Labour Code of the Republic of Kazakhstan Code of the Republic of Kazakhstan of 15 May 2007 No. 251
"Kazakhstan Pravda" of 22 May 2007 No. 76 (25321)
CONTENTS
GENERAL PART
SECTION 1. GENERAL PROVISIONS
Chapter 1. KEY PROVISIONS
Article 1. Key concepts used in this Code
1. In this Code, the following key concepts are used:
1) civil service – the professional activities of civil servants in exercising their official powers for the
purpose of fulfilling tasks and functions of stateowned enterprises and state institutions and
maintaining and providing for the functioning of state authorities;
2) civil servant – a person holding, in the manner established by the legislation of the Republic of
Kazakhstan, a paid, state position in stateowned enterprises and state institutions and exercising
official powers for the purpose of fulfilling tasks and functions of stateowned enterprises and state
institutions and maintaining and providing for the functioning of state authorities;
3) minimum monthly wage – the guaranteed minimum payment to an employee performing simple,
unqualified work (the least complex), on fulfilment thereby the worktime standard (official duties)
under normal conditions and normal working hours, as established by this Code, per month;
4) special clothing – clothing, footwear, headgear, work gloves, and other items intended for protection
of the employee against harmful and (or) hazardous production factors;
5) heavy work – types of activity performed by an employee associated with lifting or moving heavy
items manually, or other physical work involving an energy expenditure of more than 250 Kcal/hour;
6) shift work – work performed on two, three or four shifts a day;
7) social partnership – a system of interrelations between employees (employees’ representatives),
employers (employers’ representatives) and state authorities designed to ensure coordination of their
interests on issues of regulation of labour relations and other relations directly connected with them;
8) general, branch (tariff), regional agreement (hereinafter referred to as the agreement) – a legal act
concluded between the parties of the social partnership, determining the content and obligations of the
parties with respect to establishment of the working conditions, employment and social guarantees for
employees at the republican, branch and regional levels;
9) idle time – temporary suspension of work for reasons of an economic, technological, organisational
or other production or natural nature;
1
10) qualification category (rank) – the level of the requirements on the qualifications of the employee,
reflecting the complexity of the work performed;
11) mediation commission – a body set up by agreement between the employer and the employees
(their representatives) for regulation of a collective labour dispute by means of reconciliation of the
parties;
12) mediation procedures – successive consideration of a collective labour dispute initially by the
mediation commission, and in the event of agreement therein not being achieved, by a labour tribunal;
13) mediator – an individual or legal entity engaged by the parties to the labour relations to provide
labour dispute resolution services;
14) vacation – release of the employee from work for a certain period for provision of annual
continuous rest of the employee or for social purposes, with retention of his place of work (position)
and, in cases established by this Code, the average wage;
15) labour – a person’s activities geared to creating material, spiritual and other values necessary for
life and satisfaction of personal and social requirements;
16) labour compensation – system of relations connected with the employer providing payment of
compensation to the employee for his labour in accordance with this Code and other regulatory and
legal acts of the Republic of Kazakhstan, as well as agreements, labour, collective bargaining
agreements and acts of the employer;
17) minimum standard of labour compensation (MSLC) – guaranteed minimum monthly wage of an
employee engaged in performing heavy work, work under harmful (particularly harmful), hazardous
working conditions, including in a minimum basket of foodstuffs, goods and services, necessary for
restoring the vital forces and energy of an employee that is subjected, during his work, to the impact of
harmful and (or) hazardous production factors;
18) employee health – a complex of sanitary and epidemiological measures and means for maintaining
the health of employees, prevention of adverse impact of the production environment and the labour
process;
19) labour dispute – disagreements between the employee (employees) and the employer (employers)
on issues of application of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, fulfilment or
amendment of the terms and conditions agreements, labour and (or) collective bargaining agreements,
and acts of the employer;
20) labour mediation – assistance to the population in job placement, rendered by an authorised body
on employment issues, as well as by a private employment agency;
21) working conditions – conditions of payment, worktime standard setting, working and rest time
regime, procedure for combining professions (jobs), expansion of the servicing zone, fulfilment of the
duties of a temporarily absent employee, labour protection and safety, technical, production and living
conditions, as well as other working conditions on agreement between the parties;
22) state labour authority – state body of the Republic of Kazakhstan implementing state policy in the
sphere of labour relations in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;
2
23) territorial subdivisions of the state labour authority – structural subdivisions of the state labour
authority, exercising, within the bounds of the corresponding administrativeterritorial unit, powers in
the sphere of labour relations in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;
24) labour relations – relations between the employee and the employer, arising for exercise of the
rights and obligations envisaged by the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, labour
contracts and collective bargaining agreements;
25) relations, directly connected with labour relations – relations encompassing organisation and
management of labour, job placement, occupational training, further training and raising the
qualifications of employees, social partnership, conclusion of collective bargaining agreements and
agreements, participation by employees (employees representatives) in establishment of the working
conditions in cases envisaged by this Code, resolution of labour disputes and control over observance
of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
26) labour protection – protection of employees, including a complex of measures excluding impact by
harmful and (or) hazardous production factors on the employees in the process of their labour
activities;
27) labour protection conditions – compliance by the labour process and production environment with
the requirements of labour protection and safety during fulfilment by the employee of his job duties;
28) monitoring of labour protection and safety – a system of observations of the state of labour
protection and labour safety at the production facility, as well as assessment and forecasting of the state
of labour protection and labour safety;
29) standards in the sphere of labour protection and labour safety – ergonomic, sanitary and
epidemiological, psychophysiological and other requirements ensuring normal working conditions;
30) job duties – obligations of the employee and of the employer, deriving from the regulatory and
legal acts of the Republic of Kazakhstan, an act of the employer, employment contracts and collective
bargaining agreements;
31) service record – calendar time spent by the employee in performing his job duties;
32) labour discipline – proper fulfilment by the employer and employees of their obligations
established by regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan, as well as agreements,
employment contracts, collective bargaining agreements, acts of the employer, and constituent
documents;
33) labour regulations – procedure for regulation of relations between employees and the employer
encompassing labour organisation;
34) labour tribunal – temporary body, set up by the parties to a collective labour dispute, involving
persons authorised to resolve labour disputes, in the event that the mediation commission cannot reach
an agreement;
35) labour safety – a system for protecting the life and health of employees in the process of their
labour activities, including legal, socioeconomic, organisationaltechnical, sanitary and
epidemiological, therapeutic and preventive, rehabilitation and other measures and means;
3
36) public labour safety inspector – representative of employees, exercising public control in the sphere
of labour protection and labour safety;
37) worktime standard setting – determination of the required expenditure of labour (time) for
performance of a job (production of a unit of output) by employees under specific organisational
technical conditions and establishment of worktime standards on this basis;
38) safe working conditions – working conditions, created by the employer, under which there is no
impact exerted on the employee by harmful and (or) hazardous production factors or the level of their
impact does not exceed safety standards;
39) employment contract – written agreement between the employee and the employer, in accordance
with which the employee undertakes personally to perform specific work (labour function), to observe
labour regulations, while the employer undertakes to provide the employee with work involving the
agreed labour function, to ensure the working conditions envisaged by this Code, the laws and other
regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan, the collective bargaining agreement, acts of
the employer, and to pay the employee wages in a timely manner and in full;
40) strike – full or partial halt to work by employees for the purpose of satisfying their socioeconomic
and professional claims in a collective labour dispute with the employer;
41) wage – remuneration for labour depending on the qualifications of the employee, the complexity,
amount, quality and conditions of the work performed, as well as payments of a compensatory and
incentive nature;
42) means of personal protection – means intended for protection of the employee against the impact of
harmful and (or) hazardous production factors, including special clothing;
43) the employer – individual or legal entity with which the employee maintains labour relations;
44) employers’ representatives – individuals and (or) legal entities empowered on the basis of
constituent documents or power of attorney to represent the interests of the employer or a group of
employers;
45) acts of the employer – orders, directives, instructions, provisions and labour regulations issued by
the employer;
46) job placement – complex of organisational, economic and legal measures designed to facilitate
provision of employment to the population;
47) work place – the place where the employee permanently or temporarily fulfils his job duties in the
process of labour activities;
48) job evaluation – classification of work performed as being of a specific complexity in accordance
with the Unified Rate and Qualification Handbook of jobs and professions of employees and the
Qualification Handbook of positions of heads, specialists and other officials, rate and qualification
characteristics of employees’ professions and standard qualification characteristics of positions of
heads, specialists and other officials of organisations;
4
49) working time – the time during which the employee, in accordance with acts of the employer and
the terms and conditions of the employment contract fulfils his job duties, as well as other periods of
time that, in accordance with this Code, are included in working time;
50) recording of cumulative hours worked – recording of cumulative hours worked over a reporting
period established by the employer, which shall not exceed one year;
51) harmful (particularly harmful) working conditions – working conditions under which the impact of
certain production factors entails a reduction in the working capacity or illness of the employee or an
adverse effect on the health of his descendants;
52) harmful production factor – a production factor, the impact of which on the employee might entail
illness or reduction in working capacity and (or) an adverse influence on the health of descendants;
53) occupational disease – chronic or acute disease caused by the impact on the employee of harmful
production factors in connection with performance by the employee of his job (official) duties;
54) guarantees – means, methods and conditions warranting exercise of the rights granted to employees
in the sphere of sociolabour relations;
55) safety standards – qualitative and quantitative indicators characterising the production conditions,
the production and labour process from the point of view of ensuring organisational, technical,
sanitaryhygiene, biological and other standards, rules, procedures and criteria orientated on
maintaining the life and health of employees in the process of their labour activities;
56) hazardous working conditions – working conditions under which the impact of certain production
or irremovable natural factors leads, in the event of failure to observe the labour safety rules, to injury,
occupational disease, sudden deterioration of health or poisoning of the employee, resulting in
temporary or permanent disability, occupational disease or death;
57) hazardous production factor – a production factor, the impact of which on the employee might
result in temporary or permanent disability (industrial injury or occupational disease) or death;
58) multijobbing – performance by the employee of other regular paid work on the conditions of an
employment contract in his free time;
59) employee – an individual maintaining labour relations with the employer and directly performing
work under an employment contract;
60) employees’ representatives – trades union bodies, trades union associations and (or) other
individuals and (or) legal entities authorised by the employees;
61) official holidays – national and state holidays of the Republic of Kazakhstan;
62) basic wage – relatively constant part of the wage, including payment according to tariff rates,
official salary, piece rates, and payments of a constant nature, envisaged by the labour legislation,
under branch agreements, collective bargaining agreements and (or) employment contracts;
63) industrial accident – impact on the employee of a harmful and (or) hazardous production factor
during performance thereby his job (official) duties or tasks of the employer, resulting in industrial
5
injury, a sudden deterioration in the health or poisoning of the employee, entailing his temporary or
permanent disability, occupational disease or death;
64) manufacturing equipment – machinery, mechanisms, devices, apparatus, instruments and other
technical means necessary for work or production purposes;
65) industrial injury – harm to the health of the employee, incurred during performance thereby his job
duties and entailing disability;
66) production necessity – performance of work for the purpose of preventing or eliminating a natural
disaster, accident or immediately eliminating their consequences, for preventing accidents, idle time,
destruction or spoilage of property and in other exceptional cases, as well as for substituting for an
absent employee;
67) certification of production facilities in terms of working conditions – activities to assess production
facilities, workshops, sectors, work places for the purpose of determining the safety, harmfulness, and
stress of the work performed at them, labour hygiene and compliance by the conditions of the
production environment with standards in the sphere of labour protection and labour safety;
68) production sanitation – system of sanitaryhygiene and organisational measures and technical
means preventing and reducing the impact of harmful production factors on employees;
69) compensation payments – monetary payments connected with special work regimes and working
conditions and loss of work, reimbursement to employees of costs incurred in connection with
fulfilment of their jobs and other duties envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan;
70) rate system – a variety of labour compensation system under which employees’ wages are
determined differentially on the basis of base rates (salaries) and wage scales;
71) wage scale – the aggregate of rate ranks and rate coefficients envisaging differentiation with
respect to the complexity of the work performed and the qualifications of the employees;
72) rate rank – the level of the complexity of the work and indicator of the skill level necessary for
fulfilment of the given work;
73) base rate (salary) – fixed labour compensation of the employee for achieving the work (job)
standards determined by the complexity (qualifications) per time unit;
74) disciplinary sanction – disciplinary measure applied to the employee by the employer when the
former commits a disciplinary offence;
75) disciplinary offence – violation by the employee of labour discipline, as well as unlawful culpable
failure to perform or duly perform job duties;
76) rest time – time during which the employee is free from fulfilling his job duties and which may be
used at the employee’s own discretion;
77) means of collective protection – technical means intended for simultaneous protection of two or
more employees against the impact of harmful and (or) hazardous production factors;
6
78) collective bargaining agreement – a legal document in the form of a written agreement between a
team of employees and the employer, regulating sociolabour relations in the organisation;
79) overtime work – work carried out by the employee on the employer’s initiative outside the set
working hours;
80) notification – written application from the employee or the employer or applications submitted in
another manner (by courier, post, fax or emain( �
81) business trip – a trip undertaken by an employee, on the instructions of the employer, to fulfil his
job duties for a certain period of time outside his usual place of work, as well as when the employee is
sent to another place for study, raising of qualification or retraining.
2. Other special concepts and terms of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan are used in
the meanings defined in the corresponding articles of this Code.
Article 2. Labour legislation of the Republic of Kazakhstan
1. The labour legislation of the Republic of Kazakhstan is based on the Constitution of the Republic of
Kazakhstan and consists of this Code, laws of the Republic of Kazakhstan and other regulatory and
legal acts of the Republic of Kazakhstan.
2. It is prohibited to include in other laws of the Republic of Kazakhstan standards regulating labour
relations, social partnership and labour safety relations, apart from cases envisaged by this Code.
3. If an international treaty ratified by the Republic of Kazakhstan establishes other rules that those
contained in this Code, the rules of the international treaty shall be applied.
International treaties ratified by the Republic of Kazakhstan are applied directly to labour relations,
apart from cases when it follows from the international treaty that its application requires passing of a
law.
Article 3. Objective and tasks of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan
1. The objective of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan consists in legal regulation of
labour relations and other relations directly connected with labour and geared to protecting the rights
and interests of the parties to the labour relations and establishing minimal guarantees of the rights and
freedoms in the sphere of labour.
2. The tasks of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan consist in creating the requisite
legal conditions for achieving a balance of the interests of the parties to the labour relations, economic
growth, higher production efficiency and human welfare.
Article 4. Principles of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan
The principles of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan are as follows:
1) inadmissibility of restrictions on human and civil rights in the sphere of labour;
2) freedom of labour;
7
3) prohibition of discrimination, forced labour and the worst forms of child labour;
4) guaranteed right to working conditions meeting the safety and hygiene requirements;
5) priority of the life and health of the employee over the results of production activities;
6) guaranteed right to a fair remuneration for labour not below the minimum wage;
7) guaranteed right to rest;
8) equality of the rights and opportunities of employees;
9) guaranteed right of association of employees and of employers for the purpose of protecting their
rights and interests;
10) social partnership;
11) state regulation of labour protection and labour safety;
12) guaranteed right of employees’ representatives to exercise public control over observance of the
labour legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 5. Inadmissibility of restriction of rights in the sphere of labour
Noone’s rights may be restricted in the sphere of labour, apart from cases and in a manner envisaged
by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 6. Freedom of labour
Everyone shall have the right freely to choose labour or agree to work without any discrimination or
compulsion to do so, the right to apply labour abilities, choose a profession and type of activity.
Article 7. Prohibition of discrimination in the sphere of labour
1. Everyone shall have equal opportunities to exercise their rights and freedoms in the sphere of labour.
2. Noone may be subjected to any discrimination in exercising their labour rights depending on sex,
age, physical disabilities, race, nationality, language, material, social or official position, place of
residence, attitude to religion, political convictions, tribe or social stratum or membership of public
associations.
3. Discrimination shall not include differences, exceptions, preferences and restrictions determined by
requirements inherent in the nature of the work or dictated by the state’s concern for people in need of
increased social and legal protection.
4. Persons who believe they have been subject to discrimination in the sphere of labour shall have the
right to enter a lawsuit in a court or other instance in the manner established by the laws of the
Republic of Kazakhstan.
8
Article 8. Prohibition of forced labour
Forced labour is prohibited.
Forced labour shall mean any work or services required from any person under threat of any
punishment, for fulfilment of which this person has not offered its services voluntarily, with the
exception of work:
required by virtue of the laws of the Republic of Kazakhstan on mandatory military service;
constituting part of the civil duties of citizens, as established by laws of the Republic of Kazakhstan;
required from someone by virtue of a court sentence that has come into legal effect, on the condition
that the work will be performed under the supervision and control of state authorities and that the
person performing it is not yielded or handed over to any individuals and (or) legal entities;
required under the conditions of an emergency or martial law;
performed for the direct benefit of a team by the members of the given team and may, therefore, be
considered to be ordinary civil obligations of the members of the team on the condition that they or
their representatives have the right to express their opinion concerning the advisability of this work.
Article 9. Effectiveness of this Code
1. This Code regulates the following relations:
1) labour;
2) directly connected with labour;
3) social partnership;
4) labour protection and labour safety.
2. The effectiveness of this Code, unless otherwise envisaged by laws and international agreements
ratified by the Republic of Kazakhstan, shall apply to:
1) employees, including employees of organisations located on the territory of the Republic of
Kazakhstan, owners of property, participants or shareholders that are foreign individuals or legal
entities;
2) employers, including organisations located on the territory of the Republic of Kazakhstan, owners of
property, participants or shareholders that are foreign individuals or legal entities.
3. The specifics of the legal regulation of the labour of individual categories of employee are
established by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.
4. Laws of the Republic of Kazakhstan shall not reduce the level of the rights, freedoms and guarantees
established by this Code.
9
Article 10. Employment contracts, agreement between parties to a social partnership,
collective bargaining agreements, acts of the employer in the sphere of labour
1. Labour relations, as well as other relations directly connected with labour, shall be regulated by the
employment contract, act of the employer, agreement and collective bargaining agreement.
2. The provisions of agreements between the parties to a social partnership, collective bargaining
agreements, employment contracts and acts of employers that are detrimental to the employees’ status
compared with the labour legislation of the Republic of Kazakhstan shall recognised as null and void.
3. The terms and conditions of agreements, collective bargaining agreements and employment contracts
may not be amended unilaterally.
Article 11. Acts of the employer
1. The employer issues acts within the bounds of its terms of reference and in accordance with this
Code and other regulatory and legal acts, the employment contract, agreements, and the collective
bargaining agreement.
2. In cases envisaged by this Code and the collective bargaining agreement, the employer issues acts on
agreement or in consideration of the opinion of employees’ representatives.
3. Acts of the employer that are detrimental to the employees’ status compared with the labour
legislation of the Republic of Kazakhstan, the collective bargaining agreement and agreements or that
are issued in violation of the procedures indicated in clause 2 of this article are null and void.
Article 12. Procedure for acts of the employer to take into consideration the opinion
of employees’ representatives or be agreed with the latter
1. The employer, in cases envisaged by this Code, agreements and the collective bargaining agreement,
issues acts in consideration of the opinion of or on agreement with employees’ representatives.
2. Before issuing an act, the employer shall present the draft thereof and the reasoning therefor to a
commission set up in accordance with article 266 of this Code.
3. The draft act of the employer shall be discussed by the commission for no more than three working
days from the day of its presentation.
4. Resolutions of the commission shall be drawn up in the form of minutes indicating the employees’
representatives’ agreement (disagreement) with the draft act of the employer, and setting out their
proposals, if any.
5. In the event that the opinion of the employees’ representatives does not express agreement with the
draft act of the employer or contains proposals for improving it, the employer:
1) on agreement, issues the act amended in consideration of the proposals made by the employees’
representatives;
2) on disagreement, has the right to hold additional consultations with the employees’ representatives
or issue the act in the version proposed thereby.
10
6. If agreement cannot be reached on draft acts of the employer, for issue of which, in accordance with
this Code, agreement with employees’ representatives is required, the disagreement shall be formalised
in minutes, after which the employer shall have the right to adopt the regulatory act.
7. On issue by the employer of an act not taking the proposals into account in full or in part, the
employees’ representatives shall have the right to initiate a collective labour dispute procedure in the
manner envisaged by this Code.
8. In the event that the issued act of the employer contains provisions violating or detrimental to the
rights and guarantees of employees envisaged by this Code, employment contracts, collective
bargaining agreements or agreements, it may be appealed to the relevant state labour inspectorate of the
state labour authority or to a court of law.
Article 13. Calculation of terms established by this Code
1. A term established by this Code, employment contract, collective bargaining agreement or
agreements is determined by a calendar date, expiry of a period of time calculated in years, months,
weeks or days. The term may also be determined by indicating an event that is to occur.
2. In cases envisaged by this Code, the term is calculated in working days.
3. A term determined by a period of time shall run from the calendar day following the calendar date on
which the event determining the beginning of the term occurs.
4. Terms calculated in years, months and weeks shall expire on the corresponding dates of the last year,
month or week. If the term ends in a month lacking a corresponding date, the term shall expire on the
last day of this month.
A term calculated in calendar weeks or days shall include nonworking days.
5. If the last day of the term is a nonworking day, the day on which the term expires shall be the first
subsequent working day, unless otherwise envisaged by this Code.
Article 14. Liability for violation of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan
Persons guilty of violating the labour legislation of the Republic of Kazakhstan shall be held liable in
accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.
Chapter 2. TERMS OF REFERENCE OF STATE AUTHORITIES IN THE SPHERE OF
LABOUR RELATION REGULATION
Article 15. Terms of reference of the Government of the Republic of Kazakhstan
in the sphere of regulation of labour relations
The Government of the Republic of Kazakhstan:
1) develops the key spheres and provides for implementation of state policy in the sphere of labour,
labour protection and labour safety;
2) organises elaboration and performance of state programmes in the sphere of labour protection and
labour safety;
11
3) establishes the procedure for organisation and exercise of state control in the sphere of labour
protection and labour safety;
4) determines the procedure for furnishing information and maintaining state statistics in the sphere of
labour protection and labour safety;
5) establishes the procedure for engaging foreign manpower;
6) determines the size of social allowances, the procedure for awarding them and their payment;
7) approves the list of types of illness for which a term of temporary disability of over two months
might be established;
8) establishes a unified procedure for calculating the average wage;
9) approves the Standard provision on labour compensation conditions and bonuses to management
personnel of national companies and jointstock companies in which the controlling blocks of shares
belong to the state;
10) determines the procedure for joining the civil service and for holding competitions for vacant civil
service positions;
11) determines the list of civil service jobs;
12) concludes a general agreement with republican associations of employers and republican
associations of employees;
13) establishes the procedure for competent authorities to pass regulatory and legal acts in the sphere of
labour protection and labour safety;
14) approves the system of labour compensation for employees of organisations maintained out of the
state budget;
15) determines the general requirements on professional training, retraining and raising of
qualifications of personnel in an organisation;
16) approves industry markup ratios determined by industry agreements;
17) creates the commission for investigating group accidents in the event of five or more fatalities.
Article 16. Terms of reference of the state labour authority in the sphere of regulation
of labour relations
The state labour authority:
1) regulates state policy in the sphere of labour, labour protection and labour safety;
2) adopts regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan establishing general requirements on
labour protection and labour safety for all spheres of activity;
12
3) organises state control over observance of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan on
employment of the population and the requirements on labour protection and labour safety;
4) coordinates activities of state authorities in developing technical regulations in the sphere of labour
protection and labour safety;
5) conducts coordination and interaction in the sphere of labour protection and labour safety with other
state authorities, as well as with representatives of employees and employers;
6) establishes the format, the procedure maintaining and keeping work books;
7) establishes the procedure for replacing and reviewing model worktime standards and regulations;
8) establishes the procedure for presenting, reviewing and agreeing worktime standards in
organisations the services (goods, work) of which are embraced by state regulation of tariffs (prices,
levies);
9) establishes the procedure for presenting, reviewing and agreeing parameters with respect to the
system of labour compensation of employees of organisations the services (goods, work) of which are
embraced by state regulation of tariffs (prices, levies);
10) registers branch agreements and regional agreements concluded at the level of the region (city of
republican significance, capitan( �
11) carries out training and certification of state labour inspectors;
12) exercises control over timely and objective investigation of industrial accidents in the manner
established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;
13) carries out international cooperation in the sphere of regulation of labour relations;
14) elaborates programmes for investigating problems of labour protection and labour safety;
15) elaborates and approves the procedure and standards for providing employees with milk,
therapeutic and preventive meals, special clothing, special footwear and other means of personal
protection, and establishes the procedure for supplying them with means of collective protection,
sanitary and living premises and equipment at the employer’s expense;
16) determines the procedure for elaborating, reviewing, approving and applying handbooks and
qualification characteristics;
17) considers and agrees model qualification characteristics for the positions of heads, experts and
other officials of organisations engaged in various types of economic activities;
18) establishes the procedure for approval of model worktime standards and regulations by competent
state authorities of corresponding spheres of activity;
19) on agreement with an authorised state body in the sphere of healthcare, determines the list of jobs
for which it is prohibited to employ employees under the age of eighteen years and maximum weights
for transfer and movement by employees under the age of eighteen years;
13
20) on agreement with an authorised state body in the sphere of healthcare, determines the list of jobs
for which it is prohibited to employ female employees and maximum weights for manual transfer and
movement by female employees;
21) determines the list of production facilities, workshops, professions and jobs, the list of heavy work
and work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions;
22) organises monitoring and assessment of risks in the sphere of labour protection and labour safety;
23) establishes the procedure for mandatory periodical certification of production facilities with respect
to working conditions;
24) approves the Model provision on the labour protection and labour safety service in an organisation.
Article 17. Terms of reference of territorial subdivisions
of the state labour authority in the sphere of regulation of labour relations
Territorial subdivisions of the state labour authority:
1) exercise state control over observance of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan and of
the requirements on labour protection and labour safety;
2) perform monitoring of collective bargaining agreements presented by employers;
3) analyse the reasons for industrial injuries, occupational diseases and occupational poisoning and
develop proposals for preventing them;
4) investigate industrial accidents in the manner established by the legislation of the Republic of
Kazakhstan;
5) test the knowledge of management personnel and persons responsible for providing for labour
protection and labour safety at employers, in accordance with the rules approved by the state labour
authority;
6) participate on acceptance commissions for commissioning industrial facilities;
7) work with authorised employees’ and employers’ representatives to improve labour protection and
labour safety standards;
8) consider applications by employees, employers and their representatives on aspects of labour
protection and labour safety.
Article 18. Terms of reference of local executive bodies
in the sphere of regulation of labour relations
Local executive bodies:
1) issue resolutions on engaging foreign manpower to perform work on the territory of the
corresponding administrative and territorial unit;
14
2) on agreement with the local representative body, determine the list of jobs for healthcare, social
security, education, culture and sport experts working in auls (rural areas);
3) register branch and regional agreements concluded at the city and district level;
4) agree the holding of strikes in organisations providing vital support for the population (public
transport, organisations supplying water, electric power and heat);
5) conclude district (regional, city, area) agreements with regional associations of employers and
regional associations of employees;
6) consider and agree worktime and the parameters of the system of labour compensation for
employees of organisations the services (goods, work) of which are encompassed by state regulation of
tariffs (prices, levies), in the manner established by the state labour authority;
7) set the quota for job placement of population categories determined by the laws of the Republic of
Kazakhstan.
Chapter 3. PARTICIPANTS IN LABOUR RELATIONS.
GROUNDS FOR EMERGENCE OF LABOUR RELATIONS
Article 19. Participants in labour relations
1. The participants in labour relations are the employee and the employer.
The head of a branch or representative office of a foreign legal entity exercises all the rights and fulfils
all the obligations of the employer on behalf of the given legal entity.
2. Individuals and legal entities represent the interests of employees or of the employer within the
bounds of the powers assigned to them on the basis of regulatory and legal acts, court rulings, as well
as of constituent documents or powers of attorney.
Article 20. Grounds for emergence of labour relations
1. Labour relations arise between the employee and the employer on the basis of the employment
contract concluded in accordance with this Code, with the exception of cases established by the laws of
the Republic of Kazakhstan.
2. In cases and the manner established by the laws of the Republic of Kazakhstan, constituent
documents and acts of the employer, conclusion of the employment contract may be preceded by the
following procedures:
1) election to (selection for) the position;
2) election by competition to replace the corresponding position;
3) appointment to the position or affirmation in the position;
4) referral to work by legally authorised bodies as part of a set quota;
5) issue of a court ruling on conclusion of the employment contract.
15
Article 21. Conclusion of an employment contract with citizens referred as part of a set quota
1. Local executive authorities establish a quote for job placement of categories of the population
determined by the laws of the Republic of Kazakhstan.
2. Employers, within the bounds of the set quota, conclude employment contracts with persons referred
for job placement, provided their qualifications comply with the employer’s requirements.
Article 22. Basic rights and obligations of the employee
1. The employee shall have the right to:
1) conclude, amend, supplement and cancel an employment contract in the manner and on the
conditions envisaged by this Code;
2) demand that the employer fulfil the conditions of the employment contract and the collective
bargaining agreement;
3) labour protection and labour safety;
4) receive full and true information about the working conditions and labour safety;
5) timely and full payment of wages in accordance with the conditions of the employment contract and
the collective bargaining agreement;
6) payment for idle time in accordance with this Code;
7) rest, including annual paid vacation;
8) association, including the right to create a trades union or other association, and be a member thereof
for the purpose of representation and protection of his labour rights, unless otherwise envisaged by the
laws of the Republic of Kazakhstan;
9) participate through his representatives in collective bargaining negotiations and in elaboration of the
draft collective bargaining agreement, and to familiarise himself with the signed collective bargaining
agreement;
10) professional training, further training and raising of qualification in the manner envisaged by this
Code;
11) recompense for harm caused to his health in connection with fulfilment of job duties;
12) mandatory social insurance in cases envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan;
13) guarantees and compensation payments;
14) protection of his rights and lawful interests by all manners not in contravention of the law;
15) equal payment for equal labour without any discrimination;
16) referral of a labour dispute to a mediation commission or court of law, at his own choice;
16
17) a work place equipped in accordance with the requirements of labour protection and labour safety;
18) provision with personal and collective means of protection and special clothing in accordance with
the requirements envisaged by the legislation of the Republic of Kazakhstan on labour protection and
labour safety, as well as the employment contract and collective bargaining agreement;
19) refuse to perform work in a situation jeopardising his health or life, with notification of his
immediate manager or the employer’s representative to this effect;
20) retention of his average wage during suspension of the work of the organisation as a result of
failure to comply with labour protection and labour safety requirements;
21) apply to the state labour authority or its territorial subdivisions for investigation of the labour
protection and labour safety conditions at the work place, as well as at representative participation in
the investigation and consideration of issue connected with improving working conditions, labour
protection and labour safety;
22) appeal against actions (inaction) on the part of the employer in the sphere of labour protection and
labour safety;
23) payment for labour in accordance with his qualification, the complexity of the work, the quantity
and quality of the work performed, as well as the working conditions;
24) participation in management of the organisation in forms envisaged by this Code, other laws of the
Republic of Kazakhstan and the collective bargaining agreement;
25) resolution of individual and collective labour disputes, including the right to strike, in the manner
established by this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.
2. The employee shall:
1) perform his job duties in accordance with the employment contract, collective bargaining agreement,
and acts of the employer;
2) observe labour discipline;
3) observe the requirements of labour protection and labour safety, fire safety and production hygiene
at the work place;
4) take care of the property of the employer and of employees;
5) inform the employer of any situation jeopardising human life and health, safekeeping of property of
the employer and of employees, as well as threatening occurrence of idle time;
6) not divulge information constituting state secrets, official, trade or other secrets protected by law that
becomes known to him in connection with performance of his job duties;
7) reimburse the employer for harm caused, within the limits established by this Code.
3. The employee shall have other rights and shall fulfil other obligations envisaged by this Code.
17
Article 23. Basic rights and obligations of the employer
1. The employer shall have the right to:
1) free choice of hiring;
2) amend, supplement or cancel employment contracts with employees in the manner and on the
grounds established by this Code;
3) issue acts of the employer within the bounds of its authority.
Issue of acts connected with a change of working conditions shall be carried out in accordance with
article 48 of this Code;
4) create and join associations for the purpose of representation and protection of its rights and
interests;
5) require employees to fulfil the conditions of employment contracts, collective bargaining
agreements, internal labour rules and other acts of the employer;
6) give incentives to employees, impose disciplinary sanctions and hold employees materially liable in
cases and in the manner envisaged by this Code;
7) recompense for harm inflicted by an employee in performance of his job duties;
8) appeal to a court of law for the purpose of protecting its rights and lawful interests in the sphere of
labour;
9) set a probation period for the employee;
10) recompense for expenditures connected with training the employee, if this is stipulated by the
conditions of the employment contract.
2. The employer shall:
1) observe the requirements of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, agreements,
collective bargaining agreements, employment contracts, and acts issued thereby;
2) when hiring, conclude employment contracts with employees in the manner and on the conditions
established by this Code;
3) exercise internal control over labour protection and labour safety;
4) provide the employee with the work prescribed by the employment contract;
5) pay the employee wages and other payments envisaged by the regulatory and legal acts of the
Republic of Kazakhstan, the employment contract, collective bargaining agreement, and acts of the
employer in a timely manner and in full;
6) familiarise the employee with acts of the employer and the collective bargaining agreement;
18
7) provide the employees’ representatives with full and accurate information, as required for
conducting collective bargaining negotiations, concluding collective bargaining agreements, and
monitoring their performance;
8) consider proposals submitted by employees’ representatives, hold collective bargaining negotiations
and, in the manner established by this Code, conclude a collective bargaining agreement;
9) provide to employees with working conditions in accordance with the labour legislation of the
Republic of Kazakhstan, employment contracts and collective bargaining agreements;
10) provide employees with equipment, tools, technical documentation and other means necessary for
performance of their job duties at its own expense;
11) fulfil instructions issued by state labour inspectors;
12) halt work if its continuation creates a threat to the life or health of the employee and other persons;
13) undertake mandatory social insurance of employees;
14) insure civil law liability for causing harm to the life and health of the employee in fulfilment
thereby his job duties;
15) provide the employee with annual paid vacation;
16) ensure the safekeeping and submission to the state archives of documents confirming the labour
activities of employees, and information on withholding and payment of funds for their pension
provision;
17) warn the employee of harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions and the
possibility of occupational disease;
18) take measures to prevent risks at the work place and in manufacturing processes, and perform
preventive work in consideration of production and scientific and technical progress;
19) precisely record time worked by each employee, including overtime, under harmful (particularly
harmful), hazardous working conditions, and doing heavy work;
20) provide employees with occupational training, retraining and raising of their qualifications in
accordance with this Code;
21) provide recompense for harm caused to the life and health of the employee, in accordance with the
legislation of the Republic of Kazakhstan;
22) allow officials of the state labour authority and of territorial subdivisions of the state labour
authority, employees’ representatives and public labour safety inspectors with unimpeded access for
checking on labour protection, working conditions and labour safety in organisations and observance of
the legislation of the Republic of Kazakhstan on labour protection and labour safety, as well as for
investigating industrial accidents and occupational diseases;
23) demand, at the time of hiring, the documents necessary for concluding an employment contract in
accordance with article 31 of this Code.
19
3. The employer shall have other rights and fulfil other obligations envisaged by this Code.
SPECIAL PART
SECTION 2. LABOUR RELATIONS
Chapter 4. THE EMPLOYMENT CONTRACT
Article 24. Subject of the employment contract
Under an employment contract, the employee fulfils work (labour function) in accordance with his
qualifications for a remuneration and observes the labour regulations, while the employer provides
working conditions, pays the employee his wages in a timely manner and in full and makes other
payments envisaged by the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, the employment contract,
the collective bargaining agreement, and agreement between the parties.
Article 25. Guarantees of equal rights and opportunities on conclusion
of the employment contract
1. It is prohibited to violate equality of rights and opportunities in concluding an employment contract.
2. Pregnancy, the existence of children up to the age of three years, being under age, and disability may
not restrict the right to conclude an employment contract, with the exception of cases envisaged by this
Code.
At the demand of the categories of people indicated in the first paragraph of this clause, the employer
shall notify the reason for refusal in writing.
3. On establishment of a fact of violation of equality of rights and opportunities in concluding an
employment contract, the employer shall bear the liability established by the laws of the Republic of
Kazakhstan.
Article 26. Restrictions on conclusion of an employment contract
Conclusion of an employment contract shall not be permitted:
1) for performance of work contraindicated for the person by reason of health on the basis of a medical
opinion;
2) with citizens under the age of eighteen years for performance of heavy of work, work under harmful
(particularly harmful) and (or) hazardous working conditions, as well as for a position and for work
envisaging full material liability of the employee for failing to ensure safekeeping of property and other
values of the employer;
3) with citizens deprived of the right to hold a specific position or engage in a specific activity in
accordance with a court sentence that has come into legal effect;
4) with foreigners and stateless persons temporarily residing on the territory of the Republic of
Kazakhstan, before receiving a resolution from the local executive authority on engagement of foreign
manpower in the manner established by the Government of the Republic of Kazakhstan, or without
observance of the restrictions or waivers established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
20
Article 27. The distinction between an employment contract and other types of agreement
The features distinguishing an employment contract from other types of agreement consist in inclusion
of the following conditions:
1) performance by the employee of work (labour function) according to specific qualifications,
speciality, profession or position;
2) performance of obligations personally in observance of the internal labour regulations;
3) receipt by the employee of a wage for labour.
Article 28. Content of the employment contract
1. The employment contract shall contain:
1) the details of the parties:
full name, including patronymic (if indicated in the identity document) of an individual employer, his
permanent residential address, the name, number and date of issue of his identity document, and
taxpayer’s registration number;
full name of a legal entity employer and its location, the number and date of state registration of the
legal entity employer, and taxpayer’s registration number;
full name, including patronymic (if indicated in the identity document) of the employee, name, number,
and date of identity document; individual identification number, taxpayer registration number,
individual social code;
2) the job according to a certain speciality, qualifications or position (labour function);
3) place of job performance;
4) term of the employment contract;
5) job starting date;
6) working time and rest time regime;
7) amount and other conditions of labour compensation;
8) description of the working conditions, guarantees and benefits, if the job involves heave work and
(or) is performed under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous conditions;
9) rights and obligations of the employee;
10) rights and obligations of the employer;
11) procedure for amending or terminating the employment contract;
12) guarantees and compensation payments, the procedure for their payment;
21
13) insurance conditions;
14) responsibility of the parties;
15) date of conclusion and contract number.
2. On agreement between the parties to the employment contract, other conditions may be included that
do not contravene the legislation of the Republic of Kazakhstan.
3. Provisions of an employment contract that create a worse position for employees than that stipulated
by the labour legislation of the Republic of Kazakhstan shall be recognised as null and void.
Article 29. Term of the employment contract
1. An employment contract may be concluded:
1) for an indefinite period;
2) for a specific period of not less than one year, apart from cases established by subclauses 3), 4)
and 5), clause 1 of this article.
In the event of repeat conclusion of an employment contract with an employee that previously
concluded a contract for a specific period of not less than one year, including in the event of
prolongation of an employment contract, it shall be deemed to have been concluded for an indefinite
period.
It is prohibited to conclude employment contracts for a specific period for the purpose of avoiding
granting the guarantees and compensation envisaged for employees with whom an employment
contract is concluded for an indefinite period.
In the event that, on expiry of the employment contract, neither of the parties demands, within a period
of one day, termination of the labour relations, it shall be deemed to have been concluded for an
indefinite period;
3) for the time required to fulfil a specific job;
4) for the time required to replace an absent employee;
5) for the time required to fulfil seasonal work.
2. An employment contract for work in the position of head of the executive body of a legal entity
employer shall be concluded for the term set in the constituent documents of the employer or by
agreement between the parties. The provisions established by clause 3 of this article shall not apply to
such a contract.
3. If the employment contract does not specify its term of validity, the contract shall be deemed to have
been concluded for an indefinite period.
22
Article 30. Age from which it is permitted to conclude an employment contract
1. It is permitted to conclude employment contracts with citizens who have reached the age of sixteen
years.
2. With the written consent of one parent, guardian or adoptive parent, an employment contract may be
concluded with:
1) citizens who have reached the age of fifteen years, in cases when they have received a secondary
education in a general educational institution;
2) pupils who have reached the age of fourteen years for performance, during time free from study, of
work that is not harmful to the health and does not disrupt the study process;
3) persons who have not reached the age of fourteen years, in cinematography, theatrical and concert
organisations and circuses, for participation in creating and (or) performing works without detriment to
the health or moral development and in observance of the conditions determined by subclause 2),
clause 2 of this article.
3. In cases determined by clause 2 of this article, the employment contract shall be signed by a parent,
guardian or adoptive parent as well as by the minor.
Article 31. Documents required for concluding an employment contract
1. For conclusion of an employment contract, the following documents are required:
1) identity document or passport (birth certificate for persons under the age of sixteen years);
2) residence permit or stateless person’s certificate (for foreigners and stateless persons permanently
resident on the territory of the Republic of Kazakhstan);
3) document certifying education, qualifications, possession of special knowledge or occupational
training on conclusion of an employment contract for work requiring corresponding knowledge,
abilities and skills;
4) document confirming labour activities (for persons with a service record);
5) military registration document (for people liable for military services and subject to conscription for
military service);
6) document on preliminary medical fitness certification (for persons required to undergo medical
fitness certification in accordance with this Code and the legislation of the Republic of Kazakhstan);
7) copies of allocation of a taxpayer registration number and individual social code.
2. The employer does not have the right to demand documents not envisaged by clause 1 of this article.
3. In the event of storage by the employer, with the employee’s consent, of the original documents or
their temporary holding for the purpose of performance of the procedures established by the legislation
of the Republic of Kazakhstan, the employer shall issue the employee with a written obligation to
return the documents.
23
Article 32. Procedure for conclusion, amendment and supplementation
of the employment contract
1. An employment contract shall be concluded in written form in at least two copies and shall be signed
by the parties. One copy of the employment contract shall be kept by the employee and one by the
employer. Receipt by the employee of a copy of the employment contract shall be confirmed in writing.
2. Introduction of amendments and supplements to the employment contract, including for transfer to a
different job, shall be made by the parties in writing in the manner envisaged by clause 1 of this article.
A proposal to amend the terms and conditions of the employment contract shall be submitted by one of
the parties to the employment contract in written form and shall be considered by the other party within
a period of seven calendar days of its submission.
3. An employment contract with officials on an organisation’s executive body shall be concluded by
the owner of the property of the organisation or by a person or body authorised thereby in the manner
established by the constituent documents of the organisation.
Article 33. Documentation of hiring for work
1. Hiring for work shall be drawn up by an act of the employer issued on the basis of the employment
contract concluded.
2. The employer shall, within a period of three days, familiarise the employee with said act.
Familiarisation with the employer’s act shall be certified by the employee’s signature.
3. At the employee’s demand, the employer shall provide him with a duly certified copy of the act.
On hiring for work, the employer shall acquaint the employee with the internal labour regulations of
the organisation, other acts of the employer relating to the job (labour function) of the employee and
the collective bargaining agreement.
Article 34. Documents confirming labour activities of the employee
Any of the following may confirm the labour activities of the employee:
1) work book;
2) employment contract with en entry by the employer on the date and grounds for termination thereof;
3) extracts from acts of the employer confirming origination and termination of labour relations on the
basis of conclusion and termination of the employment contract;
4) extracts from the employees’ payroll ledger;
5) service record (the list of data about the work and labour activities of the employee), signed by the
employer, with the organisation’s seal affixed or notarised;
6) archive transcript containing information about the labour activities of the employee.
24
Article 35. Work book
1. The work book is a document containing information about the labour activities of the employee.
2. The format, procedure maintaining and storing work books are established by the state labour
authority.
3. The employer shall make relevant entries in the employees’ work book (if available) on his labour
activities within the organisation.
4. Entries in the work book concerning the reasons for termination of the employment contract shall be
made indicating the rules of this Code.
Article 36. Condition on the probationary period in an employment contract
1. In an employment contract, a condition may be established on a probationary period for the purpose
of verifying that the employee’s qualifications comply with the job allocated thereto. In the absence of
a condition on a probationary period in the employment contract, the employee will be considered to
have been hired without a probationary period.
2. The probationary period shall start in conjunction with the term of the employment contract.
3. During the probationary period, the rules of this Code, and the terms and conditions of the
employment contract and the collective bargaining agreement shall apply to the employee.
4. The probationary period shall be included in the employee’s service record and may not exceed three
months. Periods when the employee is absent from work shall not be included in the probationary
period.
5. Probationary period shall not be established for:
persons hired on a competitive basis to take up a position;
persons completing a secondary or higher professional education and starting work for the first time in
the specialty studied;
the disabled.
Article 37. Result of the probationary period on hiring
1. If the results of the employee’s probationary period are negative, the employer shall have the right to
terminate the employment contract with him, having warned him in writing to this effect no earlier than
seven calendar days before expiry of the probationary period, indicating the reasons for the employee
being recognised as not having completed the probationary period successfully.
2. If the probationary period has expired and neither of the parties has demanded termination of the
employment contract, the employee shall be deemed to have completed the probationary period
successfully.
25
3. In the event that the employer appoints the employee to a higher position before expiry of the
probationary period, the employee shall also be deemed to have completed the probationary period
successfully.
Article 38. Coming into effect of the employment contract
1. The term of validity of the employment contract shall begin from the day of its signing by the parties
or the date established therein.
2. The employees shall be permitted to take up his position only after the parties have signed the
employment contract.
3. In the event of absence of an employment contract and (or) incorrect execution of an employment
contract at the fault of the employer, the latter shall be liable in the manner established by the laws of
the Republic of Kazakhstan. In this case, the labour relations shall be deemed to arise from the date on
which the employee takes up his position.
Article 39. Invalidity of the employment contract
1. An employment contract shall be recognised as invalid by a court of law if concluded:
1) under the influence of deception, force or threat;
2) without the intent to create actual or legal consequences (a sham employment contract);
3) with a person declared legally incompetent;
4) with a person under the age of fourteen years, with the exception of the cases envisaged by
subclause 3), clause 2, article 30 of this Code;
5) with a person under the age of sixteen years without the written consent of a parent, guardian or
adoptive parent.
2. Recognition of the employment contract as invalid at the fault of the employer shall not entail loss
by the former employee of his rights to payment for his labour, compensation for unused annual paid
leave, other payments and benefits.
3. Recognition of the employment contract as invalid at the fault of the employer or of the employee
shall entail their liability in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.
4. Recognition of individual terms and conditions of an employment contract as null and void shall not
entail invalidity of the employment contract as a whole.
Article 40. Prohibition on performance of work, not stipulated in the employment contract
The employer shall not have the right to demand that the employee perform work not stipulated by the
employment contract, with the exception of cases envisaged by this Code and the laws of the Republic
of Kazakhstan.
26
Article 41. Transfer of the employee at another job
1. The following shall constitute transfer of the employee to another job:
1) change of the work (labour function) of the employee, that is, performance of work in another
position, speciality, profession or qualifications;
2) assignment of work during performance of which the working conditions (size of the wage, working
time and rest time regime, benefits and other conditions) determined by the employment contract are
changed;
3) transfer to a separate structural subdivision of the employer;
4) transfer to another location together with the employer.
2. Transfer of the employee to another job shall be permitted with the consent of the employee, shall be
formalised by introduction of relevant amendments into the employment contract and issue of an act of
the employer, with the exception of cases envisaged by this Code.
3. Movement of the employee, within the same organisation, to another work place, another structural
subdivision of this organisation at the same location or assignment of work at another mechanism or
piece of equipment shall not constitute transfer to another job and shall nor require the employee’s
consent, provided it does not entail the amendments envisaged in clause 1 of this article.
Article 42. Transfer of the employee to another location together with the employer
1. The employer shall give the employee at least one month’s written notice of the impending
movement of the employer to another location, unless the employment contract or collective bargaining
agreement envisages a longer notice period.
2. The employer shall make compensation payments connected with the employee’s relocation in the
event of his transfer to work at another location together with the employer, as envisaged by article 153
of this Code.
3. In the event of a written refusal by the employee to transfer to another location together with the
employer, the employment contract with the employee shall be terminated on the grounds envisaged by
subclause 1), clause 1, article 59 of this Code.
Article 43. Temporary transfer to another job for production purposes
If necessary for production purposes, including temporary replacement of an absent employee, the
employer shall have the right to transfer an employee without his consent for a period of up to one
month in the course of the calendar year to another job not encompassed by the employment contract
and not contraindicated for him in terms of his state of health, within the same organisation, at the same
location, with payment for the work performed being no less than the average wage for the work
previously carried out.
Article 44. Temporary transfer to another job in the event of idle time
1. In the event of idle time, the employer shall have the right to transfer the employee without his
consent and in consideration of his speciality and qualifications, to another job not contraindicated for
27
him in terms of his state of health for a period of no more than one month in the course of the calendar
year.
2. For transfer in the event of idle time, the labour compensation to the employee shall be made for the
work performed, but shall be at least twothirds of the average wage for the work previously carried
out.
In the event of a written refusal by the employee to continue working in connection with the change in
the working conditions, the employment contract with the employee shall be terminated on the grounds
envisaged by subclause 2), clause 1, article 59 of this Code.
Article 45. Temporary transfer to another job for health reasons
1. The employee shall be temporarily transferred to easier work for health reasons for the period
indicated in the medical opinion. On agreement between the parties, the employee may retain his salary
from the work previously performed.
2. In connection with injury, occupational disease or other damage to health resulting from fulfilment
of job duties, the employer shall, until working capacity is restored or disability established, transfer the
employee to easier work or release him from work with payment of damages in accordance with the
civil legislation of the Republic of Kazakhstan, as well as the terms and conditions of the employment
contract and the collective bargaining agreement.
3. In the case of written refusal by the employee to transfer to other work in the event of industrial
injury or occupational disease resulting from fulfilment of job duties or other damage to the health not
connected with production, the employment contract with the employee shall be terminated on the
grounds envisaged by subclause 4), clause 1, article 59 of this Code.
Article 46. Restriction on transfer of the employee to another job
It shall not be permitted to transfer the employee to another job contraindicated for the employee for
health reasons, confirmed by a medical opinion.
Article 47. Movement of the employee at another work place.
Change of position (job) title
1. The consent of the employee shall not be required for his movement to another work place or
another structural subdivision at the same location or assignment of work at another mechanism or
piece of equipment within the scope of his position, speciality, profession and qualifications, as
determined by the employment contract, with the exception of cases when work in the structural
subdivision, at the specific work place, mechanism or piece of equipment involves other working
conditions.
2. A change in the position (job) title of the employee, of the structural subdivision, or a change in the
management structure not entailing for the employee a change of working conditions and (or) the terms
and conditions of the employment contract may be implemented by the employer without the
employee’s consent.
28
Article 48. Change of working conditions
1. In connection with changes in the organisation of production, including in the event of
reorganisation, and (or) a reduction in the volume of work, it shall be permitted for the employer to
change the working conditions of the employee given that he continues working in a position,
speciality or profession corresponding to his qualifications, as determined by the employment contract.
In the event of a change of working conditions, relevant supplements and amendments shall be
introduced into the employment contract and (or) the collective bargaining agreement.
2. The employer shall give at least one month’s written notice to the employee and (or) his
representatives of the change of working conditions, unless a longer notice period is envisaged by the
employment contract or collective bargaining agreement.
If the employee does not agree to continue working under the new conditions, the employer shall offer
him, in writing, any other available job corresponding to his qualifications and state of health and, in
the absence of such a job, a vacant lower position or lowerpaid job that the employee might perform in
consideration of his qualifications and state of health.
3. In the event of written refusal by the employee to continue working in connection with the change of
working conditions, the employment contract with the employee shall be terminated on the grounds
envisaged by subclause 2), clause 1, article 59 of this Code.
4. In the event that the circumstances indicated in clause 1 of this article might entail a reduction in
staff numbers or positions, the employer shall have the right, for the purpose of retaining work places
and in consideration of the opinion of the employees’ representatives, to introduce a parttime work
regime.
Abolition of a parttime work regime that might entail a reduction in staff numbers or positions shall be
carried out in consideration of the opinion of the employees’ representatives.
Article 49. Labour relations in the event of a change of name, departmental affiliation,
owner of the property or of reorganisation of the employer
In the event of a change in the name, departmental affiliation, or owner of the property or of
reorganisation of the employer, labour relations with the employees shall continue without change.
Article 50. Suspension from work
1. In cases envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan, the employer shall suspend the
employee from his job on the basis of acts issued by competent state authorities.
2. In addition to the cases envisaged in clause 1 of this article, the employer shall suspend an employee
that:
1) arrives at work under the influence of alcohol, narcotics or other toxic substances (and their
analogues) or consumes intoxicating substances during the working day;
2) does not pass the examinations in the labour protection and labour safety rules;
3) does not use the means of personal and (or) collective protection provided by the employer;
29
4) does not pass the medical examination or preshift medical certification, if these are mandatory in
accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan;
5) if his actions or failure to act cause an accident, violation of the rules for labour safety, fire
protection or traffic safety.
3. During the period of his suspension from his job, the employee shall not receive his wage and shall
not be paid temporary disability allowances at the employer’s expense, with the exception of maternity
benefits.
4. The employee shall be suspended from his job for the period until the reasons constituting grounds
for suspension are clarified and (or) eliminated.
5. The employee shall retain his wage in the event of his unlawful suspension from his job by the
employer.
Article 51. Grounds for termination of the employment contract
The grounds for termination of the employment contract are:
1) cancellation of the employment contract by agreement between the parties;
2) expiry of the term of validity of the employment contract;
3) cancellation of the employment contract on the initiative of the employer;
4) cancellation of the employment contract on the initiative of the employee;
5) circumstances beyond the will of the parties;
6) withdrawal by the employee from the labour relations;
7) transfer of the employee to an elected job (position) or his appointment to a position excluding the
possibility of continuation of the labour relations, apart from cases envisaged by the laws of the
Republic of Kazakhstan;
8) violation of the terms and conditions for conclusion of the employment contract;
9) grounds envisaged in the employment contract concluded with the head of the employer’s executive
body.
Article 52. Cancellation of the employment contract by agreement between the parties
1. An employment contract might be cancelled by agreement between the parties.
2. A party to an employment contract expressing the desire to cancel the employment contract by
agreement between the parties shall send a notification to this effect to the other party to the
employment contract. The party that receives this notification shall, within a period of three working
days, notify the other party in writing of its decision.
30
3. The date of cancellation of the employment contract by agreement between the parties shall be
determined on agreement between the employee and the employer.
4. On agreement with the employee, the employment contract might envisage the right of the employer
to cancel the employment contract without observing the requirements established by clause 2 of this
article, with a severance fee in the amount of at least the average annual wage.
Article 53. Termination of the employment contract on expiry of its term of validity
1. An employment contract concluded for a specific period shall be terminated in connection with
expiry of its term of validity.
2. The date of expiry of an employment contract concluded for a specific period shall be the final day
on which the employee performs his job in accordance with the term stipulated by the employment
contract.
3. The date of expiry of an employment contract concluded for the period of performance of specific
work shall be the day on which the work is completed.
4. The date of expiry of an employment contract concluded for a period of replacement of a temporarily
absent employee shall be the day on which the employee whose job (position) has been maintained
returns to work.
5. If, on expiry of the employment contract, the labour relations in fact continue and neither of the
parties demands their termination, the contract shall be deemed to have been prolonged for an
indefinite period.
Article 54. Grounds for cancellation of the employment contract
on the initiative of the employer
1. An employment contract with an employee may be cancelled on the initiative of the employer in the
following cases:
1) liquidation of a legal entity employer or termination of the activities of an individual employer;
2) reduction in staff numbers or positions;
3) unfitness of the employee for the position held or work performed as a consequence of inadequate
qualifications;
4) unfitness of the employee for the position held or work performed as a consequence of health
reasons hampering continued performance of the given work;
5) a negative result of work performed during a probationary period;
6) absence of the employee from work without good reason for a period of three or more hours in a row
during a single working day (work shift);
7) presence of the employee at work under the influence of alcohol, narcotics or toxic substances (or
their analogues), including in cases of consumption during the working day of intoxicating substances
(or their analogues);
31
8) violation by the employee of the rules for labour safety or fire safety or traffic safety entailing or
capable of entailing serious consequences, including injuries and accidents;
9) theft (including minor theft) by the employee in the work place of other people’s property, its
deliberate destruction or damage, as established by a sentence or court ruling that has come into legal
effect;
10) culpable actions or inaction on the part of an employee dealing with money or goods if these
actions or inaction provide grounds for the employer to loose his trust in him;
11) an immoral act carried out by an employee fulfilling educational functions that is incompatible with
continued performance of the given work;
12) divulgence by the employee of information constituting state secrets or other secrets protected by
law that he acquired in connection with performance of his job duties;
13) repeat failure by the employee to fulfil or duly fulfil his job duties, without good reason, provided a
disciplinary sanction has been imposed thereon;
14) termination of the employee’s access to state secrets in cases established by the laws of the
Republic of Kazakhstan;
15) knowing provision by the employee to the employer of false documents or information on
conclusion of the employment contract, if the genuine documents or information might constitute
grounds for refusal to conclude the employment contract;
16) violation by the head of the employer’s executive body, his deputy or heads of subdivisions of the
employer of their job duties resulting in material damage to the employer;
17) absence of the employee from work for over two months in a row as a consequence of temporary
disability, with the exception of cases when the employee is on maternity leave or if the relevant
disease is included on the list of illnesses for which a longer term of disability is established, approved
by the Government of the Republic of Kazakhstan.
For an employee disabled in connection with an industrial accident or occupational disease, his job
(position) is retained until his working capacity is restored or disability established;
18) a corruptionrelated crime committed by the employee and excluding, in accordance with a judicial
act, the possibility of his continued work.
2. For individual categories of employees, this Code envisaged additional grounds for cancellation of
employment contracts on the initiative of the employer.
Article 55. Restriction on the possibility of labour contract cancellation
on the initiative of the employer
Cancellation of the employment contract on the initiative of the employer shall not be permitted during
a period of temporary disability and while the employee is on annual paid leave, with the exception of
the case envisaged by subclause 1), clause 1, article 54 of this Code.
32
Article 56. Procedure for cancellation of the employment contract
on the initiative of the employer
1. The employer shall, on the grounds envisaged by subclauses 1) and 2), clause 1, article 54 of this
Code, serve at least one month’s written notice on the employee of cancellation of the employment
contract, unless the employment contract or collective bargaining agreement envisaged a longer notice
period. With the written consent of the employee, the employment contract may be cancelled before
expiry of the notice period.
2. Cancellation of employment contracts with employees who are members of a trades union on the
grounds envisaged by subclauses 2) and 3), clause 1, article 54, as well as termination of the
employment contract in accordance with subclause 2), clause 1, article 59 of this Code shall be carried
out in consideration of the reasoned opinion of the trades union of the given organisation in the manner
envisaged by the collective bargaining agreement.
3. Cancellation of an employment contract in accordance with subclause 4), clause 1, article 54 of this
Code, unfitness of the employee for the position held or work fulfilled for health reasons hampering
continuation of the given work shall be confirmed by a medical and social examination opinion in the
manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
4. Cancellation of an employment contract on the grounds envisaged by subclauses 6) – 13) and 16),
clause 1, article 54 of this Code shall be carried out in observance of the procedure for imposition of
disciplinary sanctions, as envisaged by article 73, and of the requirements of article 74 of this Code.
5. The employer shall, in the event of cancellation of the employment contract on the grounds
envisaged by subclauses 2) – 4), clause 1, article 54 of this Code, take steps to transfer the employee to
another job, given his consent.
6. Cancellation of the employment contract on the initiative of the employer owing to unfitness of the
employee for the position held or work performed as a consequence of inadequate qualifications shall
be based on a decision of an appraisal commission including an employees’ representative, unless
otherwise established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
The procedure and conditions for and frequency of employee appraisals shall be determined by the
collective bargaining agreement and, in its absence, by an act of the employer.
Article 57. Cancellation of the employment contract on the initiative of the employee
1. The employee shall have the right to cancel the employment contract on his own initiative by giving
the employer at least one month’s written notice to this effect, with the exception of the cases
envisaged by clause 4 of this article.
2. On agreement between the employee and the employer, the employment contract may be cancelled
before expiry of the notice period envisaged by clause 1 of this article.
3. The employee shall serve written notice on the employer of cancellation of the employment contract
at the time indicated in the application in cases when the employment contract is cancelled owing to
impossibility of continuing work.
33
4. The employee shall have the right to notify the employer in writing of nonperformance by the
employer of the terms and conditions of the employment contract. In the event that, on expiry of a
period of seven days, nonperformance by the employer of the terms and conditions of the employment
contract continues, the employee shall have the right to cancel the employment contract by serving at
least three working days’ written notice on the employer.
5. During the notice period envisaged by this article, the employee shall have the right to revoke, in
writing, its application for cancellation of the employment contract.
6. On expiry of the notice period indicated in this article, the employee shall have the right to cease
work, while the employer shall issue to the employee the documents associated with his labour
activities and any payments due thereto.
7. For individual categories of employees, this Code envisages a special procedure for cancelling the
employment contract on the initiative of the employee.
Article 58. Termination of the employment contract by virtue
of circumstances not dependent on the will of the parties
1. An employment contract shall be subject to termination by virtue of the following circumstances not
dependent on the will of the parties:
1) on conscription of the employee (initiation by the employee) of military service from the day on
which the employee presents the relevant document within a maximum of three days;
2) on a court sentence coming into legal force against the employee or the employer excluding the
possibility of continued labour relations;
3) in the event of death of the employee or of an individual employer, as well as in the event of a court
declaring the employee or an individual employer deceased or missing;
4) in the event of a court recognising the employee as legally incompetent or of limited competence, as
a result of which the employee is unable to continue performing his previous work;
5) in the event of reinstatement in the job of the employee that previously performed this work.
2. The date of termination of the employment contract on the grounds indicated in subclauses 2) – 4),
clause 1 of this article shall be the date on which the sentence or court ruling comes into effect or the
date of death.
Article 59. Termination of the employment contract in the event of withdrawal
by the employee from the labour relations
1. An employment contract with an employee shall be subject to termination in the event of withdrawal
by the employee from labour relations in cases:
1) refusal by the employee to transfer to another location together with the employer;
2) refusal by the employee to continue work in connection with a change in the working conditions;
3) refusal by the employee to continue work in the event of reorganisation of a legal entity employer;
34
4) refusal by the employee to transfer to another job in the event of receiving an industrial injury or
occupational disease in connection with fulfilment of his job duties or other damage to his health not
connected with production.
2. Termination of the employment contract shall be permitted only given written withdrawal by the
employee from the labour relations.
3. Termination of the employment contract shall not be permitted during a period of temporary
disability of the employee (including maternity leave) and of leave.
Article 60. Cancellation of the employment contract in connection with transfer
by the employee to an elected job(position) or appointment to the position
An employment contract with an employee shall be cancelled in connection with his transfer to an
elected job (position) or appointment to the position, if the laws of the Republic of Kazakhstan prohibit
people holding such positions from engaging in other paid work.
The grounds for this shall consist in notification of the employer by the employee and a certificate of
election or appointment of the employee to the job (position).
Article 61. Termination of the employment contract as a consequence
of violation of the terms and conditions for conclusion of an employment contract
1. An employment contract shall be subject to termination as a consequence of violation of the terms
and conditions for conclusion of an employment contract, if said violation excludes the possibility of
continued labour relations in cases of:
1) conclusion of an employment contract for performance of work contraindicated for the employee by
reason of his state of health on the basis of a medical opinion;
2) conclusion of an employment contract for performance of work in violation of a sentence or court
ruling that has come into legal effect and deprives the person of the right to hold certain positions or
engage in certain activities;
3) conclusion of an employment contract with foreigners or stateless persons without obtaining, in the
established manner, a resolution on engagement of foreign manpower or without observing the
restrictions or exemptions established by the laws of the Republic of Kazakhstan;
4) in other cases envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan.
2. Termination of an employment contract on the grounds envisaged by subclauses 1) – 2), clause 1 of
this article, shall be permitted if it is impossible to transfer the employee, with his consent, to another
job with the employer that the employee can perform without restrictions. Given the consent of the
employee to transfer to another job, an employment contract shall be concluded with him.
3. In the event of termination of the employment contract in the cases envisaged by subclauses 1)
and 3), clause 1 of this article, the employer shall pay the employee compensation in the amount of his
average wage for three months.
35
Article 62. Documentation of employment contract termination
1. Termination of an employment contract shall be documented by an act of the employer, with the
exception of termination of an employment contract in the event of death of an individual employer
(the employer is declared deceased or missing by a court of law) and termination of an employment
contract with domestic employees.
2. The act of the employer shall indicate the grounds for termination of the employment contract in
accordance with this Code.
3. The date of termination of the employment contract shall be the final day of work, with the exception
of cases envisaged in this Code.
4. A copy of the act of the employer on termination of the employment contract shall be handed to the
employee or sent to him by registered post within a period of three days.
Article 63. Issue of work books and documents associated with labour activities
1. On the day of termination of the employment contract, the employer shall issue the work book or
other document confirming the labour activities performed by the employee.
2. At the request of the employee (including a former employee), the employer shall, within a period of
five working days from the time of the application, issue a statement indicating the speciality
(qualifications, position), time worked and wage, a reference containing information about the
employees’ qualifications and his attitude to his job, as well as other documents envisaged by this
Code.
3. In the event of liquidation of bankruptcy of a legal entity employer or termination of the activities of
an individual employer, the employer shall, given a debt towards the employee, issue a duly executed
statement on the amount of the debt on wages and other payments.
Chapter 5. PROTECTION OF THE WORKER’S PERSONAL DATA
Article 64. Personal data of the employee and its processing
Personal data of the employee consists of information about the employee required on the initiation,
continuation and termination of labour relations.
Processing of personal data of the employee shall mean receipt, storage and transmission of the
personal data of the employee.
Article 65. Requirements on processing of personal data of the employee
During processing of personal data of the employee, the employer shall observe the following
requirements:
1) processing of personal data of the employee shall be carried out for the purpose of ensuring
observance of the laws and other regulatory and legal acts, assisting employees in job placement,
training and career advancement, and ensuring personal protection of employees;
36
2) the volume and the content of the employee’s personal data processed shall be determined in
accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Code and other laws of the
Republic of Kazakhstan;
3) personal data shall be supplied personally by the employee;
4) the employer shall not have the right to demand from the employee information on his political,
religious or other convictions or his private life;
5) the employer shall not have the right to demand from the employee information on his membership
or activities in public associations, including trades unions;
6) in adopting decision affecting the interests of the employee, the employer shall not have the right to
proceed from personal data of the employee received as a result of their automated or electronic
processing;
7) protection of personal data of the employee shall be ensured by the employer in the manner
established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 66. Storage of personal data of the employee
The procedure for storing personal data of the employee in an organisation shall be established by the
employer in observance of the requirements established by the legislation of the Republic of
Kazakhstan.
The employee shall be familiarised with the act of the employer establishing the procedure for storing
personal data of the employee.
Article 67. Transmission of personal data of the employee
1. In transmitting personal data of the employee, the employer shall observe the following
requirements:
1) not to communicate personal data of the employee to a third party without the written consent of the
employee;
2) to allow access to personal data of employees only to specially authorised persons. The given
persons shall, moreover, have the right to receive only the personal data of the employee required for
fulfilment of specific functions, and shall observe the regime of confidentiality;
3) to transmit personal data of the employee within the organisation in accordance with an act of the
employer, with which the employee shall be acquainted.
2. Persons to whom personal data of the employee are transmitted shall use them exclusively for the
purpose for which they are communicated and shall not have the right to transmit them to third parties,
with the exception of cases established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
37
Article 68. Rights of the employee for the purpose of ensuring protection
of personal data stored by the employer
For the purposes of ensuring protection of personal data stored by the employer, employees shall have
the right to:
1) freeofcharge access to their personal data, including the right to receive copies of entries contained
in the personal data of the employee, with the exception of cases envisaged by the laws of the Republic
of Kazakhstan;
2) deletion and correction of incorrect or incomplete personal data, as well as data processed in
violation of the requirements of this Code;
3) demand that the employer notify persons that previously received the incorrect or incomplete
personal data of the employee concerning the corrections made therein;
4) appeal to a court of law against actions (inaction) on the part of the employer during processing of
his personal data.
Chapter 6. INTERNAL LABOUR REGULATIONS. LABOUR DISCIPLINE
Article 69. Internal labour regulations
1. The internal labour regulations shall be approved by the employer on agreement with employees’
representatives.
2. The internal labour regulations shall establish the working time and rest time of employees, the
conditions for ensuring labour discipline, and other questions of regulating labour relations.
3. For individual categories of employees, the labour regulations shall consist of charters and
provisions approved in the manner established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
4. The internal labour regulations shall be binding on both the employer and employees.
Article 70. Provision of labour discipline
Labour discipline shall be ensured by the employer creating the requisite organisational and economic
conditions for individual and collective labour, for a conscientious attitude on the part of employees
towards their work, persuasion techniques, incentives for conscientious labour, as well as application of
disciplinary sanctions for disciplinary offences committed by employees.
Article 71. Labour incentives
1. The employer shall have the right to apply various types of incentive to employees for success in
their work.
2. The types of incentive to employees and the procedure for applying them are determined by the
legislation of the Republic of Kazakhstan, acts of the employer, the employment contract and collective
bargaining agreement.
38
Article 72. Disciplinary sanctions
1. For a disciplinary offence committed by an employee, the employer shall have the right to apply the
following types of disciplinary sanction:
1) admonition;
2) reprimand;
3) strict reprimand;
4) cancellation of the employment contract on the initiative of the employer in cases established by this
Code.
2. Application of disciplinary sanctions not envisaged by this Code and other laws of the Republic of
Kazakhstan shall be prohibited.
Article 73. Procedure for applying and appealing against disciplinary sanctions
1. Disciplinary sanctions shall be imposed by the employer by issuing an act of the employer.
2. The employer shall demand a written explanation from the employee before applying the
disciplinary sanction. Refusal on the part of the employee to provide a written explanation shall not
serve as a hindrance to applying a disciplinary sanction. In the event of refusal by the employee to
provide the given explanation, a corresponding act shall be drawn up.
3. In determining the type of disciplinary sanction, the employer shall take into account the content,
nature and gravity of the disciplinary offence, the circumstances under which it was committed, the
prior and subsequent conduct of the employee, and his attitude towards his work.
4. For each disciplinary offence, only a single disciplinary sanction may be imposed on the employee.
5. An act of the employer imposing a disciplinary sanction on the employee may not be issued during a
period of:
1) temporary disability of the employee;
2) release of the employee from work for fulfilment of state or public duties;
3) leave;
4) a business trip.
6. An act imposing a disciplinary sanction shall be announced to the employee subject to the
disciplinary sanction, against his signature, within a period of three working days of its issue. In the
event of refusal by the employee to confirm with his signature that he has been acquainted with the act
of the employer, a corresponding entry shall be made to this effect in the act on imposition of the
disciplinary sanction.
39
In the event that it is impossible to acquaint the employee personally with the act of the employer on
imposition of the disciplinary sanction, the employer shall send the act to the employee by registered
post.
7. A disciplinary sanction might be appealed by the employee in the manner established by this Code.
Article 74. Periods for imposition of disciplinary sanctions
1. A disciplinary sanction shall be imposed on the employee immediately for committing a disciplinary
offence, but not later than one month from the date of its discovery, with the exception of the cases
envisaged by clause 5, article 73 of this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.
2. A disciplinary sanction may not be applied more than six months from the day on which the
disciplinary offence was committed, while in cases established by the laws of the Republic of
Kazakhstan or establishment of a disciplinary offence on the basis of the results of an audit or check on
the financial and business activities of the employer – more than one year from the date on which the
employee committed the disciplinary offence. The given periods shall not include time occupied by
criminal proceedings.
3. The period for imposition of a disciplinary sanction shall be suspended while the employee is absent
from work in connection with temporary disability, release from work for fulfilment of state or public
duties, on leave or a business trip.
Article 75. Term of validity of a disciplinary sanction
1. The term of validity of a disciplinary sanction shall not exceed six months from the day on which it
is applied, with the exception of the case envisaged by subclause 4), clause 1, article 72 of this Code. If,
within this period, no new disciplinary sanction is imposed on the employee, he shall be deemed not to
be subject to disciplinary sanction.
2. An employer that imposes a disciplinary sanction on an employee shall have the right to lift it ahead
of time on its own initiative, at the request of the employee or his immediate manager, or application by
the employees’ representative.
Chapter 7. WORKING TIME
Article 76. Working time
1. Working time may be of normal duration, reduced duration or parttime.
2. Working time also includes preparatory and concluding works (receipt of a work sheetassignment,
materials and tools, study of technical documentation, preparation and clearing of the work place,
handing over of finished output, and so on), breaks envisaged by the technology or organisation of the
work, the rules of worktime standard setting and labour safety, time of presence or waiting for work at
the work place, when the employee does not have free time, official holiday or weekend duty, home
duty and other periods determined by the employment contract, the collective bargaining agreement,
acts of the employer or regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan.
Article 77. Normal duration working time
1. Normal duration working time shall not exceed 40 hours a week.
40
2. Employment contracts and collective bargaining agreements may envisage a shorter duration
working time with payment as for normal duration working time.
Article 78. Reduced duration working time for certain categories of employees
1. For employees under the age of eighteen years, a reduced duration working time is established in
accordance with article 181 of this Code.
2. For employees engaged in heavy work, work under harmful (particularly harmful) and (or)
hazardous working conditions, a reduced duration working time is established in accordance with
article 202 of this Code.
3. For group one and two disabled, a reduced duration working time is established in accordance with
article 224 of this Code.
4. Employment contracts and collective bargaining agreement may envisage a working time duration
shorter than that indicated in clauses 1 – 3 of this article.
5. In the event of a reduced duration working time being established for employees, they shall be paid
for their work in accordance with this Code.
Article 79. Parttime work
Parttime work shall consists of working time shorter than the normal duration established by this
Code, including:
a parttime working day, that is, a reduction in the standard duration of the working day (work shift);
a parttime working week, that is, a reduction in the number of working days in the working week;
a simultaneous reduction in the duration of the working day (work shift) and in the number of working
days in the working week.
Article 80. Parttime working conditions
1. On agreement between the parties to the employment contract, parttime work may be established
for the employee.
2. Parttime work is established for a definite or indefinite period.
3. parttime working conditions shall not entail any restrictions for the employee with respect to the
duration of his annual paid leave as established by this Code, the employment contract, the collective
bargaining agreement, or agreements.
Article 81. Types of working week
1. A fiveday working week with two days off is established for employees. Under a fiveday working
week, the duration of the working day (work shift) shall be determined by an act of the employer in
consideration of the specifics of the job and in observance of the established duration of the working
week.
41
2. In organisations where the nature of the production and the working conditions make introduction of
a fiveday working week unfeasible, a sixday working week shall be established with one day off.
3. A fiveday or sixday working week shall be established by the employer in accordance with the
terms and conditions of the employment contract and (or) the collective bargaining agreement.
Article 82. Duration of the working day (work shift)
1. Under a fiveday working week, the duration of the working day (work shift) shall not exceed 8
hours against a weekly norm of 40 hours, 7 hours 12 minutes against a weekly norm of 36 hours and 5
hours against a weekly norm of 24 hours.
2. Under a sixday working week, the duration of the working day (work shift) shall not exceed 7 hours
against a weekly norm of 40 hours, 6 hours against a weekly norm of 36 hours and 4 hours against a
weekly norm of 24 hours.
3. The duration of the working week (work shift), the beginning and end of the working day (work
shift), and the schedule of breaks from work shall be determined in observance of the established
duration of the working week by the internal labour regulations of the organisation, employment
contracts and collective bargaining agreements.
4. For creative employees of professional art and cultural leisure organisations, mass median
employees, sportsmen and trainers, a different duration of the working week (work shift) may be
established in accordance with the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, acts of the
employer, collective bargaining agreements or employment contracts.
Article 83. Division of the working day (work shift) into parts
1. Division of the working day (work shift) into parts shall be permitted:
1) for jobs involving varying intensity of work;
2) on the initiative of the employee, in connection with his sociodomestic and other personal
requirements.
2. In the event of division of the working day (work shift) into parts, the aggregate duration of working
time shall not exceed the established duration of the working day (work shift).
3. The types of work for which the working day (work shift) is divided into parts, the number and
duration of breaks in the work, as well as the types and amounts of compensation paid to employees for
working under such conditions shall be determined by employment contracts and collective bargaining
agreements.
Article 84. Shift work
1. Shift work may be established in cases when the duration of the employer’s production process or
production activity mode exceed the standard duration of the working day.
2. Under shift work, the duration of the work shift and transition from one shift to another shall be
established by shift timetables approved by the employer on agreement employees’ representatives.
42
3. The employer shall acquaint employees with the shift timetable at least one month before it comes
into effect.
4. It is prohibited for an employee to be engaged to work on two consecutive shifts.
Article 85. Flexitime
1. For the purpose of combining sociodomestic and personal requirements of employees with the
interests of production, flexitime may be established for the employees.
2. The following shall be established under a flexitime regime:
1) fixed working time;
2) flexible (variable) working time, during which the employee shall have the right to perform his job
duties at his own discretion;
3) accounting period.
3. Under flexitime, the accounting period shall be the period during which the average duration of
working time established for the given category of employees shall be observed.
4. The accounting period under flexitime shall not be more than one month.
5. The duration of the working day (work shift) and (or) working week may, under a flexitime regime
may be shorter and (or) longer than the standard working day and (or) working week.
6. The duration of the fixed working time, the flexible (variable) working time, and the accounting
period under a flexitime regime shall be established by employment contracts and collective
bargaining agreements.
Article 86. Summing of working time
1. Working time is summed in continuously operating production units, workshops and sectors and
certain types of work where, by virtue of the production (working) conditions, the duration of the
working day or working week set for the given category of employees cannot be observed.
2. The accounting period in recording of cumulative hours worked is taken as the period during which
the average duration of the working day and (or) working week established for the given category of
employees shall be observed.
3. The accounting period in recording of cumulative hours worked may be any calendar period, but no
more than one year or the period for fulfilment of a specific job.
4. In establishing recording of cumulative hours worked, observance of the duration of the employee’s
rest period between the end of work and the beginning of the next working day (work shift) is
mandatory.
5. The work procedure under recording of cumulative hours worked and the category of employees for
which recording of cumulative hours worked is established are determined by employment contracts or
43
collective bargaining agreements or acts of employers in consideration of the opinions of employees’
representatives.
6. Application of recording of cumulative hours worked shall not be permitted in the cases envisaged
by articles 183, 190 and 225 of this Code.
Article 87. Night work
1. Night work shall be defined as working time between 22:00 hours and 6:00 hours.
2. Employees may be engaged to do nighttime work in observance of the restrictions imposed by this
Code.
Article 88. Constraints on overtime
1. Overtime work shall not be permitted for:
1) pregnant women;
2) employees under the age of eighteen years.
2. Employees may be engaged to do overtime work only with their written consent, with the exception
of cases envisaged by article 90 of this Code.
Article 89. Overtime limits
1. Overtime work shall not exceed two hours a day per employee or one hour of heavy work or work
under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions.
2. The aggregate duration of overtime work shall not exceed one hundred and twenty hours a year.
3. The limit on the aggregate duration of overtime work shall not apply to the cases envisaged by
subclause 1), article 90 of this Code.
Article 90. Exceptional cases when overtime work is permitted
without the employee’s consent
Overtime work without the consent of the employee shall be permitted only in the following cases:
1) in performance of work, necessary for defence of the country, as well as for preventing emergencies,
natural disasters or industrial accidents and for immediately eliminating their consequences;
2) for eliminating other circumstances disrupting normal water, gas, heat and power supplies and the
functioning of other vital utilities;
3) for continuing work if a shift partner fails to turn up for work if the work cannot be interrupted,
immediate measures being taken to find a replacement employee.
Article 91. Procedure for recording working time
1. The employer shall record the employee’s actual working time.
44
2. Actual working time, including time worked and time not worked by the employee, shall be
recorded.
3. Time worked shall be recorded as time actually worked and other periods of time included in
working time. Moreover, overtime work, night work, work on days off and official holidays, and
business trip days shall be recorded separately.
4. Time not worked shall be recorded as paid and unpaid time, as well as working time lost at the fault
of the employee and (or) of the employer.
5. Working time shall be recorded in documents determined by the employer.
6. In cases when the employee’s working time includes periods of work performance outside the work
place or performance of works that cannot be recorded by the employer as occupying a specific period
of time, said periods shall be noted in the working time records as time spent performing a specific
volume of the work specified in the employment contract.
Chapter 8. LEISURE TIME
Article 92. Types of leisure time
The types of leisure time are:
1) breaks during the working day (work shift) – rest and meal breaks; shift and special breaks;
2) daily (intershift) rest;
3) days off (weekly continuous rest);
4) official holidays;
5) leave.
Article 93. Rest and meal breaks
1. During the working day (work shift), the employee shall be granted one rest and meal break of at
least half an hour.
2. The rest and meal break shall be established at least three hours and no more than four hours after
the start of the working day (work shift), with the exception of cases established in clause 3 of this
article.
3. The rest and meal break may be established later than four hours after the start of the working day
(work shift) under a flexible regime for recording cumulative hours worked with a working day (work
shift) of over 8 hours.
4. The time when the rest and meal break is granted and its duration shall be established by the internal
labour regulations, the employment contract and the collective bargaining agreement.
5. The time of the rest and meal break shall not be included in working time. In jobs where the
production conditions make it impossible to grant a break, the employer shall provide the employee
45
with an opportunity for resting and eating during working time at a specially equipped place. The list of
such types of work, the procedure and place for resting and eating shall be established by the collective
bargaining agreement or acts of the employer issued on agreement with employees’ representatives.
Article 94. Shift and special breaks
1. For certain types of work, employees shall be allowed shift breaks necessitated by the technology
and organisation of production and work, which shall be included in working time. These types of
work, the duration of and the procedure granting such breaks shall be determined by the collective
bargaining agreement or acts of the employer adopted on agreement with employees’ representatives.
2. Employees working during a cold period or in the open air or in enclosed, unheated premises, as well
as those engaged in loading and unloading work, shall be allowed special warmup and rest breaks,
which shall be included in working time. The employer shall provide for equipment of warmup and
rest premises for the employees.
3. Working women with children up to the age of 18 months shall be granted, in addition to the rest and
meal break, additional breaks for feeding the child, in accordance with article 188 of this Code.
Article 95. Duration of daily rest (intershift) time
The duration of daily (intershift) rest of the employee between the end of work and its start on the next
day (work shift) shall be at least twelve hours.
Article 96. Days off
1. Employees shall be granted days off every week.
2. With a fiveday working week, employees shall be granted two days off per week, while with a six
day working week, they shall have one day off.
3. Sunday shall be a day off common to both a fiveday and a sixday working week. The second day
off with a fiveday working week shall be established by an act of the employer or the shift timetable.
Both days off shall be consecutive, unless otherwise established in the collective bargaining agreement
and employment contract.
4. The first day of Kurbanait, celebrated according to the Muslim calendar, and 7 January, the
Orthodox Christmas, shall be nonworking days.
5. Employees engaged in continuous production or in production units where it is not possible to halt
work on days off for production and technical reasons or as a consequence of need for constant,
continuous provision of services to the population, days off shall be granted on different days of the
week in turn to employees (groups of employees) according to a shift timetable approved by acts of the
employer issued on agreement with employees’ representatives.
6. An employee on a business trip shall enjoy days off in accordance with labour regulations of the
employer to which he has been sent.
46
Article 97. Work on days off and official holidays
1. Work on days off and official holidays on the initiative of the employer shall be permitted with the
written consent of the employee, with the exception of cases envisaged by article 98 of this Code.
2. Work on days off and official holidays shall be permitted on the initiative of the employee on the
basis of a resolution of the employer.
3. For work on days off and official holidays, at the wish of the employee, another rest day shall be
granted or payment made in the amount indicated in article 128 of this Code.
Article 98. Exceptional cases of engagement to work on days off
and official holidays without the consent of the employee
Engagement to work on days off and official holidays without consent of the employee shall be
permitted in the following cases:
1) for prevention of emergencies, natural disasters or industrial accidents or for rapid elimination of
their consequences;
2) for prevention and investigation of accidents, destruction of or damage to property;
3) for fulfilment of urgent, unforeseen work required for continued normal operation of the
organisation as a whole or of its individual subdivisions.
Article 99. Documentation of engagement of employees to work
on days off and official holidays
Engagement of employees to work on days off and official holidays shall be documented by an act of
the employer.
Article 100. Types of leave
1. Employees shall be granted the following types of leave:
1) annual paid leave;
2) social leave.
2. Paid annual leave is intended for the employee to rest, restore his working capacity, strengthen his
health and fulfil other personal requirements and is granted for a specific number of calendar days with
retention of the employee’s job (position) and average wage.
3. Social leave is understood as release of the employee from work for a specific period of time for the
purpose of creating favourable conditions for maternity, childcare, education while working and for
other social purposes.
4. Employees are granted the following types of social leave:
1) unpaid leave;
47
2) study leave;
3) maternity leave and leave for adoption of a newborn (or newborns).
Article 101. Duration of annual paid leave
Employees shall be granted annual paid leave of twenty four calendar days, unless a greater number of
days in envisaged by other regulatory and legal acts, the employment contract, collective bargaining
agreement or acts of the employer.
Article 102. Additional annual paid leave
1. Additional annual paid leave shall be granted:
1) to employees engaged in heavy work, work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous
working conditions, the duration of which shall be at least six calendar days;
2) group one and two disabled, with a duration of at least fifteen calendar days.
2. For other categories of employees, provision of additional annual paid leave and its minimum
duration may be established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
3. Employment contracts and collective bargaining agreements may establish for employees additional
annual paid leave of an incentive nature for long, continuous work service, performance of important,
complex and urgent work, as well as work of another nature.
Article 103. Calculation of the duration of annual paid leave
1. The duration of annual paid leave shall be calculated in calendar days, not counting official holidays
falling during the leave period, irrespective of the work regime and timetable.
2. In calculating the total duration of annual paid leave, additional annual paid leave shall be added to
the basic annual paid leave. The total duration of annual paid leave shall not, moreover, be restricted by
any maximum limit.
Article 104. Calculation of service record giving entitlement to annual paid leave
The service record giving entitlement to annual paid leave shall include:
1) actual time worked;
2) time during which the employee has not actually worked, but his job (position) and wage have been
reserved for him in whole or in part;
3) time during which the employee has not actually worked in connection with temporary disability;
4) time during which the employee has not actually worked before being reinstated in his job.
48
Article 105. Procedure for granting annual paid leave
1. Annual paid leave shall be granted to the employee for the first and subsequent years of work at any
time of the working year, on agreement between the parties.
2. The specifics of provision of annual paid leave to employees working by the rotational methods are
established by article 213 of this Code.
3. On agreement between employee and the employer, annual paid leave may be divided into parts.
4. Annual paid leave shall be carried over, extended and cut short in the cases and the manner
established in articles 108 and 109 of this Code, in observance of the requirements of clause 3, article
108 of this Code.
5. Payment for annual paid leave shall be made at least three calendar days before the start of the leave.
Article 106. Determination of the period for granting annual paid leave
The working year consists of the twelve months running from the employee’s first day on the job.
Article 107. Sequence for granting annual paid leave
1. The sequence for granting annual paid leave to employees is determined by the employment
contract, the collective bargaining agreement, and the leave timetable approved by the employer in
consideration of the opinions of the employees.
2. In the event of amendment to the leave timetable in connection with production needs, the employer
shall notify the employee to this effect at least two weeks before the start of the leave.
Article 108. Cases of and the procedure for carrying over or prolonging annual paid leave
1. Annual paid leave may be carried over or prolonged, in full or in part, in cases of:
temporary disability of the employee, maternity leave:
fulfilment by the employee of state duties during the period of annual paid leave, if release from work
is envisaged by law.
2. Annual paid leave (or part thereof) may be prolonged or carried over only with the written consent of
the employee or at his request. Annual paid leave carried over may be added to the leave for the
subsequent year or granted separately, at any time, at the request of the employee.
3. It is prohibited not to grant annual paid leave for two consecutive years.
Article 109. Recall from annual paid leave
1. Annual paid leave may be cut short by the employer only with the written consent of the employee.
Rejection by the employee of the employer’s proposal shall not constitute a violation of labour
discipline.
49
2. The part of annual paid leave unused by virtue of the employee being recalled shall, by agreement
between the parties to the employment contract, be granted during the current or next working year, at
any time, or be added to the annual paid leave for the subsequent working year.
3. In the event that an employee is recalled from annual paid leave, instead of granting of the unused
part of the leave at another time, on agreement between the employee and the employer, the employee
may be compensated financially for the days of the unused part of the annual paid leave.
4. It shall not be permitted to recall from annual paid leave an employee under the age of eighteen
years, pregnant women or employees engaged in heavy work or work under harmful (particularly
harmful) or hazardous working conditions.
Article 110. Financial compensation for unused
annual paid leave on termination of the employment contract
On termination of an employment contract, an employee who has not taken or taken in full the annual
paid leave due shall receive financial compensation for the unused days of annual paid leave.
Article 111. Unpaid leave
1. On agreement between the parties to the employment contract and on the basis of an application
from the employee, he may be granted unpaid leave.
2. The duration of the unpaid leave shall be determined by agreement between the employee and the
employer.
3. On the basis of a written application from the employee, the employer shall provide unpaid leave of
up to five calendar days for:
1) registration of marriage;
2) birth of a child;
3) death of a close relative;
4) in other cases envisaged by the employment contract or collective bargaining agreement.
Article 112. Study leave
1. Employees studying at educational institutions shall be granted study leave for preparing for and
taking tests and examinations, carrying out laboratory work, preparing and defending diploma work
(project).
2. Payment for study leave shall be determined by the employment contract, the collective bargaining
agreement, and the study agreement.
Article 113. Maternity leave and leave on adoption of a newborn (or newborns)
1. Pregnant women, women who have given birth, women (men) who have adopted a newborn (or
newborns) shall be granted the following types of maternity leave:
50
1) antenatal and postnatal leave;
2) paid leave to employees adopting a newborn (or newborns);
3) unpaid childcare leave until the child reaches the age of three years.
2. Maternity leave and leave for adoption of a newborn (or newborns) shall be granted on the
conditions envisaged by articles 192 – 195 of this Code.
3. The procedure for calculating the average wage for payment of maternity leave and leave for
adoption of a newborn (or newborns) shall be determined in accordance with article 136 of this Code.
Article 114. Formalisation of leave
Granting, carrying over and prolongation of leave or recall from leave shall be documented by an act of
the employer.
Chapter 9. LABOUR RATE SETTING
Article 115. State guarantees in the sphere
of organising worktime standard setting
State guarantees in the sphere of organising worktime standard setting include:
standard rates and worktime standards;
provision by state authorities for elaboration of technically justified standard rates and worktime
standards;
control over provision by employers for elaboration, introduction and revision worktime standards.
Article 116. Labour rates
1. Labour rates (output, time, servicing) constitute a measure of the expenditure of labour and are
established for the employee with corresponding qualifications in accordance with the level achieved of
equipment, technology, organisation of production and of labour.
2. Output rates for employees under the age of eighteen years are established in accordance with article
182 of this Code.
3. Under piece rates, certain categories of employees may have rated assignments set for them. For
fulfilment of individual functions and volumes of the work, the employer may set servicing rates or
rates (standards) for the number of employees.
Article 117. Elaboration, introduction of new and
replacement and revision of existing worktime standards
1. Elaboration, introduction of new, replacement and revision or existing worktime standards shall be
carried out by the employer on agreement with employees’ representatives in consideration of the
model worktime standards and rates.
51
2. Model worktime standards and rates shall be approved by competent state authorities in the relevant
spheres of activity on agreement with the state labour authority in the manner established thereby.
3. Replacement and revision of model worktime standards and rates shall be carried out by the
authorities that approved them in the manner established by the state labour authority.
4. Labour rates shall be subject to mandatory replacement in conjunction with certification and
rationalisation of the work place, introduction of new equipment, technology and organisational
technical measures providing for higher productivity of labour.
Attainment of a high level of output of goods (production of services) by individual employees by
applying, on their own initiative, new working methods and way of improving work places shall not
constitute grounds for reviewing previously established worktime standards.
5. The employees shall be notified at least one month before the employer introduces new worktime
standards.
Article 118. Requirements on elaboration of worktime standards
Elaboration of worktime standards shall ensure:
1) the quality of the worktime standards, their optimal coincidence with the necessary labour inputs;
2) establishment of unified worktime standards for one and the same work performed under analogous
organisationaltechnical conditions;
3) the progressive nature of worktime standards on the basis of scientific and technical achievements;
4) coverage by worktime standard setting of all types of the work for which it is both possible and
feasible to establish worktime standards;
5) the technical (scientific) justification of the worktime standards.
Article 119. Specifics of the regulation of worktime standard setting
The procedure for presenting, considering and agreeing worktime standards in an organisation the
services (goods, work) of which are encompassed by state regulation of tariffs (prices, charges) shall be
established by the state labour authority.
Chapter 10. LABOUR COMPENSATION
Article 120. State guarantees in the sphere of labour compensation
State guarantees in the sphere of labour compensation of employees include:
minimum monthly wage;
minimum hourly wage determined in accordance with article 122 of this Code;
minimum standards for labour compensation;
52
payment for overtime work;
payment for work on public holidays and days off;
payment for night work;
restriction on withholdings from employee wages;
state control over full and timely payment of wages and implementation of state guarantees in the
sphere of labour compensation;
the procedure and time schedule for payment of wages.
Article 121. The amount of the wage
1. The monthly wage of the employee shall be set differentially depending on the qualifications of the
employee, the complexity, amount and quality of work performed, as well as the working conditions.
2. The monthly wage of an employee that has worked the full standard working time for the given
period and has fulfilled the worktime standards (job duties) shall not be lower than the level established
by the law of the Republic of Kazakhstan as the minimum monthly wage.
Article 122. Establishment of the minimum wage
1. The minimum monthly wage established annually by the law of the Republic of Kazakhstan on the
republican budget for the corresponding financial year shall not be less than the subsistence level and
shall not include additions and markups, compensatory and social allowances, bonuses or other
incentive payments and shall be paid in proportion to the time worked.
2. The minimum standard labour compensation shall be determined on the basis of the minimum
monthly wage established by the law of the Republic of Kazakhstan on the republican budget for the
corresponding year, and branch multipliers determined by branch agreements and approved by the
Government of the Republic of Kazakhstan.
3. The minimum hourly wage of an employee fulfilling his job duties (work time standards), may not
be less than the minimum monthly wage divided by the average number of working hours in the month
according to the working time balance for the corresponding calendar year.
4. The minimum monthly wage or monthly base rate of a first rank employee envisaged by the terms
and conditions of the employment contract, collective bargaining agreement and (or) acts of the
employer, may not be less than the minimum monthly wage established by the law of the Republic of
Kazakhstan on the republican budget for the corresponding financial year, while for employees
engaged in heavy work or work under harmful (particularly harmful) or hazardous working conditions,
it shall not be less than the minimum standard labour compensation.
Article 123. Hourly labour compensation
The terms and conditions of the employment contract, collective bargaining agreement and (or) act of
the employer may establish an hourly labour compensation for work actually performed during a
shortened working day or less than full loading, as well as for payment for work of a temporary or one
time nature.
53
Article 124. Wage indexation
A wage rise shall include wage indexation carried out by the employer in the manner established by
agreements, the collective bargaining agreement or act of the employer, proceeding from the level of
inflation determined for the corresponding period by regulatory and legal acts of the Republic of
Kazakhstan.
Article 125. Organisation of labour compensation
1. The qualification requirements on employees and the complexity of certain types of work shall be
determined on the basis of the Unified Tariff and Qualification Manual of work and professions of
employees, rate and qualification characteristics of employee professions, the Qualifications Manual of
jobs of managers, specialists and other officials, as well as model qualification characteristics of jobs of
managers, specialists and other officials of organisations.
2. Inclusion of work performed in work of a specific complexity and awarding of qualification ranks
and categories to employees shall be performed in accordance with the Unified Tariff and Qualification
Manual of work and professions of employees, rate and qualification characteristics of employee
professions, the Qualifications Manual of jobs of managers, specialists and other officials, as well as
model qualification characteristics of jobs of managers, specialists and other officials of organisations.
3. Elaboration, review, appraisal, and approval of and the procedure for applying the manuals and rate
and qualification characteristics of employee professions indicated in clause 1 of this article shall be
determined by the state labour authority. Model qualification characteristics of jobs of managers,
specialists and other officials of organisations engaging in various types of economic activity shall be
elaborated and approved by competent state authorities in corresponding spheres of activity on
agreement with the state labour authority.
Article 126. Systems of labour compensation
1. Payment for the labour of employees shall be made according to a time, piecerate or other system of
labour compensation. Payment may be made on the basis of individual and (or) collective labour
results.
The system of labour compensation may be formed on the basis of a rate, nonrate or mixed system.
A rate system of labour compensation includes: a base rate (set wage), wage scale, rate coefficients.
A nonrate system of labour compensation is based on proportional distribution of the funds intended
for payment of labour, depending on criteria and principles for assessing the professional qualities of
employees and their contribution to the final result.
A mixed system of labour compensation may contain elements of both a rate and a nonrate system of
labour compensation.
2. To raise the employees’ interest in greater production efficiency and better quality of the work
performed, the employer may introduce bonus systems and other forms of labour incentive.
