малтретира или ќе задржи парламентар или негова придружба или ќе им го спречи враќањето или на друг начин ќе ја повреди нивната неприкосновеност, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Сурово постапување со ранети, болни и со воени заробеници
Член 412 Тој што повредувајќи ги правилата на меѓународното право сурово постапува со ранети, болни или со воени заробеници или оневозможува или спречува да ги користат правата што според тие правила им припаѓаат, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Неоправдано одлагање на репатриација на воени заробеници
Член 413 Тој што по завршена војна или вооружен судир повредувајќи ги правилата на меѓународното право ќе нареди или ќе изврши неоправдано одлагање на репатриација на воени заробеници или на цивилни лица, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Уништување на добра,под привремена заштита или културно наследство
Член 414 (1)Тој што за време на војна или вооружен судир повредувајќи ги правилата на меѓународното право уништува добра под привремена заштита или културно наследство и градби, верски објекти или установи наменети за науката, уметноста, воспитувањето или за хуманитарни цели, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако со делото од став 1 е уништен јасно препознатлив објект, кој како културно и духовно наследство на народот е под посебна заштита на
150
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
меѓународното право, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Поттикнување на агресивна војна
Член 415 Тој што повикува или поттикнува на агресивна војна, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Злоупотреба на меѓународни знаци
Член 416 (1)Тој што ќе го злоупотреби или неовластено ќе го носи знамето или знакот на Организацијата на обединетите нации или знаците или знамето на Црвениот крст или знаци што се соодветни на нив, меѓународни телекомуникациски знаци, знаци за културно наследство или други признати меѓународни знаци со кои се обележуваат определени објекти, ќе се казни со затвор од три месеци до три години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни и тој што со злоупотреба на знаме на примирје, воени знаци или униформа на непријателот ќе предизвика смрт или тешка телесна повреда на некое лице. (3)Тој што делото од став 1 и 2 ќе го стори во зона на воени операции, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години.
Организирање на група и поттикнување на извршување геноцид и воени злосторства
Член 416-а (1)Тој што организира група заради вршење на кривични дела од членовите 403 до 416, ќе се казни со затвор најмалку осум години. (2)Тој што ќе стане припадник на групата од став 1, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (3)Припадник на групата од став 2 кој ќе ја открие групата пред да стори кривично дело во нејзиниот состав или за неа, ќе се ослободи од казната. (4)Тој што повикува или поттикнува на извршување кривични дела од членовите 403 до 416, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Одговорност на командантите и другите претпоставени
Член 416-б (1)Воениот командант или лицето кое дејствува во такво својство е кривично одговорен за сите кривични дела од членовите 403 до 416-а, извршени за време на војна или каков било вооружен судир, меѓународен или внатрешен, од припадници на регуларни или парамилитарни вооружени формации под негова директна команда и контрола, ако знаел или врз основа на сите околности бил должен и можел да знае дека подготвуваат или вршат такви дела, или пропуштил да ги преземе сите неопходни и разумни мерки за да го спречи нивното извршување, или
151
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
спречил или пропуштил покренување на кривично гонење на сторителите на кривичните дела. (2)Претпоставениот е кривично одговорен за сите кривични дела од членовите 403 до 416-а, извршени за време на вооружен судир или за време на мир од неговите потчинети во вршењето на службена или друга должност или работна обврска, ако знаел или врз основа на сите околности бил должен и можел да знае дека подготвуваат или вршат такви дела, или пропуштил да ги преземе сите неопходни и разумни мерки за да го спречи нивното извршување, или спречил или пропуштил покренување на кривично гонење на сторителите на кривичните дела.
Одговорност на потчинетиот за дело извршено по наредба на претпоставениот
Член 416-в (1)Извршувањето на кривичните дела од членовите 403 до 416-а по наредба на воен командант или друг претпоставен не го ослободува потчинетиот од кривична одговорност. (2)Нема да се казни потчинетиот кој ќе изврши кривично дело од членовите 404 до 416-а по наредба на претпоставениот или врз основа на законита одлука, ако имал правна обврска да се покори на наредбата или одлуката, а не знаел дека е незаконита и од сите околности не било очигледно дека е незаконита.
Расна и друга дискриминација
Член 417 (1)Тој што врз основа на разлика на раса, боја на кожа, националност или етничко потекло ги повредува основните човекови права и слободи признати од страна на меѓународната заедница, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (2)Со казната од став 1 ќе се казни тој што врши прогонување на организации или на поединци поради нивното залагање за рамноправност на луѓето. (3)Тој што шири идеи за супериорност на една раса над друга или пропагира расна омраза или поттикнува на расна дискриминација, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години.
Засновање ропски однос и превоз на лица во ропски однос
Член 418 (1)Тој што повредувајќи га правилата на меѓународното право, ќе стави друг во ропски или нему сличен однос или го држи во таков однос, го купи, го продаде, му го предаде на друго лице или посредува во купувањето, продажбата или предавањето на вакво лице или поттикнува друг да му ја продаде својата слобода или слободата на лицето кое го издржува или кое се грижи за него, ќе се казни со затвор од една до десет години.
152
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Тој што превезува лица кои се наоѓаат во ропски или сличен однос од една земја во друга, ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (3)Тој што делото од ставовите 1 и 2 ќе го стори спрема малолетно лице, ќе се казни со затвор најмалку пет години.
Трговија со луѓе
Член 418-а (1)Тој што со сила, сериозна закана доведува во заблуди или други форми на присилба, грабнување, измама, со злоупотреба на својата положба или состојбата на бременост, немоќ или физичка или ментална неспособност на друг, или со давање или примање пари или друга корист заради добивање согласност на лице кое има контрола на друго лице врбува, превезува, пренесува, купува, продава, засолнува или прифаќа лица заради експлоатација по пат на проституција или други форми на сексуална експлоатација, порнографија, принудна работа или слугување, ропство, присилни бракови, присилна фертилизација, незаконито посвојување или нему сличен однос или недопуштено пресадување делови од човековото тело, ќе се казни со казна затвор најмалку четири години. (2)Тој којшто врбува, превезува, пренесува, купува, продава, засолнува или прифаќа деца или малолетни лица заради експлоатација, ќе се казни со затвор најмалку осум години. (3)Тој којшто ќе одземе или уништи лична карта, пасош или друга туќа идентификациона исправа заради вршење на делото од ставовите (1) и (2) на овој член ќе се казни со затвор од најмалку четири години. (4)Тој којшто користи или овозможува на друг користење на сексуални услуги од лица за кое знае дека е жртва на трговија со луѓе ќе се казни со затвор од шест месеци до пет години. (5)Ако делото од став (4) на овој член е сторено со дете или малолетно лице сторителот ќе се казни со затвор од најмалку осум години. (6)Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна. (7)Предметите и превозните средства употребени за извршување на делото, се одземаат.
Криумчарење на мигранти
Член 418-б (1) Тој што со сила или со сериозна закана дека ќе нападне врз животот или телото, со грабнување, измама, од користољубие, со злоупотреба на својата службена положба или со искористување на немоќта на друг илегално пренесува мигранти преку државната граница, како и тој што прави, набавува или поседува лажна патна исправи со таква цел, ќе се казни со затвор најмалку четири години. (2)Тој што врбува, превезува, пренесува, купува, продава, засолнува или прифаќа мигранти, ќе се казни со затвор од една до пет години. (3)Ако при вршењето на делата од ставовите 1 и 2 е загрозен животот или здравјето на мигрант, или со мигрантот се постапува особено понижувачки
153
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
или сурово, или се спречува тој да ги користи правата што му припаѓаат според меѓународното право, сторителот ќе се казни со затвор најмалку осум години. (4)Ако делото од ставовите 1 и 2 е сторено со малолетно лице, сторителот ќе се казни со затвор најмалку осум години. (5)Предметите и превозните средства употребени за извршување на делото се одземаат.
Организирање на група и поттикнување на извршување на делата трговија со луѓе и криумчарење на мигранти
Член 418-в (1)Тој што организира група, банда или друго здружение за вршење на кривични дела од членовите 418-а и 418-б, ќе се казни со затвор најмалку осум години. (2)Тој што ќе стане припадник на група, банда или друго здружение од став 1 или на друг начин ја помага групата, бандата или здружението, ќе се казни со затвор најмалку една година. (3)Припадник на групата од став 1 кој ќе ја открие групата пред да стори кривично дело во нејзиниот состав или за неа, ќе се ослободи од казна. (4)Тој што повикува, поттикнува или поддржува извршување на кривичните дела од членовите 418-а и 418-б, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Меѓународен тероризам
Член 419 (1)Тој што со намера да наштети на странска држава или на меѓународна организација ќе изврши грабнување на некое лице или некое друго насилство, ќе предизвика експлозија или пожар или со некое општоопасно дејствие или со општоопасни средства ќе предизвика опасност за животот на луѓето и за имотот од значителна вредност, ќе се казни со затвор најмалку три години. (2)Ако поради делата од став 1 настапила смрт на едно или на повеќе лица или е предизвикана штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Ако при извршувањето на делата од став 1 сторителот со умисла лишил од живот друг, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Загрозување лица под меѓународна заштита
Член 420 (1)Тој што ќе изврши грабнување или некое друго насилство спрема лице под меѓународно правна заштита или ги нападне неговите службени простории, приватниот стан или превозното средство, ќе се казни со затвор најмалку една година.