54
3. The system of labour compensation and incentives for employees shall be determined by the terms
and conditions of the collective bargaining agreement, the employment contract and (or) acts of the
employer.
4. The system of labour compensation shall provide for the basic wage (relatively constant part of the
wage) to constitute at least 75 per cent of the average monthly wage of employees, excluding onetime
incentive payments.
5. The system of labour compensation of employees of organisations maintained out of the state budget
and the budget of the National Bank of the Republic of Kazakhstan shall be established by regulatory
and legal acts of the Republic of Kazakhstan.
6. The conditions of labour compensation and bonus payments of management personnel of national
companies and jointstock companies in which the controlling blocks of shares belong to the state shall
be determined on the basis of the Model Regulations approved by the Government of the Republic of
Kazakhstan.
7. The procedure for consideration and agreement of the parameters of the system of labour
compensation of employees in organisations whose services (goods, work) are encompassed by state
regulation of tariffs (prices, charges) shall be determined by the state labour authority.
8. The terms for labour compensation set in the employment contract, the collective bargaining
agreement, other agreements and acts of the employer shall not be worse than those established by this
Code and other regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan.
Article 127. Overtime payment
In the event of timebased labour compensation, the payment for overtime work shall be at a rate of at
least 150 per cent. In the event of piecerate labour compensation, the markup for overtime shall be at
least fifty per cent of the wage rate established for the employee.
Article 128. Payment for work on public holidays and days off
Payment for work on public holidays and days off shall be at a rate of at least 200 per cent proceeding
from the daily (hourly) rate of the employee.
Article 129. Payment for night work
Each hour of work during the night shall be paid at a rate of at least 150 per cent proceeding from the
daily (hourly) rate of the employee.
Article 130. Labour compensation for performance of work
of different qualifications
Labour compensation for performance by the employee of work of different qualification shall be made
as for the higher qualified work.
In cases when, in consideration of the nature of production, a more highly qualified employee is
entrusted with performing work paid at a rate lower than his rank, the labour compensation shall be
made according to his qualifications (rank).
55
Article 131. Labour compensation for job combining
(expansion of the service zone) and performance
of the duties of a temporarily absent employee
1. Employees fulfilling, within one and the same organisation, alongside their main job as per the
employment contract, additional work in another position or the duties of a temporarily absent
employee without being released from their main jobs, shall receive additional payment.
2. The amount of the markup from job combining (expansion of the service zone) or performance of
the duties of a temporarily absent employee shall be set by the employer on agreement with the
employee.
Article 132. Labour compensation for mastering
new spheres of production(products)
Collective bargaining agreements and (or) employment contracts may envisage an employee retaining
his previous wage during the period required for mastering new spheres of production (products).
Article 133. Idle time payment
1. The procedure and conditions for payment for idle time caused by the employer shall be determined
by employment contracts and collective bargaining agreements and shall be established in an amount
equal to at least fifty per cent of the employee’s average wage.
2. Idle time at the fault of the employee shall not be subject to payment.
Article 134. Procedure and schedule for wage payment
1. Wages shall be paid in monetary form in the national currency of the Republic of Kazakhstan at least
once a month, no later than the 10th day of the following month. The date for payment of wages shall
be envisaged by employment contracts and collective bargaining agreements.
2. On payment of wages, the employer shall notify each employee, every month, in writing of the
component parts of the wage due him for the corresponding period, the amount of and grounds for
withholdings made, including information about mandatory pension contributions withheld and
remitted, as well as about the aggregate monetary sum due for payment.
3. If the day for payment of wages falls on a day off or public holiday, payment shall be made on the
day before.
4. In the event of delayed payment, at the fault of the employer, of wages and other payments
connected with termination of the employment contract with the employee, the employer shall pay to
the employee the debt and default interest. The amount of the default interest shall be calculated
proceeding from the refinancing rate of the National Bank of the Republic of Kazakhstan on the day on
which the obligations to pay the wage are fulfilled and shall accrue for each calendar day of delay,
beginning from the day following that on which the payments are due and ending on the day of
payment.
5. On termination of an employment contract, payment of the sums due to the employee by the
employer shall be made within three working days of its termination.
56
Article 135. Place of wage payment
Wage payments to employees shall be made at the place where they work, unless the terms and
conditions of the employment contract or the collective bargaining agreement envisage otherwise.
Article 136. Calculation of the average wage of the employee
1. Calculation of the average wage for both a fiveday and a sixday working week shall be made on
the basis of time actually worked, proceeding from the average daily (hourly) wage for the
corresponding period and in consideration of established additional payment, markups, bonuses and
other incentive payments that are regular in nature and envisaged by the labour compensation system.
2. The calculation period for calculating the average wage shall be the twelve calendar months
preceding the event with which the corresponding payment is connected in agreement with this Code.
For employees that have been working for fewer than twelve calendar months, the average wage shall
be determined for the time actually worked.
3. For all cases of determination of the average wage envisaged by this Code, the Government of the
Republic of Kazakhstan establishes a unified calculation procedure.
4. The collective bargaining agreement may envisage other periods for calculation of the average wage,
provided they are not to the detriment of the employees’ position.
Article 137. Withholdings from wages
1. Withholdings from the wages of an employee shall be made by court ruling, as well as in cases
envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan.
2. Withholdings from the wages of an employee for the purpose of redeeming his debt towards the
organisations for which he works may also be made on the basis of an act of the employer, given the
written consent of the employee.
3. The total amount of monthly withholdings shall not exceed fifty per cent of the wage due the
employee.
Article 138. Payment of a wage not received owing to death of the employee
A wage not received owing to death of an employee shall be paid out in the manner established by the
civil legislation of the Republic of Kazakhstan.
Chapter 11. OCCUPATIONAL TRAINING,
RETRAINING AND FURTHER TRAINING
Article 139. Concepts used in this chapter
In this chapter, the following concepts are used:
1) study agreement – written agreement between the employer and student on the conditions for
occupational training, retraining and further training;
57
2) occupational training – a form of occupational training intended for developing the individual for the
purpose of acquiring new or changing the professional skills required for performing a specific type of
work;
3) retraining – a form of occupational training allowing a new profession or specialisation to be
mastered;
4) further training – a form of occupational training allowing previously acquired professional
knowledge, abilities and skills to be maintained, extended, enriched and improved.
Article 140. Rights and obligations of the employer with respect
to training, retraining and further training
1. The need for and scope of occupational training, retraining and further training for the functioning
and development of the organisation shall be determined by the employer.
2. The employer shall undertake occupational training, retraining and further training of employees or
other persons with which it does not maintain labour relations (hereinafter referred to as the students):
1) directly within the organisation;
2) in educational institutions implementing primary, secondary, higher and postgraduate occupational
training study programmes.
3. The employer shall create the conditions for employees undergoing occupational training, retraining
or to combine work with study as envisaged by this Code, agreements, collective bargaining
agreements and employment contracts.
Article 141. Referral by the employer for occupational training, retraining
and further training in educational institutions
1. Occupational training, retraining and further training of students referred by the employer to
educational institutions shall be at the employer’s expense or be financed by other means not prohibited
by the legislation of the Republic of Kazakhstan, in accordance with a study agreement.
2. The agreement, the collective bargaining agreement and (or) the employment contract may envisage
studyrelated benefits and compensation payments.
Article 142. Occupational training, retraining
and further training of employees within the organisation
1. Occupational training, retraining and further training of employees within the organisation shall be
carried out by the employer.
2. The forms of occupational training, retraining and further training of personnel shall be determined
by the employer.
3. The general requirements on occupational training, retraining and further training of personnel
within the organisation shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.
58
Article 143. Rights and obligations of employees with respect to
occupational training, retraining and further training
1. Employees shall have the right to occupational training, retraining and further training, including
training in new professions and specialisations.
2. Employees undergoing occupational training, retraining and further training may, by agreement
with the employer, be released from work or permitted to work on a parttime basis.
3. Employees undergoing occupational training, retraining and further training shall enjoy the
guarantees envisaged by this Code, collective bargaining agreements and employment contracts.
4. On completion of the occupational training, retraining and further training, the student shall work
for the employer for a period of time agreed between the parties in the study agreement.
5. In the event of cancellation of the employment contract before expiry of the term established by the
study agreement on the initiative of the employee or on the initiative of the employer at the fault of the
employee, the employee shall reimburse the employer for the costs of his training in proportion to the
unworked part of the set term.
Article 144. Contents of the study agreement
1. The study agreement shall contain:
1) indication of the specific profession or qualification acquired by the student;
2) rights and obligations of the employer and the student;
3) the period of study and the period to be worked for the employer after completion of the training;
4) studyrelated guarantees and compensation payments;
5) responsibilities of the parties.
2. The study agreement may contain other terms and conditions determined on agreement between the
parties.
Chapter 12. JOB PLACEMENT
Article 145. State guarantees of job placement
The state guarantees its citizens, in the sphere of population employment:
1) protection against any forms of discrimination and provision of equal opportunities to gain a
profession and a job;
2) occupational training, retraining and further training and organisation of public work for the
unemployed;
3) assistance in developing small business and enterprise;
59
4) organisation of employment agency work through the state employment authority and private
employment agencies;
5) provision of professionallyorientated services and information on free positions and vacancies;
6) orientation of the occupational training system on training specialists in demand on the labour
market;
7) interregional distribution of the work force in accordance with state programmes;
8) development and implementation of measures to disclose and legalise labour relations;
9) establishment in investment contracts of duties of investors to provide occupational training, create
new and maintain existing jobs;
10) creation of the conditions for development of occupational training, retraining and further training
directly within the organisation;
11) interaction between authorised bodies and employers on employment matters;
12) provision of the conditions for job placement of persons belonging to target groups.
Article 146. Rights of citizens in the sphere of job placement
The citizen shall have the right to:
1) free choice of type of activity and profession by applying directly to employers, as well as through
labour mediation by the state employment authority or a private employment agency assisting in job
placement of the population;
2) independent search for work and job placement, including abroad;
3) receipt of advice and information from state employment authorities and private employment
agencies;
4) participation in public work.
Article 147. Rights and obligations of the employer with respect to job placement
1. The employer shall have the right:
1) to select personnel;
2) to receive, from state employment authorities, reliable, full and uptodate information on the state of
the labour market and occupational training opportunities.
2. The employer shall provide the state employment authority with information:
about impending release of employees in connection with liquidation of the organisation, a reduction in
staff numbers or positions at least one month in advance;
60
about employee hiring requirements and the results of interviews with citizens referred by the state
employment authority, within a period of five working days.
Article 148. Labour mediation
Labour mediation is practised by the state employment authority or a private employment agency by:
1) informing citizens of opportunities for obtaining work and employers of the possibility of providing
manpower;
2) assisting citizens in selecting jobs;
3) referring citizens for job placement to an employer with a vacancy;
4) forming databases on the labour market;
5) recording and registering applicants;
6) providing professional orientation services;
7) interacting with employers on job placement on the basis of agreements.
Chapter 13. GUARANTEES AND COMPENSATION PAYMENTS
Article 149. Guarantees during fulfilment by employees of state or public duties
1. The employer shall release employees from fulfilment of their job duties for the period during which
they are called up to fulfil state or public duties in cases envisaged by the laws of the Republic of
Kazakhstan and shall keep their jobs (positions) open for them.
2. For performance of state and public duties, the employee’s wage shall be paid at the place where said
duties are performed, and at a rate no lower than the average wage at his main place of work.
3. An employee that has done his national service shall enjoy preemptive rights to be hired to work at
the same enterprise that he worked in when conscripted for military service.
Article 150. Guarantees for employees referred for medical examination
During periodical medical examinations at the employer’s expense, the jobs (positions) and average
wages of employees required to undergo said examinations in accordance with this Code or the
collective bargaining agreement shall be retained for them.
Article 151. Guarantees for employee blood donors
During examination and giving of blood, the jobs (positions) and average wages of blood donor
employees shall be retained for them.
61
Article 152. Guarantees and compensation payments
for employees sent on business trips
1. The jobs (positions) and average wages of employees shall be retained for them during business
trips.
2. Employees sent on business trips shall be paid:
1) per diem for calendar days spent on the business trip, including travel time;
2) travel expenses to and from the required location;
3) accommodation expenses.
3. The terms and conditions for and schedule for sending employees on business trips shall be
determined by employment contracts, collective bargaining agreements or acts of the employer.
4. Employees shall be sent on business trips in consideration of the restrictions envisaged by articles
183, 187 and 226 of this Code.
Article 153. Guarantees and compensation payments
on transfer of the employee to a different location
together with the employer
1. On transfer of an employee to work at a different location together with the employer, the employer
shall reimburse the following costs incurred by the employee:
1) travel costs of the employee and the members of his family;
2) transportation of the personal property of the employee and the members of his family.
2. The procedure for and sizes of the compensation payments envisaged by clause 1 of this article shall
be determined by employment contracts, collective bargaining agreements or acts of the employer.
Article 154. Guarantees for employees working
in environmental disaster and radiation risk zones
Guarantees for employees working in environmental disaster and radiation risk zones are established
by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 155. Compensation payments in connection
with use by the employee of his personal
property in the interests of the employer
When an employee uses his personal property in the interests of the employer and with its consent, the
employer shall make compensation payments for use, wear and tear (depreciation) of tools, personal
transport, other technical means and their operating costs by agreement between the parties.
62
Article 156. Compensation payments to employees
in cases when their work is performed en route
or is a travelling job or involves official
trips within the bounds of sectors serviced
1. When the work of employees is performed en route or is a travelling job or involves official trips
within the bounds of sectors serviced, compensation payments shall be made for every day spent away
from the permanent place of residence in the manner established by agreements, collective bargaining
agreements, employment contracts and (or) acts of the employer.
2. In the event that employees are not travelling every day of the month, the payment shall be made in
proportion to the actual number of days spent travelling to and from the place of work (performance of
the work).
3. Compensation payments shall be made irrespective of the work and rest regime.
4. Compensation payments shall not be taken into consideration in calculating the average wages of
employees of organisations.
Article 157. Compensation payments in connection with loss of work
1. The employer shall make compensation payments in connection with loss of work in the amount of
the average monthly wage in the following cases:
1) on cancellation of the employment contract on the initiative of the employer in the event of
liquidation of a legal entity employer or termination of the activities of an individual employer;
2) on cancellation of the employment contract on the initiative of the employer in the event of
reduction of staff numbers or positions.
2. The employer shall make the compensation payment to the employee in connection with loss of
work in the amount of three times the average monthly wage in the event of cancellation of the
employment contract on the initiative of the employee if the employer supplied incorrect information
about the working conditions when the employment contract was concluded or the employer violates
the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, of the terms and conditions of the employment
contract or the collective bargaining agreement.
3. Employment contracts and collective bargaining agreements might envisage higher compensation
payments in connection with loss of work.
Article 158. Procedure and conditions for payments of field provisions
1. Field provisions shall be paid for employees of geological survey, topographicalgeodesic, and
survey organisations when working under field conditions:
1) away from their permanent place of residence and not commuting on a daily basis to their permanent
place of residence;
2) away from their permanent place of residence but commuting on a daily basis to the field
organisation base, which does not constitute a permanent place of residence either;
63
3) away from their permanent place of residence on a rotational work basis.
2. Payment of field provisions shall be made for all calendar days spent performing field work.
3. Field provisions shall not be paid to employees during annual paid leave.
4. When the employee leaves the field organisation on a business trip, payment for field provisions
shall be halted, while business trip expenses will be reimbursed in accordance with this Code.
5. The amount of field provisions shall not be included in calculation of the average wages of
employees of organisations.
6. The payment procedure and conditions and the amount of field provisions and recording of time
worked under field conditions shall be established in agreements, collective bargaining agreements and
employment contracts and shall be approved by acts of the employer.
7. During work under field conditions, payment of field provisions to the employee for days off shall
be made depending on the place where said days are spent (at the facility, on the field work site, at the
field organisation base, outside the work place). The given procedure may be applied irrespective of the
applied forms of labour organisation and work and rest regime.
Article 159. Payment to employees of social allowances
at the expense of the employer
1. The employer shall pay employees temporary disability allowances, maternity allowances and
allowances for women (men) adopting newborns out of its won funds.
2. The grounds for payment of social allowances for temporary disability consist of disability
certificates issued in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
3. Social allowances for temporary disability shall be paid to employees from the first day of disability
until the day on which their working capacity is restored or until permanent disability is established on
the basis of their average wage, calculated in accordance with the legislation of the Republic of
Kazakhstan.
4. The amount of the social allowance, the procedure for granting and paying it shall be determined by
the Government of the Republic of Kazakhstan. Employers shall have the right to establish
supplementary payments to employees to the social allowances established by the legislation of the
Republic of Kazakhstan.
Chapter 14. MATERIAL LIABILITY OF THE PARTIES
TO THE EMPLOYMENT CONTRACT
Article 160. Obligation of a party to the employment contract
to reimburse for damage (harm) caused
1. A party to an employment contract that inflicts damage (harm) on the other party shall recompense
the latter in accordance with this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan.
2. Employment contracts and collective bargaining agreements might specify the responsibilities of the
employee and of the employer.
64
3. Termination of an employment contract after infliction of damage (harm) does not release a party to
the employment contract from material liability for recompensing the other party for damage (harm)
caused.
Article 161. Conditions for material
liability of a party to an employment contract
for inflicting damage (harm)
1. Material liability of a party to an employment contract for damage (harm) inflicted thereby on the
other party to the employment contract shall be imposed for damage (harm) caused as a result of
culpable, unlawful conduct (actions or inaction) and a cause and effect link between the culpable,
unlawful conduct and the damage (harm) inflicted, unless this Code and other laws of the Republic of
Kazakhstan envisage otherwise.
2. The employer shall bear material liability towards the employee:
1) for damage inflicted by unlawful deprival of the employee of the possibility of working at his work
place;
2) for damage inflicted on property of the employee;
3) for harm inflicted on the life and (or) health of the employee.
3. The employee shall bear material liability towards the employer:
1) for damage inflicted by loss of or damage to the property of the employer;
2) for damage arising as a result of actions (inaction) on the part of the employee.
4. The employer and the employee shall bear mutual material liability in other cases established by
collective bargaining agreements and employment contracts.
Article 162. Material liability of the employer
for damage inflicted on the employee by unlawful
deprival of his opportunity to work
1. The employer shall recompense the employee for wages and other payments due thereto and not
received thereby in the event of unlawful transfer to another job, shutout of the employee from the
work place, unilateral amendment of the terms and conditions of the employment contract, suspension
from work, or unjustified cancellation of the employment contract.
2. Employment contracts, collective bargaining agreements and acts of the employer agreed with
employees’ representatives may establish additional cases of reimbursement by the employer for
damage caused by unlawful deprival of the employee of the opportunity to work.
Article 163. Material liability of the employer
for damage inflicted on the property of the employee
An employer causing damage to the property of an employee shall reimburse the latter in full in
accordance with the terms and conditions of the employment contracts and the collective bargaining
agreement.
65
Article 164. Material liability of the employer
for harm inflicted on the life and (or)
health of the employee
1. In the event of harm being inflicted on the life and (or) health of the employee in connection with
fulfilment thereby of his job duties, the employer shall make recompense for the harm in the volume
envisaged by the civil legislation of the Republic of Kazakhstan.
2. Harm envisaged by clause 1 of this article shall be reimbursed in full provided the employee receives
no insurance indemnity. If insurance indemnity is paid out, the employer shall reimburse the employee
the difference between the insurance sum and the actual scale of the harm caused.
3. The procedure for employers to make recompense for harm inflicted on the life and (or) health of
employees is determined by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 165. Material liability of the employee
for causing damage to the employer
1. Material liability of the employee for damage inflicted on the employer shall be imposed in cases
and on the scale envisaged by this Code.
2. The employee shall make recompense for direct and real damage inflicted on the employer.
3. Liability of the employee for damage inflicted on the employer shall be excluded if the damage
arises as a result of force majeure or extreme necessity, necessary defence or failure by the employer to
fulfil its obligations to provide the proper conditions for safekeeping of the property transferred to the
employee.
4. It shall not be permitted to impose liability on the employee for damage that might be classed as
normal production and business risk.
5. The employer shall create for employees the conditions necessary for normal work and guarantees of
full safekeeping of the property entrusted thereto.
6. Direct and real damage shall be understood as a real reduction in the property of the employer or
deterioration in the conditions of the given property (including property of third parties kept by the
employer, if the employer is liable for the safekeeping of this property), as well as the need for the
employer to incur costs and excessive outlays on acquiring or restoring the property.
Article 166. Limits to the material liability
of the employee
The employee shall bear material liability for damage inflicted within the limits of his average monthly
wage, unless otherwise envisaged by this Code.
Article 167. Cases of full material liability
of the employee for damage inflicted on the employer
Full material liability for damage inflicted on the employer shall be imposed on the employee in the
following cases:
66
1) failure to ensure the safekeeping of property and other values transferred to the employee on the
basis of a written agreement on acceptance of full material liability;
2) failure to ensure the safekeeping of property and other values received by the employee on account
on the basis of a separate document;
3) infliction of damage under the influence of alcohol, narcotics or toxic substances (their analogues);
4) shortages, deliberate destruction or deliberate spoilage of materials, semifinished goods, items
(products), including during their manufacture, as well as tools, measuring instruments, special clothing
and other items issued by the employer to the employee for the latter’s use;
5) infliction of damage by means of unlawful actions on the part of the employee, as confirmed in the
manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 168. Agreements on full personal and
collective (joint and several) material liability
1. An employee occupying a position or performing work connected with storage, processing, sale
(release), carriage, application or other use in the production process of property and items handed
thereto and the employer shall conclude a written agreement on full personal material liability of the
employee for the safekeeping of the property and other items handed thereto.
2. Employees jointly performing work connected with storage, processing, sale (release), carriage,
application or other use in the production process of property and items transferred thereto, when it is
not possible to distinguish the material liability of each employee for causing damage, and the
employer shall conclude a written agreement on full collective (joint and several) material liability of
employees for safekeeping of the property and other items handed thereto.
3. Agreements on full personal or collective (joint and several) material liability may be concluded both
on conclusion of the employment contract and as a supplement to an employment contract.
4. The list of jobs and work held or performed by employees, with whom agreements may be
concluded on full personal and collective (joint and several) material liability for safekeeping of
property and other items transferred, to employees, as well as a model agreement on full material
liability, shall be approved by the collective bargaining agreement (if applicable) or acts of the
employer.
Article 169. Procedure for reimbursement of the parties
to an employment contract for damage (harm) inflicted
The party to the employment contract that causes damage (harm) to the other party shall make
recompense for it in the amount established by this Code and the laws of the Republic of Kazakhstan,
on the basis of a court ruling or voluntarily.
Chapter 15. CONSIDERATION OF INDIVIDUAL LABOUR DISPUTES
Article 170. Bodies for consideration of individual labour disputes
1. Individual labour disputes shall be considered by mediation commission and (or) courts.
67
2. Individual labour disputes shall be considered by a mediation commission by application from a
party to the labour dispute.
3. The parties to the employment contract may, at their own choice, apply for resolution of the
individual labour dispute directly by a court of law.
Article 171. Formation of the mediation commission and organisation of its work
1. The mediation commission shall be set up on parity principles, consisting of an equal number of
representatives of the employer and of employees.
2. The numerical strength of the mediation commission, the procedure by which it works and the term
of the powers of the mediation commission shall be established on agreement between the employer
and employees at a general meeting (conference) of employees.
3. The members of the mediation commission on the part of the employees shall be elected by a general
meeting (conference) of employees. The members of the mediation commission on the part of the
employer shall be appointed by an act of the employer. Members of the mediation commission shall, at
the first organisational meeting, elect a chairman and secretary from among them by a simple majority
of votes.
4. The mediation commission shall consider the labour dispute with a period of seven days from the
date on which the application is submitted.
5. On the basis of the results of the consideration, the mediation commission shall adopt a resolution,
which shall be issued to the applicant within three days of its adoption.
Article 172. Time limits for applying to the bodies for consideration
of individual labour disputes
The following time periods are established for applying to the bodies for consideration of individual
labour disputes:
1) on disputes for reinstatement in a job – three months from the day on which the copy of the act of
the employer on cancellation of the employment contract is served;
2) on other labour disputes – one year from the day when the employee or the employer became aware
or should have become aware of the violation of their rights.
Article 173. Terms of reference of the mediation commission
on labour disputes
The mediation commission is a body for considering labour disputes arising in organisations, with the
exception of disputes with respect to which this Code and other laws of the Republic of Kazakhstan
establish a different resolution procedure.
A labour dispute shall be considered by the mediation commission if the employee is independently or
with the participation of his representative unable to resolve the dispute in direct negotiations with the
employer.
68
Article 174. Procedure for consideration of a labour dispute
by the mediation commission
An application received by the mediation commission shall be subject mandatory registration by the
given commission.
The mediation commission shall consider the labour dispute within a period of seven calendar days
from the day on which the application is submitted.
The dispute shall be considered in the presence of the applicant or his authorised representative.
Consideration of the dispute in the absence of the employee or his representative shall be permitted
only on the basis of his written application. In the event that the employee or his representative fails to
attend the meeting of the given commission, consideration of the labour dispute shall be deferred. In
the event of repeat failure by the employee or his representative to attend without good reason, the
mediation commission may issue a resolution on withdrawal of the issue from consideration, which
does not deprive the employee of the right to submit a second application for consideration of the
labour dispute within the time limit established by this Code.
The mediation commission shall have the right to summon witnesses and invite experts to take part in
its meeting. At the demand of the commission, the head of the organisation shall submit the requisite
document thereto by the set deadline.
A meeting of the mediation commission shall be deemed legally competent provided it is attended by at
least half the members representing the employees and at least half the members representing the
employer.
At a meeting of the mediation commission, minutes shall be kept and said minutes shall be signed by
the chairman of deputy chairman of the commission.
Article 175. Procedure by which the mediation
commission adopts a resolution and its content
The mediation commission shall adopt a resolution by a simple majority of the votes of the commission
members present at the meeting. At the demand of the applicant or one of the members of the
commission, voting may be held in secret.
A resolution of the mediation commission shall indicate:
the name of the organisation (subdivision), full name, position, profession or specialisation of the
employee appealing to the commission;
the date of the application to the commission and of consideration of the dispute; the essence of the
dispute;
full names of the members of the commission and other persons present at the meeting;
the essence of the resolutions and the grounds for it (with reference to a law or other regulatory and
legal act);
results of the voting.
69
Duly certified copies of the resolution of the mediation commission shall be provided to the employee
and to the head of the organisation within a period of three days of the resolution being adopted.
Article 176. Fulfilment of resolutions of the mediation commission
A resolution of the mediation commission shall be subject to fulfilment by the deadline set thereby.
In the event of nonfulfilment of a resolution of the commission by the set deadline, the employee or
the employer shall have the right to have the labour dispute resolution enforced through a court of law.
Article 177. Reinstatement of an employee in his job
by the authority for consideration of
an individual labour dispute
1. In the event of termination of the employment contract without lawful grounds or unlawful transfer
to other work, transfer to another work place, change of working conditions, or suspension from work,
the body considering the individual labour dispute shall issue a resolution to reinstate the employee in
his previous job, with the exception of the cases indicated in clause 3 of this article.
2. An employee reinstated in his previous job shall be paid his average wage for the entire period of
enforced absence (suspension from work) or the wage difference for time spent performing lowerpaid
work, but for a maximum of six months.
3. At the request of the employee, the body considering the individual labour dispute may confine itself
to adopting a resolution on payment to the employee of wages in the amount indicated in clause 2 of
this article.
4. A resolution of the body for considering an individual labour dispute on reinstatement of the
employee in his previous job shall be subject immediate execution. In the event of a delay by the
employer in fulfilling the resolution on job reinstatement, the body for consideration of an individual
labour dispute shall adopt a resolution on payment to the employee of his average wage or the
difference in wages for the period of delay in execution of the resolution.
SECTION 3. SPECIFICS OF REGULATION OF THE LABOUR
OF CERTAIN CATEGORIES OFWORKERS
Chapter 16. SPECIFICS OF REGULATION OF THE LABOUR
OF EMPLOYEES UNDER THE AGE OF EIGHTEEN YEARS
Article 178. Rights of employees under the age
of eighteen years in the sphere of labour
Employees under the age of eighteen years enjoy equal rights in labour relations to adults, while in the
sphere of labour safety, working time, rest time and other working conditions, they are provided with
the additional guarantees established by this Code.
Article 179. Work prohibited for employees under
the age of eighteen years
1. It is prohibited to engage employees under the age of eighteen years to perform heavy work or to
work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions, as well as to
70
perform work that might be harmful to their health and moral development (the gambling business,
work in nighttime entertainment establishments, production and transportation of and trading in
alcoholic products, tobacco goods, narcotics, psychotropic substances and precursors).
2. It is prohibited for employees under the age of eighteen years to carry or move weights above the
maximum standards established for them.
3. The list of jobs for which it is prohibited to engage employees under the age of eighteen years and
the maximum weights for carriage and movement by employees under the age of eighteen years, shall
be determined by the state labour authority on agreement with the state healthcare authority.
Article 180. Mandatory medical examination of employees
under the age of eighteen years
With employees under the age of eighteen years, employment contracts shall be concluded only after
mandatory preliminary medical examination. Subsequently, until reaching the age of eighteen years,
the employees shall undergo mandatory annual medical examination.
Article 181. The duration of working time
for employees under the age of eighteen years
Reduced working time is established for employees under the age of eighteen years:
1) for employees from the age of fourteen up to the age of sixteen years – not more than 24 hours a
week;
2) for employees from the age of sixteen up to the age of eighteen years – not more than 36 hours a
week;
3) for students of educational institutions combining study and work during the academic year and aged
from fourteen to sixteen years – 2.5 hours a day; aged from sixteen to eighteen years – 3.5 hours a day.
Article 182. Labour compensation and productivity rates
for employees under the age of eighteen years
1. Labour compensation for employees under the age of eighteen years shall be made in consideration
of the reduced duration of their work.
2. Productivity rates for employees under the age of eighteen years shall be established proceeding
from the general productivity rates for employees in proportion to the duration of the working time set
in article 181 of this Code.
3. Lower productivity rates may be set for employees under the age of eighteen years starting work
after finishing general educational institutions and primary occupational training institutions, as well as
those who have undergone occupational training on the job.
4. The employer may make up the labour compensation for employees under the age of eighteen years
to that of employees working a full working day.
71
Article 183. Specifics of the work and rest regime
for employees under the age of eighteen years
It is prohibited to engage employees under the age of eighteen years to do night work, overtime work
or work involving recording of cumulative hours worked, to send them on business trips and to work
on a rotational basis, or to recall them from annual paid leave.
Article 184. Restrictions on the material liability
of employees under the age of eighteen years
It is prohibited to conclude an agreement on full material liability with employees under the age of
eighteen years.
Chapter 17. SPECIFICS OF THE REGULATION OF THE LABOUR OFWOMEN
AND OTHER PERSONS WITH FAMILY RESPONSIBILITIES
Article 185. Restrictions on cancellation of the employment contract
on the initiative of the employer
1. Cancellation of employment contracts on the initiative of the employer with pregnant women,
women with children under the age of three years, single mothers bringing up a child under the age of
fourteen years (a disabled child under the age of eighteen years), and other persons bringing up the
given category of children without mothers shall not be permitted, with the exception of the cases
envisaged by subclauses 1), 3) – 18), clause 1, article 54 of this Code.
2. In the event that, on the day of expiry of the employment contract, a woman present a medical report
confirming pregnancy of 12 or more weeks, the employer shall, at her written request, prolong the
employment contract until the last day of childcare leave, when the child reaches the age of three years.
Article 186. Work for which it is prohibited to engage women
1. It is prohibited to engage women to perform heavy work or work under harmful (particularly
harmful) and (or) hazardous working conditions.
2. It is prohibited for women to lift and move manually weights in excess of the maximum standards
established for them.
3. The list of jobs for which it is prohibited to engage women and the maximum weights for women to
lift and move manually shall be determined by the state labour authority on agreement with the state
healthcare authority.
Article 187. Specifics of the work and rest regime of women
and other persons with family responsibilities
1. The employer shall not have the right to engage pregnant women to do night work, work on days off
and public holidays or overtime work, to send them on business trips or to recall them from annual paid
leave.
2. The employer shall not have the right to engage in night work or overtime work, or to send on
business trips or to perform rotational work, without their written consent:
72
1) women with children under the age of seven years and other persons bringing up children under the
age of seven years without a mother;
2) employees caring for sick family members or bringing up disabled children if, on the basis of a
medical opinion, children up to the age of three years, disabled children or sick family members require
constant care.
Article 188. Child feeding breaks
1. In addition to rest and meal breaks, shift breaks and special breaks, women with children up to the
age of eighteen months and fathers (adoptive parents) bringing up children up to the age of eighteen
months without a mother shall be granted additional breaks for child feeding at least once every three
working hours of the following duration:
1) with one child – each break shall last at least twenty minutes;
2) with two or more children – each break shall last at least one hour.
2. Child feeding breaks may, at the request of the employee indicated in clause 1 of this article, be
added to the rest and meal break or the consolidated breaks may be granted at the beginning or the end
of the working day (shift).
3. Child feeding breaks shall be counted as working time. During said breaks, women (fathers, adoptive
parents) shall retain their average wage.
Article 189. Establishment of parttime work
for women and other persons with family responsibilities
The employer shall, on the basis of a written application from a pregnant woman, a woman with a child
(children) under the age of three years, a father or adoptive parent bringing up children under the age of
three years without a mother, as well as from an employee caring for a sick family member in
accordance with a medical opinion, establish a parttime work regime.
Article 190. Restriction on recording of cumulative
hours worked for pregnant women
Application of recording of cumulative hours work to pregnant women shall not be permitted if the
duration of the working day (work shift) exceeds eight hours.
Article 191. Temporary transfer of pregnant women
to other work
The employer shall, on the basis of a medical opinion, transfer a pregnant woman to other work
excluding any impact of harmful and (or) hazardous production factors, with retention of the average
wage.
Article 192. Guarantees to women on establishment
of the sequence of annual paid leave
Before or directly after maternity leave or on expiry of the childcare leave, a woman may, at her wish,
be granted annual paid leave.
73
Article 193. Paid maternity leave
1. Women shall be granted seventy calendar days antenatal and fifty six (in the event of a complicated
birth or birth of two or more children – seventy) calendar days postnatal paid maternity leave, unless
otherwise established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
2. The leave shall be calculated in aggregate and the leave shall be granted to women in full,
irrespective of the number of days of actual antenatal leave taken and the length of the service record
with the given employer.
Article 194. Paid leave for employees adopting newborns
Employees adopting newborns shall be granted (one of the parents) paid leave for the period from the
date of adoption until expiry of fifty six days from the birth date of the child.
Article 195. Unpaid childcare leave
1. The employer shall provide unpaid leave to an employee for caring for a child until it reaches the age
of three years:
1) at the parents’ choice – to the mother or the father of the child;
2) to a parent bringing up a child on his/her own;
3) to a grandmother, grandfather, other relative or guardian actually bringing up the child;
4) to an employee adopting a newborn(s).
2. Unpaid leave for caring for a child until it reaches the age of three years may be used in full or in
parts on the basis of a written application from the employee, as indicated in clause 1 of this article, at
the employee’s choice.
3. The employee’s job (position) shall be kept open during the period of unpaid leave for caring for a
child until it reaches the age of three years.
4. The period of unpaid leave for caring for a child until it reaches the age of three years shall be
counted in the general work service record and the work service record in the given specialisation,
unless otherwise envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Chapter 18. SPECIFICS OF THE REGULATION OFWORK BY EMPLOYEES
COMBINING JOBS
Article 196. The combinedjob employment contract
1. The employee shall have the right to conclude a combinedjob employment contract both with one
employer with which it already maintains labour relations (at the main place of work), and with several
employers.
2. The combinedjob employment contract shall indicate that the work is performed as a combined job.
74
Article 197. Additional documents necessary
for concluding a combinedjob employment contract
For conclusion of a combinedjob employment contract with another employer, in addition to the
documents envisaged in article 31 of this Code, the employee shall present an information sheet
regarding the nature of the work and the working conditions at the main place of work (the place of the
work, position, working conditions).
Article 198. Duration of combinedjob working time
The aggregate duration of the working day at the main place of work and the second job shall not
exceed the standard duration of the working day established in article 82 of this Code by more than 4
hours.
Article 199. Annual paid leave for combined jobs
1. Employees working under a combinedjob employment contract shall be granted annual paid leave
at the same time as their leave from their main place of work.
2. If the duration of the annual paid leave under the combinedjob employment contract is less than the
duration of the leave at the other job, the employer shall, at the request of the combinedjob employee,
grant him unpaid leave of the number of days constituting the difference between the durations of the
leave from the two jobs.
Article 200. Restrictions on conclusion of combinedjob employment contracts
Conclusion of a combinedjob employment contract shall not be permitted with employees under the
age of eighteen years and with employees engaged in heavy work or work under harmful (particularly
harmful) and (or) hazardous working conditions.
Article 201. Additional grounds for cancellation
of a combinedjob employment contract
A combinedjob employment contract, apart from on the grounds envisaged by article 54 of this Code,
may be cancelled on the initiative of the employer in the event of conclusion of an employment
contract with an employee for whom this will be the main job.
Chapter 19. SPECIFICS OF THE REGULATION OF THE WORK OF EMPLOYEES
ENGAGED IN HEAVYWORK ORWORK UNDER HARMFUL (PARTICULARLY
HARMFUL) AND (OR) HAZARDOUS WORKING CONDITIONS
Article 202. Reduction of working hours for employees engaged
in heavy work or work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous
working conditions
1. For employees engaged in heavy work or work under harmful (particularly harmful) and (or)
hazardous working conditions, a shorter working week of no more than 36 hours is established.
2. The list of production units, workshops, professions and jobs, as well as the list of heavy work or
work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions, work in which gives
75
an entitlement to shorter working hours shall be determined by the state labour authority, on agreement
with the state healthcare authority.
Article 203. Additional annual paid leave
Additional annual paid leave shall be granted to employees according to the list of production units,
workshops, professions and jobs, as well as the list of heavy work or work under harmful (particularly
harmful) and (or) hazardous working conditions, work in which gives an entitlement to additional
annual paid leave. The duration of this type of leave, as well as conditions on which it is granted, shall
be determined by the state labour authority, on agreement with the state healthcare authority.
Article 204. Labour compensation for employees engaged in
heavy work or work under harmful
(particularly harmful) or hazardous working conditions
Labour remuneration for employees engaged in heavy work or work under harmful (particularly
harmful) or hazardous working conditions shall be set at a higher level than the labour remuneration of
employees engaged in work under normal working conditions, by means of establishment of higher
wages (rates) or markups, and shall not be less than those established by the legislation of the Republic
of Kazakhstan, branch agreements or collective bargaining agreements, based on the minimum labour
compensation standards.
The list of production units, workshops, professions and jobs, as well as the list of heavy work or work
under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions shall be determined by the
state labour authority, on agreement with the state healthcare authority.
The labour compensation established by this article shall apply to employees whose heavy work or
work under harmful (particularly harmful) or hazardous conditions is confirmed by the results of work
place certification.
Article 205. Provision of healthy and safe
working conditions
Depending on the working conditions, employees of organisations shall be issued, at the employer’s
expense, with special clothing, special footwear and other means of personal protection, washing and
disinfectant materials, milk, therapeutic and protective meals at least of the standard set by the state
labour authority.
Chapter 20. SPECIFICS OF THE REGULATION OF THE WORK
OF EMPLOYEES ENGAGED IN SEASONAL WORK
Article 206. Seasonal work
Seasonal work is that which, by virtue of climatic or other natural conditions, is performed during a
specific period (season), but no longer than one year.
76
Article 207. Specifics of the conclusion of employment contracts
with seasonal employees
1. The employment contract shall indicate the condition of conclusion of a contract for performance of
seasonal work and the specific period for its fulfilment.
2. On conclusion of an employment contract for seasonal work, no probationary period shall be
established for the purpose of verifying the employee’s fitness for the work entrusted thereto.
Article 208. Additional grounds for cancellation, on the initiative of the employer,
of employment contracts with employees engaged in seasonal work
An employment contract with an employee engaged in seasonal work, apart from the grounds
envisaged by article 54 of this Code, may be cancelled on the initiative of the employer in cases:
1) of a halt to work with the employer for a period of over two weeks for reasons of a production
nature;
2) absence of the employee from work for a period of one whole month as a consequence of temporary
disability.
Article 209. Specifics of the procedure for cancelling
an employment contract with an employee engaged in seasonal work
1. An employee engaged in seasonal work shall have the right to cancel the employment contract on his
own initiative by serving seven calendar days’ written notice to the employer.
2. The employer shall give the employee engaged in seasonal work seven calendar days’ written notice
of the impending cancellation of the employment contract on the grounds envisaged by subclauses 1)
and 2), clause 1, article 54 of this Code.
3. On cancellation of the employment contract with an employee engaged in seasonal work, the
employer shall make a compensatory payment for unused leave in proportion to the time worked.
4. On termination of the employment contract with an employee engaged in seasonal work in
connection with liquidation of the organisation, a reduction in staff numbers of jobs, severance pay of
two weeks’ average wage shall be paid to the employee.
Chapter 21. SPECIFICS OF THE REGULATION OF ROTATIONAL WORK
Article 210. Specifics of the rotational work method
1. The rotational method is a specific form of work away from the employees’ place of permanent
residence when daily commuting is not possible.
2. During the time spent by employees working on rotation at the production facility, the employer
shall provide them with accommodation, transport to and from their place of work, as well as the
conditions for work performance and intershift rest.
The employer shall provide conditions for the employee’s stay at the production facility in accordance
with the employment contract and collective bargaining agreement.
77
Article 211. Restrictions on rotational work
Employees under the age of eighteen years, pregnant women and class I and II disabled persons shall
not be engaged in rotational work. Other employees may be engaged in rotational work provided such
work is not contraindicated for them on the basis of a medical opinion.
Article 212. Duration of the rotation
1. A rotation shall be deemed to be the period including time spent working at the facility and rest time
between shifts.
2. The duration of each rotation shall not exceed thirty calendar days.
Article 213. Recording of rotational working time and rest time
1. With the rotational work method, recording of cumulative hours worked is established per month,
quarter or other longer period, but not more than one year.
2. The recording period shall cover working time, rest time, time en route from the employer’s location
or the gathering point for travel to and from work. At the same time, the total duration of working time
for the recording period shall not exceed the standard set by this Code.
3. It shall be permitted to grant annual paid leave in parts during a period of interrotational rest.
4. The employer shall record the working time and rest time of each employee working by the
rotational method by the month and for the entire recording period.
Chapter 22. SPECIFICS OF THE REGULATION OF THE WORK
OF DOMESTIC STAFF
Article 214. Specifics of the conclusion and termination
of employment contracts with domestic staff
1. Domestic staff are defined as those performing work (services) in the homes of individual
employers.
2. The employer does not issue acts of hiring or termination of labour relations with domestic staff or
enter information on their work in their work record book.
3. The work of domestic staff shall be confirmed by employment contracts.
4. The terms of the written notice of termination (cancellation) of employment contracts with domestic
staff, as well as cases and amount of compensatory payments in connection with loss of work shall be
established by the employment contract.
Article 215. Working time and rest time regime for domestic staff
1. The working time and rest time duration standards set by this Code shall apply to domestic staff.
78
2. The work regime, the procedure for granting days off, annual paid leave, engagement in overtime
work, night work and work on days off and public holidays of domestic staff shall be determined by the
employment contracts.
Article 216. Procedure for imposing and lifting disciplinary sanctions
The procedure for imposing and lifting disciplinary sanctions in relation to a domestic staff shall be
determined by the employment contracts.
Article 217. Resolution of individual labour disputes
Individual labour disputes between domestic staff and employers shall be resolved by agreement of the
parties and (or) in a court of law.
Article 218. Cancellation of employment contracts with domestic staff
Cancellation of employment contracts with domestic staff shall be performed on the grounds envisaged
by the employment contracts.
Chapter 23. SPECIFICS OF THE REGULATION
OF THE WORK OF OUTWORKERS
Article 219. Outworkers
1. Outworkers are defined as persons who conclude employment contracts with employers to perform
work at home, using their own materials and equipment, tools and devices or ones allocated or
purchased at the employer’s expense.
2. Performance of work at home by the employee may be established both on conclusion of an
employment contract or by entry of corresponding amendments into the employment contract during
the term of validity thereof.
Article 220. Working conditions of outworkers
1. Outwork may be performed only in cases when not contraindicated for the employee on health
grounds and labour protection and labour safety requirements may be met for performance of said
work.
2. The employment contract for performance of outwork shall envisage terms and conditions regarding:
1) performance of the work using equipment, materials, tools and devices belonging to the employee or
allocated by the employer or purchased at the latter’s expense;
2) the manner and schedule for provision of the employee with raw and other materials and semi
finished goods for performance of the work;
3) the manner and schedule for delivery of the finished products;
4) compensation and other payments to the employee.
79
Article 221. Working time and rest time regime,
conditions for providing for the labour protection and
labour safety of outworkers
The working time and rest time regime, the specifics of control exercised by the employer over
observance by the employee of the working time regime, the conditions for providing for labour
protection and labour safety and observance of these conditions by the employee performing outwork
shall be determined by the employment contract.
Chapter 24. SPECIFICS OF THE REGULATION
OF THE WORK OF DISABLED PEOPLE
Article 222. Exercise by the disabled of their right to work
1. The disabled have the right to conclude employment contracts with employers with customary
working conditions or in specialised organisations using the work of disabled people in consideration
of individual rehabilitation programmes.
2. It shall be prohibited to refuse to conclude an employment contract with a disabled person, to
transfer a disabled person to another job or change the working conditions by virtue of disability, with
the exception of cases when, by conclusion of the state labour authority in the sphere of social
protection of the population, the state of the disabled person’s health impedes performance of his job
duties or threatens his health and (or) the labour protection of other persons.
Article 223. Working conditions of disabled employees
1. The conditions of work time standard setting, labour compensation, labour safety, the work regime,
the procedure for combining professions (jobs), technical, sanitary, hygienic, production and living
conditions, as well as other terms and conditions, on agreement between the parties, of the employment
contract and collective bargaining agreement shall not create a worse situation for or restrict the rights
of disabled employees in comparison with other employees.
2. It is prohibited to engaged disabled people to perform heavy work or work under harmful
(particularly harmful), hazardous working conditions.
3. Working disabled people may be granted the supplementary guarantees established by this Code,
agreements, acts of the employer, as well as employment contracts and collective bargaining
agreements.
4. Medical opinions on parttime work, work load reduction and other working conditions of disabled
employees shall be binding on the employer.
Article 224. Reduction in working hours of disabled employees
1. Disabled employees of disability groups 1 and II shall be set a working week of no more than 36
hours.
2. The duration of the working day (work shift) of disabled employees of groups I and II shall not
exceed seven hours.
80
Article 225. Restriction on recording of cumulative hours
worked by disabled employees
1. For disabled employees of groups I and II, recording of cumulative hours worked shall not be
permitted.
2. For disabled employees of group III, recording of cumulative hours worked shall not be established
if said regime is prohibited for medical reasons.
Article 226. Restrictions on night work, overtime work, work on days off
and public holidays, and business trips by disabled employees
Disabled employees may be engaged to perform overtime work, night work, work on days off and
public holidays, and to travel on business trips only with their written consent and provided said work
is not prohibited for them on medical grounds.
Article 227. Provision of annual paid leave to disabled employees
Disabled employees shall be granted annual paid leave in accordance with the leave timetable approved
by the employer on agreement with them.
Article 228. Provision of additional annual paid leave
to disabled employees
Additional annual paid leave shall be granted to disabled employees together with the annual paid leave
or, at the wish of the disabled employee, at any other time.
Chapter 25. SPECIFICS OF THE REGULATION
OF THE WORK OF CIVIL SERVANTS
Article 229. Joining the civil service
1. The civil service may be joined by appointment or competition.
2. A competition shall be organised and held by a state institution or stateowned enterprise with a
vacant position.
3. The procedure for joining the civil service and for holding the competition to fill a vacant civil
service position shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.
4. Hiring for the civil service shall be performed by means of conclusion of an employment contract
and issue of an act of the employer.
Article 230. List of civil service jobs
The list of civil service jobs shall be determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.
Article 231. Restrictions connected with civil service work
A civil servant shall not have the right:
81
1) to use the material and technical, financial and informational support, other state property or official
information for nonofficial purposes;
2) to participate in actions hampering the normal functioning of the civil service and performance of
job duties;
3) to use his official position for a purpose not connected with the civil service;
4) to divulge information acquired during his time in the civil service, constituting state secrets, official
or other secrets protected by law.
Article 232. Transfer of a civil servant to work in another state institution
(stateowned enterprise)
On his written application, a civil servant may be transferred to work in another state institution (state
owned enterprise) on agreement between the heads of the corresponding organisations.
Article 233. Appraisal of civil servants
For the purpose of determining the level of occupational and qualification training, and their job
qualities, civil servants shall undergo appraisal.
The procedure for and conditions of the appraisal of civil servants shall be determined by the state
authority in the corresponding sphere.
Article 234. Civil service advancement
1. Civil service advancement of civil servants shall be carried out by means of their transfer to a higher
position.
2. Civil servants with a high level of qualifications and work experience, who constantly raise their
professional and qualification level shall enjoy priority rights to civil service advancement.
Article 235. Further training and retraining of civil servants
1. Civil servants may be referred to corresponding educational institutions for the purpose of increasing
their professional knowledge and skills and acquiring professions and specialisations.
2. Training, retraining and further training, including scientific internship, shall, in the event of study
by a civil servant on the job, be paid for by the referring organisation.
During study time of a civil servant, he shall retain his position, guarantees and compensation
payments.
3. Civil servants undergoing further training or retraining in a specialisation corresponding to the
profile of the activities of the civil service shall be granted paid study leave.
82
Article 236. Incentives to civil servants
The following incentives may be given to civil servants for conscientious fulfilment of job duties, high
quality work, including work of particular complexity and urgency, for initiative, creativity and other
work achievements:
1) civil service advancement;
2) monetary remuneration;
3) expression of gratitude.
The collective bargaining agreement may envisage other, additional incentive measures.
Article 237. Guarantees and compensation payments
to civil servants relocating to work elsewhere
On relocating for work together with a state institution (stateowned enterprise) to another locality
(population centre) in the same administrative and territorial unit, civil servants shall be paid:
the relocation travel costs of the civil servant himself and the members of his family (apart from cases
when the state institution (stateowned enterprise) provides suitable transport);
property removals costs;
per diem for each day en route;
a onetime allowance in the amount of six monthly salaries for the position held;
wage for the days of gathering for departure and settling in at the new place of residence, but not more
than six days, as well as time spent en route.
Article 238. Labour compensation for civil servants
1. The system of labour compensation for civil servants maintained at government expense shall be
determined by the Government of the Republic of Kazakhstan.
2. For civil servants in the sphere of healthcare, social security, education, culture and sport, working in
aul (rural) localities, by decision of the local representative bodies and at the expense of budget funds,
wage and tariff rate markups of at least twenty five per cent shall be established in comparison with
the wages and rates of civil servants engaged in these types of activity under urban conditions, unless
the laws of the Republic of Kazakhstan establish otherwise.
3. The list of jobs of specialists in the sphere of healthcare, social security, education, culture and sport,
working in aul (rural) localities shall be determined by the local executive authority on agreement with
the legal representative authority.
83
Article 239. Leave for civil servants
1. Civil servants maintained at government expense shall be granted annual paid leave of at least thirty
calendar days with payment of a health allowance in the amount of their wage. Health allowances shall
be paid to civil servants once a year.
For individual categories of civil servant, the laws of the Republic of Kazakhstan may establish longer
annual paid leave.
2. Civil servants studying in higher educational institutions by agreement with the employer shall be
granted paid study leave for the examination period, for study and defence of their diploma project
(work) and for taking final examinations.
Article 240. Additional grounds for termination
of employment contracts with civil servants
1. In addition to the grounds for termination of employment contracts with employees established by
this Code, additional grounds for termination of employment contracts with civil servants shall consist
of their reaching the pensionable age established by the law of the Republic of Kazakhstan.
2. The employment contract with a civil servant who has reached pensionable age and possesses a high
professional and qualification level may, in consideration of his working capacity, be prolonged
annually by the head of the state institution (stateowned enterprise).
Chapter 26. SPECIFICS OF THE REGULATION OF THE WORK
OF EMPLOYEES OF SMALL BUSINESSES
Article 241. Small business to which the specifics of the
regulation of work shall apply
The specifics of the regulation of work established by this chapter shall apply to small businesses with
an annual average staff of no more than 25 persons.
Article 242. Duration of employment contracts for
small businesses
Small businesses may conclude employment contracts with employees for a specific term without the
restrictions envisaged by subclause 2), clause 1, article 29 of this Code.
Article 243. Internal labour regulations of small businesses
Small businesses shall approve their own internal labour regulations.
Article 244. Work regime
Small businesses shall have the right to establish a work regime envisaging work on days off and
public holidays in accordance with a timetable approved by the employer and to use recording of
cumulative hours worked or divide the working day into parts in observance of the overall
requirements on the duration of working time.
84
Article 245. Terms of labour compensation
The terms of the labour compensation of employees of small businesses shall be established or changed
by the employer and the employees informed thereof at the time of conclusion of the employment
contract or no later than one month before the approval. On approving the terms of labour
compensation, the employer shall not have the right to change the terms and conditions of the
employment contract unilaterally.
Article 246. Participation by small businesses in social partnership
Labour relations with the participation of small businesses shall be covered by agreements provided the
employers and employees have united in the corresponding organisations for the purpose of negotiating
and signing such agreements.
Article 247. Specifics of organisation of labour protection
and labour safety in small businesses
Labour protection and labour safety in small businesses may be organised on a contractual basis with
individuals or legal entities.
Chapter 27. REGULATION SPECIFICS OF THE WORK OF THE HEAD OF A LEGAL
ENTITY AND THE MEMBERS OF THE COLLEGIAL BODY THEREOF
Article 248. Legal foundations of regulation of the work
of the head of the executive body of a legal entity
Labour relations with the head of the executive body of a legal entity shall be based on this Code, the
laws of the Republic of Kazakhstan, constituent documents and the employment contract.
Article 249. Conclusion of the employment contract
with the head of the executive body of a legal entity
An employment contract with the head of the executive body of a legal entity shall be concluded by the
owner of the assets of the legal entity or a person (body) authorised thereby or an authorised body of
the legal entity for the term established by the laws of the Republic of Kazakhstan, constituent
documents or agreement between the parties.
The laws of the Republic of Kazakhstan or constituent documents may establish supplementary
procedures preceding conclusion of an employment contract with the head of the executive body of a
legal entity.
Article 250. Jobcombining by the head of the executive body of a legal entity
The head of the executive body of a legal entity may hold paid positions in other organisations only
with the permission of the authorised body of the legal entity or the owner of the assets of the legal
entity, or a person (body) authorised thereby.
85
Article 251. Material liability of the head of the executive body of the legal entity
The head of the executive body of a legal entity shall bear material liability for damage inflicted
thereby on the legal entity, in the manner established by this Code or other laws of the Republic of
Kazakhstan.
Article 252. Additional grounds for termination of the employment contract
with the head of the executive body of the legal entity
In addition to the grounds envisaged by this Code, additional grounds for termination of the
employment contract with the head of the executive body of a legal entity shall consist of a decision by
the owner of the assets of the legal entity or of a person (body) authorised by the owner or the
authorised body of the legal entity on premature termination of labour relations.
In the event of termination of the employment contract with the head of the executive body of a legal
entity before expiry of its term of validity, he shall be paid severance pay for early cancellation of the
employment contract in the amount determined in the employment contract.
Article 253. Early cancellation of the employment contract on the initiative
of the head of the executive body of the legal entity
The head of the executive body of a legal entity shall have the right to cancel the employment contract
early by serving at least two months’ written notice to this effect on the owner of assets of the legal
entity or the person (body) authorised thereby or an authorised body of the legal entity.
Article 254. Specifics of regulation of the labour of members
of the collegial executive body of the legal entity
The specifics established by this chapter relating to regulation of the labour of the head of the executive
body shall also apply to the other of members of the collegial executive body of the legal entity, unless
the laws of the Republic of Kazakhstan or the constituent documents stipulate otherwise.
Chapter 28. SPECIFICS OF REGULATION OF THE WORK
OF CIVIL SERVANTS, DEPUTIES TO THE PARLIAMENT AND MASLIKHATS,
JUDGES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, SERVINGMEMBERS
OF THE ARMED FORCES AND LAWENFORCEMENT OFFICERS
Article 255. Regulation of the work of civil
servants, deputies to the Parliament and
maslikhats, and judges of the Republic of Kazakhstan
The work of civil servants, deputies to the Parliament and maslikhats, and judges of the Republic of
Kazakhstan shall be regulated by this Code, with the specifics envisaged by the laws of the Republic of
Kazakhstan and other regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan establishing special
conditions and procedures taking up of a position, serving and termination of service, special working
conditions, labour compensation, as well as supplementary benefits, advantages and restrictions.
86
Article 256. Serving members of the armed forces
and law enforcement officers
1. Serving members of the armed forces shall mean persons serving in the Armed Forces of the
Republic of Kazakhstan, national defence authorities, the Republican Guard, internal security troops,
military investigation agencies and the military police, the Security Service of the President of the
Republic of Kazakhstan, civil defence management bodies and units of the executive authority of the
Republic of Kazakhstan for emergencies and military prosecutor’s agencies.
2. Law enforcement officers shall mean persons serving in internal affairs bodies, the penal
enforcement system, the financial police, the state fire service, customs authorities and prosecutor’s
agencies of the Republic of Kazakhstan, performing lawenforcement activities in accordance with the
laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 257. Regulation of the work of serving members of the armed forces and
law enforcement officers
The work of serving members of the armed forces and law enforcement officers shall be regulated by
this Code, with the specifics envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan and other regulatory
and legal acts of the Republic of Kazakhstan establishing special conditions and procedures taking up
of a position, serving and termination of service, special working conditions, labour compensation, as
well as supplementary benefits, advantages and restrictions.
SECTION 4. SOCIAL PARTNERSHIP AND COLLECTIVE BARGAINING RELATIONS
IN THE LABOUR SPHERE
Chapter 29. SOCIAL PARTNERSHIP IN THE LABOUR SPHERE
Article 258. The tasks of social partnership
Social partnership in the Republic of Kazakhstan is designed to fulfil the following tasks:
1) creation of an effective mechanism for regulating social, labour and associated economic relations;
2) promotion of social stability and social consensus on the basis of objective consideration of the
interests of all strata of society;
3) promotion of guarantees of the rights of employees in the sphere of labour; their social security;
4) promotion of the process of consultations and negotiations between the parties to the social
partnership at all levels;
5) promotion of resolution of collective labour disputes;
6) development of proposals for implementing state policy in the sphere of sociolabour relations.
Article 259. Key principles of the social partnership
The key principles of the social partnership are:
1) authority of the representatives of the parties;
87
2) equal rights of the parties;
3) freedom to choose the topics for discussion;
4) voluntary assumption of obligations;
5) respect for the interests of the parties;
6) mandatory fulfilment of collective bargaining agreements and other agreements;
7) liability of the parties and their representatives for failure, at their own fault, to fulfil the obligations
under an agreement;
8) assistance to the state in consolidating and developing the social partnership;
9) openness of decisions taken.
Article 260. Social partnership bodies
Social partnership shall be ensured in the form of interaction between the parties through social
partnership bodies:
1) at the republican level – the republican trilateral commission for social partnership and regulation of
social and labour relations (hereinafter referred to as the republican commission);
2) at the branch level – branch commissions for social partnership and regulation of social and labour
relations (hereinafter referred to as the branch commission);
3) at the regional (region, city, district) level – regional, city, district commissions for social partnership
and regulation of social and labour relations (hereinafter referred to as the regional commission);
4) at the level of organisations in form of agreements or of collective bargaining agreements
establishing specific mutual obligations in the sphere of labour between employees’ representatives and
the employer, and in organisations with foreign participation – residents of the Republic of Kazakhstan
on the basis of international treaties (agreements) and the legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 261. Forms of social partnership
Social partnership shall take the following forms:
collective bargaining negotiations on preparation of draft collective bargaining agreements, other
agreements and their conclusion;
mutual consultations (negotiations) on issues of the regulation of labour relations and other relations
directly connected therewith, guarantees of the rights of employees in the sphere of labour and
improvement of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
participation by employees’ representatives and employers in pretrial resolution of labour disputes.
88
Article 262. The parties to the social partnership
The parties to the social partnership are the state, represented by the corresponding executive
authorities, employees and employers, represented by their duly authorised representatives.
Article 263. Organisation of the social partnership at the republican level
1. The republican commission is a standing body for coordinating the interests of the parties to the
social partnership by means of consultations and negotiations, drawn up in corresponding resolutions.
2. The participants on the republican commission are authorised representatives of the Government of
the Republic of Kazakhstan, republication associations of employees and republican associations of
employers.
3. The authorised representatives of republican associations of employees are associations with
structural subdivisions (branches and representative offices) on the territory of over half the regions of
the Republic of Kazakhstan and cities of republican significance.
4. The authorised representatives of republican associations of employers are representatives of the
republican union of private business associations, the republican association of small business and
republican branch private business associations.
The given unions (associations) are represented on a proportional basis, depending on the number of
republican public associations they embrace.
Article 264. Organisation of the social partnership at the branch level
1. A branch commission is a standing body for coordinating the interests of the parties to the social
partnership by means of consultations and negotiations, drawn up in corresponding resolutions. For
purposes of this Code, the list of branches is determined by the republican commission.
2. The participants in branch commissions are authorised representatives of state authorities in the
corresponding spheres of activity, representatives of employers and of employees.
3. The authorised representatives of branch associations of employees are branch trades unions with
structural subdivisions (branches and representative offices) on the territory of regions and cities of
republican significance.
4. The authorised representatives of employers are representatives of branch organisations.
Article 265. Organisation of the social partnership at the regional level
1. A regional commission is a standing body for coordinating the interests of the parties to the social
partnership by means of consultations and negotiations, drawn up in corresponding resolutions.
2. The participants in regional commissions are corresponding authorised representatives of local
executive bodies, representatives of employers and of employees.
3. The authorised representatives of regional associations of employees are trades unions at the
regional, city and district levels.
89
4. The authorised representatives of employers at the regional level are:
at the regional level – regional private business associations, regional associations of small business;
at the city and district levels – city and district associations of small business.
Article 266. Regulation of sociolabour relations at the level of the organisation
1. To provide for regulation of sociolabour relations, the holding of collective bargaining negotiations
and elaboration of draft collective bargaining agreements and their conclusion, discussion of draft acts
of the employer, which, in accordance with this Code, are issued in consideration of the opinion or on
agreement with employees’ representatives, as well as for organisation of control over fulfilment of
collective bargaining agreements, on an equal basis and by decision of the parties commissions are
formed of representatives of the parties assigned the requisite authority.
2. The employer, in accordance with the terms and conditions of the collective bargaining agreement,
shall create conditions for the activities of a trades union operating within the organisation.
3. On agreement between the parties and given written applications from employee members of the
trades union, the employer may, on a monthly basis, remit trades union membership dues to the
account of the trades union out of the employees’ wages.
Article 267. Principles and procedure for setting up standing
republican, branch and regional commissions
1. Standing republican, branch and regional commissions shall be formed on the basis of the following
principles:
1) mandatory participation by representatives of executive authorities, representatives of employers and
of employees in the activities of the commissions;
2) authority of the parties;
3) parity representation;
4) equality of the parties;
5) mutual liability of the parties.
2. The personnel participating on the commissions shall be decided by each party to the social
partnership independently.
Article 268. Chief objectives and tasks of republican,
branch and regional commissions
1. The chief objectives of the commissions consist in regulation of social and labour relations and co
ordination of the interests of the parties to the social partnership.
2. The chief tasks of the commissions are:
90
1) coordination of the positions of the parties to the social partnership regarding the main spheres of
social and economic policy;
2) elaboration and conclusion of agreements;
3) elaboration, coordination and approval of measures for implementing agreements;
4) holding of consultations and elaboration of recommendations on issues relating to ratification and
application of international work time standards.
3. The commissions shall act in accordance with the provisions and work plans approved thereby.
Meetings of commissions shall be held at least twice a year.
Article 269. Chief rights of republican, branch
and regional commissions
Republican, branch and regional commissions shall have the right:
1) to consider, at their meetings, problems of implementing a coordinated policy in the sphere of social
and labour relations;
2) to coordinate the interests of executive authorities, associations of employers and of employees in
drawing up a draft agreement, implementing said agreement and fulfilling the commission’s
resolutions;
3) to request from the executive authorities, employers and (or) employees’ representatives information
about agreements being concluded and concluded to regulate social and labour relations;
4) to exercise control over fulfilment of its resolutions and, in the event that they are not fulfilled by the
responsible persons, to send the relevant party to the social partnership information with proposals for
remedying the violations identified and imposing liability on the persons to blame for nonfulfilment of
the terms and conditions of the agreement;
5) to request and receive from the executive authorities information on the social status as required for
conducting collective bargaining negotiations and preparing the draft agreement, and organising control
over fulfilment of the given agreement;
6) to make proposals for elaborating regulatory and legal acts in the sphere of social and labour
relations for consideration by authorised state bodies;
7) to set up working groups involving scientists and experts;
8) to invite to meetings of the commission staff of executive authorities and public associations, as well
as independent experts;
9) to adopt joint agreements and resolutions that are binding for consideration and fulfilment by the
executive authorities, associations of employers and of employees by the deadlines set by the
commission;
91
10) to take part in holding international, republican, and interregional meetings, conferences,
congresses and seminars on aspects of social and labour relations and of the social partnership in a
manner agreed with the organisers of the given events.
Article 270. Powers of employees’ representatives
1. Representatives of employees shall have the right:
1) to represent and protect the sociolabour rights and interests of employees;
2) to hold collective bargaining negotiations with the employer on elaboration of drafts and conclusion
of agreements and collective bargaining agreements; to receive for these purposes the necessary
information on aspects of labour relations;
3) to participate in resolving issues involved in socioeconomic development envisaged in agreements
or collective bargaining agreements;
4) to exercise public control in the manner established by this Code;
5) to interact with state inspectors of the state labour authority on violations of the labour legislation;
6) in accordance with agreements and collective bargaining agreements, to visit work places in order to
study and adopt measures to ensure normal working conditions;
7) to take part in the work of advisory bodies on elaborating and considering draft legislative acts and
programmes relating to labour relations and socioeconomic matters;
8) to participate in settling labour disputes between employee and employer in the manner established
by this Code;
9) to hold gatherings, events, meetings, pickets and strikes in the manner envisaged by the legislation
of the Republic of Kazakhstan.
2. Employers shall not be permitted to hamper employees’ representatives in exercising their powers.
Chapter 30. PROCEDURE FOR CONCLUSION OF AGREEMENTS
BETWEEN THE PARTIES TO THE SOCIAL PARTNERSHIP
Article 271. The right to hold negotiations on drafting agreements
1. Any party to the social partnership may initiate negotiations on elaboration, the content, conclusion,
amendments and supplementation of an agreement.
2. Given the existence of several authorised representatives of employees and employers at the
republican, branch, and regional levels, each of them shall be entitled to hold negotiations on behalf of
the employees and employers they represent.
92
Article 272. Procedure for holding negotiations, elaborating
and concluding agreements
1. Parties that have received written proposals on the launch of negotiations from another party shall,
within a period of ten calendar days, consider said proposals and initiate the negotiations.
In the event of disagreements between the parties over individual provisions of a branch agreement,
within a period of three months from the launch of the negotiations the parties shall sign a branch
agreement on the terms and conditions agreed, and, at the same time, draw up a disagreement report.
2. The procedure for holding negotiations, the deadlines for elaborating and concluding agreements, as
well as introduction therein of amendments and supplements, and accedence thereto shall be approved
by the commissions.
3. Agreements shall come into effect from the time of their signing by the parties or from the day
stipulated therein. All appendices to agreements shall constitute an integral part thereof and shall have
equal legal force therewith.
4. The term of validity of an agreement shall be established by agreement between the parties or before
adoption of a new agreement, but shall not exceed three years.
5. In cases, when employees are covered by several agreements simultaneously, the most favourable
terms and conditions of the agreements shall apply to the employees.
6. General, branch and regional agreements shall be signed by representatives of the parties to the
social partnership.
7. A branch or regional agreement, signed by the parties, together with appendices thereto, shall be
forwarded within a period of ten days for registration by notification.
Article 273. Procedure for adoption of resolution by republican,
branch and regional commissions
1. Resolutions of commissions shall be adopted only on the basis of agreement of all the parties to the
negotiations and shall be drawn up in corresponding agreements.
2. In the course of negotiations, if the parties are unable to reach an agreement, a report shall be drawn
up including the formulated proposals of the parties for eliminating the disagreements and the time
schedule for renewing the negotiations.
3. The procedure for adopting resolution and organising work shall be developed and approved by the
commissions.
Article 274. Commission coordinators
Coordinators of republican, branch and regional commissions shall be appointed by joint decision of
the parties. A commission coordinator:
1) shall not interfere in the activities of the parties;
93
2) shall invite representatives of associations of employers and of employees and representatives of
executive authorities that are not members of the commissions, as well as scientists and experts and
representatives of other organisations to participate in the work of the commission;
3) shall provide for the work of the commission and working groups, keeping of the minutes, drafting
of resolution and control over their fulfilment.
Article 275. The parties to and types of agreement
1. At the republican level, a General agreement is concluded between the Government of the Republic
of Kazakhstan, republican associations of employers and republican associations of employees.
2. At the branch level, branch agreement is concluded between the relevant executive authorities and
authorised representatives of employers and of employees.
3. At the regional level, regional (region, city, district) agreements are concluded between local
executive authorities and authorised representatives of employers and of employees.
Article 276. Content of the agreements
1. Agreements shall include provisions:
1) on their term of validity;
2) on the procedure for controlling their fulfilment;
3) on the procedure for introducing amendments and supplements into the agreement;
4) on liability of the parties in the event of their failure to fulfil the obligations assumed.
2. The content of the General agreement is determined by the republican commission proceeding from
a draft General agreement proposed by all the parties to the social partnership or by one of them.
3. The content of branch and regional agreements is determined by the branch and regional
commissions on the basis of draft agreements proposed by all the parties to the social partnership or by
one of them.
4. The agreement may envisage provisions:
1) on payment, working conditions and labour safety, the working time and rest time regime.
The minimum rate (wage) for each branch shall be determined by branch agreements;
2) on the mechanism for regulating labour compensation proceeding from the price and inflation levels,
the subsistence level and fulfilment of the parameters determined by the agreement;
3) on compensation payments;
4) on promotion of employment, occupational training and further training of employees;
94
5) on organisation of protection of the health of employees at work by creating favourable conditions
for work and rest and providing a suitable environment;
6) on measures to foster a healthy lifestyle;
7) on special measures for social security of employees and members of their families;
8) on measures to protect employees in the event of a temporary suspension of production;
9) on prevention of conflicts and strikes and on strengthening of labour discipline;
10) on the conditions for employees’ representatives to carry out their activities;
11) other provisions relating to sociolabour matters and not running counter to the legislation;
12) on promotion of development of the social infrastructure.
5. Branch agreements shall envisage provisions:
1) on payment, working conditions and labour safety, the working time and rest time regime;
2) on compensation payments;
3) on special measures for social security of employees;
4) on the mechanism for regulating labour compensation proceeding from the price and inflation levels,
the subsistence level and fulfilment of the parameters determined by the agreement;
5) on establishment of branch multiplying factors.
6. Agreement provisions creating a worse position for employees compared to the labour legislation of
the Republic of Kazakhstan shall be deemed null and void.
Article 277. Registration of agreements
1. Branch and regional agreements concluded at the region level shall be registered by the state labour
authority.
2. Branch and regional agreements concluded at the city and district level shall be registered by local
executive authorities.
Article 278. Agreement operation
1. Agreements shall apply to the relevant executive authorities, employees and employers who
empowered the corresponding representatives of the parties to the negotiations to elaborate and
conclude the given agreements on their behalf.
2. An agreement shall apply to:
all employers that are members of the associations of employers that concluded the agreement.
Termination of membership of an association of employers shall not release the employer from the
95
obligation to fulfil an agreement concluded during the period of its membership. An employer that
joins an association of employers during the term of validity of an agreement shall fulfil the obligations
envisaged by this agreement;
employers that accede to the agreement after its signing.
3. Agreements shall also apply to organisations located on the territory of the Republic of Kazakhstan,
owners of the assets, founders of (participants in) or shareholders in which are foreign individuals or
legal entities or organisations with foreign participation.
4. The state labour authority at the republican level, empowered state authorities in the given sphere of
activity at the branch level and local executive bodies at the regional level shall have the right, after
publication of the agreement, to propose to associations of employers, employers and associations of
employees that did not participate in conclusion of the agreement that they accede to the agreement at
the corresponding level. The given proposals shall be subject to official publication.
If associations of employers, employers and associations of employees do not, within a period of 30
calendar days of the date of official publication of the proposal to accede to the agreement, submit a
written, reasoned refusal to accede thereto to the relevant executive authorities, the agreement shall be
recognised as being applicable to them from the day of the official publication of this proposal.
Article 279. Control over fulfilment of agreements
Control shall be exercised of fulfilment of agreements by the parties to the social partnership.
Article 280. Liability for refusal to participate in negotiations
Refusal by representatives of the parties to participate in negotiations on conclusion or amendment of
an agreement on social partnership or unlawful refusal to sign an adopted agreement on social
partnership or to provide the information necessary for holding negotiations and exercising control over
observance of the rules of an agreement on social partnership, as well as violation of or failure to fulfil
its terms and conditions shall entail the liability established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Chapter 31. THE COLLECTIVE BARGAINING AGREEMENT
Article 281. Principles for holding collective bargaining negotiations
The principles for holding collective bargaining negotiations are:
equality and respect for the interests of the parties;
freedom of choice in discussing the matters constituting the content of the collective agreement or other
agreement;
voluntary assumption of obligations by the parties;
abidance by the labour legislation of the Republic of Kazakhstan.
96
Article 282. Procedure for holding collective bargaining negotiations,
elaborating and concluding collective bargaining agreements
1. Any party may initiate the preparation of a draft collective bargaining agreement.
A party that receives a notification from the other party proposing starting negotiations on conclusion
of a collective bargaining agreement shall, within a period of ten days, consider it and join the
negotiations in the manner established by clause 2 of this article.
2. For holding of collective bargaining negotiations and preparing a draft collective bargaining
agreement, the parties shall set up a commission on a parity basis. The numerical strength of the
commission, its members and the deadlines for elaborating the draft and concluding the collective
bargaining agreement shall be determined by agreement between the parties.
The employer shall, on agreement between the parties, provide the conditions necessary for elaborating
and concluding the collective bargaining agreement.
Employees that are not members of the trades union shall have the right to authorise both the trades
union body and other representatives to represent their interests in the interrelations with the employer.
Given the existence of several employees’ representatives in the organisation, they may establish a
unified representative body for participation in the commission and signing of collective bargaining
agreement. At the same time, each of them shall be entitled to representation on the unified body for
holding negotiations on the basis of the principle of proportional representation, depending on the
number of employees they represent.
3. The draft collective bargaining agreement prepared by the commission shall be subject to mandatory
discussion by the employees of the organisation. The draft discussion format shall be determined by the
employees themselves. The draft shall be worked up by the commission in consideration of comments
and proposals submitted.
4. On attainment of agreement between the parties, the collective bargaining agreement shall be drawn
up in at least two originals and shall be signed by representatives of the parties.
5. In the event of disagreements between the parties over individual provisions of the collective
bargaining agreement, within a period of one month from the launch of the collective bargaining
negotiations the parties shall sign a collective bargaining agreement on the terms and conditions agreed
and, at the same time, draw up a disagreement report.
6. Amendment and supplementation of the collective bargaining agreement shall be conducted only on
mutual agreements between the parties in the manner established in this article for its conclusion.
7. The participants in collective bargaining negotiations shall not have the right to divulge information
received if this information constitutes a state, official, commercial or other secret protected by law.
8. The participants in collective bargaining negotiations may be released from performance of their job
duties during said negotiations and shall retain their average monthly wage. The given period shall be
included in their work service record.
97
9. The representatives of the parties shall, within a period of one month, submit the collective
bargaining agreement signed by the parties to the territorial subdivision of the state labour authority for
monitoring purposes.
10. The representatives of the parties shall periodically inform the employees on the course of
implementation of the collective bargaining agreement.
Article 283. Parties to a collective bargaining agreement
1. The parties to a collective bargaining agreement are employees and the employer.
2. A collective bargaining agreement may be concluded both within organisations and within branches
and representative offices.
Article 284. Content and structure of the collective bargaining agreement
1. The content and structure of the collective bargaining agreement shall be determined by the parties.
The collective bargaining agreement shall include the following provisions:
1) on work time standard setting, forms and systems of labour compensation, rates and wages,
supplements and markups to employees, including those engaged in heavy work and work under
harmful (particularly harmful) and (or) hazardous working conditions;
2) on indexation of labour compensation, on payment of allowances and compensation, including
additional compensation in the event of accidents;
3) on the permissible ratio of maximum and minimum wages in the corresponding profession or
position within the organisation;
4) on establishment interrank coefficients;
5) on the duration of working time and rest time, and leave;
6) on creation of healthy and safe working and living conditions, on financing of labour protection and
labour safety measures, on improving health protection, on guarantees of medical insurance of
employees and their families and on environmental protection;
7) on establishment of interrank coefficients for the given branch.
2. The collective bargaining agreement may include mutual obligations of employees and of the
employer on the following matters:
1) on improvement of labour organisation and raising production efficiency;
2) on labour regulations and labour discipline;
3) on provision of employment, training, further training, retraining and job placement of employees
made redundant;
4) on guarantees and benefits to employees combining work and study;
98
5) on improving the housing and living conditions of employees;
6) on health improvement, sanatorium and resort treatment and rest for employees;
7) on the procedure for taking account of the reasoned opinion of the trades union organisation body
when cancelling employment contracts with employee members of the trades union;
8) on guarantees to employees elected to trades union bodies;
9) on the conditions for employees’ representatives to carry out their activities;
10) on creation of the conditions for the activities of the trades union;
11) on insurance of employees;
12) on control over fulfilment of the collective bargaining agreement and the procedure for introducing
amendments and supplements thereto;
13) on prevention of employment contract termination on the initiative of the employer for strike
reasons;
14) on liability of employees and of the employer for damage inflicted thereby;
15) on liability of the parties for fulfilment of the collective bargaining agreement;
16) on voluntary occupational pension contributions;
17) other issues determined by the parties.
3. The collective bargaining agreement shall not create a worse position for employees compared to the
labour legislation, general, branch and regional agreements. Such provisions shall be deemed null and
void.
Article 285. Terms and sphere of operation of the collective
bargaining agreement
1. A collective bargaining agreement shall be concluded for the term decided by the parties.
2 A collective bargaining agreement shall come into effect from the time of its signing, unless its
provisions envisage otherwise, and shall be binding on the parties.
3. The collective bargaining agreement shall apply to the employer and the employees of the
organisation on whose behalf the collective bargaining agreement was concluded and to employees that
accede thereto on the basis of a written application.
4. A collective bargaining agreement shall remain in force during a period of reorganisation (merger,
absorption, splitup, spinoff and transformation) of an organisation.
5. In the event of change of owner of the assets of an organisation, the collective bargaining agreement
shall remain in effect for a period of three months. During this period, the parties shall have the right to
99
launch negotiations on conclusion of a new collective bargaining agreement or retention, amendment
and supplementation of the existing one.
6. In the event of liquidation of the organisation or its being declared bankrupt, the collective
bargaining agreement shall be vitiated from the time of termination of the employment contracts with
all the employees.
Article 286. Liability of the parties for failure to fulfil
the collective bargaining agreement
For failure to fulfil the obligations envisaged by the collective bargaining agreement, the parties shall
be held liable in accordance with the collective bargaining agreement and the laws of the Republic of
Kazakhstan.
Article 287. Guarantees and compensation for negotiation time
Invited experts and specialists shall be paid for their labour under an employment contract concluded
with them by employers or employees’ representative bodies.
The members of employees’ representative bodies participating in the collective bargaining
negotiations may not, during the period of said negotiations, be dismissed on the initiative of the
employer without the consent of the relevant representative body (except for in the event of liquidation
of the organisation).
Chapter 32. CONSIDERATION OF COLLECTIVE LABOUR DISPUTES
Article 288. Emergence of a collective labour dispute
1. A collective labour dispute shall be deemed to have arisen from the day of written notification of the
employer of the employees’ claims, approved by resolution of the general meeting (conference) or
from the day on which the period indicated in article 290 of this Code expires, in the event that the
employer or association of employers does not give notification of their resolutions.
2. Collective labour disputes shall be resolved by means of mediation procedures and (or) in a court of
law.
Article 289. Procedure for drawing up and announcing the claims
of the employees
1. Claims of employees for establishment and amendment of working conditions and labour
compensation, conclusion, amendment and fulfilment of collective bargaining agreements and
agreements between employees and the employer or association of employers shall be formulated and
approved by a general meeting (conference) of employees attended by at least half the employees of the
organisation by a simple majority of the votes of the participants in the meeting (conference).
2. The employees’ claims shall be set out in writing and shall be sent to the employer or associations of
employers within a period of three calendar days following the holding of the general meeting
(conference) of employees.
100
3. In the event that the given claims are put forward by employees of different employers, these claims
may be lodged by branch or regional associations of trades union or other individuals and (or) legal
entities authorised by the employees.
4. The employer or association of employers shall refrain from any intervention capable of impeding
the holding of the general meeting (conference) of employees on putting forward their claims.
Article 290. Consideration of employee claims
The employer or association of employers shall consider claims entered by employees within a
maximum of seven calendar days from their receipt and shall take steps to settle them and, if it is not
possible to settle them, inform the employees of their decisions and proposals in writing, indicating
their representatives for subsequent consideration of arising disagreements.
Article 291. Mediation procedures
1. If employee claims cannot be settled in the manner envisaged in article 290 of this Code, they shall
be considered by mediation procedures.
Claims rejected or only partially satisfied by the employer or association of employers (their
representatives) shall initially be considered by a mediation commission, and if agreement cannot be
reached by said commission, then by a labour tribunal.
2. At any stage in the consideration of a collective labour dispute, the parties may engage a conciliator.
The conciliation procedure is independent of mediation procedures in a mediation commission or
labour tribunal and may run in parallel thereto.
Article 292. The mediation commission
1. A mediation commission shall be set up by the parties within a period of three calendar days of the
employer or association of employers (their representatives) informing or failing to inform the
employees (their representatives) of their decision or of the report on disagreements being drawn up in
the course of collective bargaining negotiations.
2. The mediation commission shall be formed of representatives of the parties to the collective labour
dispute on a parity basis. The decision to set up a mediation commission shall be executed as an act of
the employer and a resolution of the employees’ representatives.
3. The mediation commission shall consider the claims entered by the employees (their representatives)
within a maximum of seven calendar days of its establishment. The procedure for consideration of the
claims by the mediation commission and prolongation of the given period shall be determined on
agreement between the parties and drawn up in a report.
4. In the process of the mediation procedures, the mediation commission shall consult with the
employees (their representatives), the employer, the association of employers (their representatives),
state authorities and other interested parties.
5. The commission shall adopt its decision on the basis of agreement between the parties. Said decision
shall be drawn up in a report, signed by the representatives of the parties, and shall be binding on the
parties.
101
6. If the mediation commission is unable to reach a consensus, it shall cease its deliberations and
resolution of the dispute shall be referred to a labour tribunal.
Article 293. The labour tribunal
1. A labour tribunal shall be set up by the parties to the collective labour dispute within a period of five
calendar days of termination of the work of the mediation commission, with participation by members
of the republican, branch or regional commission for regulating sociolabour relations.
2. The numerical strength of the labour tribunal, its members and the procedure for considering the
labour dispute shall be determined by agreement between the parties. The labour tribunal shall consist
of at least five members. The labour tribunal shall include representatives of public associations, the
state labour inspector, specialists, experts and other persons.
3. The chairman of the labour tribunal shall be elected by the parties from among the members of the
tribunal.
4. A collective labour dispute shall be considered by a labour tribunal with mandatory participation by
representatives of the parties to the collective labour dispute and, if necessary, also with the
participation of representatives of other interested parties.
5. The procedure for consideration of the dispute shall be determined by the labour tribunal and the
parties to the collective labour dispute shall be informed thereof.
6. The labour tribunal shall adopt its decision within a maximum of seven calendar days from the day
of its creation by a simple majority of the votes of the tribunal members. If the votes of the members of
the labour tribunal are equally divided, the chairman shall have the deciding vote. The decision shall be
reasoned, set out in writing and signed by all the members of the tribunal.
7. In the event that the parties to the collective labour dispute are unable to reach an agreement in the
mediation commission in organisations in which strikes are prohibited or restricted by law, formation
of a labour tribunal shall be mandatory.
8. The decision of the labour tribunal shall be binding on the parties to the collective labour dispute.
Article 294. Consideration of a collective labour dispute
with the participation of a conciliator
1. The procedure for consideration of a collective labour dispute with the participation of a conciliator
is determined by agreement between the parties to the collective labour dispute.
2. As conciliators, the parties shall appoint independent organisations and persons. A republican,
branch or regional commission for regulation of sociolabour relations might, with the consent of the
parties to the collective labour dispute, engage heads and employees of central and local executive
authorities, associations and other public bodies, employers and independent experts in the work to
resolve collective labour disputes.
In all cases of election of conciliators, written consent to the mediation must be received.
102
Article 295. Consequences of agreement being reached by the parties on
the collective labour dispute
1. In all cases when agreement is reached between the parties to the collective labour dispute on its
resolution with or without the participation of a conciliator, incomplete mediation procedures are halted
and the conditions of the agreement between the parties are considered as the conditions of the
resolution of the dispute.
Agreements achieved by the parties to the collective labour dispute shall be drawn up in writing.
2. Achievement of an agreement between the parties on resolution of the dispute shall entail an end to a
strike, if declared.
Article 296. Guarantees in connection with settlement of a collective
labour dispute
The members of the mediation commission during their participation in the negotiations to resolve a
collective labour dispute shall be released from their main jobs and shall retain their average wage.
Employees’ representatives and associations thereof participating in resolving a collective labour
dispute may not, during the period of resolution of the collective labour dispute, be subjected to
disciplinary sanctions or transferred to other work and the employment contracts with them may not be
cancelled on the initiative of the employer without the prior consent of the body authorised to represent
them.
Article 297. Obligations of the parties and mediation
bodies in settling collective labour disputes
1. None of the parties shall have the right to refuse to participate in medication procedures.
2. The parties shall be notified in writing of disagreements in a collective labour dispute not resolved
by the mediation commission or labour tribunal.
3. If disagreements between the parties to the collective labour dispute cannot be resolved by reason of
inadequate powers on the part of the employer’s representative, the employees’ claims shall be
submitted to the owners of the assets, the founders of (participants in) or shareholders in organisations,
including organisations located on the territory of the Republic of Kazakhstan, owners of property that
are foreign physical or legal entities or organisations with foreign participation.
4. If the employees disagree with the results of the procedures indicated in clauses 2 and 3 of this
article, they shall have the right to use all the other methods envisaged by law for protecting their
interests, up to and including strikes.
Article 298. The right to strike
1. Employees may decide to call a strike if mediation procedures have failed to resolve the collective
labour dispute, as well as in cases when the employer refuses to participate in the mediation procedures
or does not fulfil the agreement achieved in the course of resolution of the collective labour dispute.
2. A decision to call a strike shall be taken at a meeting (conference) of employees (their
representatives) attended by at least half the total number of employees of the organisation and shall be
103
deemed to have been adopted if it is supported by at least twothirds of the votes of the participants in
the meeting (conference).
3. A strike shall be headed by a body authorised by the employees (their representatives) (strike
committee). In the event of a strike being declared by the employees (their representatives) of several
employers with identical claims, it may be headed by a united body formed of equal numbers of
representatives of these employees.
4. Participation in a strike shall be voluntary. Noone may be compelled to participate or refuse to
participate in a strike.
5. Anyone forcing employees to participate in or refuse to participate in a strike shall be held liable in
the manner established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 299. Announcement of a strike
1. The employer or association of employers (their representatives) shall be given written notice by the
authorised body indicated in clause 3, article 298 of this Code of the initiation of a strike and its
possible duration at least fifteen days in advance.
2. The decision to call a strike shall indicate:
1) the list of disagreements between the parties constituting the grounds for calling the strike;
2) the time, date and place of the beginning of the strike, its duration and anticipated number of
participants;
3) the name of the body heading the strike, the employees’ representatives authorised to participate in
mediation procedures;
4) proposals concerning the minimum amount of necessary work (services) to be performed during the
strike period.
Article 300. Powers of the body heading the strike
1. The body heading the strike shall act within the bounds of the rights granted thereto by this Code and
on the basis of the powers entrusted thereto by the employees (their representatives).
2. The body heading the strike shall have the right:
1) to represent the interests of the employees in interrelations with the employer, association of
employers (their representatives), the state, trades unions, other legal entities and officials on resolution
of the claims put forward;
2) to receive from the employer or association of employers (their representatives) information on
matters affecting the interests of employees;
3) to have the mass media cover the course of consideration of the employees’ claims;
4) to engage experts to give their opinions on matters of dispute;
104
5) to call off a strike with the consent of the employees (their representatives).
3. For a previously suspended strike to be renewed, it is not necessary for the dispute to be reconsidered
by the mediation commission, conciliator or labour tribunal. The employer or association of employers
(their representatives) and the body for regulation of labour disputes shall be given at least three
working days’ advance notice of renewal of the strike.
4. The powers of the body heading the strike shall terminate when the parties to the collective labour
dispute sign an agreement settling it, as well as in the event of the strike being declared illegal.
5. In exercising its powers, the body heading the strike shall not have the right to pass decision relating
to the terms of reference of the employer, state bodies and public associations.
Article 301. Obligations of the parties to the collective labour
dispute during a strike
During a strike, the parties to the collective labour dispute are required to continue resolving this
dispute by means of mediation procedures.
The employer, state authorities and the body heading the strike are required to take any measures under
their control to ensure, during the strike, maintenance of public order, safekeeping of the organisation’s
assets and protection of employees, as well as of operation of machinery and equipment if a halt thereto
would directly jeopardise people’s life and health.
Article 302. Guarantees to employees in connection
with a strike being called
1. Organisation of or participation in strikes (with the exception of the cases envisaged by clause
1, article 303 of this Code) shall not be deemed to constitute violation of labour discipline by the
employee and shall not entail application of the disciplinary measures envisaged by this Code.
2. During a strike, the employee shall retain his job (position), the right to payment of social insurance
contributions, and his service record, and shall be guaranteed the other rights deriving from labour
relations.
Employees shall not be paid their wages during a strike, apart from cases when the strike is called in
connection with nonpayment or late payment of wages.
Article 303. Illegal strikes
1. Strikes shall be declared illegal:
1) in periods of martial law or emergencies or special measures in accordance with the legislation on
emergencies; in bodies and organisations of the Armed Forces of the Republic of Kazakhstan, other
military units and organisations in charge of ensuring the country’s defence, protection of the state,
emergency response and fire fighting, prevention or elimination of emergencies; in lawenforcement
bodies; at hazardous production facilities, at first aid stations and in ambulance services;
2) in railway transport, civil aviation and healthcare organisations, organisations providing for domestic
services to the population (public transport, supply of water, electric power, heat and communications),
105
at the continuously operating production units where suspension of activities would have serious and
dangerous consequences, in observance of the conditions indicated in clause 2 of this article;
3) in the event of a strike being called on disregard of the time periods, procedures and requirements
envisaged by this Code;
4) in cases when this creates a real threat to people’s life and health;
5) in other cases envisaged by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Given any of the grounds indicated in this clause, the public prosecutor shall have the right to halt the
strike before a court passes a corresponding ruling.
2. In railway transport, civil aviation and healthcare organisations, organisations providing for domestic
services to the population (public transport, supply of water, electric power, heat and communications),
a strike may be called provided the range and volume of the corresponding services required by the
population remain available, these being determined on the basis of a prior agreement with the local
executive authority.
A strike may be called in a continuously operating production unit only on the condition that continued
continuous operation of the main equipment and mechanisms is provided for.
3. A ruling recognising a strike as illegal shall be issued by a court of law in accordance with the laws
of the Republic of Kazakhstan.
4. A ruling recognising a strike as illegal shall be issued by a court of law on the basis of an application
submitted by the employer or the public prosecutor.
The employees shall be informed of the court ruling through the body heading the strike, which shall
immediately notify all the strike participants of the given court ruling.
A court ruling recognising a strike as illegal that has come into legal force shall be subject to immediate
execution.
In the event of a direct threat being created to people’s life and health, the public prosecutor or a court
of law shall have the right to halt the strike before a corresponding ruling is passed.
5. The body heading the strike shall have the right to appeal the court ruling in the manner established
by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 304. Consequences of a strike being declared illegal
If a strike is declared illegal by a court of law, the employer may impose disciplinary liability on the
employees participating in the organisation and holding of the strike.
Article 305. Prohibition of lockouts
In the process of the settlement of a collective labour dispute, including during a strike, it is prohibited
to enforce a lockout, that is, for employment contracts with employees to be cancelled on the initiative
of the employer in connection with their participation in the collective labour dispute or in the strike.
106
SECTION 5. LABOUR PROTECTION AND LABOUR SAFETY
Chapter 33. STATE MANAGEMENT IN THE SPHERE
OF LABOUR PROTECTION AND LABOUR SAFETY
Article 306. The main state policies in the sphere of labour protection
and labour safety
State policy in the sphere of labour protection and labour safety is orientated on:
1) development and adoption of regulatory and legal acts of the Republic of Kazakhstan in the sphere
of labour protection and labour safety;
2) development of state, branch (sectoral) and regional programmes in the sphere of labour protection
and labour safety;
3) creation and implementation of systems of economic incentives to activities involving development
and improvement of working conditions, labour protection and labour safety, development and
introduction of safe equipment and technologies, production of means of labour safety, personal and
collective protection of employees;
4) exercise of monitoring in the sphere of labour protection and labour safety;
5) performance of scientific studies of labour protection and labour safety problems;
6) establishment of a unified procedure for registering industrial accidents and occupational diseases;
7) state supervision and control over observance of the legislation of the Republic of Kazakhstan in the
sphere of labour protection and labour safety;
8) regulatory securing of the procedure for exercising public control over observance of the rights and
lawful interests of employees in the sphere of labour protection and labour safety in organisations;
9) protection of the lawful interests of employees suffering from industrial accidents and occupational
diseases, as well as members of their families;
10) establishment of labour compensation for heavy work and work under harmful (particularly
harmful) or hazardous working conditions not eliminated by a modern technical level of production and
labour organisation;
11) dissemination of advanced domestic and foreign experience of work to improve working conditions
and labour safety;
12) training and further training of experts in labour protection and labour safety;
13) organisation of state statistical reporting on industrial injuries and occupational diseases;
14) provision for the functioning of a unified system in the sphere of labour protection and labour
safety;
15) international cooperation in the sphere of labour protection and labour safety.
107
Article 307. State management, control
and supervision in the sphere of labour protection
and labour safety
State management, control and supervision in the sphere of labour protection and labour safety shall be
exercised by the Government of the Republic of Kazakhstan, by the state labour authority and other
competent state authorities in accordance with their terms of reference.
Article 308. Requirements on labour protection and labour safety
1. Requirements on labour protection and labour safety shall be established by regulatory and legal acts
of the Republic of Kazakhstan and shall contain rules, procedures and criteria designed to preserve the
life and health of employees in the process of their labour activities.
2. Requirements of labour protection and labour safety shall be binding on both employers and
employees in performance of their activities on the territory of the Republic of Kazakhstan.
Article 309. Monitoring and assessment of risks
in the sphere of labour protection and labour safety
For the purpose of comprehensive assessment of working conditions in the work place, reducing the
incidence of industrial injuries and preventing industrial accidents, the state labour authority and its
territorial subdivisions shall organise risk monitoring and assessment in the sphere of labour protection
and labour safety.
Chapter 34. GUARANTEES OF THE RIGHTS OF EMPLOYEES IN THE SPHERE
OF LABOUR PROTECTION AND LABOUR SAFETY
Article 310. Guarantees of the rights to labour protection and labour safety
on conclusion of an employment contract
1. The employment contract shall provide an accurate description of the working conditions, including
harmful and (or) hazardous production factors, and shall indicate the guarantees, benefits and
compensation payments for work under such conditions envisaged by the legislation of the Republic of
Kazakhstan and the collective bargaining agreement.
2. Employment contracts with employees engaged in heavy work, work under harmful (particularly
harmful) and (or) hazardous working conditions, as well as in work underground, shall be concluded
after they have undergone a preliminary medical examination and the absence has been determined of
any contraindications with respect to their state of health, in accordance with the requirements
established by regulatory and legal acts of the state authority in the sphere of healthcare.
Article 311. Guarantees of the rights of employees to the protection
and safety of labour in the process of labour activities
1. Labour protection conditions at the work place shall comply with the requirements of state standards
and the labour protection and labour safety rules.
108
2. During time of work suspension as a consequence of violation by the employer of labour protection
and labour safety requirements, the employee’s job (position) and average wage shall be retained for
him.
3. Refusal by an employee to fulfil work in the event of an immediate threat arising to his life and
health or other people shall not entail imposition on him of either disciplinary and (or) material
liability.
4. In the event of the employer failing to provide the employee with means of personal and (or)
collective protection and special clothing, the employee shall have the right to halt performance of his
job duties, while the employer shall pay the average wage of the employee for any idle time caused
thereby.
5. In the event of harm being inflicted on the life and health of the employee in performance of his job
duties, recompense shall be made for the harm inflicted in the manner and on the conditions envisaged
by this Code and by the civil legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 312. Mandatory medical examination of employees
1. The employer shall, at its own expense, arrange for periodical medical examinations and inspections
of employees engaged in heavy work or work under harmful (particularly harmful) and (or) hazardous
working conditions, in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
2. Employees engaged in work involving increased danger, operation or machinery and equipment,
shall undergo preshift medical certification. The list of occupations requiring preshift medical
certification shall be determined by the state healthcare authority.
Article 313. Training and instruction in and testing of employees on labour protection
and labour safety
1. Training and instruction in and testing of employees on labour protection and labour safety shall be
performed by the employer at its own expense.
2. The procedure and time schedule for training and instruction in and testing of employees on labour
protection and labour safety shall be determined by the state labour authority on agreement with other
relevant state authorities in the corresponding spheres of activity.
3. Persons hired to work shall undergo mandatory preliminary training, organised by the employer,
with subsequent obligatory testing of their knowledge of labour protection and labour safety.
Employees that have not undergone preliminary training and instruction in and testing on labour
protection and labour safety shall not be allowed to work.
4. Management and production personnel of organisations responsible for providing for labour
protection and labour safety shall periodically, at least once every three years, undergo training in and
testing on labour protection and labour safety on further training courses in appropriate educational
institutions.
109
Chapter 35. RIGHTS AND OBLIGATIONS OF EMPLOYEES AND OF THE EMPLOYER
IN THE SPHERE OF LABOUR PROTECTION AND LABOUR SAFETY
Article 314. Rights of the employee to labour protection
and labour safety
The employee shall have the right to:
1) a work place equipped in accordance with the labour protection and labour safety requirements;
2) provision with sanitary and amenity premises, means of personal and collective protection, and
special clothing in accordance with the labour protection and labour safety requirements, as well as
with the employment contract and collective bargaining agreement;
3) appeal to the state labour authority and its territorial subdivisions to inspect the working conditions
and labour safety at his place of work;
4) participation personally or through his representative in investigation and consideration of matters
relating to improving working conditions, labour protection and labour safety;
5) refuse to perform work in a situation jeopardising his health or life, notifying his immediate superior
or the employer in writing to this effect;
6) the education and occupational training required for safe performance of his job duties, in the
manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan;
7) receipt of reliable information from the employer on the work place and the territory of the
organisation, on the working conditions, labour protection and labour safety, on any threat to life and
health, as well as on measures for his protection against the impact of harmful (particularly harmful)
and (or) hazardous production factors;
8) retention of his average wage during halts to the functioning of the organisation owing to failure to
comply with the labour protection and labour safety requirements;
9) appeal against unlawful actions on the part of the employer in the sphere of labour protection and
labour safety.
Article 315. Obligations of the employee in the sphere
of labour protection and labour safety
The employee shall:
1) immediately notify his immediate superior of any accident occurring at work, any signs of
occupational disease (poisoning), or any situation jeopardising human life and health;
2) undergo mandatory periodical medical examinations and preshift medical certification, as well as
medical certification for transfer to other work for production purposes or in the event of signs of
occupational disease;
3) apply and use for their designated purpose means of personal and collective protection provided by
the employer;
110
4) carry out therapeutic and health restoration measures prescribed by medical institutions if financed
by the employer;
5) observe the requirements of the standards, rules and instructions on labour protection and labour
safety, as well as the employer’s requirements on safe performance of work at the work place.
Article 316. Rights of the employer in the sphere of protection
and labour safety
The employer shall have the right:
1) to give incentives to employees for creating favourable working conditions at their work places and
making rationalisation proposals for creating safe working conditions;
2) suspend from work and impose disciplinary liability on employees violating the labour protection
and labour safety requirements in the manner established by this Code.
Article 317. Obligations of the employer in the sphere
of labour protection and labour safety
1. The employer shall:
1) undertake measures to preclude any risks in the work place and in manufacturing processes by
means of prevention, replacement of manufacturing equipment and technological processes with safer
ones;
2) provide employees with training and instruction in labour protection and labour safety;
3) undertake organisational and technical labour protection and labour safety measures;
4) provide instruction and documents on safe performance of the manufacturing process and work;
5) undergo verification of knowledge of labour protection and labour safety and organise testing of
managers and experts in accordance with the rules approved by the state labour authority;
6) create the necessary sanitary and hygiene conditions for employees, provide for repairs to special
clothing and footwear of employees, supply them with means of protective treatment, washing and
disinfectant, a first aid kit, milk, therapeutic and healthy meals in accordance with the standards
established by the state labour authority;
7) provide the state labour authority and its territorial subdivisions, officials of the sanitary and
epidemiological service, and representatives of the employees, at their written request, with the
necessary information on the state of working conditions, labour protection and labour safety in
organisations;
8) fulfil the directives of the state labour inspectors;
9) register, record and analyse industrial accidents and cases of occupational disease;
10) with the participation of employees’ representatives, perform periodical, at least once every 5
years, certification of production facilities with respect to working conditions, as well as mandatory
111
certification after renovation, modernisation, installation of new equipment or technologies, in
accordance with the rules approved by the state labour authority;
11) provide for investigation of industrial accidents in the manner established by the legislation of the
Republic of Kazakhstan;
12) insure liability for harm caused to the health and life of the employee in performance thereby of his
job duties;
13) notify the relevant territorial subdivision of the state authority in the sphere of sanitary and
epidemiological welfare of the population of any incidences of acute poisoning;
14) provide safe working conditions;
15) carry out, at its own expense, periodical (during employees’ working lives) medical examination
and preshift medical certification of employees in cases envisaged by the legislation of the Republic of
Kazakhstan, as well as in the event of transfer to different work involving changed working conditions
or of the appearance of signs of occupational disease;
16) take urgent measures to prevent development of emergency situations and the impact factors
capable of causing injury to other persons.
2. The employment contracts or collective bargaining agreement may, in consideration of the specific
nature of the activities and types of work, and the existence of sources of increased danger, envisage
supplementary obligations of the employer.
Article 318. Financing of labour protection
and labour safety measures
Labour protection and labour safety measures shall be financed by the employer and from other sources
not prohibited by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
Employees shall not bear expenditures for these purposes.
The volume of the funds shall be determined by the collective bargaining agreement.
Chapter 36. ORGANISATION OF LABOUR PROTECTION AND LABOUR SAFETY
Article 319. Adoption of regulatory and legal acts
in the sphere of labour protection and labour safety
1. Regulatory and legal acts in the sphere of labour protection and labour safety shall establish
organisational, technical, technological, sanitary and hygiene, biological, physical and other standards,
rules, procedures and criteria designed to protect the life and health of employees in the process of their
labour activities.
2. Adoption of regulatory and legal acts in the sphere of labour protection and labour safety shall be the
responsibility of relevant state authorities in the manner established by the Government of the Republic
of Kazakhstan.
112
3. Labour protection and labour safety instructions shall be drawn up and approved by the employer in
the manner approved by the state labour authority.
Article 320. Requirements on labour protection and labour safety
during design, construction and operation of production facilities
and means of production
1. Design, construction and reconstruction of production buildings and structures, development and use
of technologies, development and manufacture of machines, mechanisms and equipment not meeting
labour protection and labour safety requirements shall be prohibited.
2. New and renovated production facilities, means of production or other types of output may not be
accepted and started up if they do not comply with the labour protection and labour safety
requirements.
3. Production facilities shall be subject to mandatory periodical certification with respect to working
conditions in the manner established by the state labour authority.
4. Commissioning of a productionpurpose facility shall be carried out by the acceptance commission
with obligatory participation by the state labour inspector.
Article 321. Workplace protection requirements
1. Buildings (structures) accommodating work places shall, in their structure, comply with their
functional purpose and the labour protection and labour safety requirements.
2. Working equipment shall comply with the protection standards established for the given type of
equipment, bear appropriate warning signs and be provided with barriers or protective devices to
ensure protection of employees in the work place.
3. Emergency routes and exits for employees from premises shall remain free and lead to the open air
or a safe zone.
4. Danger zones shall be clearly marked. If work places are located in danger zones, in which, in view
of the nature of the work, there exist a danger to the employee or of falling objects, such places shall be
equipped, when possible, with appliances preventing unauthorized access to these zones. Safe
conditions must be provided for movement of pedestrians and means of transport across the territory of
the organisation.
5. Employees shall have means of personal protection for performing work at hazardous production
facilities (sectors), including at heights, underground, in open chambers, on the shelf of seas and
internal waters.
6. During working hours, the temperature, natural and artificial lighting, and ventilation on the
premises accommodating the work places shall comply with safe working conditions.
7. Employees shall be permitted to work under harmful working conditions (dustiness, gaseousness and
other factors) after the employer has ensured safe working conditions.
113
Chapter 37. INVESTIGATION AND RECORDING OF INDUSTRIAL ACCIDENTS
AND OTHER HARM TO THE HEALTH OF EMPLOYEES IN CONNECTION
WITH THEIR LABOUR ACTIVITIES
Article 322. General provisions on investigation and recording
of industrial accidents
1) In accordance with this Code, incidences of harm caused to the health of employees connected with
their labour activities and leading to disability or death shall be subject to investigation and recording,
as well as:
1) harm to students of educational institutions providing elementary occupational and postgraduate
occupational education programmes during their job practice periods;
2) servicemen in the armed forces engaged to perform work not connected with military service;
3) persons engaged to work by court sentence;
4) personnel of paramilitary searchandrescue units, paramilitary security units, members of voluntary
teams for elimination of the consequences of accidents, natural disasters and saving of human life and
property.
2. Investigation and recording shall encompass industrial accidents, industrial injuries and other harm
to the health of employees connected with fulfilment of their job duties or performance of other
actions, on their own initiative, in the interests of the employer, resulting in disability or death, if they
occur:
1) before the beginning or after the end of working hours during preparation and arrangement of the
work place, tools, means of personal protection and so on;
2) during working hours at the work place or during a business trip or at another place presence at
which was dictated by performance of job or other duties, is connected with an assignment from the
employer or an official of the organisation;
3) as a result of the impact of hazardous and (or) harmful production factors;
4) during working hours en route to a place of work by assignment of the employer by an employee
whose activities involve movement from one serviced facility to another;
5) on means of transport of the employer during fulfilment by the employee of his job duties;
6) on his personal means of transport given the written consent of the employer to use it for official
journeys;
7) during the employee’s presence, on the employer’s instructions, on the territory of his own or
another organisation, as well as in the course of protecting the property of the employer or performing
actions, on his own initiative, in the interests of the employer.
3. The following shall not be registered as industrial injuries or other harm to the health of employees
at the work place, if the investigation objectively establishes that they occurred:
114
1) during performance by the victim, on his own initiative, of work or other actions not included in the
employee’s functional obligations and not connected with the interests of the employer, including
during intershift rest and meal breaks during rotational work, as well as under the influence of alcohol,
toxic or narcotic substances (or their analogues);
2) as a result of intentional (deliberate) infliction of harm to his health or while the victim was
committing a criminal offence;
3) as a result of a sudden deterioration in the health of the victim, confirmed by a medical opinion, not
connected with the impact of hazardous and (or) harmful production factors.
4. The victim or witness shall immediately notify the employer or work organiser of each accident.
Responsible officials of healthcare organisations shall inform employers and territorial subdivisions of
the state labour inspectorate of each first visit with an industrial injury or other workrelated harm to
the health of employees, as well as the state authority in the sphere of the sanitary and epidemiological
welfare of the population of cases of acute occupational disease (poisoning).
5. Responsibility for organising the investigation into, formalisation and registration of industrial
accidents shall be borne by the employer.
Article 323. Obligations of the employer in the event
of an industrial accident
1. The employer shall:
1) arrange provision of first aid to the victim and, if necessary, his transportation to a healthcare
institution;
2) take urgent measures to prevent development of an accident and impact on other persons of the
factors responsible for the accident;
3) until the investigation is launched, maintain the status at the site of the accident (the state of the
equipment, mechanisms, and tools) as it was at the time it occurred, on the condition that this does not
jeopardise the life and health of other persons and interruption of the production process does not lead
to an accident, and shall photograph the site of the accident;
4) immediately inform the close relatives of the victim about the industrial accident and send a
notification to the state authorities and organisations stipulated in this Code and other regulatory and
legal acts;
5) provide for investigation of industrial accidents and record them in accordance with this chapter;
6) provide members of the special investigation commission with access to the site of the industrial
accident for the purpose of investigating it;
7) register, record and analyse industrial accidents and occupational diseases.
2. The employer shall inform the following immediately, in the format established by the state labour
authority, of any industrial accident:
1) territorial subdivisions of the state labour inspectorate under the state labour authority;
115
2) local bodies for prevention and elimination of emergencies in the event of accidents occurring at
hazardous industrial facilities;
3) the local state authority in the sphere of sanitary and epidemiological welfare of the population of
incidences of occupational disease or poisoning;
4) representatives of the employees;
5) the insurance organisation with which the agreement on the employer’s civil law liability for harm to
the life and health of employees is concluded.
In the event of an accident subject, in accordance with this chapter, to special investigation, the
employer shall notify:
1) the lawenforcement agency at the location of the accident;
2) the authorised bodies for production and departmental control and supervision.
3. During an investigation of an industrial accident, the employer shall, at its own expense and the
demand of the commission, provide for:
1) performance of technical calculations, laboratory studies, tests and other expert works and shall
engage specialists and experts for this purpose;
2) photographing of the site of the accident and the damaged facilities, drawn plans, drawings and
diagrams;
3) availability of means of transport, official premises, means of communications, special clothing,
special footwear, and other means of personal protection required for carrying out the investigation;
4) furnishing of:
documents describing the state of the work place, existence of hazardous and (or) harmful production
factors (plans, drawings and diagrams and, if necessary, photo and video materials of the site of the
accident, and so on);
excerpts from the registration journals of training sessions and reports on tests of the knowledge of the
victims on labour protection and labour safety, reports on questioning of witnesses to the accident and
officials, explanations from the victims and expert opinion provided by specialists;
results of laboratory testing and experiments;
a medical conclusion on the nature and severity of the harm caused to the health of the victim or the
reason for his death, on presence (absence) of signs of the victim having been under the influence of
alcohol, narcotics or toxic substances;
copies of documents confirming issue to the victim of special clothing, special footwear and other
means of personal protection;
excerpts from directives issued previously at the given production unit (facility) by state labour
inspectors and officials of the territorial body for state supervision (if the accident occurred in an
116
organisation or at a facility subject to control by said body), as well as excerpts from submissions by
public labour inspectors on eliminating disclosed violations of the rules and regulations of the
requirements on labour protection and labour safety;
other documents at the discretion of the commission and relating to consideration of the case.
Article 324. Procedure for investigating industrial accidents
1. Investigation of industrial accidents, with the exception of cases subject to special investigation,
shall be carried out by a commission set up by an act of the employer within the twentyfour hours
following the event, as follows:
chairman – head of the organisation (production service) or his deputy;
members – head of the labour protection and labour safety service organisation and a representative of
the employees.
The official directly responsible for labour protection in the relevant sector where the accident took
place shall not be included on the investigation commission.
2. Subject to special investigation shall be the following:
1) accidents with a grave or fatal outcome;
2) group accidents involving two or more employees simultaneously, irrespective of the severity of the
victims’ injuries;
3) group incidences of acute poisoning.
3. In the event of the employer being an individual, investigation of the industrial accident shall be
carried out by the employer or his authorised representative, the representative of the employees, and
an expert on labour safety, who may be engaged to take part in the investigation into the accident on a
contractual basis.
4. In the event of acute poisoning, the investigation commission shall include representatives of the
state authority for sanitary and epidemiological welfare of the population.
5. A representative of the insurance organisation with relevant contractual relations with the employer
or the victim shall be entitled to participate in the work of the commission.
6. The period for investigation of the accident shall be no more than ten working days from
establishment of the commission.
7. An accident involving people undergoing production practice, students in general education and
professional schools or higher educational institutions shall be investigated by a commission consisting
of the head of the organisation on the territory of which the accident occurred, with the participation of
the employer and a representative of the victim.
8. An accident involving an employee of an organisation located and operating on the territory of
another organisation or an employee sent to another organisation to perform a production assignment
117
(official or contractual duties) shall be investigated directly by the employer with the participation of a
responsible representative of the organisation on the territory of which the accident occurred.
9. An accident involving an employee during performance of a combined job shall be investigated and
recorded by the employer, on the territory of which or on the instructions of which the work was
performed.
10. Accidents occurring as a result of accidents involving means of transport shall be investigated on
the basis of the investigation materials of the road traffic police.
The road traffic police shall, within a period of five days of occurrence of the accident, at the request of
the chairman of the commission for investigation of accidents, furnish copies of the investigation
materials.
11. In each case of investigation of an industrial accident, the commission shall identify and question
witnesses of the accident and the persons to blame for violation of the requirements on labour
protection and labour safety, and shall obtain the requisite information from the employer and, if
possible, an explanation from the victim.
12. Accidents about which the employer is not informed in a timely manner or as a result of which the
onset of the disability is not immediate (irrespective of the time period involved) shall be investigated
at the request of the victim (or his representative) or on the instructions of the state labour inspector
within a period of ten days from the day of registration of the request or receipt of the instruction.
13. On the basis of the collected documents and materials, the commission establishes the
circumstances of and reasons for the accident, determines the link between the accident and the
production activities of the employer and, correspondingly, whether the victim’s presence at the scene
of the accident was explained by fulfilment thereby of his job duties, qualifies the accident as an
industrial accident or as an accident not connected with production, determines who was responsible
for violation of the labour protection and labour safety requirements, and for elimination of the reasons
for and prevention of industrial accidents.
14. The working conditions of the accident investigation commission at secure facilities shall be
determined in consideration of the specifics governing access to and presence at these facilities.
15. For every accident connected with production and entailing loss of working capacity of an
employee (employees), in accordance with a medical opinion (recommendation), an accident report
shall be drawn up by the state labour authority in the requisite number of copies (for each victim
separately).
For cases of poisoning confirmed in the established manner by a healthcare institution, an accident
report shall also be drawn up irrespective of whether they result in loss of working capacity or do not.
Article 325. Specifics of special investigation
of industrial accidents
1. Special investigation of an accident shall be carried out by a commission set up by the territorial
subdivision of the state labour inspectorate as follows:
chairman – state labour inspector;
118
members – the employer and representative of the employees.
2. Group accidents involving the death of two persons shall be investigated by a commission headed by
the chief state labour inspector of the region or city of republican significance.
3. In the event of accidents at hazardous industrial facilities, the commission shall include the state
inspector for prevention and elimination of emergencies.
In the event of accidents occurring during manmade emergencies, the special investigation
commission shall be chaired by the state inspector for prevention and elimination of emergencies. In
this case, the state labour inspector shall be a member of the commission.
4. Investigation of group accidents involving three to five fatalities shall be carried out by a
commission set up by the state labour authority and those involving over five fatalities – by the
Government of the Republic of Kazakhstan.
5. For resolving issues requiring an expert opinion, the chairman of the special investigation
commission shall have the right to set up expert subcommissions from among the experts of
organisations, scientific and controlling and supervisory bodies.
6. The results of an investigation into an accident with grave or fatal consequences, a group accidents
or a group incidence of acute poisoning of employees shall be drawn up in a special investigation
report in the format established by the state labour authority.
7. It is categorically prohibited, without the consent of the chairman of the special investigation
commission, for anyone else or any other commission to question witness or conduct parallel
investigations into the given accident on the days when the officially appointed commission is working.
8. To end a search for a victim(s) missing as a result of an explosion, accident, destruction and other
cases at facilities of an organisation shall be decided by the special investigation commission on the
basis of a conclusion by the head of the search and rescue divisions and experts.
Article 326. Documentation of the materials of an investigation
in industrial accidents and recording thereof
1. An accident report shall be drawn up and be signed by the heads of the labour protection and labour
safety services and subdivisions of the organisation, as well as by the representative of the of
employees of the organisation, and shall be approved by the employer and the organisation’s seal shall
be affixed thereto.
2. In cases of poisoning, the accident report shall also be signed by the representative of the state
authority in the sphere of sanitary and epidemiological welfare of the population.
If the employer is an individual, the accident report shall be drawn up and signed by the employer and
shall be notarised.
3. The report shall be drawn up on the basis of the investigation materials.
If, during the investigation into an industrial accident, the commission establishes that gross negligence
was responsible for the harm or the increase therein, the commission shall impose joint and several
119
liability on the parties and shall determine the degree of culpability of the employee and of the
employer in percentage terms.
In the event that one of the members of the accident investigation commission does not agree with the
conclusions of the commission (the majority), he shall submit his reasoned opinion in writing for
inclusion in the investigation materials. He shall sign the special investigation report with the
reservation: “see the special opinion".
4. On conclusion of the investigation into each accident, the employer shall, within a maximum of three
days, provide the victim or his attorney with the accident report, one copy of the report being sent to
the insurance organisation with relevant contractual relations with the employer and another to the state
labour inspectorate.
In the event of poisoning, a copy of the report shall also be provided to the state authority in the sphere
of sanitary and epidemiological welfare of the population.
5. In the event of disagreement with the result of the investigation or of the accident report not being
drawn up in a timely manner, the victim or his attorney or the representative of the employees of the
organisation shall have the right to submit an application to the employer, which the latter shall
consider within a period of ten days and take a decision on the merits thereof.
6. Disagreements on aspects of the investigation into, reporting on and registration of accidents arising
during the investigation between the employer, the employee and the state labour inspector or the state
inspector for prevention and elimination of emergencies in cases occurring at the hazardous industrial
facilities shall be considered in the order of subordination by the relevant superior chief state labour
inspector and (or) in a court of law.
The decision of the superior state labour inspector on aspects of accident investigation shall be drawn
up in the form of a conclusion in the format established by the state labour authority.
7. Copies of the materials of the special investigation accident report shall be provided by the employer
to the state controlling authorities. In addition, on conclusion of the accident investigation, one copy of
the special investigation materials shall be forwarded by the state labour inspector within a period of
seven days to the local department of internal affairs, which, in accordance with the legislation, shall
adopt a relevant decision and notify of the decision taken within a maximum of twenty days.
8. Each accident report drawn up shall be entered into the registration ledger of industrial accidents and
other harm caused to health and shall be included into the statistical report on temporary disability and
injuries at the production facility, which shall be signed by the employer and shall be duly submitted to
the statistical authorities. The ledger shall be maintained in the format established by the state labour
authority.
9. The employer shall, in accordance with the accident reports, submit to the territorial state labour
authorities on a monthly basis and in the format established by the statistical authority, information
about accidents occurring in the organisation, cumulatively for the relevant period.
10. With respect to industrial accidents that develop over time into the category of serious or fatal
accidents, the employer or its representative shall notify the state labour inspectorate and with respect
to insurance cases – the executive body of the insurer (at the place of registration of the insurer).
120
11. Accident investigation materials shall be stored by the organisation for a period of forty five years
and, in the event of its liquidation, the accident investigation materials shall be handed over to the state
archives at the location of its activities.
12. Industrial accident investigation materials shall include, in addition to the investigation report:
1) information on training and instruction in labour safety taken by the victims, as well as on
preliminary and periodical medical examinations;
2) survey reports in the format established by the state labour authority and explanations given by
witnesses to the event, as well as those by officials responsible for observance of the labour protection
and labour safety requirements;
3) plans, diagrams and photographs of the scene of the accident;
4) extracts from instructions, regulations, orders and other acts regulating labour protection and labour
safety requirements, the obligations and liability of officials for ensuring healthy and safe working
conditions at the facility and so on;
5) a medical conclusion on the nature and gravity of the damage to the victim’s health (the cause of
death);
6) results of laboratory and other tests, experiments, expert examinations, analyses and so on;
7) the conclusion (if available) of the chief state labour inspector;
8) information on the material damage inflicted on the employer;
9) the employer’s procedure for recompensing the victim (his family members) for the damage caused
to his health and for imposing liability on officials guilty of the given event;
10) the list of attached documents.
13. The victim or the representative of the employees shall have the right to acquaint himself with all
the accident investigation materials and to take the necessary excerpts therefrom.
Article 327. Control over correct, timely
investigation and over recording of accidents
Control over correct and timely investigation and over recording of accidents, as well as performance
of measures to eliminate the causes thereof shall be carried out by state labour inspectors within the
scope of their terms of reference by means of verifying and considering complaints, applications and
appeals by individuals and checking on organisations. Audits carried out by state labour inspectors
within the scope of industrial accident investigations, as well as control exercised over performance of
measures to eliminate the causes of accidents, are not subject to registration and recording in
accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on state legal statistics and special
registration.
121
SECTION 6. CONTROL OVER OBSERVANCE OF THE LABOUR
LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Chapter 38. STATE CONTROL
Article 328. State control over observance of the labour legislation
of the Republic of Kazakhstan
1. State control over observance of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan in
organisations shall be exercised by state labour inspectors.
2. State labour inspectors include:
1) Chief state labour inspector of the Republic of Kazakhstan – head of the state labour inspectorate of
the state labour authority of the Republic of Kazakhstan;
2) chief state labour inspectors of the state labour inspectorate – officials of the state labour
inspectorate of the state labour authority;
3) chief state labour inspector of the region or city of republican significance – head of regional or city
of republican significance territorial subdivisions of the state labour inspectorate of the state labour
authority;
4) state labour inspectors – officials of regional or city of republican significance territorial subdivision
of the state labour inspectorate.
3. State labour inspectors are, in performance of their official duties, protected by law and guided by
the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the laws and other regulatory and legal acts of the
Republic of Kazakhstan.
4. Persons hampering a state labour inspector in fulfilment of his official duties shall be held liable in
accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.
Article 329. Principles of the activities and key tasks
of the state labour inspectorate
The activities of the state labour inspectorate shall be performed on the basis of the principles of
respect for, observance and protection of the rights and freedoms of employees, legality, objectivity,
independence and openness.
The chief tasks of the state labour inspectorate are:
state control over observance in organisations of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
observance and protection of the rights and freedoms of employees, including the right to safe working
conditions;
consideration of appeals, applications and complaints by employees and employers on matters relating
to the labour legislation of the Republic of Kazakhstan.
122
Article 330. Rights of state labour inspectors
In exercising state control over observance of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan,
state labour inspectors shall have the right:
1) to visit organisations and enterprises unhindered for the purpose of checking on observance of
labour legislation;
2) request and receive from employers documents, explanations and information necessary for
fulfilment of the functions entrusted to them;
3) to issue instructions and conclusions that are binding on employers, to draw up reports and
resolutions on administrative offences and to impose administrative sanctions;
4) to give explanations on matters falling within their terms of reference;
5) to suspend (prohibit) the activities of organisations, individual production units, workshops, sites
and work places and operation of equipment and mechanisms in order to disclose their failure to
comply with the requirements of the regulatory and legal acts on labour protection and labour safety for
a period of no more than three days, with mandatory submission of a suit to a court of law within the
given period;
6) to prohibit the issue and use at the work place of special clothing, special footwear and other means
of personal and collective protection that do not meet the set requirements thereon;
7) seize for analysis samples of special clothing used or treated materials and substances, notifying the
employer (his representative) to this effect and drawing up a relevant certificate;
8) to investigate industrial accidents in the established manner;
9) to issue instructions binding on employers to suspend from work employees that have not undergone
training, instruction and testing of knowledge on labour protection and labour safety issues;
10) to submit to relevant lawenforcement bodies and courts information, statements of claim and other
materials on violations of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan and failure by employers
to fulfil instructions of state labour inspectors;
11) to participate in testing the knowledge of labour protection and labour safety envisaged by the
requirements established by the state labour authority;
12) to verify fulfilment of special conditions set on issuing permits to hire foreign manpower;
13) to exercise control over the completeness and accuracy of performance of internal control by the
employer over labour protection and labour safety;
14) to exercise other rights envisaged by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
123
Article 331. Obligations of state labour inspectors
State labour inspectors shall:
1) exercise control over observance of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
2) carry out timely and quality checks on observance of the labour legislation of the Republic of
Kazakhstan;
3) inform employers (their representatives) of disclosed violations of the labour legislation for the
purpose of introducing measures to remedy them and submit representations on holding the guilty
parties liable;
4) consider, in a timely manner, applications submitted by employees and employers on issues of the
application of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
5) identify the reasons and circumstances leading to violations of the labour legislation, give
recommendations on remedying them and reinstating violated labour rights;
6) take part in investigations in industrial accidents and occupational diseases;
7) gather, analyse and sum up the reasons for violations of the labour legislation, participate in
elaborating and adopting ways to implement measures designed to strengthen work to prevent
violations of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan;
8) not divulge information constituting state, official, commercial or other legally protected secrets to
which they become party in connection with performance of their job duties;
9) carry out explanatory work with respect to application of the labour legislation of the Republic of
Kazakhstan;
10) interact with individuals and employees’ representatives in exercising control in the sphere of
labour protection and labour safety.
Article 332. Rights and obligations of the employer
during exercise of control by state labour inspectors
1. The employer shall have the right, during exercise of state control over observance of the labour
legislation of the Republic of Kazakhstan:
1) to submit to the state labour inspector explanations on the reports on the checks performed thereby;
2) not to furnish information and documents not relevant to the subject of the inspection being
performed;
3) to appeal against the report on the results of the inspection and actions (inaction) on the part of the
state labour inspector in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
2. The employer shall, during exercise of state control over observance of the labour legislation of the
Republic of Kazakhstan:
124
1) provide the state labour inspector with unimpeded access (visits) to the territory and premises of the
facility being checked;
2) provide the state labour inspector and representatives of the organisation’s employees performing
the inspection with documents (information) in hard copy and on electronic media for inclusion with
the report on the results of the inspection, as well as access to automated databases (information
systems) in accordance with the tasks and subject of the inspection;
3) accept for execution acts issued by the state labour inspector and make a relevant entry on receipt
thereof on the second copy of the act;
4) provide, within the corresponding time period, information on execution of acts issued by the state
labour inspector.
Article 333. Acts of the state labour inspector
1. Depending on the established violations of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, the
state labour inspector shall issue (draw up) the following acts:
1) order:
on elimination of violations of the requirements of the labour legislation of the Republic of
Kazakhstan;
on performing preventive work for labour protection and labour safety at production facilities and on
equipment, as well as in production processes, for the purpose of precluding arising of situations
fraught with the danger of injury or accidents;
on prohibition (suspension) of operation of individual production units, workshops, sites, work places
and equipment and the activities of the organisation as a whole. In this case, an act prohibiting
(suspending) the activities of an organisation shall remain in effect until a court ruling is passed;
2) report on an administrative offence;
3) resolution on termination of proceedings on a case of an administrative offence;
4) resolution on a case of an administrative offence.
2. Acts issued by a state labour inspector constitute legal sanctions imposed for violation by employers
and officials of the requirements of the labour legislation established (identified) in the course of an
inspection. The acts shall be drawn up in two copies, one of which shall be handed to the employer
against its signature.
3. Acts issued by a state labour inspector shall be binding on officials, individuals and legal entities.
4. The format of acts issued by a state labour inspector shall be approved by the state labour authority.
125
Article 334. Inspections on observance of the labour
legislation of the Republic of Kazakhstan,
their types, forms and timeframes
1. Inspections shall be subdivided into planned and unscheduled checks.
A planned inspection is planned by the state labour authority or its territorial subdivision in
consideration of the time intervals established by the laws of the Republic of Kazakhstan in relation to
previous checks.
A planned inspection may also be performed in conjunction with other controlling authorities and
employees’ representatives on aspects of observance of the labour legislation of the Republic of
Kazakhstan.
2. In relation to a single individual or legal entity, a planned inspection may be carried out no more
often than once a year, and of small business – no more often than once every three years, unless the
laws of the Republic of Kazakhstan envisage otherwise.
3. Unscheduled inspections are performed in response to applications from individuals or legal entities
or state authorities concerning violation of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan, as well
as in the event that the state labour inspector established facts constituting a threat to the life and health
of employees and requiring immediate elimination of violations in the sphere of labour protection and
labour safety, or if other information is received that is confirmed by documents and other evidence
and testifying to signs of such violations or disclosed during investigations into industrial accidents.
Anonymous applications shall not constitute grounds for an unscheduled inspection.
4. The duration of an inspection shall not exceed ten calendar days. In exceptional cases, if special
research, tests or expert examinations are required, as well as in the event of a substantial volume of the
inspection to be performed by the state labour inspectorate or its territorial subdivision (or person
acting on its behalf), the duration of an inspection may be extended to twenty calendar days for a legal
entity lacking any separate structural subdivisions and thirty calendar days for a legal entity with a
separate structural subdivision.
Article 335. Procedure for appealing against decision, actions (inaction) on the part of the state
labour inspector in exercise of state control
1. In the event of violation of the rights and lawful interests of the employer during exercise of state
control, the employer shall have the right to appeal against the actions (inaction) of the state labour
inspector to the state labour authority, the superior state labour inspector and (or) a court of law in the
manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.
2. An appeal shall not entail suspension of execution of acts issued by the state labour inspector.
Article 336. Interaction between the state labour inspectorate
and other state authorities and organisations
1. The state labour inspectorate shall carry out its activities in interaction with other state supervisory
and control authorities, with employees’ representatives, public associations, and other organisations.
126
2. State authorities shall render assistance to the state labour inspectorate in fulfilment of its tasks of
exercising control over fulfilment of the labour legislation of the Republic of Kazakhstan.
Article 337. Responsibility of the state labour inspector in exercising state control
The state labour inspector shall, in the event of failure to fulfil or duly fulfil his official duties in the
exercise of state control, as well as in the event of other unlawful actions (inaction) being committed,
bear the liability established by the laws of the Republic of Kazakhstan.
Chapter 39. INTERNAL CONTROL OVER LABOUR PROTECTION
AND LABOUR SAFETY
Article 338. Internal control over labour protection and labour safety
1. Internal control shall include organisation of monitoring of the state of working conditions,
performance of current analysis of data on production control, risk assessment and taking of measures
to eliminate any discrepancies disclosed with the labour protection and labour safety requirements.
2. Internal control over labour protection and labour safety shall be carried out by the employer for the
purpose of observing the set labour protection and labour safety requirements at work places and taking
immediate measures to remedy any violation identified.
Article 339. Mechanism for exercise of internal control over
labour protection and labour safety
1. For the purpose of exercising internal control over observance of the labour protection and labour
safety requirements in production organisations with a staff of over 50, the employer shall set up a
labour protection and labour safety service. In terms of its status, the labour protection and labour
safety service is equated to the key production services.
2. Standard regulations on the labour protection and labour safety service in an organisation are
approved by the state labour authority.
3. An employer with fewer than 50 employees shall introduce a position of labour protection and
labour safety expert in consideration of the specifics of its activities or entrust the labour protection and
labour safety obligations to another specialist.
4. Instructions of the labour protection and labour safety service or the labour protection and labour
safety expert on fulfilment of labour protection and labour safety requirements shall be binding on all
employees of the organisation.
Chapter 40. PUBLIC CONTROL OVER OBSERVANCE
OF THE LABOUR LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Article 340. Public control over the observance of the labour legislation within the organisation
1. Public control in the sphere of labour protection and labour safety in the organisation shall be
performed by a public labour safety inspector elected by the trades union committee of the organisation
and, in the absence of a trades union, by the general meeting (conference) of employees.
127
2. Republican, branch and regional associations of employees shall exercise public control over
observance of the labour legislation in organisations on the condition that such rights are secured in
agreements and collective bargaining agreements.
Article 341. Rights of public labour safety inspectors
The public labour safety inspector shall have the right:
1) to protect the rights of employees to labour safety before the employer by means of public control
over observance by employers of the regulatory and legal acts on labour protection and labour safety,
agreements, collective bargaining agreements on creation by the employer of normal working
conditions and safety equipment at work places in organisations;
2) to take part in investigating industrial accidents and in comprehensive inspections performed by state
labour inspectors of the status of labour protection and labour safety;
3) to receive information and explanations, including in writing, from employers and other officials of
the organisation, as required for fulfilment of his functions;
4) to conduct inspections of fulfilment by employers of the obligations envisaged by agreements and
collective bargaining agreement with respect to labour safety and, on the basis of the results of the
inspection, to make proposals to officials to eliminate any violations identified;
5) to take part in the work of commissions on testing and commissioning of production facilities and
means of production;
6) to participate in elaborating regulatory and legal acts on labour safety and to make proposals thereto;
7) to appeal to the relevant state authorities for employers and other officials of organisations to be held
liable for violations of the legislation of the Republic of Kazakhstan on labour protection and labour
safety, the provisions of agreements and collective bargaining agreements with respect to labour safety,
and concealment of industrial accidents and occupational diseases;
8) to take part in consideration of labour disputes relating to a change in working conditions, violation
of the legislation of the Republic of Kazakhstan on labour protection and labour safety, failure to fulfil
the obligations envisaged by agreements and collective bargaining agreements, as well as employment
contracts with respect to labour protection and labour safety;
9) at the request of an employee, to enter in court a motion for protection of the rights of employees to
recompense for harm inflicted as a result of injury or other damage to the health in connection with
fulfilment of job duties, and in other cases of infringement of the rights of employees to labour
protection and labour safety.
President of the Republic of Kazakhstan
PS: In accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan of 15 May 2007 “On Enactment of the
Labour Code of the Republic of Kazakhstan”, it shall come into effect from 1 June 2007, with the
exception of clause 2, article 122, article 204, clause 1, article 239, and subclause 5), clause 5, article
276, which shall come into effect from 1 January 2008.
128
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі
Мұрағаттық версия
Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы N 251 Кодексі
МАЗМҰНЫ
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-тарау. НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар
1. Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) азаматтық қызмет - азаматтық қызметшілердің қазыналық кәсіпорындардың,
мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын іске асыруға, мемлекеттік
органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыруға және олардың жұмыс істеуін
қамтамасыз етуге бағытталған лауазымдық өкілеттіктерді орындау жөніндегі кәсіптік
қызметі;
2) азаматтық қызметші - Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
тәртіппен қазыналық кәсіпорындарда, мемлекеттік мекемелерде ақылы штаттық лауазымда
істейтін және олардың міндеттері мен функцияларын іске асыру және мемлекеттік
органдарға техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыру мен олардың жұмыс істеуін
қамтамасыз ету мақсатында лауазымдық өкілеттіктерді жүзеге асыратын адам;
3) айлық жалақының ең төменгі мөлшері - біліктілікті қажет етпейтін қарапайым
(онша күрделі емес) еңбек қызметкері осы Кодексте белгіленген қалыпты жағдайда және
жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы кезінде еңбек нормаларын (еңбек міндеттерін)
орындаған кезде бір айда оған төленетін ақшалай төлемдердің кепілдік берілген ең
төменгі мөлшері;
4) арнаулы киім - қызметкерді зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік
факторлардан қорғауға арналған киім, аяқ киім, бас киім, қолғап, өзге де нәрселер;
5) ауыр жұмыстар - қызметкердің ауыр заттарды қолмен көтеруіне немесе
жылжытуына байланысты қызмет түрлері не 250 ккал/сағаттан астам күш-қуат жұмсалатын
басқа да қол жұмыстары;
6) ауысымдық жұмыс - тәулік ішінде екі не үш немесе төрт жұмыс ауысымындағы
жұмыс;
7) әлеуметтік әріптестік - қызметкерлер қызметкерлердің өкілдері, жұмыс
берушілер (жұмыс берушілердің өкілдері), мемлекеттік органдар арасындағы еңбек
қатынастарын және олармен тікелей байланысты өзге де қатынастарды реттеу мәселелері
бойынша олардың мүдделерін үйлестіруді қамтамасыз етуге бағытталған өзара
қатынастар жүйесі;
8) бас, салалық (тарифтік), өңірлік келісім (бұдан әрі - келісім) -
әлеуметтік әріптестік тараптарының арасында жасалатын, келісімнің мазмұнын және
республикалық, салалық және өңірлік деңгейлерде қызметкерлер үшін еңбек
жағдайларын, жұмыспен қамту және әлеуметтік кепілдіктерді белгілеу жөніндегі
тараптардың міндеттемелерін айқындайтын құқықтық акт;
9) бос тұрып қалу - экономикалық, технологиялық, ұйымдастырушылық, өзге де
өндірістік немесе табиғи сипаттағы себептер бойынша жұмыстың уақытша тоқтап тұруы;
10) біліктілік санаты (разряды) - орындалатын жұмыстардың күрделілігін
көрсететін, қызметкердің біліктілігіне қойылатын талаптар деңгейі;
11) бітімгерлік комиссиясы - ұжымдық еңбек дауын тараптарды бітімге келтіру
жолымен реттеу үшін жұмыс берушілер мен қызметкерлер (олардың өкілдері) арасындағы
келісім бойынша құрылатын орган;
12) бітімгерлік рәсімдері - ұжымдық еңбек дауын алғашында - бітімгерлік
комиссиясында, ал онда келісімге қол жетпеген кезде еңбек төрелік сотында өз
кезегімен қарау;
13) делдал - еңбек қатынастарының тараптары еңбек дауын шешу жөнінде қызмет
көрсету үшін тартатын жеке немесе заңды тұлға;
14) демалыс - жұмыс орны (лауазымы) мен осы Кодексте белгіленген жағдайларда
орташа жалақысын сақтай отырып, қызметкердің жыл сайынғы үзіліссіз тынығуын
қамтамасыз ету немесе әлеуметтік мақсаттар үшін қызметкерді белгілі бір кезеңге
жұмыстан босату;
15) еңбек - адам мен қоғамның өміріне және қажеттіліктерін қанағаттандыруға
қажетті материалдық, рухани және басқа да құндылықтарды жасауға бағытталған адам
қызметі;
16) еңбекке ақы төлеу - осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ келісімдерге, еңбек шартына, ұжымдық
шартқа және жұмыс берушінің актілеріне сәйкес қызметкерге еңбегі үшін берілетін
сыйақының міндетті төлемін жұмыс берушінің қамтамасыз етуіне байланысты қатынастар
жүйесі;
17) еңбекке ақы төлеудің ең төменгі стандарты (ЕАТС) - ауыр жұмыстарда, еңбек
жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкердің айлық
жалақысының сақталуына кепілдік берілген«ең төменгі мөлшері, бұған жұмыс процесінде
зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсеріне ұшырайтын қызметкердің
өмірлік күші мен қуатын қалпына келтіруге қажетті азық-түлік өнімдерінің, тауарлар
мен көрсетілетін қызметтердің ең төменгі жиынтығы кіреді;
18) еңбек гигиенасы - қызметкерлердің денсаулығын сақтау, өндірістік орта мен
еңбек процесінің қолайсыз әсерінің алдын алу жөніндегі санитарлық-эпидемиологиялық
шаралар мен құралдар кешені;
19) еңбек дауы - Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдану,
келісімдердің, еңбек шартының және (немесе) ұжымдық шарттың, жұмыс беруші
актілерінің талаптарын орындау немесе өзгерту мәселелері бойынша қызметкер
(қызметкерлер) мен жұмыс берушінің (жұмыс берушілердің) арасындағы
келіспеушіліктер;
20) еңбек делдалдығы - халықты жұмысқа орналастыруда жұмыспен қамту
мәселелері жөніндегі уәкілетті орган, сондай-ақ жеке жұмыспен қамту агенттігі
көрсететін жәрдем;
21) еңбек жағдайлары - еңбекке ақы төлеу, нормалау, жұмыс уақыты мен тынығу
уақытының режимі жағдайлары, кәсіптерді (лауазымдарды) қоса атқару, қызмет көрсету
аймағын ұлғайту, уақытша жұмыста болмаған қызметкердің міндеттерін атқару, еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау тәртібі, техникалық, өндірістік-тұрмыстық
жағдайлар, сондай-ақ тараптардың келісуі бойынша өзге де еңбек жағдайлары;
22) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган - еңбек қатынастары
саласындағы мемлекеттік саясатты Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының мемлекеттік органы;
23) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері -
еңбек жөніндегі уәкілетті органның тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде еңбек
қатынастары саласындағы өкілеттіктерді Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшелері;
24) еңбек қатынастары - Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында, еңбек
шартында, ұжымдық шартта көзделген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін
қызметкер мен жұмыс берушінің арасында туындайтын қатынастар;
25) еңбек қатынастарына тікелей байланысты қатынастар - осы Кодексте
көзделген жағдайларда еңбекті ұйымдастыру мен басқаруға, жұмысқа орналастыруға,
кәсіптік даярлауға, қызметкерлерді қайта даярлауға және олардың біліктілігін
арттыруға, әлеуметтік әріптестікке, ұжымдық шарттар мен келісімдер жасасуға, еңбек
жағдайларын белгілеуге қызметкерлердің (қызметкерлер өкілдерінің) қатысуына, еңбек
дауларын шешуге және Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын бақылауға
байланысты қалыптасатын қатынастар;
26) еңбек қауіпсіздігі - еңбек қызметі процесінде қызметкерлерге зиянды және
(немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерін болғызбайтын іс-шаралар кешенімен
қамтамасыз етілген қызметкерлердің қорғалу жай-күйі;
27) еңбек қауіпсіздігі жағдайлары - қызметкер еңбек міндеттерін орындаған
кезде еңбек процесі мен өндірістік ортаның еңбек қауіпсіздігі талаптарына
сәйкестігі;
28) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мониторингі - өндірістегі еңбек
қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін қадағалау жүйесі, сондай-ақ еңбек
қауіпсіздігінің және еңбекті қорғаудың жай-күйін бағалау мен болжау;
29) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтер -
эргономикалық, санитарлық-эпидемиологиялық, психофизиологиялық және еңбектің
қалыпты жағдайларын қамтамасыз ететін өзге де талаптар;
30) еңбек міндеттері - қызметкер мен жұмыс берушінің Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, жұмыс берушінің актілерінде,
еңбек шартында, ұжымдық шартта келісілген міндеттемелері;
31) еңбек стажы - қызметкер еңбек міндеттерін жүзеге асыруға жұмсаған,
күнтізбемен есептелген уақыт;
32) еңбек тәртібі - жұмыс беруші мен қызметкерлердің Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде, сондай-ақ келісімдерде, еңбек
шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде, құрылтай құжаттарында
белгіленген міндеттемелерді тиісінше орындауы;
33) еңбек тәртіптемесі - қызметкерлер мен жұмыс берушінің еңбекті ұйымдастыру
жөніндегі қатынастарын реттеу тәртібі;
34) еңбек төрелік соты - бітімгерлік комиссиясында келісімге қол жетпеген
кезде еңбек дауын шешу үшін ұжымдық еңбек дауының тараптары уәкілетті адамдарды
тарта отырып құратын, уақытша жұмыс істейтін орган;
35) еңбекті қорғау - құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастыру-
техникалық, санитарлық-эпидемиологиялық, емдеу-профилактика, оңалту және өзге де
іс-шаралар мен құралдарды қамтитын, еңбек қызмет процесінде қызметкерлердің өмірі
мен денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі;
36) еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық инспектор - еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау саласында қоғамдық бақылауды жүзеге асыратын қызметкерлер өкілі;
37) еңбекті нормалау - нақты ұйымдастыру-техникалық жағдайларында
қызметкерлердің жұмысты орындауға (өнім бірлігін дайындауға) арналған қажетті еңбек
(уақыт) шығындарын айқындау және осының негізінде еңбек нормаларын белгілеу;
38) еңбектің қауіпсіз жағдайлары - жұмыс берушінің қызметкерге зиянды және
(немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсері болмайтындай не олардың әсер ету
деңгейі қауіпсіздік нормаларынан аспайтындай етіп жасаған еңбек жағдайлары;
39) еңбек шарты - қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келісім,
бұған сәйкес қызметкер белгілі бір жұмысты (еңбек функциясын) жеке өзі орындауға,
еңбек тәртіптемесінің ережелерін сақтауға міндеттенеді, ал жұмыс беруші қызметкерге
келісілген еңбек функциясы бойынша жұмыс беруге, осы Кодексте, Қазақстан
Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінде, ұжымдық
шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген еңбек жағдайын қамтамасыз етуге,
қызметкерге уақтылы және толық мөлшерде жалақы төлеуге міндеттенеді;
40) ереуіл - жұмыс берушімен ұжымдық еңбек дауында өздерінің әлеуметтік-
экономикалық және кәсіптік талаптарын қанағаттандыру мақсатында жұмысты толық
немесе ішінара тоқтату;
41) жалақы - қызметкердің біліктілігіне, орындалатын жұмыстың күрделілігіне,
санына, сапасына және жағдайына байланысты еңбек үшін төленетін сыйақы, сондай-ақ
өтемақы және ынталандыру сипатындағы төлемдер;
42) жеке қорғану заттары - қызметкерді зиянды және (немесе) қауіпті
өндірістік факторлардың әсерінен қорғауға арналған құралдар, соның ішінде арнайы
киім;
43) жұмыс беруші - қызметкер еңбек қатынастарында болатын жеке немесе заңды
тұлға;
44) жұмыс берушілердің өкілдері - құрылтай құжаттары немесе сенімхат
негізінде жұмыс берушінің немесе жұмыс берушілер тобының мүдделерін білдіруге
уәкілетті жеке және (немесе) заңды тұлғалар;
45) жұмыс берушінің актілері - жұмыс беруші шығаратын бұйрықтар, өкімдер,
нұсқаулықтар, ережелер, еңбек тәртіптемесінің ережелері;
46) жұмысқа орналастыру - халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге
жәрдемдесуге арналған ұйымдастырушылық, экономикалық және құқықтық іс-шаралар
кешені;
47) жұмыс орны - қызметкердің еңбек қызметі процесінде еңбек міндеттерін
орындауы кезінде тұрақты немесе уақытша болатын орны;
48) жұмысты тарифтеу - орындалатын жұмыстарды Жұмысшылардың жұмыстары мен
кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығына және Басшылардың,
мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығына,
жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларына және ұйымдар басшыларының,
мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының үлгілік біліктілік
сипаттамаларына сәйкес белгілі бір күрделілікке жатқызу;
49) жұмыс уақыты - қызметкер жұмыс берушінің актілеріне және еңбек шартының
талаптарына сәйкес еңбек міндеттерін орындайтын уақыт, сондай-ақ осы Кодекске
сәйкес жұмыс уақытына жатқызылған өзге де уақыт кезеңдері;
50) жұмыс уақытының жиынтық есебі - жұмыс беруші белгілеген, бір жылдан
асыруға болмайтын есептік кезеңдегі жұмыс уақытын жинақтау жолымен есептелген жұмыс
уақытының есебі;
51) зиянды (ерекше зиянды) еңбек жағдайлары - белгілі бір өндірістік
факторлардың әсері қызметкердің еңбекке қабілеттілігінің төмендеуіне немесе
сырқаттануына не оның ұрпақтарының денсаулығына теріс ықпалы болуына әкеп
соқтыратын еңбек жағдайлары;
52) зиянды өндірістік фактор - әсері қызметкердің сырқаттануына немесе
еңбекке қабілеттілігінің төмендеуіне және (немесе) оның ұрпақтарының денсаулығына
теріс ықпалы болуына әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік фактор;
53) кәсіптік ауру - қызметкердің өз еңбек (қызмет) міндеттерін орындауына
байланысты оған зиянды өндірістік факторлардың әсер етуінен туындаған созылмалы
немесе қатты ауру;
54) кепілдіктер - қызметкерлерге әлеуметтік-еңбек қатынастары саласында
берілген құқықтардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуге көмектесетін құралдар,
тәсілдер мен жағдайлар;
55) қауіпсіздік нормалары - қызметкерлердің еңбек қызметі процесінде олардың
өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған ұйымдастырушылық, техникалық,
санитарлық-гигиеналық, биологиялық және өзге де нормаларды, ережелерді, рәсімдер
мен өлшемдерді қамтамасыз ету тұрғысынан өндіріс жағдайларын, өндірістік және еңбек
процесін сипаттайтын сапалық және сандық көрсеткіштер;
56) қауіпті еңбек жағдайлары - еңбекті қорғау ережелері сақталмаған жағдайда
белгілі бір өндірістік немесе жоюға болмайтын табиғи факторлардың әсері
қызметкердің жарақаттануына, кәсіптік ауруға шалдығуына, денсаулығының кенеттен
нашарлауына немесе улануына әкеп соқтыратын, соның салдарынан еңбекке
қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айрылуы, кәсіптік ауруға шалдығуы не өлімі
туындайтын еңбек жағдайлары;
57) қауіпті өндірістік фактор - қызметкерге әсер етуі еңбекке
қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айрылуға (өндірістік жарақатқа немесе
кәсіптік ауруға) немесе өлімге әкеп соқтыруы мүмкін өндірістік фактор;
58) қоса атқарылатын жұмыс - қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында
еңбек шарты жағдайында тұрақты, ақы төленетін басқа жұмысты орындауы;
59) қызметкер - жұмыс берушімен еңбек қатынастарында тұратын және жеке еңбек
шарты бойынша жұмысты тікелей орындайтын жеке тұлға;
60) қызметкерлер өкілдері - кәсіптік одақтардың, олардың бірлестіктерінің
органдары және (немесе) қызметкерлер уәкілеттік берген өзге де жеке және (немесе)
заңды тұлғалар;
61) мереке күндері - Қазақстан Республикасының ұлттық және мемлекеттік мереке
күндері;
62) негізгі жалақы - жалақының тарифтік ставка, лауазымдық айлықақы, кесімді
бағалау бойынша төлемді қамтитын, салыстырмалы түрде тұрақты бөлігі және еңбек
заңнамасында, салалық келісімде, ұжымдық шартта және (немесе) еңбек шартында
көзделген тұрақты сипаттағы төлемдер;
63) өндірістегі жазатайым оқиға - өзінің еңбек (қызмет) міндеттерін немесе
жұмыс берушінің тапсырмаларын орындауы кезінде, қызметкердің өндірістік
жарақаттануы, денсаулығының кенеттен нашарлауы немесе улануы салдарынан оның
еңбекке қабілеттілігінен уақытша немесе тұрақты айрылуына, кәсіптік ауруға
шалдығуына не өліміне әкеп соқтырған зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік
фактордың қызметкерге әсер етуі;
64) өндірістік жабдық - машиналар, тетіктер, құрылғылар, аппараттар, аспаптар
және жұмысқа, өндіріске қажетті өзге де техникалық құралдар;
65) өндірістік жарақат - қызметкер еңбек міндеттерін орындау кезінде алған,
оның еңбекке қабілеттілігін жоюға әкеп соққан, денсаулығының зақымдануы;
66) өндірістік қажеттілік - дүлей апатты, аварияны болғызбау немесе жою
немесе олардың зардаптарын дереу жою мақсатында, жазатайым оқиғаларды, бос тұрып
қалуды, мүліктің жойылуын немесе бүлінуін болғызбау үшін және басқа да ерекше
жағдайларда, сондай-ақ жоқ қызметкерді алмастыру үшін жұмыстар орындау;
67) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау - өндірістік
объектілерді, цехтарды, учаскелерді, жұмыс орындарын оларда орындалатын жұмыстар
қауіпсіздігінің жай-күйін, зияндылығын, ауырлығын, қауырттығын, еңбек гигиенасын
айқындау және өндірістік орта жағдайларының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
нормативтеріне сәйкестігін айқындау мақсатында бағалау жөніндегі қызмет;
68) өндірістік санитария - зиянды өндірістік факторлардың қызметкерлерге
әсерін болғызбайтын немесе азайтатын санитарлық-гигиеналық, ұйымдастыру іс-шаралары
мен техникалық құралдар жүйесі;
69) өтемақы төлемдері - жұмыстың ерекше режимі мен еңбек жағдайларына,
жұмысынан айрылуына, қызметкерлердің еңбек міндеттерін немесе Қазақстан
Республикасының заңдарында көзделген өзге де міндеттерді орындауына байланысты
шеккен шығындарын өтеуге байланысты ақшалай төлемдер;
70) тарифтік жүйе - еңбекке ақы төлеу жүйесінің бір түрі, онда
қызметкерлердің жалақысы тарифтік ставкалар (айлықақылар) және тарифтік кестелер
негізінде сараланып айқындалады;
71) тарифтік кесте - орындалатын жұмыстардың күрделілік және қызметкерлердің
біліктілік белгісі бойынша саралауды көздейтін тарифтік разрядтар мен тарифтік
коэффициенттердің жиынтығы;
72) тарифтік разряд - жұмыстың күрделілік деңгейі және осы жұмысты орындау
үшін қажетті біліктілік деңгейінің көрсеткіші;
73) тарифтік ставка (айлықақы) - қызметкердің уақыт бірлігі ішінде белгілі
бір күрделіліктегі (біліктіліктегі) еңбек нормасын (еңбек міндеттерін) орындағаны
үшін еңбегіне ақы төлеудің белгіленген мөлшері;
74) тәртіптік жаза - тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін жұмыс берушінің
қызметкерге қолданатын тәртіптік әсер ету шарасы;
75) тәртіптік теріс қылық - қызметкердің еңбек тәртібін бұзуы, сондай-ақ
еңбек міндеттерін құқыққа қайшы келетіндей кінәмен орындамауы немесе тиісінше
орындамауы;
76) тынығу уақыты - қызметкердің еңбек міндеттерін орындаудан бос және өз
қалауы бойынша пайдалана алатын уақыты;
77) ұжымдық қорғану құралдары - жұмыс істейтін екі немесе одан да көп адамды
зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен бір мезгілде қорғауға
арналған техникалық құралдар;
78) ұжымдық шарт - ұйымдағы әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттейтін,
қызметкерлер ұжымы мен жұмыс берушінің арасындағы жазбаша келісім нысанындағы
құқықтық акт;
79) үстеме жұмыс - қызметкер жұмыс берушінің бастамасы бойынша орындайтын,
жұмыс уақытының белгіленген ұзақтығынан тыс жұмыс;
80) хабарлама - қызметкердің немесе жұмыс берушінің жазбаша өтініші не өзге
тәсілмен (курьерлік почта, почта байланысы, факсимильді байланыс және электрондық
почта арқылы) берілген өтініштер;
81) іссапар - жұмыс берушінің өкімі бойынша қызметкерді тұрақты жұмыс орнынан
тыс жерге белгілі бір мерзімге еңбек міндеттерін орындау үшін жіберу, сондай-ақ
қызметкерді басқа жерге оқуға, біліктілігін арттыруға немесе қайта даярлауға
жіберу.
2. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының басқа да арнаулы ұғымдары мен
терминдері осы Кодекстің тиісті баптарында айқындалатын мағыналарда пайдаланылады.
2-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы
1. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді және осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының заңдары
мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының
басқа заңдарына еңбек қатынастарын, әлеуметтік әріптестік пен еңбекті қорғау
қатынастарын реттейтін нормаларды енгізуге тыйым салынады.
3. Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы
Кодекстегіден өзгеше ережелер белгіленген болса, онда халықаралық шарттың ережелері
қолданылады. Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта оны қолдану
үшін заң шығару талап етілетін жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттар еңбек
қатынастарына тікелей қолданылады.
3-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
мақсаты мен міндеттері
1. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және
еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары
тараптарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен
бостандықтардың ең төмен кепілдіктерін белгілеуге бағытталған құқықтық реттеу болып
табылады.
2. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының міндеттері еңбек қатынастары
тараптары мүдделерінің теңгеріміне, экономикалық өсуге қол жеткізуге, өндіріс
тиімділігі мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажетті құқықтық
жағдайлар жасау болып табылады.
4-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
принциптері
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының принциптері:
1) адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуіне жол бермеу;
2) еңбек бостандығы;
3) кемсітушілікке, мәжбүрлі еңбекке және балалар еңбегінің ең нашар түрлеріне
тыйым салу;
4) қауіпсіздік және гигиена талаптарына сай келетін еңбек жағдайларына
құқықты қамтамасыз ету;
5) өндірістік қызмет нәтижелеріне қатысты алғанда қызметкердің өмірі мен
денсаулығының басымдығы;
6) еңбегі үшін жалақының ең төменгі мөлшерінен кем емес, әділетті сыйақыға
құқығын қамтамасыз ету;
7) тынығу құқығын қамтамасыз ету;
8) қызметкерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі;
9) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздерінің құқықтары мен мүдделерін
қорғау үшін бірігу құқығын қамтамасыз ету;
10) әлеуметтік әріптестік;
11) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін мемлекеттік реттеу;
12) қызметкерлер өкілдерінің Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.
5-бап. Еңбек саласындағы құқықтардың шектелуіне
жол бермеу
Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделген
жағдайлар мен тәртіптен басқа, ешкімнің де еңбек саласындағы құқықтарына шек
қойылмайды.
6-бап. Еңбек бостандығы
Әркімнің де еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын
кемсітушіліксіз және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке
қабілеттілігіне иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар.
7-бап. Еңбек саласындағы кемсітушілікке тыйым салу
1. Әркімнің де еңбек саласындағы өз құқықтары мен бостандығын іске асыруға
тең мүмкіндіктері бар.
2. Ешкімді де өзінің еңбек құқықтарын іске асыру кезінде жынысына, жасына,
дене кемістіктеріне, нәсіліне, ұлтына, тіліне, мүліктік, әлеуметтік және лауазымдық
жағдайына, тұратын жеріне, дінге көзқарасына, саяси сеніміне, руға немесе текке-
топқа, қоғамдық бірлестіктерге қатыстылығына байланысты ешқандай кемсітуге
болмайды.
3. Еңбектің осы түріне тән талаптармен айқындалатын не әлеуметтік және
құқықтық басымдықпен қорғалуға мұқтаж адамдар жөнінде мемлекеттің ерекше
қамқорлығынан туындаған өзгешеліктер, ерекшеліктер, артықшылықтар мен шектеулер
кемсітушілік болып табылмайды.
4. Еңбек саласында кемсітушілікке ұшырадым деп есептейтін адамдар Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен сотқа немесе өзге де орындарға
жүгінуге құқылы.
8-бап. Мәжбүрлі еңбекке тыйым салу
Мәжбүрлі еңбекке тыйым салынған.
Мәжбүрлі еңбек, мынадай жұмыстарды:
Қазақстан Республикасының міндетті әскери қызмет туралы заңдарына орай талап
етілетін;
азаматтардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген әдеттегі
азаматтық міндеттерінің бөлігі болып табылатын;
жұмыс мемлекеттік органдардың қадағалауымен және бақылауымен жүргізілетін
және жұмысты орындайтын адам жеке және (немесе) заңды тұлғалардың билігіне
берілмейтін немесе тапсырылмайтын жағдайда қандай да бір адамнан соттың заңды
күшіне енген үкіміне байланысты талап етілетін;
төтенше жағдайлар немесе соғыс жағдайында талап етілетін;
ұжымның тікелей пайдасы үшін осы ұжым мүшелері орындайтын және сол себепті,
олардың немесе олардың өкілдерінің бұл жұмыстардың орындылығына қатысты өз пікірін
айтуға құқығы болған жағдайда, ұжым мүшелерінің әдеттегі азаматтық міндеттері болып
есептелетін жұмыстарды қоспағанда, қандай да бір адамнан қандай да бір жаза қолдану
қаупімен талап етілетін, оны орындау үшін бұл адам ерікті түрде өз қызметін
ұсынбаған кез келген жұмысты немесе қызметті білдіреді.
9-бап. Осы Кодекстің қолданылу аясы
1. Осы Кодекс:
1) еңбек;
2) еңбек қатынастарына тікелей байланысты;
3) әлеуметтік әріптестік;
4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі қатынастарды реттейді.
2. Осы Кодекс, егер заңдарда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған
халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе:
1) қызметкерлерге, оның ішінде мүлкінің меншік иелері, қатысушылары немесе
акционерлері шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан ұйымдардың қызметкерлеріне;
2) жұмыс берушілерге, оның ішінде мүлкінің меншік иелері, қатысушылары немесе
акционерлері шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын, Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан ұйымдарға қолданылады.
3. Қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбегін құқықтық реттеудің
ерекшеліктері осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында
белгіленеді.
4. Қазақстан Республикасының заңдары осы Кодексте белгіленген құқықтар,
бостандықтар мен кепілдіктер деңгейін төмендетпеуге тиіс.
10-бап. Еңбек шарттары, әлеуметтік әріптестік
тараптарының келісімдері, ұжымдық шарттар, жұмыс
берушінің еңбек саласындағы актілері
1. Еңбек қатынастары, сондай-ақ еңбек қатынастарына тікелей байланысты өзге
де қатынастар еңбек шартында, жұмыс берушінің актісінде, келісімде және ұжымдық
шартта реттеледі.
2. Әлеуметтік әріптестік тараптары келісімдерінің, ұжымдық шарттың, еңбек
шартының, жұмыс беруші актілерінің Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен
салыстырғанда қызметкерлердің жағдайын нашарлататын ережелері жарамсыз деп
танылады.
3. Келісімдердің, ұжымдық шарттың, еңбек шартының талаптары біржақты
тәртіппен өзгертілмейді.
11-бап. Жұмыс берушінің актілері
1. Жұмыс беруші осы Кодекске және өзге де нормативтік құқықтық актілерге,
еңбек шартына, келісімдерге, ұжымдық шартқа сәйкес өз құзыреті шегінде актілер
шығарады.
2. Жұмыс беруші осы Кодексте, ұжымдық шартта көзделген жағдайларда,
қызметкерлер өкілдерінің келісімі бойынша немесе пікірін ескере отырып, актілер
шығарады.
3. Жұмыс берушінің Қазақстан Республикасының еңбек заңдарымен, ұжымдық
шартпен, келісімдермен салыстырғанда қызметкерлердің жағдайын нашарлататын не осы
баптың 2-тармағында көрсетілген рәсімдер сақталмай шығарылған актілері жарамсыз
болып табылады.
12-бап. Жұмыс берушінің актілерін шығару кезінде
қызметкерлер өкілдерінің пікірін ескеру немесе
олармен келісу тәртібі
1. Жұмыс беруші осы Кодексте, келісімдерде, ұжымдық шартта көзделген
жағдайларда қызметкерлер өкілдерінің пікірін ескере отырып немесе олармен келісе
отырып актілер шығарады.
2. Актіні шығарар алдында жұмыс беруші оның жобасын және ол бойынша
негіздемені осы Кодекстің 266-бабына сәйкес құрылған комиссияға ұсынады.
3. Жұмыс беруші актісінің жобасы табыс етілген күннен бастап үш жұмыс күнінен
аспайтын мерзімде комиссияда талқыланады.
4. Комиссияның шешімдері хаттамамен ресімделеді, онда қызметкерлер
өкілдерінің жұмыс беруші актісінің жобасымен келісетіні (келіспейтіні) көрсетіледі,
олардың ұсыныстары болса жазылады.
5. Егер қызметкерлер өкілдерінің пікірінде жұмыс беруші актісінің жобасына
келісім болмаған не оны жетілдіру жөнінде ұсыныстар болған жағдайда, жұмыс беруші:
1) келіскен жағдайда қызметкерлер өкілдерінің ұсыныстары ескеріле отырып
өзгертілген акт шығарады;
2) келіспеген жағдайда қызметкерлер өкілдерімен қосымша консультациялар
өткізуге не олар ұсынған редакциядағы актіні шығаруға құқылы.
6. Шығару үшін осы Кодекске сәйкес қызметкерлер өкілдерінің келісімі қажет
болатын жұмыс беруші актілерінің жобалары бойынша келісімге келмеген жағдайда,
туындаған келіспеушіліктер хаттамамен ресімделеді, осыдан кейін жұмыс беруші
нормативтік актіні қабылдауға құқылы.
7. Жұмыс беруші ұсыныстарды толығымен не бір бөлігін ескермей акт шығарған
кезде қызметкерлер өкілдері осы Кодексте көзделген тәртіппен ұжымдық еңбек дауы
рәсімін бастауға құқылы.
8. Егер жұмыс берушінің шығарған актісінде қызметкерлердің осы Кодексте,
еңбек шартында, ұжымдық шартта, келісімдерде көзделген құқықтары мен кепілдіктерін
бұзатын не нашарлататын ережелер болған жағдайда, оған еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік органның тиісті мемлекеттік еңбек инспекциясына не сотқа шағым жасауға
болады.
13-бап. Осы Кодексте белгіленген мерзімдерді есептеу
1. Осы Кодексте, еңбек шартында немесе ұжымдық шартта, келісімдерде
белгіленген мерзім күнтізбелік күнмен, жылдармен, айлармен, апталармен немесе
күндермен есептелетін уақыт кезеңінің аяқталуымен айқындалады. Мерзім басталуға
тиіс оқиғаны көрсетумен де айқындалуы мүмкін.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда мерзім жұмыс күндерімен есептеледі.
3. Уақыт кезеңімен айқындалатын мерзімнің ағымы оқиғаның басталуы белгіленген
күнтізбелік күннен кейінгі күні басталады.
4. Жылдармен, айлармен, апталармен есептелетін мерзімдер соңғы жылдың, айдың,
аптаның тиісті күндері бітеді. Егер айлармен есептелетін мерзімнің бітуі тиісті
күні жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күні бітеді. Күнтізбелік
апталармен немесе күндермен есептелетін мерзімге жұмыс күні емес күндер де
қосылады.
5. Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мерзімнің соңғы күні жұмыс күні емес
күнге келсе, онда одан кейінгі бірінші жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып
есептеледі.
14-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын
бұзғаны үшін жауаптылық
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының бұзылуына кінәлі тұлғалар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
2-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫН РЕТТЕУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚҰЗЫРЕТІ
15-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік
саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді және іске асырылуын қамтамасыз етеді;
2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік
бағдарламалардың әзірленуін және орындалуын ұйымдастырады;
3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды
ұйымдастыру және жүргізу тәртібін белгілейді;
4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында ақпарат беру және
мемлекеттік статистика жүргізу тәртібін айқындайды;
5) шетелдік жұмыс күшін тарту тәртібін белгілейді;
6) әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшерін, оларды тағайындау және төлеу тәртібін
айқындайды;
7) екі айдан астам еңбекке уақытша қабілетсіздік мерзімі белгіленуі мүмкін
ауру түрлерінің тізбесін бекітеді;
8) орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейді;
9) Акцияларының бақылау пакеті мемлекетке тиесілі ұлттық компаниялардың,
акционерлік қоғамдардың басшы қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу мен сыйлықақы
беру шарттары туралы үлгілік ережені бекітеді;
10) азаматтық қызметке орналасу және азаматтық қызметшінің бос лауазымына
тұруға конкурс өткізу тәртібін айқындайды;
11) азаматтық қызметшілер лауазымдарының тізбесін айқындайды;
12) жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерімен және қызметкерлердің
республикалық бірлестіктерімен бас келісім жасасады;
13) тиісті уәкілетті органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау тәртібін белгілейді;
14) мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдар қызметкерлерінің
еңбегіне ақы төлеу жүйесін бекітеді;
15) ұйымда кадрларды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың
біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптарды айқындайды;
16) салалық келісімдерде айқындалатын салалық арттырушы коэффициенттерді
бекітеді;
17) бес адамнан көп адам қаза тапқан кезде топтық жазатайым оқиғаларды
тергеуге комиссия құрады.
16-бап. Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның
еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті
Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган:
1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік
саясатты іске асырады;
2) қызметтің барлық салаларына арналған еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғауға қойылатын жалпы талаптарды белгілейтін Қазақстан Республикасының
нормативтік құқықтық актілерін қабылдайды;
3) Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы мен
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарының сақталуына мемлекеттік
бақылауды ұйымдастырады;
4) мемлекеттік органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы
техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі қызметін үйлестіреді;
5) еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласында басқа
мемлекеттік органдармен, сондай-ақ қызметкерлердің және жұмыс берушілердің
өкілдерімен үйлестіруді және өзара іс-қимылды жүзеге асырады;
6) еңбек кітапшаларының нысанын, оларды жүргізу және сақтау тәртібін
белгілейді;
7) еңбек жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді ауыстыру және қайта
қарау тәртібін белгілейді;
8) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді
(бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдарда еңбек
нормаларын ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді;
9) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді
(бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар
қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі бойынша параметрлерді ұсыну, қарау және
келісу тәртібін белгілейді;
10) облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) деңгейінде жасалған салалық
келісімдер мен өңірлік келісімдерді тіркеуді жүзеге асырады;
11) мемлекеттік еңбек инспекторларын оқытуды және аттестаттауды жүргізеді;
12) өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексерудің уақтылы және
объективті жүргізілуін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен
бақылауды жүзеге асырады;
13) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге
асырады;
14) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау проблемалары жөніндегі зерттеу
бағдарламаларын әзірлейді;
15) жұмыс берушінің қаражаты есебінен қызметкерлерге сүт, емдік-
профилактикалық тағам, арнаулы киім, арнаулы аяқ киім және басқа да жеке қорғану
құралдарын беру тәртібі мен нормаларын әзірлеп, бекітеді, сондай-ақ қызметкерлерді
ұжымдық қорғану құралдарымен, санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен және құрылғылармен
қамтамасыз ету тәртібін белгілейді;
16) анықтамалықтарды, біліктілік сипаттамаларын әзірлеу, қайта қарау, бекіту
және қолдану тәртібін айқындайды;
17) экономикалық қызметтің әрқилы түрдегі ұйымдарының басшылары, мамандары
мен басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын қарайды
және келіседі;
18) тиісті қызмет салаларындағы уәкілетті мемлекеттік органдардың еңбек
жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді бекіту тәртібін айқындайды;
19) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім
бойынша он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын
жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің ауыр заттарды тасуы
мен жылжытуының шекті нормаларын айқындайды;
20) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім
бойынша әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін,
әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын
айқындайды;
21) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, ауыр жұмыстардың,
жұмыстардың тізбесін айқындайды;
22) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті және
тәуекелді бағалауды ұйымдастырады;
23) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша міндетті мерзімдік
аттестаттау тәртібін белгілейді;
24) Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі туралы үлгілік
ережені бекітеді.
17-бап. Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның
аумақтық бөлімшелерінің еңбек қатынастарын
реттеу саласындағы құзыреті
Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері:
1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау жөніндегі талаптардың сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
2) жұмыс берушілер табыс еткен ұжымдық шарттардың мониторингін жүзеге
асырады;
3) өндірістік жарақаттанудың, кәсіптік аурулардың, кәсіптік уланулардың
себептеріне талдау жүргізеді және олардың алдын алу жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
4) өндірістегі жазатайым оқиғаларды Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген тәртіппен тексереді;
5) басшы қызметкерлердің және жұмыс берушілерде еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдардың білімін еңбек жөніндегі
уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен ережелерге сәйкес тексеруді жүргізеді;
6) өндірістік мақсаттағы объектілерді пайдалануға қабылдау жөніндегі қабылдау
комиссиясының құрамына қатысады;
7) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өкілетті өкілдерімен еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау нормативтерін жетілдіру мәселелері бойынша өзара
іс-қимыл жасайды;
8) қызметкерлердің, жұмыс берушілердің және олардың өкілдерінің еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері жөніндегі өтініштерін қарайды.
18-бап. Жергілікті атқарушы органдардың еңбек
қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті
Жергілікті атқарушы органдар:
1) тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында еңбек қызметін жүзеге асыру
үшін шетелдік жұмысшы күшін тартуға рұқсат береді;
2) жергілікті өкілді органның келісімімен ауылдық (селолық) жерде жұмыс
істейтін денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру, мәдениет және
спорт мамандары лауазымдарының тізбесін айқындайды;
3) қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді
тіркеуді жүзеге асырады;
4) халықтың тұрмыс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік,
сумен, электр энергиясымен, жылумен қамтамасыз ететін ұйымдар) ереуіл өткізуді
келіседі;
5) жұмыс берушілердің өңірлік бірлестіктерімен және қызметкерлердің өңірлік
бірлестіктерімен өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) келісімдер жасайды;
6) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді
(бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар
қызметкерлерінің еңбек нормаларын және еңбегіне ақы төлеу жүйесінің параметрлерін
еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен қарайды және
келіседі;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған халық санаттарын жұмысқа
орналастыру үшін квота белгілейді.
3-тарау. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ
19-бап. Еңбек қатынастарының субъектілері
1. Қызметкер мен жұмыс беруші еңбек қатынастарының субъектілері болып
табылады.
Шетелдік заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің басшысы осы заңды тұлға
атынан жұмыс берушінің барлық құқықтарын жүзеге асырады және барлық міндеттерін
орындайды.
2. Жеке және заңды тұлғалар нормативтік құқықтық актілер, сот шешімдері,
сондай-ақ құрылтай құжаттары не сенімхат негізінде өздеріне берілген өкілеттіктер
шегінде қызметкерлердің немесе жұмыс берушінің мүдделерін білдіреді.
20-бап. Еңбек қатынастарының туындау негіздері
1. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда,
еңбек қатынастары қызметкер мен жұмыс берушінің арасында осы Кодекске сәйкес
жасалған еңбек шартының негізінде туындайды.
2. Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс
берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасау
алдында:
1) лауазымға сайлану (сайлау);
2) тиісті лауазымға орналасуға конкурс бойынша сайлану;
3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту;
4) заңда уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебіне жұмысқа
жіберуі;
5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін.
21-бап. Белгіленген квота есебіне жіберілген
азаматтармен еңбек шартын жасасу
1. Жергілікті атқарушы орган Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған
халық санаттарын жұмысқа орналастыру үшін квота белгілейді.
2. Жұмысқа орналасу үшін жіберілген адамдардың біліктілігі жұмыс берушінің
талаптарына сәйкес келген жағдайда, жұмыс берушілер белгіленген квота шегінде
олармен еңбек шартын жасасады.
22-бап. Қызметкердің негізгі құқықтары мен міндеттері
1. Қызметкердің:
1) осы Кодексте көзделген тәртіппен және жағдайларда еңбек шартын жасасуға,
өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
2) жұмыс берушіден еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын орындауды талап
етуге;
3) еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға;
4) еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы толық және дәйекті
ақпарат алуға;
5) еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес уақтылы және толық
көлемде жалақы төленуіне;
6) бос тұрып қалу үшін осы Кодекске сәйкес ақы алуға;
7) тынығуға, оның ішінде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына;
8) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, өз еңбек
құқықтарының берілуі мен оларды қорғау үшін, кәсіподақ немесе басқа да бірлестіктер
құру, сондай-ақ оларға мүшелік құқығын қоса алғанда, бірігуге;
9) өзінің өкілдері арқылы ұжымдық келіссөздерге қатысуға және ұжымдық шарт
жобасын әзірлеуге, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға;
10) осы Кодексте көзделген тәртіппен кәсіптік даярлықтан, қайта даярлықтан
өтуге және өзінің біліктілігін арттыруға;
11) еңбек міндеттерін атқаруға байланысты денсаулығына келтірілген зиянды
өтетуге;
12) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда міндетті
әлеуметтік сақтандырылуға;
13) кепілдіктерге және өтемақы төлемдеріне;
14) өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін барлық
тәсілдермен қорғауға;
15) бірдей еңбегі үшін қандай да болмасын кемсітусіз бірдей ақы алуға;
16) еңбек дауын шешу үшін таңдауы бойынша келісім комиссиясына, сотқа
жүгінуге;
17) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сәйкес жабдықталған
жұмыс орнына;
18) Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы
заңнамасында, сондай-ақ еңбек шартында, ұжымдық шартта көзделген талаптарға сәйкес
жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз етілуге;
19) өзінің денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаған
кезде, бұл туралы тікелей басшы немесе жұмыс берушінің өкілін хабардар ете отырып,
жұмысты орындаудан бас тартуға;
20) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарға сәйкес
келмеуі себепті ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының
сақталуына;
21) еңбек жөніндегі уәкілетті органға немесе оның аумақтық бөлімшелеріне
өзінің жұмыс орнындағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жағдайларын тексеру
туралы өтініш жасауға, сондай-ақ еңбек жағдайларын, қауіпсіздігін және еңбекті
қорғауды жақсартуға байланысты мәселелерді тексеру мен қарауға өкілдікпен қатысуға;
22) жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы іс-
әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасауға;
23) біліктілігіне, еңбектің күрделілігіне, орындалған жұмыстың саны мен
сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегіне ақы төленуіне;
24) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және ұжымдық
шартта көзделген нысандарда ұйымды басқаруға қатысуға;
25) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген
тәртіппен, ереуілге құқықты қоса алғанда, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешуге
құқығы бар.
2. Қызметкер:
1) еңбек міндеттерін еңбек шартына, ұжымдық шартқа, жұмыс берушінің
актілеріне сәйкес орындауға;
2) еңбек тәртібін сақтауға;
3) жұмыс орнында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі мен
өндірістік санитария жөніндегі талаптарды сақтауға;
4) жұмыс берушінің және қызметкерлердің мүлкіне ұқыпты қарауға;
5) адамдардың өмірі мен денсаулығына, жұмыс беруші мен қызметкерлер мүлкінің
сақталуына қауіп төндіретін ахуал туындағаны, сондай-ақ бос тұрып қалу туындағаны
туралы жұмыс берушіге хабарлауға;
6) еңбек міндеттерін орындауға байланысты өзіне мәлім болған мемлекеттік
құпияны, қызметтік, коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын
мәліметтерді жария етпеуге;
7) жұмыс берушіге келтірілген зиянды осы Кодексте белгіленген шектерде өтеуге
міндетті.
3. Қызметкердің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол өзге
де міндеттерді атқарады.
23-бап. Жұмыс берушінің негізгі құқықтары мен міндеттері
1. Жұмыс берушінің:
1) жұмысқа қабылдау кезінде таңдау еркіндігіне;
2) қызметкерлермен еңбек шартын осы Кодексте көзделген тәртіппен және
негіздер бойынша өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
3) өз өкілеттігі шегінде жұмыс берушінің актілерін шығаруға құқығы бар.
Еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты актілер шығару осы Кодекстің 48-
бабына сәйкес жүзеге асырылады;
4) өз құқықтары мен мүдделеріне өкілдік ету және оларды қорғау мақсатында
бірлестіктер құруға және оларға кіруге;
5) қызметкерлерден еңбек шарты, ұжымдық шарт талаптарының, еңбек тәртіптемесі
ережелерінің және жұмыс берушінің басқа да актілерінің орындалуын талап етуге;
6) осы Кодексте көзделген жағдайларда және тәртіппен қызметкерлерді
көтермелеуге, оларға тәртіптік жаза қолдануға, қызметкерлерді материалдық
жауапкершілікке тартуға;
7) еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкердің келтірген зиянын өтетуге;
8) еңбек саласындағы өзінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында
сотқа жүгінуге;
9) қызметкерге сынақ мерзімін белгілеуге;
10) егер жеке еңбек шартының талаптарында ескертілген болса, қызметкерді
оқытуға байланысты өз шығындарын өтетуге құқығы бар.
2. Жұмыс беруші:
1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, келісімдердің, ұжымдық шарттың,
еңбек шартының, өздері шығарған актілердің талаптарын сақтауға;
2) жұмысқа қабылдаған кезде осы Кодексте белгіленген тәртіппен және
жағдайларда қызметкерлермен еңбек шарттарын жасасуға;
3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі бақылауды жүзеге
асыруға;
4) қызметкерге еңбек шартында келісілген жұмысты беруге;
5) қызметкерге Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде,
еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде көзделген жалақы мен
өзге де төлемдерді уақтылы және толық мөлшерде төлеуге;
6) қызметкерді жұмыс берушінің актілерімен және ұжымдық шартпен таныстыруға;
7) қызметкерлердің өкілдеріне ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар
жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақылау үшін қажетті толық және дәйекті
ақпарат беруге;
8) қызметкерлер өкілдерінің ұсыныстарын қарауға, ұжымдық келіссөздер
жүргізуге және осы Кодексте белгіленген тәртіппен ұжымдық шарт жасасуға;
9) қызметкерлерді Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, еңбек шартына,
ұжымдық шартқа сәйкес еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге;
10) қызметкерлерді жабдықпен, құралдармен, техникалық құжаттамамен және еңбек
міндеттерін атқару үшін қажетті өзге де құралдармен өз қаражаты есебінен қамтамасыз
етуге;
11) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға;
12) егер жұмысты жалғастыру қызметкердің және өзге де адамдардың өміріне,
денсаулығына қауіп төндіретін болса, жұмысты тоқтата тұруға;
13) қызметкерлерді міндетті әлеуметтік сақтандыруды жүзеге асыруға;
14) қызметкер еңбек міндеттерін атқару кезінде оның өмірі мен денсаулығына
зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыруға;
15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге;
16) қызметкерлердің еңбек қызметін растайтын құжаттардың және оларды
зейнетақымен қамсыздандыруға арналған ақшаны ұстап қалу мен аудару туралы
деректердің сақталуын және мемлекеттік мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге;
17) қызметкерге зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыс жағдайлары
мен кәсіптік аурудың болу мүмкіндігі туралы ескертуге;
18) жұмыс орындары мен технологиялық процестерде қауіп-қатерді болғызбау
жөнінде шаралар қабылдауға, өндірістік және ғылыми-техникалық прогресті ескере
отырып профилактикалық жұмыстар жүргізуге;
19) жұмыс уақытының, оның ішінде әрбір қызметкер орындайтын үстеме
жұмыстардың, зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмыстардың,
ауыр жұмыстардың нақты есебін жүргізуге;
20) қызметкерлердің кәсіби даярлықтан, қайта даярлықтан өтуін және олардың
біліктілігін арттыруды осы Кодекске сәйкес қамтамасыз етуге;
21) қызметкердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес өтеуге;
22) еңбек жөніндегі уәкілетті органның және еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелерінің лауазымды адамдарын, қызметкерлер
өкілдерін, еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық инспекторларды ұйымдардағы еңбек
қауіпсіздігінің, еңбек жағдайы және еңбекті қорғаудың жай-күйін және Қазақстан
Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңнамасының
сақталуын, сондай-ақ өндірістегі жазатайым оқиға мен кәсіптік ауруларды тексеру
үшін кедергісіз жіберуге;
23) жұмысқа қабылдау кезінде осы Кодекстің 31-бабына сәйкес еңбек шартын
жасасу үшін қажетті құжаттарды талап етуге міндетті.
3. Жұмыс берушінің осы Кодексте көзделген өзге де құқықтары болады және ол
өзге де міндеттерді атқарады.
ЕРЕКШЕ БӨЛІМ
2-БӨЛІМ. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫ
4-тарау. ЕҢБЕК ШАРТЫ
24-бап. Еңбек шартының нысанасы
Еңбек шарты бойынша қызметкер сыйақы үшін тиісті біліктілігі бойынша жұмысты
(еңбек функциясын) атқарады және еңбек тәртіптемесін сақтайды, ал жұмыс беруші
еңбек жағдайларын қамтамасыз етеді, қызметкерге Қазақстан Республикасының еңбек
заңнамасында, еңбек шартында, ұжымдық шартта, тараптардың келісімінде көзделген
жалақыны уақтылы және толық көлемінде төлейді және өзге де төлемдерді жүзеге
асырады.
25-бап. Еңбек шартын жасасу кезіндегі құқықтар мен
мүмкіндіктер теңдігінің кепілдіктері
1. Еңбек шартын жасасу кезінде құқықтар мен мүмкіндіктер теңдігін бұзуға
тыйым салынады.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, жүктілік, үш жасқа дейінгі
балаларының болуы, кәмелетке толмағандық, мүгедектік еңбек шартын жасасу құқығын
шектей алмайды.
Осы тармақтың бірінші абзацында көрсетілген адамдар санатының талабы бойынша
жұмыс беруші бас тарту себебін жазбаша нысанда хабарлауға міндетті.
3. Еңбек шартын жасасу кезінде құқықтар мен мүмкіндіктер теңдігінің бұзылу
фактісі анықталған жағдайда, жұмыс беруші Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген жауаптылықта болады.
26-бап. Еңбек шартын жасасуға қойылатын шектеулер
Еңбек шартын:
1) медициналық қорытынды негізінде адамның денсаулық жағдайы бойынша қайшы
келетін жұмысты орындауға;
2) ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе)
қауіпті жұмыстарға, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкі мен басқа да құндылықтарының
сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық материалдық жауапкершілігі
көзделетін лауазымдар мен жұмыстарға, он сегіз жасқа толмаған азаматтармен;
3) соттың заңды күшіне енген үкіміне сәйкес белгілі бір лауазымға тұру немесе
белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айырылған азаматтармен;
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен шетелдік жұмыс
күшін тартуға жергілікті атқарушы органның рұқсатын алғанға дейін немесе Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген шектеулерді немесе алып тастауларды
сақтамай, Қазақстан Республикасы аумағында уақытша тұратын шетелдіктермен және
азаматтығы жоқ адамдармен жасасуға жол берілмейді.
27-бап. Еңбек шартының шарттардың өзге түрлерінен
ерекшелігі
Еңбек шартында мына талаптардың біреуінің болуы:
1) қызметкердің жұмысты (еңбек функциясын) белгілі бір біліктілік, мамандық,
кәсіп немесе лауазым бойынша орындауы;
2) міндеттемелердің еңбек тәртіптемесіне бағына отырып жеке орындалуы;
3) қызметкердің еңбегі үшін жалақы алуы еңбек шартының шарттардың өзге
түрлерінен ерекшелігі болып табылады.
28-бап. Еңбек шартының мазмұны
1. Еңбек шартында:
1) тараптардың деректемелері:
жұмыс беруші-жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (егер жеке басын
куәландыратын құжатта көрсетілген болса), оның тұрақты тұратын мекен-жайы, жеке
басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні, салық төлеушінің тіркеу
нөмірі;
жұмыс беруші-заңды тұлғаның толық атауы мен орналасқан жері, жұмыс беруші-
заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу нөмірі мен күні, салық төлеушінің тіркеу нөмірі;
қызметкердің тегі, аты, әкесінің аты (егер жеке басын куәландыратын құжатта
көрсетілген болса), жеке басын куәландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні,
жеке сәйкестендіру нөмірі және салық төлеушінің тіркеу нөмірі, әлеуметтік жеке
коды;
2) белгілі бір мамандық, біліктілік немесе лауазым бойынша жұмысы (еңбек
функциясы);
3) жұмыстың атқарылатын орны;
4) еңбек шартының мерзімі;
5) жұмыстың басталу күні;
6) жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі;
7) еңбекке ақы төлеу мөлшері мен өзге де шарттары;
8) егер жұмыс ауыр жұмыстарға жататын болса және (немесе) зиянды (ерекше
зиянды) және (немесе) қауіпті жағдайларда орындалатын болса, еңбек жағдайларының
сипаттамасы, кепілдіктер мен жеңілдіктер;
9) қызметкердің құқықтары мен міндеттері;
10) жұмыс берушінің құқықтары мен міндеттері;
11) еңбек шартын өзгерту мен тоқтату тәртібі;
12) кепілдіктер мен өтемақы төлемдері, оларды төлеу тәртібі;
13) сақтандыру жөніндегі талаптар;
14) тараптардың жауапкершілігі;
15) жасалу күні мен реттік нөмірі болуға тиіс.
2. Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартына Қазақстан Республикасының
заңнамасына қайшы келмейтін өзге де талаптар енгізілуі мүмкін.
3. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкердің
жағдайын нашарлататын еңбек шартының ережелері жарамсыз деп танылады.
29-бап. Еңбек шартының мерзімі
1. Еңбек шарты:
1) белгіленбеген мерзімге;
2) осы баптың 1-тармағының 3), 4) және 5) тармақшаларында белгіленген
жағдайларды қоспағанда, бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге жасалуы мүмкін.
Бұрын бір жылдан кем емес белгілі бір мерзімге шарт жасасқан қызметкермен
жеке еңбек шарты қайтадан жасалған жағдайда, оның ішінде еңбек шартының мерзімі
ұзартылған кезде, ол белгіленбеген мерзімге жасалған болып есептеледі.
Еңбек шарты белгіленбеген мерзімге жасалған қызметкерлер үшін көзделген
кепілдіктер мен өтемақыларды беруден жалтару мақсатында еңбек шарттарын белгілі бір
мерзімге жасауға тыйым салынады.
Егер еңбек шартының қолданылу мерзімі аяқталған кезде тараптардың бірде-бірі
тәулік ішінде еңбек қатынастарын тоқтатуды талап етпеген болса, онда ол
белгіленбеген мерзімге жасалған болып есептеледі;
3) белгілі бір жұмыстың орындалу уақытына;
4) жұмыста уақытша болмаған қызметкерді ауыстыру уақытына;
5) маусымдық жұмысты орындау уақытына жасалуы мүмкін.
2. Жұмыс беруші-заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы лауазымындағы
жұмысқа еңбек шарты жұмыс берушінің құрылтай құжаттарында немесе тараптардың
келісімінде белгіленген мерзімге жасалады. Мұндай шартқа осы баптың 3-тармағында
белгіленген ережелер қолданылмайды.
3. Егер еңбек шартында оның қолданылу мерзімі айтылмаса, онда шарт
белгіленбеген мерзімге жасалған деп есептеледі.
30-бап. Еңбек шартын жасасуға жол берілетін жас мөлшері
1. Он алты жасқа толған азаматтармен еңбек шартын жасасуға жол беріледі.
2. Ата-анасының біреуінің, қорғаншысының, қамқоршысының немесе асырап
алушысының жазбаша келісімімен:
1) жалпы білім беретін оқу орнында орта білім алған жағдайда, он бес жасқа
толған азаматтармен;
2) сабақтан бос уақытында, денсаулығына зиян келтірмейтін және оқу процесін
бұзбайтын жұмысты орындау үшін, он төрт жасқа толған оқушылармен;
3) кинематография ұйымдарында, театрларда, театр және концерт ұйымдарында,
цирктерде денсаулығына және адамгершілік тұрғысынан дамуына нұқсан келтірмей,
шығармалар жасауға және (немесе) орындауға қатысу үшін, осы баптың 2-тармағы 2)
тармақшасында айқындалған талаптарды сақтай отырып, он төрт жасқа толмаған
адамдармен еңбек шарты жасалуы мүмкін.
3. Осы баптың 2-тармағында айқындалған жағдайларда еңбек шартына кәмелетке
толмаған адаммен қатар оның ата-анасының біреуі, қорғаншысы, қамқоршысы немесе
асырап алушысы қол қоюға тиіс.
31-бап. Еңбек шартын жасасуға қажетті құжаттар
1. Еңбек шартын жасау үшін мынадай құжаттар:
1) жеке басының куәлігі немесе төлқұжаты (он алты жасқа толмаған адамдар үшін
тууы туралы куәлігі);
2) ықтиярхаты немесе азаматтығы жоқ адамның куәлігі (Қазақстан
Республикасының аумағында тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар
үшін);
3) тиісті білімді, дағдылар мен машықтарды талап ететін жұмысқа еңбек шартын
жасасу кезінде білімі, біліктілігі туралы, арнаулы білімі немесе кәсіптік
даярлығының болуы туралы құжат;
4) еңбек қызметін растайтын құжат (еңбек стажы бар адамдар үшін);
5) әскери есеп құжаты (әскери міндеттілер мен әскери қызметке шақырылуға
жататын адамдар үшін);
6) алдын ала медициналық куәландырудан өткені туралы құжат (осы Кодекске және
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес осындай куәландырудан өтуге міндетті
адамдар үшін);
7) салық төлеушінің тіркеу нөмірін және әлеуметтік жеке код беру туралы
куәліктердің көшірмелері қажет.
2. Жұмыс беруші осы баптың 1-тармағында көзделмеген құжаттарды талап етуге
құқылы емес.
3. Қызметкердің келісімімен құжаттардың түпнұсқалары жұмыс берушіде сақталған
не Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген рәсімдерді орындау үшін
уақытша қалдырылған жағдайда, жұмыс беруші қызметкерге құжаттарды қайтару туралы
жазбаша міндеттеме береді.
32-бап. Еңбек шартын жасасу, өзгерту және толықтыру
тәртібі
1. Еңбек шарты жазбаша нысанда кемінде екі дана етіп жасалады және оған
тараптардың қолдары қойылады. Еңбек шарты бір-бір данадан қызметкер мен жұмыс
берушіде сақталады. Қызметкердің еңбек шартының бір данасын алуы жазбаша нысанда
расталады.
2. Еңбек шартына, оның ішінде басқа жұмысқа ауыстыру кезінде, өзгерістер мен
толықтырулар енгізуді тараптар осы баптың 1-тармағында көзделген тәртіппен жазбаша
нысанда жүзеге асырады.
Еңбек шартының талаптарын өзгерту туралы ұсынысты еңбек шарты тараптарының
бірі жазбаша нысанда береді және екінші тарап оны берілген күннен бастап
күнтізбелік жеті күн ішінде қарайды.
3. Ұйымның атқарушы органының лауазымды адамдарымен еңбек шартын ұйым
мүлкінің меншік иесі не ол уәкілеттік берген адам немесе орган ұйымның құрылтай
құжаттарында белгіленген тәртіппен жасайды.
33-бап. Жұмысқа қабылдауды ресімдеу
1. Жұмысқа қабылдау жасалған еңбек шарты негізінде шығарылатын жұмыс
берушінің актісімен ресімделеді.
2. Жұмыс беруші үш күн мерзімде қызметкерді актімен таныстыруға міндетті.
Жұмыс берушінің актісімен танысқаны қызметкердің қол қоюымен куәландырылады.
3. Қызметкердің талап етуі бойынша жұмыс беруші оған актінің тиісінше
расталған көшірмесін беруге міндетті.