154
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
(2)Ако поради делата од став 1 настапила смрт на едно или повеќе лица, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со умисла лишил од живот друг, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор. (4)Тој што ќе ја загрози сигурноста на лицето од став 1 со сериозна закана дека ќе го нападне него, неговите службени простории, приватниот стан или превозното средство, ќе се казни со затвор од една до десет години.
Земање заложници
Член 421 (1)Тој што ќе изврши грабнување на некое лице и се заканува дека ќе го убие, ќе го повреди или ќе го задржи како заложник со намера да ја присили некоја држава или меѓународна организација нешто да стори или да не стори, како изричен или молкумен услов за ослободување на заложникот, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако поради делото од став 1 настапила смрт на грабнатото лице, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години. (3)Ако при извршувањето на делото од став 1 сторителот со умисла го лишил од живот грабнатото лице, ќе се казни со затвор најмалку десет години или со доживотен затвор.
Пиратство
Член 422 (1)Член на посада или патник на брод или воздухоплов, кој со намера за себе или за друг да прибави корист или на друг да му нанесе штета, на место кое не потпаѓа под власт на ниту една држава ќе изврши насилство или друга присилба спрема друг брод или воздухоплов или спрема лицата кои се наоѓаат на него или грабеж на предметите од бродот или воздухопловот, ќе се казни со затвор најмалку една година. (2)Ако поради делата од став 1 настапи смрт на едно или повеќе лица или е предизвикано уништување на бродот или воздухопловот или настапила друга имотна штета од големи размери, сторителот ќе се казни со затвор најмалку пет години.
ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ
Донесување на упатство за постапување на судовите за водење на казнена евиденција
Член 423 Министерот за правда ќе донесе упатство за постапување на судовите за водење на казнена евиденција во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој законик.
155
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Член423-а Со Судскиот деловник се уредува постапувањето на судовите за водење на казнена евиденција согласно со членот 106 од Кривичниот законик, во рок од 30 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон.
Пренесување на податоците од казнената евиденција
Член 424 (1)Министерството за внатрешни работи е должно во рок од една година од денот на влегувањето во сила на овој закон да ги пренесе сите податоци од казнената евиденција што ја водат органите на ова Министерство во казнената евиденција на надлежните судови. (2)По истекот на рокот од став 1 Министерството за правда ќе изврши увид во евиденциите на Министерството за внатрешни работи заради утврдување дали се отстранети податоците за осудени лица и за тоа ќе ја извести Владата на Република Македонија.
Престанување на важноста на кривично- правните одредби
Член 425 Со денот на примената на овој законик престануваат да важат кривичноправните одредби од Кривичниот закон на Република Македонија - општ и посебен дел (“Службен лист на СФРЈ” број 44/76,34/84,74/87, 57/89, 3/90 и 38/90 и “Службен весник на Република Македонија” број 25/92 и 32/93) и Кривичниот закон на Република Македонија (“Службен весник на СРМ” број 25/77, 23/ 84, 50/87, 36/89, 7/90 и “Службен весник на Република Македонија” број 28/91, 24/92 и 49/93), како и точка 1. Кривични дела и членовите 278, 279, 280, 281 и 282 од Законот за царини (“Службен весник на Република Македонија” број 20/93) и членовите 26,27 и 28 од Законот за условите за земање, разменување, пренесување и пресадување делови од човечкото тело заради лекување (“Службен весник на Република Македонија” број 30/95).
Влегување во сила на Законикот
Член 426 Овој законик влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во “Службен весник на Република Македонија” а ќе се применува од 1 ноември 1996 година.
Потребно да се знае од Законот за изменување и дополнување на Кривичниот законик, Службен весник на Р. Македонија бр. 19/04 од 30 март 2004 година :
156
превземено од w w w . p r a v o . o r g . m k
Член 234 Мерките на безбедност изречени со правосилна пресуда до денот на влегувањето во сила на овој закон, се извршуваат според Кривичниот законик кој важел во времето на нивното изрекување.
Член235 Се овластува Законодавно- правната комисија на Собранието на Република Македонија да утврди пречистен текст на Кривичниот законик.
Член 236 Овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во “Службен весник на Република Македонија”, а одредбите од членот 32 кои се однесуваат на членот 58-б за условите за изрекување мерка на општокорисна работа, членот 34 кој се однесува на членот 59-а за условите на изрекување мерка на куќен затвор и одредбата на членот 49 која се однесува на членовите 96-а до 96-ѓ за казнување на правните лица, ќе се применуваат од 1 септември 2004 година.
157