Жұмысқа қабылдаған кезде жұмыс беруші қызметкерді ұйымдағы ішкі еңбек
тәртіптемесі ережелерімен, жұмыс берушінің қызметкердің жұмысына (еңбек
функциясына) қатысы бар өзге де актілерімен, ұжымдық шартпен таныстыруға міндетті.
34-бап. Қызметкердің еңбек қызметін растайтын құжаттар
Мына құжаттардың кез келгені:
1) еңбек кітапшасы;
2) тоқтату күні мен оны тоқтатудың негізі туралы жұмыс берушінің белгісі бар
еңбек шарты;
3) еңбек шартының жасалуы және тоқтатылуы негізінде еңбек қатынастарының
туындауын және тоқтатылуын растайтын жұмыс беруші актілерінен үзінді көшірмелер;
4) қызметкерлерге жалақы төлеу ведомосынан үзінді көшірмелер;
5) жұмыс берушінің қолы қойылған, ұйымның мөрімен расталған не нотариат
растаған қызмет ету тізімі (қызметкердің жұмысы, еңбек қызметі туралы мәліметтер
тізбесі);
6) қызметкердің еңбек қызметі туралы мәліметтер қамтылған мұрағаттық анықтама
қызметкердің еңбек қызметін растайтын құжат болып табылады.
35-бап. Еңбек кітапшасы
1. Еңбек кітапшасы қызметкердің еңбек қызметі туралы мәліметтерді қамтитын
құжат болып табылады.
2. Еңбек кітапшаларының нысанын, оны жүргізу және сақтау тәртібін еңбек
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
3. Жұмыс беруші қызметкердің еңбек кітапшасына (ол бар болған кезде) ұйымдағы
еңбек қызметі туралы тиісті жазбалар енгізуге міндетті.
4. Еңбек кітапшасына еңбек шартын тоқтатудың себептері туралы жазбалар осы
Кодекстің нормаларын көрсете отырып жүргізілуге тиіс.
36-бап. Еңбек шартындағы сынақ мерзімі туралы талап
1. Еңбек шартында қызметкердің тапсырылатын жұмысқа біліктілігінің
сәйкестігін тексеру мақсатымен сынақ мерзімі туралы талап белгіленуі мүмкін. Бұл
талап еңбек шартында болмаса, қызметкер жұмысқа сынақ мерзімінсіз қабылданды деп
есептеледі.
2. Сынақ мерзімі еңбек шарты күшіне енген кезден басталады.
3. Сынақ мерзімі кезеңінде қызметкерлерге осы Кодекстің нормалары, еңбек
шартының, ұжымдық шарттың талаптары қолданылады.
4. Сынақ мерзімі қызметкердің жұмыс стажына қосылады және үш айдан аспауға
тиіс. Қызметкер жұмыста іс жүзінде болмаған кезең сынақ мерзіміне есептелмейді.
5. Жұмысқа қабылдау кезінде:
тиісті лауазымға орналасуға конкурс бойынша жұмысқа қабылданатын адамдарға;
орта және жоғары кәсіптік білім беру мекемелерін бітірген және алған
мамандығы бойынша жұмысқа алғаш кіретін адамдарға;
мүгедектерге сынақ мерзімі белгіленбейді.
37-бап. Жұмысқа қабылдау кезіндегі сынақ нәтижесі
1. Сынақ мерзімі кезеңінде қызметкердің жұмысы теріс нәтиже берсе, жұмыс
беруші сынақ мерзімі аяқталуына күнтізбелік жеті күн қалғаннан бастап қызметкерге
жазбаша түрде ескертіп, бұл қызметкерді сынақ мерзімінен өте алмады деп тануға
негіз болған себептерді көрсете отырып, онымен еңбек шартын бұзуға құқылы.
2. Егер сынақ мерзімі аяқталса және тараптардың ешқайсысы еңбек шартының
бұзылуын талап етпесе, онда қызметкер сынақтан өткен болып есептеледі.
3. Жұмыс беруші сынақ мерзімі аяқталғанға дейін қызметкерді одан жоғары
лауазымға тағайындаған жағдайда да қызметкер сынақтан өткен болып есептеледі.
38-бап. Еңбек шарты қолданылуының басталуы
1. Еңбек шартының қолданылуы оған тараптардың қолы қойылған күннен не шартта
белгіленген күннен басталады.
2. Қызметкерді жұмысқа нақты жіберу еңбек шартына тараптардың қолы
қойылғаннан кейін ғана жүзеге асырылады.
3. Жұмыс берушінің кінәсінен еңбек шарты болмаған және (немесе) тиісті үлгіде
ресімделмеген жағдайда, ол Қазақстан Республикасы заңдарында белгіленген тәртіппен
жауаптылықта болады. Бұл жағдайда еңбек қатынастары қызметкер жұмысқа кіріскен
күннен бастап туындады деп есептеледі.
39-бап. Еңбек шартының жарамсыздығы
1. Еңбек шарты:
1) алдау, күш көрсету, қауіп төндіру арқылы ықпал етіп;
2) нақты немесе заңды салдар туғызу ниетінсіз (жалған еңбек шарты);
3) әрекетке қабілетсіз деп танылған адаммен;
4) осы Кодекстің 30-бабы 2-тармағының 3) тармақшасында көзделген жағдайларды
қоспағанда, он төрт жасқа толмаған адаммен;
5) ата-анасының біреуінің, қамқоршысының, асырап алушысының келісімінсіз, он
алты жасқа толмаған адаммен жасалған жағдайларда, сот оны жарамсыз деп таниды.
2. Еңбек шартының жұмыс берушінің кінәсінен жарамсыз деп танылуы бұрынғы
қызметкердің еңбегіне ақы алу, жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының пайдаланылмаған
күндері үшін өтемақы төлемін, өзге де төлемдер мен жеңілдіктер алу құқығынан
айрылуына әкеп соқпайды.
3. Еңбек шартының жұмыс берушінің немесе қызметкердің кінәсінен жарамсыз деп
танылуы олардың Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылығына әкеп
соғады.
4. Еңбек шартының жекелеген талаптарының жарамсыз деп танылуы еңбек шартының
тұтастай жарамсыздығына әкеп соқпайды.
40-бап. Еңбек шартында келісілмеген жұмысты орындауға
тыйым салу
Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды
қоспағанда, жұмыс беруші қызметкерден еңбек шартында келісілмеген жұмысты орындауды
талап етуге құқылы емес.
41-бап. Қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыру
1. Қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыру деп:
1) қызметкер жұмысының (еңбек функциясының) өзгеруі, яғни жұмысты басқа
лауазым, мамандық, кәсіп, біліктілік бойынша орындау;
2) орындау кезінде еңбек шартында келісілген еңбек жағдайлары (жалақы
мөлшері, жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі, жеңілдіктер мен басқа да
жағдайлар) өзгеретін жұмысты тапсыру;
3) жұмыс берушінің оқшауланған құрылымдық бөлімшесіне ауыстыру;
4) жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстыру есептеледі.
2. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкерді басқа жұмысқа
ауыстыруға қызметкердің келісімімен жол беріледі, ол еңбек шартына тиісті
өзгерістер енгізумен және жұмыс берушінің актісімен ресімделеді.
3. Қызметкерді сол ұйымда басқа жұмыс орнына, осы ұйымның сол жердегі басқа
құрылымдық бөлімшесіне ауыстыру, оған басқа механизмде немесе агрегатта жұмыс
істеуді тапсыру, егер бұл осы баптың 1-тармағында көзделген өзгерістерге әкеп
соқпаса, басқа жұмысқа ауыстыру болып табылмайды және бұған қызметкердің келісімін
алу талап етілмейді.
42-бап. Қызметкерді жұмыс берушімен бірге басқа
жерге ауыстыру
1. Егер еңбек шартында, ұжымдық шартта ескертудің анағұрлым ұзақ мерзімі
көзделмесе, жұмыс беруші жұмыс берушінің басқа жерге көшетіні туралы қызметкерге
кемінде бір ай бұрын жазбаша ескертуге міндетті.
2. Қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге жұмысқа ауыстырылған жағдайда,
жұмыс беруші қызметкердің көшуіне байланысты осы Кодекстің 153-бабында көзделген
өтемақы төлемдерін жасайды.
3. Қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауысудан жазбаша түрде бас
тартқан жағдайда, қызметкермен еңбек шарты осы Кодекстің 59-бабы 1-тармағының 1)
тармақшасында көзделген негіз бойынша тоқтатылады.
43-бап. Өндірістік қажеттілік жағдайында басқа жұмысқа
уақытша ауыстыру
Өндірістік қажеттілік болған, оның ішінде жоқ қызметкерді уақытша алмастырған
жағдайда, жұмыс берушінің қызметкерді оның келісімінсіз күнтізбелік жыл ішінде бір
айға дейінгі мерзімге, орындалатын жұмыс бойынша еңбегіне ақы төлеп, бірақ бұрынғы
жұмысындағы орташа жалақысынан кем емес жалақымен, еңбек шартында келісілмеген және
денсаулық жағдайы бойынша қайшы келмейтін сол ұйымдағы, сол жердегі басқа жұмысқа
ауыстыруға құқығы бар.
44-бап. Бос тұрып қалу жағдайында басқа жұмысқа
уақытша ауыстыру
1. Жұмыс берушінің бос тұрып қалу жағдайында қызметкердің мамандығын,
біліктілігін ескере отырып, оның келісімінсіз, күнтізбелік жыл ішінде бір айдан
аспайтын мерзімге, оны денсаулық жағдайы бойынша қайшы келмейтін басқа жұмысқа
ауыстыруға құқығы бар.
2. Бос тұрып қалу жағдайындағы ауыстыру кезінде қызметкердің еңбегіне ақы
төлеу орындалатын жұмыс бойынша, бірақ оның бұрынғы жұмысындағы орташа айлық
жалақысының кемінде үштен екісі мөлшерінде жүргізіледі.
Еңбек жағдайының өзгеруіне байланысты қызметкер жұмысты жалғастырудан жазбаша
түрде бас тартқан жағдайда, қызметкермен еңбек шарты осы Кодекстің 59-бабы 1-
тармағының 2) тармақшасында көзделген негіздер бойынша тоқтатылады.
45-бап. Денсаулық жағдайы бойынша басқа жұмысқа
уақытша ауыстыру
1. Қызметкер денсаулық жағдайы бойынша медициналық қорытындыда көрсетілген
мерзімге неғұрлым жеңіл жұмысқа уақытша ауыстырылады. Тараптардың келісімімен
қызметкердің бұрынғы жұмысы бойынша жалақысы сақталуы мүмкін.
2. Қызметкердің еңбек міндеттерін орындауға байланысты жарақаттануына,
кәсіптік ауруға шалдығуына немесе денсаулығына өзге де зақым келуіне байланысты
еңбекке қабілеттілігі қалпына келгенше немесе мүгедектік белгіленгенге дейін жұмыс
беруші қызметкерді анағұрлым жеңіл жұмысқа ауыстыруға не Қазақстан Республикасының
азаматтық заңнамасына, сондай-ақ еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес
залалдың өтемін төлей отырып, оны жұмыстан босатуға міндетті.
3. Қызметкер еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өндірістік жарақат алған,
кәсіптік ауруға шалдыққан немесе денсаулығына өндіріске байланысты емес өзге де
зақым келген кезде басқа жұмысқа ауысудан жазбаша түрде бас тартқан жағдайда
қызметкермен еңбек шарты осы Кодекстің 59-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында
көзделген негіз бойынша тоқтатылады.
46-бап. Қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыруды шектеу
Қызметкердің денсаулық жағдайы бойынша медициналық қорытындымен расталған
қайшылықтар болған кезде, оны басқа жұмысқа ауыстыруға жол берілмейді.
47-бап. Қызметкерді басқа жұмыс орнына ауыстыру.
Лауазым (жұмыс) атауының өзгеруі
1. Құрылымдық бөлімшедегі, белгілі бір жұмыс орнындағы, механизмдегі немесе
агрегаттағы жұмыстың өзгеше еңбек жағдайлары болуын қоспағанда, қызметкерді басқа
жұмыс орнына не сол жердегі басқа құрылымдық бөлімшеге ауыстыруға, не оған еңбек
шартында келісілген лауазым, мамандық, кәсіп, біліктілік шегінде басқа механизмдегі
немесе агрегаттағы жұмысты тапсыруға қызметкердің келісімі талап етілмейді.
2. Қызметкер үшін еңбек жағдайларын және (немесе) еңбек шартын өзгертуге әкеп
соқпайтын қызметкер лауазымының (жұмысының), құрылымдық бөлімшенің атауын
өзгертуді, басқару құрылымын өзгертуді жұмыс беруші қызметкердің келісімінсіз
жүзеге асыра алады.
48-бап. Еңбек жағдайларының өзгеруі
1. Өндірісті ұйымдастырудағы, соның ішінде қайта ұйымдастыру кезіндегі
өзгерістерге және (немесе) жұмыс берушінің жұмыс көлемінің қысқаруына байланысты,
қызметкер еңбек шартында келісілген тиісті біліктіліктегі лауазым, мамандық немесе
кәсіп бойынша жұмысын жалғастырған кезде, оның еңбек жағдайларын өзгертуге жол
беріледі.
Еңбек жағдайлары өзгерген кезде еңбек шартына және (немесе) ұжымдық шартқа
тиісті толықтырулар мен өзгерістер енгізіледі.
2. Егер еңбек шарты мен ұжымдық шартта ескертудің анағұрлым ұзақ мерзімі
көзделмесе, жұмыс беруші қызметкерге және (немесе) оның өкілдеріне еңбек
жағдайларының өзгеруі туралы бір айдан кешіктірмей жазбаша түрде ескертуге тиіс.
Егер қызметкер жұмысты жаңа жағдайда жалғастыруға келіспесе, онда жұмыс
беруші - бар болса, қызметкердің біліктілігі мен денсаулық жағдайына сәйкес келетін
өзге жұмысты, ал мұндай жұмыс болмаса, қызметкердің біліктілігі мен денсаулық
жағдайы ескеріліп, ол орындай алатын, бос тұрған төмен лауазым немесе ақысы төмен
бос жұмысты жазбаша нысанда ұсынуға міндетті.
3. Еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты қызметкер жұмысты жалғастырудан
жазбаша түрде бас тартқан жағдайда, қызметкермен еңбек шарты осы Кодекстің 59-бабы
1-тармағының 2) тармақшасында көзделген негіз бойынша тоқтатылады.
4. Егер осы баптың 1-тармағында көзделген мән-жайлар қызметкерлердің санын
немесе штатын қысқартуға әкеп соғуы мүмкін болса, жұмыс берушінің жұмыс орындарын
сақтау мақсатында, қызметкерлер өкілдерінің пікірін ескере отырып, толық емес жұмыс
уақыты режимін енгізуге құқығы бар.
Жұмыс беруші қызметкерлердің санын немесе штатын қысқартуға әкеп соғуы мүмкін
толық емес жұмыс уақыты режимін тоқтатуды қызметкерлер өкілдерінің пікірін ескере
отырып жүргізеді.
49-бап. Жұмыс берушінің атауы, ведомстволық тиесілігі
өзгерген, мүлкінің меншік иесі ауысқан немесе
жұмыс беруші қайта құрылған кездегі еңбек
қатынастары
Жұмыс берушінің атауы, ведомстволық тиесілігі өзгерген, мүлкінің меншік иесі
ауысқан немесе жұмыс беруші қайта құрылған жағдайларда қызметкерлермен еңбек
қатынастары өзгеріссіз жалғаса береді.
50-бап. Жұмыстан шеттету
1. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, жұмыс беруші
тиісті уәкілетті мемлекеттік органдардың актілері негізінде қызметкерді жұмыстан
шеттетуге міндетті.
2. Жұмыс беруші осы баптың 1-тармағында көзделген жағдайлардан басқа:
1) жұмыста алкогольдік, нашақорлық, уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас)
жағдайында болған немесе жұмыс күні ішінде осындай масаңдық туғызатын заттарды
пайдаланған;
2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелері бойынша емтихан
тапсырмаған;
3) жұмыс беруші берген жеке және (немесе) ұжымдық қорғану құралдарын
пайдаланбаған;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндетті болып табылатын
болса, медициналық тексеруден не ауысым алдындағы медициналық куәландырудан
өтпеген;
5) егер оның іс-әрекеттері немесе әрекетсіздігі авариялық ахуал туғызуға,
еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі ережелерінің не көліктегі қозғалыс қауіпсіздігінің
бұзылуына әкеп соғуы мүмкін болса, қызметкерді жұмыстан шеттетуге міндетті.
3. Жұмыстан шеттету кезеңінде қызметкердің жалақысы сақталмайды және
жүктілігі мен босануына байланысты берілетін жәрдемақыларды қоспағанда, еңбекке
уақытша қабілетсіздігі бойынша жұмыс берушінің қаражаты есебінен жәрдемақы
төленбейді.
4. Қызметкерді жұмыстан шеттету оны шеттету үшін негіз болған себептер
анықталғанға және (немесе) жойылғанға дейінгі мерзімге жүзеге асырылады.
5. Жұмыс беруші қызметкерді жұмыстан заңсыз шеттеткен жағдайда оның жалақысы
сақталады.
51-бап. Еңбек шартын тоқтату негіздері
Мыналар:
1) тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу;
2) еңбек шарты мерзімінің аяқталуы;
3) жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
4) қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу;
5) тараптардың еркінен тыс мән-жайлар;
6) қызметкердің еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартуы;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
қызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуы немесе еңбек қатынастарын
жалғастыру мүмкіндігін болғызбайтын лауазымға тағайындалуы;
8) еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуы;
9) жұмыс берушінің атқарушы органы басшысымен жасалған еңбек шартында
көзделген негіздер еңбек шартын тоқтату негіздері болып табылады.
52-бап. Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартын бұзу
1. Еңбек шарты тараптардың келісімі бойынша бұзылуы мүмкін.
2. Еңбек шартын тараптардың келісімі бойынша бұзуға тілек білдіруші еңбек
шартының бір тарапы екінші тарапына хабарлама жібереді. Хабарлама алған тарап үш
жұмыс күні ішінде екінші тарапқа қабылданған шешім туралы жазбаша нысанда
хабарлауға міндетті.
3. Тараптардың келісімі бойынша еңбек шартының бұзылу күні қызметкер мен
жұмыс берушінің арасындағы келісу бойынша айқындалады.
4. Еңбек шартында қызметкермен келісім бойынша, жұмыс берушінің қызметкерге
бір жылғы орташа жалақысынан кем емес мөлшерде өтемақы төлей отырып, осы баптың 2-
тармағында белгіленген талаптарды сақтамай-ақ еңбек шартын бұзу құқығы көзделеді.
53-бап. Мерзімінің аяқталуына байланысты еңбек
шартын тоқтату
1. Белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты, мерзімінің аяқталуына
байланысты тоқтатылады.
2. Еңбек шартында келісілген мерзімге сәйкес, қызметкердің соңғы жұмыс күні
белгілі бір мерзімге жасалған еңбек шарты мерзімінің аяқталар күні болып табылады.
3. Жұмыстың аяқталған күні белгілі бір жұмыстың орындалу уақытына жасалған
еңбек шарты мерзімінің аяқталар күні болып табылады.
4. Жұмыс орны (лауазымы) сақталған қызметкердің жұмысқа шыққан күні уақытша
болмаған қызметкердің орнын ауыстыру уақытына жасалған еңбек шарты мерзімінің
аяқталар күні болып табылады.
5. Егер еңбек шартының мерзімі аяқталғанда еңбек қатынастары іс жүзінде
жалғасып, тараптардың ешқайсысы оның тоқтатылуын талап етпесе, шарттың қолданылуы
белгіленбеген мерзімге ұзартылды деп есептеледі.
54-бап. Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек
шартын бұзудың негіздері
1. Қызметкермен еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша:
1) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - жеке тұлғаның
қызметі тоқтатылған;
2) қызметкерлер саны немесе штаты қысқартылған;
3) біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қызметкер атқарып жүрген лауазымына
немесе орындайтын жұмысына сәйкес келмеген;
4) өзінің жұмысын жалғастыруына денсаулық жағдайының кедергі келтіруі
салдарынан қызметкер атқаратын лауазымына немесе орындайтын жұмысына сәйкес
келмеген;
5) сынақ мерзімі кезеңінде жұмыс нәтижесі дұрыс болмаған;
6) қызметкер бір жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішінде дәлелді себепсіз үш және
одан да көп сағат бойы жұмыста болмаған;
7) қызметкер жұмыста алкогольдік, нашақорлық, психотроптық, уытқұмарлық
масаңдық (соларға ұқсас) жағдайында болған, оның ішінде жұмыс күні ішінде
алкогольдік, нашақорлық, уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас) жағдай туғызатын
заттарды пайдаланған;
8) қызметкер, жарақаттар мен аварияларды қоса алғанда, ауыр зардаптарға әкеп
соққан немесе соғуы мүмкін, еңбекті қорғау немесе өрт қауіпсіздігі не көліктегі
жүру қауіпсіздігі ережелерін бұзған;
9) қызметкердің жұмыс орнында басқаның мүлкін ұрлау (оның ішінде ұсақ ұрлық),
оны қасақана жою немесе бүлдіру әрекеті заңды күшіне енген сот үкімімен немесе
қаулысымен анықталған;
10) ақшалай немесе тауарлық құндылықтарға қызмет көрсететін қызметкердің
кінәлі әрекеттер жасауы немесе әрекетсіздігі, егер бұл әрекеттер немесе
әрекетсіздік жұмыс берушінің тарапынан оған деген сенімнің жоғалуына негіз болса;
11) тәрбиелік функциялар атқаратын қызметкер осы жұмысын жалғастырумен
сыйыспайтын, адамгершілікке жат қылықтар жасаған;
12) қызметкер еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өзіне мәлім болған
мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді
жария еткен;
13) егер тәртіптік жазасы бар қызметкер еңбек міндеттерін дәлелді себепсіз
қайталап орындамаған немесе тиісінше орындамаған;
14) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларда қызметкердің
мемлекеттік құпияларға жіберілу рұқсаты тоқтатылған;
15) еңбек шартын жасасу кезінде түпнұсқа құжаттар немесе мәліметтер еңбек
шартын жасасудан бас тартуға негіз болатын жағдайда, қызметкер жұмыс берушіге
көрінеу жалған құжаттар немесе мәліметтер ұсынған;
16) жұмыс берушінің атқарушы органы басшысының, оның орынбасарының не жұмыс
беруші бөлімшесі басшысының еңбек міндеттерін бұзуы жұмыс берушіге материалдық
залал келтіруге әкеп соққан;
17) қызметкер жүктілігі және босануы бойынша демалыста болған, сондай-ақ егер
ауру Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін еңбекке қабілетсіздіктің анағұрлым
ұзақ мерзімі белгіленген аурулар тізбесіне енгізілген жағдайларды қоспағанда,
қызметкер еңбекке уақытша қабілетсіздігі салдарынан қатарынан екі айдан астам уақыт
жұмысқа шықпаған жағдайларда бұзылуы мүмкін.
Өндірістік жарақат алуына немесе кәсіптік ауруға шалдығуына байланысты
еңбекке қабілеттілігінен айрылған қызметкердің жұмыс орны (лауазымы) еңбекке
қабілеттілігі қалпына келгенге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін
сақталады;
18) қызметкер сот актісіне сәйкес одан әрі жұмыс істеу мүмкіндігін жоятын
сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасаған жағдайларда бұзылуы мүмкін.
2. Осы Кодексте қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс берушінің
бастамасы бойынша еңбек шарттарын бұзудың қосымша негіздері көзделген.
55-бап. Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын
бұзу мүмкіндіктерін шектеу
Осы Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 1) тармақшасында көзделген жағдайды
қоспағанда, қызметкердің уақытша еңбекке қабілетсіздік кезеңінде және жыл сайынғы
ақылы еңбек демалысында жүрген кезеңінде еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы
бойынша бұзуға жол берілмейді.
56-бап. Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын
бұзу тәртібі
1. Егер еңбек шартында, ұжымдық шартта ескертудің анағұрлым ұзақ мерзімі
белгіленбесе, жұмыс беруші осы Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 1) және 2)
тармақшаларында көзделген негіздер бойынша еңбек шартын бұзатыны туралы қызметкерге
бір ай бұрын жазбаша ескертуге міндетті. Қызметкердің жазбаша келісімімен еңбек
шартын бұзу ескерту мерзімі аяқталғанға дейін жүргізілуі мүмкін.
2. Кәсіптік одақтың мүшесі болып табылатын қызметкерлермен осы Кодекстің 54-
бабы 1-тармағының 2), 3) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша еңбек шартын
бұзу, сондай-ақ осы Кодекстің 59-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес еңбек
шартын тоқтату ұжымдық шартта көзделген тәртіппен, осы ұйымның кәсіптік одағы
органының дәлелді пікірін ескере отырып жүргізіледі.
3. Осы Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес еңбек шартын
бұзу үшін қызметкердің осы жұмысты жалғастыруына кедергі келтіретін денсаулық
жағдайы салдарынан атқаратын лауазымына немесе орындайтын жұмысына сәйкес келмеуі
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен медициналық-әлеуметтік
сараптама қорытындысымен расталған болуға тиіс.
4. Еңбек шартын осы Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 6) - 13) және 16)
тармақшаларында көзделген негіздер бойынша бұзу осы Кодекстің 73-бабында көзделген
тәртіптік жазалар қолдану тәртібі және 74-бабының талаптары сақтала отырып
жүргізіледі.
5. Еңбек шарты осы Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 2) - 4) тармақшаларында
көзделген негіздер бойынша бұзылған кезде, қызметкер келіскен жағдайда жұмыс беруші
оны басқа жұмысқа ауыстыру шараларын қабылдауға тиіс.
6. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, қызметкер
біліктілігінің жеткіліксіздігі салдарынан атқаратын лауазымына немесе орындайтын
жұмысына сәйкес келмегендіктен, жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу
аттестациялық комиссияның шешіміне негізделуге тиіс, оның құрамына қызметкерлер
өкілі қатысуға тиіс.
Қызметкерлерді аттестаттау тәртібі, талаптары мен кезеңділігі ұжымдық шартта,
ал ол жоқ болған жағдайда жұмыс берушінің актісінде айқындалады.
57-бап. Қызметкердің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзу
1. Осы баптың 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкер жұмыс
берушіге кемінде бір ай бұрын жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын өзінің бастамасы
бойынша бұзуға құқылы.
2. Еңбек шарты қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы келісім бойынша осы
баптың 1-тармағында көзделген ескерту мерзімі аяқталғанға дейін бұзылуы мүмкін.
3. Еңбек шартын бұзу жұмысты жалғастыру мүмкіндігінің болмауына байланысты
жағдайларда, қызметкер еңбек шартын өтініште көрсетілген мерзімде бұзу туралы жұмыс
берушіге жазбаша ескертеді.
4. Қызметкер жұмыс берушінің еңбек шарты талаптарын орындамағаны туралы оған
жазбаша хабарлауға құқылы. Егер жеті күн мерзім өткен соң жұмыс берушінің еңбек
шарты талаптарын орындамауы жалғасқан жағдайда, қызметкер үш жұмыс күнінен
кешіктірмей жұмыс берушіге жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын бұзуға құқылы.
5. Қызметкер осы бапта көзделген ескерту мерзімі ішінде еңбек шартын бұзу
туралы өтінішін жазбаша нысанда қайтарып алуға құқылы.
6. Осы бапта көрсетілген ескерту мерзімі өткен соң қызметкер жұмысты
тоқтатуға құқылы, ал жұмыс беруші қызметкерге еңбек қызметіне байланысты құжаттар
мен оған тиесілі ақшалай төлемдерді беруге міндетті.
7. Осы Кодексте қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін еңбек шартын
қызметкердің бастамасы бойынша бұзудың ерекше тәртібі көзделеді.
58-бап. Тараптардың еркінен тыс мән-жайлар бойынша
еңбек шартын тоқтату
1. Еңбек шарты тараптардың еркінен тыс мына мән-жайлар бойынша:
1) қызметкер әскери қызметке шақырылған (кірген) кезде қызметкер тиісті
құжатты ұсынған күннен бастап үш күн мерзімнен кешіктірілмей;
2) қызметкер не жұмыс беруші-жеке тұлға еңбек қатынастарын жалғастыру
мүмкіндігін болғызбайтын жазамен сотталған сот үкімі заңды күшіне енген кезде;
3) қызметкер не жұмыс беруші-жеке тұлға қайтыс болған жағдайда, сондай-ақ сот
қызметкерді не жұмыс беруші - жеке тұлғаны қайтыс болды деп жариялаған немесе
хабарсыз кетті деп таныған жағдайда;
4) сот қызметкерді әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі деп
таныған, соның салдарынан қызметкердің бұрынғы жұмысын жалғастыруға мүмкіндігі
болмайтын жағдайда;
5) бұрын осы жұмысты атқарған қызметкер жұмысына қайта алынған жағдайда
тоқтатылуға тиіс.
2. Сот үкімінің, шешімінің заңды күшіне енген күні немесе қызметкердің қайтыс
болған күні осы баптың 1-тармағының 2) - 4) тармақшаларында көрсетілген негіздер
бойынша еңбек шартының тоқтатылған күні болып табылады.
59-бап. Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан бас
тартқан кезде еңбек шартын тоқтату
1. Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан бас тартқан кезде қызметкермен
еңбек шарты:
1) қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге жұмысқа ауысудан бас тартқан;
2) еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты қызметкер жұмысты жалғастырудан
бас тартқан;
3) жұмыс беруші - заңды тұлға қайта құрылған кезде қызметкер жұмысты
жалғастырудан бас тартқан;
4) еңбек міндеттерін атқаруға байланысты өндірістік жарақат алған, кәсіптік
ауруға шалдыққан немесе денсаулығына өндіріске байланысты емес өзге де зақым келген
кезде қызметкер басқа жұмысқа ауысудан бас тартқан жағдайларда тоқтатылуға жатады.
2. Қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан жазбаша түрде бас тартқан кезде
ғана еңбек шартын тоқтатуға жол беріледі.
3. Қызметкердің уақытша еңбекке қабілетсіз болуы (оның ішінде жүктілігі және
босануы бойынша) және демалысы кезеңінде еңбек шартын тоқтатуға жол берілмейді.
60-бап. Қызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға)
ауысуына немесе оның лауазымға тағайындалуына
байланысты еңбек шартын бұзу
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында осындай лауазымдарды атқаратын
адамдарға ақы төленетін өзге лауазымдарда істеуге тыйым салу белгіленген болса,
қызметкердің сайланбалы жұмысқа (лауазымға) ауысуына немесе лауазымға
тағайындалуына байланысты онымен еңбек шарты бұзылады.
Қызметкердің жұмыс берушіні хабардар етуі және қызметкердің жұмысқа
(лауазымға) сайлану немесе тағайындалу актісі негіз болып табылады.
61-бап. Еңбек шартын жасасу талаптарының бұзылуы
салдарынан еңбек шартын тоқтату
1. Егер еңбек шартын жасасу талаптарын бұзу еңбек қатынастарын жалғастыру
мүмкіндігін болғызбаса:
1) медициналық қорытынды негізінде қызметкердің денсаулық жағдайына қайшы
келетін жұмысты атқаруға еңбек шарты жасалған;
2) адамды белгілі бір лауазымдарды немесе белгілі бір қызметті атқару
құқығынан айырған заңды күшіне енген сот үкімін немесе шешімін бұза отырып жұмысты
орындауға еңбек шарты жасалған;
3) белгіленген тәртіппен шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат алмай немесе
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген шектеулерді немесе алып
тастауларды сақтамай, шетелдік азаматтармен және азаматтығы жоқ адамдармен еңбек
шарты жасалған;
4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да жағдайларда еңбек
шартын жасасу талаптарының бұзылуы салдарынан еңбек шарты тоқтатылуға тиіс.
2. Егер қызметкерді оның келісімімен жұмыс берушіде бар басқа, орындау үшін
қызметкерге шектеу қойылмайтын жұмысқа ауыстыру мүмкіндігі болмаса, осы баптың 1-
тармағының 1) - 2) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша еңбек шартын
тоқтатуға жол беріледі. Қызметкер басқа жұмысқа ауысуға келісім берген кезде,
онымен еңбек шарты жасалады.
3. Еңбек шарты осы баптың 1-тармағының 1), 3) тармақшаларында көзделген
жағдайларда тоқтатылған кезде, жұмыс беруші қызметкерге үш айдағы орташа жалақысы
мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді.
62-бап. Еңбек шартының тоқтатылуын ресімдеу
1. Жұмыс беруші - жеке тұлға қайтыс болған (сот қайтыс болды деп хабарлаған
немесе хабарсыз кетті деп таныған) жағдайда еңбек шартының тоқтатылуын және үй
қызметкерлерімен еңбек шартының тоқтатылуын қоспағанда, еңбек шартының тоқтатылуы
жұмыс берушінің актісімен ресімделеді.
2. Жұмыс берушінің актісінде осы Кодекске сәйкес еңбек шартын тоқтатудың
негізі көрсетілуге тиіс.
3. Осы Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыстың соңғы күні еңбек
шартының тоқтатылған күні болып табылады.
4. Жұмыс берушінің еңбек шартын тоқтату туралы актісінің көшірмесі үш күн
мерзімде қызметкерге тапсырылады не оған хабарламалы хатпен жіберіледі.
63-бап. Еңбек кітапшасын және еңбек қызметіне
байланысты құжаттарды беру
1. Жұмыс беруші еңбек шарты тоқтатылған күні қызметкерге еңбек кітапшасын
немесе қызметкердің еңбек қызметін растайтын өзге де құжатты беруге міндетті.
2. Жұмыс беруші қызметкердің (оның ішінде бұрынғы қызметкердің) талап етуі
бойынша өтініш берілген кезден бастап бес жұмыс күні ішінде оның мамандығын
(біліктілігін, лауазымын), жұмыс істеген уақытын және жалақы мөлшерін көрсете
отырып, анықтаманы, қызметкердің біліктілігі және оның жұмысқа көзқарасы туралы
мәліметтерді қамтитын мінездеме-ұсынымды, сондай-ақ осы Кодексте көзделген басқа да
құжаттарды беруге міндетті.
3. Жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған, банкроттыққа ұшыраған, жұмыс беруші
- жеке тұлға қызметін тоқтатқан кезде жұмыс беруші, қызметкердің алдында берешегі
болса, жалақы және өзге де төлемдер бойынша жинақталған берешектің мөлшері туралы
тиісті түрде ресімделген анықтама беруге міндетті.
5-тарау. ҚЫЗМЕТКЕРДІҢ ЖЕКЕ ДЕРЕКТЕРІН ҚОРҒАУ
64-бап. Қызметкердің жеке деректері, оларды өңдеу
Қызметкердің жеке деректері - еңбек қатынастары туындаған, жалғасқан және
тоқтатылған кезде қажет болатын қызметкер туралы ақпарат.
Қызметкердің жеке деректерін өңдеу - қызметкердің жеке деректерін алу,
сақтау, беру.
65-бап. Қызметкердің жеке деректерін өңдеуге қойылатын
талаптар
Қызметкердің жеке деректерін өңдеу кезінде жұмыс беруші мынадай талаптарды
сақтауға міндетті:
1) қызметкердің жеке деректерін өңдеу заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілердің сақталуын қамтамасыз ету, қызметкердің жұмысқа орналасуына, оқуына және
қызметте жоғарылауына жәрдемдесу, қызметкердің жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсатында жүзеге асырылады;
2) қызметкердің өңделетін жеке деректерінің көлемі мен мазмұны Қазақстан
Республикасының Конституциясына , осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге
де заңдарына сәйкес айқындалады;
3) қызметкердің жеке деректерін оның өзі табыс етеді;
4) жұмыс берушінің қызметкерден оның саяси, діни және өзге де сенімдері мен
жеке өмірі туралы ақпарат талап етуге құқығы жоқ;
5) жұмыс берушінің қызметкерден оның қоғамдық бірлестіктерге, соның ішінде
кәсіптік одақтарға мүшелігі немесе олардағы қызметі туралы ақпарат талап етуге
құқығы жоқ;
6) жұмыс берушінің қызметкердің мүдделеріне қатысты шешімдер қабылдаған кезде
қызметкердің автоматтандырылған өңдеу немесе электрондық алу нәтижесінде алынған
жеке деректерін негізге алуға құқығы жоқ;
7) жұмыс беруші қызметкердің жеке деректерін қорғауды Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қамтамасыз етеді.
66-бап. Қызметкердің жеке деректерін сақтау
Жұмыс беруші ұйымдағы қызметкердің жеке деректерін сақтау тәртібін Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарды сақтай отырып белгілейді.
Қызметкердің жеке деректерін сақтау тәртібін белгілейтін жұмыс берушінің
актілерімен қызметкер таныстырылуға тиіс.
67-бап. Қызметкердің жеке деректерін беру
1. Қызметкердің жеке деректерін беру кезінде жұмыс беруші мынадай талаптарды
сақтауға:
1) қызметкердің жазбаша келісімінсіз оның жеке деректерін үшінші тарапқа
хабарламауға;
2) арнайы уәкілеттік берілген адамдарға ғана қызметкердің жеке деректерін
алуға рұқсат етуге тиіс. Бұл ретте, аталған адамдар қызметкердің нақты функцияларды
орындау үшін қажетті жеке деректерін ғана алуға құқылы болып, құпиялылық режимін
сақтауға;
3) қызметкердің жеке деректерін ұйым шегінде беруді жұмыс берушінің қызметкер
таныстырылуға тиіс актісіне сәйкес жүзеге асыруға тиіс.
2. Қызметкердің жеке деректері берілген адамдар бұл деректер қандай мақсат
үшін хабарланса, сол мақсатта ғана пайдалануға тиіс және Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, оны үшінші тарапқа беруге құқылы
емес.
68-бап. Қызметкердің жұмыс берушіде сақталатын жеке
деректерін қорғауды қамтамасыз ету мақсатындағы
құқықтары
Қызметкердің жұмыс берушіде сақталатын жеке деректерін қорғауды қамтамасыз
ету мақсатында:
1) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
қызметкердің жеке деректері бар жазбалардың көшірмелерін алу құқығын қоса алғанда,
өзінің жеке деректеріне тегін қолжетімділігіне;
2) дұрыс емес немесе толық емес жеке деректерді, сондай-ақ осы Кодекстің
талаптарын бұза отырып өңделген деректерді алып тастауға немесе түзетуге;
3) бұрын қызметкердің дұрыс емес немесе толық емес жеке деректері берілген
адамдарға ол деректерге жасалған түзетулерді жұмыс берушінің хабарлауын талап
етуге;
4) жеке деректерін өңдеген кезде жұмыс берушінің жіберген іс-әрекеттері
(әрекетсіздігі) үшін сотқа шағым жасауға құқығы бар.
6-тарау. ЕҢБЕК ТӘРТІПТЕМЕСІ. ЕҢБЕК ТӘРТІБІ
69-бап. Еңбек тәртіптемесінің ережелері
1. Жұмыс беруші еңбек тәртіптемесінің ережелерін қызметкерлер өкілдерімен
келісе отырып бекітеді.
2. Еңбек тәртіптемесінің ережелерінде қызметкерлердің жұмыс уақыты мен тынығу
уақыты, еңбек тәртібін қамтамасыз етудің талаптары, еңбек қатынастарын реттеудің
өзге де мәселелері белгіленеді.
3. Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін еңбек тәртіптемесі Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен бекітілетін жарғыларда және
ережелерде реттеледі.
4. Еңбек тәртіптемесінің ережелерін орындау жұмыс берушілер мен қызметкерлер
үшін міндетті болып табылады.
70-бап. Еңбек тәртібін қамтамасыз ету
Еңбек тәртібін жұмыс беруші жеке және ұжымдық еңбек үшін қажетті
ұйымдастырушылық және экономикалық жағдайлар жасау, қызметкерлердің еңбекке саналы
көзқарасы арқылы, сендіру, адал еңбегі үшін көтермелеу әдістерімен, сондай-ақ
тәртіптік теріс қылық жасаған қызметкерлерге тәртіптік жаза қолдану арқылы
қамтамасыз етеді.
71-бап. Еңбегі үшін көтермелеу
1. Жұмыс беруші қызметкерлерге еңбектегі жетістіктері үшін көтермелеудің кез
келген түрін қолдануға құқылы.
2. Қызметкерлерді көтермелеудің түрлері мен оларды қолданудың тәртібі
Қазақстан Республикасының заңнамасында, жұмыс берушінің актілерінде, еңбек
шартында, ұжымдық шартта айқындалады.
72-бап. Тәртіптік жазалар
1. Жұмыс беруші қызметкердің тәртіптік теріс қылық жасағаны үшін:
1) ескерту;
2) сөгіс;
3) қатаң сөгіс;
4) осы Кодексте белгіленген жағдайларда еңбек шартын жұмыс берушінің
бастамасы бойынша бұзу түріндегі тәртіптік жаза қолдануға құқылы.
2. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында көзделмеген
тәртіптік жазаларды қолдануға жол берілмейді.
73-бап. Тәртіптік жазаларды қолдану және оған
шағым жасау тәртібі
1. Жұмыс беруші өзінің актісін шығару арқылы тәртіптік жаза қолданады.
2. Жұмыс беруші тәртіптік жазаны қолданғанға дейін қызметкерден жазбаша
түсініктеме талап етуге міндетті. Қызметкердің жазбаша түсініктеме беруден бас
тартуы тәртіптік жаза қолдануға кедергі жасай алмайды. Қызметкер аталған
түсініктемені беруден бас тартқан жағдайда тиісті акт жасалады.
3. Жұмыс беруші тәртіптік жазаның түрін айқындау кезінде жасалған тәртіптік
теріс қылықтың мазмұнын, сипатын және ауырлығын, оны жасаудың мән-жайларын,
қызметкердің оның алдындағы және одан кейінгі тәртібін, еңбекке деген көзқарасын
ескеруге тиіс.
4. Әрбір тәртіптік теріс қылығы үшін қызметкерге бір тәртіптік жаза ғана
қолданыла алады.
5. Жұмыс берушінің қызметкерге тәртіптік жаза қолдану туралы актісі:
1) қызметкердің еңбекке уақытша қабілетсіздігі;
2) қызметкер мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттер атқару уақытына жұмыстан
босатылған;
3) қызметкер демалыста болған;
4) қызметкер іссапарда болған кезеңде шығарылмайды.
6. Тәртіптік жаза қолдану туралы акт ол шығарылған күнінен бастап үш жұмыс
күні ішінде тәртіптік жазаға тартылған қызметкерге қолын қойғызып хабарланады.
Қызметкер жұмыс берушінің актісімен танысқанын қол қойып растаудан бас тартқан
жағдайда, тәртіптік жаза қолдану туралы актіде ол туралы тиісті жазба жасалады.
Қызметкерді жұмыс берушінің тәртіптік жаза қолдану туралы актісімен жеке
таныстыруға мүмкіндік болмаған жағдайда жұмыс беруші актіні қызметкерге хабарламалы
хатпен жіберуге міндетті.
7. Қызметкер тәртіптік жаза жөнінде осы Кодексте белгіленген тәртіппен шағым
жасай алады.
74-бап. Тәртіптік жазаларды белгілеу мерзімі
1. Осы Кодекстің 73-бабы 5-тармағында және Қазақстан Республикасының басқа да
заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, тәртіптік жаза қызметкерге тәртіптік
теріс қылық анықталғаннан кейін тікелей, бірақ ол анықталған күннен бастап бір
айдан кешіктірілмей қолданылады.
2. Тәртіптік жазаны - тәртіптік теріс қылық жасалған күннен бастап алты айдан
асқаннан кейін, ал Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген немесе ревизия
немесе жұмыс берушінің қаржы-шаруашылық қызметін тексеру нәтижелері бойынша
тәртіптік теріс қылығы анықталған жағдайларда қызметкер тәртіптік теріс қылық
жасаған күннен бастап бір жылдан асқаннан кейін қолдануға болмайды. Көрсетілген
мерзімдерге қылмыстық іс бойынша іс жүргізу уақыты кірмейді.
3. Қызметкердің еңбекке уақытша қабілетсіздігіне, мемлекеттік немесе қоғамдық
міндеттер орындау үшін жұмыстан босатылуына, демалыста, іссапарда болуына
байланысты жұмыста болмаған уақытында тәртіптік жаза қолдану мерзімінің барысы
тоқтатыла тұрады.
75-бап. Тәртіптік жазаның қолданылу мерзімі
1. Осы Кодекстің 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген жағдайды
қоспағанда, тәртіптік жазаның қолданылу мерзімі ол қолданылған күннен бастап алты
айдан аспауға тиіс. Егер осы мерзім ішінде қызметкер жаңа тәртіптік жазаға
тартылмаса, оның тәртіптік жазасы жоқ деп есептеледі.
2. Қызметкерге тәртіптік жаза қолданған жұмыс беруші өзінің бастамасымен,
қызметкердің немесе оның тікелей басшысының өтінуімен, қызметкерлер өкілінің
өтініші бойынша тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын алып тастауға құқылы.
7-тарау. ЖҰМЫС УАҚЫТЫ
76-бап. Жұмыс уақыты
1. Ұзақтығы қалыпты, ұзақтығы қысқартылған және толық емес жұмыс уақыты болуы
мүмкін.
2. Жұмыс уақытына дайындық-қорытынды жұмыстар (наряд-тапсырма, материалдар,
құралдар алу, техникамен, құжаттамалармен танысу, жұмыс орнын дайындау және жинау,
дайын өнімді тапсыру және басқалар), еңбек технологиясында, еңбекті ұйымдастыруда,
еңбекті нормалау мен қорғау ережелерінде көзделген үзілістер, қызметкер өзінің
уақытына еркін иелік ете алмайтын жұмыс орнында болу немесе жұмысты күту уақыты,
мереке және демалыс күндеріндегі кезекшіліктер, үйдегі кезекшілік және еңбек
шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде не Қазақстан Республикасының
нормативтік құқықтық актілерінде айқындалатын басқа да кезеңдер жатады.
77-бап. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы
1. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауға тиіс.
2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы үшін
төленетіндей төлемақымен ұзақтығы аз жұмыс уақыты көзделуі мүмкін.
78-бап. Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс
уақытының қысқартылған ұзақтығы
1. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған
ұзақтығы осы Кодекстің 181-бабына сәйкес белгіленеді.
2. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе)
қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы
осы Кодекстің 202-бабына сәйкес белгіленеді.
3. Бірінші және екінші топтардағы мүгедектер үшін жұмыс уақытының
қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің 224-бабына сәйкес белгіленеді.
4. Еңбек шартында, ұжымдық шартта осы баптың 1 - 3-тармақтарында
көрсетілгеннен кем жұмыс уақытының ұзақтығы көзделуі мүмкін.
5. Қызметкерлерге жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгіленген кезде
еңбекке ақы төлеу осы Кодекске сәйкес жүргізіледі.
79-бап. Толық емес жұмыс уақыты
Осы Кодексте белгіленген қалыпты ұзақтықтан аз уақыт, оның ішінде:
толық емес жұмыс күні, яғни күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының
нормасын азайту;
толық емес жұмыс аптасы, яғни жұмыс аптасындағы жұмыс күндерінің санын
қысқарту;
бір мезгілде күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту
және жұмыс аптасындағы жұмыс күндерінің санын қысқарту толық емес жұмыс уақыты
болып есептеледі.
80-бап. Толық емес жұмыс уақытындағы жұмыс жағдайлары
1. Еңбек шартында тараптардың келісімімен қызметкер үшін толық емес жұмыс
уақыты белгіленуі мүмкін.
2. Толық емес жұмыс уақыты белгілі немесе белгісіз мерзімге белгіленеді.
3. Толық емес жұмыс уақыты жағдайларында жұмыс істеу қызметкер үшін осы
Кодексте, еңбек шартында, ұжымдық шартта, келісімдерден белгіленген жыл сайынғы
ақылы еңбек демалысының ұзақтығын қандай да бір шектеуге әкеп соқтырмайды.
81-бап. Жұмыс аптасының түрлері
1. Қызметкерлер үшін екі демалыс күні бар бес күндік жұмыс аптасы
белгіленеді. Бес күндік жұмыс аптасы кезінде күнделікті жұмыстың (ауысымның)
ұзақтығы жұмыстың ерекшелігі ескеріле және жұмыс аптасының белгіленген ұзақтығы
сақтала отырып, жұмыс берушінің актісімен айқындалады.
2. Өндіріс сипаты мен жұмыс жағдайлары бойынша бес күндік жұмыс аптасын
енгізу қисынсыз болатын ұйымдарда бір демалыс күні бар алты күндік жұмыс аптасы
белгіленеді.
3. Жұмыс беруші еңбек шартының және (немесе) ұжымдық шарттың талаптарына
сәйкес бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасын белгілейді.
82-бап. Күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы
1. Бес күндік жұмыс аптасы кезінде күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының)
ұзақтығы апталық норма 40 сағат болғанда - 8 сағаттан, апталық норма 36 сағат
болғанда - 7 сағат 12 минуттан және апталық норма 24 сағат болғанда 5 сағаттан
аспауға тиіс.
2. Алты күндік жұмыс аптасы кезінде күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының)
ұзақтығы апталық норма 40 сағат болғанда - 7 сағаттан, апталық норма 36 сағат
болғанда - 6 сағаттан және апталық норма 24 сағат болғанда 4 сағаттан аспауға
тиіс.
3. Күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы, күнделікті жұмыстың
(жұмыс ауысымының) басталу және аяқталу уақыты, жұмыстағы үзілістер уақыты жұмыс
аптасының белгіленген ұзақтығы сақтала отырып, ұйымның еңбек тәртіптемесі
ережелерімен, еңбек шартымен, ұжымдық шартпен белгіленеді.
4. Өнер және мәдени демалыс кәсіптік ұйымдарының шығармашылық қызметкерлері,
бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері, спортшылар, жаттықтырушылар үшін
Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, жұмыс берушінің актілеріне, ұжымдық
шартқа немесе еңбек шартына сәйкес күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) өзгеше
ұзақтығы белгіленуі мүмкін.
83-бап. Күнделікті жұмысты (жұмыс ауысымын) бөліктерге
бөлу
1. Күнделікті жұмысты (жұмыс ауысымын) бөліктерге бөлуге:
1) жұмыс қарқындылығы әртүрлі болатын жұмыстарда;
2) егер бұл қызметкердің әлеуметтік-тұрмыстық және өзге де жеке
қажеттіліктерімен байланысты болса, оның бастамасы бойынша жол беріледі.
2. Күнделікті жұмысты (жұмыс ауысымын) бөліктерге бөлген кезде жұмыс
уақытының жалпы ұзақтығы күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) белгіленген
ұзақтығынан аспауға тиіс.
3. Күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) бөліктерге бөлінетін жұмыс түрлері,
жұмыстағы үзілістердің саны мен ұзақтығы, сондай-ақ осындай жағдайлары бар жұмыс
үшін қызметкерлерге төленетін өтемақылардың түрлері мен мөлшері еңбек шартында,
ұжымдық шартта белгіленеді.
84-бап. Ауысымдық жұмыс
1. Өндірістік процестің ұзақтығы не жұмыс берушінің өндірістік қызметінің
режимі күнделікті жұмыс ұзақтығының нормасынан асып кеткен жағдайларда ауысымдық
жұмыс белгіленуі мүмкін.
2. Ауысымдық жұмыс кезінде жұмыс ауысымының ұзақтығы, бір жұмыс ауысымынан
екіншісіне өту қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып жұмыс беруші бекіткен ауысым
кестелерімен белгіленеді.
3. Жұмыс беруші ауысым кестелерін қызметкерлер назарына осы кестелер
қолданысқа енгізілгенге дейін бір айдан кешіктірмей жеткізеді.
4. Қызметкерді қатарынан екі жұмыс ауысымында жұмысқа тартуға тыйым салынады.
85-бап. Икемді жұмыс уақыты режиміндегі жұмыс
1. Қызметкерлердің әлеуметтік-тұрмыстық және жеке қажеттіліктерін өндіріс
мүдделерімен үйлестіру мақсатында икемді жұмыс уақыты режимі белгіленуі мүмкін.
2. Икемді жұмыс уақыты режимінің кезінде:
1) тіркелген жұмыс уақыты;
2) қызметкер сол уақыт ішінде еңбек міндеттерін өз қалауы бойынша атқаруға
құқылы икемді (ауыспалы) жұмыс уақыты;
3) есептік кезең белгіленеді.
3. Шегінде қызметкерлердің осы санаты үшін белгіленген жұмыс уақыты
ұзақтығының орташа нормасы сақталуға тиіс кезең икемді жұмыс уақыты кезеңіндегі
есептік кезең деп танылады.
4. Икемді жұмыс уақыты кезеңіндегі есептік кезең бір айдан аспауға тиіс.
5. Икемді жұмыс уақыты кезеңіндегі күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының)
және (немесе) апта сайынғы жұмыс уақытының ұзақтығы күнделікті және (немесе) апта
сайынғы жұмыс уақыты ұзақтығының нормасынан көп немесе аз болуы мүмкін.
6. Тіркелген жұмыс уақытының, икемді (ауыспалы) жұмыс уақытының ұзақтығы,
икемді жұмыс уақыты режиміндегі есептік кезең еңбек шартында, ұжымдық шартта
белгіленеді.
86-бап. Жұмыс уақытының жиынтық есебі
1. Жұмыс уақытының жиынтық есебі үздіксіз жұмыс істейтін өндірістерде,
цехтарда, учаскелерде және өндіріс (жұмыс) жағдайлары бойынша қызметкерлердің осы
санаты үшін белгіленген жұмыс уақытының күнделікті немесе апта сайынғы ұзақтығы
сақтала алмайтын жұмыстардың кейбір түрлерінде қолданылады.
2. Шегінде қызметкерлердің осы санаты үшін белгіленген күнделікті және
(немесе) апта сайынғы жұмыс уақыты ұзақтығының нормасы орташа алғанда сақталуға
тиіс кезең жұмыс уақытының жиынтық есебі кезіндегі есептік кезең деп танылады.
3. Кез келген, бірақ бір жылдан аспайтын күнтізбелік кезең немесе белгілі бір
жұмысты орындау кезеңі жұмыс уақытының жиынтық есебі кезіндегі есептік кезең болуы
мүмкін.
4. Жұмыс уақытының жиынтық есебін белгілеу кезінде жұмыстың аяқталуы мен
келесі жұмыс күнінің (жұмыс ауысымының) басталуы арасындағы қызметкердің демалыс
ұзақтығының сақталуы міндетті болып табылады.
5. Жұмыс уақытының жиынтық есебі кезінде жұмыс істеу тәртібі, жұмыс уақытының
жиынтық есебі белгіленетін қызметкерлердің санаттары, қызметкерлер өкілдерінің
пікірі ескеріле отырып, еңбек шартында немесе ұжымдық шартта не жұмыс берушінің
актісінде айқындалады.
6. Осы Кодекстің 183, 190, 225-баптарында көзделген жағдайларда жұмыс
уақытының жиынтық есебін қолдануға жол берілмейді.
87-бап. Түнгі уақыттағы жұмыс
1. 22 сағаттан бастап таңертеңгі сағат 6-ға дейінгі уақыт түнгі уақыт болып
есептеледі.
2. Қызметкерлерді түнгі уақыттағы жұмысқа тарту осы Кодексте белгіленген
шектеулер сақтала отырып жүргізіледі.
88-бап. Үстеме жұмысқа тартуды шектеу
1. Үстеме жұмыстарға:
1) жүкті әйелдер;
2) он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер жіберілмейді.
2. Осы Кодекстің 90-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, үстеме
жұмыстарға тартуға қызметкердің жазбаша келісімімен ғана жол беріледі.
89-бап. Үстеме жұмыстардың шекті саны
1. Үстеме жұмыстар әрбір қызметкер үшін тәулік ішінде - екі сағаттан, ал ауыр
жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
жұмыстарда бір сағаттан аспауға тиіс.
2. Үстеме жұмыстардың жалпы ұзақтығы айына он екі сағаттан және жылына жүз
жиырма сағаттан аспауға тиіс.
3. Үстеме жұмыстардың шекті санын шектеу осы Кодекстің 90-бабының 1)
тармақшасында көзделген жағдайлардағы жұмыстарға қолданылмайды.
90-бап. Қызметкерлердің келісімінсіз үстеме жұмыстарға
жол берілетін ерекше жағдайлар
Қызметкерлердің келісімінсіз үстеме жұмыстарға тек қана мынадай жағдайларда:
1) ел қорғанысы үшін, сондай-ақ төтенше жағдайларды, дүлей зілзаланы немесе
өндірістік аварияны болдырмау не олардың зардаптарын дереу жою үшін қажетті
жұмыстар жүргізу кезінде;
2) сумен жабдықтаудың, газбен жабдықтаудың, жылумен жабдықтаудың, энергиямен
жабдықтаудың және тіршілікті қамтамасыз етудің басқа жүйелерінің қалыпты жұмыс
істеуін бұзатын өзге де мән-жайларды жою үшін;
3) егер үзіліс жасауға болмайтын жұмыста ауыстыратын қызметкер келмей
қалғанда, басқа қызметкермен ауыстыру шарасын дереу қолдана отырып, жұмысты
жалғастыру үшін жол беріледі.
91-бап. Жұмыс уақытын есепке алуды жүргізу тәртібі
1. Жұмыс беруші қызметкердің нақты жұмыс істеген жұмыс уақытын есепке алуды
жүзеге асыруға тиіс.
2. Қызметкер жұмыс істеген және жұмыс істемеген уақыт қамтылатын нақты жұмыс
уақыты есепке алынуға тиіс.
3. Жұмыс істелген уақыт құрамында нақты жұмыс істелген жұмыс уақыты және
жұмыс уақытына жатқызылатын өзге де уақыт кезеңдері есепке алынуға тиіс. Бұл ретте
үстеме жұмыстар уақыты, түнгі уақыттағы, демалыс, мереке күндердегі жұмыстар,
іссапар күндері бөлек есептеледі.
4. Жұмыс істелмеген уақыт құрамында ақы төленетін және ақы төленбейтін уақыт,
сондай-ақ қызметкердің және (немесе) жұмыс берушінің кінәсінен жоғалтылған жұмыс
уақыты есепке алынуға тиіс.
5. Жұмыс уақытын есепке алу жұмыс беруші айқындаған құжаттарда жүргізіледі.
6. Қызметкердің жұмыс уақытына жұмыстарды жұмыс орнынан тыс жерлерде
орындаған не олардың орындалуын жұмыс беруші нақты уақытпен тіркей алмайтын
кезеңдер қосылатын жағдайларда, бұл кезеңдер жұмыс уақытын есепке алу құжаттарында
еңбек шартында белгіленген жұмыстар көлемін орындау ретінде белгіленеді.
8-тарау. ТЫНЫҒУ УАҚЫТЫ
92-бап. Тынығу уақытының түрлері
Тынығу уақытының түрлері:
1) жұмыс күні (жұмыс ауысымы) ішіндегі үзілістер - тынығуға және тамақтануға
арналған үзіліс; ауысымішілік және арнаулы үзілістер;
2) күнделікті (ауысымаралық) тынығу;
3) демалыс күндері (апта сайынғы үздіксіз тынығу);
4) мереке күндері;
5) демалыстар болып табылады.
93-бап. Тынығуға және тамақтануға арналған үзіліс
1. Қызметкерге күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ішінде тынығуға және
тамақтануға арналған ұзақтығы жарты сағаттан кем болмайтын бір үзіліс берілуге
тиіс.
2. Осы баптың 3-тармағында белгіленген жағдайларды қоспағанда, тынығуға және
тамақтануға арналған үзіліс күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) басталғаннан кемінде
үш сағат өткеннен кейін және төрт сағаттан кешіктірілмей белгіленуге тиіс.
3. Ұзақтығы 8 сағаттан асатын күнделікті жұмыста (жұмыс ауысымында) жұмыс
уақытының икемді жиынтық есебі режимі кезінде тынығуға және тамақтануға арналған
үзіліс күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) басталғаннан кемінде төрт сағат өткеннен
кейін белгіленуі мүмкін.
4. Тынығуға және тамақтануға арналған үзіліс беру уақыты, оның ұзақтығы еңбек
тәртіптемесі ережелерінде, еңбек шартында, ұжымдық шартта белгіленеді.
5. Тынығуға және тамақтануға арналған үзіліс уақыты жұмыс уақытына
қосылмайды. Өндіріс жағдайлары бойынша үзіліс беру мүмкін болмайтын жұмыстарда
жұмыс беруші қызметкерді жұмыс уақытында арнаулы жабдықталған орында тынығу және
тамақтану мүмкіндігімен қамтамасыз етуге міндетті. Мұндай жұмыстардың тізбесі,
тынығудың және тамақтанудың тәртібі мен орны ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің
қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып шығарылған актілерінде белгіленеді.
94-бап. Ауысымішілік және арнаулы үзілістер
1. Жұмыстың жекелеген түрлерінде қызметкерлерге технологияға және өндіріс пен
еңбекті ұйымдастыруға байланысты, жұмыс уақытына қосылатын ауысымішілік үзілістер
беріледі. Бұл жұмыс түрлері, мұндай үзілістер берудің ұзақтығы мен тәртібі ұжымдық
шартта немесе жұмыс берушінің қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып қабылданған
актілерінде белгіленеді.
2. Жылдың суық мезгілінде ашық ауада немесе жылытылмайтын жабық үй-жайларда
жұмыс істейтін, сондай-ақ тиеу-түсіру жұмыстарында істейтін қызметкерлерге жылыну
және тынығу үшін жұмыс уақытына қосылатын арнаулы үзілістер беріледі. Жұмыс беруші
қызметкерлердің жылынуы мен тынығуына арналған үй-жайлардың жабдықталуын қамтамасыз
етуге міндетті.
3. Бір жарым жасқа толмаған балалары бар жұмыс істейтін әйелдерге тынығуға
және тамақтануға арналған үзілістен бөлек, осы Кодекстің 188-бабына сәйкес баланы
тамақтандыруға арналған қосымша үзілістер беріледі.
95-бап. Күнделікті (ауысымаралық) тынығудың ұзақтығы
Қызметкердің жұмыстың аяқталуы мен оның келесі күні басталуы (жұмыс ауысымы)
арасындағы күнделікті (ауысымаралық) тынығуының ұзақтығы он екі сағаттан кем
болмауға тиіс.
96-бап. Демалыс күндері
1. Қызметкерлерге апта сайын демалыс күндері беріледі.
2. Бес күндік жұмыс аптасында қызметкерлерге аптасына екі демалыс күні, ал
алты күндік жұмыс аптасында - бір күн беріледі.
3. Бес күндік және алты күндік жұмыс аптасында жексенбі жалпы демалыс күні
болып табылады. Бес күндік жұмыс аптасындағы екінші демалыс күні жұмыс берушінің
актісінде немесе ауысым кестесінде белгіленеді. Егер ұжымдық шартта, еңбек шартында
өзгеше белгіленбесе, екі демалыс күні қатар беріледі.
4. Мұсылман күнтізбесі бойынша атап өтілетін Құрбан айттың бірінші күні, 7
қаңтар - православиелік Рождество демалыс күндері болып табылады.
5. Үздіксіз өндірістерде немесе өндірістік-техникалық жағдайлар бойынша
немесе халыққа ұдайы үздіксіз қызмет ету қажеттігі салдарынан демалыс күндері
жұмысты тоқтату мүмкін болмайтын өндірістерде істейтін қызметкерлерге демалыс
күндері жұмыс берушінің қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып қабылданған
актілерінде бекітілген ауысымдық кестеге сәйкес қызметкерлерге (қызметкерлер
тобына) аптаның әр күндері кезекпен беріледі.
6. Іссапарда жүрген қызметкер демалыс күндерін өзі жіберілген жұмыс берушінің
еңбек тәртіптемесіне сәйкес пайдаланады.
97-бап. Демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс
1. Осы Кодекстің 98-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, жұмыс берушінің
бастамасы бойынша демалыс және мереке күндеріндегі жұмысқа қызметкердің жазбаша
келісімімен жол беріледі.
2. Демалыс және мереке күндерінде қызметкердің бастамасы бойынша жұмысқа
жұмыс берушінің рұқсаты негізінде жол беріледі.
3. Демалыс және мереке күндеріндегі жұмыс кезінде қызметкердің қалауы бойынша
оған басқа демалыс күні беріледі немесе осы Кодекстің 128-бабында көрсетілген
мөлшерде ақы төленеді.
98-бап. Қызметкердің келісімінсіз демалыс және мереке
күндері жұмысқа тартудың ерекше жағдайлары
Қызметкердің келісімінсіз демалыс және мереке күндері жұмысқа тартуға мынадай
жағдайларда:
1) төтенше жағдайларды, дүлей зілзаланы немесе өндірістік аварияны болдырмау
не олардың зардаптарын дереу жою үшін;
2) жазатайым оқиғаларды, мүліктің опат болуын немесе бүлінуін болдырмау және
оларға тексеру жүргізу үшін;
3) жалпы ұйымның немесе оның жекелеген бөлімшелерінің одан әрі қалыпты жұмысы
осылардың жедел орындалуына тәуелді болатын шұғыл, бұрын көзделмеген жұмыстарды
орындау үшін жол беріледі.
99-бап. Қызметкерлерді демалыс және мереке күндері
жұмысқа тартуды ресімдеу
Қызметкерлерді демалыс және мереке күндері жұмысқа тарту жұмыс берушінің
актісімен ресімделеді.
100-бап. Демалыс түрлері
1. Қызметкерлерге демалыстардың мынадай түрлері:
1) жыл сайынғы ақылы еңбек демалыстары;
2) әлеуметтік демалыстар беріледі.
2. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы қызметкердің тынығуына, жұмыс қабілетін
қалпына келтіруіне, денсаулығын нығайтуына және қызметкердің өзге де жеке
қажеттіктеріне арналады және жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақтала
отырып, белгілі бір күнтізбелік күндер санына беріледі.
3. Әлеуметтік демалыс деп ана болуға, балалардың күтіміне, өндірістен қол
үзбей білім алуға қолайлы жағдайлар жасау мақсатында және өзге де әлеуметтік
мақсаттар үшін қызметкерді белгілі бір кезеңге жұмыстан босату түсініледі.
4. Қызметкерлерге әлеуметтік демалыстардың мынадай түрлері:
1) жалақы сақталмайтын демалыс;
2) оқу демалысы;
3) баланы (балаларды) тууға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға
байланысты демалыстар беріледі.
101-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығы
Егер қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін басқа нормативтік құқықтық
актілерде, еңбек шартында, ұжымдық шартта және жұмыс берушінің актілерінде көп күн
саны көзделмесе, қызметкерлерге ұзақтығы күнтізбелік жиырма төрт күн болатын жыл
сайынғы ақылы еңбек демалысы беріледі.
102-бап. Жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары
1. Мыналарға:
1) ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе)
қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік алты күн
болатын жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары беріледі;
2) бірінші және екінші топтардағы мүгедектерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік
он бес күн болатын жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары беріледі.
2. Қызметкерлердің өзге санаттарына жыл сайынғы қосымша демалыс беру және
оның ең төменгі ұзақтығы Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленуі мүмкін.
3. Еңбек шартында, ұжымдық шартта қызметкерлерге үздіксіз ұзақ жұмысы,
маңызды, күрделі, жедел жұмыстарды, сондай-ақ өзге де сипаттағы жұмыстарды
орындағаны үшін көтермелеу сипатында жыл сайынғы ақылы қосымша демалыстар
белгіленуі мүмкін.
103-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығын
есептеу
1. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығы қолданылатын жұмыс режимдері
мен кестелеріне қарамастан, еңбек демалысы күндеріне тура келетін мереке күндері
есепке алынбай, күнтізбелік күндермен есептеледі.
2. Жыл сайынғы еңбек демалысының жалпы ұзақтығын есептеу кезінде жыл сайынғы
қосымша еңбек демалыстары жыл сайынғы негізгі еңбек демалысына қосылады. Бұл ретте
жыл сайынғы еңбек демалысының жалпы ұзақтығы ең жоғарғы шекпен шектелмейді.
104-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына құқық
беретін жұмыс стажын есептеу
Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына құқық беретін жұмыс стажына:
1) нақты жұмыс істелген уақыт;
2) қызметкер нақты жұмыс істемеген, бірақ оның жұмыс орны (лауазымы) мен
жалақысы толық немесе ішінара сақталған уақыт;
3) қызметкер еңбекке уақытша жарамсыздығына байланысты нақты жұмыс істемеген
уақыт;
4) қызметкер жұмысына қайта алыну алдында нақты жұмыс істемеген уақыт
қосылады.
105-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалыстарын беру
тәртібі
1. Қызметкерге жұмыс істеген бірінші және келесі жылдары үшін жыл сайынғы
ақылы еңбек демалысы тараптардың келісімі бойынша жұмыс жылының кез келген
уақытында беріледі.
2. Вахталық әдіспен жұмыс істейтін қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысын беру ерекшеліктері осы Кодекстің 213-бабында белгіленеді.
3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы қызметкер мен жұмыс берушінің арасындағы
келісім бойынша бөліктерге бөлінуі мүмкін.
4. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы Кодекстің 108-бабының 3-тармағындағы
талаптар сақтала отырып, осы Кодекстің 108 және 109-баптарында белгіленген
жағдайларда және тәртіппен ауыстырылады, ұзартылады, үзіледі.
5. Жыл сайынғы еңбек демалысына ақы төлеу ол басталардан үш күнтізбелік
күннен кешіктірілмей жүргізіледі.
106-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалыстарын беру
кезеңін айқындау
Жұмыс жылы қызметкердің бірінші жұмыс күнінен бастап есептелген он екі айды
құрайды.
107-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалыстарын беру
кезектілігі
1. Қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын берудің кезектілігі еңбек
шартында, ұжымдық шартта, жұмыс беруші қызметкерлердің пікірін ескере отырып
бекітетін демалыс кестесінде белгіленеді.
2. Демалыс кестелері өндірістік қажеттілікке байланысты өзгертілген жағдайда
жұмыс беруші бұл туралы қызметкерге еңбек демалысы басталардан кемінде екі апта
бұрын хабарлауға міндетті.
108-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын ауыстырудың
немесе ұзартудың жағдайлары мен тәртібі
1. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы:
қызметкер еңбекке уақытша жарамсыз болған, жүктілікке және босануға
байланысты демалыста болған;
егер бұл үшін заңда жұмыстан босату көзделсе, қызметкер жыл сайынғы ақылы
еңбек демалысы уақытында мемлекеттік міндеттер атқарған жағдайларда, толық немесе
оның бір бөлігі ауыстырылуы немесе ұзартылуы мүмкін.
2. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы (оның бір бөлігі) қызметкердің жазбаша
келісімімен немесе оның өтінуі бойынша ғана ұзартылуы немесе ауыстырылуы мүмкін.
Ауыстырылған еңбек демалысы тараптардың келісімі бойынша келесі жылғы еңбек
демалысына қосылуы немесе қызметкердің өтініші бойынша басқа уақытта бөлек берілуі
мүмкін.
3. Еңбек демалысын қатарынан екі жыл бойы бермеуге тыйым салынады.
109-бап. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан шақыртып
алу
1. Жұмыс беруші жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын тек қызметкердің жазбаша
келісімімен ғана үзуі мүмкін. Қызметкердің жұмыс берушінің ұсынысынан бас тартуы
еңбек тәртібін бұзу болып табылмайды.
2. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан шақыртып алуға байланысты
пайдаланылмаған бөлігі еңбек шарты тараптарының келісімі бойынша ағымдағы жыл
ішінде немесе келесі жұмыс жылында кез келген уақытта беріледі не келесі жұмыс
жылындағы жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысына қосылады.
3. Қызметкерді жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан шақыртып алған кезде
демалыстың пайдаланылмаған бөлігін басқа уақытта берудің орнына қызметкер мен жұмыс
берушінің арасындағы келісім бойынша қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндері үшін өтемақы төлемі жүргізілуі
мүмкін.
4. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерді, жүкті әйелдерді және ауыр
жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауіпті жұмыстарда істейтін
қызметкерлерді жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан шақыртып алуға жол берілмейді.
110-бап. Еңбек шарты тоқтатылған кезде пайдаланылмаған
жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы үшін өтемақы
төлемі
Еңбек шарты тоқтатылған кезде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын (жыл сайынғы
еңбек демалыстарын) пайдаланбаған немесе толық пайдаланбаған қызметкерге жыл
сайынғы ақылы еңбек демалысының (жыл сайынғы еңбек демалыстарының) пайдаланылмаған
күндері үшін өтемақы төлемі жүргізіледі.
111-бап. Жалақы сақталмайтын демалыс
1. Еңбек шарты тараптарының келісімі бойынша қызметкердің өтініші негізінде
оған жалақы сақталмайтын демалыс берілуі мүмкін.
2. Жалақы сақталмайтын демалыстың ұзақтығы қызметкер мен жұмыс берушінің
арасындағы келісім бойынша айқындалады.
3. Жұмыс беруші:
1) неке тіркелген;
2) бала туылған;
3) жақын туыстары қайтыс болған;
4) еңбек шартында, ұжымдық шартта көзделген өзге де жағдайлар кезінде
қызметкердің жазбаша өтініші негізінде күнтізбелік бес күнге дейін жалақы
сақталмайтын демалыс беруге міндетті.
112-бап. Оқу демалысы
1. Білім беру ұйымдарында оқып жүрген қызметкерлерге сынақтар мен
емтихандарға дайындалу және оларды тапсыру, зертханалық жұмыстарды орындау,
дипломдық жұмысты (жобаны) дайындау мен қорғау үшін оқу демалыстары беріледі.
2. Оқу демалысына ақы төлеу еңбек шартында, ұжымдық шартта, оқу шартында
айқындалады.
113-бап. Баланы (балаларды) тууға, жаңа туған баланы
(балаларды) асырап алуға байланысты демалыстар
1. Жүкті әйелдерге, баланы (балаларды) туған әйелдерге, жаңа туған баланы
(балаларды) асырап алған әйелдерге (еркектерге) баланың туылуына байланысты мынадай
демалыстар:
1) жүктілікке және босануға байланысты ақылы демалыс;
2) жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге ақылы демалыс;
3) бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын
демалыс беріледі.
2. Баланы (балаларды) тууға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға
байланысты демалыстар беру осы Кодекстің 192 - 195-баптарында көзделген шарттармен
жүзеге асырылады.
3. Жүктілікке және босануға байланысты демалысқа, сондай-ақ жаңа туған баланы
(балаларды) асырап алған әйелдерге (еркектерге) берілетін демалысқа ақы төлеу үшін
орташа жалақыны есептеу тәртібі осы Кодекстің 136-бабына сәйкес айқындалады.
114-бап. Демалысты ресімдеу
Демалысты беру, ауыстыру, ұзарту не демалыстан шақырып алу жұмыс берушінің
актісімен ресімделеді.
9-тарау. ЕҢБЕКТІ НОРМАЛАУ
115-бап. Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы
мемлекеттік кепілдіктер
Еңбекті нормалауды ұйымдастыру саласындағы мемлекеттік кепілдіктер:
еңбектің үлгілік нормалары мен нормативтерін;
мемлекеттік органдардың еңбектің техникалық негізделген үлгілік нормалары мен
нормативтерін әзірлеуді қамтамасыз етуін;
жұмыс берушілердің еңбек нормаларын әзірлеуді, енгізуді және қайта қарауды
қамтамасыз етуін бақылауды қамтиды.
116-бап. Еңбек нормалары
1. Еңбек (өндірім, уақыт, қызмет ету) нормалары еңбек шығындарының өлшемі
болып табылады және тиісті біліктілігі бар қызметкері үшін техниканың,
технологияның, өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың қол жеткізілген деңгейіне сәйкес
белгіленеді.
2. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін өндірім нормалары осы Кодекстің
182-бабына сәйкес белгіленеді.
3. Қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбегіне уақыт бойынша ақы төлеу
кезінде нормаланған тапсырмалар белгіленеді. Жұмыс беруші жекелеген функциялар мен
жұмыс көлемдерінің орындалуы үшін қызмет ету нормаларын немесе қызметкерлер санының
нормаларын
(нормативтерін) белгілеуі мүмкін.
117-бап. Жаңа еңбек нормаларын әзірлеу, енгізу,
қолданыстағы еңбек нормаларын ауыстыру және
қайта қарау
1. Жұмыс беруші еңбек нормаларын жаңадан енгізуді, қолданыстағы еңбек
нормаларын ауыстыруды және қайта қарауды қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып,
еңбектің үлгілік нормалары мен нормативтерін ескеріп жүргізеді.
2. Еңбектің үлгілік нормалары мен нормативтерін тиісті қызмет салаларындағы
уәкілетті мемлекеттік органдар еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органмен
келісе отырып, өздері белгілеген тәртіппен бекітеді.
3. Еңбектің үлгілік нормалары мен нормативтерін ауыстыруды және қайта қарауды
оларды бекіткен органдар еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген
тәртіппен жүзеге асырады.
4. Еңбек нормалары жұмыс орындарына аттестаттау мен рационализациялау
жүргізу, еңбек өнімділігінің өсуін қамтамасыз ететін жаңа техника, технология және
ұйымдық-техникалық іс-шаралар енгізу шамасына қарай міндетті түрде ауыстырылуға
тиіс.
Жекелеген қызметкерлердің өз бастамасы бойынша жаңа еңбек тәсілдерін қолдануы
және жұмыс орындарын жетілдіруі есебінен өнім шығарудың (қызметтер көрсетудің)
жоғары деңгейіне қол жеткізу бұрын белгіленген еңбек нормаларын қайта қарауға негіз
болып табылмайды.
5. Қызметкерлер кемінде бір ай бұрын жұмыс берушінің жаңа еңбек нормаларын
енгізуі туралы хабардар етіледі.
118-бап. Еңбек нормаларын әзірлеуге қойылатын талаптар
Еңбектің нормаларын әзірлеу кезінде:
1) еңбек нормаларының сапасы, оны қажетті еңбек шығындарына оңтайлы
жақындату;
2) ұқсас ұйымдастыру-техникалық жағдайларда орындалатын бірдей жұмыстарға
бірыңғай еңбек нормаларын белгілеу;
3) еңбек нормаларының ғылым және техника жетістіктері негізіндегі
прогрессивтілігі;
4) еңбек нормалары белгілене алатын және оны белгілеу орынды болатын жұмыс
түрлерін еңбекті нормалаумен қамту;
5) еңбек нормаларының техникалық (ғылыми) негізділігі қамтамасыз етілуге
тиіс.
119-бап. Еңбекті нормалауды реттеудің ерекшеліктері
Қызметтер көрсетуге (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым
ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдарда еңбек нормаларын ұсыну, қарау
және келісу тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
10-тарау. ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ
120-бап. Еңбекке ақы төлеу саласындағы мемлекеттік
кепілдіктер
Қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктер:
айлық жалақының ең төменгі мөлшерін;
осы Кодекстің 122-бабына сәйкес айқындалатын сағаттық жалақының ең төменгі
мөлшерін;
еңбекке ақы төлеудің ең төменгі стандарттарын;
үстеме жұмыс үшін ақы төлеуді;
мереке және демалыс күндердегі жұмыс үшін ақы төлеуді;
түнгі уақыттағы жұмыс үшін ақы төлеуді;
жұмыскердің жалақысынан ұстап қалулардың мөлшерін шектеуді;
жалақының толық және уақтылы төленуін және еңбекке ақы төлеу саласындағы
мемлекеттік кепілдіктердің іске асырылуын мемлекеттік бақылауды;
жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдерін қамтиды.
121-бап. Жалақының мөлшері
1. Қызметкердің айлық жалақысының мөлшері қызметкердің біліктілігіне,
орындалатын жұмыстың күрделілігіне, санына және сапасына, сондай-ақ еңбек
жағдайларына қарай сараланып белгіленеді.
2. Осы кезеңге белгіленген жұмыс уақытының нормасын толық атқарған және еңбек
нормаларын (еңбек міндеттерін) орындаған қызметкердің айлық жалақысының мөлшері
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық жалақының ең төменгі мөлшерінен
кем
болмауға тиіс.
122-бап. Жалақының ең төменгі мөлшерін белгілеу
1. Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан
Республикасының заңымен жыл сайын белгіленетін айлық жалақының ең төменгі мөлшері
ең төмен күнкөріс деңгейінен кем болмауға тиіс және ол қосымша ақылар мен үстеме
ақыларды, өтемақы төлемдері мен әлеуметтік төлемдерді, сыйлықақылар мен басқа да
ынталандыратын төлемдерді қамтымайды және жұмыс істелген уақытқа барабар төленеді.
2. Еңбекке ақы төлеудің ең төменгі стандарты тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық
жалақының ең төменгі мөлшерін және салалық келісімдерде анықталып, Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітетін салалық арттырушы коэффиценттерді есептеуден
айқындалады.
3. Өз еңбек міндеттерін (еңбек нормаларын) орындаған қызметкердің сағаттық
жалақысының ең төменгі мөлшері тиісті күнтізбелік жылдағы жұмыс уақыты балансына
сәйкес орташа айлық жұмыс сағатының санына бөлінген айлық жалақының ең төменгі
мөлшерінен кем болмауға тиіс.
4. Бірінші разрядты қызметкердің еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарында
және (немесе) жұмыс берушінің актілерінде көзделген айлық жалақысының ең төменгі
мөлшері немесе айлық тарифтік ставкасының мөлшері тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық
жалақының ең төменгі мөлшерінен кем болмауға, ал ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары
зиянды (ерекше зиянды), қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін - еңбекке ақы
төлеудің ең төменгі стандартынан кем болмауға тиіс.
Ескерту. Осы Кодекстің 122-бабы 2-тармағы 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізіледі.
123-бап. Еңбекке сағаттық ақы төлеу
Жұмыс күні толық болмаған немесе ол толық жүктелмеген кезде нақты орындалған
жұмыстар үшін, сондай-ақ уақытша немесе біржолғы сипаттағы жұмыстарға ақы төлеу
үшін еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарымен және (немесе) жұмыс берушінің
актісімен еңбекке сағаттық ақы төлеуді белгілеуге болады.
124-бап. Жалақыны индекстеу
Жалақыны көбейту жұмыс берушінің Қазақстан Республикасының нормативтік
құқықтық актілерінде тиісті кезеңге белгіленген инфляция деңгейін негізге ала
отырып, келісімдерде, ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде белгіленген
тәртіппен жүргізетін жалақыны индекстеуін қамтиды.
125-бап. Еңбекке ақы төлеуді ұйымдастыру
1. Қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары мен белгілі бір жұмыс
түрлерінің күрделілігі Жұмысшылардың жұмыстары мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-
біліктілік анықтамалығы, жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамалары,
Басшылардың, мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік
анықтамалығы, сондай-ақ ұйымдар басшыларының, мамандарының және басқа да
қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамалары негізінде белгіленеді.
2. Орындалатын жұмыстарды белгілі бір күрделілікке жатқызу және
қызметкерлерге біліктілік разрядтары мен санаттарын беру Жұмысшылардың жұмыстары
мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығына және Басшылардың,
мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығына,
жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларына және ұйымдар басшыларының,
мамандардың және басқа да қызметшілер лауазымдарының үлгілік біліктілік
сипаттамаларына сәйкес жүргізіледі.
3. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген анықтамалықтарды, жұмысшы кәсіптерінің
тарифтік-біліктілік сипаттамаларын әзірлеуді, қайта қарауды, байқап көруді,
бекітуді және қолдану тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган
айқындайды. Әр түрлі экономикалық қызмет ұйымдары басшыларының, мамандарының және
басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын тиісті
қызмет саласының уәкілетті мемлекеттік органдары еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік органмен келісе отырып әзірлейді және бекітеді.
126-бап. Еңбекке ақы төлеу жүйелері
1. Қызметкерлердің еңбегіне уақыт бойынша, кесімді немесе өзге де еңбекке ақы
төлеу жүйелері бойынша ақы төленеді. Ақы төлеу жеке және (немесе) ұжымдық еңбек
нәтижелері үшін жүргізілуі мүмкін.
Еңбекке ақы төлеу жүйесі тарифтік, тарифсіз немесе аралас жүйелер негізінде
қалыптастырылуы мүмкін.
Еңбекке ақы төлеудің тарифтік жүйесі: тарифтік ставкаларды (айлықақыларды),
тарифтік торды, тарифтік коэффициенттерді қамтиды.
Еңбекке ақы төлеудің тарифсіз жүйесі еңбекке ақы төлеуге арналған қаражатты
қызметкерлердің кәсіби қабілеттерін бағалаудың өлшемдері мен принциптеріне және
олардың түпкі нәтижеге қосқан үлестеріне қарай үлестік бөлуге негізделеді.
Еңбекке ақы төлеудің аралас жүйесінде еңбекке ақы төлеудің тарифтік және
тарифсіз жүйелерінің элементтері қамтылуы мүмкін.
2. Жұмыс беруші қызметкерлердің өндіріс тиімділігі мен орындалатын жұмыстың
сапасын арттыруға мүдделілігін күшейту үшін сыйлықақы беру жүйесін және еңбекке
ынталандырудың басқа да нысандарын енгізе алады.
3. Қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу және еңбекке ынталандыру жүйелері
ұжымдық шарттың, еңбек шартының талаптарында және (немесе) жұмыс берушінің
актілерінде айқындалады.
4. Еңбекке ақы төлеу жүйесі біржолғы ынталандырушы төлемдерді есепке
алмағанда, қызметкерлердің орташа айлық жалақысының кемінде 75 проценті болатын
негізгі жалақы үлесін (жалақының негізгі бөлігіне қатысты) қамтамасыз етуге тиіс.
5. Мемлекеттік бюджет және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сметасы
(бюджеті) есебінен ұсталатын ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде белгіленеді.
6. Акцияларының бақылау пакеті мемлекетке тиесілі ұлттық компаниялар мен
акционерлік қоғамдар басшыларының еңбегіне ақы төлеу және оларға сыйлықақы беру
шарттары Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен Үлгілік ереженің негізінде
айқындалады.
7. Қызметтер көрсетуге (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым
ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне ақы
төлеу жүйесін қараудың және келісудің тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді.
8. Еңбек шартында, ұжымдық шартта, келісімдерде, жұмыс берушінің актілерінде
айқындалған еңбекке ақы төлеу талаптары осы Кодексте және Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген талаптармен салыстырғанда
нашар бола алмайды.
127-бап. Үстеме жұмысқа ақы төлеу
Еңбекке уақыт бойынша ақы төлеу кезінде үстеме уақыттағы жұмысқа кемінде
біржарым есе мөлшерде ақы төлеу жүргізіледі. Еңбекке кесімді ақы төлеу кезінде
үстеме уақыттағы жұмысқа қызметкердің белгіленген тарифтік ставкасының (лауазымдық
айлықақысының) кемінде елу проценті мөлшерінде қосымша ақы төленеді.
128-бап. Мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа ақы
төлеу
Мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа қызметкердің күндік (сағаттық)
ставкасы негізге алына отырып, кемінде екі есе мөлшерде ақы төлеу жүргізіледі.
129-бап. Түнгі уақыттағы еңбекке ақы төлеу
Түнгі уақыттағы жұмыстың әр сағатына қызметкердің күндік (сағаттық) ставкасы
негізге алына отырып, кемінде бір жарым есе мөлшерде ақы төленеді.
130-бап. Әр түрлі біліктілік жұмыстарын орындаған кезде
еңбекке ақы төлеу
Қызметкер әр түрлі біліктілік жұмыстарын орындаған кезде оның еңбегіне
неғұрлым жоғары біліктілік жұмысы бойынша ақы төленеді.
Жоғары біліктілік қызметкеріне өндіріс сипатын ескере отырып оған
тағайындалған разрядтан төмен тарифтелетін жұмысты орындау тапсырылған жағдайда,
еңбекке ақы төлеу оған тағайындалған біліктілік (разряд) бойынша жүргізіледі.
131-бап. Лауазымдарды қоса атқару (қызмет ету аймағының
кеңеюі) және уақытша болмаған қызметкердің
міндеттерін орындау кезінде еңбекке ақы төлеу
1. Бір ұйымда, өзінің еңбек шартында қарастырылған негізгі жұмысымен қатар
басқа лауазым бойынша қосымша жұмыс орындайтын немесе уақытша болмаған қызметкердің
міндеттерін өзінің негізгі жұмысынан босатылмай орындайтын қызметкерлерге қосымша
ақы
төленеді.
2. Жұмыс беруші лауазымдарды қоса атқарғаны (қызмет ету аймағының кеңеюі)
және уақытша болмаған қызметкердің міндеттерін орындағаны үшін берілетін қосымша
ақылар мөлшерлерін қызметкермен келісе отырып белгілейді.
132-бап. Жаңа өндірістерді (өнімдерді) игеру кезінде
еңбекке ақы төлеу
Ұжымдық шартта және (немесе) еңбек шартында жаңа өндірістерді (өнімдерді)
игеру кезеңінде қызметкердің бұрынғы жалақысының сақталуы көзделуі мүмкін.
133-бап. Бос тұрып қалу уақытына ақы төлеу
1. Жұмыс берушінің кінәсінен жұмыстың бос тұрып қалу уақытына ақы төлеудің
тәртібі мен талаптары еңбек шартында, ұжымдық шартта айқындалады және қызметкердің
орташа жалақысының елу процентінен кем емес мөлшерде белгіленеді.
2. Қызметкердің кінәсінен бос тұрып қалған уақытқа ақы төленбеуге тиіс.
134-бап. Жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдері
1. Жалақы Қазақстан Республикасының ұлттық валютасындағы ақшалай нысанда
айына кемінде бір рет, келесі айдың бірінші онкүндігінен кешіктірілмей төленеді.
Жалақы төленетін күн еңбек шартында, ұжымдық шартта көзделеді.
2. Жалақы төлеу кезінде жұмыс беруші әрбір қызметкерге тиісті кезеңдегі
тиесілі жалақының құрамдас бөліктері, жүргізілген ұстап қалулардың мөлшерлері мен
негіздері туралы, оның ішінде ұстап қалынған және аударылған міндетті зейнетақы
жарналары туралы, сондай-ақ төленуге тиісті жалпы ақша сомасы туралы мәліметтерді
жазбаша түрде ай сайын хабарлауға міндетті.
3. Жалақы төлеу күні демалыс немесе мереке күндеріне тура келген кезде төлем
олардың қарсаңында жүргізіледі.
4. Жалақыны және қызметкермен еңбек шартын бұзуға байланысты өзге де
төлемдерді төлеу жұмыс берушінің кінәсінен кешіктірілген кезде, жұмыс беруші
қызметкерге берешек пен өсімақыны төлейді. Өсімақы мөлшері жалақы төлеу жөніндегі
міндеттемелерді орындау күніне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қайта
қаржыландыру ставкасын негізге ала отырып есептеледі және төлем жүргізілуге тиісті
күннен кейінгі күннен бастап әрбір кешіктірілген күнтізбелік күн үшін есептеледі
және төлем жасалған күнмен аяқталады.
5. Еңбек шарты тоқтатылған кезде жұмыс берушіден қызметкерге тиесілі барлық
сомаларды төлеу шарт аяқталған күннен кейінгі үш жұмыс күнінен кешіктірілмей
жүргізіледі.
135-бап. Жалақы төленетін орын
Қызметкерлерге жалақы төлеу, егер еңбек шартының, ұжымдық шарттың
талаптарында өзгеше көзделмесе, олардың жұмыс істейтін орнында жүргізілуге тиіс.
136-бап. Қызметкердің орташа айлық жалақысын есептеу
1. Бес күндік, сондай-ақ алты күндік жұмыс аптасында орташа айлық жалақыны
есептеу белгіленген қосымша ақылар мен үстеме ақылар, сыйлықақылар және еңбекке ақы
төлеу жүйесінде көзделген тұрақты сипаттағы басқа да ынталандыру төлемдері ескеріле
отырып, тиісті кезеңдегі орташа күндік (сағаттық) жалақының есебінен нақты жұмыс
істелген уақыт үшін жүргізіледі.
2. Осы Кодекске сәйкес тиісті ақы (төлем) төлеуге байланысты оқиғаның
алдындағы он екі күнтізбелік ай орташа жалақыны есептеу үшін есептік кезең болып
табылады. Күнтізбелік он екі айдан аз жұмыс істеген қызметкерлер үшін орташа айлық
жалақы нақты жұмыс істелген уақыт бойынша айқындалады.
3. Орташа айлық жалақыны айқындаудың осы Кодексте көзделген барлық жағдайлары
үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі оны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейді.
4. Егер бұл қызметкердің жағдайын нашарлатпайтын болса, ұжымдық шартта орташа
жалақыны есептеудің өзге кезеңдері көзделуі мүмкін.
137-бап. Жалақыдан ұстап қалу
1. Қызметкердің жалақысынан ұстап қалу сот шешімі бойынша, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда жүргізіледі.
2. Қызметкердің өзі жұмыс істейтін ұйымға берешегін өтеу үшін оның
жалақысынан ұстап қалу қызметкердің жазбаша келісімі бар болған кезде жұмыс
берушінің актісі негізінде жүргізілуі мүмкін.
3. Ай сайынғы ұстап қалудың жалпы мөлшері қызметкерге тиесілі жалақының елу
процентінен аспауға тиіс.
138-бап. Қызметкердің қайтыс болуына байланысты
алынбаған жалақыны беру
Қызметкердің қайтыс болуына байланысты алынбаған жалақы Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында белгіленген тәртіппен беріледі.
11-тарау. КӘСІПТІК ДАЯРЛАУ, ҚАЙТА ДАЯРЛАУ ЖӘНЕ БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ
139-бап. Осы тарауда пайдаланылатын ұғымдар
Осы тарауда мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) оқыту шарты - жұмыс беруші мен оқитын адамның арасындағы кәсіптік даярлау,
қайта даярлау және біліктілікті арттыру шарттары туралы жазбаша келісім;
2) кәсіптік даярлау - белгілі бір жұмыс түрін орындауға қажетті жаңа кәсіби
дағдыларды меңгеру немесе кәсіби дағдыларды өзгерту үшін адамды дамытуға
бағытталған кәсіптік оқыту нысаны;
3) қайта даярлау - басқа кәсіпті немесе мамандықты игеруге мүмкіндік беретін
кәсіптік оқыту нысаны;
4) біліктілікті арттыру - бұрын алған кәсіптік білімін, шеберлігі мен
дағдыларын қолдауға, кеңейтуге, тереңдету мен жетілдіруге мүмкіндік беретін
кәсіптік оқыту нысаны.
140-бап. Жұмыс берушінің даярлау, қайта даярлау және
біліктілікті арттыру жөніндегі құқықтары мен
міндеттері
1. Ұйымның жұмыс істеуі мен дамуы үшін кәсіптік даярлаудың, қайта даярлау мен
біліктілікті арттырудың қажеттігін және оның көлемін жұмыс беруші айқындайды.
2. Жұмыс беруші қызметкерлерді немесе өзімен еңбек қатынастарында тұрмайтын
өзге адамдарды (бұдан әрі - оқитын адамдар) кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды
және олардың біліктілігін арттыруды:
1) тікелей ұйымда;
2) бастауыш, орта, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білімнің
білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында жүргізеді.
3. Жұмыс беруші кәсіптік даярлаудан, қайта даярлаудан немесе біліктілігін
арттырудан өтетін қызметкерлерге осы Кодексте, келісімдерде, ұжымдық шартта, еңбек
шартында көзделген жұмысты оқумен қатар алып жүру үшін жағдайлар жасауға міндетті.
141-бап. Жұмыс берушінің жолдамасы бойынша білім беру
ұйымдарында кәсіптік даярлау, қайта даярлау
және біліктілікті арттыру
1. Жұмыс берушінің жолдамасы бойынша білім беру ұйымдарында оқитын адамдарды
кәсіптік даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру оқыту шартына
сәйкес жұмыс берушінің қаражаты немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым
салынбаған өзге де қаражаттар есебінен жүзеге асырылады.
2. Келісімде, ұжымдық шартта және (немесе) еңбек шартында оқытуға байланысты
жеңілдіктер мен өтемақы төлемдері көзделуі мүмкін.
142-бап. Ұйымда қызметкерлерді кәсіптік даярлау, қайта
даярлау және олардың біліктілігін арттыру
1. Ұйымда қызметкерлерді кәсіптік даярлауды, қайта даярлауды және олардың
біліктілігін арттыруды жұмыс беруші жүзеге асырады.
2. Кадрларды кәсіптік даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін
арттыру нысандарын жұмыс беруші айқындайды.
3. Ұйымда кадрларды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың
біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптарды Қазақстан Республикасының Үкіметі
айқындайды.
143-бап. Қызметкерлердің кәсіптік даярлау, қайта
даярлау және біліктілікті арттыру жөніндегі
құқықтары мен міндеттері
1. Қызметкерлердің жаңа кәсіптер мен мамандықтарға оқытуды қоса алғанда,
кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және біліктілікті арттыруға құқығы бар.
2. Кәсіптік даярлаудан, қайта даярлаудан немесе біліктілікті арттырудан
өтетін қызметкерлер жұмыс берушімен келісе отырып жұмыстан босатылуы не жұмысты
толық емес жұмыс уақыты жағдайында орындауы мүмкін.
3. Кәсіптік даярлаудан, қайта даярлаудан немесе біліктілікті арттырудан
өтетін қызметкерлер осы Кодексте, ұжымдық шартта, еңбек шартында көзделген
кепілдіктерді пайдаланады.
4. Кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілікті арттыру аяқталғаннан
кейін оқитын адам тараптар оқыту шартында келіскен мерзімде жұмыс берушіде жұмыспен
өтеуге міндетті.
5. Еңбек шарты қызметкердің бастамасы бойынша немесе қызметкердің кінәсі
салдарынан жұмыс берушінің бастамасы бойынша мерзімінен бұрын бұзылған жағдайда
қызметкер өзін оқытуға байланысты шығындарды жұмыспен өтеу мерзімінің жұмыс
істелмеген мерзіміне барабар мөлшерде жұмыс берушіге өтейді.
144-бап. Оқыту шартының мазмұны
1. Оқыту шарты:
1) оқитын адам алатын нақты кәсіпке, мамандыққа, біліктілікке сілтемені;
2) жұмыс берушінің және оқитын адамның құқықтары мен міндеттерін;
3) оқыту мерзімін және оқыту аяқталғаннан кейін жұмыс берушіде жұмыспен өтеу
мерзімін;
4) оқытуға байланысты кепілдіктер мен өтемақы төлемдерін;
5) тараптардың жауапкершілігін қамтуға тиіс.
2. Оқыту шартында тараптардың келісімімен айқындалған өзге де талаптар
қамтылуы мүмкін.
12-тарау. ЖҰМЫСҚА ОРНАЛАСТЫРУ
145-бап. Жұмысқа орналастыру кезіндегі мемлекеттік
кепілдіктер
Мемлекет халықты жұмыспен қамту саласында азаматтарға:
1) кемсітушіліктің кез келген нысанынан қорғауға және кәсіп пен жұмыс алуда
тең мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге;
2) кәсіптік даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыруға және жұмыссыздар
үшін қоғамдық жұмыстар ұйымдастыруға;
3) шағын бизнес пен кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесуге;
4) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган және жұмыспен қамтудың
жекеше агенттігі арқылы еңбек делдалдығын ұйымдастыруға;
5) кәсіптік-бағдарлау қызметтерін көрсетуге, бос орындар мен бос жұмыс
орындары туралы ақпараттар беруге;
6) кәсіптік білім беру жүйесін еңбек нарығында сұранысқа ие мамандарды
даярлауға бағдарлауға;
7) жұмыс күшін мемлекеттік бағдарламаларға сәйкес өңіраралық қайта бөлуге;
8) еңбек қатынастарын анықтау және жария ету жөніндегі шараларды әзірлеуге
және іске асыруға;
9) инвестициялық келісім-шарттарда инвестордың кәсіптік даярлау, жаңа жұмыс
орындарын ашу және бар жұмыс орындарын сақтап қалу жөніндегі міндеттерін
белгілеуге;
10) кәсіптік даярлықты, қайта даярлықты және біліктілікті дамытуға тікелей
ұйымдарда жағдай жасауға;
11) жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті органдардың жұмыс берушілермен өзара
іс-қимылына;
12) нысаналы топтарға кіретін адамдарды жұмысқа орналастыру үшін жағдайлармен
қамтамасыз етуге кепілдіктер береді.
146-бап. Азаматтардың жұмысқа орналасу саласындағы
құқықтары
Азаматтардың:
1) жұмыс берушілерге тікелей өтініш білдіру жолымен, сондай-ақ халықтың
жұмысқа орналасуына жәрдем көрсететін жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті
органның немесе жұмыспен қамтудың жекеше агенттігінің еңбек делдалдығы арқылы
қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға;
2) жұмысты өзі іздеуге және жұмысқа орналасуға, соның ішінде шетелден жұмыс
іздеуге және жұмысқа орналасуға;
3) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан және жұмыспен
қамтудың жекеше агенттіктерінен консультациялар мен ақпараттар алуға;
4) қоғамдық жұмыстарға қатысуға құқығы бар.
147-бап. Жұмыс берушінің жұмысқа орналастыру кезіндегі
құқықтары мен міндеттері
1. Жұмыс берушінің:
1) кадрлар іріктеуді жүзеге асыруға;
2) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан еңбек нарығының
жай-күйі және кәсіптік даярлаудың мүмкіндіктері туралы дәйекті, толық және жедел
ақпарат алуға құқығы бар.
2. Жұмыс беруші жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органға:
қызметкерлердің ұйымның таратылуына, қызметкерлер санының немесе штатының
қысқартылуына байланысты алдағы уақытта жұмыстан босатылуы туралы жұмыстан босату
басталардан кемінде бір ай бұрын;
қызметкерлерді жалдауға деген қажеттіктері туралы және жұмыспен қамту
мәселелері жөніндегі уәкілетті орган жіберген азаматтармен әңгімелесудің нәтижелері
туралы бес жұмыс күні ішінде ақпарат беруге міндетті.
148-бап. Еңбек делдалдығы
Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган немесе жұмыспен қамтудың
жекеше агенттігі:
1) азаматтарды - жұмысқа тұру мүмкіндігі туралы, ал жұмыс берушілерді жұмыс
күшімен қамтылу мүмкіндігі туралы хабардар ету;
2) азаматтардың жұмыс таңдауына жәрдем көрсету;
3) азаматтарға бос жұмыс орнына жұмысқа орналасу үшін жұмыс берушіге жолдама
беру;
4) еңбек нарығы жөніндегі деректер базасын қалыптастыру;
5) өтініш білдірген азаматтарды есепке алу мен тіркеу;
6) кәсіптік бағдар жасауда қызметтер көрсету;
7) жұмыс берушілермен шарттар негізінде жұмысқа орналасу мәселелері жөнінде
өзара іс-қимыл жасасу арқылы еңбек делдалдығын жүзеге асырады.
13-тарау. КЕПІЛДІКТЕР МЕН ӨТЕМАҚЫ ТӨЛЕМДЕРІ
149-бап. Қызметкерлер мемлекеттік немесе қоғамдық
міндеттерді орындаған кезде берілетін
кепілдіктер
1. Жұмыс беруші Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда
қызметкерлер мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерді орындауға тартылған уақытта
оларды жұмыс орнын (лауазымын) сақтай отырып, еңбек міндеттерін орындаудан
босатады.
2. Қызметкерлерге мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны үшін
аталған міндеттерді орындайтын жері бойынша, бірақ негізгі жұмыс орнындағы орташа
жалақысынан төмен емес жалақы төленеді.
3. Мерзімді әскери қызметін өткеріп келген қызметкер өзі мерзімдік әскери
қызметке шақырылғанға дейін жұмыс істеген кәсіпорынға жұмысқа қабылдау кезінде
артықшылықты құқыққа ие болады.
150-бап. Медициналық тексеруге жіберілетін қызметкерлер
үшін кепілдіктер
Осы Кодекске не ұжымдық шартқа сәйкес кезеңдік медициналық тексерулерден
өтуге міндетті қызметкерлердің олардан өткен уақытта жұмыс берушінің қаражаты
есебінен жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталады.
151-бап. Донор болып табылатын қызметкерлер үшін
кепілдіктер
Донор болып табылатын қызметкердің тексерілу және қан тапсыру уақытында жұмыс
орны (лауазымы) мен орташа жалақысы сақталады.
152-бап. Іссапарларға жіберілетін қызметкерлер үшін
кепілдіктер мен өтемақы төлемдері
1. Іссапар уақытында қызметкердің жұмыс орны (лауазымы) мен жалақысы
сақталады.
2. Іссапарларға жіберілетін қызметкерлерге:
1) қызметтік іссапарда, оның ішінде жолда болған күнтізбелік күндері үшін
тәуліктік төлемдер;
2) баратын жеріне дейінгі және кері қайтудағы жол жүру шығыстары;
3) тұрғын үй жалдау шығыстары төленеді.
3. Қызметкерлерді іссапарларға жіберудің талаптары мен мерзімдері еңбек
шартымен, ұжымдық шартпен немесе жұмыс берушінің актісімен айқындалады.
4. Қызметкерлерді іссапарларға жіберу осы Кодекстің 183, 187, 226-баптарында
көзделген шектеулер ескеріле отырып жүзеге асырылады.
153-бап. Қызметкерді жұмыс берушімен бірге басқа жерге
ауыстыру кезіндегі кепілдіктер мен өтемақы
төлемдері
1. Қызметкер жұмыс берушімен бірге басқа жерге ауыстырылған кезде жұмыс
беруші қызметкерге:
1) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің көшіп-қону;
2) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің мүлкін жеткізу жөніндегі шығыстарын
өтеуге міндетті.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген өтемақы төлемдерінің тәртібі мен мөлшері
еңбек шартында, ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде айқындалады.
154-бап. Экологиялық зілзала және радиациялық қатер
аймақтарында еңбек қызметін жүзеге асыратын
қызметкерлерге берілетін кепілдіктер
Экологиялық зілзала және радиациялық қатер аймақтарында еңбек қызметін жүзеге
асыратын қызметкерлерге берілетін кепілдіктер Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленеді.
155-бап. Қызметкердің жеке мүлкін жұмыс берушінің
мүддесіне пайдалануға байланысты өтемақы
төлемдері
Қызметкер жеке мүлкін жұмыс берушінің мүддесіне және оның келісімімен
пайдаланған кезде жұмыс беруші құрал-саймандарды, жеке көлікті, басқа да техникалық
құралдарды пайдаланғаны, тоздырғаны (амортизациясы) үшін және оларды пайдалану
шығыстарына тараптардың келісімі бойынша өтемақы төлемдерін жүргізеді.
156-бап. Жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипаты
бар не қызмет ету учаскелері шегіндегі
қызметтік сапарлармен байланысты болатын
жағдайларда қызметкерлерге өтемақы төлемдері
1. Қызметкерлердің жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипаты бар не қызмет
көрсету учаскелері шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты болатын жағдайларда,
оларға тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде болған әр күн үшін келісімде, ұжымдық
шартта, еңбек шартында және (немесе) жұмыс берушінің актісінде белгіленген
тәртіппен өтемақы төлемдері жүргізіледі.
2. Қызметкерлер айдың барлық жұмыс күндерінде емес, белгілі бір күндерінде
сапарда болған жағдайда, төлем жұмыс (жұмыс өндірісі) орнына баруға және кері
қайтуға жол жүрген нақты күндер санына барабар жүргізіледі.
3. Өтемақы төлемдері еңбек пен тынығуды ұйымдастыру режиміне қарамастан
жүзеге асырылады.
4. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу кезінде өтемақы төлемдері
ескерілмейді.
157-бап. Жұмысынан айрылуына байланысты берілетін
өтемақы төлемдері
1. Жұмыс беруші мынадай жағдайларда:
1) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - жеке тұлға
қызметін тоқтатқан жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шарты
бұзылғанда;
2) қызметкерлердің саны немесе штаты қысқарған жағдайда жұмыс берушінің
бастамасы бойынша еңбек шарты бұзылғанда қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты
айына айлық орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді.
2. Еңбек шартын жасасу кезінде жұмыс беруші еңбек жағдайлары туралы дәйексіз
ақпарат берген не жұмыс беруші Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын, еңбек
шартының, ұжымдық шарттың талаптарын бұзған жағдайда қызметкердің бастамасы бойынша
еңбек
шарты бұзылған кезде жұмыс беруші қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты үш
айға орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді.
3. Еңбек шартында, ұжымдық шартта жұмысынан айрылуына байланысты өтемақы
төлемінің неғұрлым жоғары мөлшері көзделуі мүмкін.
158-бап. Далалық жабдықталым ақшасын төлеудің тәртібі
мен шарттары
1. Геологиялық барлау, топографиялық-геодезиялық, іздестіру ұйымдарының
қызметкерлеріне:
1) тұрақты тұратын жеріне күн сайын қайтып келмейтін тұрақты тұратын жерінен
тысқары жерде;
2) сол сияқты тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, далалық ұйым орналасқан
жерге күнде қайтып келгенімен тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде;
3) еңбекті вахталық әдіспен ұйымдастыру жолымен тұрақты тұратын жерінен
тысқары жерде далалық жағдайда жұмыстар орындаған кезде далалық жабдықталым ақшасы
төленеді.
2. Далалық жабдықталым ақшасын төлеу дала жұмыстарында болған барлық
күнтізбелік күндер үшін жүргізіледі.
3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысында болған уақыт үшін қызметкерлерге
далалық жабдықталым ақшасы төленбейді.
4. Қызметкер далалық ұйымнан іссапарға шыққан кезде оған далалық жабдықталым
ақшасын төлеу тоқтатылады, ал іссапарға байланысты шығыстар осы Кодекске сәйкес
өтеледі.
5. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу кезінде далалық жабдықталым
ақшасының мөлшері есепке алынбайды.
6. Далалық жабдықталым ақшасын төлеудің тәртібі, шарттары мен мөлшері,
далалық жағдайдағы жұмыс уақытын есепке алу тәртібі келісімдерде, еңбек шартында,
ұжымдық шартта белгіленеді және жұмыс берушінің актісімен бекітіледі.
7. Далалық жағдайлардағы жұмыс кезінде қызметкерге демалыс күндері үшін
далалық жабдықталым ақшасын төлеу оны ол қай жерде (далалық жұмыстар жүргізілетін
объектіде, учаскеде, ұйымның далалық базасында, жұмыстар жүргізілетін жерден
тысқары) өткізуіне байланысты жүргізіледі. Мұндай тәртіп еңбекті ұйымдастырудың,
еңбек пен тынығу режимінің қабылданған нысандарына қарамастан қолданылуы мүмкін.
159-бап. Қызметкерлерге жұмыс берушінің қаражаты
есебінен әлеуметтік жәрдемақылар төлеу
1. Жұмыс беруші өз қаражаты есебінен қызметкерлерге еңбекке уақытша
жарамсыздық бойынша, жүктілікке және босануға байланысты, жаңа туған баланы асырап
алған әйелдерге (еркектерге) демалыста болу уақыты үшін әлеуметтік жәрдемақылар
төлеуге міндетті.
2. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен берілген
еңбекке жарамсыздық парақтары еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік
жәрдемақылар төлеу үшін негіз болып табылады.
3. Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақылар қызметкерлерге
еңбекке жарамсыздықтың бірінші күнінен бастап еңбек қабілеті қалпына келген күнге
дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес есептелген олардың орташа жалақысының есебімен төленеді.
4. Әлеуметтік жәрдемақы мөлшерін, оларды тағайындау және төлеу тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды. Жұмыс берушілер қызметкерлерге
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген әлеуметтік жәрдемақы мөлшеріне
қосымша төлемдер белгілеуге құқылы.
14-тарау. ЕҢБЕК ШАРТЫ ТАРАПТАРЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ
ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
160-бап. Еңбек шарты тарапының келтірілген залалды
(зиянды) өтеу жөніндегі міндеттері
1. Еңбек шартының басқа тарапқа залал (зиян) келтірген тарапы оны осы
Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес өтейді.
2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта қызметкер мен жұмыс берушінің материалдық
жауапкершілігі нақтылануы мүмкін.
3. Еңбек шартының залал (зиян) келтірілгеннен кейін тоқтатылуы еңбек шарты
тарапын басқа тарапқа келтірілген залалды (зиянды) өтеу жөніндегі материалдық
жауапкершіліктен босатуға әкеп соқпайды.
161-бап. Еңбек шарты тарапының залал (зиян) келтіргені
үшін материалдық жауапкершілігі басталатын
жағдайлар
1. Еңбек шарты тарапының еңбек шартының басқа тарапына өзі келтірген залал
(зиян) үшін материалдық жауапкершілігі, егер осы Кодексте және Қазақстан
Республикасының өзге заңдарында өзгеше көзделмесе, құқыққа қарсы кінәлі мінез-құлық
(әрекет немесе
әрекетсіздік) нәтижесінде келтірілген залал (зиян) үшін және құқыққа қарсы кінәлі
мінез-құлық пен келтірілген залал (зиян) арасындағы себепті байланыс үшін
басталады.
2. Жұмыс беруші қызметкер алдында:
1) қызметкерді өз жұмыс орнында еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы
келтірілген залал үшін;
2) қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін;
3) қызметкердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиян үшін
материалдық жауаптылықта болады.
3. Қызметкер жұмыс берушінің алдында:
1) жұмыс берушінің мүлкін жоғалту немесе бүлдіру арқылы келтірілген залал
үшін;
2) қызметкердің әрекеті (әрекетсіздігі) нәтижесінде туындаған залал үшін
материалдық жауаптылықта болады.
4. Қызметкер мен жұмыс беруші ұжымдық шартта, еңбек шартында белгіленген
басқа жағдайларда өзара материалдық жауаптылықта болады.
162-бап. Жұмыс берушінің қызметкерге оны еңбек ету
мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы келтірілген
залал үшін материалдық жауапкершілігі
1. Қызметкер басқа жұмысқа заңсыз ауыстырылған, жұмыс орнына жіберілмеген,
еңбек шартының талаптары біржақты өзгертілген, қызметкер жұмыстан шеттетілген,
еңбек шарты негізсіз бұзылған жағдайда, жұмыс беруші қызметкердің алмай қалған
жалақысы мен оған
тиесілі өзге де төлемдерді оған өтеуге міндетті.
2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің қызметкерлер өкілдерімен
келісілген актілерінде қызметкерді еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы
келтірілген залалды жұмыс берушінің өтеуінің қосымша жағдайлары белгіленуі мүмкін.
163-бап. Қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін
жұмыс берушінің материалдық жауапкершілігі
Қызметкердің мүлкіне залал келтірген жұмыс беруші оны еңбек шартының, ұжымдық
шарттың талаптарына сәйкес толық көлемде өтеуге міндетті.
164-бап. Қызметкердің өміріне және (немесе)
денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс
берушінің материалдық жауапкершілігі
1. Қызметкердің еңбек міндеттерін атқаруына байланысты оның өміріне және
(немесе) денсаулығына зиян келтірілгенде жұмыс беруші қызметкерге келтірілген
зиянды Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген көлемде өтеуге
міндетті.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген зиян қызметкерде сақтандыру төлемдері
болмаған кезде толық көлемде өтеледі. Сақтандыру төлемдері болған кезде жұмыс
беруші қызметкерге сақтандыру сомасы мен зиянның нақты мөлшері арасындағы айырманы
өтеуге міндетті.
3. Жұмыс берушілердің қызметкерлердің өміріне және (немесе) денсаулығына
келтірілген зиянды өтеу тәртібі Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.
165-бап. Қызметкердің жұмыс берушіге залал келтіргені
үшін материалдық жауапкершілігі
1. Қызметкердің жұмыс берушіге залал келтіргені үшін материалдық
жауапкершілігі осы Кодексте көзделген жағдайларда және мөлшерде басталады.
2. Қызметкер жұмыс берушіге келтірілген тікелей нақты залалды өтеуге
міндетті.
3. Егер залал еңсерілмейтін күштің не аса қажеттіліктің, қажетті қорғаныстың,
сондай-ақ жұмыс беруші қызметкерге берілген мүліктің сақталуы үшін тиісті
жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындамауы салдарынан туындаған
болса, қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал үшін жауапкершілігі жойылады.
4. Қызметкерге қалыпты өндірістік-шаруашылық тәуекел санатына жатқызылуы
мүмкін залал үшін жауапкершілік жүктеуге жол берілмейді.
5. Жұмыс беруші қызметкерлердің қалыпты жұмысы және оларға сеніп тапсырылған
мүліктің толық сақталуын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасауға міндетті.
6. Тікелей нақты залал деп жұмыс берушінің бар мүлкінің азаюы немесе аталған
мүліктің (оның ішінде, егер жұмыс беруші осы мүліктің сақталуы үшін жауаптылықта
болса, үшінші тұлғалардың жұмыс берушіде жатқан мүліктерінің) жай-күйінің
нашарлауы, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлікті сатып алу немесе қалпына келтіру үшін
шығындалуына не артық төлем төлеуіне деген қажеттілігі түсініледі.
166-бап. Қызметкердің материалдық жауапкершілігінің шегі
Қызметкер келтірілген залал үшін, егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, өзінің
орташа айлық жалақысы шегінде материалдық жауаптылықта болады.
167-бап. Қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал
үшін толық материалдық жауапкершілікте болу
жағдайлары
Мынадай:
1) қызметкерге толық материалдық жауапкершілікті өзіне алу туралы жазбаша
шарт негізінде берілген мүліктің және басқа да бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз
етілмеген;
2) қызметкер біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің және басқа да
бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз етілмеген;
3) алкогольдік, нашақорлық немесе уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас)
жағдайда залал келтірілген;
4) материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде оларды
әзірлеу кезіндегіні қоса алғанда, сондай-ақ жұмыс беруші қызметкерге пайдалануға
берген құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар, арнайы киімдер мен басқа заттар кем
шыққан, қасақана жойылған немесе қасақана бүлдірілген;
5) қызметкердің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен
расталған заңсыз іс-әрекеттерінен залал келтірілген жағдайларда жұмыс берушіге
келтірілген залалдың толық мөлшеріндегі материалдық жауапкершілік қызметкерге
жүктеледі.
168-бап. Толық жеке және ұжымдық (ортақ) материалдық
жауапкершілік туралы шарттар
1. Өндіріс процесінде өзіне берілген мүлік пен құндылықтарды сақтауға,
өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе өзге де пайдалануға
байланысты лауазым атқаратын немесе жұмыстар орындайтын қызметкер және жұмыс беруші
қызметкерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз
етпегені үшін қызметкердің толық жеке материалдық жауапкершілігі туралы жазбаша
нысанда шарт жасасады.
2. Өндіріс процесінде өздеріне берілген мүлік пен құндылықтарды сақтауға,
өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе өзге де пайдалануға
байланысты, келтірілген залал үшін әрбір қызметкердің материалдық жауапкершілігінің
аражігін ажырату мүмкін болмайтын жұмыстарды бірлесіп орындайтын қызметкерлер және
жұмыс беруші қызметкерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың
сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкерлердің толық ұжымдық (ортақ)
материалдық жауапкершілігі туралы жазбаша нысанда шарт жасасады.
3. Толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік туралы шарттар
еңбек шартын жасасу кезінде де, еңбек шартына қосымша ретінде де жасалуы мүмкін.
4. Қызметкерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын
қамтамасыз етпегені үшін толық жеке және ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік
туралы шарттар жасалуы мүмкін қызметкерлер атқаратын немесе орындайтын лауазымдар
мен жұмыстардың тізбесі, сондай-ақ толық материалдық жауапкершілік туралы үлгілік
шарт ұжымдық шартпен (ол бар болған кезде) немесе жұмыс берушінің актілерімен
бекітіледі.
169-бап. Еңбек шарты тараптарының келтірілген залалды
(зиянды) өтеу тәртібі
Еңбек шартының басқа тарапқа залал (зиян) келтірген тарапы оны осы Кодексте
және Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде сот шешімінің
негізінде не ерікті түрде өтейді.
15-тарау. ЖЕКЕ ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ
170-бап. Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдар
1. Жеке еңбек дауларын келісім комиссиялары және (немесе) соттар қарайды.
2. Жеке еңбек дауларын еңбек дауы тараптарының өтініші бойынша келісім
комиссиясы қарайды.
3. Еңбек шартының тараптары жеке еңбек дауын шешу үшін өз қалауы бойынша
тікелей сотқа жүгіне алады.
171-бап. Келісу комиссиясын құру және оның жұмысын
ұйымдастыру
1. Келісу комиссиясы тепе-теңдік негізінде жұмыс берушінің және
қызметкерлердің өкілдерінің бірдей санынан құрылады.
2. Келісу комиссиясының сандық құрамы, оның жұмыс істеу тәртібі және келісім
комиссиясы өкілеттігінің мерзімі жұмыс беруші мен қызметкерлердің арасындағы
келісім бойынша қызметкерлердің жалпы
жиналысында (конференциясында) белгіленеді.
3. Келісу комиссиясының қызметкерлерден құрылатын мүшелері қызметкерлердің
жалпы жиналысында (конференциясында) сайланады. Келісу комиссиясының жұмыс
берушіден құрылатын мүшелері жұмыс берушінің актісімен тағайындалады. Келісу
комиссиясының мүшелері бірінші ұйымдастыру отырысында көпшілік дауыспен өз
құрамынан төраға мен хатшыны сайлайды.
4. Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берген күннен бастап жеті күндік
мерзімде қарайды.
5. Қарау нәтижесі бойынша келісу комиссиясының шешімі қабылданады, ол
қабылданған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей өтініш иесіне беріледі.
172-бап. Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға
жүгіну мерзімі
Жеке еңбек дауларын қарау жөніндегі органдарға жүгіну үшін мынадай мерзімдер
белгіленеді:
1) жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша - жұмыс берушінің еңбек шартын
бұзу туралы актісінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш ай;
2) басқа еңбек даулары бойынша - қызметкер немесе жұмыс беруші өз құқығының
бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиісті күннен бастап бір жыл.
173-бап. Еңбек даулары жөніндегі келісу комиссиясының
құзыреті
Келісу комиссиясы, осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де
заңдарында қараудың өзгеше тәртібі белгіленген дауларды қоспағанда, ұйымдарда
туындайтын еңбек дауларын қарау жөніндегі орган болып табылады.
Егер қызметкер келіспеушіліктерді жұмыс берушімен арадағы өзі немесе өз өкілі
қатысатын тікелей келіссөздер барысында реттемеген болса, еңбек дауын келісу
комиссиясы қарайды.
174-бап. Еңбек дауларын келісу комиссиясында қарау
тәртібі
Келісу комиссиясына келіп түскен өтініш аталған комиссияда міндетті түрде
тіркелуге тиіс.
Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берілген күннен бастап күнтізбелік жеті
күн ішінде қарауға міндетті.
Дау өтініш берушінің немесе ол уәкілеттік берген өкілдің қатысуымен қаралады.
Дауды қызметкердің немесе оның өкілінің қатысуынсыз қарауға тек оның жазбаша
өтініші бойынша ғана жол беріледі. Қызметкер немесе оның өкілі аталған комиссияның
отырысына келмей қалған жағдайда, еңбек дауын қарау кейінге қалдырылады. Қызметкер
немесе оның өкілі дәлелді себептерсіз екінші рет келмей қалған жағдайда, келісім
комиссиясы мәселені қараудан алып тастау туралы шешім шығаруы мүмкін, мұның өзі
қызметкерді осы Кодексте белгіленген мерзім шегінде еңбек дауын қарау туралы
қайтадан өтініш беру құқығынан айырмайды.
Келісу комиссиясы отырысқа куәгерлерді шақыртуға, мамандарды шақыруға құқылы.
Комиссияның талап етуі бойынша ұйымның басшысы оған қажетті құжаттарды белгіленген
мерзімде табыс етуге міндетті.
Келісу комиссиясының отырысы оған қызметкерлер атынан өкілдік ететін
мүшелерінің кемінде жартысы және жұмыс беруші атынан өкілдік ететін мүшелерінің
кемінде жартысы қатысқан жағдайда, заңды деп есептеледі.
Келісу комиссиясының отырысында хаттама жүргізіледі, оған комиссияның
төрағасы немесе оның орынбасары қол қояды.
175-бап. Келісу комиссиясының шешім қабылдау тәртібі
және оның мазмұны
Келісу комиссиясы отырысқа қатысып отырған комиссия мүшелерінің жай көпшілік
даусымен шешім қабылдайды. Өтініш берушінің немесе комиссия мүшелерінің бірінің
талап етуі бойынша дауыс беру жасырын өткізіледі.
Келісу комиссиясының шешімінде:
ұйымның (бөлімшенің) атауы, комиссияға жүгінген қызметкердің тегі, аты,
әкесінің аты, лауазымы, кәсібі немесе мамандығы;
комиссияға жүгінген күн мен дауды қарау күні, даудың мәні;
комиссия мүшелері мен отырысқа қатысқан басқа да адамдардың тегі, аты,
әкесінің аты;
шешімнің мәні және оның негіздемесі (заңға, өзге де нормативтік құқықтық
актіге сілтеме жасай отырып);
дауыс беру нәтижелері көрсетіледі.
Келісу комиссиясы шешімінің тиісінше расталған көшірмелері шешім қабылданған
күннен бастап үш күн ішінде ұйымның қызметкері мен басшысына беріледі.
176-бап. Келісу комиссиясының шешімдерін орындау
Келісу комиссиясының шешімі онда белгіленген мерзімде орындалуға тиіс.
Комиссияның шешімі белгіленген мерзімде орындалмаған жағдайда қызметкер
немесе жұмыс беруші еңбек дауын шешуді сот тәртібімен жүзеге асыруға құқылы.
177-бап. Жеке еңбек дауын қарау жөніндегі органның
қызметкерді жұмысына қайта алдыртуы
1. Осы баптың 3-тармағында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, еңбек шарты
бұған заңды негізсіз, не басқа жұмысқа заңсыз ауыстыру, басқа жұмыс орнына заңсыз
көшіру, еңбек жағдайларын заңсыз өзгерту, жұмыстан заңсыз шеттету себебінен
тоқтатылған жағдайда, жеке еңбек дауын қарау жөніндегі орган қызметтерді бұрынғы
жұмысына қайта алу туралы шешім шығарады.
2. Бұрынғы жұмысына қайта алынған қызметкерге амалсыз бос жүрген (жұмыстан
шеттетілген) барлық уақыты үшін орташа жалақысы немесе төмен ақы төленетін жұмысты
орындағаны үшін, бірақ алты айдан аспайтын уақытқа жалақыдағы айырма төленеді.
3. Жеке еңбек дауын қарайтын орган қызметкердің өтініші бойынша қызметкерге
осы баптың 2-тармағында көрсетілген мөлшерде жалақы төлеу туралы шешім шығарумен
шектелуі мүмкін.
4. Жеке еңбек дауын қарау жөніндегі органның қызметкерді бұрынғы жұмысында
қайта алу туралы шешімі дереу орындалуға тиіс. Жұмыс беруші жұмысқа қайта алу
туралы шешімнің орындалуын кідірткен кезде, жеке еңбек дауын қарау жөніндегі орган
қызметкерге шешімнің орындалуы кідіртілген уақыт үшін орташа жалақысын немесе
жалақысының айырмасын төлеу туралы шешім шығарады.
3-БӨЛІМ. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЖЕКЕЛЕГЕН САНАТТАРЫНЫҢ ЕҢБЕГІН
РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
16-тарау. ОН СЕГІЗ ЖАСҚА ТОЛМАҒАН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕГІН
РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
178-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбек
саласындағы құқықтары
Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер еңбек қатынастарында құқықтары бойынша
кәмелетке толғандармен теңестіріледі, ал еңбекті қорғау, жұмыс уақыты, демалыс
уақыты және басқа да еңбек жағдайлары саласында осы Кодексте белгіленген қосымша
кепілдіктерді пайдаланады.
179-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің
еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстар
1. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін ауыр жұмыстарда, еңбек
жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда, сондай-ақ
орындалуы олардың денсаулығы мен имандылығының дамуына зиян келтіруі мүмкін
жұмыстарда (ойын бизнесі, түнгі ойын-сауық мекемелеріндегі жұмыс, алкоголь
өнімдерін, темекі бұйымдарын, есірткі, психотроптық заттар мен прекурсорларды
өндіру, тасымалдау мен сату) қолдануға тыйым салынады.
2. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің өздеріне белгіленген шекті
нормалардан артық жүктерді тасуына және қозғалтуына тыйым салынады.
3. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін пайдалануға тыйым
салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің жүктерді
тасуы мен қозғалтуының шекті нормаларын еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган
денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша
белгілейді.
180-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерді
міндетті медициналық тексерулер
Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлермен еңбек шарттары алдын ала міндетті
медициналық тексеруден кейін ғана жасалады. Одан әрі қызметкерлер он сегіз жасқа
толғанға дейін жыл сайын міндетті медициналық тексеруден өтуге тиіс.
181-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін
жұмыс уақытының ұзақтығы
Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерге:
1) он төрт жастан он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 24
сағаттан аспайтын;
2) он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі қызметкерлер үшін - аптасына 36
сағаттан аспайтын;
3) білім беру мекемелерінде оқитын және оқу жылы ішінде оқуды жұмыспен қатар
алып жүретін он төрт жастан он алты жасқа дейінгі оқушыларға - күніне 2,5 сағат, он
алты жастан он сегіз жасқа дейінгі оқушыларға күніне 3,5 сағат жұмыс уақытының
қысқартылған ұзақтығы белгіленеді.
182-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін
еңбекке ақы төлеу және өндірім нормалары
1. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу жұмыс уақытының
қысқартылған ұзақтығы ескеріле отырып жүргізіледі.
2. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің өндірім нормалары қызметкерлерге
арналған жалпы өндірім нормаларын негізге ала отырып, осы Кодекстің 181-бабында
белгіленген жұмыс уақытының барабар қысқартылған ұзақтығымен белгіленеді.
3. Жалпы білім беру ұйымдарын және бастауыш кәсіптік білім берудің білім
беру ұйымдарын бітіргеннен кейін жұмысқа кіретін, сондай-ақ өндірісте кәсіптік
оқытудан өткен он сегіз жасқа дейінгі қызметкерлер үшін өндірімнің азайтылған
нормалары белгіленуі мүмкін.
4. Жұмыс беруші он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерге күнделікті жұмыстың
толық ұзақтығы кезінде қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу деңгейіне дейін қосымша
ақы төлей алады.
183-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбек
және тынығу режимінің ерекшеліктері
Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлерді түнгі уақыттағы жұмысқа, үстеме
жұмысқа, жұмыс уақытының жиынтық есебі кезіндегі жұмысқа тартуға, оларды іссапарға
және вахталық әдіспен орындалатын жұмысқа жіберуге, сондай-ақ оларды жыл сайынғы
ақылы еңбек демалысынан кері шақырып алуға тыйым салынады.
184-бап. Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің
материалдық жауапкершілігін шектеу
Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлермен толық материалдық жауапкершілік
туралы шарт жасасуға тыйым салынады.
17-тарау. ӘЙЕЛДЕРДІҢ ЖӘНЕ ОТБАСЫЛЫҚ МІНДЕТТЕРІ БАР ӨЗГЕ
АДАМДАРДЫҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
185-бап. Жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын
бұзуды шектеу
1. Жүкті әйелдермен, үш жасқа дейінгі балалары бар әйелдермен, он төрт жасқа
дейінгі баланы (он сегіз жасқа дейінгі мүгедек-баланы) тәрбиелеп отырған
жалғызбасты аналармен, аталған балалар санатын анасыз тәрбиелеп отырған өзге де
тұлғалармен еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуға, осы Кодекстің
54-бабы 1-тармағының 1), 3) - 18) тармақшаларында көзделген жағдайларды қоспағанда,
жол берілмейді.
2. Егер әйел еңбек шартының мерзімі аяқталған күні мерзімі он екі апта және
одан көп апта жүктілігі туралы медициналық қорытынды
ұсынса, жұмыс беруші оның жазбаша өтініші бойынша еңбек шартының
мерзімін бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты демалыс аяқталған
күнге дейін ұзартуға міндетті.
186-бап. Әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын
жұмыстар
1. Әйелдердің еңбегін ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше
зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.
2. Әйелдердің өздері үшін белгіленген шекті нормалардан асатын жүкті қолмен
көтеруіне және жылжытуына тыйым салынады.
3. Әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін,
әйелдердің жүктерді қолмен көтеруінің және қозғалтуының шекті нормаларын еңбек
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті
мемлекеттік органмен келісе отырып айқындайды.
187-бап. Әйелдердің және отбасылық міндеттері бар басқа
да адамдардың еңбегі мен тынығу режимінің
ерекшеліктері
1. Жұмыс берушінің жүкті әйелдерді түнгі уақыттағы жұмысқа, демалыс және
мереке күндеріндегі жұмысқа, үстеме жұмысқа тартуға, оларды іссапарға жіберуге,
сондай-ақ оларды жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан кері шақырып алуға құқығы жоқ.
2. Жұмыс берушінің:
1) жеті жасқа дейінгі балалары бар әйелдерді және жеті жасқа дейінгі
балаларды анасыз тәрбиелеп отырған басқа да адамдарды;
2) егер үш жасқа дейінгі балалар, мүгедек балалар не отбасының ауру мүшесі
медициналық қорытынды негізінде тұрақты күтім жасауға мұқтаж болса, отбасының ауру
мүшелеріне күтім жасайтын не мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған қызметкерлерді
жазбаша келісімінсіз түнгі уақыттағы жұмысқа, үстеме жұмысқа тартуға, сондай-ақ
іссапарға және вахталық әдіспен орындалатын жұмысқа жіберуге құқығы жоқ.
188-бап. Баланы тамақтандыруға арналған үзілістер
1. Тынығуға және тамақтануға арналған үзілістерден, ауысымішілік және арнайы
үзілістерден басқа, бір жарым жасқа дейінгі балалары бар әйелдерге, бір жарым жасқа
дейінгі балаларды анасыз тәрбиелеп отырған әкелерге (асырап алушыларға) баланы
(балаларды) тамақтандыру үшін жұмыстың кемінде әрбір үш сағаты сайын:
1) бір баласы бар болғанда - әрбір үзіліс кемінде отыз минут;
2) екі немесе одан да көп баласы бар болғанда - әрбір үзіліс кемінде бір
сағат болатын қосымша үзілістер беріледі.
2. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген қызметкердің өтініші бойынша баланы
(балаларды) тамақтандыруға арналған үзілістер тынығуға және тамақтануға арналған
үзілістерге қосылады не жиынтық үзілістер жұмыс күнінің (ауысымының) басында немесе
аяғында беріледі.
3. Баланы (балаларды) тамақтандыруға арналған үзілістер жұмыс уақытына
кіреді. Үзілістер уақытында әйелдердің (әкелердің, асырап алушылардың) орташа
жалақысы сақталады.
189-бап. Әйелдерге және отбасылық міндеттері бар басқа
да адамдарға толық емес жұмыс уақытын белгілеу
Жұмыс беруші жүкті әйелдің, үш жасқа толмаған баласы (балалары) бар әйелдің,
үш жасқа дейінгі баланы анасыз тәрбиелеп отырған әкенің, асырап алушының, сондай-ақ
отбасының ауру мүшесіне медициналық қорытындыға сәйкес күтім жасайтын қызметкердің
жазбаша өтініші бойынша оларға толық емес жұмыс уақыты режимін береді.
190-бап. Жүкті әйелдерге жұмыс уақытының жиынтық есебін
қолдануды шектеу
Егер жұмыс күнінің ұзақтығы сегіз сағаттан асатын болса, жүкті әйелдерге
жұмыс уақытының (жұмыс ауысымының) жиынтық есебін қолдануға жол берілмейді.
191-бап. Жүкті әйелдерді басқа жұмысқа уақытша ауыстыру
Жұмыс беруші медициналық қорытынды негізінде жүкті әйелді орташа жалақысын
сақтай отырып, зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсері болмайтын
басқа жұмысқа ауыстыруға міндетті.
192-бап. Жыл сайынғы ақылы демалыс кезектілігін
белгілеу кезінде әйелдерге берілетін кепілдік
Әйелге, қалауы бойынша, жүктілікке және босануға байланысты демалыстың
алдында немесе тікелей одан кейін не балаға күтім жасауға арналған демалыс біткен
соң жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы беріледі.
193-бап. Жүктілікке және босануға байланысты ақылы
демалыс
1. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, әйелдерге
жүктілігіне және босануына байланысты ұзақтығы босануға дейін күнтізбелік жетпіс
күнге және босанғаннан кейін күнтізбелік елу алты (қиналып босанған немесе екі
немесе одан да көп бала туған жағдайда - жетпіс) күнге дейін ақылы демалыс
беріледі.
2. Демалыстарды есептеу жиынтықтап жүргізіледі және демалыс әйелге босанғанға
дейін нақты пайдаланған күндерінің санына және жұмыс берушідегі жұмысының
ұзақтығына қарамастан, толық беріледі.
194-бап. Жаңа туған балаларды асырап алған
қызметкерлерге берілетін ақылы демалыс
Жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерлерге (ата-ананың
біреуіне) баланы асырап алған күннен бастап және бала туған күннен елу алты күн
өткенге дейінгі кезеңге ақылы демалыс беріледі.
195-бап. Балалардың күтіміне байланысты жалақы
сақталмайтын демалыс
1. Жұмыс беруші қызметкерге:
1) ата-анасының қалауы бойынша - баланың анасына не әкесіне;
2) баланы жалғыз тәрбиелеп отырған ата-ананың біреуіне;
3) баланы іс жүзінде тәрбиелеп отырған әжесіне, атасына, басқа туысына немесе
қамқоршысына;
4) жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған қызметкерге бала үш жасқа
толғанға дейін баланың күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын демалыс беруге
міндетті.
2. Бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын
демалыс осы баптың 1-тармағында көрсетілген қызметкердің жазбаша өтініші негізінде
оның қалауы бойынша толық немесе бөлініп пайдаланылуы мүмкін.
3. Бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы сақталмайтын
демалыс уақытында қызметкердің жұмыс орны (лауазымы) сақталады.
4. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, бала үш жасқа
толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақысы сақталмайтын демалыс уақыты жалпы
еңбек стажына, мамандығы бойынша жұмыс стажына есептеледі.
18-тарау. ҚОСА АТҚАРАТЫН ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
ЕҢБЕГІН РЕТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
196-бап. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шарты
1. Қызметкер өзі еңбек қатынастарында тұрған бір жұмыс берушімен (негізгі
жұмыс орыны бойынша), сондай-ақ бірнеше жұмыс берушімен де қоса атқаратын жұмыс
туралы еңбек шартын жасасуға құқылы.
2. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартында жұмысты қоса атқару жөнінде
сілтеме болуы міндетті.
197-бап. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын
жасасуға қажетті қосымша құжаттар
Қызметкер басқа жұмыс берушімен қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын
жасасу үшін осы Кодекстің 31-бабында көзделген құжаттардан бөлек, негізгі жұмыс
орны бойынша еңбектің сипаты мен жағдайлары (жұмыс орны, лауазымы, еңбек
жағдайлары) туралы анықтама табыс етеді.
198-бап. Қоса атқаратын жұмыс кезіндегі жұмыс уақытының
ұзақтығы
Негізгі жұмыс орны бойынша және қоса атқаратын жұмысы бойынша күнделікті
жұмыстың жиынтық ұзақтығы осы Кодекстің 82-бабында белгіленген күнделікті жұмыс
уақытының нормасынан 4 сағаттан артық аспауға тиіс.
199-бап. Қоса атқаратын жұмыс кезіндегі жыл сайынғы
ақылы еңбек демалысы
1. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін
қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы негізгі жұмысы бойынша демалыспен
қатар беріледі.
2. Егер қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шарты бойынша жыл сайынғы ақылы
еңбек демалысының ұзақтығы басқа жұмыс бойынша демалыстың ұзақтығынан аз болса,
жұмыс беруші қоса атқарушы - қызметкердің өтініші бойынша демалыс ұзақтығының
айырмасын құрайтын күндерге жалақысы сақталмайтын демалыс береді.
200-бап. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын
жасасуды шектеу
Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын он сегіз жасқа толмаған
қызметкерлермен және ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және
(немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлермен жасасуға тыйым салынады.
201-бап. Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шартын жұмыс
берушінің бастамасы бойынша бұзудың қосымша
негіздері
Қоса атқаратын жұмыс туралы еңбек шарты, осы Кодекстің 54-бабында көзделген
негіздерден басқа, еңбек шарты осы жұмыс өзі үшін негізгі болып табылатын
қызметкермен жасалынған жағдайда жұмыс берушінің бастамасымен бұзылуы мүмкін.
19-тарау. АУЫР ЖҰМЫСТАРДА, ЕҢБЕК ЖАҒДАЙЛАРЫ ЗИЯНДЫ (ЕРЕКШЕ
ЗИЯНДЫ) ЖӘНЕ (НЕМЕСЕ) ҚАУІПТІ ЖҰМЫСТАРДА ІСТЕЙТІН
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
202-бап. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
(ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
жұмыстарда істейтін қызметкерлердің жұмыс
уақытының қысқартылған ұзақтығы
1. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе)
қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін жұмыс уақытының аптасына 36 сағаттан
аспайтын қысқартылған ұзақтығы белгіленеді.
2. Жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына құқық беретін өндірістердің,
цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, сондай-ақ ауыр жұмыстардың, еңбек
жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесін еңбек
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті
мемлекеттік органмен келісім бойынша айқындайды.
203-бап. Жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалысы
Жыл сайынғы ақылы қосымша еңбек демалыстары қызметкерлерге өндірістердің,
цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізіміне, сондай-ақ жыл сайынғы ақылы қосымша
еңбек демалысына құқық беретін ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше
зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесіне сәйкес беріледі. Демалыстың бұл
түрінің ұзақтығын, сондай-ақ оны берудің шартын еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен
келісе отырып айқындайды.
204-бап. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды
(ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
жұмыстарда істейтін қызметкерлердің еңбегіне
ақы төлеу
Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауіпті жұмыстарда
істейтін қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу қалыпты еңбек жағдайлары бар жұмыстарда
істейтін қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеумен салыстырғанда жоғарылатылған
лауазымдық айлықақылар (ставкалар) немесе қосымша ақылар белгілеу жолымен
жоғарылатылған мөлшерде, бірақ Қазақстан Республикасының заңнамасында, салалық
келісімдерде немесе ұжымдық шарттарда еңбекке ақы төлеудің ең төменгі
стандарттарына негізделіп белгіленгеннен төмен емес мөлшерде белгіленеді.
Өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, сондай-ақ ауыр
жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
жұмыстардың тізбесін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган денсаулық сақтау
саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісе отырып айқындайды.
Осы бапта белгіленген еңбекке ақы төлеу шарттары ауыр, зиянды (ерекше
зиянды), қауіпті жағдайлардағы еңбегі жұмыс орындарын аттестаттау нәтижелерімен
расталған қызметкерлерге қолданылады.
Ескерту. Осы Кодекстің 204-бабы 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа
енгізіледі.
205-бап. Салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын
қамтамасыз ету
Ұйым қызметкерлеріне еңбек жағдайлары бойынша жұмыс берушінің қаражаты
есебінен еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдар белгілейтіннен төмен емес
нормаларда арнайы киім, арнайы аяқ киім және басқа да дара қорғану құралдары, жуу
және зарарсыздандыру материалдары, сүт, емдеу-профилактикалық тағамдары беріледі.
20-тарау. МАУСЫМДЫҚ ЖҰМЫСТАРДА ІСТЕЙТІН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
206-бап. Маусымдық жұмыстар
Климаттық немесе өзге де табиғи жағдайлары бойынша белгілі бір, бірақ бір
жылдан аспайтын кезең (маусым) ішінде орындалатын жұмыстар маусымдық деп танылады.
207-бап. Маусымдық қызметкерлермен еңбек шартын жасасу
ерекшеліктері
1. Еңбек шартында маусымдық жұмыстар орындауға арналған шарт жасасу туралы
талап және жұмыстарды орындаудың айқындалған кезеңі көрсетілуге тиіс.
2. Маусымдық жұмыстарға арналған еңбек шартын жасасу кезінде қызметкердің
өзіне тапсырылатын жұмысқа сәйкестігін тексеру мақсатындағы сынақ мерзімі
белгіленбейді.
208-бап. Маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкерлермен
еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша
бұзудың қосымша негіздері
Маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкерлермен еңбек шарты, осы Кодекстің 54-
бабында көзделген негіздерден басқа:
1) жұмыс берушідегі жұмыстар өндірістік сипаттағы себептер бойынша екі
аптадан артық мерзімге тоқтатылған;
2) қызметкер еңбекке уақытша жарамсыздығы салдарынан қатарынан бір ай бойы
жұмысқа шықпаған жағдайларда жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзылуы мүмкін.
209-бап. Маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкерлермен
еңбек шартын бұзу тәртібінің ерекшеліктері
1. Маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкер, бұл туралы жұмыс берушіні
күнтізбелік жеті күн бұрын жазбаша түрде ескерте отырып, еңбек шартын өз бастамасы
бойынша бұзуға құқылы.
2. Жұмыс беруші маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкерді еңбек шартының осы
Кодекстің 54-бабы 1-тармағының 1) және 2) тармақшаларында көзделген негіздер
бойынша бұзылатыны туралы күнтізбелік жеті күн бұрын жазбаша ескертуге міндетті.
3. Маусымдық жұмыстарда істейтін қызметкермен еңбек шарты бұзылған кезде,
жұмыс беруші пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы төлемін жұмыс істелген уақытқа
барабар төлейді.
4. Маусымдық жұмыста істейтін қызметкермен еңбек шарты ұйымның таратылуына,
қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруына байланысты тоқтатылған кезде екі
апталық орташа жалақы мөлшерінде демалыс жәрдемақысы төленеді.
21-тарау. ВАХТАЛЫҚ ӘДІСПЕН ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ
ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
210-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істеу ерекшеліктері
1. Вахталық әдіс, қызметкерлердің тұрақты тұратын жеріне күн сайын қайтып
келуі қамтамасыз етіле алмайтын кезде, олардың тұрақты тұратын жерінен тысқары
жерде еңбек процесін жүзеге асырудың ерекше нысаны болып табылады.
2. Жұмыс беруші вахталық әдіспен жұмыс істейтін қызметкерлер жұмыс өндірісі
объектісінде болған кезде оларды тыныс-тіршілігін қамтамасыз ету үшін тұрғын үймен,
жұмыс орнына және одан кері жеткізіп салуды, сондай-ақ жұмыс орындау жағдайларымен
және
ауысымаралық демалыспен қамтамасыз етуге міндетті.
Жұмыс беруші қызметкердің жұмыс өндірісі объектісінде болу жағдайларын еңбек
шартына, ұжымдық шартқа сәйкес қамтамасыз етеді.
211-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істеуге қойылатын
шектеулер
Вахталық әдіспен орындалатын жұмыстарға он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер,
жүкті әйелдер, бірінші және екінші топтардағы мүгедектер жіберілмейді. Өзге
қызметкерлер, егер мұндай жұмыстар медициналық қорытынды негізінде олардың
денсаулығына қайшы келмесе, вахталық әдіспен орындалатын жұмыстарға тартылуы
мүмкін.
212-бап. Вахтаның ұзақтығы
1. Объектіде жұмыс орындау уақытын және ауысымаралық тынығу уақытын қамтитын
кезең вахта деп есептеледі.
2. Вахтаның ұзақтығы күнтізбелік отыз күннен аспауға тиіс.
213-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істеу кезінде жұмыс
уақытын және тынығу уақытын есепке алу
1. Жұмыстың вахталық әдісі кезінде айлық, тоқсандық немесе өзге де неғұрлым
ұзақ, бірақ бір жылдан аспайтын кезең ішіндегі жұмыс уақытының жиынтық есебі
белгіленеді.
2. Есептік кезең жұмыс уақытын, демалыс уақытын, жұмыс беруші
орналасқан жерден немесе жиналатын жерден жұмыс орнына дейінгі және одан кері қайту
жолының уақытын қамтиды. Бұл ретте, есептік кезеңдегі жұмыс уақытының жалпы
ұзақтығы осы Кодексте белгіленген нормалардан аспауға тиіс.
3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын вахтааралық тынығу кезеңінде бөліп
беруге жол берілмейді.
4. Жұмыс беруші вахталық әдіспен жұмыс істейтін әрбір қызметкердің жұмыс
уақыты мен тынығу уақытының есебін ай бойынша және барлық есептік кезең бойынша
жүргізуге міндетті.
22-тарау. ҮЙ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
214-бап. Үй қызметкерлерімен еңбек шартын жасасу және
тоқтату ерекшеліктері
1. Үй қызметкерлері деп жұмыс беруші - жеке тұлғалардың үй шаруашылығында
жұмыстар (қызмет көрсетулер) орындайтын қызметкерлер танылады.
2. Жұмыс беруші үй қызметкерін жұмысқа қабылдау не онымен еңбек қатынастарын
тоқтату туралы акт шығармайды және еңбек кітапшасына оның жұмысы туралы мәліметтер
енгізбейді.
3. Үй қызметкерінің еңбек қызметі еңбек шартымен расталады.
4. Үй қызметкерімен еңбек шарты тоқтатылғаны (бұзылғаны) туралы жазбаша
ескертудің мерзімі, сондай-ақ жұмысынан айырылуға байланысты өтемақы төлеу
жағдайлары мен мөлшері еңбек шартында белгіленеді.
215-бап. Үй қызметкерлерінің жұмыс уақыты мен тынығу
уақытының режимі
1. Үй қызметкерлеріне осы Кодексте белгіленген жұмыс уақыты мен тынығу уақыты
ұзақтығының нормалары қолданылады.
2. Үй қызметкерінің жұмыс режимі, оларға демалыс күндерін, жыл сайынғы ақылы
еңбек демалысын беру, оларды үстеме жұмыстарға, түнгі уақытта, демалыс және мереке
күндері жұмысқа тарту тәртібі еңбек шартында айқындалады.
216-бап. Тәртіптік жазаны қолдану және алып тастау
тәртібі
Үй қызметкеріне қатысты тәртіптік жазаны қолдану және алып тастау тәртібі
еңбек шартымен айқындалады.
217-бап. Жеке еңбек дауларын шешу
Үй қызметкері мен жұмыс берушінің арасындағы жеке еңбек даулары тараптар
келісімімен және (немесе) сотта шешіледі.
218-бап. Үй қызметкерімен еңбек шартын бұзу
Үй қызметкерімен еңбек шартын бұзу еңбек шартында көзделген негіздер бойынша
жүргізіледі.
23-тарау. ҮЙДЕ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
219-бап. Үйде жұмыс істейтін қызметкерлер
1. Жұмыс берушімен жұмысты өз материалдарымен және өзіндік немесе жұмыс
беруші бөліп беретін не жұмыс беруші қаражаты есебінен сатып алынатын жабдықтарды,
құрал-саймандар мен құрылғыларды пайдаланып, үйде жеке еңбегімен орындау туралы
еңбек шартын жасасқан адамдар үйде жұмыс істейтін қызметкерлер деп есептеледі.
2. Қызметкердің жұмысты үйде орындауы еңбек шартын жасасқан кезде, сол сияқты
еңбек шартының қолданылу мерзімі ішінде еңбек шартына тиісті өзгерістер енгізе
отырып белгіленуі мүмкін.
220-бап. Үйде жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек
жағдайлары
1. Үйде істелетін жұмыс қызметкердің денсаулық жағдайына қайшы келмейтін және
оларды орындау үшін еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптар
қамтамасыз етілген жағдайда ғана орындалуы мүмкін.
2. Үйде істелетін жұмыстарды орындауға арналған еңбек шартында:
1) жұмысты қызметкерге меншік құқығымен тиесілі немесе жұмыс беруші бөліп
беретін не жұмыс берушінің қаражаты есебінен сатып алынатын жабдықтарды,
материалдарды, құрал-саймандар мен құрылғыларды пайдаланып орындау;
2) қызметкерді жұмысты орындау үшін шикізатпен, материалдармен, жартылай
дайын өнімдермен қамтамасыз ету тәртібі мен мерзімдері;
3) дайын өнімді алып шығу тәртібі мен мерзімдері;
4) қызметкерге төленетін өтемақы және өзге де төлемдер туралы талаптар
міндетті түрде көзделуге тиіс.
221-бап. Үйде жұмыс істейтін қызметкерлердің жұмыс
уақыты мен тынығу уақытының режимі, еңбек
қауіпсіздігін және еңбегін қорғауды қамтамасыз
ету жағдайлары
Жұмыс уақыты мен тынығу уақытының режимі, жұмыс берушінің қызметкердің жұмыс
уақыты режимін сақтауын бақылау ерекшеліктері, еңбек қауіпсіздігін және еңбекті
қорғауды қамтамасыз ету және үйде жұмыс істейтін қызметкер үшін осы талаптардың
сақталуы жөніндегі жағдайлар еңбек шартында белгіленеді.
24-тарау. МҮГЕДЕКТЕРДІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
222-бап. Мүгедектердің еңбек ету құқығын іске асыруы
1. Мүгедектер әдеттегідей еңбек жағдайлары бар не мүгедектер еңбегін
пайдаланатын мамандандырылған ұйымдарда оңалтудың жеке бағдарламасын ескере отырып,
жұмыс берушілермен еңбек шарттарын жасасуға құқылы.
2. Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органның қорытындысы
бойынша денсаулық жағдайы еңбек міндеттерін орындауға кедергі келтіретін не оның
денсаулығына және (немесе) басқа адамдар еңбегінің қауіпсіздігіне қатер төндіретін
жағдайларды қоспағанда, мүгедектік себептері бойынша еңбек шартын жасасудан бас
тартуға, мүгедекті басқа жұмысқа ауыстыруға, еңбек жағдайларын өзгертуге тыйым
салынады.
223-бап. Мүгедек қызметкерлердің еңбек жағдайлары
1. Еңбекті нормалау, еңбекке ақы төлеу және еңбекті қорғау жағдайлары, жұмыс
режимі, кәсіптерді (лауазымдарды) қоса атқару тәртібі, техникалық, санитарлық,
гигиеналық, өндірістік-тұрмыстық жағдайлар, сондай-ақ тараптар келісімі бойынша
еңбек шартының, ұжымдық шарттың өзге де жағдайлары басқа қызметкерлермен
салыстырғанда мүгедек қызметкерлердің жағдайларын нашарлата немесе құқықтарын
шектей алмайды.
2. Мүгедектер еңбегін ауыр жұмыстарда, зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек
жағдайлары бар жұмыстарда пайдалануға тыйым салынады.
3. Жұмыс істеп жүрген мүгедектерге осы Кодексте, келісімдерде, жұмыс
берушінің актілерінде, сондай-ақ еңбек шартында, ұжымдық шартта белгіленген қосымша
кепілдіктер берілуі мүмкін.
4. Жұмыс беруші жұмыс істеп жүрген мүгедектердің толық емес жұмыс уақыты
режимі, жүктемені азайту және басқа еңбек жағдайлары туралы медициналық
қорытындыларды орындауға міндетті.
224-бап. Мүгедек қызметкерлердің жұмыс уақытының
қысқартылған ұзақтығы
1. Бірінші және екінші топтағы мүгедек қызметкерлерге аптасына 36 сағаттан
аспайтын ұзақтығы қысқартылған жұмыс уақыты белгіленеді.
2. Бірінші және екінші топтағы мүгедек қызметкерлердің күнделікті жұмысының
(жұмыс ауысымының) ұзақтығы жеті сағаттан аспауға тиіс.
225-бап. Мүгедек қызметкерлерге жұмыс уақытының жиынтық
есебін қолдануды шектеу
1. Бірінші және екінші топтағы мүгедек қызметкерлерге жұмыс уақытының жиынтық
есебін қолдануға жол берілмейді.
2. Егер үшінші топтағы мүгедек қызметкерлерге медициналық
көрсетулер бойынша жұмыс уақытының жиынтық есебі белгіленетін
режимге тыйым салынған болса, оларға мұндай есеп белгіленбейді.
226-бап. Мүгедек қызметкерлердің түнгі уақыттағы
жұмысын, үстеме жұмысын, демалыс және мереке
күндердегі жұмысын, оларды іссапарға жіберуді
шектеу
Мүгедек қызметкерлерді үстеме жұмысқа, түнгі уақытта, демалыс және мереке
күндеріндегі жұмысқа тартуға, іссапарға жіберуге, егер олар үшін мұндай жұмыстарға
медициналық көрсетулер бойынша тыйым салынбаған болса, олардың жазбаша келісімімен
ғана жол беріледі.
227-бап. Мүгедек қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысын беру
Мүгедек қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы олармен келісе
отырып, жұмыс беруші бекітетін демалыс кестесіне сәйкес беріледі.
228-бап. Мүгедек қызметкерлерге жыл сайынғы ақылы
қосымша демалыс беру
Жыл сайынғы ақылы қосымша демалыс - жыл сайынғы ақылы еңбек демалысымен бір
мезгілде не мүгедек қызметкердің қалауы бойынша жұмыс жылының басқа уақытында
беріледі.
25-тарау. АЗАМАТТЫҚ ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
229-бап. Азаматтық қызметке кіру
1. Азаматтық қызметке кіру тағайындау тәртібімен немесе конкурс бойынша
жүзеге асырылады.
2. Конкурсты бос лауазымы бар мемлекеттік мекеме, қазыналық кәсіпорын
ұйымдастырып, өткізеді.
3. Азаматтық қызметке кіру және азаматтық қызметшінің бос лауазымына
орналасуға арналған конкурсты өткізу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі
айқындайды.
4. Азаматтық қызметке қабылдау еңбек шартын жасасу және жұмыс берушінің
актісін шығару жолымен жүзеге асырылады.
230-бап. Азаматтық қызметшілер лауазымдарының тізбесі
Азаматтық қызметшілер лауазымдарының тізбесін Қазақстан Республикасының
Үкіметі айқындайды.
231-бап. Азаматтық қызметте болумен байланысты шектеулер
Азаматтық қызметші:
1) материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық қамтамасыз ету
құралдарын, басқа да мемлекеттік мүлік пен қызметтік ақпаратты қызметтік емес
мақсатта пайдалануға;
2) азаматтық қызметтің қалыпты жұмыс істеуіне және лауазымдық
міндеттерді атқаруға кедергі келтіретін іс-әрекеттерге қатысуға;
3) қызмет жағдайын азаматтық қызметпен байланысты емес мақсатта пайдалануға;
4) азаматтық қызметті өткеру кезеңінде белгілі болған мемлекеттік құпияны,
қызметтік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәліметтерді жария етуге
құқылы емес.
232-бап. Азаматтық қызметшіні басқа мемлекеттік
мекемеге (қазыналық кәсіпорынға) жұмысқа
ауыстыру
Азаматтық қызметші өзінің жазбаша өтініші бойынша тиісті ұйымдардың басшылары
арасындағы келісім бойынша басқа мемлекеттік мекемеге (қазыналық кәсіпорынға)
жұмысқа ауыстырылуы мүмкін.
233-бап. Азаматтық қызметшілерді аттестаттау
Азаматтық қызметшілер кәсіптік және біліктілік даярлығы деңгейін, іскерлік
қасиеттерін айқындау мақсатында аттестаттаудан өтеді.
Азаматтық қызметшілерді аттестаттаудан өткізудің тәртібі мен шарттарын тиісті
қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.
234-бап. Азаматтық қызметтегі жоғарылату
1. Азаматтық қызметшілердің қызметтегі жоғарылауы оларды жоғары лауазымға
ауыстыру жолымен жүзеге асырылады.
2. Біліктілік деңгейі жоғары және жұмыс тәжірибесі бар, өзінің кәсіптік,
біліктілік деңгейін үнемі арттырып отыратын азаматтық қызметшілер азаматтық қызмет
бойынша жоғарылатуда басым құқықты пайдаланады.
235-бап. Азаматтық қызметшілердің біліктілігін арттыру
және оларды қайта даярлау
1. Азаматтық қызметшілер кәсіптік білімі мен дағдыларын тереңдету, кәсіптер
мен мамандықтар алу мақсатында тиісті білім беру ұйымдарына жіберілуі мүмкін.
2. Азаматтық қызметшінің оқуы, қайта оқуы, тағылымдамадан өтуі, өндірістен
(жұмыстан) қол үзбей оқу жағдайындағы ғылыми тағылымдамасын қоса алғанда, жіберуші
ұйымның қаражаты есебінен төленеді.
Азаматтық қызметшінің оқуы кезінде оның атқаратын лауазымы, кепілдіктері мен
өтемақы төлемдері сақталады.
3. Біліктілігін арттырудан немесе азаматтық қызмет бейініне сәйкес келетін
мамандық бойынша қайта даярлаудан өтіп жатқан азаматтық қызметшілерге ақылы оқу
демалысы беріледі.
236-бап. Азаматтық қызметшілерді көтермелеу
Лауазымдық міндеттерін адал атқарғаны, жұмысты, оның ішінде айрықша күрделі
және шұғыл жұмыстарды өте сапалы орындағаны үшін, бастамашылдығы, шығармашылық
белсенділігі және жұмыстағы басқа да жетістіктері үшін азаматтық қызметшілер:
1) азаматтық қызметтегі жоғарылатумен;
2) ақшалай сыйақымен;
3) алғыс жариялаумен көтермеленуі мүмкін.
Ұжымдық шартта көтермелеудің басқа да шаралары көзделуі мүмкін.
237-бап. Азаматтық қызметшілерге басқа жерге жұмысқа
ауысуы кезінде берілетін кепілдіктер мен
өтемақы төлемдері
Азаматтық қызметшілерге мемлекеттік мекемемен (қазыналық кәсіпорынмен) бірге
қолданыстағы әкімшілік-аумақтық бөлініс бойынша басқа жерге (басқа елді мекенге)
жұмысқа ауысу кезінде:
азаматтық қызметшінің өзінің және оның отбасы мүшелерінің жұмыс орнына
дейінгі жолақысының құны (мемлекеттік мекеме (қазыналық кәсіпорын) тиісті қозғалыс
құралын беретін жағдайлардан басқа);
мүлікті тасымалдау шығыстары;
жолда болған әр күн үшін тәуліктік шығыстар;
атқаратын лауазымы бойынша алты лауазымдық жалақысы мөлшеріндегі біржолғы
жәрдемақы;
жолға жиналу және жаңа орынға орналасу күндері үшін, бірақ алты күннен
аспайтын, сондай-ақ жолда болған уақыты үшін жалақысы төленеді.
238-бап. Азаматтық қызметшілердің еңбегіне ақы төлеу
1. Мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын азаматтық қызметшілердің еңбегіне
ақы төлеу жүйесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
2. Ауылдық (селолық) жерде жұмыс істейтін денсаулық сақтау, әлеуметтік
қамсыздандыру, білім беру, мәдениет және спорт саласының азаматтық қызметшілеріне,
егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, жергілікті өкілді
органдардың шешімі бойынша бюджет қаражаты есебінен қызметтің, осы түрлерімен
қалалық жағдайда
айналысатын азаматтық қызметшілердің жалақыларымен және ставкалармен салыстырғанда
кемінде жиырма бес процентке жоғары лауазымдық жалақылар мен тарифтік ставкалар
белгіленеді.
3. Ауылдық (селолық) жерде жұмыс істейтін денсаулық сақтау, әлеуметтік
қамсыздандыру, білім беру, мәдениет және спорт мамандары лауазымдарының тізбесін
жергілікті өкілді органмен келісім бойынша жергілікті атқарушы орган айқындайды.
239-бап. Азаматтық қызметшілерге берілетін демалыс
1. Мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын азаматтық қызметшілерге лауазымдық
жалақысы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақы төлене отырып, ұзақтығы
күнтізбелік отыз күннен кем болмайтын жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы беріледі.
Азаматтық
қызметшілерге сауықтыруға арналған жәрдемақы күнтізбелік жылда бір рет төленеді.
Азаматтық қызметшілердің жекелеген санаттарына Қазақстан Республикасының
заңдарымен неғұрлым ұзақ мерзімді жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы белгіленуі
мүмкін.
2. Жоғары оқу орындарында оқитын азаматтық қызметшілерге жұмыс берушімен
келісім бойынша емтихандар тапсыру, диплом жобасын (жұмысын) дайындау мен қорғау,
оқу бітіру емтихандарын тапсыру кезеңіне ақылы оқу демалыстары беріледі.
Ескерту. Осы Кодекстің 239-бабы 1-тармағы 2008 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізіледі.
240-бап. Азаматтық қызметшілермен еңбек шартын
тоқтатудың қосымша негізі
1. Қызметкерлермен еңбек шартын тоқтату үшін осы Кодексте белгіленген
негіздермен қатар азаматтық қызметшілердің Қазақстан Республикасының заңында
белгіленген зейнеткерлік жасқа жетуі олармен еңбек шартын тоқтатудың қосымша негізі
болып табылады.
2. Мемлекеттік мекеменің (қазыналық кәсіпорынның) басшысы зейнеткерлік жасқа
жеткен, кәсіптік және біліктілік деңгейі жоғары қызметкермен оның еңбекке
қабілеттілігін ескере отырып, еңбек шартын жыл сайын ұзартуы мүмкін.
26-тарау. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ
ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
241-бап. Өздеріне қатысты еңбек қатынастарын реттеу
ерекшеліктері белгіленетін шағын кәсіпкерлік
субъектілері
Осы тарауда белгіленген еңбекті реттеу ерекшеліктері қызметкерлерінің орташа
жылдық саны 25 адамнан аспайтын шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қолданылады.
242-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін еңбек
шарттарының мерзімдері
Шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметкерлермен еңбек шарттарын осы Кодекстің
29-бабы 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген шектеусіз белгілі бір мерзімге
жасаса алады.
243-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің еңбек
тәртіптемесінің ережелері
Шағын кәсіпкерлік субъектілері еңбек тәртіптемесінің ережелерін дербес
бекітеді.
244-бап. Жұмыс режимі
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жұмыс беруші бекітетін кестеге сәйкес
демалыс және мереке күндері жұмысқа тартуды көздейтін жұмыс режимін белгілеуге,
сондай-ақ жұмыс уақытының ұзақтығы жөніндегі жалпы талаптарды сақтай отырып, жұмыс
уақытының жиынтық есебін немесе жұмыс күнін бөліктерге бөлуді пайдалануға құқығы
бар.
245-бап. Еңбекке ақы төлеу шарттары
Шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу шарттарын
жұмыс беруші белгілейді немесе өзгертеді және еңбек шартын жасасу кезінде немесе
оларды бекітуге кемінде бір ай қалғанда қызметкерлер назарына жеткізеді. Жұмысқа
ақы төлеу шарттарын бекіту кезінде жұмыс берушінің еңбек шартының талаптарын
біржақты тәртіппен өзгертуге құқығы жоқ.
246-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің әлеуметтік
әріптестікке қатысуы
Шағын кәсіпкерлік субъектілері қатысатын еңбек қатынастарына, егер жұмыс
берушілер мен қызметкерлер келіссөздер жүргізу және осындай келісімдерге қол қою
үшін тиісті ұйымдарға біріккен болса, келісімдердің күші қолданылады.
247-бап. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінде еңбек
қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды
ұйымдастыру ерекшеліктері
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінде еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды
ұйымдастыруды жеке немесе заңды тұлғалар шарт негізінде жүзеге асыруы мүмкін.
27-тарау. ЗАҢДЫ ТҰЛҒАНЫҢ АЛҚАЛЫ АТҚАРУШЫ ОРГАНЫНЫҢ БАСШЫСЫ
МЕН МҮШЕЛЕРІНІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
248-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысының
еңбегін реттеудің құқықтық негіздері
Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысымен еңбек қатынастары осы Кодекске,
Қазақстан Республикасының заңдарына, құрылтай құжаттары мен еңбек шартына сәйкес
жүзеге асырылады.
249-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысымен
еңбек шартын жасасу
Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысымен еңбек шартын заңды тұлға мүлкінің
меншік иесі немесе ол уәкілеттік берген тұлға (орган) не заңды тұлғаның уәкілетті
органы Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында немесе тараптар
келісімінде белгіленген мерзімге жасасады.
Қазақстан Республикасының заңдарында немесе құрылтай құжаттарында заңды
тұлғаның атқарушы органы басшысымен еңбек шартын жасасу алдында қосымша рәсімдер
белгіленуі мүмкін.
250-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысының қоса
атқаратын жұмысы
Заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы заңды тұлғаның уәкілетті органының
не заңды тұлға мүлкінің меншік иесінің, не ол уәкілеттік берген тұлғаның (органның)
рұқсатымен ғана басқа ұйымдарда ақы төленетін лауазымдарды атқара алады.
251-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысының
материалдық жауапкершілігі
Заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы заңды тұлғаға келтірген залалы үшін
осы Кодексте немесе Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген
тәртіппен материалдық жауаптылықта болады.
252-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысымен
еңбек шартын тоқтатудың қосымша негіздері
Заңды тұлға мүлкінің меншік иесінің не ол уәкілеттік берген тұлғаның
(органның) немесе заңды тұлғаның уәкілетті органының еңбек қатынастарын мерзімінен
бұрын тоқтату туралы шешімі осы Кодексте көзделген негіздермен қатар заңды тұлғаның
атқарушы органы басшысымен еңбек шартын тоқтатуға қосымша негіз болып табылады.
Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысымен еңбек шарты тоқтатылған жағдайда,
оның қолданылу мерзімі өткенге дейін еңбек шартын мерзімінен бұрын бұзғаны үшін
оған еңбек шартында айқындалатын мөлшерде өтемақы төлемі төленеді.
253-бап. Заңды тұлғаның атқарушы органы басшысының
бастамасы бойынша еңбек шартын мерзімінен
бұрын бұзу
Заңды тұлғаның атқарушы органының басшысы заңды тұлға мүлкінің меншік иесін
не ол уәкілеттік берген тұлғаны (органды) немесе заңды тұлғаның уәкілетті органын
бұл жөнінде жазбаша түрде кемінде екі ай бұрын ескерте отырып, еңбек шартын
мерзімінен бұрын бұзуға құқылы.
254-бап. Заңды тұлғаның алқалы атқарушы органы
мүшелерінің еңбегін реттеу ерекшеліктері
Осы тарауда белгіленген атқарушы орган басшысының еңбегін реттеу
ерекшеліктері, егер Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында
өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғаның алқалы атқарушы органының басқа да мүшелеріне
қолданылады.
28-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТШІЛЕРДІҢ, ПАРЛАМЕНТ ЖӘНЕ
МӘСЛИХАТТАР ДЕПУТАТТАРЫНЫҢ, ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
СУДЬЯЛАРЫНЫҢ, ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТТЕГІ АДАМДАРДЫҢ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ
ОРГАНДАРЫ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ЕҢБЕГІН РЕТТЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
255-бап. Мемлекеттік қызметшілердің, Парламент және
мәслихаттар депутаттарының, Қазақстан
Республикасы судьяларының еңбегін реттеу
Мемлекеттік қызметшілердің, Парламент және мәслихаттар депутаттарының,
Қазақстан Республикасы судьяларының еңбегі қызметке кірудің, оны өткеру мен
тоқтатудың ерекше жағдайлары мен тәртібін, еңбектің ерекше жағдайларын, еңбекке ақы
төлеу жағдайларын, сондай-ақ қосымша жеңілдіктерді, артықшылықтар мен шектеулерді
белгілейтін Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерінде көзделген ерекшеліктермен бірге осы
Кодексте реттеледі.
256-бап. Әскери қызметтегі адамдар және құқық қорғау
органдарының қызметкерлері
1. Әскери қызметтегі адамдарға Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде,
ұлттық қауіпсіздік органдарында, Республикалық ұланда, ішкі әскерлерде, әскери-
тергеу органдары мен әскери полицияда, Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет
қызметінде, Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқарушы
органының азаматтық қорғанысты басқару органдары мен бөлімдерінде және әскери
прокуратура органдарында әскери қызмет өткеріп жүрген адамдар жатады.
2. Құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне Қазақстан Республикасының ішкі
істер, қылмыстық-атқару жүйесі органдарында, қаржы полициясында, мемлекеттік өртке
қарсы қызметте, кеден органдарында, прокуратура органдарында қызметте тұрған,
Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес құқық қорғау қызметін жүзеге асыратын адамдар
жатады.
257-бап. Әскери қызметтегі адамдардың және құқық қорғау
органдары қызметкерлерінің еңбегін реттеу
Әскери қызметтегі адамдардың және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің
еңбегі қызметке кірудің, оны өткеру мен тоқтатудың ерекше жағдайлары мен тәртібін,
ерекше еңбек жағдайларын, еңбекке ақы төлеу жағдайларын, сондай-ақ қосымша
жеңілдіктерді, артықшылықтар мен шектеулерді белгілейтін Қазақстан Республикасының
арнаулы заңдарында және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінде көзделген ерекшеліктермен бірге осы Кодекспен реттеледі.
4-БӨЛІМ. ЕҢБЕК САЛАСЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ӘРІПТЕСТІК ЖӘНЕ
ҰЖЫМДЫҚ ҚАТЫНАСТАР
29-тарау. ЕҢБЕК САЛАСЫНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ӘРІПТЕСТІК
258-бап. Әлеуметтік әріптестіктің міндеттері
Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік әріптестік:
1) әлеуметтік, еңбек және осылармен байланысты экономикалық қатынастарды
реттеудің тиімді тетігін жасау;
2) қоғамның барлық жіктерінің мүдделерін объективті ескеру негізінде
әлеуметтік тұрақтылық пен қоғамдық келісімді қамтамасыз етуге жәрдемдесу;
3) қызметкерлердің еңбек саласындағы құқықтарының кепілдіктерін қамтамасыз
етуге жәрдемдесу, оларды әлеуметтік қорғауды жүзеге асыру;
4) барлық деңгейдегі әлеуметтік әріптестік тараптары арасындағы
консультациялар мен келіссөздер процесіне жәрдемдесу;
5) ұжымдық еңбек дауларын шешуге жәрдемдесу;
6) әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру
жөніндегі ұсыныстарды талдап-тұжырымдау міндеттерін шешуге бағытталған.
259-бап. Әлеуметтік әріптестіктің негізгі принциптері
Әлеуметтік әріптестіктің негізгі принциптері мыналар:
1) тараптар өкілдерінің өкілеттілігі;
2) тараптардың тең құқықтылығы;
3) талқыланатын мәселелерді таңдау еркіндігі;
4) міндеттемелер қабылдау еріктілігі;
5) тараптар мүдделерін құрметтеу;
6) ұжымдық шарттарды, келісімдерді орындау міндеттілігі;
7) келісім бойынша қабылданған міндеттемелерді өз кінәсі бойынша орындамағаны
үшін тараптардың, олардың өкілдерінің жауаптылығы;
8) әлеуметтік әріптестікті нығайту мен дамытуға мемлекеттің жәрдемдесуі;
9) қабылданатын шешімдердің жариялылығы.
260-бап. Әлеуметтік әріптестік органдары
Әлеуметтік әріптестік әлеуметтік әріптестік органдары:
1) республикалық деңгейде - әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек
қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссия (бұдан әрі -
республикалық комиссия);
2) салалық деңгейде - әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек
қатынастарын реттеу жөніндегі салалық комиссиялар (бұдан әрі - салалық комиссия);
3) өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) деңгейде - әлеуметтік әріптестік пен
әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі облыстық, қалалық, аудандық
комиссиялар (бұдан әрі - өңірлік комиссия) арқылы тараптардың өзара іс-қимыл
жасасуы нысанында;
4) ұйымдар деңгейінде - қызметкерлердің өкілдері мен жұмыс берушінің арасында
еңбек саласындағы өзара нақты міндеттемелерді белгілейтін келісімдер немесе ұжымдық
шарттар нысанында қамтамасыз етіледі, ал шет ел қатысатын ұйымдарда оны Қазақстан
Республикасының резиденттері халықаралық шарттардың (келісімдердің) және Қазақстан
Республикасы заңнамасының негізінде қамтамасыз етеді.
261-бап. Әлеуметтік әріптестік нысандары
Әлеуметтік әріптестік:
ұжымдық шарттардың, келісімдердің жобаларын әзірлеу және оларды жасасу
жөніндегі ұжымдық келіссөздер;
еңбек қатынастарын және олармен тікелей байланысты өзге де қатынастарды
реттеу, қызметкерлердің еңбек саласындағы құқықтарының кепілдіктерін қамтамасыз ету
және Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын жетілдіру мәселелері бойынша өзара
консультациялар (келіссөздер);
қызметкерлер мен жұмыс берушілер өкілдерінің еңбек дауларын сотқа дейін
шешуге қатысуы нысандарында жүзеге асырылады.
262-бап. Әлеуметтік әріптестік тараптары
Тиісті атқарушы органдар атынан мемлекет, белгіленген тәртіппен уәкілеттік
берілген өз өкілдері атынан қызметкерлер мен жұмыс берушілер әлеуметтік әріптестік
тараптары болып табылады.
263-бап. Әлеуметтік әріптестікті республикалық деңгейде
ұйымдастыру
1. Республикалық комиссия тиісті шешімдермен ресімделетін консультациялар мен
келіссөздер жүргізу арқылы әлеуметтік әріптестік тараптарының мүдделерін келісуді
қамтамасыз ететін тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады.
2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің, қызметкерлердің республикалық
бірлестіктері мен жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерінің өкілетті
өкілдері республикалық комиссияның қатысушылары болып табылады.
3. Қазақстан Республикасы облыстарының, республикалық маңызы бар қалалардың
жартысынан астамының аумағында құрылымдық бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері)
бар бірлестіктер қызметкерлердің республикалық бірлестіктерінің өкілетті өкілдері
болып табылады.
4. Жеке кәсіпкерлік субъектілері бірлестіктерінің республикалық одағының
(қауымдастығының), шағын кәсіпкерлік жөніндегі республикалық бірлестіктің, жеке
кәсіпкерлік субъектілерінің республикалық салалық бірлестіктерінің өкілдері жұмыс
берушілердің республикалық бірлестіктерінің өкілетті өкілдері болып табылады.
Аталған одақтардан (қауымдастықтардан) өкілдік ету олардың құрамына кіретін
республикалық қоғамдық бірлестіктердің санына қарай пропорциялық негізде жүзеге
асырылады.
264-бап. Әлеуметтік әріптестікті салалық деңгейде
ұйымдастыру
1. Салалық комиссия тиісті шешімдермен ресімделетін консультациялар мен
келіссөздер жүргізу арқылы әлеуметтік әріптестердің мүдделерін келісуді қамтамасыз
ету жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады. Осы Кодекстің мақсаттары
үшін салалар тізбесін республикалық комиссия белгілейді.
2. Тиісті қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік органдардың өкілетті
өкілдері, жұмыс берушілер мен қызметкерлердің өкілдері салалық комиссиялардың
қатысушылары болып табылады.
3. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың аумағында құрылымдық
бөлімшелері (филиалдары мен өкілдіктері) бар салалық кәсіптік одақтар
қызметкерлердің салалық бірлестіктерінің өкілетті өкілдері болып табылады.
4. Салалық ұйымдардың өкілдері жұмыс берушілердің өкілетті өкілдері болып
табылады.
265-бап. Әлеуметтік әріптестікті өңірлік деңгейде
ұйымдастыру
1. Өңірлік комиссия тиісті келісімдермен және шешімдермен ресімделетін
консультациялар мен келіссөздер жүргізу арқылы әлеуметтік әріптестердің мүдделерін
келісуді қамтамасыз ету жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін орган болып табылады.
2. Жергілікті атқарушы органдардың тиісті өкілетті өкілдері, жұмыс берушілер
мен қызметкерлердің өкілдері өңірлік комиссиялардың қатысушылары болып табылады.
3. Облыстық, қалалық және аудандық деңгейдегі кәсіптік одақтар бірлестіктері
қызметкерлердің өңірлік бірлестіктерінің өкілетті өкілдері болып табылады.
4. Өңірлік деңгейдегі жұмыс берушілердің өкілетті өкілдері:
облыстық деңгейде - жеке кәсіпкерлік субъектілерінің облыстық бірлестіктері,
шағын кәсіпкерлік жөніндегі облыстық бірлестік;
қалалық, аудандық деңгейлерде - шағын кәсіпкерлік жөніндегі қалалық, аудандық
бірлестіктер болып табылады.
266-бап. Әлеуметтік-еңбек қатынастарын ұйым деңгейінде
реттеу
1. Әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеуді қамтамасыз ету, ұжымдық келіссөздер
жүргізу және ұжымдық шарттың жобасын дайындау және оны жасасу, осы Кодекске сәйкес
қызметкерлер өкілдерінің пікірі ескеріліп немесе солардың келісімі бойынша
шығарылуы жүзеге асырылатын жұмыс беруші актілерінің жобаларын талқылау үшін,
сондай-ақ ұжымдық шарттың орындалуын бақылауды ұйымдастыру үшін тараптар шешімі
бойынша тең құқықтылық негізде тараптардың қажетті өкілеттіктер берілген
өкілдерінен тұратын комиссиялар құрылады.
2. Жұмыс беруші ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес ұйымда жұмыс істейтін
кәсіптік одақтың қызметі үшін жағдай жасайды.
3. Тараптардың келісімі бойынша және кәсіптік одақ мүшелері болып табылатын
қызметкерлердің жазбаша өтініштері болған кезде, жұмыс беруші кәсіптік одақтың
есеп-шотына қызметкерлердің жалақысынан ұсталатын мүшелік кәсіподақ жарналарын ай
сайын аудара алады.
267-бап. Тұрақты жұмыс істейтін республикалық, салалық,
өңірлік комиссияларды құрудың принциптері мен
тәртібі
1. Тұрақты жұмыс істейтін республикалық, салалық, өңірлік комиссиялар мынадай
принциптер:
1) комиссиялардың қызметіне атқарушы билік органдары өкілдерінің, жұмыс
берушілер мен қызметкерлер өкілдерінің қатысу міндеттілігі;
2) тараптардың өкілеттілігі;
3) тепе-тең өкілдік ету;
4) тараптардың тең құқықтылығы;
5) тараптардың өзара жауапкершілігі негізінде құрылады.
2. Комиссиялар қатысушыларының жеке құрамын әлеуметтік әріптестіктің әрбір
тарапы дербес құрады.
268-бап. Республикалық, салалық, өңірлік комиссиялардың
негізгі мақсаттары мен міндеттері
1. Комиссиялардың негізгі мақсаттары әлеуметтік және еңбек қатынастарын
реттеу және әлеуметтік әріптестік тараптарының мүдделерін келісу болып табылады.
2. Комиссиялардың негізгі міндеттері:
1) әлеуметтік және экономикалық саясаттың негізгі бағыттары бойынша
әлеуметтік әріптестік тараптарының ұстанымдарын келісу;
2) келісімдерді әзірлеу мен жасасу;
3) келісімдерді іске асыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу, келісу және
бекіту;
4) халықаралық еңбек нормаларын ратификациялауға және қолдануға байланысты
мәселелер бойынша консультациялар өткізу және ұсынымдар әзірлеу болып табылады.
3. Комиссиялар өздері бекіткен ережелерге және жұмыс жоспарларына сәйкес
жұмыс істейді. Комиссия отырыстары жылына екі реттен сирек болмайтындай етіп
өткізіледі.
269-бап. Республикалық, салалық және өңірлік
комиссиялардың негізгі құқықтары
Республикалық, салалық және өңірлік комиссиялар:
1) өз отырыстарында әлеуметтік және еңбек қатынастары саласында келісілген
саясат жүргізу проблемаларын қарауға;
2) келісім жобасын әзірлеу, көрсетілген келісімді іске асыру, комиссия
шешімдерін орындау кезінде атқарушы органдардың, жұмыс берушілер мен қызметкерлер
бірлестіктерінің мүдделерін келісуге;
3) атқарушы органдардан, жұмыс берушілерден және (немесе) қызметкерлер
өкілдерінен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттейтін, жасалатын және жасалған
келісімдер туралы ақпарат сұратуға;
4) өз шешімдерінің орындалуын бақылауды жүзеге асыруға, ал жауапты тұлғалар
оларды орындамаған жағдайда әлеуметтік әріптестіктің тиісті тарапына анықталған
бұзушылықтарды жою және келісімнің талаптарын орындамағаны үшін кінәлі тұлғаларды
жауапқа тарту жөніндегі ұсыныстары бар ақпарат жіберуге;
5) атқарушы органдардан ұжымдық келіссөздер жүргізу және келісімнің жобасын
әзірлеу, аталған келісімнің орындалуын бақылауды ұйымдастыру үшін қажетті
әлеуметтік жағдай туралы ақпаратты сұратуға және алуға;
6) уәкілетті мемлекеттік органдардың қарауына әлеуметтік және еңбек
қатынастары саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу жөнінде ұсыныстар
енгізуге;
7) ғалымдар мен мамандарды тарта отырып, жұмыс топтарын құруға;
8) комиссия отырысына атқарушы органдардың, қоғамдық бірлестіктердің
қызметкерлерін, сондай-ақ тәуелсіз сарапшыларды шақыруға;
9) атқарушы органдар, жұмыс берушілер мен қызметкерлердің бірлестіктері
комиссия белгіленген мерзімде қарауға және орындауға міндетті бірлескен келісімдер
мен шешімдер қабылдауға;
10) әлеуметтік және еңбек қатынастары мен әлеуметтік әріптестік мәселелері
бойынша халықаралық, республикалық, өңіраралық кеңестер, конференциялар,
конгрестер, семинарлар өткізуге аталған іс-шараларды ұйымдастырушылармен келісілген
тәртіппен қатысуға құқылы.
270-бап. Қызметкерлер өкілдерінің өкілеттіктері
1. Қызметкерлер өкілдерінің:
1) қызметкерлердің әлеуметтік-еңбек құқықтары мен мүдделерін білдіруге және
қорғауға;
2) жұмыс берушімен жобаларды әзірлеу және келісімдерді, ұжымдық шарттарды
жасасу жөніндегі ұжымдық келіссөздер жүргізуге, осы мақсаттарда еңбек қатынастары
мәселелері бойынша қажетті ақпарат алуға;
3) келісімдерде немесе ұжымдық шарттарда көзделген әлеуметтік-экономикалық
даму мәселелерін шешуге қатысуға;
4) осы Кодексте белгіленген тәртіппен қоғамдық бақылауды жүзеге асыруға;
5) еңбек заңнамасын бұзу мәселелері бойынша еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік органның мемлекеттік инспекторларымен өзара іс-қимыл жасасуға;
6) келісімдерге және ұжымдық шарттарға сәйкес қалыпты еңбек жағдайларын
қамтамасыз ету жөніндегі шараларды зерделеу мен қолдану үшін жұмыс орындарында
болуға;
7) еңбек қатынастарына және әлеуметтік-экономикалық мәселелерге байланысты
заңнамалық актілердің, бағдарламалардың жобаларын әзірлеу мен қарау жөніндегі
консультациялық-кеңесші органдардың жұмысына қатысуға;
8) осы Кодексте белгіленген тәртіппен қызметкер мен жұмыс берушінің
арасындағы еңбек дауларын реттеуге қатысуға;
9) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жиналыстар,
шерулер, митингілер, пикеттер, ереуілдер өткізуге құқығы бар.
2. Жұмыс берушілердің қызметкерлер өкілдеріне өз өкілеттіктерін жүзеге
асыруына кедергі жасауына жол берілмейді.
30-тарау. ӘЛЕУМЕТТІК ӘРІПТЕСТІК ТАРАПТАРЫ АРАСЫНДА
КЕЛІСІМДЕР ЖАСАСУ ТӘРТІБІ
271-бап. Келісімдерді дайындау жөнінде келіссөздер
жүргізу құқығы
1. Әлеуметтік әріптестіктің кез келген тарапы келісімді әзірлеу, оның
мазмұны, оны жасасу, өзгерту, толықтыру жөніндегі келіссөздердің бастамашысы болуға
құқылы.
2. Республикалық, салалық, өңірлік деңгейлерде қызметкерлер мен жұмыс
берушілер уәкілеттік берген бірнеше өкіл бар болса, олардың әрқайсысына өздері
өкілдік ететін қызметкерлер мен жұмыс берушілердің атынан келіссөздер жүргізу
құқығы беріледі.
272-бап. Келіссөздер жүргізудің, келісімдерді әзірлеу
мен жасасудың тәртібі
1. Екінші тараптан келіссөздердің басталуы туралы жазбаша ұсыныстар алған
тараптар күнтізбелік он күн ішінде оларды қарауға және келіссөздерге кірісуге
міндетті.
Тараптар арасында салалық келісімнің жекелеген ережелері бойынша
келіспеушіліктер болғанда, келіссөздер басталған күннен бастап үш ай ішінде
тараптар бір мезгілде келіспеушіліктер хаттамасын жасай отырып, келісілген
шарттарда салалық келісімге қол қоюға тиіс.
2. Келіссөздер жүргізу тәртібін, келісімдерді әзірлеу мен жасасу мерзімдерін,
сондай-ақ оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді, оларға қосылуды комиссиялар
бекітеді.
3. Келісімдер оларға тараптар қол қойған кезден бастап не келісімдерде
белгіленген күннен бастап күшіне енеді. Келісімдердің барлық қосымшалары олардың
ажырамас бөлігі болып табылады және солармен бірдей заң күшіне ие болады.
4. Келісімнің қолданылу мерзімі тараптардың келісімі бойынша не жаңа келісім
қабылданғанға дейін белгіленеді, бірақ үш жылдан аспауға тиіс.
5. Қызметкерлерге бір мезгілде бірнеше келісімдердің күші қолданылған
жағдайларда, келісімдердің қызметкерлер үшін неғұрлым қолайлы шарттары қолданылады.
6. Бас, салалық, өңірлік келісімдерді әлеуметтік әріптестік тараптарының
өкілдері қол қойып бекітеді.
7. Тараптар қол қойған салалық, өңірлік келісімдер қосымшаларымен қоса он күн
мерзімде хабарламалық тіркеу үшін жіберіледі.
273-бап. Республикалық, салалық, өңірлік комиссиялардың
шешімдер қабылдау тәртібі
1. Комиссиялардың шешімдері келіссөздерде барлық тараптардың келісіміне қол
жеткізу негізінде ғана қабылданады және тиісті келісімдермен ресімделеді.
2. Келісім барысында, егер тараптар келісімге келе алмаса, келіспеушіліктерді
жою жөніндегі және келіссөздерді қайта жалғастыру мерзімдері туралы тараптардың
түпкілікті тұжырымдалған ұсыныстары енгізілетін хаттама жасалады.
3. Шешімдер қабылдау мен жұмысты ұйымдастыру тәртібін комиссиялар әзірлеп,
бекітеді.
274-бап. Комиссиялардың үйлестірушілері
Республикалық, салалық және өңірлік комиссиялардың үйлестірушілері
тараптардың бірлескен шешімімен тағайындалады. Комиссияның үйлестірушісі:
1) тараптардың қызметіне араласпайды;
2) комиссия жұмысына қатысу үшін жұмыс берушілер мен қызметкерлер
бірлестіктерінің өкілдерін, атқарушы билік органдарының комиссия мүшелері болып
табылмайтын өкілдерін, сондай-ақ ғалымдар мен мамандарды, басқа да ұйымдардың
өкілдерін шақырады;
3) комиссияның және жұмыс топтарының жұмысын, хаттамалардың жүргізілуін,
шешімдердің жобаларын дайындауды және олардың орындалуын бақылауды қамтамасыз
етеді.
275-бап. Келісімдердің тараптары, түрлері
1. Республикалық деңгейде Қазақстан Республикасының Үкіметі, жұмыс
берушілердің республикалық бірлестіктері мен қызметкерлердің республикалық
бірлестіктері арасында Бас келісім жасалады.
2. Салалық деңгейде тиісті атқарушы органдар, жұмыс берушілер мен
қызметкерлердің өкілетті өкілдері арасында салалық келісімдер жасалады.
3. Өңірлік деңгейде жергілікті атқарушы органдар және жұмыс берушілер мен
қызметкерлердің өкілетті өкілдері арасында өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық)
келісімдер жасалады.
276-бап. Келісімдердің мазмұны
1. Келісімдер:
1) қолданылу мерзімі туралы;
2) орындалуын бақылау тәртібі туралы;
3) келісімге өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі туралы;
4) тараптардың өздеріне жүктелген міндеттемелерді орындамаған жағдайдағы
жауаптылығы туралы ережелерді қамтуға тиіс.
2. Бас келісімнің мазмұнын республикалық комиссия әлеуметтік әріптестіктің
барлық тараптары немесе солардың біреуі ұсынған Бас келісімнің жобаларын негізге
ала отырып айқындайды.
3. Салалық және өңірлік келісімдердің мазмұнын салалық және өңірлік
комиссиялар әлеуметтік әріптестіктің барлық тараптары немесе солардың біреуі
ұсынған келісімдер жобаларының негізінде айқындайды.
4. Келісімдерде:
1) еңбекке ақы төлеу, еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғау, еңбек режимі және
тынығу режимі туралы ережелер көзделуі мүмкін.
Салалар бойынша тарифтік ставканың (айлықақының) ең төменгі мөлшерінің көлемі
салалық келісімдерде айқындалады;
2) бағалар мен инфляцияның, ең төменгі күнкөріс деңгейі және келісімде
айқындалған көрсеткіштердің орындалуы негізге алына отырып, еңбекке ақыны реттеу
тетігі туралы;
3) өтемақы төлемдері туралы;
4) қызметкерлерді жұмыспен қамтуға, кәсіптік даярлауға және қайта даярлауға
жәрдемдесу туралы;
5) жұмысқа және тынығуға қолайлы жағдайлар жасау және тиісті қоршаған ортаны
қамтамасыз ету жолымен өндірісте қызметкерлердің денсаулығын сақтауды ұйымдастыру
туралы;
6) салауатты өмір салтын насихаттау жөніндегі шаралар туралы;
7) қызметкерлерді және олардың отбасы мүшелерін әлеуметтік қорғау жөніндегі
арнайы іс-шаралар туралы;
8) өндірістің уақытша тоқтатылуы жағдайында қызметкерлерді қорғау шаралары
туралы;
9) жанжалдар мен ереуілдерді болдырмау, еңбек тәртібін нығайту
туралы;
10) қызметкерлер өкілдерінің қызметін жүзеге асыру үшін талаптар туралы;
11) заңнамаға қайшы келмейтін әлеуметтік-еңбек мәселелері бойынша басқа да
ережелер;
12) әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға жәрдемдесу туралы ережелер көзделуі
мүмкін.
5. Салалық келісімдерде:
1) еңбекке ақы төлеу, еңбек жағдайлары және еңбекті қорғау, еңбек және тынығу
режимі туралы;
2) өтемақы төлемдері туралы;
3) қызметкерлерді әлеуметтік қорғау жөніндегі арнайы іс-шаралар туралы;
4) инфляция, ең төменгі күнкөріс деңгейі негізге алынып, еңбекке ақы төлеуді
реттеу және келісімде айқындалған көрсеткіштерді орындау тетіктері туралы;
5) көтеріңкі салалық коэффициенттерді белгілеу туралы ережелер көзделуге
тиіс.
6. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкердің
жағдайын нашарлататын келісімнің ережелері жарамсыз деп танылады.
Ескерту. Осы Кодекстің 276-бабы 5-тармағы 5) тармақшасы 2008 жылғы 1
қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.
277-бап. Келісімдерді тіркеу
1. Облыстық деңгейде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді тіркеуді
еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.
2. Қалалық, аудандық деңгейде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді
тіркеуді жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады.
278-бап. Келісімдердің қолданылуы
1. Келісімдердің күші келіссөздерде осы келісімдерді әзірлеу мен өз аттарынан
жасасу үшін тиісті тараптар өкілдеріне уәкілеттік берген тиісті атқарушы
органдарға, қызметкерлер мен жұмыс берушілерге қолданылады.
2. Келісім:
жұмыс берушілер бірлестіктерінің мүшелері болып табылатын, келісімді жасасқан
барлық жұмыс берушілерге қатысты қолданылады. Жұмыс берушілер бірлестігіндегі
мүшелікті тоқтату жұмыс берушіні соның мүшесі болған кезеңде жасалған келісімді
орындаудан босатпайды. Келісім қолданыста болған кезеңде жұмыс берушілер
бірлестігіне кірген жұмыс беруші осы келісімде көзделген міндеттемелерді орындауға
міндетті;
келісімге қол қойылғаннан кейін қосылған жұмыс берушілерге қатысты
қолданылады.
3. Келісімдер Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, мүлкінің меншік
иелері, құрылтайшылары (қатысушылары) немесе акционерлері шетелдік жеке және заңды
тұлғалар не шетелдік қатысуы бар ұйымдар болып табылатын ұйымдарға да қолданылады.
4. Келісім жарияланғаннан кейін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган
республикалық деңгейде, тиісті қызмет саласындағы уәкілетті мемлекеттік органдар
салалық деңгейде және жергілікті атқарушы органдар өңірлік деңгейде келісім
жасасуға қатыспаған жұмыс берушілер бірлестіктеріне, жұмыс берушілерге,
қызметкерлер бірлестіктеріне тиісті деңгейде келісімге қосылуға ұсыныс жасауға
құқылы. Аталған ұсыныс ресми жариялануға тиіс.
Егер жұмыс берушілер бірлестіктері, жұмыс берушілер, қызметкерлер
бірлестіктері келісімге қосылу туралы ұсыныс ресми жарияланған күннен бастап
күнтізбелік 30 күн ішінде тиісті атқарушы органдарға оған қосылудан дәйекті бас
тартуды жазбаша түрде ұсынбаған болса, онда келісім соларға қатысты осы ұсыныс
ресми жарияланған күннен бастап қолданылады деп есептеледі.
279-бап. Келісімдердің орындалуын бақылау
Келісімдердің орындалуын бақылауды әлеуметтік әріптестік тараптары жүзеге
асырады.
280-бап. Келіссөздерге қатысудан жалтарғаны үшін
жауапкершілік
Тараптар өкілдерінің әлеуметтік әріптестік туралы келісімді жасасу, өзгерту
жөніндегі келіссөздерге қатысудан жалтаруы немесе әлеуметтік әріптестік туралы
келісілген келісімге қол қоюдан құқыққа сыйымсыз бас тартуы, келіссөздер жүргізу
және әлеуметтік әріптестік туралы келісім нормаларының сақталуына бақылау жасау
үшін қажетті ақпарат бермеуі, сондай-ақ оның талаптарын бұзуы немесе орындамауы
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.
31-тарау. ҰЖЫМДЫҚ ШАРТ
281-бап. Ұжымдық келіссөздер жүргізудің принциптері
Ұжымдық келіссөздер жүргізудің принциптері:
тараптар мүдделерінің тең құқықтылығы және оларды құрметтеу;
ұжымдық шарттың немесе келісімнің мазмұнын құрайтын мәселелерді талқылаудағы
таңдау еркіндігі;
тараптардың міндеттемелер қабылдау еріктілігі;
Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын сақтау болып табылады.
282-бап. Ұжымдық келіссөздер жүргізудің, ұжымдық шартты
әзірлеу мен жасасудың тәртібі
1. Кез келген тарап ұжымдық шарт жобасын әзірлеудің бастамашысы бола алады.
Екінші тараптың ұжымдық шарт жасасу жөніндегі келіссөздерді бастау туралы
ұсынысы бар хабарламасын алған тарап оны он күндік мерзімде қарап, осы баптың 2-
тармағында белгіленген тәртіппен келіссөздерге кірісуге міндетті.
2. Ұжымдық келіссөздер жүргізу және ұжымдық шарттың жобасын әзірлеу үшін
тараптар тепе-тең негізде комиссия құрады. Комиссия мүшелерінің саны, оның жеке
құрамы, жобаны әзірлеу және ұжымдық шарт жасасу мерзімдері тараптар келісімімен
айқындалады.
Жұмыс беруші тараптардың келісімі бойынша ұжымдық шартты әзірлеу мен жасасу
үшін қажетті жағдай жасауды қамтамасыз етеді.
Кәсіптік одақтың мүшелері болып табылмайтын қызметкерлер жұмыс берушімен
өзара қарым-қатынастарда өз мүдделерін білдіру үшін кәсіподақ органына да, өзге
өкілдерге де уәкілеттік беруге құқылы.
Ұйымда қызметкерлердің бірнеше өкілдері болған кезде комиссияға қатысу және
ұжымдық шартқа қол қою үшін олар біртұтас өкілді орган құруы мүмкін. Бұл ретте
олардың әрқайсысына өздері өкілдік ететін қызметкерлердің санына қарай
пропорционалды өкілдік ету принципі негізінде келіссөздер жүргізу жөніндегі
біртұтас органның құрамында өкілдік ету құқығы беріледі.
3. Комиссия әзірлеген ұжымдық шарттың жобасын ұйым қызметкерлері міндетті
түрде талқылауға тиіс. Жобаны талқылау нысанын қызметкерлердің өздері айқындайды.
Комиссия келіп түскен ескертпелер мен ұсыныстарды ескере отырып, жобаны пысықтайды.
4. Тараптардың келісіміне қол жеткізілген кезде ұжымдық шарт кемінде екі
данада жасалады және оған тараптардың өкілдері қол қояды.
5. Ұжымдық шарттың жекелеген ережелері бойынша тараптар арасында
келіспеушіліктер болған кезде ұжымдық келіссөздер басталған күннен бастап бір ай
ішінде тараптар бір мезгілде келіспеушіліктер хаттамасын жасай отырып, келісілген
талаптармен ұжымдық шартқа қол қоюға тиіс.
6. Ұжымдық шартты өзгерту және толықтыру осы бапта оны жасасу үшін
белгіленген тәртіппен тараптардың өзара келісімімен ғана жүргізіледі.
7. Егер алынған мәліметтер мемлекеттік, қызметтік, коммерциялық және заңмен
қорғалатын өзге де құпияларды құрайтын болса, ұжымдық келіссөздерге қатысушылардың
бұл мәліметтерді жария етуге құқығы жоқ.
8. Ұжымдық келіссөздерге қатысушылар келіссөздер жүргізу кезінде орташа айлық
жалақысы сақтала отырып, еңбек міндеттерін орындаудан босатылуы мүмкін. Бұл мерзім
олардың еңбек өтіліне қосылады.
9. Тараптардың өкілдері тараптар қол қойған ұжымдық шартты бір ай мерзім
ішінде еңбек жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшесіне мониторинг үшін
ұсынуға міндетті.
10. Тараптардың өкілдері қызметкерлерге ұжымдық шарттың орындалу барысы
туралы мезгіл-мезгіл хабарлап отыруға міндетті.
283-бап. Ұжымдық шарттың тараптары
1. Қызметкерлер және жұмыс беруші ұжымдық шарттың тараптары болып табылады.
2. Ұжымдық шарт ұйымдарда да, филиалдар мен өкілдіктерде де жасалуы мүмкін.
284-бап. Ұжымдық шарттың мазмұны мен құрылымы
1. Ұжымдық шарттың мазмұны мен құрылымын тараптар айқындайды. Ұжымдық шартқа:
1) еңбекке ақы төлеуді нормалау, оның нысандары, жүйелері, қызметкерлерге,
оның ішінде ауыр жұмыстарда, зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті еңбек
жағдайлары бар жұмыстарда істейтін қызметкерлерге тарифтік ставкалар мен жалақылар,
үстемақылар мен қосымша ақылар мөлшері туралы;
2) еңбекке ақы төлеуді индекстеу туралы, жәрдемақылар мен өтемақы төлемдерін
төлеу туралы, оның ішінде жазатайым оқиғалар кезіндегі қосымша өтемақылар туралы;
3) тиісті мамандықтың, ұйымдағы лауазымның ең жоғары және ең төменгі жалақысы
мөлшерлерінің арасындағы жол берілетін арақатынас туралы;
4) разрядаралық коэффициенттерді белгілеу туралы;
5) жұмыс уақыты мен тынығу уақытының ұзақтығы, еңбек демалыстары туралы;
6) салауатты және қауіпсіз еңбек пен тұрмыс жағдайларын жасау туралы, еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі шараларды қаржыландыру көлемі туралы,
денсаулық сақтауды жақсарту туралы, қызметкерлерді және олардың отбасы мүшелерін
медициналық сақтандыру кепілдіктері туралы, қоршаған ортаны қорғау туралы;
7) тиісті саланың разрядаралық коэффициенттерін белгілеу туралы ережелер
енгізілуге тиіс.
2. Ұжымдық шартқа:
1) еңбекті ұйымдастыруды жақсарту және өндіріс тиімділігін арттыру туралы;
2) еңбек тәртіптемесі мен еңбек тәртібін реттеу туралы;
3) босатылатын қызметкерлердің жұмыспен қамтылуын, оларды даярлауды,
біліктілігін арттыруды, қайта даярлауды және жұмысқа орналастыруды қамтамасыз ету
туралы;
4) жұмысты оқумен қоса атқаратын қызметкерлерге берілетін кепілдіктер мен
жеңілдіктер туралы;
5) қызметкерлердің тұрғын үй және тұрмыстық жағдайларын жақсарту туралы;
6) қызметкерлерді сауықтыру, санаторий-курорттық емдеу және олардың тынығуы
туралы;
7) кәсіподақ мүшелері болып табылатын қызметкерлермен еңбек шартын бұзған
кезде ұйымның кәсіподақ органының дәлелді пікірін ескерудің тәртібі туралы;
8) кәсіподақ органына сайланған қызметкерлерге берілетін кепілдіктер туралы;
9) қызметкерлердің өкілдері қызметін жүзеге асыруға арналған талаптар туралы;
10) кәсіподақ қызметі үшін жағдай жасау туралы;
11) қызметкерлерді сақтандыру туралы;
12) ұжымдық шарттың орындалуын бақылау және оған өзгерістер мен толықтырулар
енгізу тәртібі туралы;
13) еңбек шарттарын ереуілді желеу етіп жұмыс берушінің бастамасы бойынша
бұзуды болдырмау туралы;
14) қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өздері келтірген залал үшін
жауаптылығы туралы;
15) тараптардың ұжымдық шартты орындауға жауаптылығы туралы;
16) ерікті кәсіптік зейнетақы жарналары туралы;
17) тараптар айқындаған басқа да мәселелер бойынша қызметкерлер мен жұмыс
берушінің өзара міндеттемелері енгізілуі мүмкін.
3. Ұжымдық шарт еңбек заңнамасымен, бас, салалық, өңірлік келісімдермен
салыстырғанда қызметкерлер жағдайын нашарлатпауға тиіс. Мұндай ережелер жарамсыз
деп танылады.
285-бап. Ұжымдық шарттың қолданылу мерзімдері мен аясы
1. Ұжымдық шарт тараптар айқындайтын мерзімге жасалады.
2. Ұжымдық шарт, егер оның ережелерінде өзгеше көзделмесе, қол қойылған
кезден бастап күшіне енеді және тараптар оны орындауға міндетті.
3. Ұжымдық шарттың күші жұмыс берушіге және солардың атынан ұжымдық шарт
жасалған ұйым қызметкерлеріне және жазбаша өтініш негізінде оған қосылған
қызметкерлерге қолданылады.
4. Ұйымның қайта ұйымдастырылу (бірігу, қосылу, бөліну, бөлініп шығу, қайта
құрылу) кезеңінде ұжымдық шарт өз күшін сақтайды.
5. Ұйым мүлкінің меншік иесі ауысқан кезде ұжымдық шарт үш ай бойы өз күшін
сақтайды. Осы кезеңде тараптар жаңа ұжымдық шарт жасасу немесе қолданыстағы шартты
сақтау, өзгерту және толықтыру туралы келіссөздерді бастауға құқылы.
6. Ұйым таратылған, ол банкрот деп жарияланған кезде ұжымдық шарттың
қолданылуы барлық қызметкерлермен еңбек шарттары тоқтатылған кезден бастап
тоқтатылады.
286-бап. Тараптардың ұжымдық шартты орындамағаны үшін
жауапкершілігі
Ұжымдық шартта көзделген міндеттемелерді орындамағаны үшін тараптар ұжымдық
шартқа және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
287-бап. Келіссөздер кезіндегі кепілдіктер мен
өтемақылар
Шақырылған сарапшылар мен мамандарға еңбекақы төлеу жұмыс берушілердің не
қызметкерлердің өкілді органдарының солармен жасасқан еңбек келісімі бойынша
жүргізіледі.
Қызметкерлердің өкілді органдарының ұжымдық келіссөздерге қатысатын мүшелері
келіссөздер жүргізу кезеңінде (ұйымды тарату жағдайларынан басқа) тиісті өкілді
органның келісімінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша жұмыстан босатылмайды.
32-тарау. ҰЖЫМДЫҚ ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ
288-бап. Ұжымдық еңбек дауының туындауы
1. Ұжымдық еңбек дауы жұмыс берушіге жалпы жиналыстың (конференцияның)
шешімімен бекітілген қызметкерлер талаптары туралы жазбаша хабарлама берілген
күннен бастап немесе жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі өз шешімдерін
хабарламаған жағдайда, осы
Кодекстің 290-бабында көрсетілген мерзім өткен күннен бастап туындаған болып
есептеледі.
2. Ұжымдық еңбек даулары бітімгерлік рәсімдер тәртібімен және (немесе) сот
тәртібімен шешіледі.
289-бап. Қызметкерлердің талаптарын ресімдеу мен
мәлімдеу тәртібі
1. Қызметкерлердің еңбек жағдайлары мен еңбегіне ақы төлеуді белгілеу және
өзгерту, қызметкерлер мен жұмыс берушінің, жұмыс берушілер бірлестігінің арасындағы
ұжымдық шарттар мен келісімдерді жасасу, өзгерту және орындау мәселелері жөніндегі
талаптары
қызметкерлердің жалпы жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлері жалпы
санының кемінде жартысы болған кезде жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың
көпшілік даусымен түзіледі және бекітіледі.
2. Қызметкерлердің талаптары жазбаша түрде жазылады және жұмыс берушілерге,
жұмыс берушілердің бірлестіктеріне жалпы жиналыс (конференция) өткізілген күннен
бастап күнтізбелік үш күн мерзімде жіберіледі.
3. Аталған талаптарды әртүрлі жұмыс берушілердің қызметкерлері қойған
жағдайда, бұл талаптарды кәсіптік одақтардың салалық немесе өңірлік бірлестіктері
не қызметкерлер уәкілеттік берген өзге де жеке және (немесе) заңды тұлғалар ұсынуы
мүмкін.
4. Жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі қызметкерлердің талаптар қою
жөнінде жиналыс (конференция) өткізуіне кедергі келтіруге әсер ететін қандай да
болмасын араласудан қалыс қалуға міндетті.
290-бап. Қызметкерлердің талаптарын қарау
Жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі қызметкерлердің қойған талаптарын
соларды алған күннен бастап күнтізбелік жеті күннен кешіктірмей қарауға және оларды
шешу үшін шаралар қолдануға, ал шешуге мүмкіндік болмаған кезде туындаған
келіспеушіліктерді одан әрі қарау үшін өз өкілдерін көрсете отырып, өздерінің
шешімдері мен ұсыныстарын аталған мерзім ішінде қызметкерлерге жазбаша түрде
жеткізуге міндетті.
291-бап. Бітімгерлік рәсімдер
1. Қызметкерлердің талаптарын осы Кодекстің 290-бабында көзделген тәртіппен
шешу мүмкін болмаған кезде олар бітімгерлік рәсімдер тәртібімен қаралады.
Жұмыс беруші, жұмыс берушілердің бірлестігі (олардың өкілдері) қабылдамаған
немесе олардың ішінара қанағаттандырған талаптары алдымен бітімгерлік
комиссиясында, ал онда келісімге қол жеткізілмесе - еңбек арбитражында қаралады.
2. Тараптар ұжымдық еңбек дауын қараудың кез келген сатысында делдалға жүгіне
алады. Делдалдық рәсім бітімгерлік комиссиясындағы, еңбек арбитражындағы
бітімгерлік рәсімдерге қарағанда дербес рәсім болып табылады және солармен қатар
жүргізілуі мүмкін.
292-бап. Бітімгерлік комиссиясы
1. Бітімгерлік комиссиясын тараптар жұмыс беруші, жұмыс берушілердің
бірлестігі (олардың өкілдері) өз шешімін қызметкерлерге (олардың өкілдеріне)
хабарлаған не хабарламаған күннен бастап не ұжымдық келіссөздер барысында
келіспеушіліктер хаттамасы жасалған күннен бастап күнтізбелік үш күн ішінде құрады.
2. Бітімгерлік комиссиясы ұжымдық еңбек дауы тараптары өкілдерінен тепе-тең
негізде құрылады. Бітімгерлік комиссиясын құру туралы шешім жұмыс берушінің
актісімен және қызметкерлер өкілдерінің шешімімен ресімделеді.
3. Бітімгерлік комиссиясы құрылған күнінен бастап күнтізбелік жеті күннен
кешіктірмей қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) талаптарын қарайды. Бітімгерлік
комиссиясының талаптарды қарау, көрсетілген мерзімді ұзарту тәртібі тараптардың
келісімімен жүзеге асырылады және хаттамамен ресімделеді.
4. Бітімгерлік комиссиясы бітімгерлік рәсім барысында, қызметкерлермен
(олардың өкілдерімен), жұмыс берушімен, жұмыс берушілер бірлестігімен (олардың
өкілдерімен), мемлекеттік органдармен және өзге де мүдделі тұлғалармен
консультациялар жүргізеді.
5. Комиссияның шешімі тараптар келісімінің негізінде қабылданады, тараптардың
өкілдері қол қоятын хаттамамен ресімделеді және оның тараптар үшін міндетті күші
болады.
6. Бітімгерлік комиссиясында келісімге қол жеткізілмегенде, оның жұмысы
тоқтатылады, ал дауды шешу үшін еңбек арбитражы құрылады.
293-бап. Еңбек арбитражы
1. Еңбек арбитражын ұжымдық еңбек дауының тараптары бітімгерлік комиссиясының
жұмысы тоқтатылған күннен бастап күнтізбелік бес күн ішінде әлеуметтік-еңбек
қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық, салалық немесе өңірлік комиссия
мүшелерінің
қатысуымен құрады.
2. Еңбек арбитражы мүшелерінің саны, оның дербес құрамы, еңбек дауын қараудың
тәртібі тараптардың келісімімен белгіленеді. Еңбек арбитражы кемінде бес адамнан
құрылуға тиіс. Еңбек арбитражының құрамына қоғамдық бірлестіктердің өкілдері,
мемлекеттік еңбек инспекторы, мамандар, сарапшылар мен басқа да адамдар енгізіледі.
3. Еңбек арбитражының төрағасын тараптар арбитраж мүшелері қатарынан
сайлайды.
4. Еңбек арбитражы ұжымдық еңбек дауын ұжымдық еңбек дауы тараптары
өкілдерінің міндетті түрде қатысуымен, ал қажет болғанда басқа да мүдделі адамдар
өкілдерінің де қатысуымен қарайды.
5. Дауды қарау рәсімін еңбек арбитражы белгілейді және ұжымдық еңбек дауы
тараптарының назарына жеткізеді.
6. Еңбек арбитражының шешімі құрылған күнінен бастап күнтізбелік жеті күннен
кешіктірілмей арбитраж мүшелерінің қарапайым көпшілік дауысымен қабылданады. Еңбек
арбитражы мүшелерінің дауыстары тең бөлінген кезде төрағаның дауысы шешуші болып
табылады. Шешім дәлелді әрі жазбаша түрде болуға және оған арбитраж мүшелерінің
барлығы қол қоюға тиіс.
7. Бітімгерлік комиссиясында ұжымдық еңбек дауы тараптарының келісіміне қол
жеткізілмеген кезде, заң бойынша ереуілдер өткізу тыйым салынған немесе шектелген
ұйымдарда, еңбек арбитражы міндетті түрде құрылуға тиіс.
8. Ұжымдық еңбек дауының тараптары еңбек арбитражының шешімін орындауға
міндетті болады.
294-бап. Ұжымдық еңбек дауын делдалдың қатысуымен қарау
1. Ұжымдық еңбек дауын делдалдың қатысуымен қарау тәртібі ұжымдық еңбек дауы
тараптарының келісімі бойынша айқындалады.
2. Тараптар өздеріне қатысты тәуелсіз ұйымдар мен тұлғаларды делдал ретінде
белгілейді. Әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық, салалық,
өңірлік комиссиялар ұжымдық еңбек дауы тараптарының келісімімен ұжымдық еңбек
дауларын реттеу жөніндегі жұмысқа орталық және жергілікті атқарушы органдардың,
қауымдастықтардың және басқа да қоғамдық бірлестіктердің басшылары мен
қызметкерлерін, жұмыс берушілерді, сондай-ақ тәуелсіз сарапшыларды тарта алады.
Делдалды таңдау жағдайларының бәрінде олардан делдалдық етуге жазбаша келісім
алынуға тиіс.
295-бап. Тараптардың ұжымдық еңбек дауы бойынша
келісімге қол жеткізуінің салдарлары
1. Ұжымдық еңбек дауының тараптары арасында дауды делдалдың қатысуымен немесе
онсыз шешу туралы келісімге қол жеткізілген барлық жағдайларда аяқталмай қалған
бітімгерлік рәсімдері тоқтатылады, ал тараптар арасындағы келісімнің талаптары
дауды шешудің талаптары деп есептеледі.
Ұжымдық еңбек дауының тараптары қол жеткізген келісімдер жазбаша түрде
ресімделеді.
2. Тараптар арасында даудың шешілуі туралы келісімге қол жеткізу, егер ереуіл
жарияланған болса, оның тоқтатылуына әкеп соғады.
296-бап. Ұжымдық еңбек дауының шешілуімен байланысты
кепілдіктер
Бітімгерлік комиссиясының мүшелері ұжымдық еңбек дауын шешу жөніндегі
келіссөздерге қатысқан уақытта орташа жалақысы сақтала отырып, негізгі жұмысынан
босатылады.
Қызметкерлердің, олардың бірлестіктерінің ұжымдық еңбек дауын шешуге
қатысатын өкілдері ұжымдық еңбек дауын шешу кезеңінде тәртіптік жазаға тартылмайды,
басқа жұмысқа ауыстырылмайды немесе солардың өкілдік етуіне уәкілеттік берген
органның алдын ала келісімінсіз жұмыс берушінің бастамасы бойынша олармен еңбек
шарты бұзылмайды.
297-бап. Тараптардың және бітімгерлік органдарының
ұжымдық еңбек дауларын реттеу жөніндегі
міндеттері
1. Тараптардың ешқайсысы бітімгерлік рәсімдерге қатысудан жалтаруға құқылы
емес.
2. Бітімгерлік комиссиясы, еңбек арбитражы реттей алмаған ұжымдық еңбек
дауындағы келіспеушіліктер жазбаша түрде тараптардың назарына жеткізілуге тиіс.
3. Егер жұмыс берушінің өкілі өкілеттіктерінің жеткіліксіз болуына байланысты
ұжымдық еңбек дауы тараптарының келіспеушіліктерін реттеу мүмкін болмаса,
қызметкерлердің талаптары ұйымдардың, оның ішінде Қазақстан Республикасының
аумағында орналасқан, мүлкінің меншік иелері шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар
болып табылатын ұйымдардың не шетелдік қатысуы бар ұйымдардың мүлік меншік
иелеріне, құрылтайшыларына (қатысушыларына) немесе акционерлеріне табыс етіледі.
4. Осы баптың 2, 3-тармақтарында көрсетілген рәсімдердің нәтижелерімен
келіспеген жағдайда, қызметкерлер өз мүдделерін қорғаудың заңда көзделген, ереуіл
өткізуге дейінгі өзге де барлық тәсілдерін пайдалануға құқылы.
298-бап. Ереуіл өткізу құқығы
1. Егер бітімгерлік рәсімдер арқылы ұжымдық еңбек дауын шешуге қол
жеткізілмесе, сондай-ақ жұмыс беруші бітімгерлік рәсімдерден жалтарған не ұжымдық
еңбек дауын шешу барысында қол жеткізілген келісімді орындамаған жағдайларда
қызметкерлер ереуіл өткізу туралы шешім қабылдай алады.
2. Ереуіл өткізу жөніндегі шешім қызметкерлердің (олардың өкілдерінің)
жиналысында (конференциясында) ұйым қызметкерлері жалпы санының кемінде жартысы
болғанда қабылданады және жиналысқа (конференцияға) қатысушылардың кемінде үштен
екісі сол үшін дауыс
берген жағдайда қабылданды деп есептеледі.
3. Ереуілді қызметкерлер (олардың өкілдері) уәкілеттік берген орган (ереуіл
комитеті) басқарады. Бірнеше жұмыс берушілердің қызметкерлері (олардың өкілдері)
бірдей талаптар қойып, ереуіл жариялаған жағдайда, оны осы қызметкерлер өкілдерінің
бірдей санынан құрылатын бірлескен орган басқаруы мүмкін.
4. Ереуілге қатысу ерікті болып табылады. Ешкімді ереуілге қатысуға немесе
ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеуге болмайды.
5. Қызметкерлерді ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға
мәжбүрлейтін тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен
жауаптылықта болады.
299-бап. Ереуілдің басталуы туралы жариялау
1. Осы Кодекстің 298-бабының 3-тармағында көрсетілген уәкілетті орган
ереуілдің басталуы мен болжамды ұзақтығы туралы жұмыс берушіге, жұмыс берушілердің
бірлестігіне (олардың өкілдеріне) оны жариялағанға дейін күнтізбелік он бес күннен
кешіктірмей жазбаша түрде ескертуге тиіс.
2. Ереуіл жариялау туралы шешімде:
1) тараптардың ереуіл өткізуге негіз болған келіспеушіліктерінің тізбесі;
2) ереуіл өткізілетін күн, орын мен уақыт, оның ұзақтығы және қатысушылардың
болжамды саны;
3) ереуілді басқаратын органның атауы, бітімгерлік рәсімдерге қатысуға
уәкілеттік берілген қызметкерлер өкілдерінің құрамы;
4) ереуіл өткізу кезеңінде орындалатын қажетті жұмыстардың (қызмет
көрсетулердің) ең төменгі көлемі жөніндегі ұсыныстар көрсетіледі.
300-бап. Ереуілді басқаратын органның өкілеттіктері
1. Ереуілді басқаратын орган өзіне осы Кодекспен берілген құқықтар шегінде
және қызметкерлер (олардың өкілдері) берген өкілеттіктер негізінде әрекет етеді.
2. Ереуілді басқаратын органның:
1) қойылған талаптарды шешу мәселелері бойынша жұмыс берушімен, жұмыс
берушілердің бірлестігімен (олардың өкілдерімен), мемлекеттік, кәсіподақ, өзге де
заңды және лауазымды тұлғалармен өзара қарым-қатынастарда қызметкерлер мүдделерін
білдіруге;
2) жұмыс берушіден, жұмыс берушілер бірлестігінен (олардың өкілдерінен)
қызметкерлердің мүдделерін қозғайтын мәселелер бойынша ақпарат алуға;
3) қызметкерлердің талаптарын қарау барысын бұқаралық ақпарат құралдарында
жариялап отыруға;
4) даулы мәселелер бойынша қорытындылар шығару үшін мамандарды тартуға;
5) қызметкерлердің (олардың өкілдерінің) келісімімен ереуілді тоқтата тұруға
құқығы бар.
3. Бұрын тоқтата тұрған ереуілді қайта бастау үшін бітімгерлік комиссиясының,
делдалдың немесе еңбек арбитражында дауды қайта қарауы талап етілмейді. Жұмыс
беруші, жұмыс берушілер бірлестігі (олардың өкілдері) және еңбек дауларын реттеу
жөніндегі орган ереуілдің қайта басталуы туралы үш жұмыс күнінен кешіктірілмей
ескертілуге тиіс.
4. Ұжымдық еңбек дауының тараптары оны реттеу жөніндегі келісімге қол қойған,
сондай-ақ ереуіл заңсыз деп танылған жағдайларда, ереуілді басқаратын органның
өкілеттіктері тоқтатылады.
5. Ереуілді басқаратын органның өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде жұмыс
берушінің, мемлекеттік органдардың және қоғамдық бірлестіктердің құзыретіне жататын
шешімдерді қабылдауға құқығы жоқ.
301-бап. Ұжымдық еңбек дауы тараптарының ереуіл
барысындағы міндеттері
Ереуіл өткізу кезеңінде ұжымдық еңбек дауының тараптары осы дауды бітімгерлік
рәсімдер жүргізу жолымен шешуді жалғастыруға міндетті.
Жұмыс беруші, мемлекеттік органдар және ереуілді басқаратын орган ереуіл
кезеңінде қоғамдық тәртіпті, ұйымның мүлкін және қызметкерлердің қауіпсіздігін
сақтау, сондай-ақ тоқтап қалуы адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей қатер
төндіретін машиналардың және жабдықтардың жұмысын қамтамасыз ету жөніндегі өздеріне
байланысты шараларды қабылдауға міндетті.
302-бап. Қызметкерлерге ереуіл өткізуге байланысты
берілетін кепілдіктер
1. Ереуілді ұйымдастыру немесе оған қатысу (осы Кодекстің 303-бабының 1-
тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда) қызметкердің еңбек тәртібін бұзуы деп
қаралмайды және осы Кодексте көзделген тәртіптік ықпал ету шараларының қолданылуына
әкеп соқпайды.
2. Ереуіл кезінде қызметкердің жұмыс орны (лауазымы), әлеуметтік сақтандыру
бойынша жәрдемақы төлеміне құқығы, еңбек өтілі сақталады, сондай-ақ еңбек
қатынастарынан туындайтын өзге де құқықтарына кепілдік беріледі.
Ереуілді жалақының төленбеуіне немесе уақтылы төленбеуіне байланысты
өткізуден басқа жағдайларда, ереуілге қатысушы қызметкерлердің ереуіл кезіндегі
жалақысы сақталмайды.
303-бап. Заңсыз ереуілдер
1. Ереуілдер:
1) соғыс жағдайы немесе төтенше жағдай не төтенше жағдай туралы заңнамаға
сәйкес айрықша шаралар енгізілген кезеңде; Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің
органдары мен ұйымдарында, елдің қорғанысын, мемлекеттің қауіпсіздігін, авариялық-
құтқару, іздестіру-құтқару, өртке қарсы жұмыстарды қамтамасыз ету, төтенше
жағдайлардың алдын алу немесе оларды жою мәселелерімен айналысатын басқа да әскери
құралымдар мен ұйымдарда; құқық қорғау органдарында; қауіпті өндірістік объектілер
болып табылатын ұйымдарда; жедел және шұғыл медициналық көмек көрсету
станцияларында;
2) осы баптың 2-тармағында көрсетілген шарттар сақталмаған жағдайда, темір
жол көлігі, азаматтық авиация, денсаулық сақтау ұйымдарында, халықтың тыныс-
тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік, сумен, электр энергиясымен,
жылумен, байланыспен қамтамасыз ету), жұмысының тоқтатыла тұруы ауыр және қауіпті
зардаптарға әкеп соғуы мүмкін үздіксіз жұмыс істейтін өндірістерде;
3) осы Кодексте көзделген мерзімдер, рәсімдер және талаптар ескерілмей
жарияланған жағдайда;
4) адамдардың өмірі мен денсаулығына нақты қатер төндіретін жағдайларда;
5) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда заңсыз
болып танылады.
Осы тармақта көрсетілген негіздердің біреуі болғанда, сот тиісті шешім
шығарғанға дейін прокурор ереуілді тоқтата тұруға құқылы.
2. Темір жол көлігі, азаматтық авиация, денсаулық сақтау ұйымдарында,
халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарда (қоғамдық көлік, сумен,
электр энергиясымен, жылумен, байланыспен қамтамасыз ету) ереуіл жергілікті
атқарушы органмен алдын ала келісу
негізінде айқындалатын халыққа қажетті тиісті қызмет көрсетулердің тізбесі мен
көлемі сақталған жағдайда өткізіледі.
Үздіксіз жұмыс істейтін өндірістерде ереуіл негізгі жабдықтардың, тетіктердің
іркіліссіз жұмысы қамтамасыз етілген жағдайда ғана өткізілуі мүмкін.
3. Ереуілді заңсыз деп тану туралы шешімді сот Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес қабылдайды.
4. Ереуілді заңсыз деп тану туралы шешімді сот жұмыс берушінің немесе
прокурордың өтініші бойынша қабылдайды.
Сот шешімі қызметкерлерге ереуілді басқаратын орган арқылы жеткізіледі, ол
ереуілге қатысушыларды сот шешімі туралы дереу хабардар етуге міндетті.
Ереуілді заңсыз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі дереу
орындалуға тиіс.
Адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда прокурор
немесе сот тиісті шешім қабылданғанға дейін ереуілді тоқтата тұруға құқылы.
5. Ереуілді басқарушы органның сот шешіміне Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртіппен шағымдануға құқығы бар.
304-бап. Ереуілдерді заңсыз деп танудың салдары
Сот ереуілді заңсыз деп танығанда, жұмыс беруші ереуілді ұйымдастыруға немесе
өткізуге қатысқан қызметкерлерді тәртіптік жауапкершілікке тартуы мүмкін.
305-бап. Локаутқа тыйым салу
Ереуіл өткізуді қоса алғанда, ұжымдық еңбек дауын реттеу барысында локаутқа,
яғни қызметкерлердің ұжымдық еңбек дауына немесе ереуілге қатысуына байланысты
солармен жасалған еңбек шарттарын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзуға тыйым
салынады.
5-БӨЛІМ. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
33-тарау. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ
306-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі
бағыттары
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясат:
1) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерін әзірлеуге және қабылдауға;
2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік, салалық
(секторлық) және өңірлік бағдарламаларды әзірлеуге;
3) еңбек жағдайларын, оның қауіпсіздігі мен қорғалуын әзірлеу және жақсарту,
қауіпсіз техникалар мен технологияларды әзірлеу және енгізу, еңбекті қорғау,
қызметкерлердің жеке және ұжымдық қорғану құралдарын өндіру жөніндегі қызметті
экономикалық ынталандыру жүйелерін құруға және іске асыруға;
4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті жүзеге
асыруға;
5) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау проблемалары бойынша ғылыми
зерттеулер жүргізуге;
6) өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды есепке алудың
бірыңғай тәртібін белгілеуге;
7) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы Қазақстан Республикасы
заңнамасының сақталуын мемлекеттік қадағалау мен бақылауға;
8) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында қызметкерлердің құқықтары
мен заңды мүдделерінің сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру тәртібін
нормативті түрде бекітуге;
9) өндірістегі жазатайым оқиғалардан және кәсіптік аурулардан зардап шеккен
қызметкерлердің, сондай-ақ олардың отбасы мүшелерінің заңды мүдделерін қорғауға;
10) ауыр жұмыс және өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың қазіргі заманғы
техникалық деңгейінде жойылмайтын зиянды (ерекше зиянды), қауіпті еңбек жағдайлары
бар жұмыс үшін еңбекақы төлеу шарттарын белгілеуге;
11) еңбек жағдайларын жақсарту және еңбекті қорғау жөніндегі отандық және
шетелдік озық жұмыс тәжірибесін таратуға;
12) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі мамандарды даярлауға
және олардың біліктілігін арттыруға;
13) өндірістік жарақат алу, кәсіптік ауру туралы мемлекеттік статистикалық
есептілікті ұйымдастыруға;
14) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы біртұтас ақпараттық
жүйенің жұмыс істеуін қамтамасыз етуге;
15) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы халықаралық
ынтымақтастыққа бағытталған.
307-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы мемлекеттік басқару, бақылау және
қадағалау
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік басқаруды,
бақылау мен қадағалауды Қазақстан Республикасының Үкіметі, еңбек жөніндегі
уәкілетті мемлекеттік орган және өзге де уәкілетті мемлекеттік органдар өз
құзыретіне сәйкес жүзеге асырады.
308-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
жөніндегі талаптар
1. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптар Қазақстан
Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді және қызметкерлердің
еңбек қызметі процесі кезінде олардың өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған
ережелерді, рәсімдер мен өлшемдерді қамтуға тиіс.
2. Жұмыс берушілер мен қызметкерлер Қазақстан Республикасының аумағында өз
қызметін жүзеге асыру кезінде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
талаптарды орындауға міндетті.
309-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы мониторинг пен тәуекелдерді бағалау
Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган мен оның аумақтық бөлімшелері
жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын кешенді бағалау, өндірістік жарақаттануды
азайту және өндірістегі жазатайым оқиғалардың алдын алу мақсатында еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторинг пен тәуекелдерді бағалауды
ұйымдастырады.
34-тарау. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ КЕПІЛДІКТЕРІ
310-бап. Еңбек шартын жасасу кезінде еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау құқықтарына берілетін
кепілдіктер
1. Еңбек шартында зиянды және (немесе) қауіпті өндірістік факторларды қоса
алғанда, еңбек жағдайларының дәйекті сипаттамасы, Қазақстан Республикасының
заңнамасында және ұжымдық шартта көзделген осындай жағдайлардағы жұмыс үшін
берілетін кепілдіктер,
жеңілдіктер мен өтемақы төлемдері көрсетілуге тиіс.
2. Ауыр жұмыстарда, зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті еңбек
жағдайлары бар жұмыстарда, сондай-ақ жерасты жұмыстарында істейтін қызметкерлермен
еңбек шартын жасасу азамат алдын ала медициналық тексеруден өткеннен кейін және
денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның нормативтік құқықтық
актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес денсаулық жағдайы бойынша қайшылықтар жоқ
екендігі айқындалғаннан кейін жүзеге асырылуға тиіс.
311-бап. Еңбек қызметі процесінде қызметкерлердің еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау құқықтарына
берілетін кепілдіктер
1. Жұмыс орнындағы еңбек қауіпсіздігінің жағдайлары мемлекеттік
стандарттарға, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі ережелер
талаптарына сәйкес болуға тиіс.
2. Жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
талаптарды бұзуы салдарынан жұмыс тоқтап тұрған уақытта қызметкердің жұмыс орны
(лауазымы) және орташа жалақысы сақталады.
3. Өзінің немесе айналасындағы адамдардың өмірі мен денсаулығына тікелей
қауіп туындаған жағдайда, қызметкердің жұмысты орындаудан бас тартуы оны тәртіптік
және (немесе) материалдық жауапкершілікке тартуға әкеп соқпайды.
4. Жұмыс беруші қызметкерді жеке және (немесе) ұжымдық қорғану құралдарымен,
арнаулы киіммен қамтамасыз етпеген жағдайда, қызметкер еңбек міндеттерін орындауды
тоқтатуға құқылы, ал жұмыс беруші осы себеп бойынша туындаған іркіліс кезінде
қызметкердің орташа жалақысы мөлшерінде еңбекақы төлеуге міндетті.
5. Еңбек міндеттерін орындау кезінде қызметкердің өмірі мен денсаулығына зиян
келтірілген жағдайда, келтірілген зиянды өтеу осы Кодексте және Қазақстан
Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген тәртіппен және шарттарда
жүргізіледі.
312-бап. Қызметкерлерді міндетті медициналық тексеру
1. Жұмыс беруші ауыр жұмыстарда, зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті
еңбек жағдайлары бар жұмыстарда істейтін қызметкерлерді Қазақстан Республикасы
заңнамасында белгіленген тәртіппен мерзімдік медициналық тексеруден және
тексерілуден өткізуді өз қаражаты есебінен ұйымдастыруға міндетті.
2. Ерекше қауіпті жұмыстармен, машиналармен және тетіктермен байланысты
жұмыстарда істейтін қызметкерлер ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге
тиіс. Ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өту талап етілетін кәсіптердің
тізімін денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган айқындайды.
313-бап. Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау мәселелері бойынша оқыту, нұсқама беру
және білімдерін тексеру
1. Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша
оқытуды, нұсқама беруді және білімдерін тексеруді жұмыс беруші өз қаражаты есебінен
жүргізеді.
2. Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша
оқыту, нұсқама беру және білімдерін тексерудің тәртібі мен мерзімін еңбек жөніндегі
уәкілетті мемлекеттік орган қызметтің тиісті салаларындағы өзге де уәкілетті
мемлекеттік органдармен келісім бойынша айқындайды.
3. Жұмысқа қабылданған адамдар кейіннен олардың еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау мәселелері бойынша білімі міндетті түрде тексеріле отырып, жұмыс
беруші ұйымдастыратын алдын ала оқытудан міндетті түрде өтеді. Еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау мәселелері бойынша алдын ала оқытудан, нұсқама беруден және
білімін тексеруден өтпеген қызметкерлер жұмысқа жіберілмейді.
4. Өндірістік ұйымдардың басшы қызметкерлері мен еңбек қауіпсіздігін және
еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдары мезгіл-мезгіл, үш жылда бір
реттен сирек болмайтындай етіп тиісті білім беру ұйымдарында біліктілігін арттыру
курстарында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқудан және
білімін тексеруден өтуге міндетті.
35-тарау. ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЖӘНЕ ЖҰМЫС БЕРУШІНІҢ ЕҢБЕК
ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН
МІНДЕТТЕРІ
314-бап. Қызметкердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау құқықтары
Қызметкердің:
1) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сай жабдықталған жұмыс
орнына;
2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі, сондай-ақ еңбек
шартында, ұжымдық шартта көзделген талаптарға сәйкес санитарлық-тұрмыстық үй-
жайлармен, жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз
етілуге;
3) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органға және оның аумақтық
бөлімшелеріне өз жұмыс орнындағы еңбек жағдайлары мен еңбекті қорғауға тексеру
жүргізу туралы өтініш білдіруге;
4) өзі немесе өз өкілі арқылы еңбек жағдайларын, еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғауды жақсартуға байланысты мәселелерді тексеруге және қарауға қатысуға;
5) денсаулығына немесе өміріне қауіп төндіретін жағдай туындаған кезде бұл
жөнінде тікелей басшысына немесе жұмыс берушіге жазбаша түрде хабарлай отырып,
жұмысты орындаудан бас тартуға;
6) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен еңбек
міндеттерін қауіпсіз атқару үшін қажетті білім алуға және кәсіптік даярлыққа;
7) жұмыс берушіден жұмыс орнының сипаты мен ұйымның аумағы, еңбек
жағдайларының жай-күйі, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы, өмірі мен
денсаулығына төнген қатер туралы, сондай-ақ оны зиянды (ерекше зиянды) және
(немесе) қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен қорғау жөніндегі шаралар туралы
дәйекті ақпарат алуға;
8) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сай болмауына
байланысты ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының сақталуына;
9) жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы заңсыз
әрекеттеріне шағымдануға құқығы бар.
315-бап. Қызметкердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау саласындағы міндеттері
Қызметкер:
1) өндірісте болған әрбір жазатайым оқиға, кәсіптік аурудың (уланудың)
белгілері, сондай-ақ адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін жағдай
туралы өзінің тікелей басшысына дереу хабарлауға;
2) міндетті мерзімді медициналық тексеруден және ауысым алдындағы медициналық
куәландырудан, сондай-ақ өндірістік қажеттілікке байланысты басқа жұмысқа ауысу
үшін не кәсіптік аурудың белгілері пайда болған кезде медициналық куәландырудан
өтуге;
3) жұмыс беруші беретін жеке және ұжымдық қорғану құралдарын қолдануға және
мақсатқа сай пайдалануға;
4) медициналық мекемелер ұсынған емдік және сауықтыру іс-шараларын жұмыс
беруші қаржыландырған жағдайда соларды орындауға;
5) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нормалардың, ережелердің
және нұсқаулықтардың талаптарын, сондай-ақ жұмыс берушінің өндірістегі жұмыстарды
қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптарын сақтауға міндетті.
316-бап. Жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау саласындағы құқықтары
Жұмыс беруші:
1) қызметкерлерді жұмыс орындарында қолайлы еңбек жағдайларын жасағаны,
қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау жөніндегі өнертапқыштық ұсыныстары үшін
ынталандыруға;
2) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптарды бұзатын
қызметкерлерді осы Кодексте белгіленген тәртіппен жұмыстан шеттетуге және тәртіптік
жауапкершілікке тартуға құқылы.
317-бап. Жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау саласындағы міндеттері
1. Жұмыс беруші:
1) профилактикалық шаралар жүргізу, өндірістік жабдықтар мен технологиялық
процестерді олардың неғұрлым қауіпсіз түрлерімен ауыстыру жолымен жұмыс орындарында
және технологиялық процестерде кез келген тәуекелдерді болғызбау жөніндегі
шараларды қабылдауға;
2) қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша оқыту мен
даярлаудан өткізуге;
3) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі ұйымдастыру-техникалық
іс-шараларын жүргізуге;
4) нұсқаулар беруге, өндірістік процесс пен жұмыстарды қауіпсіз жүргізу
жөніндегі құжаттармен қамтамасыз етуге;
5) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен ережелерге сәйкес
білімін тексеруден өтуге және басшылар мен мамандардың еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау мәселелері бойынша білімдерін тексеруді ұйымдастыруға;
6) қызметкерлерге қажетті санитарлық-гигиеналық жағдайлар жасауға,
қызметкерлердің арнаулы киімі мен аяқ киімін жөндеуді қамтамасыз етуге, еңбек
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нормаларға сәйкес оларды
профилактикалық өңдеу, жуу және
зарарсыздандыру құралдарымен, медициналық қобдишамен, сүтпен, емдеу-профилактикалық
тағамдармен жабдықтауға;
7) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органға және оның аумақтық
бөлімшелеріне, санитарлық-эпидемиологиялық қызмет органдарының лауазымды
адамдарына, қызметкерлердің өкілдеріне солардың жазбаша сауалы бойынша ұйымдардағы
еңбек қауіпсіздігі мен еңбек жағдайлары және еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы
қажетті ақпарат беруге;
8) мемлекеттік еңбек инспекторларының нұсқамаларын орындауға;
9) өндірістегі жазатайым оқиғалар мен кәсіптік ауруларды тіркеуді, олардың
есебін жүргізуді және талдауды жүзеге асыруға;
10) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен ережелерге сәйкес
қызметкерлер өкілдерінің қатысуымен өндірістік объектілердегі еңбек жағдайларының
жай-күйі бойынша бес жылда бір реттен сирек болмайтындай етіп мерзімдік
аттестаттауды өткізуге, сондай-ақ реконструкциядан, жаңғыртудан, жаңа техника
немесе технология орнатудан кейін міндетті аттестаттауды өткізуге;
11) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен өндірістегі
жазатайым оқиғаларды тексеруді қамтамасыз етуге;
12) еңбек міндеттерін атқару кезінде қызметкердің өмірі мен денсаулығына зиян
келтірілгені үшін жауапкершілікті сақтандыруға;
13) қатты улану жағдайлары туралы халықтың санитарлық-эпидемиологиялық ахуалы
саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның тиісті аумақтық бөлімшесіне хабарлауға;
14) қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге;
15) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда, сондай-ақ
еңбек жағдайларының өзгеруіне байланысты басқа жұмысқа ауыстыру кезінде не кәсіптік
аурудың белгілері пайда болғанда өз қаражаты есебінен қызметкерлерді міндетті,
мерзімдік (еңбек қызметі барысында) медициналық тексерулерден және ауысым алдындағы
медициналық куәландырудан өткізуге;
16) авариялық жағдайдың өршуін және жарақаттайтын факторлардың басқа
адамдарға әсер етуін болғызбау жөніндегі шұғыл шараларды қабылдауға міндетті.
2. Қызмет ерекшеліктері мен жұмыстардың түрлері, айрықша қауіптілік
көздерінің болуы ескеріле отырып, еңбек шартында не ұжымдық шартта жұмыс берушінің
қосымша міндеттері көзделуі мүмкін.
318-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру
жұмыс берушінің қаражаты және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым
салынбаған басқа да көздер есебінен жүзеге асырылады.
Қызметкерлер бұл мақсаттарға шығынданбайды.
Қаражат көлемі ұжымдық шартпен айқындалады.
36-тарау. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІН ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУДЫ
ҰЙЫМДАСТЫРУ
319-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы нормативтік құқықтық актілерді
қабылдау
1. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық
актілер еңбек қызметі процесінде қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға
бағытталған ұйымдастыру, техникалық, технологиялық, санитарлық-гигиеналық,
биологиялық, физикалық және өзге де нормаларды, ережелерді, рәсімдер мен өлшемдерді
белгілейді.
2. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық
актілерді қабылдауды тиісті уәкілетті мемлекеттік органдар Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жүзеге асырады.
3. Жұмыс беруші еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
нұсқаулықтарды әзірлеуді және бекітуді еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган
бекіткен тәртіппен жүзеге асырады.
320-бап. Өндірістік объектілер мен өндіріс құралдарын
жобалау, салу және пайдалану кезіндегі еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
талаптар
1. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сай келмейтін
өндірістік ғимараттар мен құрылыстарды жобалауға, салуға және қайта құруға,
технологияларды әзірлеуге және пайдалануға, машиналарды, тетіктерді, жабдықтарды
құрастыруға және әзірлеуге жол берілмейді.
2. Егер жаңадан салынған немесе қайта құрылған өндірістік объектілер, өндіріс
құралдары немесе өнімнің басқа да түрлері еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарына сай келмесе, қабылданбайды және пайдалануға берілмейді.
3. Өндірістік объектілер еңбек жөніндегі уәкілетті орган белгілеген тәртіппен
еңбек жағдайлары бойынша міндетті мерзімдік аттестаттаудан өткізілуге тиіс.
4. Қабылдау комиссиясы өндірістік мақсаттағы объектіні пайдалануға қабылдап
алуды мемлекеттік еңбек инспекторының міндетті қатысуымен жүргізеді.
321-бап. Жұмыс орындарының қауіпсіздік талаптары
1. Жұмыс орындары орналасқан ғимараттар (құрылыстар) өзінің құрылысы бойынша
олардың функционалдық мақсатына және еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарына сай болуға тиіс.
2. Жұмыс жабдығы осы жабдық түрі үшін белгіленген қауіпсіздік нормаларына
сәйкес келуге, онда тиісті сақтандыру белгілері болуға және қызметкерлердің жұмыс
орындарындағы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қоршаулармен немесе қорғау
құрылғыларымен қамтамасыз етілуге тиіс.
3. Авариялық жолдар мен қызметкерлердің үй-жайлардан шығатын жолдар бос
болуға және ашық ауаға не қауіпсіз аймаққа шығаруға тиіс.
4. Қауіпті аймақтар нақты белгіленуге тиіс. Егер жұмыс орындары жұмыстың
сипатына қарай қызметкерге қауіп-қатер төндіретін немесе құлайтын заттар бар
қауіпті аймақтарда болса, онда мұндай орындар мүмкіндігінше бұл аймақтарға бөгде
адамдардың кіруін шектейтін құрылғыларымен жабдықталуға тиіс. Жаяу жүргіншілер мен
технологиялық көлік құралдары ұйымның аумағында қауіпсіз жағдайларда жүріп-тұруға
тиіс.
5. Қауіпті өндірістік объектілерде (учаскелерде), оның ішінде биіктікте,
жерасты жағдайларында, ашық камераларда, теңіз қайраңдары мен ішкі су айдындарында
жұмыстар жүргізу үшін қызметкерлердің жеке қорғану құралдары болуға тиіс.
6. Жұмыс орындары орналасқан үй-жайлардағы температура, табиғи және жасанды
жарық, сондай-ақ желдеткіш жұмыс уақыты кезінде еңбектің қауіпсіздік талаптарына
сай болуға тиіс.
7. Қызметкерлер еңбек жағдайлары зиянды (шаң-тозаң, газдану және басқа да
факторлар) жұмысқа жұмыс беруші қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз еткеннен
кейін жіберіледі.
37-тарау. ЕҢБЕК ҚЫЗМЕТІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖАЗАТАЙЫМ ОҚИҒАЛАРДЫ
ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР ДЕНСАУЛЫҒЫНЫҢ ӨЗГЕ ДЕ ЗАҚЫМДАНУЛАРЫН
ТЕРГЕП-ТЕКСЕРУ МЕН ЕСЕПКЕ АЛУ
322-бап. Тергеп-тексерудің жалпы жағдайлары және
өндірістегі жазатайым оқиғаларды есепке алу
1. Қызметкерлердің, сондай-ақ:
1) бастауыш кәсіптік білім бағдарламаларын, жоғары оқу орнынан кейінгі
кәсіптік білім бағдарламаларын іске асыратын оқу орындарында оқитын, кәсіптік
практикадан өтіп жүрген адамдардың;
2) әскери қызмет өткерумен байланысты емес жұмыстарды орындауға тартылған
әскери қызметшілердің;
3) сот үкімі бойынша еңбекке тартылған адамдардың;
4) әскерилендірілген авариялық-құтқару бөлімдері, әскерилендірілген күзет
жеке құрамының, авариялардың, дүлей зілзаланың салдарларын жою жөніндегі, адам
өмірін және мүлікті құтқару жөніндегі ерікті командалар мүшелерінің еңбек қызметіне
байланысты және еңбекке қабілетсіздігіне не өліміне әкеп соққан денсаулығының
зақымдану жағдайлары осы Кодекске сәйкес тергеп-тексеруге және есепке алуға жатады.
2. Өндірістік жарақаттар мен қызметкердің денсаулығына еңбек міндеттерін
атқарумен байланысты келтірілген өзге де зақымданулар не жұмыс берушінің мүддесі
үшін өз бастамасы бойынша еңбекке қабілетсіздігіне не өлімге әкеп соққан басқа да
әрекеттер жасау, егер олар:
1) жұмыс уақыты басталар алдында немесе аяқталғаннан кейін жұмыс орнын,
өндіріс құрал-жабдықтарын, жеке қорғану құралдарын және басқаларын дайындау және
ретке келтіру кезінде;
2) жұмыс орнындағы жұмыс уақыты ішінде немесе іссапар кезінде не жұмыс
берушінің немесе ұйымның лауазымды адамының тапсырмасы бойынша еңбек немесе өзге де
міндеттемелерді орындауға байланысты басқа жерде болғанда;
3) қауіпті және (немесе) зиянды өндірістік факторлар әсерінің нәтижесінде;
4) жұмысы қызмет көрсету объектілері арасында жүрумен байланысты қызметкер
жұмыс уақытында жұмыс берушінің тапсырмасы бойынша жұмыс орнына бара жатқан жолда;
5) қызметкердің еңбек міндеттерін орындауы кезінде жұмыс берушінің көлігінде;
6) жеке көлігін қызмет бабында пайдалану құқығына жұмыс берушінің жазбаша
келісімі болғанда өзінің жеке көлігінде;
7) жұмыс берушінің өкімі бойынша өз ұйымының немесе басқа ұйымның аумағында
болған кезеңде, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлкін қорғау не жұмыс берушінің мүддесі
үшін өз бастамасы бойынша өзге де іс-әрекеттер жасау кезінде болса, өндірістегі
жазатайым оқиғалар ретінде тергеп-тексеріледі және есепке алынады.
3. Тергеп-тексеру барысында жарақаттар мен зақымданулардың:
1) зардап шеккен адамның өз бастамасы бойынша жұмыстарды немесе өзге де іс-
әрекеттерді функционалдық міндеттеріне кірмейтін және жұмыс берушінің мүддесімен
байланысты емес, оның ішінде вахталық әдіспен жұмыс істеу кезінде ауысымаралық
демалыс және түскі ас үзілісі кезеңінде, сондай-ақ алкогольдік мас болу, уытты және
есірткі заттарды (олардың аналогтарын) пайдалану күйінде орындаған кезде;
2) өз денсаулығына қасақана (әдейі) зиян келтіру нәтижесінде немесе зардап
шеккен адам қылмыс жасаған кезде;
3) зардап шеккен адам денсаулығының медициналық қорытындымен расталған,
қауіпті және (немесе) зиянды өндірістік факторлардың әсерімен байланысты емес
кенеттен нашарлауынан болғаны нақты анықталса, олар өндірістік жарақаттар және
қызметкерлер денсаулығының өндірістегі өзге де зақымданулары ретінде ресімделмейді.
4. Әрбір жазатайым оқиға туралы зардап шеккен адам немесе куәгер жұмыс
берушіге немесе жұмыстарды ұйымдастырушыға дереу хабарлауға міндетті. Денсаулық
сақтау ұйымдарының жауапты лауазымды адамдары қызметкерлердің өндірісте жарақат
алуына немесе өзге де зақымдануына байланысты бастапқы өтініш жасауының әрбір
жағдайы туралы жұмыс берушіні және мемлекеттік еңбек инспекциясының аумақтық
бөлімшелерін, сондай-ақ қатерлі кәсіптік ауру (улану) жағдайлары туралы халықтың
санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органды хабардар
етуге тиіс.
5. Өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруді ұйымдастыруға,
ресімдеуге және тіркеуге жұмыс беруші жауапты болады.
323-бап. Жұмыс берушінің өндірістегі жазатайым оқиға
кезіндегі міндеттері
1. Жұмыс беруші:
1) зардап шеккен адамға алғашқы медициналық көмек көрсетуді және қажет болған
кезде, оны денсаулық сақтау ұйымына жеткізуді ұйымдастыруға;
2) авариялық жағдайдың өршуінің және жазатайым оқиғаның орын алуына себеп
болған факторлардың басқа адамдарға әсер етуін болғызбау жөніндегі шұғыл шараларды
қабылдауға;
3) жазатайым оқиға болған жердегі ахуалды (жабдықтар мен тетіктердің, еңбек
құрал-жабдықтарының жай-күйін), егер бұл басқа адамдардың өмірі мен денсаулығына
қатер төндірмесе, ал өндірістік процестің үзіліссіз жұмысын бұзу аварияға әкеп
соқпайтын болса, оқиға болған кездегі күйде сақтауға, сондай-ақ жазатайым оқиға
болған жерді фотосуретке түсіруге;
4) өндірістегі жазатайым оқиға жөнінде зардап шеккен адамның жақын туыстарын
дереу хабардар етуге және осы Кодексте, өзге де нормативтік құқықтық актілерде
белгіленген мемлекеттік органдар мен ұйымдарға хабарлама жіберуге;
5) өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру мен есепке алуды осы
тарауға сәйкес қамтамасыз етуге;
6) арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссия мүшелерін өндірістегі жазатайым
оқиғаны тергеп-тексеру үшін оқиға болған жерге кіргізуге;
7) өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды тіркеуді, есепке
алу мен талдауды жүзеге асыруға міндетті.
2. Жұмыс беруші өндірістегі жазатайым оқиға туралы еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша:
1) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік еңбек
испекциясының аумақтық бөлімшелеріне;
2) қауіпті өнеркәсіп объектілерінде болған жазатайым оқиғалар кезінде төтенше
жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі жергілікті органдарға;
3) кәсіптік ауру немесе улану жағдайлары жөнінде халықтың санитарлық-
эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы жергілікті мемлекеттік органға;
4) қызметкерлер өкілдеріне;
5) қызметкердің өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің
азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шартын жасасқан сақтандыру ұйымына
хабарлайды.
Осы тарауға сәйкес арнайы тексерілуге тиіс жазатайым оқиға болған кезде жұмыс
беруші:
1) жазатайым оқиға болған жердегі құқық қорғау органына;
2) өндірістік және ведомстволық бақылау мен қадағалаудың уәкілетті
органдарына хабарлауға тиіс.
3. Өндірістегі жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру кезінде комиссияның талабы
бойынша жұмыс беруші өз қаражаты есебінен:
1) техникалық есептеулердің орындалуын, зертханалық зерттеулердің,
сынақтардың, басқа да сараптама жұмыстарының жүргізілуін және осы мақсаттарда
сарапшы мамандардың тартылуын;
2) оқиға орнын және зақым келтірілген объектілерді фотосуретке түсіруді,
жоспарлар, эскиздер, схемалар жасауды;
3) көлік, қызметтік үй-жай, байланыс құралдарын, арнаулы киім, арнаулы аяқ
киім және тексеру жүргізу үшін қажетті басқа да жеке қорғау құралдарын беруді;
4) мыналарды:
жұмыс орнының жай-күйін, қауіпті және (немесе) зиянды өндірістік факторлардың
бар-жоғын сипаттайтын құжаттарды (жоспарларды, эскиздерді, схемаларды, ал қажет
болғанда оқиға орнында түсірілген фото- және бейнематериалдарды және т.с.с);
нұсқау берулерді тіркеу журналдарынан және зардап шеккен адамдардың еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі білімін тексеру хаттамаларынан,
жазатайым оқиға куәгерлері мен лауазымды адамдардан жауап алынған хаттамалардан,
зардап шеккен адамдардың түсініктемелерінен, мамандардың сараптама қорытындыларынан
үзінді көшірмелерді;
зертханалық зерттеулер мен эксперименттердің нәтижелерін;
зардап шеккен адамның денсаулығына келтірілген зақымданудың сипаты мен
ауырлық дәрежесі немесе оның өлімінің себебі туралы, алкогольдік, есірткілік немесе
уыттық мас болу белгісінің бары (жоғы) туралы медициналық қорытындыны;
зардап шеккен адамға арнаулы киім, арнаулы аяқ киім және басқа да жеке
қорғану құралдары берілгенін растайтын құжаттардың көшірмелерін;
аталған өндірісте (объектіде) мемлекеттік еңбек инспекторлары мен аумақтық
мемлекеттік қадағалау органының лауазымды адамдарының (егер жазатайым оқиға осы
орган бақылайтын ұйымда немесе объектіде орын алса) бұрын берілген нұсқамаларынан
үзінді көшірмелерді, сондай-ақ қоғамдық еңбек инспекторларының анықталған еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі нормативтік талаптарды бұзушылықтарды
жою туралы нұсқамаларынан үзінді көшірмелерді;
комиссияның қалауына қарай істің қаралуына қатысы бар басқа да құжаттарды
береді.
324-бап. Өндірістегі жазатайым оқиғаларды
тергеп-тексеру тәртібі
1. Арнайы тергеп-тексерілуге тиіс жағдайларды қоспағанда, өндірістегі
жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруді жазатайым оқиға болған кезден бастап жұмыс
берушінің актісімен жиырма төрт сағат ішінде құрылатын, мынадай құрамдағы комиссия
жүргізеді:
төраға - ұйымның (өндірістік қызметтің) басшысы немесе оның орынбасары;
мүшелері - ұйымның еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметінің басшысы
және қызметкерлердің өкілі.
Жазатайым оқиға болған тиісті учаскедегі еңбек қауіпсіздігіне тікелей жауап
беретін лауазымды адам тергеп-тексеруді жүргізу кезінде комиссия құрамына
енгізілмейді.
2. Арнайы тергеп-тексеруге:
1) ауыр немесе кісі өлімімен аяқталған жазатайым оқиғалар;
2) зардап шеккен адамдар жарақаттарының ауырлық дәрежесіне қарамастан, бір
мезгілде екі және одан да көп қызметкерлер ұшыраған топтық жазатайым оқиғалар;
3) қатерлі уланудың топтық оқиғалары жатады.
3. Жұмыс берушінің - жеке тұлғаның өндірісіндегі жазатайым оқиғаны тергеп-
тексеруге жұмыс беруші немесе оның уәкілетті өкілі, қызметкерлердің өкілі,
жазатайым оқиғаны тергеп-тексеруге шарт негізінде де шақырылуы мүмкін еңбекті
қорғау жөніндегі маман қатысады.
4. Қатерлі улану жағдайында комиссияның тергеп-тексеруіне халықтың
санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органның өкілдері
қатысады.
5. Комиссияның жұмысына жұмыс берушімен немесе зардап шеккен адаммен тиісті
шарттық қатынастары бар сақтандыру ұйымының өкілі қатысуға құқылы.
6. Жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру мерзімі комиссия құрылған күннен бастап
он жұмыс күнінен аспауға тиіс.
7. Өндірістік практикадан өтіп жүрген, жалпы білім беретін, кәсіптік
мектептерде және жоғары оқу орындарында оқитын адамдар ұшыраған жазатайым оқиғаны
тергеп-тексеруді жұмыс берушінің және зардап шеккен адам өкілінің қатысуымен өз
аумағында оқиға болған ұйымның басшысы құратын комиссия жүргізеді.
8. Басқа ұйымның аумағында орналасып, жұмыс жүргізіп жатқан ұйымның
қызметкері немесе өндірістік тапсырманы (қызметтік немесе шарттық міндеттерді)
орындау үшін басқа ұйымға жіберілген қызметкер ұшыраған жазатайым оқиғаны тергеп-
тексеруді аумағында жазатайым оқиға болған ұйымның жауапты өкілінің қатысуымен
жұмыс берушінің өзі жүргізеді.
9. Қызметкер қоса атқаратын жұмысын орындау кезінде ұшыраған жазатайым
оқиғаны жұмыс өз аумағында немесе соның тапсырмасы бойынша жүргізілген жұмыс беруші
тергеп-тексереді және есепке алады.
10. Көлік құралдарының авариясы салдарынан болған жазатайым оқиғаларды
тергеп-тексеру жол полициясының тергеп-тексеру материалдары негізінде жүргізіледі.
Жол полициясы жазатайым, оқиғаларды тергеп-тексеру жөніндегі комиссия
төрағасының талабы бойынша көлік оқиғасы болған күннен бастап бес күн мерзімде
тергеп-тексеру материалдарының көшірмелерін беруге міндетті.
11. Әрбір өндірістегі жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру кезінде комиссия оқиға
куәгерлерін, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі талаптардың бұзылуына
жол берген адамдарды анықтайды және олардан жауап алады, жұмыс берушіден қажетті
ақпарат және мүмкін болса, зардап шеккен адамнан түсініктеме алады.
12. Жұмыс берушіге уақтылы хабарланбаған немесе нәтижесінде еңбекке
қабілетсіздігі бірден туындамаған (талап ету мерзіміне қарамастан) жазатайым
оқиғалар зардап шеккен адамның (оның өкілінің) өтініші бойынша немесе мемлекеттік
еңбек инспекторының нұсқамасы бойынша өтініш тіркелген, нұсқама алынған күннен
бастап он күн ішінде тергеп-тексеріледі.
13. Жиналған құжаттар мен материалдар негізінде комиссия жазатайым оқиғаның
мән-жайлары мен себептерін анықтайды, жазатайым оқиғаның жұмыс берушінің өндірістік
қызметімен байланысын және тиісінше, зардап шеккен адамға оқиға орнында өзінің
еңбек міндеттерін орындауына байланысты болуы түсіндірілгенін анықтайды, жазатайым
оқиғаны өндірістегі жазатайым оқиға ретінде немесе өндіріспен байланысты емес
жазатайым оқиға ретінде саралайды, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
талаптарының бұзылуына жол берген адамдарды анықтап, өндірістегі жазатайым
оқиғалардың себептерін жою және алдын алу жөніндегі шараларды белгілейді.
14. Режимді объектілердегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру жөніндегі
комиссияның жұмыс жағдайлары осы объектілерге кіру, соларда болу ерекшеліктері
ескеріліп айқындалады.
15. Қызметкердің (қызметкерлердің) еңбекке қабілеттілігін жоғалтуына әкеп
соққан өндіріспен байланысты әрбір жазатайым оқиға медициналық қорытындыға
(ұсынымға) сәйкес еңбек жөніндегі уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша
жазатайым оқиға туралы актімен қажетті данасы жасалып (әрбір зардап шеккен адамға
жеке-жеке) ресімделеді.
Денсаулық сақтау ұйымы белгіленген тәртіппен растаған улану жағдайлары да
еңбекке қабілеттіліктің жоғалғанына немесе жоғалмағанына қарамастан, жазатайым
оқиға туралы актімен ресімделеді.
325-бап. Өндірістегі жазатайым оқиғаларды арнайы
тергеп-тексеру ерекшеліктері
1. Жазатайым оқиғаны арнайы тергеп-тексеруді мемлекеттік еңбек инспекциясы
органының аумақтық бөлімшесі құрған комиссия мына құрамда жүргізеді:
төраға - мемлекеттік еңбек инспекторы;
мүшелері - жұмыс беруші және қызметкерлердің өкілі.
2. Екі адам қайтыс болған топтық жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруді
облыстың, республикалық маңызы бар қаланың бас мемлекеттік еңбек инспекторы
басқаратын комиссия жүргізеді.
3. Қауіпті өнеркәсіп объектілерінде болған жазатайым оқиғалар кезінде
комиссия құрамына төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі
мемлекеттік инспектор кіреді.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде болған жазатайым оқиғалар
кезінде төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі мемлекеттік
инспектор арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссияның төрағасы болып тағайындалады.
Бұл жағдайда мемлекеттік еңбек инспекторы комиссия мүшесі болып табылады.
4. Қайтыс болған адамдар саны үш адамнан бес адамға дейін болса, топтық
жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруді еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган,
ал бес және одан да көп адам қайтыс болғанда - Қазақстан Республикасының Үкіметі
құрған комиссия жүргізеді.
5. Сараптамалық қорытындыны талап ететін мәселелерді шешу үшін арнайы тергеп-
тексеру жөніндегі комиссияның төрағасы ұйымдардың мамандары, ғалымдар және бақылау-
қадағалау органдары қатарынан сараптамалық кіші комиссиялар құруға құқылы.
6. Ауыр зардаптарға әкеп соққан немесе кісі өлімімен аяқталған жазатайым
оқиғаны, қызметкерлердің топтық жазатайым оқиғасын және топтық қатерлі улану
жағдайын тергеп-тексеру еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген
нысандағы арнайы тергеп-тексеру актісімен ресімделеді.
7. Арнайы тергеп-тексеру жөніндегі комиссия төрағасының келісімінсіз
куәлерден, куәгерлерден жауап алуды, сондай-ақ ресми тағайындалған комиссияның
жұмыс күндерінде кез келген біреудің немесе өзге де комиссияның осы жазатайым
оқиғаға қатысты қатар тергеп-тексерулер жүргізуіне үзілді-кесілді тыйым салынады.
8. Ұйым объектілеріндегі жарылыстың, аварияның, қираудың және басқа да
жағдайлардың нәтижесінде зардап шеккен адамды (зардап шеккен адамдарды), жоғалған
адамды (жоғалған адамдарды) іздеудің тоқтатылуын арнайы тергеп-тексеру жөніндегі
комиссия авариялық-құтқару бөлімшесі басшысының және сарапшы мамандардың
қорытындысы негізінде айқындайды.
326-бап. Өндірістегі жазатайым оқиғаларды
тергеп-тексеру материалдарын ресімдеу және
оларды есепке алу
1. Жазатайым оқиға туралы акт толтырылып, оған еңбек қауіпсіздігі және
еңбекті қорғау қызметінің және ұйым бөлімшесінің басшылары, сондай-ақ ұйым
қызметкерлерінің өкілдері қол қояды және оны жұмыс беруші бекітіп, ұйымның мөрімен
расталады.
2. Улану жағдайларында жазатайым оқиға туралы актіге халықтың санитарлық-
эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органның өкілі де қол қояды.
Егер жұмыс беруші жеке тұлға болса, жазатайым оқиға туралы акт толтырылып,
оған жұмыс беруші қол қояды және нотариалды түрде расталады.
3. Акт тергеп-тексеру материалдарына сәйкес ресімделуге тиіс.
Егер өндірістегі жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру кезінде комиссия зиянның
туындауына немесе ұлғаюына өрескел абайсыздық себеп болғанын анықтаса, онда
комиссия тараптардың аралас жауапкершілігін қолданып, қызметкер мен жұмыс берушінің
кінәсін процентпен айқындайды.
Егер жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру жөніндегі комиссияның бір мүшесі
комиссияның (көпшіліктің) қорытындысымен келіспейтін болса, ол өзінің дәлелді
пікірін тергеп-тексеру материалына қосу үшін жазбаша түрде ұсынады. Ол арнайы
тергеп-тексеру актісіне»"ерекше пікірге қара" деген сілтеме жаза отырып, қол қояды.
4. Әрбір жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру аяқталғаннан кейін жұмыс беруші үш
күннен кешіктірмей зардап шеккен адамға немесе оның сенімді адамына жазатайым оқиға
туралы актіні беруге міндетті, актінің бір данасы жұмыс берушімен тиісті шарттық
қатынастары бар сақтандыру ұйымына, ал екіншісі - мемлекеттік еңбек инспекциясына
жіберіледі.
Улану жағдайында актінің көшірмесі халықтың санитарлық-эпидемиологиялық
салауаттылығы саласындағы мемлекеттік органға да жіберіледі.
5. Тергеп-тексеру нәтижесімен келіспеген немесе жазатайым оқиға туралы акт
уақтылы ресімделмеген жағдайда, зардап шеккен адам немесе оның сенім білдірген
адамы, ұйым қызметкерлерінің өкілі жұмыс берушіге жазбаша түрде жүгінуге құқылы,
жұмыс беруші олардың өтінішін он күн ішінде қарап, тиісті шешім қабылдауға
міндетті.
6. Тергеп-тексеру барысында жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру, ресімдеу
және тіркеу мәселелері бойынша жұмыс берушінің, қызметкердің және мемлекеттік еңбек
инспекторының не қауіпті өнеркәсіп объектілерінде болған оқиғалар кезінде төтенше
жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі мемлекеттік инспектордың арасында
туындаған келіспеушіліктерді тиісті жоғары тұрған бас мемлекеттік еңбек инспекторы
бағыныштылық тәртіппен қарайды және (немесе) сот тәртібімен қаралады.
Жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру мәселелері бойынша жоғары тұрған бас
мемлекеттік еңбек инспекторының шешімі еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган
белгілеген нысанда қорытынды түрінде ресімделеді.
7. Жазатайым оқиғаны арнайы тергеп-тексеру актісі материалдарының
көшірмелерін жұмыс беруші мемлекеттік бақылау органдарына жібереді. Оның үстіне,
жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру аяқталғаннан кейін мемлекеттік еңбек инспекторы
арнайы тергеп-тексеру актісі материалдары көшірмелерінің бір данасын жеті күн
ішінде жергілікті ішкі істер органына жібереді, ол заңнамаға сәйкес тиісті шешім
қабылдап, қабылданған шешім туралы жиырма күннен кешіктірмей хабарлайды.
8. Актімен ресімделген әрбір жазатайым оқиға өндірістегі жазатайым оқиғаларды
және денсаулыққа келтірілген өзге де зақымдануларды тіркеу журналына жазылады және
өндірістегі уақытша еңбекке қабілетсіздігі мен жарақаттану туралы статистикалық
есепке енгізіледі, оған жұмыс беруші қол қойып, белгіленген тәртіппен статистика
органдарына ұсынады. Журнал еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген
нысан бойынша жүргізіледі.
9. Жұмыс беруші жазатайым оқиғалар туралы актілерге сәйкес статистика
жөніндегі уәкілетті орган белгілеген нысанға сай мемлекеттік еңбек инспекциясының
аумақтық органдарына ұйымда болған жазатайым оқиғалар туралы мәліметтерді тиісті
кезеңдегі өсу қорытындысын көрсетіп, ай сайын беріп отыруға міндетті.
10. Жұмыс беруші немесе оның өкілі уақыт өте келе ауыр зардаптарға немесе
кісі өліміне әкеп соққан жазатайым оқиғалар санатына ауысқан өндірістегі жазатайым
оқиғалар туралы тиісті мемлекеттік еңбек инспекциясына, ал сақтандыру жағдайлары
туралы - сақтандырушының атқарушы органына (сақтанушы тіркелген жердегі)
хабарлайды.
11. Жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру материалдары ұйымда қырық бес жыл бойы
сақталуға тиіс, ұйым таратылған жағдайда жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру
материалдары міндетті түрде сол ұйым жұмыс істеген жердегі мемлекеттік мұрағатқа
тапсырылуға тиіс.
12. Өндірістегі жазатайым оқиғаны тергеп-тексеру материалдарында тергеп-
тексеру актісімен қатар:
1) зардап шеккен адамның еңбекті қорғау жөнінде оқығаны және нұсқама алғаны,
сондай-ақ алдын ала және мерзімдік медициналық тексерулерден өткені туралы
мәліметтер;
2) еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша жауап
алу хаттамалары және оқиға куәгерлерінің, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау талаптарының сақталуына жауапты лауазымды адамдардың түсініктемелері;
3) оқиға болған жердің жоспарлары, схемалары мен фотосуреттері;
4) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарын регламенттейтін
нұсқаулықтардан, ережелерден, бұйрықтардан және басқа да актілерден үзінді
көшірмелер, өндірістегі салауатты және қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге
жауапты лауазымды адамдардың міндеттері және басқалар;
5) зардап шеккен адамның денсаулығына келтірілген зақымның сипаты мен
ауырлығы (өлімге әкеп соққан себеп) туралы медициналық қорытынды;
6) зертханалық және басқа зерттеулердің, эксперименттердің, сараптамалардың,
талдаулардың нәтижелері және тағы сол сияқтылар;
7) бас мемлекеттік еңбек инспекторының қорытындысы (егер бар болса);
8) жұмыс берушіге келтірілген материалдық залал туралы мәліметтер;
9) жұмыс берушінің зардап шеккен адамға (отбасы мүшелеріне) оның денсаулығына
келтірілген зиянды өтеу және жол берілген оқиғаға кінәлі лауазымды адамдарды
жауапкершілікке тарту туралы бұйрығы;
10) қоса берілетін құжаттардың тізбесі болуға тиіс.
13. Зардап шеккен адам немесе қызметкерлердің өкілі жазатайым оқиғаны тергеп-
тексерудің бүкіл материалдарымен танысуға және қажетті үзінді көшірмелер жасауға
құқылы.
327-бап. Жазатайым оқиғалардың дұрыс, уақтылы
тергеп-тексерілуі мен есепке алынуын бақылау
Жазатайым оқиғалардың дұрыс, уақтылы тергеп-тексерілуі мен есепке алынуын,
сондай-ақ мұндай оқиғаларды туындатқан себептерді жою жөніндегі іс-шаралардың
орындалуын бақылауды мемлекеттік еңбек инспекторлары өз құзыреттері шегінде
тексерулер жүргізу, азаматтардың шағымдарын, арыздары мен өтініштерін қарау және
ұйымдарды тексеру арқылы жүзеге асырады. Өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-
тексеру, сондай-ақ мұндай оқиғаларды туындатқан себептерді жою жөніндегі іс-
шаралардың орындалуын бақылау аясында мемлекеттік еңбек инспекторлары жүргізетін
тексерулер Қазақстан Республикасының мемлекеттік құқықтық статистика мен арнайы
есепке алу туралы заңнамасына сәйкес тіркеуге және есепке алынбайды.
6-БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЕҢБЕК ЗАҢНАМАСЫНЫҢ САҚТАЛУЫН
БАҚЫЛАУ
38-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК БАҚЫЛАУ
328-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
сақталуын мемлекеттік бақылау
1. Ұйымдарда Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік
бақылауды мемлекеттік еңбек инспекторлары жүзеге асырады.
2. Мемлекеттік еңбек инспекторларына:
1) Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік еңбек инспекторы - Қазақстан
Республикасының еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органының мемлекеттік еңбек
инспекциясының басшысы;
2) мемлекеттік еңбек инспекциясының бас мемлекеттік еңбек инспекторлары -
еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік еңбек инспекциясының
лауазымды адамдары;
3) облыстың, республикалық маңызы бар қаланың бас мемлекеттік еңбек
инспекторы - еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік еңбек
инспекциясының облыстық, республикалық маңызы бар қаладағы аумақтық бөлімшесінің
басшысы;
4) мемлекеттік еңбек инспекторлары - мемлекеттік еңбек инспекциясы органының
облыстық, республикалық маңызы бар қаладағы аумақтық бөлімшесінің лауазымды
адамдары жатады.
3. Мемлекеттік еңбек инспекторлары қызметтік міндеттерін атқару кезінде
заңмен қорғалады және Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан
Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерін басшылыққа
алады.
4. Мемлекеттік еңбек инспекторына қызметтік міндеттерін орындауға кедергі
келтірген тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
329-бап. Мемлекеттік еңбек инспекциясы қызметінің
принциптері мен негізгі міндеттері
Мемлекеттік еңбек инспекциясының қызметі қызметкерлердің құқықтары мен
бостандықтарын сыйлау, сақтау және қорғау, заңдылық, әділдік, тәуелсіздік және
жариялылық принциптері негізінде жүзеге асырылады.
Мемлекеттік еңбек инспекциясының негізгі міндеттері:
ұйымдарда Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік
бақылауды қамтамасыз ету;
қауіпсіз еңбек жағдайларына құқықты қоса алғанда, қызметкерлердің құқықтары
мен бостандықтарын сақтауды және қорғауды қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мәселелері бойынша қызметкерлер мен
жұмыс берушілердің өтініштерін, арыздарын және шағымдарын қарау болып табылады.
330-бап. Мемлекеттік еңбек инспекторларының құқықтары
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды
жүзеге асыру кезінде мемлекеттік еңбек инспекторларының:
1) еңбек заңнамасының сақталуына тексеру жүргізу мақсатында ұйымдар мен
кәсіпорындарда кедергісіз болуға;
2) жұмыс берушілерден өздеріне жүктелген функцияларды орындауға қажетті
құжаттарды, түсініктемелерді, ақпаратты сұратуға және алуға;
3) жұмыс берушілер орындауға міндетті нұсқамалар, қорытындылар беруге,
сондай-ақ әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамалар мен қаулылар толтыруға,
әкімшілік жазалар қолдануға;
4) өз құзыретіне кіретін мәселелер бойынша түсініктемелер беруге;
5) ұйымдардың, жекелеген өндірістердің, цехтардың, учаскелердің, жұмыс
орындарының қызметі және жабдықтардың, тетіктердің пайдаланылуы еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау туралы нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сай
келмейтіні анықталған жағдайда, оларды үш күннен аспайтын мерзімге, көрсетілген
мерзім ішінде міндетті түрде сотқа талап-арыз бере отырып, тоқтата тұруға (тыйым
салуға);
6) жұмыс орындарында белгіленген талаптарға сай келмейтін арнаулы киімнің,
арнаулы аяқ киімнің және басқа да жеке және ұжымдық қорғану құралдарының берілуі
мен пайдаланылуына тыйым салуға;
7) жұмыс берушіге (оның өкіліне) хабарлай отырып және тиісті акт жасау арқылы
арнаулы киім үлгілерін, пайдаланылатын немесе өңделетін материалдар мен заттарды
талдау жасау үшін алуға;
8) өндірістегі жазатайым оқиғаларды белгіленген тәртіппен тергеп-тексеруге;
9) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқудан, нұсқау
беруден, білімін тексеруден өтпеген қызметкерлерді жұмыстан шеттету үшін жұмыс
берушілер орындауға міндетті нұсқамалар беруге;
10) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын бұзу, мемлекеттік еңбек
инспекторларының актілерін жұмыс берушілердің орындамауы фактілері бойынша тиісті
құқық қорғау органдарына және соттарға ақпарат, талап қою және өзге де материалдар
жіберуге;
11) еңбек жөніндегі уәкілетті орган белгілеген талаптарда көзделген еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі білімді тексеруге қатысуға;
12) шетелдік жұмыс күшін тартуға рұқсат беру кезінде белгіленетін айрықша
талаптардың орындалуына тексеру жүргізуге;
13) жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша ішкі
бақылау жүргізуінің толықтығы мен дәйектілігін бақылауды жүзеге асыруға;
14) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де құқықтарды
жүзеге асыруға құқығы бар.
331-бап. Мемлекеттік еңбек инспекторларының міндеттері
Мемлекеттік еңбек инспекторлары:
1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуын бақылауды жүзеге
асыруға;
2) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының орындалуын тексеруді уақтылы
және сапалы жүргізуге;
3) анықталған еңбек заңнамасын бұзушылықтарды жою жөніндегі шараларды
қабылдау мақсатында осындай бұзушылықтар туралы жұмыс берушілерді (олардың
өкілдерін) хабардар етуге, кінәлі тұлғаларды жауапқа тарту жөнінде ұсынулар
енгізуге;
4) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдану мәселелері бойынша
қызметкерлер мен жұмыс берушілердің өтініштерін уақтылы қарауға;
5) еңбек заңнамасының бұзылуына әкеп соғатын себептер мен мән-жайларды
анықтауға, оларды жою және бұзылған еңбек құқықтарын қалпына келтіру жөнінде
ұсынымдар беруге;
6) өндірістегі жазатайым оқиғаларды және кәсіптік ауруларды тергеп-тексеруге
қатысуға;
7) еңбек заңнамасының бұзылу себептерін жинауды, талдауды, қорытуды жүзеге
асыруға, Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасы бұзылуының алдын алу жөніндегі
жұмысты күшейтуге бағытталған іс-шараларды әзірлеу мен қабылдауға қатысуға;
8) мемлекеттік құпияны, еңбек міндеттерін орындауға байланысты өзіне мәлім
болған қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын
мәліметтерді жария етпеуге;
9) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдану мәселелері бойынша
түсіндіру жұмысын жүргізуге;
10) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы бақылауды жүзеге асыру
кезінде азаматтармен және қызметкерлердің өкілдерімен өзара іс-қимыл жасасуға
міндетті.
332-бап. Жұмыс берушінің мемлекеттік еңбек инспекторы
бақылау жүргізген кездегі құқықтары мен
міндеттері
1. Жұмыс беруші Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына
мемлекеттік бақылауды жүргізу кезінде:
1) жүргізілген тексеру актілері бойынша мемлекеттік еңбек инспекторына
түсініктемелер беруге;
2) егер жүргізілетін тексеру нысанасына қатысы болмаса, мәліметтер мен
құжаттарды бермеуге;
3) тексеру нәтижелері туралы актіге және мемлекеттік еңбек инспекторының іс-
әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
тәртіппен шағымдануға құқылы.
2. Жұмыс беруші Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына
мемлекеттік бақылауды жүргізу кезінде:
1) мемлекеттік еңбек инспекторының тексерілетін объект аумағына және үй-
жайларына кедергісіз кіруін (болуын) қамтамасыз етуге;
2) тексеру жүргізетін мемлекеттік еңбек инспекторына және ұйым
қызметкерлерінің өкілдеріне тексеру нәтижелері туралы актіге қоса тіркеу үшін
қағаздағы және электрондық тасығыштардағы құжаттарды (мәліметтерді) не олардың
көшірмелерін беруге, сондай-ақ тексерудің міндеттері мен нысанасына сәйкес
автоматтандырылған деректер базасына (ақпараттық жүйелерге) қол жеткізуіне
мүмкіндік жасауға;
3) мемлекеттік еңбек инспекторының актілерін орындау үшін қабылдауға және
актінің екінші данасына оны алғаны туралы тиісті белгі жасауға;
4) тиісті мерзімдерде мемлекеттік еңбек инспекторының актілерін орындау
жөнінде ақпарат беруге міндетті.
333-бап. Мемлекеттік еңбек инспекторының актілері
1. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасын бұзушылықтардың анықталуына қарай
мемлекеттік еңбек инспекторы мынадай актілер:
1) нұсқама:
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының талаптарын бұзушылықтарды жою
туралы;
жарақаттану қаупі бар және авариялық жағдайлардың туындауын болғызбау үшін
өндірістік объектілер мен жабдықтардағы, сондай-ақ өндірістік процестердегі еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі алдын алу жұмыстарын жүргізу туралы;
жекелеген өндірістердің, цехтардың, учаскелердің, жұмыс орындары мен
жабдықтардың пайдаланылуына және тұтас алғанда ұйым қызметіне тыйым салу (оны
тоқтата тұру) туралы нұсқама шығарады (жасайды). Бұл ретте ұйым қызметіне тыйым
салу (оны тоқтата тұру) туралы акт сот шешімі шығарылғанға дейін қолданылады;
2) әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама;
3) әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша іс жүргізуді тоқтату туралы
қаулы;
4) әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулы шығарады.
2. Мемлекеттік еңбек инспекторының актілері жұмыс берушілер мен лауазымды
адамдардың тексеруді жүзеге асыру барысында белгілі болған (анықталған) еңбек
заңнамасының талаптарын бұзушылықтарына ықпал етудің құқықтық шаралары болып
табылады. Актілер екі дана етіп жасалады, оның біреуі қолы қойғызылып, жұмыс
берушіге тапсырылады.
3. Лауазымды адамдар, жеке және заңды тұлғалар мемлекеттік еңбек
инспекторының актілерін орындауға міндетті.
4. Мемлекеттік еңбек инспекторы актілерінің нысанын еңбек жөніндегі уәкілетті
мемлекеттік орган бекітеді.
334-бап. Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
сақталуын тексеру, олардың түрлері,
нысандары мен мерзімдері
1. Тексерулер жоспарлы және жоспардан тыс тексерулер болып бөлінеді.
Жоспарлы - еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган немесе оның аумақтық
бөлімшесі жоспарлаған, алдыңғы тексерулерге қатысты Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген уақыт аралықтары ескеріліп жүргізілетін тексеру.
Жоспарлы тексеру Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын сақтау мәселелері
бойынша басқа бақылаушы органдармен және қызметкерлердің өкілдерімен бірлесе
отырып, кешенді түрде де жүргізілуі мүмкін.
2. Бір жеке немесе заңды тұлғаға қатысты жоспарлы тексеру жылына бір реттен
аспайтындай етіп, ал шағын кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты, егер Қазақстан
Республикасының заңдарында өзгеше көзделмеген болса, үш жылда бір реттен жиі
болмайтындай етіп жүргізілуі мүмкін.
3. Жоспардан тыс тексерулер Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасының
бұзылуы туралы жеке немесе заңды тұлғалар, мемлекеттік органдар өтініш білдірген,
сондай-ақ мемлекеттік еңбек инспекторы қызметкерлердің өмірі мен денсаулығына қауіп
төндіретін әрі еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы бұзушылықтарды
дереу жоюды талап ететін фактілерді анықтаған немесе осындай бұзушылықтар
белгілерінің болуын куәландыратын немесе өндірістегі жазатайым оқиғаларды тексеруді
жүргізу кезінде анықталған құжаттармен және өзге де дәлелдемелермен расталатын өзге
ақпарат алған жағдайларда жүргізіледі.
Анонимдік өтініштер жоспардан тыс тексеру жүргізуге негіз болып табылмайды.
4. Тексеру ұзақтығы күнтізбелік он күннен аспауға тиіс. Ерекше жағдайларда,
арнайы зерттеулер, сынақтар, сараптамалар жүргізу қажет болған кезде, сондай-ақ
тексеру көлемі ауқымды болған кезде мемлекеттік еңбек инспекциясының немесе оның
аумақтық бөлімшесінің басшысы (немесе оның орнындағы адам) тексеру жүргізу мерзімін
оқшауланған құрылымдық бөлімшесі жоқ заңды тұлға үшін күнтізбелік жиырма күнге
дейінгі мерзімге, ал оқшауланған құрылымдық бөлімшесі бар заңды тұлға үшін
күнтізбелік отыз күнге дейінгі мерзімге ұзартуы мүмкін.
335-бап. Мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын
мемлекеттік еңбек инспекторының шешімдеріне,
әрекеттеріне (әрекетсіздіктеріне) шағымдану
тәртібі
1. Мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру кезінде жұмыс берушінің құқықтары мен
заңды мүдделері бұзылған жағдайда, жұмыс беруші мемлекеттік еңбек инспекторының
әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
тәртіппен еңбек
жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органға, жоғары тұрған мемлекеттік инспекторға және
(немесе) сотқа шағымдануға құқылы.
2. Шағымдану мемлекеттік еңбек инспекторлары берген актілердің орындалуын
тоқтатпайды.
336-бап. Мемлекеттік еңбек инспекциясының басқа
мемлекеттік органдармен және ұйымдармен өзара
іс-қимыл жасасуы
1. Мемлекеттік еңбек инспекциясы өз қызметін басқа мемлекеттік қадағалау және
бақылау органдарымен, қызметкерлердің өкілдерімен, қоғамдық бірлестіктермен, басқа
да ұйымдармен өзара іс-қимыл жасаса отырып жүзеге асырады.
2. Мемлекеттік органдар мемлекеттік еңбек инспекторына Қазақстан Республикасы
еңбек заңнамасының орындалуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттерін
атқаруына жәрдемдесуге міндетті.
337-бап. Мемлекеттік еңбек инспекторының мемлекеттік
бақылауды жүзеге асыру кезіндегі жауапкершілігі
Мемлекеттік еңбек инспекторы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру кезінде өз
қызметтік міндеттерін орындамаған немесе тиісінше орындамаған, сондай-ақ өзге де
заңға қайшы әрекеттер (әрекетсіздіктер) жасаған жағдайда Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жауапты болады.
39-тарау. ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӨНІНДЕГІ
ІШКІ БАҚЫЛАУ
338-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
жөніндегі ішкі бақылау
1. Ішкі бақылау еңбек жағдайларының жай-күйін қадағалауды ұйымдастыруды,
өндірістік бақылаудың деректеріне жедел талдау жүргізуді, тәуекелдерді бағалауды
және еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі анықталған сәйкессіздіктерді
жою жөнінде шаралар қабылдауды қамтиды.
2. Жұмыс беруші жұмыс орындарында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
жөніндегі белгіленген талаптарды сақтау және анықталған бұзушылықтарды жою бойынша
жедел шаралар қабылдау мақсатында еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
ішкі бақылауды жүзеге асырады.
339-бап. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
жөніндегі ішкі бақылауды жүзеге асыру тетігі
1. Қызметкерлерінің саны 50-ден асатын өндірістік ұйымдарда еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарын сақтау үшін ішкі бақылауды жүзеге асыру
мақсатында жұмыс беруші еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметін құрады.
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі өз мәртебесі бойынша негізгі
өндірістік қызметтерге теңестіріледі.
2. Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі туралы үлгілік
ережені еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекітеді.
3. Қызметкерлерінің саны 50-ге жетпейтін жұмыс беруші қызмет ерекшелігін
ескере отырып, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі мамандық лауазымын
енгізеді не еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі міндетті басқа маманға
жүктейді.
4. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі қызметтің немесе еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі маманның еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау талаптарын орындау жөніндегі нұсқауларын ұйымның барлық қызметкерлері
орындауға міндетті.
40-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЕҢБЕК ЗАҢНАМАСЫНЫҢ
САҚТАЛУЫН ҚОҒАМДЫҚ БАҚЫЛАУ
340-бап. Ұйымда еңбек заңнамасының сақталуын қоғамдық
бақылау
1. Ұйымда еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы қоғамдық
бақылауды ұйымның кәсіподақ комитеті, ал кәсіподақ болмаған кезде қызметкерлердің
жалпы жиналысы (конференциясы) сайлайтын еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық
инспектор жүзеге асырады.
2. Қызметкерлердің республикалық, салалық, өңірлік бірлестіктері ұйымдарда
еңбек заңнамасының сақталуын қоғамдық бақылауды мұндай құқық келісімдерде және
ұжымдық шарттарда бекітілген жағдайда жүзеге асырады.
341-бап. Еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық
инспекторлардың құқықтары
Еңбекті қорғау жөніндегі қоғамдық инспектордың:
1) жұмыс берушілердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі
нормативтік құқықтық актілерді, жұмыс берушінің ұйымдардағы жұмыс орындарында
қалыпты еңбек жағдайлары мен қауіпсіздік техникасын жасау жөніндегі келісімдерді,
ұжымдық шарттарды сақтауын қоғамдық бақылау арқылы жұмыс берушілер алдында
қызметкерлердің еңбекті қорғау құқықтарының қорғалуын жүзеге асыруға;
2) өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруге және мемлекеттік еңбек
инспекторлары жүргізетін еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғаудың жай-күйін
кешенді тексерулерге қатысуға;
3) жұмыс берушілерден және ұйымдардың өзге де лауазымды адамдарынан өз
функцияларын атқару үшін қажетті, оның ішінде жазбаша түрде ақпарат пен
түсініктемелер алуға;
4) жұмыс берушілердің келісімдерде, ұжымдық шарттарда еңбекті қорғау
бөлігінде көзделген міндеттемелерді орындауын тексерулерді жүзеге асыруға және
тексеру қорытындылары бойынша лауазымды адамдардың атына анықталған бұзушылықтарды
жою туралы ұсыныстар енгізуге;
5) өндірістік объектілер мен өндіріс құралдарын сынақтан өткізу және
пайдалануға қабылдау жөніндегі комиссиялардың жұмысына қатысуға;
6) еңбекті қорғау туралы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысуға,
оларға өз ұсыныстарын енгізуге;
7) Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы
заңнамасының, еңбекті қорғау бөлігінде келісімдер мен ұжымдық шарттар ережелерінің
бұзылуына, өндірістегі жазатайым оқиғалар мен кәсіптік ауруларды жасыруға кінәлі
жұмыс берушілерді және ұйымдардың өзге де лауазымды адамдарын жауапқа тарту туралы
талаптармен тиісті мемлекеттік органдарға жүгінуге;
8) еңбек жағдайларының өзгеруіне, Қазақстан Республикасының еңбек
қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі заңнамасының бұзылуына, келісімдерде
және ұжымдық шарттарда, сондай-ақ еңбек шарттарында көзделген міндеттемелердің
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бөлігінде орындалмауына байланысты еңбек
дауларын қарауға қатысуға;
9) қызметкерлердің еңбек міндеттерін орындауға байланысты жарақат алуы немесе
денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан келтірілген зиянды өтету құқықтарын
қорғау үшін әрі қызметкерлердің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау құқықтарына
қысым жасалған басқа да жағдайларда қызметкердің өтініші бойынша талап қойып
соттарға жүгінуге құқығы бар.
Қазақстан Республикасы
Президенті
© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің "Республикалық құқықтық ақпарат
орталығы" ШЖҚ РМК
Трудовой кодекс Республики Казахстан
Архивная версия
Кодекс Республики Казахстан от 15 мая 2007 года N 251
ОГЛАВЛЕНИЕ
ОБЩАЯ ЧАСТЬ
РАЗДЕЛ 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
Глава 1. ОСНОВНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ
Статья 1. Основные понятия, используемые в настоящем
Кодексе
1. В настоящем Кодексе используются следующие основные понятия:
1) гражданская служба - профессиональная деятельность гражданских служащих по
исполнению должностных полномочий, направленная на реализацию задач и функций
казенных предприятий, государственных учреждений и осуществление технического
обслуживания и обеспечение функционирования государственных органов;
2) гражданский служащий - лицо, занимающее в установленном законодательством
Республики Казахстан порядке оплачиваемую штатную должность в казенных
предприятиях, государственных учреждениях и осуществляющее должностные полномочия в
целях реализации их задач и функций и осуществления технического обслуживания и
обеспечения функционирования государственных органов;
3) минимальный размер месячной заработной платы - гарантированный минимум
денежных выплат работнику простого неквалифицированного (наименее сложного) труда
при выполнении им норм труда (трудовых обязанностей) в нормальных условиях и при
нормальной продолжительности рабочего времени, установленных настоящим Кодексом, в
месяц;
4) специальная одежда - одежда, обувь, головной убор, рукавицы, иные
предметы, предназначенные для защиты работника от вредных и (или) опасных
производственных факторов;
5) тяжелые работы - виды деятельности работника, связанные с подъемом или
перемещением тяжестей вручную, либо другие физические работы с расходом энергии
более 250 ккал/час;
6) сменная работа - работа в две либо в три или четыре рабочих смены в
течение суток;
7) социальное партнерство - система взаимоотношений между работниками
(представителями работников), работодателями (представителями работодателей),
государственными органами, направленная на обеспечение согласования их интересов по
вопросам регулирования трудовых отношений и иных непосредственно связанных с ними
отношений;
8) соглашение генеральное, отраслевое (тарифное), региональное (далее -
соглашение) - правовой акт, заключаемый между сторонами социального партнерства,
определяющий содержание и обязательства сторон по установлению условий труда,
занятости и социальных гарантий для работников на республиканском, отраслевом и
региональном уровнях;
9) простой - временная приостановка работы по причинам экономического,
технологического, организационного, иного производственного или природного
характера;
10) квалификационная категория (разряд) - уровень требований к квалификации
работника, отражающий сложность выполняемых работ;
11) примирительная комиссия - орган, создаваемый по соглашению между
работодателем и работниками (их представителями) для урегулирования коллективного
трудового спора путем примирения сторон;
12) примирительные процедуры - последовательное рассмотрение коллективного
трудового спора первоначально в примирительной комиссии, а при недостижении
согласия в ней - в трудовом арбитраже;
13) посредник - физическое или юридическое лицо, привлекаемое сторонами
трудовых отношений для оказания услуг по разрешению трудового спора;
14) отпуск - освобождение работника от работы на определенный период для
обеспечения ежегодного непрерывного отдыха работника или социальных целей с
сохранением за ним места работы (должности) и в случаях, установленных настоящим
Кодексом, средней заработной платы;
15) труд - деятельность человека, направленная на создание материальных,
духовных и других ценностей, необходимых для жизни и удовлетворения потребностей
человека и общества;
16) оплата труда - система отношений, связанных с обеспечением работодателем
обязательной выплаты работнику вознаграждения за его труд в соответствии с
настоящим Кодексом и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, а
также соглашениями, трудовым, коллективным договорами и актами работодателя;
17) минимальный стандарт оплаты труда (МСОТ) - гарантированный для соблюдения
минимальный размер месячной заработной платы работника, занятого на тяжелых
работах, работах с вредными (особо вредными), опасными условиями труда, включающий
в себя минимальный набор продуктов питания, товаров и услуг, необходимых для
восстановления жизненных сил и энергии работника, подвергающегося в процессе работы
воздействию вредных и (или) опасных производственных факторов;
18) гигиена труда - комплекс санитарно-эпидемиологических мер и средств по
сохранению здоровья работников, профилактике неблагоприятных воздействий
производственной среды и трудового процесса;
19) трудовой спор - разногласия между работником (работниками) и
работодателем (работодателями) по вопросам применения трудового законодательства
Республики Казахстан, выполнения или изменения условий соглашений, трудового и
(или) коллективного договоров, актов работодателя;
20) трудовое посредничество - содействие населению в трудоустройстве,
оказываемое уполномоченным органом по вопросам занятости, а также частным
агентством занятости;
21) условия труда - условия оплаты, нормирования труда, режима рабочего
времени и времени отдыха, порядок совмещения профессий (должностей), расширения зон
обслуживания, выполнения обязанностей временно отсутствующего работника,
безопасности и охраны труда, технические, производственно-бытовые условия, а также
иные по согласованию сторон условия труда;
22) уполномоченный государственный орган по труду - государственный орган
Республики Казахстан, осуществляющий реализацию государственной политики в сфере
трудовых отношений в соответствии с законодательством Республики Казахстан;
23) территориальные подразделения уполномоченного государственного органа по
труду - структурные подразделения уполномоченного органа по труду, осуществляющие в
пределах соответствующей административно-территориальной единицы полномочия в сфере
трудовых отношений в соответствии с законодательством Республики Казахстан;
24) трудовые отношения - отношения между работником и работодателем,
возникающие для осуществления прав и обязанностей, предусмотренных трудовым
законодательством Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами;
25) отношения, непосредственно связанные с трудовыми, - отношения,
складывающиеся по поводу организации и управления трудом, трудоустройства,
профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации работников,
социального партнерства, заключения коллективных договоров и соглашений, участия
работников (представителей работников) в установлении условий труда в
предусмотренных настоящим Кодексом случаях, разрешения трудовых споров и контроля
за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан;
26) безопасность труда - состояние защищенности работников, обеспеченное
комплексом мероприятий, исключающих воздействие вредных и (или) опасных
производственных факторов на работников в процессе трудовой деятельности;
27) условия безопасности труда - соответствие трудового процесса и
производственной среды требованиям безопасности и охраны труда при выполнении
работником трудовых обязанностей;
28) мониторинг безопасности и охраны труда - система наблюдений за состоянием
безопасности и охраны труда на производстве, а также оценка и прогноз состояния
безопасности и охраны труда;
29) нормативы в области безопасности и охраны труда - эргономические,
санитарно-эпидемиологические, психофизиологические и иные требования,
обеспечивающие нормальные условия труда;
30) трудовые обязанности - обязательства работника и работодателя,
обусловленные нормативными правовыми актами Республики Казахстан, актом
работодателя, трудовым, коллективным договорами;
31) трудовой стаж - время в календарном исчислении, затраченное работником на
осуществление трудовых обязанностей;
32) трудовая дисциплина - надлежащее исполнение работодателем и работниками
обязательств, установленных нормативными правовыми актами Республики Казахстан, а
также соглашениями, трудовым, коллективным договорами, актами работодателя,
учредительными документами;
33) трудовой распорядок - порядок регулирования отношений по организации
труда работников и работодателя;
34) трудовой арбитраж - временно действующий орган, создаваемый сторонами
коллективного трудового спора с привлечением уполномоченных лиц для разрешения
трудового спора при недостижении соглашения в примирительной комиссии;
35) охрана труда - система обеспечения безопасности жизни и здоровья
работников в процессе трудовой деятельности, включающая в себя правовые, социально-
экономические, организационно-технические, санитарно-эпидемиологические, лечебно-
профилактические, реабилитационные и иные мероприятия и средства;
36) общественный инспектор по охране труда - представитель работников,
осуществляющий общественный контроль в области безопасности и охраны труда;
37) нормирование труда - определение необходимых затрат труда (времени) на
выполнение работы (изготовление единицы продукции) работниками в конкретных
организационно-технических условиях и установление на этой основе норм труда;
38) безопасные условия труда - условия труда, созданные работодателем, при
которых воздействие на работника вредных и (или) опасных производственных факторов
отсутствует либо уровень их воздействия не превышает нормы безопасности;
39) трудовой договор - письменное соглашение между работником и
работодателем, в соответствии с которым работник обязуется лично выполнять
определенную работу (трудовую функцию), соблюдать правила трудового распорядка, а
работодатель обязуется предоставить работнику работу по обусловленной трудовой
функции, обеспечить условия труда, предусмотренные настоящим Кодексом, законами и
иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан, коллективным договором,
актами работодателя, своевременно и в полном размере выплачивать работнику
заработную плату;
40) забастовка - полное или частичное прекращение работы в целях
удовлетворения своих социально-экономических и профессиональных требований в
коллективном трудовом споре с работодателем;
41) заработная плата - вознаграждение за труд в зависимости от квалификации
работника, сложности, количества, качества и условий выполняемой работы, а также
выплаты компенсационного и стимулирующего характера;
42) средства индивидуальной защиты - средства, предназначенные для защиты
работника от воздействия вредных и (или) опасных производственных факторов, в том
числе специальная одежда;
43) работодатель - физическое или юридическое лицо, с которым работник
состоит в трудовых отношениях;
44) представители работодателей - физические и (или) юридические лица,
уполномоченные на основании учредительных документов или доверенности представлять
интересы работодателя или группы работодателей;
45) акты работодателя - приказы, распоряжения, инструкции, положения, правила
трудового распорядка, издаваемые работодателем;
46) трудоустройство - комплекс организационных, экономических и правовых
мероприятий, призванных способствовать обеспечению трудовой занятости населения;
47) рабочее место - место постоянного или временного нахождения работника при
выполнении им трудовых обязанностей в процессе трудовой деятельности;
48) тарификация работы - отнесение выполняемых работ к определенной сложности
в соответствии с Единым тарифно-квалификационным справочником работ и профессий
рабочих и Квалификационным справочником должностей руководителей, специалистов и
других служащих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих и
типовыми квалификационными характеристиками должностей руководителей, специалистов
и других служащих организаций;
49) рабочее время - время, в течение которого работник в соответствии с
актами работодателя и условиями трудового договора выполняет трудовые обязанности,
а также иные периоды времени, которые в соответствии с настоящим Кодексом отнесены
к рабочему времени;
50) суммированный учет рабочего времени - учет рабочего времени путем его
суммирования за установленный работодателем учетный период, который не может
превышать один год;
51) вредные (особо вредные) условия труда - условия труда, при которых
воздействие определенных производственных факторов приводит к снижению
работоспособности или заболеванию работника либо отрицательному влиянию на здоровье
его потомства;
52) вредный производственный фактор - производственный фактор, воздействие
которого на работника может привести к заболеванию или снижению трудоспособности и
(или) отрицательному влиянию на здоровье потомства;
53) профессиональное заболевание - хроническое или острое заболевание,
вызванное воздействием на работника вредных производственных факторов в связи с
выполнением работником своих трудовых (служебных) обязанностей;
54) гарантии - средства, способы и условия, с помощью которых обеспечивается
осуществление предоставленных работникам прав в области социально-трудовых
отношений;
55) нормы безопасности - качественные и количественные показатели,
характеризующие условия производства, производственный и трудовой процесс с точки
зрения обеспечения организационных, технических, санитарно-гигиенических,
биологических и иных норм, правил, процедур и критериев, направленных на сохранение
жизни и здоровья работников в процессе их трудовой деятельности;
56) опасные условия труда - условия труда, при которых воздействие
определенных производственных или неустранимых природных факторов приводит в случае
несоблюдения правил охраны труда к травме, профессиональному заболеванию,
внезапному ухудшению здоровья или отравлению работника, в результате которых
наступают временная или стойкая утрата трудоспособности, профессиональное
заболевание либо смерть;
57) опасный производственный фактор - производственный фактор, воздействие
которого на работника может привести к временной или стойкой утрате
трудоспособности (производственной травме или профессиональному заболеванию) или
смерти;
58) совместительство - выполнение работником другой регулярной оплачиваемой
работы на условиях трудового договора в свободное от основной работы время;
59) работник - физическое лицо, состоящее в трудовых отношениях с
работодателем и непосредственно выполняющее работу по трудовому договору;
60) представители работников - органы профессиональных союзов, их объединений
и (или) иные уполномоченные работниками физические и (или) юридические лица;
61) праздничные дни - дни национальных и государственных праздников
Республики Казахстан;
62) основная заработная плата - относительно постоянная часть заработной
платы, включающая оплату по тарифным ставкам, должностным окладам, сдельным
расценкам, и предусмотренные трудовым законодательством, отраслевым соглашением,
коллективным и (или) трудовым договорами выплаты постоянного характера;
63) несчастный случай на производстве - воздействие на работника вредного и
(или) опасного производственного фактора при выполнении им трудовых (служебных)
обязанностей или заданий работодателя, в результате которого произошли
производственная травма, внезапное ухудшение здоровья или отравление работника,
приведшие его к временной или стойкой утрате трудоспособности, профессиональному
заболеванию либо смерти;
64) производственное оборудование - машины, механизмы, устройства, аппараты,
приборы и иные технические средства, необходимые для работы, производства;
65) производственная травма - повреждение здоровья работника, полученное при
исполнении им трудовых обязанностей, приведшее к утрате трудоспособности;
66) производственная необходимость - выполнение работ в целях предотвращения
или ликвидации стихийного бедствия, аварии или немедленного устранения их
последствий, для предотвращения несчастных случаев, простоя, гибели или порчи
имущества и в других исключительных случаях, а также для замещения отсутствующего
работника;
67) аттестация производственных объектов по условиям труда - деятельность по
оценке производственных объектов, цехов, участков, рабочих мест в целях определения
состояния безопасности, вредности, тяжести, напряженности выполняемых на них работ,
гигиены труда и определения соответствия условий производственной среды нормативам
в области безопасности и охраны труда;
68) производственная санитария - система санитарно-гигиенических,
организационных мероприятий и технических средств, предотвращающих или уменьшающих
воздействие на работников вредных производственных факторов;
69) компенсационные выплаты - денежные выплаты, связанные с особым режимом
работы и условиями труда, потерей работы, возмещением работникам затрат, связанных
с исполнением ими трудовых или иных предусмотренных законами Республики Казахстан
обязанностей;
70) тарифная система - разновидность системы оплаты труда, при которой
заработная плата работников определяется дифференцированно на основе тарифных
ставок (окладов) и тарифных сеток;
71) тарифная сетка - совокупность тарифных разрядов и тарифных коэффициентов,
предусматривающая дифференциацию по признаку сложности выполняемых работ и
квалификации работников;
72) тарифный разряд - уровень сложности работ и показатель квалификационного
уровня, необходимого для выполнения данной работы;
73) тарифная ставка (оклад) - фиксированный размер оплаты труда работника за
выполнение нормы труда (трудовых обязанностей) определенной сложности
(квалификации) за единицу времени;
74) дисциплинарное взыскание - мера дисциплинарного воздействия на работника,
применяемого работодателем за совершение дисциплинарного проступка;
75) дисциплинарный проступок - нарушение работником трудовой дисциплины, а
также противоправное виновное неисполнение или ненадлежащее исполнение трудовых
обязанностей;
76) время отдыха - время, в течение которого работник свободен от выполнения
трудовых обязанностей и которое он может использовать по своему усмотрению;
77) средства коллективной защиты - технические средства, предназначенные для
одновременной защиты двух и более работающих от воздействия вредных и (или) опасных
производственных факторов;
78) коллективный договор - правовой акт в форме письменного соглашения между
коллективом работников и работодателем, регулирующий социально-трудовые отношения в
организации;
79) сверхурочная работа - работа, выполняемая работником по инициативе
работодателя за пределами установленной продолжительности рабочего времени;
80) уведомление - письменное заявление работника или работодателя либо
заявления, поданные иным способом (посредством курьерской почты, почтовой связи,
факсимильной связи и электронной почты);
81) командировка - направление работника по распоряжению работодателя для
выполнения трудовых обязанностей на определенный срок вне места постоянной работы,
а также направление работника в другую местность на обучение, повышение
квалификации или переподготовку.
2. Другие специальные понятия и термины трудового законодательства Республики
Казахстан используются в значениях, определяемых в соответствующих статьях
настоящего Кодекса.
Статья 2. Трудовое законодательство Республики Казахстан
1. Трудовое законодательство Республики Казахстан основывается на
Конституции Республики Казахстан и состоит из настоящего Кодекса, законов
Республики Казахстан и иных нормативных правовых актов Республики Казахстан.
2. Запрещается включение в другие законы Республики Казахстан норм,
регулирующих трудовые отношения, отношения социального партнерства и охраны труда,
кроме случаев, предусмотренных настоящим Кодексом.
3. Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан,
установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Кодексе, то
применяются правила международного договора.
Международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, к трудовым
отношениям применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного
договора следует, что для его применения требуется издание закона.
Статья 3. Цель и задачи трудового законодательства
Республики Казахстан
1. Целью трудового законодательства Республики Казахстан является правовое
регулирование трудовых отношений и иных отношений, непосредственно связанных с
трудовыми, направленное на защиту прав и интересов сторон трудовых отношений,
установление минимальных гарантий прав и свобод в сфере труда.
2. Задачами трудового законодательства Республики Казахстан являются создание
необходимых правовых условий, направленных на достижение баланса интересов сторон
трудовых отношений, экономического роста, повышение эффективности производства и
благосостояния людей.
Статья 4. Принципы трудового законодательства Республики
Казахстан
Принципами трудового законодательства Республики Казахстан являются:
1) недопустимость ограничения прав человека и гражданина в сфере труда;
2) свобода труда;
3) запрещение дискриминации, принудительного труда и наихудших форм детского
труда;
4) обеспечение права на условия труда, отвечающие требованиям безопасности и
гигиены;
5) приоритет жизни и здоровья работника по отношению к результатам
производственной деятельности;
6) обеспечение права на справедливое вознаграждение за труд не ниже
минимального размера заработной платы;
7) обеспечение права на отдых;
8) равенство прав и возможностей работников;
9) обеспечение права работников и работодателей на объединение для защиты
своих прав и интересов;
10) социальное партнерство;
11) государственное регулирование вопросов безопасности и охраны труда;
12) обеспечение права представителей работников осуществлять общественный
контроль за соблюдением трудового законодательства Республики Казахстан.
Статья 5. Недопустимость ограничения прав в сфере труда
Никто не может быть ограничен в правах в сфере труда, кроме случаев и в
порядке, которые предусмотрены настоящим Кодексом и иными законами Республики
Казахстан.
Статья 6. Свобода труда
Каждый имеет право свободно выбирать труд или свободно соглашаться на труд
без какой бы то ни было дискриминации и принуждения к нему, право распоряжаться
своими способностями к труду, выбирать профессию и род деятельности.
Статья 7. Запрещение дискриминации в сфере труда
1. Каждый имеет равные возможности в реализации своих прав и свобод в сфере
труда.
2. Никто не может подвергаться какой-либо дискриминации при реализации
трудовых прав в зависимости от пола, возраста, физических недостатков, расы,
национальности, языка, имущественного, социального и должностного положения, места
жительства, отношения к религии, политических убеждений, принадлежности к роду или
сословию, к общественным объединениям.
3. Не являются дискриминацией различия, исключения, предпочтения и
ограничения, которые определяются свойственными данному виду труда требованиями
либо обусловлены особой заботой государства о лицах, нуждающихся в повышенной
социальной и правовой защите.
4. Лица, считающие, что они подверглись дискриминации в сфере труда, вправе
обратиться в суд или иные инстанции в порядке, установленном законами Республики
Казахстан.
Статья 8. Запрещение принудительного труда
Принудительный труд запрещен.
Принудительный труд означает любую работу или службу, требуемую от какого-
либо лица под угрозой какого-либо наказания, для выполнения которой это лицо не
предложило добровольно своих услуг, за исключением работ:
требуемых в силу законов Республики Казахстан об обязательной воинской
службе;
являющихся частью обычных гражданских обязанностей граждан, установленных
законами Республики Казахстан;
требуемых от какого-либо лица вследствие приговора суда, вступившего в
законную силу, при условии, что работа будет производиться под надзором и контролем
государственных органов и что лицо, выполняющее ее, не будет уступлено или передано
в распоряжение физических и (или) юридических лиц;
требуемых в условиях чрезвычайных ситуаций или военного положения;
выполняемых для прямой пользы коллектива членами данного коллектива и которые
поэтому могут считаться обычными гражданскими обязанностями членов коллектива при
условии, что они или их представители имеют право высказать свое мнение
относительно целесообразности этих работ.
Статья 9. Сфера действия настоящего Кодекса
1. Настоящий Кодекс регулирует отношения:
1) трудовые;
2) непосредственно связанные с трудовыми;
3) социального партнерства;
4) по безопасности и охране труда.
2. Действие настоящего Кодекса, если иное не предусмотрено законами и
международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан,
распространяется на:
1) работников, в том числе на работников организаций, расположенных на
территории Республики Казахстан, собственниками имущества, участниками или
акционерами которых являются иностранные физические или юридические лица;
2) работодателей, в том числе на организации, расположенные на территории
Республики Казахстан, собственниками имущества, участниками или акционерами которых
являются иностранные физические или юридические лица.
3. Особенности правового регулирования труда отдельных категорий работников
устанавливаются настоящим Кодексом и иными законами Республики Казахстан.
4. Законы Республики Казахстан не должны снижать уровень прав, свобод и
гарантий, установленных настоящим Кодексом.
Статья 10. Трудовые договоры, соглашения сторон
социального партнерства, коллективные
договоры, акты работодателя в сфере труда
1. Трудовые отношения, а также иные отношения, непосредственно связанные с
трудовыми, регулируются трудовым договором, актом работодателя, соглашением и
коллективным договором.
2. Положения соглашений сторон социального партнерства, коллективных,
трудовых договоров, актов работодателей, ухудшающие положения работников по
сравнению с трудовым законодательством Республики Казахстан, признаются
недействительными.
3. Условия соглашений, коллективных, трудовых договоров не могут быть
изменены в одностороннем порядке.
Статья 11. Акты работодателя
1. Работодатель издает акты в пределах своей компетенции в соответствии с
настоящим Кодексом и иными нормативными правовыми актами, трудовым договором,
соглашениями, коллективным договором.
2. В случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, коллективным договором,
работодатель издает акты по согласованию или с учетом мнения представителей
работников.
3. Акты работодателя, ухудшающие положение работников по сравнению с трудовым
законодательством Республики Казахстан, коллективным договором, соглашениями либо
изданные без соблюдения процедур, указанных в пункте 2 настоящей статьи, являются
недействительными.
Статья 12. Порядок учета мнения или согласования с
представителями работников при издании актов
работодателя
1. Работодатель в случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, соглашениями,
коллективным договором, издает акты с учетом мнения или по согласованию с
представителями работников.
2. Перед изданием акта работодатель представляет его проект и обоснование по
нему в комиссию, образованную в соответствии со статьей 266 настоящего Кодекса.
3. Проект акта работодателя обсуждается в комиссии не более трех рабочих дней
со дня его представления.
4. Решения комиссии оформляются протоколом, в котором указывается согласие
(несогласие) с проектом акта работодателя представителей работников, при наличии
излагаются их предложения.
5. В случае, если мнение представителей работников не содержит согласия с
проектом акта работодателя либо содержит предложения по его совершенствованию,
работодатель:
1) при согласии издает акт, измененный с учетом предложений представителей
работников;
2) при несогласии вправе провести дополнительные консультации с
представителями работников либо издать акт в предложенной им редакции.
6. При недостижении согласия по проектам актов работодателя, для издания
которых в соответствии с настоящим Кодексом необходимо согласование с
представителями работников, возникшие разногласия оформляются протоколом, после
чего работодатель вправе принять нормативный акт.
7. При издании работодателем акта без учета предложений полностью либо в
части представители работников вправе начать процедуру коллективного трудового
спора в порядке, предусмотренном настоящим Кодексом.
8. В случае, если изданный акт работодателя содержит положения, нарушающие
либо ухудшающие права и гарантии работников, предусмотренные настоящим Кодексом,
трудовым, коллективным договорами, соглашениями, он может быть обжалован в
соответствующую государственную инспекцию труда уполномоченного государственного
органа по труду либо в суд.
Статья 13. Исчисление сроков, установленных настоящим
Кодексом
1. Установленный настоящим Кодексом, трудовым или коллективным договором,
соглашениями срок определяется календарной датой, истечением периода времени,
который исчисляется годами, месяцами, неделями или днями. Срок может определяться
также указанием на событие, которое должно наступить.
2. В случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, срок исчисляется в рабочих
днях.
3. Течение срока, определяемого периодом времени, начинается на следующий
день после календарной даты, наступления события, которыми определено его начало.
4. Сроки, исчисляемые годами, месяцами, неделями, истекают в соответствующие
числа последнего года, месяца, недели. Если окончание срока, исчисляемого месяцами,
приходится на такой месяц, в котором нет соответствующего числа, то срок истекает в
последний день этого месяца.
В срок, исчисляемый в календарных неделях или днях, включаются и не рабочие
дни.
5. Если последний день срока приходится на нерабочий день, то днем окончания
срока считается первый, следующий за ним рабочий день, если иное не предусмотрено
настоящим Кодексом.
Статья 14. Ответственность за нарушение трудового
законодательства Республики Казахстан
Лица, виновные в нарушении трудового законодательства Республики Казахстан,
несут ответственность в соответствии с законами Республики Казахстан.
Глава 2. КОМПЕТЕНЦИЯ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ
В ОБЛАСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДОВЫХ ОТНОШЕНИЙ
Статья 15. Компетенция Правительства Республики
Казахстан в области регулирования трудовых
отношений
Правительство Республики Казахстан:
1) разрабатывает основные направления и обеспечивает реализацию
государственной политики в области труда, безопасности и охраны труда;
2) организует разработку и выполнение государственных программ в области
безопасности и охраны труда;
3) устанавливает порядок организации и проведения государственного контроля в
области безопасности и охраны труда;
4) определяет порядок предоставления информации и ведения государственной
статистики в области безопасности и охраны труда;
5) устанавливает порядок привлечения иностранной рабочей силы;
6) определяет размеры социальных пособий, порядок их назначения и выплаты;
7) утверждает перечень видов заболеваний, при которых может устанавливаться
срок временной нетрудоспособности более двух месяцев;
8) устанавливает единый порядок исчисления средней заработной платы;
9) утверждает Типовое положение об условиях оплаты труда и премирования
руководящих работников национальных компаний, акционерных обществ, контрольные
пакеты акций которых принадлежат государству;
10) определяет порядок поступления на гражданскую службу и проведения
конкурса на занятие вакантной должности гражданского служащего;
11) определяет перечень должностей гражданских служащих;
12) заключает генеральное соглашение с республиканскими объединениями
работодателей и республиканскими объединениями работников;
13) устанавливает порядок принятия нормативных правовых актов в области
безопасности и охраны труда соответствующими уполномоченными органами;
14) утверждает систему оплаты труда работников организаций, содержащихся за
счет средств государственного бюджета;
15) определяет общие требования к профессиональной подготовке, переподготовке
и повышению квалификации кадров в организации;
16) утверждает повышающие отраслевые коэффициенты, определяемые отраслевыми
соглашениями;
17) создает комиссию для расследования групповых несчастных случаев при
гибели более пяти человек.
Статья 16. Компетенция уполномоченного государственного
органа по труду в области регулирования
трудовых отношений
Уполномоченный государственный орган по труду:
1) реализует государственную политику в области труда, безопасности и охраны
труда;
2) принимает нормативные правовые акты Республики Казахстан, устанавливающие
общие требования к безопасности и охране труда для всех сфер деятельности;
3) организует государственный контроль за соблюдением трудового
законодательства Республики Казахстан о занятости населения и требований
безопасности и охраны труда;
4) координирует деятельность государственных органов по разработке
технических регламентов в области безопасности и охраны труда;
5) осуществляет координацию и взаимодействие в области обеспечения
безопасности и охраны труда с другими государственными органами, а также с
представителями работников и работодателей;
6) устанавливает форму, порядок ведения и хранения трудовых книжек;
7) устанавливает порядок замены и пересмотра типовых норм и нормативов по
труду;
8) устанавливает порядок представления, рассмотрения и согласования норм
труда в организациях, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное
регулирование тарифов (цен, ставок сборов);
9) устанавливает порядок представления, рассмотрения и согласования
параметров по системе оплаты труда работников организаций, на услуги (товары,
работы) которых вводится государственное регулирование тарифов (цен, ставок
сборов);
10) осуществляет регистрацию отраслевых соглашений и региональных соглашений,
заключенных на уровне области (города республиканского значения, столицы);
11) проводит обучение и аттестацию государственных инспекторов труда;
12) осуществляет контроль за своевременным и объективным проведением
расследования несчастных случаев на производстве в порядке, установленном
законодательством Республики Казахстан;
13) осуществляет международное сотрудничество в области регулирования
трудовых отношений;
14) разрабатывает программы исследования по проблемам безопасности и охраны
труда;
15) разрабатывает и утверждает порядок и нормы выдачи работникам молока,
лечебно-профилактического питания, специальной одежды, специальной обуви и других
средств индивидуальной защиты, а также устанавливает порядок обеспечения их
средствами коллективной защиты, санитарно-бытовыми помещениями и устройствами за
счет средств работодателя;
16) определяет порядок разработки, пересмотра, утверждения и применения
справочников, квалификационных характеристик;
17) рассматривает и согласовывает типовые квалификационные характеристики
должностей руководителей, специалистов и других служащих организаций различных
видов экономической деятельности;
18) устанавливает порядок утверждения типовых норм и нормативов по труду
уполномоченными государственными органами соответствующих сфер деятельности;
19) по согласованию с уполномоченным государственным органом в области
здравоохранения определяет список работ, на которых запрещается применение труда
работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, предельные нормы переноски и
передвижения тяжестей работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста;
20) по согласованию с уполномоченным государственным органом в области
здравоохранения определяет список работ, на которых запрещается применение труда
женщин, предельные нормы подъема и перемещения вручную тяжестей женщинами;
21) определяет список производств, цехов, профессий и должностей, перечень
тяжелых работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда;
22) организует мониторинг и оценку рисков в сфере безопасности и охраны
труда;
23) устанавливает порядок обязательной периодической аттестации
производственных объектов по условиям труда;
24) утверждает Типовое положение о службе безопасности и охраны труда в
организации.
Статья 17. Компетенция территориальных подразделений
уполномоченного государственного органа по
труду в области регулирования трудовых
отношений
Территориальные подразделения уполномоченного государственного органа по
труду:
1) осуществляют государственный контроль за соблюдением трудового
законодательства Республики Казахстан, требований по безопасности и охране труда;
2) осуществляют мониторинг коллективных договоров, представленных
работодателями;
3) проводят анализ причин производственного травматизма, профессиональных
заболеваний, профессиональных отравлений и разрабатывают предложения по их
профилактике;
4) расследуют несчастные случаи на производстве в порядке, установленном
законодательством Республики Казахстан;
5) проводят проверку знаний у руководящих работников и лиц, ответственных за
обеспечение безопасности и охраны труда у работодателей, в соответствии с
правилами, утвержденными уполномоченным государственным органом по труду;
6) участвуют в составе приемочной комиссии по приемке в эксплуатацию объектов
производственного назначения;
7) взаимодействуют с полномочными представителями работников и работодателей
по вопросам совершенствования нормативов безопасности и охраны труда;
8) рассматривают обращения работников, работодателей и их представителей по
вопросам безопасности и охраны труда.
Статья 18. Компетенция местных исполнительных органов
в области регулирования трудовых отношений
Местные исполнительные органы:
1) выдают разрешения на привлечение иностранной рабочей силы для
осуществления трудовой деятельности на территории соответствующей административно-
территориальной единицы;
2) по согласованию с местным представительным органом определяют перечень
должностей специалистов здравоохранения, социального обеспечения, образования,
культуры и спорта, работающих в аульной (сельской) местности;
3) осуществляют регистрацию отраслевых и региональных соглашений, заключенных
на городском, районном уровне;
4) согласовывают проведение забастовок в организациях, обеспечивающих
жизнедеятельность населения (общественный транспорт, организации, обеспечивающие
снабжение водой, электроэнергией, теплоо( �
5) заключают региональные (областные, городские, районные) соглашения с
региональными объединениями работодателей и региональными объединениями работников;
6) рассматривают и согласовывают нормы труда и параметры системы оплаты труда
работников организаций, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное
регулирование тарифов (цен, ставок сборов), в порядке, установленном уполномоченным
государственным органом по труду;
7) устанавливают квоту для трудоустройства категорий населения, определенных
законами Республики Казахстан.
Глава 3. СУБЪЕКТЫ ТРУДОВЫХ ОТНОШЕНИЙ.
ОСНОВАНИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ ТРУДОВЫХ ОТНОШЕНИЙ
Статья 19. Субъекты трудовых отношений
1. Субъектами трудовых отношений являются работник и работодатель.
Руководитель филиала или представительства иностранного юридического лица
осуществляет все права и исполняет все обязанности работодателя от имени данного
юридического лица.
2. Физические и юридические лица представляют интересы работников или
работодателя в пределах делегированных им полномочий на основании нормативных
правовых актов, решений суда, а также учредительных документов либо доверенности.
Статья 20. Основания возникновения трудовых отношений
1. Трудовые отношения возникают между работником и работодателем на основании
трудового договора, заключаемого в соответствии с настоящим Кодексом, за
исключением случаев, установленных законами Республики Казахстан.
2. В случаях и порядке, установленных законами Республики Казахстан,
учредительными документами, актами работодателя, заключению трудового договора
могут предшествовать следующие процедуры:
1) избрание (выборы) на должность;
2) избрание по конкурсу на замещение соответствующей должности;
3) назначение на должность или утверждение в должности;
4) направление на работу уполномоченными законом органами в счет
установленной квоты;
5) вынесение судебного решения о заключении трудового договора.
Статья 21. Заключение трудового договора с гражданами,
направленными в счет установленной квоты
1. Местными исполнительными органами устанавливается квота для
трудоустройства категорий населения, определенных законами Республики Казахстан.
2. Работодатели в пределах установленной квоты заключают трудовые договоры с
лицами, направленными для трудоустройства, при соответствии их квалификации
требованиям работодателя.
Статья 22. Основные права и обязанности работника
1. Работник имеет право:
1) на заключение, изменение, дополнение и расторжение трудового договора в
порядке и на условиях, предусмотренных настоящим Кодексом;
2) требовать от работодателя выполнения условий трудового, коллективного
договоров;
3) на безопасность и охрану труда;
4) на получение полной и достоверной информации о состоянии условий труда и
охраны труда;
5) на своевременную и в полном объеме выплату заработной платы в соответствии
с условиями трудового, коллективного договоров;
6) на оплату простоя в соответствии с настоящим Кодексом;
7) на отдых, в том числе оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск;
8) на объединение, включая право на создание профессионального союза или
других объединений, а также членство в них, для предоставления и защиты своих
трудовых прав, если иное не предусмотрено законами Республики Казахстан;
9) участвовать через своих представителей в коллективных переговорах и в
разработке проекта коллективного договора, а также знакомиться с подписанным
коллективным договором;
10) на профессиональную подготовку, переподготовку и повышение своей
квалификации в порядке, предусмотренном настоящим Кодексом;
11) на возмещение вреда, причиненного здоровью в связи с исполнением трудовых
обязанностей;
12) на обязательное социальное страхование в случаях, предусмотренных
законами Республики Казахстан;
13) на гарантии и компенсационные выплаты;
14) на защиту своих прав и законных интересов всеми не противоречащими закону
способами;
15) на равную оплату за равный труд без какой-либо дискриминации;
16) на обращение за разрешением трудового спора в согласительную комиссию,
суд по выбору;
17) на рабочее место, оборудованное в соответствии с требованиями
безопасности и охраны труда;
18) на обеспечение средствами индивидуальной и коллективной защиты,
специальной одеждой в соответствии с требованиями, предусмотренными
законодательством Республики Казахстан о безопасности и охране труда, а также
трудовым, коллективными договорами;
19) на отказ от выполнения работы при возникновении ситуации, создающей
угрозу его здоровью или жизни, с извещением об этом непосредственного руководителя
или представителя работодателя;
20) на сохранение средней заработной платы на время приостановки работы
организации из-за несоответствия требованиям по безопасности и охране труда;
21) на обращение в уполномоченный орган по труду или его территориальные
подразделения о проведении обследования условий безопасности и охраны труда на
рабочем месте, а также на представительное участие в проверке и рассмотрении
вопросов, связанных с улучшением условий, безопасности и охраны труда;
22) на обжалование действий (бездействия) работодателя в области безопасности
и охраны труда;
23) на оплату труда в соответствии с квалификацией, сложностью труда,
количеством и качеством выполненной работы, а также условиями труда;
24) на участие в управлении организацией в предусмотренных настоящим
Кодексом, иными законами Республики Казахстан и коллективным договором формах;
25) на разрешение индивидуальных и коллективных трудовых споров, включая
право на забастовку, в порядке, установленном настоящим Кодексом, иными законами
Республики Казахстан.
2. Работник обязан:
1) выполнять трудовые обязанности в соответствии с трудовым, коллективным
договорами, актами работодателя;
2) соблюдать трудовую дисциплину;
3) соблюдать требования по безопасности и охране труда, пожарной безопасности
и производственной санитарии на рабочем месте;
4) бережно относиться к имуществу работодателя и работников;
5) сообщать работодателю о возникшей ситуации, представляющей угрозу жизни и
здоровью людей, сохранности имущества работодателя и работников, а также о
возникновении простоя;
6) не разглашать сведений, составляющих государственные секреты, служебную,
коммерческую или иную охраняемую законом тайну, ставших ему известными в связи с
выполнением трудовых обязанностей;
7) возмещать работодателю причиненный вред в пределах, установленных
настоящим Кодексом.
3. Работник имеет иные права и исполняет иные обязанности, предусмотренные
настоящим Кодексом.
Статья 23. Основные права и обязанности работодателя
1. Работодатель имеет право:
1) на свободу выбора при приеме на работу;
2) изменять, дополнять, расторгать трудовые договоры с работниками в порядке
и по основаниям, которые установлены настоящим Кодексом;
3) издавать в пределах своих полномочий акты работодателя.
Издание актов, связанных с изменением условий труда, осуществляется в
соответствии со статьей 48 настоящего Кодекса;
4) создавать и вступать в объединения в целях представительства и защиты
своих прав и интересов;
5) требовать от работников выполнения условий трудового, коллективного
договоров, правил трудового распорядка и других актов работодателя;
6) поощрять работников, налагать дисциплинарные взыскания, привлекать
работников к материальной ответственности в случаях и порядке, предусмотренных
настоящим Кодексом;
7) на возмещение вреда, нанесенного работником при исполнении трудовых
обязанностей;
8) обращаться в суд в целях защиты своих прав и законных интересов в сфере
труда;
9) устанавливать работнику испытательный срок;
10) на возмещение своих затрат, связанных с обучением работника, если это
оговорено условиями трудового договора.
2. Работодатель обязан:
1) соблюдать требования трудового законодательства Республики Казахстан,
соглашений, коллективного, трудового договоров, изданных им актов;
2) при приеме на работу заключать трудовые договоры с работниками в порядке и
на условиях, установленных настоящим Кодексом;
3) осуществлять внутренний контроль по безопасности и охране труда;
4) предоставить работнику работу, обусловленную трудовым договором;
5) своевременно и в полном размере выплачивать работнику заработную плату и
иные выплаты, предусмотренные нормативными правовыми актами Республики Казахстан,
трудовым, коллективным договорами, актами работодателя;
6) знакомить работника с актами работодателя и коллективным договором;
7) предоставлять представителям работников полную и достоверную информацию,
необходимую для ведения коллективных переговоров, заключения коллективных
договоров, а также контроля за их выполнением;
8) рассматривать предложения представителей работников, вести коллективные
переговоры и в порядке, установленном настоящим Кодексом, заключать коллективный
договор;
9) обеспечивать работникам условия труда в соответствии с трудовым
законодательством Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами;
10) обеспечивать работников оборудованием, инструментами, технической
документацией и иными средствами, необходимыми для исполнения трудовых обязанностей
за счет собственных средств;
11) выполнять предписания государственных инспекторов труда;
12) приостанавливать работу, если ее продолжение создает угрозу жизни,
здоровью работника и иных лиц;
13) осуществлять обязательное социальное страхование работников;
14) страховать гражданско-правовую ответственность за причинение вреда жизни
и здоровью работника при исполнении последним трудовых обязанностей;
15) предоставлять работнику ежегодный оплачиваемый трудовой отпуск;
16) обеспечить сохранность и сдачу в государственный архив документов,
подтверждающих трудовую деятельность работников, и сведения об удержании и
отчислении денег на их пенсионное обеспечение;
17) предупреждать работника о вредных (особо вредных) и (или) опасных
условиях труда и возможности профессионального заболевания;
18) принимать меры по предотвращению рисков на рабочих местах и в
технологических процессах, проводить профилактические работы с учетом
производственного и научно-технического прогресса;
19) вести точный учет рабочего времени, в том числе сверхурочных работ, во
вредных (особо вредных), опасных условиях труда, на тяжелых работах, выполняемых
каждым работником;
20) обеспечивать работникам профессиональную подготовку, переподготовку и
повышение их квалификации в соответствии с настоящим Кодексом;
21) возмещать вред, причиненный жизни и здоровью работника, в соответствии с
законодательством Республики Казахстан;
22) беспрепятственно допускать должностных лиц уполномоченного органа по
труду и территориальных подразделений уполномоченного государственного органа по
труду, представителей работников, общественных инспекторов по охране труда для
проведения проверок состояния безопасности, условий и охраны труда в организациях и
соблюдения законодательства Республики Казахстан о безопасности и охране труда, а
также для расследования несчастных случаев на производстве и профессиональных
заболеваний;
23) требовать при приеме на работу документы, необходимые для заключения
трудового договора в соответствии со статьей 31 настоящего Кодекса.
3. Работодатель имеет иные права и исполняет иные обязанности,
предусмотренные настоящим Кодексом.
ОСОБЕННАЯ ЧАСТЬ
РАЗДЕЛ 2. ТРУДОВЫЕ ОТНОШЕНИЯ
Глава 4. ТРУДОВОЙ ДОГОВОР
Статья 24. Предмет трудового договора
По трудовому договору работник выполняет работу (трудовую функцию) по
соответствующей квалификации за вознаграждение и соблюдает трудовой распорядок, а
работодатель обеспечивает условия труда, своевременно и в полном объеме выплачивает
работнику заработную плату и осуществляет иные выплаты, предусмотренные трудовым
законодательством Республики Казахстан, трудовым, коллективным договорами,
соглашением сторон.
Статья 25. Гарантии равенства прав и возможностей
при заключении трудового договора
1. Запрещается нарушение равенства прав и возможностей при заключении
трудового договора.
2. Беременность, наличие детей в возрасте до трех лет, несовершеннолетие,
инвалидность не могут ограничивать право заключения трудового договора, за
исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом.
По требованию указанной в абзаце первом настоящего пункта категории лиц
работодатель обязан сообщить причину отказа в письменной форме.
3. При установлении факта нарушения равенства прав и возможностей при
заключении трудового договора работодатель несет ответственность, установленную
законами Республики Казахстан.
Статья 26. Ограничения заключения трудового договора
Не допускается заключение трудового договора:
1) на выполнение работы, противопоказанной лицу по состоянию здоровья на
основании медицинского заключения;
2) с гражданами, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, на тяжелые
работы, работы с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, а
также на должности и работы, предусматривающие полную материальную ответственность
работника за необеспечение сохранности имущества и других ценностей работодателя;
3) с гражданами, лишенными права занимать определенную должность или
заниматься определенной деятельностью в соответствии с вступившим в законную силу
приговором суда;
4) с иностранцами и лицами без гражданства, временно пребывающими на
территории Республики Казахстан, до получения разрешения местного исполнительного
органа на привлечение иностранной рабочей силы в порядке, установленном
Правительством Республики Казахстан, или без соблюдения ограничений или изъятий,
установленных законами Республики Казахстан.
Статья 27. Отличие трудового договора от иных видов
договоров
Отличительными признаками трудового договора от иных видов договоров является
наличие в нем одного из следующих условий:
1) выполнение работником работы (трудовой функции) по определенной
квалификации, специальности, профессии или должности;
2) выполнение обязательств лично с подчинением трудовому распорядку;
3) получение работником заработной платы за труд.
Статья 28. Содержание трудового договора
1. Трудовой договор должен содержать:
1) реквизиты сторон:
фамилию, имя, отчество (если указано в документе, удостоверяющем личность)
работодателя - физического лица, адрес его постоянного места жительства,
наименование, номер и дату выдачи документа, удостоверяющего личность,
регистрационный номер налогоплательщика;
полное наименование работодателя - юридического лица и его местонахождение,
номер и дату государственной регистрации работодателя - юридического лица,
регистрационный номер налогоплательщика;
фамилию, имя, отчество (если указано в документе, удостоверяющем личность)
работника, наименование, номер, дату выдачи документа, удостоверяющего его
личность; индивидуальный идентификационный номер, регистрационный номер
налогоплательщика, социальный индивидуальный код;
2) работу по определенной специальности, квалификации или должности (трудовую
функцию);
3) место выполнения работы;
4) срок трудового договора;
5) дату начала работы;
6) режим рабочего времени и времени отдыха;
7) размер и иные условия оплаты труда;
8) характеристику условий труда, гарантии и льготы, если работа относится к
тяжелым и (или) выполняется во вредных (особо вредных) и (или) опасных условиях;
9) права и обязанности работника;
10) права и обязанности работодателя;
11) порядок изменения и прекращения трудового договора;
12) гарантии и компенсационные выплаты, порядок их выплаты;
13) условия по страхованию;
14) ответственность сторон;
15) дату заключения и порядковый номер.
2. По соглашению сторон в трудовой договор могут включаться и иные условия,
не противоречащие законодательству Республики Казахстан.
3. Положения трудового договора, ухудшающие положения работников по сравнению
с трудовым законодательством Республики Казахстан, признаются недействительными.
Статья 29. Срок трудового договора
1. Трудовой договор может быть заключен:
1) на неопределенный срок;
2) на определенный срок не менее одного года, кроме случаев, установленных
подпунктами 3), 4) и 5) пункта 1 настоящей статьи.
В случае повторного заключения трудового договора с работником, ранее
заключившим договор на определенный срок не менее одного года, в том числе при
продлении срока трудового договора, он считается заключенным на неопределенный
срок.
Запрещается заключение трудовых договоров на определенный срок в целях
уклонения от предоставления гарантий и компенсации, предусмотренных для работников,
с которыми трудовой договор заключен на неопределенный срок.
В случае если при истечении срока действия трудового договора ни одна из
сторон в течение суток не потребовала прекращения трудовых отношений, то он
считается заключенным на неопределенный срок;
3) на время выполнения определенной работы;
4) на время замещения временно отсутствующего работника;
5) на время выполнения сезонной работы.
2. Трудовой договор на работу в должности руководителя исполнительного органа
работодателя - юридического лица заключается на срок, установленный учредительными
документами работодателя или соглашением сторон. На такой договор не
распространяются положения, установленные пунктом 3 настоящей статьи.
3. Если в трудовом договоре не оговорен срок его действия, договор считается
заключенным на неопределенный срок.
Статья 30. Возраст, с которого допускается заключение
трудового договора
1. Заключение трудового договора допускается с гражданами, достигшими
шестнадцатилетнего возраста.
2. С письменного согласия одного из родителей, опекуна, попечителя или
усыновителя трудовой договор может быть заключен с:
1) гражданами, достигшими пятнадцати лет, в случаях получения ими среднего
образования в общеобразовательном учебном заведении;
2) учащимися, достигшими четырнадцатилетнего возраста, для выполнения в
свободное от учебы время работы, не причиняющей вреда здоровью и не нарушающей
процесса обучения;
3) с лицами, не достигшими четырнадцатилетнего возраста, в организациях
кинематографии, театрах, театральных и концертных организациях, цирках для участия
в создании и (или) исполнении произведений без ущерба здоровью и нравственному
развитию с соблюдением условий, определенных подпунктом 2) пункта 2 настоящей
статьи.
3. В случаях, определенных пунктом 2 настоящей статьи, наряду с
несовершеннолетним, трудовой договор должен подписываться одним из его родителей,
опекуном, попечителем или усыновителем.
Статья 31. Документы, необходимые для заключения
трудового договора
1. Для заключения трудового договора необходимы следующие документы:
1) удостоверение личности или паспорт (свидетельство о рождении для лиц, не
достигших шестнадцатилетнего возраста);
2) вид на жительство или удостоверение лица без гражданства (для иностранцев
и лиц без гражданства, постоянно проживающих на территории Республики Казахстан);
3) документ об образовании, квалификации, наличии специальных знаний или
профессиональной подготовки при заключении трудового договора на работу, требующую
соответствующих знаний, умений и навыков;
4) документ, подтверждающий трудовую деятельность (для лиц, имеющих трудовой
стаж);
5) документ воинского учета (для военнообязанных и лиц, подлежащих призыву на
воинскую службу);
6) документ о прохождении предварительного медицинского освидетельствования
(для лиц, обязанных проходить такое освидетельствование в соответствии с настоящим
Кодексом и законодательством Республики Казахстан);
7) копии свидетельств о присвоении регистрационного номера налогоплательщика
и социального индивидуального кода.
2. Работодатель не вправе требовать документы, не предусмотренные пунктом 1
настоящей статьи.
3. В случае хранения с согласия работника подлинников документов у
работодателя либо временного их оставления для выполнения установленных
законодательством Республики Казахстан процедур работодатель выдает работнику
письменное обязательство о возврате документов.
Статья 32. Порядок заключения, изменения и дополнения
трудового договора
1. Трудовой договор заключается в письменной форме не менее чем в двух
экземплярах и подписывается сторонами. По одному экземпляру трудового договора
хранится у работника и работодателя. Получение работником экземпляра трудового
договора подтверждается в письменной форме.
2. Внесение изменений и дополнений в трудовой договор, в том числе при
переводе на другую работу, осуществляется сторонами в письменной форме в порядке,
предусмотренном пунктом 1 настоящей статьи.
Предложение об изменении условий трудового договора подается одной из сторон
трудового договора в письменной форме и рассматривается другой стороной в течение
семи календарных дней со дня его подачи.
3. Трудовой договор с должностными лицами исполнительного органа организации
заключается собственником имущества организации либо уполномоченным им лицом или
органом в порядке, установленном учредительными документами организации.
Статья 33. Оформление приема на работу
1. Прием на работу оформляется актом работодателя, издаваемым на основании
заключенного трудового договора.
2. Работодатель в трехдневный срок обязан ознакомить работника с актом.
Ознакомление с актом работодателя удостоверяется подписью работника.
3. По требованию работника работодатель обязан выдать ему надлежаще
заверенную копию акта.
При приеме на работу работодатель обязан ознакомить работника с правилами
внутреннего трудового распорядка в организации, иными актами работодателя, имеющими
отношение к работе (трудовой функции) работника, коллективным договором.
Статья 34. Документы, подтверждающие трудовую
деятельность работника
Документом, подтверждающим трудовую деятельность работника, может быть любой
из следующих:
1) трудовая книжка;
2) трудовой договор с отметкой работодателя о дате и основании его
прекращения;
3) выписки из актов работодателя, подтверждающих возникновение и прекращение
трудовых отношений на основе заключения и прекращения трудового договора;
4) выписки из ведомости выдачи заработной платы работникам;
5) послужной список (перечень сведений о работе, трудовой деятельности
работника), подписанный работодателем, заверенный печатью организации либо
нотариально;
6) архивная справка, содержащая сведения о трудовой деятельности работника.
Статья 35. Трудовая книжка
1. Трудовая книжка является документом, содержащим сведения о трудовой
деятельности работника.
2. Форма, порядок ведения и хранения трудовых книжек устанавливаются
уполномоченным государственным органом по труду.
3. Работодатель обязан внести в трудовую книжку работника (при ее наличии)
соответствующие записи о трудовой деятельности в организации.
4. Записи в трудовую книжку о причинах прекращения трудового договора должны
производиться с указанием норм настоящего Кодекса.
Статья 36. Условие об испытательном сроке в трудовом
договоре
1. В трудовом договоре может быть установлено условие об испытательном сроке
в целях проверки соответствия квалификации работника поручаемой работе. При
отсутствии в трудовом договоре этого условия считается, что работник принят на
работу без испытательного срока.
2. Испытательный срок начинается с начала действия трудового договора.
3. В период испытательного срока на работников распространяются нормы
настоящего Кодекса, условия трудового, коллективного договоров.
4. Испытательный срок включается в трудовой стаж работника и не может
превышать три месяца. В испытательный срок не засчитывается период, когда работник
фактически отсутствовал на работе.
5. При приеме на работу испытательный срок не устанавливается для:
лиц, поступающих на работу по конкурсу на замещение соответствующей
должности;
лиц, окончивших образовательные учреждения среднего и высшего
профессионального образования и впервые поступающих на работу по полученной
специальности;
инвалидов.
Статья 37. Результат испытания при приеме на работу
1. При отрицательном результате работы работника в период испытательного
срока работодатель вправе расторгнуть с ним трудовой договор, предупредив его в
письменной форме не ранее чем за семь календарных дней до истечения испытательного
срока с указанием причин, послуживших основанием для признания этого работника не
прошедшим испытательного срока.
2. Если срок испытания истек и ни одна из сторон не потребовала расторжения
трудового договора, то работник считается прошедшим испытательный срок.
3. В случае назначения работодателем работника до истечения испытательного
срока на вышестоящую должность работник также считается прошедшим испытательный
срок.
Статья 38. Начало действия трудового договора
1. Действие трудового договора начинается со дня его подписания сторонами
либо установленной в нем даты.
2. Фактическое допущение к работе осуществляется только после подписания
сторонами трудового договора.
3. В случае отсутствия и (или) неоформления надлежащим образом трудового
договора по вине работодателя он несет ответственность в порядке, установленном
законами Республики Казахстан. В этом случае трудовые отношения считаются
возникшими с того дня, когда работник приступил к работе.
Статья 39. Недействительность трудового договора
1. Трудовой договор признается судом недействительным в случаях его
заключения:
1) под влиянием обмана, насилия, угрозы;
2) без намерения создать фактические или юридические последствия (мнимый
трудовой договор);
3) с лицом, признанным недееспособным;
4) с лицом, не достигшим четырнадцати лет, за исключением случаев,
предусмотренных подпунктом 3) пункта 2 статьи 30 настоящего Кодекса;
5) с лицом, не достигшим шестнадцати лет, без письменного согласия одного из
родителей, попечителя, усыновителя.
2. Признание трудового договора недействительным по вине работодателя не
влечет за собой утраты бывшим работником права на оплату труда, компенсационную
выплату за неиспользованные дни оплачиваемого ежегодного трудового отпуска, иные
выплаты и льготы.
3. Признание трудового договора недействительным по вине работодателя или
работника влечет их ответственность согласно законам Республики Казахстан.
4. Признание недействительными отдельных условий трудового договора не влечет
недействительности трудового договора в целом.
Статья 40. Запрещение выполнения работы,
не обусловленной трудовым договором
Работодатель не вправе требовать от работника выполнения работы, не
обусловленной трудовым договором, за исключением случаев, предусмотренных настоящим
Кодексом и законами Республики Казахстан.
Статья 41. Перевод работника на другую работу
1. Переводом работника на другую работу считается:
1) изменение работы (трудовой функции) работника, то есть выполнение работы
по другой должности, специальности, профессии, квалификации;
2) поручение работы, при выполнении которой изменяются условия труда (размер
заработной платы, режим рабочего времени и времени отдыха, льготы и другие
условия), обусловленные трудовым договором;
3) перевод в обособленное структурное подразделение работодателя;
4) перевод в другую местность вместе с работодателем.
2. Перевод работника на другую работу допускается с согласия работника,
оформляется внесением соответствующих изменений в трудовой договор и актом
работодателя, за исключением случаев, предусмотренных настоящим Кодексом.
3. Не является переводом на другую работу и не требует согласия работника
перемещение его в той же организации на другое рабочее место, в другое структурное
подразделение этой организации в той же местности, поручение работы на другом
механизме или агрегате, если это не влечет за собой изменений, предусмотренных в
пункте 1 настоящей статьи.
Статья 42. Перевод работника в другую местность
вместе с работодателем
1. Работодатель обязан письменно предупредить работника о предстоящем
переезде работодателя в другую местность не позднее чем за один месяц, если
трудовым, коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок
предупреждения.
2. Работодатель производит компенсационные выплаты, связанные с переездом
работника в случае перевода его на работу в другую местность вместе с
работодателем, предусмотренные статьей 153 настоящего Кодекса.
3. В случае письменного отказа работника от перевода в другую местность
вместе с работодателем трудовой договор с работником прекращается по основанию,
предусмотренному подпунктом 1) пункта 1 статьи 59 настоящего Кодекса.
Статья 43. Временный перевод на другую работу
в случае производственной необходимости
Работодатель в случае производственной необходимости, в том числе временного
замещения отсутствующего работника, имеет право переводить работника без его
согласия на срок до одного месяца в течение календарного года на другую, не
обусловленную трудовым договором и не противопоказанную ему по состоянию здоровья
работу в той же организации, в той же местности с оплатой труда по выполняемой
работе, но не ниже средней заработной платы по прежней работе.
Статья 44. Временный перевод на другую работу
в случае простоя
1. Работодатель в случае простоя имеет право переводить работника без его
согласия с учетом его специальности, квалификации на другую работу, не
противопоказанную по состоянию здоровья, на срок не более одного месяца в течение
календарного года.
2. При переводе в случае простоя оплата труда работнику производится по
выполняемой работе, но не менее двух третей его среднемесячной заработной платы по
прежней работе.
В случае письменного отказа работника от продолжения работы в связи с
изменением условий труда трудовой договор с работником прекращается по основанию,
предусмотренному подпунктом 2) пункта 1 статьи 59 настоящего Кодекса.
Статья 45. Временный перевод на другую работу
по состоянию здоровья
1. Работник временно переводится на более легкую работу по состоянию здоровья
на срок, указанный в медицинском заключении. По соглашению сторон работнику может
быть сохранена заработная плата по прежней работе.
2. В связи с травмой, профессиональным заболеванием или иным повреждением
здоровья, полученным в связи с исполнением трудовых обязанностей, работодатель
обязан до восстановления трудоспособности или установления инвалидности перевести
работника на более легкую работу либо освободить его от работы с выплатой
возмещения ущерба согласно гражданскому законодательству Республики Казахстан, а
также условиям трудового, коллективного договоров.
3. В случае письменного отказа работника от перевода на другую работу при
получении в связи с исполнением трудовых обязанностей производственной травмы,
профессионального заболевания или иного повреждения здоровья, не связанного с
производством, трудовой договор с работником прекращается по основанию,
предусмотренному подпунктом 4) пункта 1 статьи 59 настоящего Кодекса.
Статья 46. Ограничение перевода работника на другую
работу
Не допускается перевод работника на другую работу при противопоказаниях для
работника по состоянию здоровья, подтвержденных медицинским заключением.
Статья 47. Перемещение работника на другое рабочее
место. Изменение наименования должности
(работы)
1. Не требует согласия работника перемещение на другое рабочее место либо в
другое структурное подразделение в той же местности либо поручение работы на другом
механизме или агрегате в пределах должности, специальности, профессии,
квалификации, обусловленной трудовым договором, за исключением случаев, когда
работа в структурном подразделении, на определенном рабочем месте, механизме или
агрегате содержит иные условия труда.
2. Изменение наименования должности (работы) работника, структурного
подразделения, изменение структуры управления, не влекущее для работника изменения
условий труда и (или) трудового договора, могут осуществляться работодателем без
согласия работника.
Статья 48. Изменение условий труда
1. В связи с изменениями в организации производства, в том числе при
реорганизации, и (или) сокращением объема работ у работодателя допускается
изменение условий труда работника при продолжении им работы по должности,
специальности или профессии соответствующей квалификации, обусловленной трудовым
договором.
При изменении условий труда вносятся соответствующие дополнения и изменения в
трудовой и (или) коллективный договоры.
2. Об изменении условий труда работодатель должен письменно предупредить
работника и (или) его представителей не позднее чем за один месяц, если трудовым,
коллективным договорами не предусмотрен более длительный срок предупреждения.
Если работник не согласен на продолжение работы в новых условиях, то
работодатель обязан в письменной форме предложить ему при наличии иную работу,
соответствующую его квалификации и состоянию здоровья, а при отсутствии такой
работы - вакантную нижестоящую должность или нижеоплачиваемую работу, которую
работник может выполнять с учетом его квалификации и состояния здоровья.
3. В случае письменного отказа работника от продолжения работы в связи с
изменением условий труда трудовой договор с работником прекращается по основанию,
предусмотренному подпунктом 2) пункта 1 статьи 59 настоящего Кодекса.
4. В случае, если обстоятельства, указанные в пункте 1 настоящей статьи,
могут повлечь сокращение численности или штата работников, работодатель в целях
сохранения рабочих мест имеет право с учетом мнения представителей работников
вводить режим неполного рабочего времени.
Отмена режима неполного рабочего времени, которая может повлечь сокращение
численности или штата работников, производится работодателем с учетом мнения
представителей работников.
Статья 49. Трудовые отношения при изменении
наименования, ведомственной принадлежности,
смене собственника имущества или
реорганизации работодателя
В случаях изменения наименования, ведомственной принадлежности, смены
собственника имущества или реорганизации работодателя трудовые отношения с
работниками продолжаются без изменений.
Статья 50. Отстранение от работы
1. В случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан, работодатель
обязан отстранить работника от работы на основании актов соответствующих
уполномоченных государственных органов.
2. Помимо случаев, предусмотренных в пункте 1 настоящей статьи, работодатель
обязан отстранить от работы работника:
1) находящегося на работе в состоянии алкогольного, наркотического,
токсикоманического опьянения (их аналогов) или употребившего в течение рабочего дня
вещества, вызывающие такое опьянение;
2) не сдавшего экзаменов по правилам безопасности и охраны труда;
3) не использующего средства индивидуальной и (или) коллективной защиты,
предоставленные работодателем;
4) не прошедшего медицинского осмотра либо предсменного медицинского
освидетельствования, если они являются обязательными в соответствии с
законодательством Республики Казахстан;
5) если его действия или бездействие могли повлечь за собой создание
аварийной ситуации, нарушение правил охраны труда, пожарной безопасности либо
безопасности движения на транспорте.
3. На период отстранения от работы работнику не сохраняется заработная плата
и не выплачивается за счет средств работодателя пособие по временной
нетрудоспособности, за исключением пособия по беременности и родам.
4. Отстранение работника от работы осуществляется на срок до выяснения и
(или) устранения причин, послуживших основанием для отстранения.
5. Заработная плата за работником сохраняется в случае незаконного его
отстранения работодателем от работы.
Статья 51. Основания прекращения трудового договора
Основаниями прекращения трудового договора являются:
1) расторжение трудового договора по соглашению сторон;
2) истечение срока трудового договора;
3) расторжение трудового договора по инициативе работодателя;
4) расторжение трудового договора по инициативе работника;
5) обстоятельства, не зависящие от воли сторон;
6) отказ работника от продолжения трудовых отношений;
7) переход работника на выборную работу (должность) или назначение его на
должность, исключающую возможность продолжения трудовых отношений, кроме случаев,
предусмотренных законами Республики Казахстан;
8) нарушение условий заключения трудового договора;
9) основания, предусмотренные в трудовом договоре, заключенном с
руководителем исполнительного органа работодателя.
Статья 52. Расторжение трудового договора по соглашению
сторон
1. Трудовой договор может быть расторгнут по соглашению сторон.
2. Сторона трудового договора, изъявившая желание расторгнуть трудовой
договор по соглашению сторон, направляет уведомление другой стороне трудового
договора. Сторона, получившая уведомление, обязана в течение трех рабочих дней в
письменной форме сообщить другой стороне о принятом решении.
3. Дата расторжения трудового договора по соглашению сторон определяется по
согласованию между работником и работодателем.
4. По соглашению с работником в трудовом договоре может быть предусмотрено
право работодателя на расторжение трудового договора без соблюдения требований,
установленных пунктом 2 настоящей статьи, с компенсационной выплатой в размере не
менее средней заработной платы за год.
Статья 53. Прекращение трудового договора по истечении
срока
1. Трудовой договор, заключенный на определенный срок, прекращается в связи с
истечением его срока.
2. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на определенный
срок, является последний день работы работника согласно сроку, обусловленному
трудовым договором.
3. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на время выполнения
определенной работы, является день завершения работы.
4. Датой истечения срока трудового договора, заключенного на время замещения
временно отсутствующего работника, является день выхода на работу работника, за
которым сохранялось место работы (должность).
5. Если по истечении срока трудового договора трудовые отношения фактически
продолжаются и ни одна из сторон не потребовала их прекращения, то действие
договора считается продолженным на неопределенный срок.
Статья 54. Основания расторжения трудового договора
по инициативе работодателя
1. Трудовой договор с работником по инициативе работодателя может быть
расторгнут в случаях:
1) ликвидации работодателя - юридического лица либо прекращения деятельности
работодателя - физического лица;
2) сокращения численности или штата работников;
3) несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе
вследствие недостаточной квалификации;
4) несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе
вследствие состояния здоровья, препятствующего продолжению данной работы;
5) отрицательного результата работы в период испытательного срока;
6) отсутствия работника на работе без уважительной причины в течение трех и
более часов подряд за один рабочий день (рабочую смену);
7) нахождения работника на работе в состоянии алкогольного, наркотического,
психотропного, токсикоманического опьянения (их аналогов), в том числе в случаях
употребления в течение рабочего дня веществ, вызывающих состояние алкогольного,
наркотического, токсикоманического опьянения (их аналогов);
8) нарушения работником правил охраны труда или пожарной безопасности либо
безопасности движения на транспорте, которое повлекло или могло повлечь тяжкие
последствия, включая травмы и аварии;
9) совершения работником по месту работы хищения (в том числе мелкого) чужого
имущества, умышленного его уничтожения или повреждения, установленного вступившим в
законную силу приговором или постановлением суда;
10) совершения виновных действий или бездействия работника, обслуживающего
денежные или товарные ценности, если эти действия или бездействие дают основания
для утраты доверия к нему со стороны работодателя;
11) совершения работником, выполняющим воспитательные функции, аморального
проступка, не совместимого с продолжением данной работы;
12) разглашения работником сведений, составляющих государственные секреты и
иную охраняемую законом тайну, ставших ему известными в связи с выполнением
трудовых обязанностей;
13) повторного неисполнения или ненадлежащего исполнения работником без
уважительных причин трудовых обязанностей, если он имеет дисциплинарное взыскание;
14) прекращения допуска работника к государственным секретам в случаях,
установленных законами Республики Казахстан;
15) представления работником работодателю заведомо ложных документов или
сведений при заключении трудового договора, если подлинные документы или сведения
могли являться основаниями для отказа в заключении трудового договора;
16) нарушения трудовых обязанностей руководителем исполнительного органа
работодателя, его заместителем либо руководителем подразделения работодателя,
повлекшего причинение материального ущерба работодателю;
17) неявки работника на работу более двух месяцев подряд вследствие временной
нетрудоспособности, за исключением случаев нахождения работника в отпуске по
беременности и родам, а также если заболевание входит в перечень заболеваний, для
которых установлен более длительный срок нетрудоспособности, утверждаемый
Правительством Республики Казахстан.
За работником, утратившим трудоспособность в связи с производственной травмой
или профессиональным заболеванием, место работы (должность) сохраняется до
восстановления трудоспособности или установления инвалидности;
18) совершения работником коррупционного правонарушения, исключающего в
соответствии с судебным актом возможность дальнейшей работы.
2. Для отдельных категорий работников настоящим Кодексом предусмотрены
дополнительные основания для расторжения трудовых договоров по инициативе
работодателя.
Статья 55. Ограничение возможности расторжения трудового
договора по инициативе работодателя
Не допускается расторжение трудового договора по инициативе работодателя в
период временной нетрудоспособности и пребывания работника в оплачиваемом ежегодном
трудовом отпуске, за исключением случая, предусмотренного подпунктом 1) пункта 1
статьи 54 настоящего Кодекса.
Статья 56. Порядок расторжения трудового договора
по инициативе работодателя
1. Работодатель по основаниям, предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1
статьи 54 настоящего Кодекса, обязан письменно предупредить работника о расторжении
трудового договора за один месяц, если в трудовом, коллективном договорах не
предусмотрен более длительный срок предупреждения. С письменного согласия работника
расторжение трудового договора может быть произведено до истечения срока
предупреждения.
2. Расторжение трудового договора с работниками, являющимися членами
профессионального союза, по основаниям, предусмотренным подпунктами 2), 3) пункта 1
статьи 54, а также прекращение трудового договора в соответствии с подпунктом 2)
пункта 1 статьи 59 настоящего Кодекса производятся с учетом мотивированного мнения
органа профессионального союза данной организации в порядке, предусмотренном
коллективным договором.
3. Для расторжения трудового договора в соответствии с подпунктом 4) пункта 1
статьи 54 настоящего Кодекса несоответствие работника занимаемой должности или
выполняемой работе вследствие состояния здоровья, препятствующего продолжению
данной работы, должно быть подтверждено заключением медико-социальной экспертизы в
порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
4. Расторжение трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами
6) - 13) и 16) пункта 1 статьи 54 настоящего Кодекса, производится с соблюдением
порядка применения дисциплинарного взыскания, предусмотренного статьей 73, и
требований статьи 74 настоящего Кодекса.
5. Работодатель при расторжении трудового договора по основаниям,
предусмотренным подпунктами 2) - 4) пункта 1 статьи 54 настоящего Кодекса, должен
принять меры к переводу работника на другую работу в случае его согласия.
6. Расторжение трудового договора по инициативе работодателя из-за
несоответствия работника занимаемой должности или выполняемой работе вследствие
недостаточной квалификации должно основываться на решении аттестационной комиссии,
в составе которой должен участвовать представитель работников, если иное не
установлено законами Республики Казахстан.
Порядок, условия и периодичность проведения аттестации работников
определяются коллективным договором, а в случае его отсутствия актом работодателя.
Статья 57. Расторжение трудового договора по инициативе
работника
1. Работник вправе по своей инициативе расторгнуть трудовой договор,
предупредив об этом работодателя письменно не менее чем за один месяц, за
исключением случаев, предусмотренных пунктом 4 настоящей статьи.
2. По соглашению между работником и работодателем трудовой договор может быть
расторгнут до истечения срока предупреждения, предусмотренного пунктом 1 настоящей
статьи.
3. Работник письменно предупреждает работодателя о расторжении трудового
договора в срок, указанный в заявлении, в случаях, когда расторжение трудового
договора обусловлено невозможностью продолжения работы.
4. Работник вправе письменно уведомить работодателя о невыполнении
работодателем условий трудового договора. В случае, если по истечении семидневного
срока неисполнение условий трудового договора работодателем продолжается, работник
вправе расторгнуть трудовой договор, письменно предупредив работодателя не позднее
чем за три рабочих дня.
5. В течение срока предупреждения, предусмотренного настоящей статьей,
работник в письменной форме вправе отозвать заявление о расторжении трудового
договора.
6. По истечении срока предупреждения, указанного в настоящей статье, работник
вправе прекратить работу, а работодатель обязан выдать работнику документы,
связанные с трудовой деятельностью, и причитающиеся ему денежные выплаты.
7. Для отдельных категорий работников настоящим Кодексом предусматривается
особый порядок расторжения трудового договора по инициативе работника.
Статья 58. Прекращение трудового договора по
обстоятельствам, не зависящим от воли сторон
1. Трудовой договор подлежит прекращению по следующим обстоятельствам, не
зависящим от воли сторон:
1) при призыве (поступлении) работника на воинскую службу со дня предъявления
работником соответствующего документа не позднее чем в трехдневный срок;
2) при вступлении в законную силу приговора суда, которым работник либо
работодатель - физическое лицо осужден к наказанию, исключающему возможность
продолжения трудовых отношений;
3) в случае смерти работника либо работодателя - физического лица, а также в
случае объявления судом работника либо работодателя - физического лица умершим или
признания безвестно отсутствующим;
4) в случае признания судом работника недееспособным или ограниченно
дееспособным, в результате которого работник не имеет возможности продолжения
прежней работы;
5) в случае восстановления на работе работника, ранее выполнявшего эту
работу.
2. Датой прекращения трудового договора по основаниям, указанным в подпунктах
2) - 4) пункта 1 настоящей статьи, является дата вступления в законную силу
приговора, решения суда или дата смерти.
Статья 59. Прекращение трудового договора при отказе
работника от продолжения трудовых отношений
1. Трудовой договор с работником подлежит прекращению при отказе работника от
продолжения трудовых отношений в случаях:
1) отказа работника от перевода в другую местность вместе с работодателем;
2) отказа работника от продолжения работы в связи с изменением условий труда;
3) отказа работника от продолжения работы при реорганизации работодателя -
юридического лица;
4) отказа работника от перевода на другую работу при получении в связи с
исполнением трудовых обязанностей производственной травмы, профессионального
заболевания или ином повреждении здоровья, не связанном с производством.
2. Прекращение трудового договора допускается только при письменном отказе
работника от продолжения трудовых отношений.
3. Не допускается прекращение трудового договора в период временной
нетрудоспособности работника (в том числе по беременности и родам) и отпуска.
Статья 60. Расторжение трудового договора в связи
с переходом работника на выборную работу
(должность) или назначением его на должность
Трудовой договор с работником расторгается в связи с его переходом на
выборную работу (должность) или назначением на должность, если законами Республики
Казахстан для лиц, занимающих такие должности, установлен запрет на занятие иных
оплачиваемых должностей.
Основанием являются уведомление работником работодателя и акт избрания или
назначения работника на работу (должность).
Статья 61. Прекращение трудового договора вследствие
нарушения условий заключения трудового
договора
1. Трудовой договор подлежит прекращению вследствие нарушения условий
заключения трудового договора, если это нарушение исключает возможность продолжения
трудовых отношений в случаях:
1) заключения трудового договора на выполнение работы, противопоказанной
работнику по состоянию здоровья на основании медицинского заключения;
2) заключения трудового договора на выполнение работы в нарушение вступившего
в законную силу приговора или постановления суда, которым лицо лишено права
занимать определенные должности или заниматься определенной деятельностью;
3) заключения трудового договора с иностранцами и лицами без гражданства без
получения в установленном порядке разрешения на привлечение иностранной рабочей
силы или без соблюдения ограничений или изъятий, установленных законами Республики
Казахстан;
4) в других случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.
2. Прекращение трудового договора по основаниям, предусмотренным подпунктами
1) - 2) пункта 1 настоящей статьи, допускается, если невозможно перевести работника
с его согласия на другую имеющуюся у работодателя работу, на выполнение которой для
работника нет ограничений. При согласии работника перейти на другую работу с ним
заключается трудовой договор.
3. При прекращении трудового договора в случаях, предусмотренных подпунктами
1), 3) пункта 1 настоящей статьи, работодателем производится компенсационная
выплата работнику в размере средней заработной платы за три месяца.
Статья 62. Оформление прекращения трудового договора
1. Прекращение трудового договора оформляется актом работодателя, за
исключением прекращения трудового договора в случае смерти (объявления судом
умершим или признания безвестно отсутствующим) работодателя - физического лица и
прекращения трудового договора с домашними работниками.
2. В акте работодателя должно быть указано основание прекращения трудового
договора в соответствии с настоящим Кодексом.
3. Датой прекращения трудового договора является последний день работы, за
исключением случаев, предусмотренных в настоящем Кодексе.
4. Копия акта работодателя о прекращении трудового договора вручается
работнику либо направляется ему письмом с уведомлением в трехдневный срок.
Статья 63. Выдача трудовой книжки и документов,
связанных c трудовой деятельностью
1. В день прекращения трудового договора работодатель обязан выдать трудовую
книжку или иной документ, подтверждающий трудовую деятельность работника.
2. По требованию работника (в том числе бывшего) работодатель обязан в
течение пяти рабочих дней с момента обращения выдать справку с указанием
специальности (квалификации, должности), времени работы и размера заработной платы,
характеристику-рекомендацию, содержащую сведения о квалификации работника и его
отношении к работе, а также другие документы, предусмотренные настоящим Кодексом.
3. При ликвидации, банкротстве работодателя - юридического лица, прекращении
деятельности работодателя - физического лица работодатель обязан при наличии
задолженности перед работником выдать надлежащим образом оформленную справку о
размере образовавшейся задолженности по заработной плате и иным выплатам.
Глава 5. ЗАЩИТА ПЕРСОНАЛЬНЫХ ДАННЫХ РАБОТНИКА
Статья 64. Персональные данные работника, их обработка
Персональные данные работника - информация о работнике, необходимая при
возникновении, продолжении и прекращении трудовых отношений.
Обработка персональных данных работника - получение, хранение, передача
персональных данных работника.
Статья 65. Требования к обработке персональных данных
работника
При обработке персональных данных работника работодатель обязан соблюдать
следующие требования:
1) обработка персональных данных работника осуществляется в целях обеспечения
соблюдения законов и иных нормативных правовых актов, содействия работникам в
трудоустройстве, обучении и продвижении по службе, обеспечения личной безопасности
работников;
2) объем и содержание обрабатываемых персональных данных работника
определяются в соответствии с Конституцией Республики Казахстан, настоящим
Кодексом и иными законами Республики Казахстан;
3) персональные данные представляются лично работником;
4) работодатель не имеет права требовать у работника информацию о его
политических, религиозных и иных убеждениях и частной жизни;
5) работодатель не имеет права требовать у работника информацию о его
членстве или деятельности в общественных объединениях, в том числе в
профессиональных союзах;
6) при принятии решений, затрагивающих интересы работника, работодатель не
имеет права основываться на персональных данных работника, полученных в результате
их автоматизированной обработки или электронным способом;
7) защита персональных данных работника обеспечивается работодателем в
порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
Статья 66. Хранение персональных данных работника
Порядок хранения персональных данных работника в организации устанавливается
работодателем с соблюдением требований, установленных законодательством Республики
Казахстан.
Работник должен быть ознакомлен с актом работодателя, устанавливающим порядок
хранения персональных данных работника.
Статья 67. Передача персональных данных работника
1. При передаче персональных данных работника работодатель должен соблюдать
следующие требования:
1) не сообщать персональные данные работника третьей стороне без письменного
согласия работника;
2) разрешать доступ к персональным данным работников только специально
уполномоченным лицам. При этом указанные лица должны иметь право получать только те
персональные данные работника, которые необходимы для выполнения конкретных
функций, и соблюдать режим конфиденциальности;
3) осуществлять передачу персональных данных работника в пределах организации
в соответствии с актом работодателя, с которым должен быть ознакомлен работник.
2. Лица, которым переданы персональные данные работника, обязаны использовать
их исключительно в целях, для которых они сообщены, и не вправе передавать их
третьим лицам, за исключением случаев, установленных законами Республики Казахстан.
Статья 68. Права работника в целях обеспечения защиты
персональных данных, хранящихся
у работодателя
В целях обеспечения защиты персональных данных, хранящихся у работодателя,
работники имеют право на:
1) безвозмездный доступ к своим персональным данным, включая право на
получение копий записей, содержащих персональные данные работника, за исключением
случаев, предусмотренных законами Республики Казахстан;
2) исключение или исправление неверных или неполных персональных данных, а
также данных, обработанных с нарушением требований настоящего Кодекса;
3) требование об извещении работодателем лиц, которым ранее были сообщены
неверные или неполные персональные данные работника, о произведенных в них
исправлениях;
4) обжалование в суд действий (бездействия) работодателя, допущенных при
обработке его персональных данных.
Глава 6. ТРУДОВОЙ РАСПОРЯДОК. ДИСЦИПЛИНА ТРУДА
Статья 69. Правила трудового распорядка
1. Правила трудового распорядка утверждаются работодателем по согласованию с
представителями работников.
2. В правилах трудового распорядка устанавливаются рабочее время и время
отдыха работников, условия обеспечения трудовой дисциплины, иные вопросы
регулирования трудовых отношений.
3. Для отдельных категорий работников трудовой распорядок регулируется
уставами и положениями, утверждаемыми в порядке, установленном законами Республики
Казахстан.
4. Правила трудового распорядка являются обязательными для выполнения
работодателем и работниками.
Статья 70. Обеспечение трудовой дисциплины
Трудовая дисциплина обеспечивается работодателем путем создания необходимых
организационных и экономических условий для индивидуального и коллективного труда,
сознательного отношения работников к труду, методами убеждения, поощрения за
добросовестный труд, а также применением дисциплинарных взысканий за совершение
работниками дисциплинарных проступков.
Статья 71. Поощрение за труд
1. Работодатель вправе применять различные виды поощрений работников за
успехи в труде.
2. Виды поощрений работников и порядок их применения определяются
законодательством Республики Казахстан, актами работодателя, трудовыми,
коллективными договорами.
Статья 72. Дисциплинарные взыскания
1. За совершение работником дисциплинарного проступка работодатель вправе
применять следующие виды дисциплинарных взысканий:
1) замечание;
2) выговор;
3) строгий выговор;
4) расторжение трудового договора по инициативе работодателя в случаях,
установленных настоящим Кодексом.
2. Применение дисциплинарных взысканий, не предусмотренных настоящим Кодексом
и иными законами Республики Казахстан, не допускается.
Статья 73. Порядок применения и обжалования
дисциплинарных взысканий
1. Дисциплинарное взыскание налагается работодателем путем издания акта
работодателя.
2. Работодатель обязан затребовать письменное объяснение от работника до
применения дисциплинарного взыскания. Отказ работника от письменного объяснения не
может служить препятствием для применения дисциплинарного взыскания. В случае
отказа работника дать указанное объяснение составляется соответствующий акт.
3. При определении вида дисциплинарного взыскания работодатель должен
учитывать содержание, характер и тяжесть совершенного дисциплинарного проступка,
обстоятельства его совершения, предшествующее и последующее поведение работника,
отношение его к труду.
4. За каждый дисциплинарный проступок к работнику может быть применено только
одно дисциплинарное взыскание.
5. Акт работодателя о наложении на работника дисциплинарного взыскания не
может быть издан в период:
1) временной нетрудоспособности работника;
2) освобождения работника от работы на время выполнения государственных или
общественных обязанностей;
3) нахождения работника в отпуске;
4) нахождения работника в командировке.
6. Акт о наложении дисциплинарного взыскания объявляется работнику,
подвергнутому дисциплинарному взысканию, под роспись в течение трех рабочих дней со
дня его издания. В случае отказа работника подтвердить своей подписью ознакомление
с актом работодателя об этом делается соответствующая запись в акте о наложении
дисциплинарного взыскания.
В случае невозможности ознакомить работника лично с актом работодателя о
наложении дисциплинарного взыскания работодатель обязан направить акт работнику
письмом с уведомлением.
7. Дисциплинарное взыскание может быть обжаловано работником в порядке,
установленном настоящим Кодексом.
Статья 74. Сроки наложения дисциплинарных взысканий
1. Дисциплинарное взыскание на работника налагается непосредственно за
обнаружением дисциплинарного проступка, но не позднее одного месяца со дня его
обнаружения, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 5 статьи 73 настоящего
Кодекса и другими законами Республики Казахстан.
2. Дисциплинарное взыскание не может быть применено позднее шести месяцев со
дня совершения дисциплинарного проступка, а в случаях, установленных законами
Республики Казахстан, или установления дисциплинарного проступка по результатам
ревизии или проверки финансово-хозяйственной деятельности работодателя - позднее
одного года со дня совершения работником дисциплинарного проступка. В указанные
сроки не включается время производства по уголовному делу.
3. Течение срока наложения дисциплинарного взыскания приостанавливается на
время отсутствия работника на работе в связи с временной нетрудоспособностью,
освобождением от работы для выполнения государственных или общественных
обязанностей, нахождением в отпуске, командировке.
Статья 75. Срок действия дисциплинарного взыскания
1. Срок действия дисциплинарного взыскания не может превышать шесть месяцев
со дня его применения, за исключением случая, предусмотренного подпунктом 4) пункта
1 статьи 72 настоящего Кодекса. Если в течение этого срока работник не подвергнется
новому дисциплинарному взысканию, он считается не имеющим дисциплинарного
взыскания.
2. Работодатель, наложивший на работника дисциплинарное взыскание, вправе
снять его досрочно по собственной инициативе, просьбе работника или его
непосредственного руководителя, ходатайству представителя работников.
Глава 7. РАБОЧЕЕ ВРЕМЯ
Статья 76. Рабочее время
1. Рабочее время может быть нормальной продолжительности, сокращенной
продолжительности и неполным.
2. К рабочему времени также относятся подготовительно-заключительные работы
(получение наряда-задания, материалов, инструментов, ознакомление с техникой,
документацией, подготовка и уборка рабочего места, сдача готовой продукции и
другие), перерывы, предусмотренные технологией, организацией труда, правилами
нормирования и охраны труда, время присутствия или ожидания работы на рабочем
месте, когда работник не располагает свободно своим временем, дежурства в
праздничные и выходные дни, дежурства на дому и другие периоды, определяемые
трудовым, коллективным договорами, актами работодателя либо нормативными правовыми
актами Республики Казахстан.
Статья 77. Нормальная продолжительность рабочего времени
1. Нормальная продолжительность рабочего времени не должна превышать 40 часов
в неделю.
2. В трудовых, коллективных договорах может предусматриваться меньшая
продолжительность рабочего времени с оплатой как за нормальную продолжительность
рабочего времени.
Статья 78. Сокращенная продолжительность рабочего
времени для отдельных категорий работников
1. Для работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, сокращенная
продолжительность рабочего времени устанавливается в соответствии со статьей 181
настоящего Кодекса.
2. Для работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо
вредными) и (или) опасными условиями труда, сокращенная продолжительность рабочего
времени устанавливается в соответствии со статьей 202 настоящего Кодекса.
3. Для инвалидов первой и второй групп сокращенная продолжительность рабочего
времени устанавливается в соответствии со статьей 224 настоящего Кодекса.
4. В трудовых, коллективных договорах может предусматриваться
продолжительность рабочего времени меньше указанной в пунктах 1 - 3 настоящей
статьи.
5. Оплата труда работников при установлении им сокращенной продолжительности
рабочего времени производится в соответствии с настоящим Кодексом.
Статья 79. Неполное рабочее время
Неполным рабочим временем считается время, которое меньше нормальной
продолжительности, установленной настоящим Кодексом, в том числе:
неполный рабочий день, то есть уменьшение нормы продолжительности ежедневной
работы (рабочей смены);
неполная рабочая неделя, то есть сокращение числа рабочих дней в рабочей
неделе;
одновременное уменьшение нормы продолжительности ежедневной работы (рабочей
смены) и сокращение числа рабочих дней в рабочей неделе.
Статья 80. Условия работы при неполном рабочем времени
1. По соглашению сторон в трудовом договоре для работника может
устанавливаться неполное рабочее время.
2. Неполное рабочее время устанавливается на определенный или неопределенный
срок.
3. Работа в условиях неполного рабочего времени не влечет для работника
каких-либо ограничений в продолжительности оплачиваемого ежегодного трудового
отпуска, установленной настоящим Кодексом, трудовым, коллективным договорами,
соглашениями.
Статья 81. Виды рабочей недели
1. Для работников устанавливается пятидневная рабочая неделя с двумя
выходными днями. При пятидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы
(смены) определяется актом работодателя с учетом специфики работы и с соблюдением
установленной продолжительности рабочей недели.
2. В организациях, где по характеру производств и условиям работы введение
пятидневной рабочей недели нецелесообразно, устанавливается шестидневная рабочая
неделя с одним выходным днем.
3. Пятидневная или шестидневная рабочая неделя устанавливается работодателем
в соответствии с условиями трудового и (или) коллективного договоров.
Статья 82. Продолжительность ежедневной работы
(рабочей смены)
1. При пятидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы
(рабочей смены) не может превышать 8 часов при недельной норме 40 часов, 7 часов 12
минут при недельной норме 36 часов и 5 часов при недельной норме 24 часа.
2. При шестидневной рабочей неделе продолжительность ежедневной работы
(рабочей смены) не может превышать 7 часов при недельной норме 40 часов, 6 часов
при недельной норме 36 часов и 4 часа при недельной норме 24 часа.
3. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены), время начала и
окончания ежедневной работы (рабочей смены), время перерывов в работе определяются
с соблюдением установленной продолжительности рабочей недели правилами трудового
распорядка организации, трудовым, коллективным договорами.
4. Для творческих работников профессиональных организаций искусства и
культурного досуга, работников средств массовой информации, спортсменов, тренеров
может устанавливаться иная продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) в
соответствии с трудовым законодательством Республики Казахстан, актами
работодателя, коллективным или трудовым договором.
Статья 83. Разделение ежедневной работы (рабочей смены)
на части
1. Разделение ежедневной работы (рабочей смены) на части допускается:
1) на работах с различной интенсивностью работы;
2) по инициативе работника, если это связано с его социально-бытовыми и иными
личными потребностями.
2. При разделении ежедневной работы (рабочей смены) на части общая
продолжительность рабочего времени не должна превышать установленную
продолжительность ежедневной работы (рабочей смены).
3. Виды работ, где производится разделение ежедневной работы (рабочей смены)
на части, количество и продолжительность перерывов в работе, а также виды и размеры
компенсационных выплат работникам за работу с такими условиями определяются
трудовым, коллективным договорами.
Статья 84. Сменная работа
1. Сменная работа может устанавливаться в случаях, когда длительность
производственного процесса либо режим производственной деятельности работодателя
превышает норму продолжительности ежедневной работы.
2. При сменной работе продолжительность рабочей смены, переход из одной
рабочей смены в другую устанавливаются графиками сменности, утвержденными
работодателем по согласованию с представителем работников.
3. Графики сменности доводятся работодателем до сведения работников не
позднее чем за один месяц до введения их в действие.
4. Привлечение работника к работе в течение двух рабочих смен подряд
запрещается.
Статья 85. Работа в режиме гибкого рабочего времени
1. В целях сочетания социально-бытовых и личных потребностей работников с
интересами производства для работников может устанавливаться режим гибкого рабочего
времени.
2. При режиме гибкого рабочего времени устанавливаются:
1) фиксированное рабочее время;
2) гибкое (переменное) рабочее время, в течение которого работник вправе по
своему усмотрению выполнять трудовые обязанности;
3) учетный период.
3. Учетным периодом при гибком рабочем времени признается период, в пределах
которого должна быть соблюдена в среднем установленная для данной категории
работников норма продолжительности рабочего времени.
4. Учетный период при гибком рабочем времени не может быть более одного
месяца.
5. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) и (или) еженедельной
работы в режиме гибкого рабочего времени может быть больше или меньше нормы
ежедневной и (или) еженедельной продолжительности рабочего времени.
6. Продолжительность фиксированного рабочего времени, гибкого (переменного)
рабочего времени, учетный период в режиме гибкого рабочего времени устанавливаются
трудовым, коллективным договорами.
Статья 86. Суммированный учет рабочего времени
1. Суммированный учет рабочего времени применяется в непрерывно действующих
производствах, цехах, участках и на некоторых видах работ, где по условиям
производства (работы) не может быть соблюдена установленная для данной категории
работников ежедневная или еженедельная продолжительность рабочего времени.
2. Учетным периодом при суммированном учете рабочего времени признается
период, в пределах которого должна быть соблюдена в среднем установленная для
данной категории работников норма ежедневной и (или) еженедельной продолжительности
рабочего времени.
3. Учетным периодом при суммированном учете рабочего времени может быть любой
календарный период, но не более чем один год или период выполнения определенной
работы.
4. При установлении суммированного учета рабочего времени обязательным
является соблюдение продолжительности отдыха работника между окончанием работы и ее
началом в следующий рабочий день (рабочую смену).
5. Порядок работы при суммированном учете рабочего времени, категории
работников, для которых устанавливается суммированный учет рабочего времени,
определяются трудовым или коллективным договором либо актом работодателя с учетом
мнения представителей работников.
6. Применение суммированного учета рабочего времени не допускается в случаях,
предусмотренных статьями 183, 190, 225 настоящего Кодекса.
Статья 87. Работа в ночное время
1. Ночным считается время с 22 часов до 6 часов утра.
2. Привлечение работников к работе в ночное время производится с соблюдением
ограничений, установленных настоящим Кодексом.
Статья 88. Ограничение привлечения к сверхурочной работе
1. К сверхурочным работам не допускаются:
1) беременные женщины;
2) работники, не достигшие восемнадцатилетнего возраста.
2. Привлечение к сверхурочным работам допускается только с письменного
согласия работника, за исключением случаев, предусмотренных статьей 90 настоящего
Кодекса.
Статья 89. Предельное количество сверхурочных работ
1. Сверхурочные работы не должны превышать для каждого работника в течение
суток два часа, а на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или)
опасными условиями труда - один час.
2. Общая продолжительность сверхурочных работ не должна превышать двенадцать
часов в месяц и сто двадцать часов в год.
3. Ограничение предельного количества сверхурочных работ не распространяется
на работы в случаях, предусмотренных подпунктом 1) статьи 90 настоящего Кодекса.
Статья 90. Исключительные случаи, когда допускаются
сверхурочные работы без согласия работников
Сверхурочные работы без согласия работника допускаются только в следующих
случаях:
1) при производстве работ, необходимых для обороны страны, а также для
предотвращения чрезвычайных ситуаций, стихийного бедствия или производственной
аварии либо немедленного устранения их последствий;
2) для устранения иных обстоятельств, нарушающих нормальное функционирование
водоснабжения, газоснабжения, теплоснабжения, энергоснабжения и других систем
жизнеобеспечения;
3) для продолжения работы при неявке сменяющего работника, если работа не
допускает перерыва, с немедленным принятием мер к замене другим работником.
Статья 91. Порядок ведения учета рабочего времени
1. Работодатель должен осуществлять учет рабочего времени, фактически
отработанного работником.
2. Учету подлежит фактическое рабочее время, которое включает отработанное и
неотработанное работником время.
3. В составе отработанного времени учету подлежат фактически отработанное
рабочее время и иные периоды времени, которые относятся к рабочему времени. При
этом отдельно учитываются время сверхурочных работ, работы в ночное время,
выходные, праздничные дни, дни командировок.
4. В составе неотработанного времени учету подлежат оплачиваемое и
неоплачиваемое время, а также потери рабочего времени по вине работника и (или)
работодателя.
5. Учет рабочего времени ведется в документах, определенных работодателем.
6. В случаях, когда в рабочее время работника включаются периоды выполнения
работ не на рабочем месте либо их выполнение не может быть зафиксировано
работодателем конкретным временем, эти периоды отмечаются в документах учета
рабочего времени как выполнение объема работ, установленного трудовым договором.
Глава 8. ВРЕМЯ ОТДЫХА
Статья 92. Виды времени отдыха
Видами времени отдыха являются:
1) перерывы в течение рабочего дня (рабочей смены) - перерыв для отдыха и
приема пищи; внутрисменные и специальные перерывы;
2) ежедневный (междусменный) отдых;
3) выходные дни (еженедельный непрерывный отдых);
4) праздничные дни;
5) отпуска.
Статья 93. Перерыв для отдыха и приема пищи
1. В течение ежедневной работы (рабочей смены) работнику должен быть
предоставлен один перерыв для отдыха и приема пищи продолжительностью не менее
получаса.
2. Перерыв для отдыха и приема пищи должен устанавливаться не ранее чем через
три часа и не позднее чем через четыре часа после начала ежедневной работы (рабочей
смены), за исключением случаев, установленных в пункте 3 настоящей статьи.
3. Перерыв для отдыха и приема пищи может устанавливаться позднее чем через
четыре часа после начала ежедневной работы (рабочей смены) при режиме гибкого
суммированного учета рабочего времени с продолжительностью ежедневной работы
(рабочей смены) свыше 8 часов.
4. Время предоставления перерыва для отдыха и приема пищи, его
продолжительность устанавливаются правилами трудового распорядка, трудовым,
коллективным договорами.
5. Время перерыва для отдыха и приема пищи не включается в рабочее время. На
работах, где по условиям производства предоставление перерыва невозможно,
работодатель обязан обеспечить работнику возможность отдыха и приема пищи в рабочее
время в специально оборудованном месте. Перечень таких работ, порядок и место для
отдыха и приема пищи устанавливаются коллективным договором или актами
работодателя, изданными по согласованию с представителями работников.
Статья 94. Внутрисменные и специальные перерывы
1. На отдельных видах работ работникам предоставляются внутрисменные
перерывы, обусловленные технологией и организацией производства и труда, которые
включаются в рабочее время. Виды этих работ, продолжительность и порядок
предоставления таких перерывов определяются коллективным договором или актами
работодателя, принятыми по согласованию с представителями работников.
2. Работникам, работающим в холодное время года на открытом воздухе или в
закрытых необогреваемых помещениях, а также занятым на погрузочно-разгрузочных
работах, предоставляются специальные перерывы для обогрева и отдыха, которые
включаются в рабочее время. Работодатель обязан обеспечить оборудование помещений
для обогрева и отдыха работников.
3. Работающим женщинам, имеющим детей в возрасте до полутора лет,
предоставляются, помимо перерыва для отдыха и приема пищи, дополнительные перерывы
для кормления ребенка в соответствии со статьей 188 настоящего Кодекса.
Статья 95. Продолжительность ежедневного
(междусменного) отдыха
Продолжительность ежедневного (междусменного) отдыха работника между
окончанием работы и ее началом на следующий день (рабочую смену) не может быть
менее двенадцати часов.
Статья 96. Выходные дни
1. Работникам еженедельно предоставляются выходные дни.
2. При пятидневной рабочей неделе работникам предоставляются два выходных дня
в неделю, а при шестидневной рабочей неделе - один день.
3. При пятидневной и шестидневной рабочей неделе общим выходным днем является
воскресенье. Второй выходной день при пятидневной рабочей неделе устанавливается
актом работодателя или графиком сменности. Оба выходных дня предоставляются подряд,
если иное не установлено коллективным, трудовым договорами.
4. Первый день Курбан-айта, отмечаемого по мусульманскому календарю, 7 января
- православное Рождество являются выходными днями.
5. Работникам, занятым на непрерывных производствах или на производствах,
остановка работы которых в выходные дни невозможна по производственно-техническим
условиям или вследствие необходимости постоянного непрерывного обслуживания
населения, выходные дни предоставляются в различные дни недели поочередно
работникам (группе работников) согласно графикам сменности, утвержденным актами
работодателя, принятыми по согласованию с представителями работников.
6. Работник, находящийся в командировке, пользуется выходными днями в
соответствии с трудовым распорядком работодателя, к которому он направлен.
Статья 97. Работа в выходные и праздничные дни
1. Работа в выходные и праздничные дни по инициативе работодателя допускается
с письменного согласия работника, за исключением случаев, предусмотренных статьей
98 настоящего Кодекса.
2. Работа в выходные и праздничные дни допускается по инициативе работника на
основании разрешения работодателя.
3. При работе в выходные и праздничные дни по желанию работника
предоставляется другой день отдыха или производится оплата в размере, указанном в
статье 128 настоящего Кодекса.
Статья 98. Исключительные случаи привлечения к работе
в выходные и праздничные дни без согласия
работника
Привлечение к работе в выходные и праздничные дни без согласия работника
допускается в следующих случаях:
1) для предотвращения чрезвычайных ситуаций, стихийного бедствия или
производственной аварии либо немедленного устранения их последствий;
2) для предотвращения и расследования несчастных случаев, гибели или порчи
имущества;
3) для выполнения неотложных, заранее непредвиденных работ, от срочного
выполнения которых зависит в дальнейшем нормальная работа организации в целом или
его отдельных подразделений.
Статья 99. Оформление привлечения работников к работе
в выходные и праздничные дни
Привлечение работников к работе в выходные и праздничные дни оформляется
актом работодателя.
Статья 100. Виды отпусков
1. Работникам предоставляются следующие виды отпусков:
1) оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска;
2) социальные отпуска.
2. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск предназначен для отдыха работника,
восстановления работоспособности, укрепления здоровья и иных личных потребностей
работника и предоставляется на определенное количество календарных дней с
сохранением места работы (должности) и средней заработной платы.
3. Под социальным отпуском понимается освобождение работника от работы на
определенный период в целях создания благоприятных условий для материнства, ухода
за детьми, получения образования без отрыва от производства и для иных социальных
целей.
4. Работникам предоставляются следующие виды социальных отпусков:
1) отпуск без сохранения заработной платы;
2) учебный отпуск;
3) отпуска в связи с рождением ребенка (детей), усыновлением (удочерением)
новорожденного ребенка (детей).
Статья 101. Продолжительность оплачиваемого ежегодного
трудового отпуска
Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск работникам предоставляется
продолжительностью двадцать четыре календарных дня, если большее количество дней не
предусмотрено иными нормативными правовыми актами, трудовым, коллективным
договорами и актами работодателя.
Статья 102. Дополнительные оплачиваемые ежегодные
трудовые отпуска
1. Дополнительные оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска предоставляются:
1) работникам, занятым на тяжелых работах, работах с вредными (особо
вредными) и (или) опасными условиями труда, продолжительностью не менее шести
календарных дней;
2) инвалидам первой и второй групп продолжительностью не менее пятнадцати
календарных дней.
2. Иным категориям работников предоставление дополнительного ежегодного
отпуска и его минимальная продолжительность могут устанавливаться законами
Республики Казахстан.
3. Трудовым, коллективным договорами работникам могут устанавливаться
дополнительные оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска поощрительного характера за
длительную непрерывную работу, выполнение важных, сложных, срочных работ, а также
работ иного характера.
Статья 103. Исчисление продолжительности оплачиваемого
ежегодного трудового отпуска
1. Продолжительность оплачиваемых ежегодных трудовых отпусков исчисляется в
календарных днях без учета праздничных дней, приходящихся на дни трудового отпуска,
независимо от применяемых режимов и графиков работы.
2. При исчислении общей продолжительности ежегодного трудового отпуска
дополнительные ежегодные трудовые отпуска суммируются с основным ежегодным трудовым
отпуском. При этом общая продолжительность ежегодного трудового отпуска
максимальным пределом не ограничивается.
Статья 104. Исчисление трудового стажа, дающего право
на оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск
В трудовой стаж, дающий право на оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск,
включаются:
1) фактически проработанное время;
2) время, когда работник фактически не работал, но за ним сохранялись место
работы (должность) и заработная плата полностью или частично;
3) время, когда работник фактически не работал в связи с временной
нетрудоспособностью;
4) время, когда работник фактически не работал перед восстановлением на
работе.
Статья 105. Порядок предоставления оплачиваемых
ежегодных трудовых отпусков
1. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск работнику за первый и последующие
годы работы по соглашению сторон предоставляется в любое время рабочего года.
2. Особенности предоставления оплачиваемого ежегодного трудового отпуска
работникам, работающим вахтовым методом, устанавливаются статьей 213 настоящего
Кодекса.
3. По соглашению между работником и работодателем оплачиваемый ежегодный
трудовой отпуск может быть разделен на части.
4. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск переносится, продлевается,
прерывается в случаях и порядке, установленных в статьях 108 и 109 настоящего
Кодекса, с соблюдением требований пункта 3 статьи 108 настоящего Кодекса.
5. Оплата ежегодного трудового отпуска производится не позднее чем за три
календарных дня до его начала.
Статья 106. Определение периода для предоставления
оплачиваемых ежегодных трудовых отпусков
Рабочий год составляет двенадцать месяцев, исчисленных с первого дня работы
работника.
Статья 107. Очередность предоставления оплачиваемых
ежегодных трудовых отпусков
1. Очередность предоставления оплачиваемых ежегодных трудовых отпусков
работникам определяется трудовым, коллективным договорами, графиком отпусков,
утверждаемым работодателем с учетом мнения работников.
2. В случае изменения графика отпусков в связи с производственной
необходимостью работодатель обязан уведомить работника об этом не менее чем за две
недели до начала трудового отпуска.
Статья 108. Случаи и порядок перенесения или продления
оплачиваемых ежегодных трудовых отпусков
1. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск может быть перенесен или продлен
полностью или в его части в случаях:
временной нетрудоспособности работника, при отпуске по беременности и родам:
исполнения работником во время ежегодного оплачиваемого трудового отпуска
государственных обязанностей, если для этого законом предусмотрено освобождение от
работы.
2. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск (его часть) может быть продлен или
перенесен только с письменного согласия работника или по его просьбе. Перенесенный
трудовой отпуск по соглашению сторон может быть присоединен к трудовому отпуску за
следующий год или предоставлен по просьбе работника отдельно в другое время.
3. Запрещается непредоставление трудового отпуска в течение двух лет подряд.
Статья 109. Отзыв из оплачиваемого ежегодного
трудового отпуска
1. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск может быть прерван работодателем
только с письменного согласия работника. Отказ работника от предложения
работодателя не является нарушением трудовой дисциплины.
2. Неиспользованная в связи с отзывом часть оплачиваемого ежегодного
трудового отпуска по соглашению сторон трудового договора предоставляется в течение
текущего года или в следующем рабочем году в любое время либо присоединяется к
оплачиваемому ежегодному трудовому отпуску за следующий рабочий год.
3. При отзыве работника из оплачиваемого ежегодного трудового отпуска вместо
предоставления неиспользованной части отпуска в другое время по соглашению между
работником и работодателем работнику может быть произведена компенсационная выплата
за дни неиспользованной части оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.
4. Не допускается отзыв из оплачиваемого ежегодного трудового отпуска
работника, не достигшего восемнадцатилетнего возраста, беременных женщин и
работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными),
опасными условиями труда.
Статья 110. Компенсационная выплата за неиспользованный
оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск
при прекращении трудового договора
При прекращении трудового договора работнику, который не использовал или
использовал неполностью оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск (ежегодные трудовые
отпуска), производится компенсационная выплата за неиспользованные им дни
оплачиваемого ежегодного трудового отпуска (ежегодных трудовых отпусков).
Статья 111. Отпуск без сохранения заработной платы
1. По соглашению сторон трудового договора на основании заявления работника
ему может быть предоставлен отпуск без сохранения заработной платы.
2. Продолжительность отпуска без сохранения заработной платы определяется по
соглашению между работником и работодателем.
3. На основании письменного заявления работника работодатель обязан
предоставить отпуск без сохранения заработной платы до пяти календарных дней при:
1) регистрации брака;
2) рождении ребенка;
3) смерти близких родственников;
4) в иных случаях, предусмотренных трудовым, коллективным договорами.
Статья 112. Учебный отпуск
1. Работникам, обучающимся в организациях образования, предоставляются
учебные отпуска для подготовки и сдачи зачетов и экзаменов, выполнения лабораторных
работ, подготовки и защиты дипломной работы (проекта).
2. Оплата учебного отпуска определяется трудовым, коллективным договорами,
договором обучения.
Статья 113. Отпуска в связи с рождением ребенка (детей),
усыновлением (удочерением) новорожденного
ребенка (детей)
1. Беременным женщинам, женщинам, родившим ребенка (детей), женщинам
(мужчинам), усыновившим или удочерившим новорожденного ребенка (детей),
предоставляются следующие отпуска в связи с рождением ребенка:
1) оплачиваемый отпуск по беременности и родам;
2) оплачиваемый отпуск работникам, усыновившим или удочерившим новорожденного
ребенка (детей);
3) отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения
им возраста трех лет.
2. Предоставление отпусков в связи с рождением ребенка (детей), усыновлением
(удочерением) новорожденного ребенка (детей) осуществляется на условиях,
предусмотренных статьями 192 - 195 настоящего Кодекса.
3. Порядок исчисления средней заработной платы для оплаты отпуска по
беременности и родам, а также отпуска женщинам (мужчинам), усыновившим или
удочерившим новорожденного ребенка (детей), определяется в соответствии со статьей
136 настоящего Кодекса.
Статья 114. Оформление отпуска
Предоставление, перенесение, продление отпуска либо отзыв из отпуска
оформляются актом работодателя.
Глава 9. НОРМИРОВАНИЕ ТРУДА
Статья 115. Государственные гарантии в области
организации нормирования труда
Государственные гарантии в области организации нормирования труда включают:
типовые нормы и нормативы по труду;
обеспечение государственными органами разработки технически обоснованных
типовых норм и нормативов по труду;
контроль за обеспечением работодателями разработки, введения и пересмотра
норм труда.
Статья 116. Нормы труда
1. Нормы труда (выработки, времени, обслуживания) являются мерой затрат труда
и устанавливаются для работника соответствующей квалификации в соответствии с
достигнутым уровнем техники, технологии, организации производства и труда.
2. Нормы выработки для работников, не достигших восемнадцати летнего
возраста, устанавливаются в соответствии со статьей 182 настоящего Кодекса.
3. При повременной оплате труда отдельным категориям работников могут
устанавливаться нормированные задания. Для выполнения отдельных функций и объемов
работ работодателем могут быть установлены нормы обслуживания или нормы (нормативы)
численности работников.
Статья 117. Разработка, введение новых, замена и
пересмотр действующих норм труда
1. Разработка, введение новых, замена и пересмотр действующих норм труда
производятся работодателем по согласованию с представителями работников с учетом
типовых норм и нормативов по труду.
2. Типовые нормы и нормативы по труду утверждаются уполномоченными
государственными органами соответствующих сфер деятельности по согласованию с
уполномоченным государственным органом по труду в установленном им порядке.
3. Замена и пересмотр типовых норм и нормативов по труду осуществляются
органами, утвердившими их в порядке, установленном уполномоченным государственным
органом по труду.
4. Нормы труда подлежат обязательной замене по мере проведения аттестации и
рационализации рабочих мест, внедрения новой техники, технологии и организационно-
технических мероприятий, обеспечивающих рост производительности труда.
Достижение высокого уровня выработки продукции (оказания услуг) отдельными
работниками за счет применения по своей инициативе новых приемов труда и
совершенствования рабочих мест не является основанием для пересмотра ранее
установленных норм труда.
5. О введении работодателем новых норм труда работники извещаются не позднее
чем за один месяц.
Статья 118. Требования, предъявляемые к разработке
норм труда
При разработке норм труда должны обеспечиваться:
1) качество норм труда, их оптимальное приближение к необходимым затратам
труда;
2) установление одинаковых норм труда на одни и те же работы, выполняемые в
аналогичных организационно-технических условиях;
3) прогрессивность норм труда на основе достижений науки и техники;
4) охват нормированием труда тех видов работ, для которых возможно и
целесообразно установление норм труда;
5) техническая (научная) обоснованность норм труда.
Статья 119. Особенности регулирования нормирования труда
Порядок представления, рассмотрения и согласования норм труда в организации,
на услуги (товары, работы) которой вводится государственное регулирование тарифов
(цен, ставок сборов), устанавливается уполномоченным государственным органом по
труду.
Глава 10. ОПЛАТА ТРУДА
Статья 120. Государственные гарантии в области
оплаты труда
Государственные гарантии в области оплаты труда работников включают:
минимальный размер месячной заработной платы;
минимальный размер часовой заработной платы, определяемый в соответствии со
статьей 122 настоящего Кодекса;
минимальные стандарты оплаты труда;
оплату за работу в сверхурочное время;
оплату за работу в праздничные и выходные дни;
оплату за работу в ночное время;
ограничение размера удержаний из заработной платы работника;
государственный контроль за полной и своевременной выплатой заработной платы
и реализацией государственных гарантий в области оплаты труда;
порядок и сроки выплаты заработной платы.
Статья 121. Размер заработной платы
1. Размер месячной заработной платы работника устанавливается
дифференцированно в зависимости от квалификации работника, сложности, количества и
качества выполняемой работы, а также условий труда.
2. Размер месячной заработной платы работника, отработавшего полностью
определенную на этот период норму рабочего времени и выполнившего нормы труда
(трудовые обязанности), не может быть ниже установленного законом Республики
Казахстан минимального размера месячной заработной платы.
Статья 122. Установление минимального размера
заработной платы
1. Минимальный размер месячной заработной платы, устанавливаемый ежегодно
законом Республики Казахстан о республиканском бюджете на соответствующий
финансовый год, не должен быть ниже прожиточного минимума и не включает в себя
доплат и надбавок, компенсационных и социальных выплат, премий и других
стимулирующих выплат и выплачивается пропорционально отработанному времени.
2. Минимальный стандарт оплаты труда определяется из расчета минимального
размера месячной заработной платы, установленного законом Республики Казахстан о
республиканском бюджете на соответствующий год, и повышающих отраслевых
коэффициентов, определяемых отраслевым соглашением и утверждаемых Правительством
Республики Казахстан.
3. Минимальный размер часовой заработной платы работника, выполнившего свои
трудовые обязанности (нормы труда), не может быть ниже минимального размера
месячной заработной платы, деленной на среднемесячное количество рабочих часов
согласно балансу рабочего времени на соответствующий календарный год.
4. Минимальный размер месячной заработной платы или размер месячной тарифной
ставки работника первого разряда, предусмотренный условиями трудового,
коллективного договоров и (или) актами работодателя, не может быть ниже
минимального размера месячной заработной платы, установленного законом Республики
Казахстан о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год, а для
работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными),
опасными условиями труда, не ниже минимального стандарта оплаты труда.
Примечание РЦПИ. Пункт 2 статьи 122 вводится в действие с 1 января 2008 г.
согласно Закону РК от 15 мая 2007 г. N 252 .
Статья 123. Почасовая оплата труда
Условиями трудового, коллективного договоров и (или) актом работодателя может
устанавливаться почасовая оплата труда за фактически выполненные работы при
неполном рабочем дне или его неполной загрузке, а также для оплаты работ временного
или разового характера.
Статья 124. Индексация заработной платы
Повышение заработной платы включает индексацию заработной платы, производимую
работодателем, в порядке, установленном соглашениями, коллективным договором или
актом работодателя, исходя из уровня инфляции, определенного на соответствующий
период нормативными правовыми актами Республики Казахстан.
Статья 125. Организация оплаты труда
1. Квалификационные требования к работникам и сложность определенных видов
работ устанавливаются на основе Единого тарифно-квалификационного справочника работ
и профессий рабочих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих,
Квалификационного справочника должностей руководителей, специалистов и других
служащих, а также типовых квалификационных характеристик должностей руководителей,
специалистов и других служащих организаций.
2. Отнесение выполняемых работ к определенной сложности и присвоение
квалификационных разрядов и категорий работникам производятся в соответствии с
Единым тарифно-квалификационным справочником работ и профессий рабочих и
Квалификационным справочником должностей руководителей, специалистов и других
служащих, тарифно-квалификационных характеристик профессий рабочих и типовыми
квалификационными характеристиками должностей руководителей, специалистов и других
служащих организаций.
3. Разработка, пересмотр, апробация, утверждение и порядок применения
указанных в пункте 1 настоящей статьи справочников, тарифно-квалификационных
характеристик профессий рабочих определяются уполномоченным государственным органом
по труду. Типовые квалификационные характеристики должностей руководителей,
специалистов и других служащих организаций различных видов экономической
деятельности разрабатываются и утверждаются уполномоченными государственными
органами соответствующих сфер деятельности по согласованию с уполномоченным
государственным органом по труду.
Статья 126. Системы оплаты труда
1. Труд работников оплачивается повременно, сдельно или по иным системам
оплаты труда. Оплата может производиться за индивидуальные и (или) коллективные
результаты труда.
Система оплаты труда может формироваться на основе тарифной, бестарифной или
смешанной системы.
Тарифная система оплаты труда включает в себя: тарифную ставку (оклады),
тарифную сетку, тарифные коэффициенты.
Бестарифная система оплаты труда основывается на долевом распределении
средств, предназначенных на оплату труда, в зависимости от критериев и на принципах
оценки профессиональных качеств работников и их вклада в конечный результат.
Смешанная система оплаты труда может содержать элементы как тарифной, так и
бестарифной систем оплаты труда.
2. Для усиления заинтересованности работников в повышении эффективности
производства и качества выполняемых работ работодателем могут вводиться системы
премирования и другие формы стимулирования труда.
3. Система оплаты и стимулирования труда работников определяется условиями
коллективного договора, трудового договора и (или) актами работодателя.
4. Система оплаты труда должна обеспечить долю основной заработной платы
(относительно постоянной части заработной платы) не менее 75 процентов в
среднемесячной заработной плате работников без учета единовременных стимулирующих
выплат.
5. Система оплаты труда работников организаций, содержащихся за счет
государственного бюджета и сметы (бюджета) Национального Банка Республики
Казахстан, устанавливается нормативными правовыми актами Республики Казахстан.
6. Условия оплаты труда и премирования руководящих работников национальных
компаний и акционерных обществ, контрольные пакеты акций которых принадлежат
государству, определяются на основе Типового положения, утвержденного
Правительством Республики Казахстан.
7. Порядок рассмотрения и согласования параметров системы оплаты труда
работников организаций, на услуги (товары, работы) которых вводится государственное
регулирование тарифов (цен, ставок сборов), устанавливается уполномоченным
государственным органом по труду.
8. Условия оплаты труда, определенные трудовым, коллективным договорами,
соглашениями, актами работодателя, не могут быть ухудшены по сравнению с условиями,
установленными настоящим Кодексом и иными нормативными правовыми актами Республики
Казахстан.
Статья 127. Оплата сверхурочной работы
При повременной оплате труда работа в сверхурочное время оплачивается не ниже
чем в полуторном размере. При сдельной оплате труда доплата за работу в
сверхурочное время производится в размере не ниже пятидесяти процентов
установленной тарифной ставки (должностного оклада) работника.
Статья 128. Оплата работы в праздничные и выходные дни
Оплата работы в праздничные и выходные дни производится не ниже чем в двойном
размере, исходя из дневной (часовой) ставки работника.
Статья 129. Оплата труда в ночное время
Каждый час работы в ночное время оплачивается не ниже чем в полуторном
размере, исходя из дневной (часовой) ставки работника.
Статья 130. Оплата труда при выполнении работ
различной квалификации
Оплата труда при выполнении работником работ различной квалификации
оплачивается по работе более высокой квалификации.
В случаях, когда с учетом характера производства работнику высокой
квалификации поручается выполнение работы, тарифицируемой ниже присвоенного ему
разряда, оплата труда производится по присвоенной ему квалификации (разряду).
Статья 131. Оплата труда при совмещении должностей
(расширении зоны обслуживания) и выполнении
обязанностей временно отсутствующего
работника
1. Работникам, выполняющим в одной и той же организации, наряду со своей
основной работой, обусловленной трудовым договором, дополнительную работу по другой
должности или обязанности временно отсутствующего работника без освобождения от
своей основной работы, производится доплата.
2. Размеры доплат за совмещение должностей (расширение зоны обслуживания) или
выполнение обязанностей временно отсутствующего работника устанавливаются
работодателем по соглашению с работником.
Статья 132. Оплата труда при освоении новых производств
(продукции)
Коллективным и (или) трудовым договорами может быть предусмотрено сохранение
за работником его прежней заработной платы на период освоения нового производства
(продукции).
Статья 133. Оплата времени простоя
1. Порядок и условия оплаты времени простоя работ по вине работодателя
определяются трудовым, коллективным договорами и устанавливаются в размере не менее
пятидесяти процентов от средней заработной платы работника.
2. Время простоя по вине работника оплате не подлежит.
Статья 134. Порядок и сроки выплаты заработной платы
1. Заработная плата выплачивается в денежной форме в национальной валюте
Республики Казахстан не реже одного раза в месяц, не позже первой декады следующего
месяца. Дата выплаты заработной платы предусматривается трудовым, коллективным
договорами.
2. При выплате заработной платы работодатель обязан в письменной форме
ежемесячно извещать каждого работника о составных частях заработной платы,
причитающейся ему за соответствующий период, размерах и основаниях произведенных
удержаний, в том числе сведения об удержанных и перечисленных обязательных
пенсионных взносах, а также об общей денежной сумме, подлежащей выплате.
3. При совпадении дня выплаты заработной платы с выходными или праздничными
днями выплата производится накануне их.
4. При задержке по вине работодателя выплаты заработной платы и иных выплат,
связанных с расторжением трудового договора с работником, работодатель выплачивает
работнику задолженность и пеню. Размер пени рассчитывается исходя из ставки
рефинансирования Национального Банка Республики Казахстан на день исполнения
обязательств по выплате заработной платы и начисляется за каждый просроченный
календарный день, начиная со следующего дня, когда выплаты должны быть произведены,
и заканчивается днем выплаты.
5. При прекращении трудового договора выплата сумм, причитающихся работнику
от работодателя, производится не позднее трех рабочих дней после его прекращения.
Статья 135. Место выплаты заработной платы
Выплата работникам заработной платы должна производиться в месте выполнения
ими работы, если условиями трудового, коллективного договоров не предусмотрено
иное.
Статья 136. Исчисление средней заработной платы
работника
1. Исчисление средней заработной платы как при пятидневной, так и при
шестидневной рабочей неделе производится за фактически отработанное время из
расчета среднего дневного (часового) заработка за соответствующий период с учетом
установленных доплат и надбавок, премий и других стимулирующих выплат, носящих
постоянный характер, предусмотренных системой оплаты труда.
2. Для исчисления средней заработной платы расчетным периодом являются
двенадцать календарных месяцев, предшествующих событию, с которым связана
соответствующая оплата (выплата) согласно настоящему Кодексу. Для работников,
проработавших менее двенадцати календарных месяцев, средняя заработная плата
определяется за фактически отработанное время.
3. Для всех случаев определения средней заработной платы, предусмотренных
настоящим Кодексом, Правительством Республики Казахстан устанавливается единый
порядок ее исчисления.
4. В коллективном договоре могут быть предусмотрены и иные периоды для
расчета средней заработной платы, если это не ухудшает положения работников.
Статья 137. Удержания из заработной платы
1. Удержания из заработной платы работника производятся по решению суда, а
также в случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.
2. Удержания из заработной платы работника для погашения его задолженности
перед организацией, в которой он работает, могут также производиться на основании
акта работодателя при наличии письменного согласия работника.
3. Общий размер ежемесячного удержания не может превышать пятьдесят процентов
причитающейся работнику заработной платы.
Статья 138. Выдача заработной платы, не полученной
в связи со смертью работника
Заработная плата, не полученная в связи со смертью работника, выдается в
порядке, установленном гражданским законодательством Республики Казахстан.
Глава 11. ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПОДГОТОВКА,
ПЕРЕПОДГОТОВКА И ПОВЫШЕНИЕ КВАЛИФИКАЦИИ
Статья 139. Понятия, используемые в настоящей главе
В настоящей главе используются следующие понятия:
1) договор обучения - письменное соглашение между работодателем и обучаемым
об условиях профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации;
2) профессиональная подготовка - форма профессионального обучения,
направленного на развитие личности для приобретения новых или измененных
профессиональных навыков, необходимых для выполнения определенного вида работ;
3) переподготовка - форма профессионального обучения, позволяющая освоить
другую профессию или специальность;
4) повышение квалификации - форма профессионального обучения, позволяющая
поддерживать, расширять, углублять и совершенствовать ранее приобретенные
профессиональные знания, умения и навыки.
Статья 140. Права и обязанности работодателя по
подготовке, переподготовке и повышению
квалификации
1. Необходимость и объем профессиональной подготовки, переподготовки и
повышения квалификации для функционирования и развития организации определяются
работодателем.
2. Работодатель проводит профессиональную подготовку, переподготовку и
повышение квалификации работников или иных лиц, не состоящих с ним в трудовых
отношениях (далее - обучаемый):
1) непосредственно в организации;
2) в организациях образования, реализующих образовательные программы
начального, среднего, высшего и послевузовского профессионального образования.
3. Работодатель обязан создавать работникам, проходящим профессиональную
подготовку, переподготовку и повышение квалификации, условия для совмещения работы
с обучением, предусмотренные настоящим Кодексом, соглашениями, коллективным,
трудовым договорами.
Статья 141. Профессиональная подготовка, переподготовка
и повышение квалификации по направлению
работодателя в организациях образования
1. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации
обучаемых по направлению работодателя в организациях образования осуществляются за
счет средств работодателя или иных средств, не запрещенных законодательством
Республики Казахстан, в соответствии с договором обучения.
2. В соглашении, коллективном и (или) трудовом договорах могут
предусматриваться льготы и компенсационные выплаты, связанные с обучением.
Статья 142. Профессиональная подготовка, переподготовка
и повышение квалификации работников в
организации
1. Профессиональная подготовка, переподготовка и повышение квалификации
работников в организации осуществляются работодателем.
2. Формы профессиональной подготовки, переподготовки и повышения квалификации
кадров определяются работодателем.
3. Общие требования к профессиональной подготовке, переподготовке и повышению
квалификации кадров в организации определяются Правительством Республики Казахстан.
Статья 143. Права и обязанности работников по
профессиональной подготовке, переподготовке
и повышению квалификации
1. Работники имеют право на профессиональную подготовку, переподготовку и
повышение квалификации, включая обучение новым профессиям и специальностям.
2. Работники, проходящие профессиональную подготовку, переподготовку и
повышение квалификации, по соглашению с работодателем могут освобождаться от работы
либо выполнять работу на условиях неполного рабочего времени.
3. Работники, проходящие профессиональную подготовку, переподготовку и
повышение квалификации, пользуются гарантиями, предусмотренными настоящим Кодексом,
коллективным, трудовым договорами.
4. По завершении профессиональной подготовки, переподготовки и повышения
квалификации обучаемый обязан отработать у работодателя срок, согласованный
сторонами в договоре обучения.
5. В случае расторжения трудового договора до срока, установленного договором
обучения, по инициативе работника или по инициативе работодателя вследствие вины
работника работник возмещает работодателю затраты, связанные с его обучением,
пропорционально недоработанному сроку отработки.
Статья 144. Содержание договора обучения
1. Договор обучения должен содержать:
1) указание на конкретную профессию, квалификацию, приобретаемую обучаемым;
2) права и обязанности работодателя и обучаемого;
3) срок обучения и срок отработки у работодателя после завершения обучения;
4) гарантии и компенсационные выплаты, связанные с обучением;
5) ответственность сторон.
2. Договор обучения может содержать иные условия, определенные соглашением
сторон.
Глава 12. ТРУДОУСТРОЙСТВО
Статья 145. Государственные гарантии при трудоустройстве
Государство гарантирует гражданам в сфере занятости населения:
1) защиту от любых форм дискриминации и обеспечение равных возможностей в
получении профессии и работы;
2) профессиональную подготовку, переподготовку, повышение квалификации и
организацию общественных работ для безработных;
3) содействие развитию малого бизнеса и предпринимательства;
4) организацию трудового посредничества через уполномоченный орган по
вопросам занятости и частное агентство занятости;
5) предоставление профессионально-ориентационных услуг, информации о
свободных местах и вакансиях;
6) ориентацию системы профессионального образования на подготовку
специалистов, востребованных на рынке труда;
7) межрегиональное перераспределение рабочей силы в соответствии с
государственными программами;
8) разработку и реализацию мер по выявлению и легализации трудовых отношений;
9) установление в инвестиционных контрактах обязанностей инвесторов по
профессиональной подготовке, созданию новых и сохранению существующих рабочих мест;
10) создание условий для развития профессиональной подготовки, переподготовки
и повышения квалификации непосредственно в организации;
11) взаимодействие уполномоченных органов по вопросам занятости с
работодателями;
12) обеспечение условий для трудоустройства лиц, входящих в целевые группы.
Статья 146. Права граждан в сфере трудоустройства
Граждане имеют право на:
1) свободный выбор рода деятельности и профессии путем прямого обращения к
работодателям, а также через трудовое посредничество уполномоченного органа по
вопросам занятости или частного агентства занятости, оказывающего содействие в
трудоустройстве населения;
2) самостоятельный поиск работы и трудоустройство, в том числе заграницей;
3) получение консультации и информации в уполномоченных органах по вопросам
занятости и частных агентствах занятости;
4) участие в общественных работах.
Статья 147. Права и обязанности работодателя при
трудоустройстве
1. Работодатель имеет право:
1) осуществлять подбор кадров;
2) получать в уполномоченных органах по вопросам занятости достоверную,
полную и оперативную информацию о состоянии рынка труда и возможности
профессиональной подготовки.
2. Работодатель обязан предоставлять уполномоченному органу по вопросам
занятости информацию:
о предстоящем высвобождении работников в связи с ликвидацией организации,
сокращением численности или штата не менее чем за один месяц до начала
высвобождения;
о потребности в найме работников и результатах собеседования с гражданами,
направленными уполномоченным органом по вопросам занятости, в течение пяти рабочих
дней.
Статья 148. Трудовое посредничество
Трудовое посредничество осуществляется уполномоченным органом по вопросам
занятости или частным агентством занятости путем:
1) информирования граждан о возможности получения работы, а работодателей о
возможности обеспечения рабочей силой;
2) оказания содействия гражданам в выборе работы;
3) выдачи направления гражданам для трудоустройства к работодателю на
вакантное место;
4) формирования банка данных по рынку труда;
5) учета и регистрации обратившихся граждан;
6) оказания услуг в профессиональной ориентации;
7) взаимодействия с работодателями по вопросам трудоустройства на основе
договоров.
Глава 13. ГАРАНТИИ И КОМПЕНСАЦИОННЫЕ ВЫПЛАТЫ
Статья 149. Гарантии при выполнении работниками
государственных или общественных
обязанностей
1. Работодатель освобождает работников от выполнения трудовых обязанностей на
время привлечения их к государственным или общественным обязанностям в случаях,
предусмотренных законами Республики Казахстан, с сохранением за ними места работы
(должности).
2. За выполнение государственных и общественных обязанностей заработная плата
работнику выплачивается по месту выполнения указанных обязанностей, но не ниже
средней заработной платы по месту основной работы.
3. Работник, отслуживший срочную воинскую службу, имеет преимущественное
право при приеме на работу на то же предприятие, где он работал до призыва на
срочную воинскую службу.
Статья 150. Гарантии для работников,
направляемых на медицинский осмотр
На время прохождения за счет средств работодателя периодических медицинских
осмотров за работниками, обязанными их проходить в соответствии с настоящим
Кодексом либо коллективным договором, сохраняются место работы (должность) и
средняя заработная плата.
Статья 151. Гарантии для работников, являющихся донорами
За работником, являющимся донором, на время обследования и сдачи крови
сохраняются место работы (должность) и средняя заработная плата.
Статья 152. Гарантии и компенсационные выплаты для
работников, направляемых в командировки
1. За время командировки за работником сохраняются место работы (должность) и
заработная плата.
2. Работникам, направляемым в командировки, оплачиваются:
1) суточные за календарные дни нахождения в командировке, в том числе за
время в пути;
2) расходы по проезду к месту назначения и обратно;
3) расходы по найму жилого помещения.
3. Условия и сроки направления в командировки работников определяются
трудовым, коллективным договорами или актом работодателя.
4. Направление работников в командировки осуществляется с учетом ограничений,
предусмотренных статьями 183, 187, 226 настоящего Кодекса.
Статья 153. Гарантии и компенсационные выплаты
при переводе работника в другую местность
вместе с работодателем
1. При переводе работника на работу в другую местность вместе с работодателем
работодатель обязан возместить работнику расходы по:
1) переезду работника и членов его семьи;
2) провозу имущества работника и членов его семьи.
2. Порядок и размеры компенсационных выплат, предусмотренных пунктом 1
настоящей статьи, определяются трудовым, коллективным договорами или актом
работодателя.
Статья 154. Гарантии для работника, осуществляющего
трудовую деятельность в зонах экологического
бедствия и радиационного риска
Гарантии для работника, осуществляющего трудовую деятельность в зонах
экологического бедствия и радиационного риска, устанавливаются законами Республики
Казахстан.
Статья 155. Компенсационные выплаты в связи
с использованием работником личного
имущества в интересах работодателя
При использовании работником личного имущества в интересах работодателя и с
его согласия работодателем производится компенсационная выплата за использование,
износ (амортизацию) инструмента, личного транспорта, других технических средств и
расходы на их эксплуатацию по соглашению сторон.
Статья 156. Компенсационные выплаты работникам
в случаях, когда их работа протекает
в пути или имеет разъездной характер либо
связана со служебными поездками
в пределах обслуживаемых участков
1. Работникам, когда их работа протекает в пути или имеет разъездной характер
либо связана со служебными поездками в пределах обслуживаемых участков,
производятся компенсационные выплаты за каждый день нахождения вне постоянного
места жительства в порядке, установленном соглашением, коллективным, трудовым
договорами и (или) актом работодателя.
2. В случае, если работники находятся в разъездах не все рабочие дни месяца,
выплата производится пропорционально фактическому количеству дней поездок к месту
работы (производства работ) и обратно.
3. Компенсационные выплаты осуществляются независимо от режима организации
труда и отдыха.
4. Компенсационные выплаты не учитываются при исчислении средней заработной
платы работников организаций.
Статья 157. Компенсационные выплаты в связи
с потерей работы
1. Работодатель производит компенсационные выплаты в связи с потерей работы в
размере средней заработной платы за месяц в следующих случаях:
1) при расторжении трудового договора по инициативе работодателя в случае
ликвидации работодателя - юридического лица либо прекращения деятельности
работодателя - физического лица;
2) при расторжении трудового договора по инициативе работодателя в случае
сокращения численности или штата работников.
2. Работодателем производится компенсационная выплата работнику в связи с
потерей работы в размере средней заработной платы за три месяца при расторжении
трудового договора по инициативе работника в случае сообщения работодателем
недостоверной информации об условиях труда при заключении трудового договора либо
нарушения работодателем трудового законодательства Республики Казахстан, условий
трудового, коллективного договоров.
3. В трудовом, коллективном договорах может предусматриваться более высокий
размер компенсационной выплаты в связи с потерей работы.
Статья 158. Порядок и условия выплаты
полевого довольствия
1. Полевое довольствие выплачивается работникам геологоразведочных,
топографо-геодезических, изыскательских организаций при выполнении работ в полевых
условиях:
1) вне постоянного места жительства без ежедневного возвращения к постоянному
месту жительства;
2) вне постоянного места жительства, но с ежедневным возвращением к месту
базирования полевой организации, которая также не является постоянным местом
жительства;
3) вне постоянного места жительства путем организации труда вахтовым методом.
2. Выплата полевого довольствия производится за все календарные дни
нахождения на полевых работах.
3. Полевое довольствие не выплачивается работникам за время нахождения в
ежегодном оплачиваемом трудовом отпуске.
4. При выезде работника из полевой организации в командировку выплата ему
полевого довольствия прекращается, а расходы, связанные с командировкой,
возмещаются в соответствии с настоящим Кодексом.
5. Размер полевого довольствия не учитывается при исчислении средней
заработной платы работников организаций.
6. Порядок, условия выплаты и размер полевого довольствия, учета времени
работы в полевых условиях устанавливаются в соглашениях, коллективном, трудовом
договорах и утверждаются актом работодателя.
7. При работе в полевых условиях выплата полевого довольствия работнику за
выходные дни производится в зависимости от того, в каком месте он их проводит (на
объекте, участке проведения полевых работ, на базе полевой организации, вне места
проведения работ). Данный порядок может применяться независимо от принятых форм
организации труда, режима труда и отдыха.
Статья 159. Выплата работникам социальных пособий
за счет средств работодателя
1. Работодатель обязан за счет своих средств выплачивать работникам
социальные пособия по временной нетрудоспособности, по беременности и родам, за
время отпуска женщинам (мужчинам), усыновившим или удочерившим новорожденных детей.
2. Основанием для выплаты социальных пособий по временной нетрудоспособности
являются листы нетрудоспособности, выданные в установленном законодательством
Республики Казахстан порядке.
3. Социальные пособия по временной нетрудоспособности выплачиваются
работникам с первого дня нетрудоспособности до дня восстановления трудоспособности
или до установления инвалидности из расчета их средней заработной платы,
исчисленной в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
4. Размеры социального пособия, порядок назначения и выплаты определяются
Правительством Республики Казахстан. Работодатели вправе устанавливать
дополнительные выплаты работникам к размерам социального пособия, установленного
законодательством Республики Казахстан.
Глава 14. МАТЕРИАЛЬНАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ СТОРОН
ТРУДОВОГО ДОГОВОРА
Статья 160. Обязанность стороны трудового договора
по возмещению причиненного ущерба (вреда)
1. Сторона трудового договора, причинившая ущерб (вред) другой стороне,
возмещает его в соответствии с настоящим Кодексом и иными законами Республики
Казахстан.
2. В трудовом, коллективном договорах может конкретизироваться материальная
ответственность работника и работодателя.
3. Прекращение трудового договора после причинения ущерба (вреда) не влечет
за собой освобождения стороны трудового договора от материальной ответственности по
возмещению причиненного ущерба (вреда) другой стороне.
Статья 161. Условия наступления материальной
ответственности стороны трудового договора
за причинение ущерба (вреда)
1. Материальная ответственность стороны трудового договора за ущерб (вред),
причиненный ею другой стороне трудового договора, наступает за ущерб (вред),
причиненный в результате виновного противоправного поведения (действия или
бездействия) и причинной связи между виновным противоправным поведением и
причиненным ущербом (вредом), если иное не предусмотрено настоящим Кодексом и иными
законами Республики Казахстан.
2. Работодатель несет материальную ответственность перед работником:
1) за ущерб, причиненный незаконным лишением работника возможности трудиться
на своем рабочем месте;
2) за ущерб, причиненный имуществу работника;
3) за вред, причиненный жизни и (или) здоровью работника.
3. Работник несет материальную ответственность перед работодателем:
1) за ущерб, причиненный утратой или повреждением имущества работодателя;
2) за ущерб, возникший в результате действия (бездействия) работника.
4. Работодатель и работник несут взаимную материальную ответственность в
других случаях, установленных коллективным, трудовым договорами.
Статья 162. Материальная ответственность работодателя
за ущерб, причиненный работнику незаконным
лишением его возможности трудиться
1. Работодатель обязан возместить работнику не полученную им заработную плату
и иные причитающиеся ему выплаты в случае незаконного перевода на другую работу,
недопущения работника к рабочему месту, одностороннего изменения условий трудового
договора, отстранения от работы, необоснованного расторжения трудового договора.
2. Трудовым, коллективным договорами, актами работодателя, согласованными с
представителями работников, могут быть установлены дополнительные случаи возмещения
работодателем ущерба, причиненного незаконным лишением работника возможности
трудиться.
Статья 163. Материальная ответственность работодателя
за ущерб, причиненный имуществу работника
Работодатель, причинивший ущерб имуществу работника, обязан возместить его в
полном объеме в соответствии с условиями трудового, коллективного договоров.
Статья 164. Материальная ответственность работодателя
за вред, причиненный жизни и (или)
здоровью работника
1. При причинении вреда жизни и (или) здоровью работника в связи с
исполнением им трудовых обязанностей работодатель обязан возместить вред в объеме,
предусмотренном гражданским законодательством Республики Казахстан.
2. Вред, предусмотренный пунктом 1 настоящей статьи, возмещается в полном
объеме при отсутствии у работника страховых выплат. При наличии страховых выплат
работодатель обязан возместить работнику разницу между страховой суммой и
фактическим размером вреда.
3. Порядок возмещения работодателями вреда, причиненного жизни и (или)
здоровью работников, определяется законодательством Республики Казахстан.
Статья 165. Материальная ответственность работника
за причинение ущерба работодателю
1. Материальная ответственность работника за ущерб, причиненный работодателю,
наступает в случаях и размерах, предусмотренных настоящим Кодексом.
2. Работник обязан возместить прямой действительный ущерб, причиненный
работодателю.
3. Ответственность работника за ущерб, причиненный работодателю, исключается,
если ущерб возник в результате непреодолимой силы либо крайней необходимости,
необходимой обороны, а также неисполнения работодателем обязанности по обеспечению
надлежащих условий для сохранности имущества, переданного работнику.
4. Недопустимо возложение на работника ответственности за такой ущерб,
который может быть отнесен к категории нормального производственно-хозяйственного
риска.
5. Работодатель обязан создать работникам условия, необходимые для нормальной
работы и обеспечения полной сохранности вверенного им имущества.
6. Под прямым действительным ущербом понимается реальное уменьшение наличного
имущества работодателя или ухудшение состояния указанного имущества (в том числе
имущества третьих лиц, находящегося у работодателя, если работодатель несет
ответственность за сохранность этого имущества), а также необходимость для
работодателя произвести затраты либо излишние выплаты на приобретение или
восстановление имущества.
Статья 166. Пределы материальной ответственности
работника
За причиненный ущерб работник несет материальную ответственность в пределах
своей средней месячной заработной платы, если иное не предусмотрено настоящим
Кодексом.
Статья 167. Случаи полной материальной ответственности
работника за причинение ущерба работодателю
Материальная ответственность в полном размере ущерба, причиненного
работодателю, возлагается на работника в случаях:
1) необеспечения сохранности имущества и других ценностей, переданных
работнику на основании письменного договора о принятии на себя полной материальной
ответственности;
2) необеспечения сохранности имущества и других ценностей, полученных
работником под отчет по разовому документу;
3) причинения ущерба в состоянии алкогольного, наркотического или
токсикоманического опьянения (их аналогов);
4) недостачи, умышленного уничтожения или умышленной порчи материалов,
полуфабрикатов, изделий (продукции), в том числе при их изготовлении, а также
инструментов, измерительных приборов, специальной одежды и других предметов,
выданных работодателем работнику в пользование;
5) причинения ущерба незаконными действиями работника, подтвержденными в
порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
Статья 168. Договоры о полной индивидуальной и
коллективной (солидарной) материальной
ответственности
1. Работник, занимающий должность или выполняющий работы, связанные с
хранением, обработкой, продажей (отпуском), перевозкой, применением или иным
использованием в процессе производства переданных ему имущества и ценностей, и
работодатель заключают в письменной форме договор о полной индивидуальной
материальной ответственности работника за необеспечение сохранности имущества и
других ценностей, переданных работнику.
2. Работники, совместно выполняющие работы, связанные с хранением,
обработкой, продажей (отпуском), перевозкой, применением или иным использованием в
процессе производства переданных им имущества и ценностей, когда невозможно
разграничить материальную ответственность каждого работника за причинение ущерба, и
работодатель заключают в письменной форме договор о полной коллективной
(солидарной) материальной ответственности работников за необеспечение сохранности
имущества и других ценностей, переданных работникам.
3. Договоры о полной индивидуальной или коллективной (солидарной)
материальной ответственности могут быть заключены как при заключении трудового
договора, так и в дополнение к трудовому договору.
4. Перечень должностей и работ, занимаемых или выполняемых работниками, с
которыми могут заключаться договоры о полной индивидуальной и коллективной
(солидарной) материальной ответственности за необеспечение сохранности имущества и
других ценностей, переданных работникам, а также типовой договор о полной
материальной ответственности утверждаются коллективным договором (при его наличии)
или актами работодателя.
Статья 169. Порядок возмещения сторонами
трудового договора
причиненного ущерба (вреда)
Сторона трудового договора, причинившая ущерб (вред) другой стороне,
возмещает его в размерах, установленных настоящим Кодексом и законами Республики
Казахстан, на основании решения суда либо в добровольном порядке.
Глава 15. РАССМОТРЕНИЕ ИНДИВИДУАЛЬНЫХ
ТРУДОВЫХ СПОРОВ
Статья 170. Органы по рассмотрению индивидуальных
трудовых споров
1. Индивидуальные трудовые споры рассматриваются согласительными комиссиями и
(или) судами.
2. Индивидуальные трудовые споры рассматриваются согласительной комиссией по
заявлению стороны трудового спора.
3. Стороны трудового договора по своему выбору могут обратиться за
разрешением индивидуального трудового спора непосредственно в суд.
Статья 171. Образование согласительной комиссии и
организация ее работы
1. Согласительная комиссия создается на паритетных началах из равного числа
представителей от работодателя и работников.
2. Количественный состав членов согласительной комиссии, порядок ее работы и
срок полномочий согласительной комиссии устанавливаются по соглашению между
работодателем и работниками на общем собрании (конференции) работников.
3. Члены согласительной комиссии от работников избираются общим собранием
(конференцией) работников. Члены согласительной комиссии от работодателя
назначаются актом работодателя. Члены согласительной комиссии на первом
организационном заседании большинством голосов избирают из своего состава
председателя и секретаря.
4. Согласительная комиссия рассматривает трудовой спор в семидневный срок со
дня подачи заявления.
5. По результатам рассмотрения принимается решение согласительной комиссии,
которое выдается заявителю не позднее трех рабочих дней со дня его принятия.
Статья 172. Сроки обращения в органы по рассмотрению
индивидуальных трудовых споров
Для обращения в органы по рассмотрению индивидуальных трудовых споров
устанавливаются следующие сроки:
1) по спорам о восстановлении на работе - три месяца со дня вручения копии
акта работодателя о расторжении трудового договора;
2) по другим трудовым спорам - один год с того дня, когда работник или
работодатель узнал или должен был узнать о нарушении своего права.
Статья 173. Компетенция согласительной комиссии
по трудовым спорам
Согласительная комиссия является органом по рассмотрению трудовых споров,
возникающих в организациях, за исключением споров, по которым настоящим Кодексом и
иными законами Республики Казахстан установлен иной порядок рассмотрения.
Трудовой спор рассматривается согласительной комиссией, если работник
самостоятельно или с участием своего представителя неурегулировал разногласие при
непосредственных переговорах с работодателем.
Статья 174. Порядок рассмотрения трудового спора
в согласительной комиссии
Заявление, поступившее в согласительную комиссию, подлежит обязательной
регистрации указанной комиссией.
Согласительная комиссия обязана рассмотреть трудовой спор в течение семи
календарных дней со дня подачи заявления.
Спор рассматривается в присутствии заявителя или уполномоченного им
представителя. Рассмотрение спора в отсутствие работника или его представителя
допускается лишь по его письменному заявлению. В случае неявки работника или его
представителя на заседание указанной комиссии рассмотрение трудового спора
откладывается. В случае вторичной неявки работника или его представителя без
уважительных причин согласительная комиссия может вынести решение о снятии вопроса
с рассмотрения, что не лишает работника права подать заявление о рассмотрении
трудового спора повторно в пределах срока, установленного настоящим Кодексом.
Согласительная комиссия имеет право вызывать на заседание свидетелей,
приглашать специалистов. По требованию комиссии руководитель организации обязан в
установленный срок представлять ей необходимые документы.
Заседание согласительной комиссии считается правомочным, если на нем
присутствует не менее половины членов, представляющих работников, и не менее
половины членов, представляющих работодателя.
На заседании согласительной комиссии ведется протокол, который подписывается
председателем комиссии или его заместителем.
Статья 175. Порядок принятия решения согласительной
комиссией и его содержание
Согласительная комиссия принимает решение простым большинством голосов
присутствующих на заседании членов комиссии. По требованию заявителя или одного из
членов комиссии голосование проводится тайно.
В решении согласительной комиссии указываются:
наименование организации (подразделения), фамилия, имя, отчество, должность,
профессия или специальность обратившегося в комиссию работника;
дата обращения в комиссию и рассмотрения спора, существо спора;
фамилии, имена, отчества членов комиссии и других лиц, присутствовавших на
заседании;
существо решения и его обоснование (со ссылкой на закон, иной нормативный
правовой акт);
результаты голосования.
Надлежаще заверенные копии решения согласительной комиссии вручаются
работнику и руководителю организации в течение трех дней со дня принятия решения.
Статья 176. Исполнение решений согласительной комиссии
Решение согласительной комиссии подлежит исполнению в установленный ею срок.
В случае неисполнения решения комиссии в установленный срок работник или
работодатель имеет право разрешение трудового спора осуществить в судебном порядке.
Статья 177. Восстановление на работе работника
органом по рассмотрению
индивидуального трудового спора
1. В случае прекращения трудового договора без законного на то основания либо
незаконного перевода на другую работу, перемещения на другое рабочее место,
изменения условий труда, отстранения от работы орган, рассматривающий
индивидуальный трудовой спор, выносит решение о восстановлении работника на прежней
работе, за исключением случаев, указанных в пункте 3 настоящей статьи.
2. Работнику, восстановленному на прежней работе, выплачивается средняя
заработная плата за все время вынужденного прогула (отстранения от работы) или
разница в заработной плате за время выполнения нижеоплачиваемой работы, но не более
чем за шесть месяцев.
3. По заявлению работника орган, рассматривающий индивидуальный трудовой
спор, может ограничиться вынесением решения о выплате работнику заработной платы в
размере, указанном в пункте 2 настоящей статьи.
4. Решение органа по рассмотрению индивидуального трудового спора о
восстановлении работника на прежней работе подлежит немедленному исполнению. При
задержке работодателем исполнения решения о восстановлении на работе орган по
рассмотрению индивидуального трудового спора выносит решение о выплате работнику
средней заработной платы или разницы в заработной плате за время задержки
исполнения решения.
РАЗДЕЛ 3. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА
ОТДЕЛЬНЫХ КАТЕГОРИЙ РАБОТНИКОВ
Глава 16. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА
РАБОТНИКОВ, НЕ ДОСТИГШИХ ВОСЕМНАДЦАТИЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА
Статья 178. Права работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста, в сфере труда
Работники, не достигшие восемнадцатилетнего возраста, в трудовых отношениях
приравниваются в правах к совершеннолетним, а в области охраны труда, рабочего
времени, времени отдыха и других условий труда пользуются дополнительными
гарантиями, установленными настоящим Кодексом.
Статья 179. Работы, на которых запрещается применение
труда работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста
1. Запрещается применение труда работников, не достигших восемнадцатилетнего
возраста, на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными
условиями труда, а также на работах, выполнение которых может причинить вред их
здоровью и нравственному развитию (игорный бизнес, работа в ночных развлекательных
заведениях, производство, перевозка и торговля алкогольной продукцией, табачными
изделиями, наркотическими средствами, психотропными веществами и прекурсорами).
2. Запрещаются переноска и передвижение работниками, не достигшими
восемнадцатилетнего возраста, тяжестей, превышающих установленные для них
предельные нормы.
3. Список работ, на которых запрещается применение труда работников, не
достигших восемнадцатилетнего возраста, предельные нормы переноски и передвижения
тяжестей работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, определяются
уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным
государственным органом в области здравоохранения.
Статья 180. Обязательный медицинский осмотр работников,
не достигших восемнадцатилетнего возраста
С работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, трудовые договоры
заключаются только после обязательного предварительного медицинского осмотра. В
дальнейшем работники до достижения восемнадцатилетнего возраста ежегодно подлежат
обязательному медицинскому осмотру.
Статья 181. Продолжительность рабочего времени
для работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста
Для работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, устанавливается
сокращенная продолжительность рабочего времени:
1) для работников в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет - не более 24
часов в неделю;
2) для работников в возрасте от шестнадцати до восемнадцати лет - не более 36
часов в неделю;
3) для учащихся организаций образования, совмещающих в течение учебного года
учебу с работой, в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет - 2,5 часа в день, в
возрасте от шестнадцати до восемнадцати лет - 3,5 часа в день.
Статья 182. Оплата труда и нормы выработки
для работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста
1. Оплата труда работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста,
производится с учетом сокращенной продолжительности работы.
2. Нормы выработки для работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста,
устанавливаются исходя из общих норм выработки для работников пропорционально
сокращенной продолжительности рабочего времени, установленной в статье 181
настоящего Кодекса.
3. Для работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста, поступающих на
работу после окончания общеобразовательных организаций и образовательных
организаций начального профессионального образования, а также прошедших
профессиональное обучение на производстве, могут утверждаться пониженные нормы
выработки.
4. Работодатель может производить работникам, не достигшим
восемнадцатилетнего возраста, доплаты до уровня оплаты труда работников с полной
продолжительностью ежедневной работы.
Статья 183. Особенности режима труда и отдыха
для работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста
Запрещается привлекать работников, не достигших восемнадцатилетнего возраста,
к работе в ночное время, сверхурочной работе, работе при суммированном учете
рабочего времени, направлять их в командировку и на работу, выполняемую вахтовым
методом, а также отзывать их из оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.
Статья 184. Ограничение материальной ответственности
работников, не достигших
восемнадцатилетнего возраста
С работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, заключение
договора о полной материальной ответственности запрещается.
Глава 17. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА ЖЕНЩИН
И ИНЫХ ЛИЦ С СЕМЕЙНЫМИ ОБЯЗАННОСТЯМИ
Статья 185. Ограничение расторжения трудового договора
по инициативе работодателя
1. Расторжение трудового договора по инициативе работодателя с беременными
женщинами, женщинами, имеющими детей в возрасте до трех лет, одинокими матерями,
воспитывающими ребенка в возрасте до четырнадцати лет (ребенка-инвалида до
восемнадцати лет), иными лицами, воспитывающими указанную категорию детей без
матери, не допускается, за исключением случаев, предусмотренных подпунктами 1), 3)
- 18) пункта 1 статьи 54 настоящего Кодекса.
2. В случае, если на день истечения срока трудового договора женщина
представит медицинское заключение о беременности сроком двенадцать и более недель,
работодатель обязан по ее письменному заявлению продлить срок трудового договора по
день окончания отпуска по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет.
Статья 186. Работы, на которых запрещается
применение труда женщин
1. Запрещается применение труда женщин на тяжелых работах, работах с вредными
(особо вредными) и (или) опасными условиями труда.
2. Запрещаются подъем и перемещение вручную женщинами тяжестей, превышающих
установленные для них предельные нормы.
3. Список работ, на которых запрещается применение труда женщин, предельные
нормы подъема и перемещения вручную тяжестей женщинами определяются уполномоченным
государственным органом по труду по согласованию с уполномоченным государственным
органом в области здравоохранения.
Статья 187. Особенности режима труда и отдыха для женщин
и других лиц с семейными обязанностями
1. Работодатель не вправе привлекать беременных женщин к работе в ночное
время, работе в выходные и праздничные дни, сверхурочной работе, направлять их в
командировку, а также отзывать их из оплачиваемого ежегодного трудового отпуска.
2. Работодатель не вправе привлекать к работе в ночное время, сверхурочной
работе, а также направлять в командировку и на работу, выполняемую вахтовым
методом, без письменного согласия:
1) женщин, имеющих детей в возрасте до семи лет, и других лиц, воспитывающих
детей в возрасте до семи лет без матери;
2) работников, осуществляющих уход за больными членами семьи либо
воспитывающих детей-инвалидов, если на основании медицинского заключения дети в
возрасте до трех лет, дети-инвалиды либо больные члены семьи нуждаются в
осуществлении постоянного ухода.
Статья 188. Перерывы для кормления ребенка
1. Помимо перерыва для отдыха и приема пищи, внутрисменных и специальных
перерывов, женщинам, имеющим детей в возрасте до полутора лет, отцам (усыновителям,
удочерителям), воспитывающим детей в возрасте до полутора лет без матери,
предоставляются дополнительные перерывы для кормления ребенка (детей) не реже чем
через каждые три часа работы следующей продолжительности:
1) имеющим одного ребенка, - каждый перерыв не менее тридцати минут;
2) имеющим двух или более детей, - каждый перерыв не менее одного часа.
2. Перерывы для кормления ребенка (детей) по заявлению работника, указанного
в пункте 1 настоящей статьи, присоединяются к перерыву для отдыха и приема пищи
либо суммированные перерывы предоставляются в начале или конце рабочего дня
(смены).
3. Перерывы для кормления ребенка (детей) включаются в рабочее время. За
время перерывов женщинам (отцам, усыновителям, удочерителям) сохраняется средняя
заработная плата.
Статья 189. Установление неполного рабочего времени
для женщин и других лиц с
семейными обязанностями
Работодатель по письменному заявлению беременной женщины, женщины, имеющей
ребенка (детей) в возрасте до трех лет, отца, усыновителя, удочерителя,
воспитывающего детей в возрасте до трех лет без матери, а также работника,
осуществляющего уход за больным членом семьи в соответствии с медицинским
заключением, предоставляет им режим неполного рабочего времени.
Статья 190. Ограничение применения суммированного учета
рабочего времени для беременных женщин
Применение суммированного учета рабочего времени для беременных женщин не
допускается, если продолжительность рабочего дня (рабочей смены) будет превышать
восемь часов.
Статья 191. Временный перевод на другую работу
беременных женщин
Работодатель на основании медицинского заключения обязан перевести беременную
женщину на другую работу, исключающую воздействие вредных и (или) опасных
производственных факторов, с сохранением средней заработной платы.
Статья 192. Гарантии женщинам при установлении
очередности предоставления ежегодных
оплачиваемых отпусков
Перед отпуском по беременности и родам или непосредственно после него либо по
окончании отпуска по уходу за ребенком женщине по ее желанию предоставляется
оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск.
Статья 193. Оплачиваемый отпуск по беременности и родам
1. Женщинам предоставляются оплачиваемые отпуска по беременности и родам
продолжительностью семьдесят календарных дней до родов и пятьдесят шесть (в случае
осложненных родов или рождения двух или более детей - семьдесят) календарных дней
после родов, если иное не установлено законами Республики Казахстан.
2. Исчисление отпусков производится суммарно, и отпуск предоставляется
женщине полностью независимо от числа дней фактически использованных до родов и
продолжительности работы у работодателя.
Статья 194. Оплачиваемый отпуск работникам, усыновившим
(удочерившим) новорожденных детей
Работникам, усыновившим (удочерившим) новорожденного ребенка (детей),
предоставляется (одному из родителей) оплачиваемый отпуск за период со дня
усыновления (удочерения) и до истечения пятидесяти шести дней со дня рождения
ребенка.
Статья 195. Отпуск без сохранения заработной платы
по уходу за детьми
1. Работодатель обязан предоставить отпуск без сохранения заработной платы
работнику по уходу за ребенком до достижения им возраста трех лет:
1) по выбору родителей - матери либо отцу ребенка;
2) родителю - одному воспитывающему ребенка;
3) бабушке, деду, другому родственнику или опекуну, фактически воспитывающему
ребенка;
4) работнику, усыновившему (удочерившему) новорожденного ребенка (детей).
2. Отпуск без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до достижения
им возраста трех лет может быть использован полностью или по частям на основании
письменного заявления работника, указанного в пункте 1 настоящей статьи, по его
выбору.
3. За время отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до
достижения им трехлетнего возраста за работником сохраняется место работы
(должность).
4. Время отпуска без сохранения заработной платы по уходу за ребенком до
достижения им трехлетнего возраста засчитывается в общий трудовой стаж, в трудовой
стаж по специальности, если иное не предусмотрено законами Республики Казахстан.
Глава 18. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА РАБОТНИКОВ,
РАБОТАЮЩИХ ПО СОВМЕСТИТЕЛЬСТВУ
Статья 196. Трудовой договор о работе
по совместительству
1. Работник вправе заключить трудовой договор о работе по совместительству
как с одним работодателем, с которым он уже состоит в трудовых отношениях (по месту
основной работы), так и с несколькими работодателями.
2. В трудовом договоре о работе по совместительству обязательно указание на
то, что работа является совместительством.
Статья 197. Дополнительные документы, необходимые
для заключения трудового договора
о работе по совместительству
Для заключения трудового договора о работе по совместительству с другим
работодателем, помимо документов, предусмотренных статьей 31 настоящего Кодекса,
работник представляет справку о характере и условиях труда по основному месту
работы (место работы, должность, условия труда).
Статья 198. Продолжительность рабочего времени
при работе по совместительству
Суммарная продолжительность ежедневной работы по месту основной работы и
работы по совместительству не должна превышать норму продолжительности ежедневной
работы, установленную статьей 82 настоящего Кодекса, более чем на 4 часа.
Статья 199. Оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск
при работе по совместительству
1. Работникам, работающим по трудовому договору о работе по совместительству,
оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска предоставляются одновременно с отпуском по
основной работе.
2. Если продолжительность оплачиваемого ежегодного трудового отпуска по
трудовому договору о работе по совместительству меньше продолжительности отпуска по
другой работе, работодатель по просьбе работника - совместителя предоставляет ему
отпуск без сохранения заработной платы на дни, составляющие разницу в
продолжительности отпусков.
Статья 200. Ограничение заключения трудового договора
о работе по совместительству
Не допускается заключение трудового договора о работе по совместительству с
работниками, не достигшими восемнадцатилетнего возраста, и с работниками, занятыми
на тяжелых работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями
труда.
Статья 201. Дополнительные основания расторжения
трудового договора о работе
по совместительству по инициативе
работодателя
Трудовой договор о работе по совместительству, помимо оснований,
предусмотренных статьей 54 настоящего Кодекса, может быть расторгнут по инициативе
работодателя в случае заключения трудового договора с работником, для которого эта
работа будет являться основной.
Глава 19. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА РАБОТНИКОВ,
ЗАНЯТЫХ НА ТЯЖЕЛЫХ РАБОТАХ, РАБОТАХ С ВРЕДНЫМИ
(ОСОБО ВРЕДНЫМИ) И (ИЛИ) ОПАСНЫМИ УСЛОВИЯМИ ТРУДА
Статья 202. Сокращенная продолжительность рабочего
времени работников, занятых на
тяжелых работах, работах с вредными
(особо вредными) и (или) опасными
условиями труда
1. Для работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными (особо
вредными) и (или) опасными условиями труда, устанавливается сокращенная
продолжительность рабочего времени не более 36 часов в неделю.
2. Список производств, цехов, профессий и должностей, а также перечень
тяжелых работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда,
работа в которых дает право на сокращенную продолжительность рабочего времени,
определяются уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с
уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.
Статья 203. Дополнительный оплачиваемый ежегодный
трудовой отпуск
Дополнительные оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска предоставляются
работникам согласно списку производств, цехов, профессий и должностей, а также
перечню тяжелых работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями
труда, работа в которых дает право на дополнительный оплачиваемый ежегодный
трудовой отпуск. Продолжительность этого вида отпуска, а также условия его
предоставления определяются уполномоченным государственным органом по труду по
согласованию с уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.
Статья 204. Оплата труда работников, занятых на
тяжелых работах, работах с вредными
(особо вредными), опасными условиями труда
Оплата труда работников, занятых на тяжелых работах, работах с вредными
(особо вредными), опасными условиями труда, устанавливается в повышенном размере по
сравнению с оплатой труда работников, занятых на работах с нормальными условиями
труда, путем установления повышенных должностных окладов (ставок) или доплат, но не
ниже установленных законодательством Республики Казахстан, отраслевыми соглашениями
или коллективными договорами, основанных на минимальных стандартах оплаты труда.
Список производств, цехов, профессий и должностей, а также перечень тяжелых
работ, работ с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда
определяются уполномоченным государственным органом по труду по согласованию с
уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.
Установленные настоящей статьей условия оплаты труда распространяются на
работников, труд которых в тяжелых, вредных (особо вредных), опасных условиях
подтвержден результатами аттестации рабочих мест.
Примечание РЦПИ. Статья 204 вводится в действие с 1 января 2008 г. согласно
Закону РК от 15 мая 2007 г. N 252 .
Статья 205. Обеспечение здоровых и безопасных
условий труда
Работникам организаций по условиям труда выдается за счет средств
работодателя специальная одежда, специальная обувь и другие средства индивидуальной
защиты, моющие и дезинфицирующие материалы, молоко, лечебно-профилактическое
питание не ниже норм, устанавливаемых уполномоченным государственным органом по
труду.
Глава 20. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА
РАБОТНИКОВ, ЗАНЯТЫХ НА СЕЗОННЫХ РАБОТАХ
Статья 206. Сезонные работы
Сезонными признаются работы, которые в силу климатических или иных природных
условий выполняются в течение определенного периода (сезона), но не более одного
года.
Статья 207. Особенности заключения трудового
договора с сезонными работниками
1. В трудовом договоре должны быть указаны условие о заключении договора на
выполнение сезонных работ и определенный период их выполнения.
2. При заключении трудового договора на сезонные работы испытательный срок в
целях проверки соответствия работника поручаемой ему работе не устанавливается.
Статья 208. Дополнительные основания расторжения
трудового договора по инициативе работодателя
с работниками, занятыми на сезонных работах
Трудовой договор с работниками, занятыми на сезонных работах, помимо
оснований, предусмотренных статьей 54 настоящего Кодекса, может быть расторгнут по
инициативе работодателя в случаях:
1) приостановки работ у работодателя на срок более двух недель по причинам
производственного характера;
2) неявки работника на работу в течение одного месяца подряд вследствие
временной нетрудоспособности.
Статья 209. Особенности порядка расторжения
трудового договора с работником,
занятым на сезонных работах
1. Работник, занятый на сезонных работах, имеет право расторгнуть трудовой
договор по своей инициативе письменно, предупредив об этом работодателя за семь
календарных дней.
2. Работодатель обязан письменно предупредить работника, занятого на сезонных
работах, о предстоящем расторжении трудового договора по основаниям,
предусмотренным подпунктами 1) и 2) пункта 1 статьи 54 настоящего Кодекса, за семь
календарных дней.
3. При расторжении трудового договора с работником, занятым на сезонных
работах, работодателем производится компенсационная выплата за неиспользованный
отпуск пропорционально отработанному времени.
4. При прекращении трудового договора с работником, занятым на сезонных
работах, в связи с ликвидацией организации, сокращением численности или штата
работников выходное пособие выплачивается в размере двухнедельной средней
заработной платы.
Глава 21. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА РАБОТНИКОВ,
РАБОТАЮЩИХ ВАХТОВЫМ МЕТОДОМ
Статья 210. Особенности работы вахтовым методом
1. Вахтовый метод является особой формой осуществления трудового процесса вне
места постоянного проживания работников, когда не может быть обеспечено ежедневное
их возвращение к постоянному месту жительства.
2. Работодатель обязан обеспечивать работников, работающих вахтовым методом,
в период нахождения на объекте производства работ жильем для обеспечения их
жизнедеятельности, доставку до места работы и обратно, а также условиями для
выполнения работ и междусменного отдыха.
Работодатель обеспечивает условия пребывания работника на объекте
производства работ в соответствии с трудовым, коллективным договорами.
Статья 211. Ограничения на работы вахтовым методом
К работам, выполняемым вахтовым методом, не допускаются работники, не
достигшие восемнадцатилетнего возраста, беременные женщины, инвалиды первой и
второй групп. Иные работники могут привлекаться к работам, выполняемым вахтовым
методом, если такие работы им не противопоказаны на основании медицинских
заключений.
Статья 212. Продолжительность вахты
1. Вахтой считается период, включающий время выполнения работ на объекте и
время между сменного отдыха.
2. Продолжительность вахты не может превышать тридцать календарных дней.
Статья 213. Учет рабочего времени и времени отдыха
при работе вахтовым методом
1. При вахтовом методе работы устанавливается суммированный учет рабочего
времени за месяц, квартал или иной более длительный период, но не более чем за один
год.
2. Учетный период охватывает рабочее время, время отдыха, время в пути от
местонахождения работодателя или от пункта сбора до места работы и обратно. При
этом общая продолжительность рабочего времени за учетный период не должна превышать
норму, установленную настоящим Кодексом.
3. Не допускается предоставление оплачиваемого ежегодного трудового отпуска
по частям в период межвахтового отдыха.
4. Работодатель обязан вести учет рабочего времени и времени отдыха каждого
работника, работающего вахтовым методом, по месяцам и за весь учетный период.
Глава 22. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА
ДОМАШНИХ РАБОТНИКОВ
Статья 214. Особенности заключения и прекращения
трудового договора
с домашними работниками
1. Домашними работниками признаются работники, выполняющие работы (услуги) в
домашнем хозяйстве у работодателей - физических лиц.
2. Издание акта о приеме на работу либо прекращении трудовых отношений с
домашним работником и внесение сведений о его работе в трудовую книжку
работодателем не производятся.
3. Трудовая деятельность домашнего работника подтверждается трудовым
договором.
4. Сроки письменного предупреждения о прекращении (расторжении) трудового
договора с домашним работником, а также случаи и размеры компенсационной выплаты в
связи с потерей работы устанавливаются трудовым договором.
Статья 215. Режим рабочего времени и времени отдыха
домашних работников
1. На домашних работников распространяются нормы продолжительности рабочего
времени и времени отдыха, установленные настоящим Кодексом.
2. Режим работы, порядок предоставления выходных дней, оплачиваемых ежегодных
трудовых отпусков, привлечения к сверхурочным работам, к работе в ночное время,
выходные и праздничные дни домашнего работника определяются в трудовом договоре.
Статья 216. Порядок применения и снятия дисциплинарных
взысканий
Порядок применения и снятия дисциплинарных взысканий в отношении домашнего
работника определяется трудовым договором.
Статья 217. Разрешение индивидуальных трудовых споров
Индивидуальные трудовые споры между домашним работником и работодателем
разрешаются по соглашению сторон и (или) в суде.
Статья 218. Расторжение трудового договора с домашним
работником
Расторжение трудового договора с домашним работником производится по
основаниям, предусмотренным трудовым договором.
Глава 23. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА НАДОМНЫХ РАБОТНИКОВ
Статья 219. Надомные работники
1. Надомными работниками считаются лица, заключившие трудовой договор с
работодателем о выполнении работы на дому личным трудом со своими материалами и с
использованием своего оборудования, инструментов и приспособлений или выделяемых
работодателем либо приобретаемых за счет средств работодателя.
2. Выполнение работником работ на дому может устанавливаться как при
заключении трудового договора, так и в течение срока действия трудового договора
внесением соответствующих изменений в трудовой договор.
Статья 220. Условия труда надомных работников
1. Надомные работы могут выполняться только в случаях, когда они не
противопоказаны работнику по состоянию здоровья и для их выполнения могут быть
обеспечены требования по безопасности и охране труда.
2. В трудовом договоре на выполнение работ на дому в обязательном порядке
должны быть предусмотрены условия о:
1) выполнении работ с использованием оборудования, материалов, инструментов и
приспособлений, принадлежащих на праве собственности работнику или выделяемых
работодателем либо приобретаемых за счет средств работодателя;
2) порядке и сроках обеспечения работника для выполнения работы сырьем,
материалами, полуфабрикатами;
3) порядке и сроках вывоза готовой продукции;
4) компенсационных и иных выплатах работнику.
Статья 221. Режим рабочего времени и времени отдыха,
условия обеспечения безопасности и
охраны труда надомных работников
Режим рабочего времени и времени отдыха, особенности контроля работодателя за
соблюдением работником режима рабочего времени, условия по обеспечению безопасности
и охраны труда и соблюдению этих условий для работника, выполняющего работу на
дому, определяются в трудовом договоре.
Глава 24. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА ИНВАЛИДОВ
Статья 222. Реализация инвалидами права на труд
1. Инвалиды имеют право заключать трудовые договоры с работодателями с
обычными условиями труда либо в специализированных организациях, применяющих труд
инвалидов с учетом индивидуальных программ реабилитации.
2. Отказ в заключении трудового договора, перевод инвалида на другую работу,
изменение условий труда по мотивам инвалидности не допускаются, за исключением
случаев, когда по заключению уполномоченного государственного органа в области
социальной защиты населения состояние его здоровья препятствует выполнению трудовых
обязанностей либо угрожает его здоровью и (или) безопасности труда других лиц.
Статья 223. Условия труда работников-инвалидов
1. Условия нормирования, оплаты и охраны труда, режим работы, порядок
совмещения профессий (должностей), технические, санитарные, гигиенические,
производственно-бытовые условия, а также иные по согласованию сторон условия
трудового, коллективного договоров не могут ухудшать положения или ограничивать
права работников-инвалидов по сравнению с другими работниками.
2. Запрещается применение труда инвалидов на тяжелых работах, работах с
вредными (особо вредными), опасными условиями труда.
3. Работающим инвалидам могут предоставляться дополнительные гарантии,
установленные настоящим Кодексом, соглашениями, актами работодателя, а также
трудовым, коллективным договорами.
4. Медицинские заключения о режиме неполного рабочего времени, снижении
нагрузки и других условиях труда работающих инвалидов обязательны для исполнения
работодателем.
Статья 224. Сокращенная продолжительность рабочего
времени работников-инвалидов
1. Работникам-инвалидам первой и второй групп устанавливается сокращенная
продолжительность рабочего времени - не более 36 часов в неделю.
2. Продолжительность ежедневной работы (рабочей смены) работников-инвалидов
первой и второй групп не может превышать семь часов.
Статья 225. Ограничение применения суммированного учета
рабочего времени для работников-инвалидов
1. Для работников-инвалидов первой и второй групп не допускается применение
суммированного учета рабочего времени.
2. Работникам-инвалидам третьей группы не может устанавливаться суммированный
учет рабочего времени, если такой режим запрещен им по медицинским показаниям.
Статья 226. Ограничение работы в ночное время,
сверхурочной работы, работы в выходные
и праздничные дни, направления
в командировку работников-инвалидов
Привлечение к сверхурочной работе, работе в ночное время, в выходные и
праздничные дни, направление в командировку работников-инвалидов допускаются только
с их письменного согласия, если такая работа не запрещена им по медицинским
показаниям.
Статья 227. Предоставление оплачиваемого ежегодного
трудового отпуска работникам-инвалидам
Работникам-инвалидам оплачиваемый ежегодный трудовой отпуск предоставляется в
соответствии с графиком отпусков, утверждаемым работодателем по согласованию с
ними.
Статья 228. Предоставление дополнительного оплачиваемого
ежегодного отпуска работникам-инвалидам
Дополнительный оплачиваемый ежегодный отпуск предоставляется одновременно с
оплачиваемым ежегодным трудовым отпуском либо по желанию работника-инвалида в
другое время рабочего года.
Глава 25. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА ГРАЖДАНСКИХ СЛУЖАЩИХ
Статья 229. Поступление на гражданскую службу
1. Поступление на гражданскую службу осуществляется в порядке назначения либо
по конкурсу.
2. Конкурс организовывается и проводится государственным учреждением,
казенным предприятием, имеющим вакантную должность.
3. Порядок поступления на гражданскую службу и проведения конкурса на занятие
вакантной должности гражданского служащего определяется Правительством Республики
Казахстан.
4. Прием на гражданскую службу осуществляется путем заключения трудового
договора и издания акта работодателя.
Статья 230. Перечень должностей гражданских служащих
Перечень должностей гражданских служащих определяется Правительством
Республики Казахстан.
Статья 231. Ограничения, связанные с пребыванием на
гражданской службе
Гражданский служащий не вправе:
1) использовать в неслужебных целях средства материально-технического,
финансового и информационного обеспечения, другое государственное имущество и
служебную информацию;
2) участвовать в действиях, препятствующих нормальному функционированию
гражданской службы и выполнению должностных обязанностей;
3) использовать служебное положение в целях, не связанных с гражданской
службой;
4) разглашать сведения, ставшие известными в период прохождения гражданской
службы, составляющие государственные секреты, служебную и иную охраняемую законом
тайну.
Статья 232. Перевод гражданского служащего на работу
в другое государственное учреждение
(казенное предприятие)
Гражданский служащий по его письменному заявлению может быть переведен на
работу в другое государственное учреждение (казенное предприятие) по согласованию
между руководителями соответствующих организаций.
Статья 233. Аттестация гражданских служащих
В целях определения уровня профессиональной и квалификационной подготовки,
деловых качеств гражданские служащие проходят аттестацию.
Порядок и условия проведения аттестации гражданских служащих определяются
уполномоченным государственным органом соответствующей сферы деятельности.
Статья 234. Продвижение по гражданской службе
1. Продвижение по службе гражданских служащих осуществляется путем перевода
их на вышестоящую должность.
2. Преимущественным правом на продвижение по гражданской службе пользуются
гражданские служащие, имеющие высокий уровень квалификации и опыт работы, постоянно
повышающие свой профессиональный, квалификационный уровень.
Статья 235. Повышение квалификации и переподготовка
гражданских служащих
1. Гражданские служащие могут быть направлены в соответствующие организации
образования в целях углубления профессиональных знаний и навыков, приобретения
профессий и специальностей.
2. Обучение, переобучение, стажировка, включая научную стажировку, в случае
обучения без отрыва от производства (работы) гражданского служащего оплачиваются за
счет средств направляющей организации.
За время учебы гражданского служащего за ним сохраняются занимаемая
должность, гарантии и компенсационные выплаты.
3. Гражданским служащим, проходящим повышение квалификации или переподготовку
по специальности, соответствующей профилю деятельности гражданской службы,
предоставляется оплачиваемый учебный отпуск.
Статья 236. Поощрения гражданских служащих
За добросовестное исполнение должностных обязанностей, высокое качество
выполнения работ, в том числе работ особой сложности и срочности, за инициативу,
творческую активность и другие достижения в работе гражданские служащие могут быть
поощрены:
1) продвижением по гражданской службе;
2) денежным вознаграждением;
3) объявлением благодарности.
Коллективным договором могут быть предусмотрены и другие меры поощрения.
Статья 237. Гарантии и компенсационные выплаты
гражданским служащим при переезде
на работу в другую местность
Гражданским служащим при переезде на работу вместе с государственным
учреждением (казенным предприятием) в другую местность (другой населенный пункт) по
существующему административно-территориальному делению выплачиваются:
стоимость проезда к месту работы самого гражданского служащего и членов его
семьи (кроме случаев, когда государственное учреждение (казенное предприятие)
предоставляет соответствующее средство передвижения);
расходы по провозу имущества;
суточные за каждый день нахождения в пути;
единовременное пособие в размере шести должностных окладов по занимаемой
должности;
заработная плата за дни сбора в дорогу и устройства на новом месте
жительства, но не более шести дней, а также за время нахождения в пути.
Статья 238. Оплата труда гражданских служащих
1. Система оплаты труда гражданских служащих, содержащихся за счет
государственного бюджета, определяется Правительством Республики Казахстан.
2. Гражданским служащим здравоохранения, социального обеспечения,
образования, культуры и спорта, работающим в аульной (сельской) местности, по
решению местных представительных органов за счет бюджетных средств устанавливаются
повышенные не менее чем на двадцать пять процентов должностные оклады и тарифные
ставки по сравнению с окладами и ставками гражданских служащих, занимающихся этими
видами деятельности в городских условиях, если иное не установлено законами
Республики Казахстан.
3. Перечень должностей специалистов здравоохранения, социального обеспечения,
образования, культуры и спорта, работающих в аульной (сельской) местности,
определяется местным исполнительным органом по согласованию с местным
представительным органом.
Статья 239. Отпуск гражданским служащим
1. Гражданским служащим, содержащимся за счет государственного бюджета,
предоставляются оплачиваемые ежегодные трудовые отпуска продолжительностью не менее
тридцати календарных дней с выплатой пособия на оздоровление в размере должностного
оклада. Пособие для оздоровления гражданским служащим выплачивается один раз в
календарном году.
Для отдельных категорий гражданских служащих законами Республики Казахстан
может быть установлена более длительная продолжительность оплачиваемого ежегодного
трудового отпуска.
2. Гражданским служащим, обучающимся в высших учебных заведениях, по
соглашению с работодателем предоставляются оплачиваемые учебные отпуска на период
сдачи экзаменов, подготовки и защиты дипломного проекта (работы), сдачи выпускных
экзаменов.
Примечание РЦПИ. Пункт 1 статьи 239 вводится в действие с 1 января 2008 г.
согласно Закону РК от 15 мая 2007 г. N 252 .
Статья 240. Дополнительное основание для прекращения
трудового договора с гражданскими служащими
1. Помимо оснований для прекращения трудового договора с работниками,
установленных настоящим Кодексом, дополнительным основанием для прекращения
трудового договора с гражданскими служащими является достижение ими пенсионного
возраста, установленного законом Республики Казахстан.
2. С работником, достигшим пенсионного возраста и обладающим высоким
профессиональным и квалификационным уровнем, с учетом его работоспособности
руководителем государственного учреждения (казенного предприятия) трудовой договор
может продлеваться ежегодно.
Глава 26. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА РАБОТНИКОВ
СУБЪЕКТОВ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА
Статья 241. Субъекты малого предпринимательства,
в отношении которых устанавливаются
особенности регулирования
трудовых отношений
Особенности регулирования труда, установленные настоящей главой,
распространяются на субъектов малого предпринимательства со среднегодовой
численностью работников не более 25 человек.
Статья 242. Сроки трудовых договоров для субъектов
малого предпринимательства
Субъекты малого предпринимательства могут заключать трудовые договоры с
работниками на определенный срок без ограничения, предусмотренного подпунктом
2) пункта 1 статьи 29 настоящего Кодекса.
Статья 243. Правила трудового распорядка субъектов
малого предпринимательства
Субъекты малого предпринимательства утверждают правила трудового распорядка
самостоятельно.
Статья 244. Режим работы
Субъекты малого предпринимательства имеют право устанавливать режим работы,
предусматривающий привлечение к работе в выходные и праздничные дни в соответствии
с графиком, который утверждается работодателем, а также использовать суммированный
учет рабочего времени или разделение рабочего дня на части с соблюдением общих
требований по продолжительности рабочего времени.
Статья 245. Условия оплаты труда
Условия оплаты труда работников субъектов малого предпринимательства
устанавливаются или изменяются работодателем и доводятся до сведения работников во
время заключения трудового договора или не позднее чем за месяц до их утверждения.
При утверждении условий оплаты работы работодатель не имеет права в одностороннем
порядке изменять условия трудового договора.
Статья 246. Участие субъектов малого предпринимательства
в социальном партнерстве
На трудовые отношения с участием субъектов малого предпринимательства
распространяется действие соглашений в случае, если работодатели и работники
объединились в соответствующие организации для ведения переговоров и подписания
таких соглашений.
Статья 247. Особенности организации безопасности
и охраны труда у субъектов
малого предпринимательства
Организация безопасности и охраны труда у субъектов малого
предпринимательства может осуществляться на договорной основе с физическими или
юридическими лицами.
Глава 27. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА РУКОВОДИТЕЛЯ И
ЧЛЕНОВ КОЛЛЕГИАЛЬНОГО ИСПОЛНИТЕЛЬНОГО ОРГАНА ЮРИДИЧЕСКОГО ЛИЦА
Статья 248. Правовые основы регулирования труда
руководителя исполнительного органа
юридического лица
Трудовые отношения с руководителем исполнительного органа юридического лица
осуществляются в соответствии с настоящим Кодексом, законами Республики Казахстан,
учредительными документами и трудовым договором.
Статья 249. Заключение трудового договора
с руководителем исполнительного органа
юридического лица
Трудовой договор с руководителем исполнительного органа юридического лица
заключается собственником имущества юридического лица или уполномоченным им лицом
(органом) либо уполномоченным органом юридического лица на срок, установленный
законами Республики Казахстан, учредительными документами или соглашением сторон.
Законами Республики Казахстан или учредительными документами могут быть
установлены дополнительные процедуры, предшествующие заключению трудового договора
с руководителем исполнительного органа юридического лица.
Статья 250. Работа руководителя исполнительного органа
юридического лица по совместительству
Руководитель исполнительного органа юридического лица может занимать
оплачиваемые должности в других организациях только с разрешения уполномоченного
органа юридического лица либо собственника имущества юридического лица, либо
уполномоченного им лица (органа).
Статья 251. Материальная ответственность руководителя
исполнительного органа юридического лица
Руководитель исполнительного органа юридического лица несет материальную
ответственность за ущерб, причиненный им юридическому лицу, в порядке,
установленном настоящим Кодексом или иными законами Республики Казахстан.
Статья 252. Дополнительные основания для прекращения
трудового договора с руководителем
исполнительного органа юридического лица
Помимо оснований, предусмотренных настоящим Кодексом, дополнительным
основанием для прекращения трудового договора с руководителем исполнительного
органа юридического лица является решение собственника имущества юридического лица
либо уполномоченного собственником лица (органа) или уполномоченного органа
юридического лица о досрочном прекращении трудовых отношений.
В случае прекращения трудового договора с руководителем исполнительного
органа юридического лица до истечения срока его действия ему производится
компенсационная выплата за досрочное расторжение трудового договора в размере,
определяемом трудовым договором.
Статья 253. Досрочное расторжение трудового договора по
инициативе руководителя исполнительного
органа юридического лица
Руководитель исполнительного органа юридического лица имеет право досрочно
расторгнуть трудовой договор, предупредив об этом собственника имущества
юридического лица либо уполномоченное собственником лицо (орган) или уполномоченный
орган юридического лица в письменной форме не менее чем за два месяца.
Статья 254. Особенности регулирования труда членов
коллегиального исполнительного органа
юридического лица
Особенности регулирования труда руководителя исполнительного органа,
установленные настоящей главой, распространяются на других членов коллегиального
исполнительного органа юридического лица, если иное не установлено законами
Республики Казахстан, учредительными документами.
Глава 28. ОСОБЕННОСТИ РЕГУЛИРОВАНИЯ ТРУДА
ГОСУДАРСТВЕННЫХ СЛУЖАЩИХ, ДЕПУТАТОВ ПАРЛАМЕНТА И МАСЛИХАТОВ,
СУДЕЙ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН, ЛИЦ, СОСТОЯЩИХ
НА ВОИНСКОЙ СЛУЖБЕ, И РАБОТНИКОВ ПРАВООХРАНИТЕЛЬНЫХ ОРГАНОВ
Статья 255. Регулирование труда государственных
служащих, депутатов Парламента и
маслихатов, судей Республики Казахстан
Труд государственных служащих, депутатов Парламента и маслихатов, судей
Республики Казахстан регулируется настоящим Кодексом с особенностями,
предусмотренными законами Республики Казахстан и иными нормативными правовыми
актами Республики Казахстан, устанавливающими особые условия и порядок поступления
на службу, ее прохождения и прекращения, особые условия труда, условия оплаты
труда, а также дополнительные льготы, преимущества и ограничения.
Статья 256. Лица, состоящие на воинской службе,
и работники правоохранительных органов
1. К лицам, состоящим на воинской службе, относятся лица, проходящие службу в
Вооруженных Силах Республики Казахстан, органах национальной безопасности,
Республиканской гвардии, во внутренних войсках, военно-следственных органах и
военной полиции, в Службе охраны Президента Республики Казахстан, органах
управления и частях гражданской обороны центрального исполнительного органа
Республики Казахстан по чрезвычайным ситуациям и органах военной прокуратуры.
2. К работникам правоохранительных органов относятся лица, со стоящие на
службе в органах внутренних дел, уголовно-исполнительной системы, финансовой
полиции, государственной противопожарной службе, таможенных органах, органах
прокуратуры Республики Казахстан, осуществляющие правоохранительную деятельность в
соответствии с законами Республики Казахстан.
Статья 257. Регулирование труда лиц, состоящих
на воинской службе, и работников
правоохранительных органов
Труд лиц, состоящих на воинской службе, и работников правоохранительных
органов регулируется настоящим Кодексом с особенностями, предусмотренными
специальными законами Республики Казахстан и иными нормативными правовыми актами
Республики Казахстан, устанавливающими особые условия и порядок поступления на
службу, ее прохождения и прекращения, особые условия труда, условия оплаты труда, а
также дополнительные льготы, преимущества и ограничения.
РАЗДЕЛ 4. СОЦИАЛЬНОЕ ПАРТНЕРСТВО И КОЛЛЕКТИВНЫЕ
ОТНОШЕНИЯ В СФЕРЕ ТРУДА
Глава 29. СОЦИАЛЬНОЕ ПАРТНЕРСТВО В СФЕРЕ ТРУДА
Статья 258. Задачи социального партнерства
Социальное партнерство в Республике Казахстан направлено на решение следующих
задач:
1) создание эффективного механизма регулирования социальных, трудовых и
связанных с ними экономических отношений;
2) содействие обеспечению социальной стабильности и общественного согласия на
основе объективного учета интересов всех слоев общества;
3) содействие в обеспечении гарантий прав работников в сфере труда,
осуществление их социальной защиты;
4) содействие процессу консультаций и переговоров между сторонами социального
партнерства на всех уровнях;
5) содействие разрешению коллективных трудовых споров;
6) выработка предложений по реализации государственной политики в области
социально-трудовых отношений.
Статья 259. Основные принципы социального партнерства
Основными принципами социального партнерства являются:
1) полномочность представителей сторон;
2) равноправие сторон;
3) свобода выбора обсуждаемых вопросов;
4) добровольность принятия обязательств;
5) уважение интересов сторон;
6) обязательность выполнения коллективных договоров, соглашений;
7) ответственность сторон, их представителей за невыполнение по их вине
принятых обязательств по соглашению;
8) содействие государства в укреплении и развитии социального партнерства;
9) гласность принимаемых решений.
Статья 260. Органы социального партнерства
Социальное партнерство обеспечивается в форме взаимодействия сторон
посредством органов социального партнерства:
1) на республиканском уровне - республиканской трехсторонней комиссией по
социальному партнерству и регулированию социальных и трудовых отношений (далее -
республиканская комиссия);
2) на отраслевом уровне - отраслевыми комиссиями по социальному партнерству и
регулированию социальных и трудовых отношений (далее - отраслевая комиссия);
3) на региональном (областном, городском, районном) уровне - областными,
городскими, районными комиссиями по социальному партнерству и регулированию
социальных и трудовых отношений (далее - региональная комиссия);
4) на уровне организаций в форме соглашений или коллективных договоров,
устанавливающих конкретные взаимные обязательства в сфере труда между
представителями работников и работодателем, а в организациях с иностранным участием
- резидентами Республики Казахстан на основе международных договоров (соглашений) и
законодательства Республики Казахстан.
Статья 261. Формы социального партнерства
Социальное партнерство осуществляется в формах:
коллективных переговоров по подготовке проектов коллективных договоров,
соглашений и их заключению;
взаимных консультаций (переговоров) по вопросам регулирования трудовых
отношений и иных непосредственно связанных с ними отношений, обеспечения гарантий
прав работников в сфере труда и совершенствования трудового законодательства
Республики Казахстан;
участия представителей работников и работодателей в досудебном разрешении
трудовых споров.
Статья 262. Стороны социального партнерства
Сторонами социального партнерства является государство в лице соответствующих
исполнительных органов, работники и работодатели в лице их представителей,
уполномоченных в установленном порядке.
Статья 263. Организация социального партнерства на
республиканском уровне
1. Республиканская комиссия является постоянно действующим органом по
обеспечению согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения
консультаций и переговоров, которые оформляются соответствующими решениями.
2. Участниками республиканской комиссии являются полномочные представители
Правительства Республики Казахстан, республиканских объединений работников и
республиканских объединений работодателей.
3. Полномочными представителями республиканских объединений работников
являются объединения, имеющие структурные подразделения (филиалы и
представительства) на территории более половины областей Республики Казахстан,
городов республиканского значения.
4. Полномочными представителями республиканских объединений работодателей
являются представители республиканского союза (ассоциации) объединений субъектов
частного предпринимательства, республиканского объединения по малому
предпринимательству, республиканских отраслевых объединений субъектов частного
предпринимательства.
Представление от указанных союзов (ассоциаций) осуществляется на
пропорциональной основе в зависимости от количества входящих в их состав
республиканских общественных объединений.
Статья 264. Организация социального партнерства на
отраслевом уровне
1. Отраслевая комиссия является постоянно действующим органом по обеспечению
согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения консультаций
и переговоров, которые оформляются соответствующими решениями. Для целей настоящего
Кодекса перечень отраслей устанавливается республиканской комиссией.
2. Участниками отраслевых комиссий являются полномочные представители
уполномоченных государственных органов соответствующих сфер деятельности,
представители работодателей и работников.
3. Полномочными представителями отраслевых объединений работников являются
отраслевые профессиональные союзы, имеющие структурные подразделения (филиалы и
представительства) на территории областей, городов республиканского значения.
4. Полномочными представителями работодателей являются представители
отраслевых организаций.
Статья 265. Организация социального партнерства на
региональном уровне
1. Региональная комиссия является постоянно действующим органом по
обеспечению согласования интересов сторон социального партнерства путем проведения
консультаций и переговоров, которые оформляются соответствующими соглашениями и
решениями.
2. Участниками региональных комиссий являются соответствующие полномочные
представители местных исполнительных органов, представители работодателей и
работников.
3. Полномочными представителями региональных объединений работников являются
объединения профессиональных союзов на областном, городском и районном уровнях.
4. Полномочными представителями работодателей на региональном уровне
являются:
на областном уровне - областные объединения субъектов частного
предпринимательства, областное объединение по малому предпринимательству;
на городском, районном уровнях - городские, районные объединения по малому
предпринимательству.
Статья 266. Регулирование социально-трудовых отношений
на уровне организации
1. Для обеспечения регулирования социально-трудовых отношений, ведения
коллективных переговоров и подготовки проекта коллективного договора и его
заключения, обсуждения проектов актов работодателя, издание которых в соответствии
с настоящим Кодексом осуществляется с учетом мнения или по согласованию с
представителями работников, а также для организации контроля за выполнением
коллективного договора на равноправной основе по решению сторон образуются комиссии
из наделенных необходимыми полномочиями представителей сторон.
2. Работодатель в соответствии с условиями коллективного договора создает
условия для деятельности профессионального союза, действующего в организации.
3. По согласованию сторон и при наличии письменных заявлений работников,
являющихся членами профессионального союза, работодатель может ежемесячно
перечислять на счет профессионального союза членские профсоюзные взносы из
заработной платы работников.
Статья 267. Принципы и порядок формирования постоянно
действующих республиканской, отраслевых,
региональных комиссий
1. Постоянно действующие республиканская, отраслевые, региональные комиссии
формируются на основе следующих принципов:
1) обязательность участия представителей органов исполнительной власти,
представителей работодателей и работников в деятельности комиссий;
2) полномочность сторон;
3) паритетное представительство;
4) равноправие сторон;
5) взаимная ответственность сторон.
2. Персональный состав участников комиссий формируется каждой стороной
социального партнерства самостоятельно.
Статья 268. Основные цели и задачи республиканской,
отраслевых, региональных комиссий
1. Основными целями комиссий являются регулирование социальных и трудовых
отношений и согласование интересов сторон социального партнерства.
2. Основными задачами комиссий являются:
1) согласование позиций сторон социального партнерства по основным
направлениям социальной и экономической политики;
2) разработка и заключение соглашений;
3) разработка, согласование и утверждение мероприятий по реализации
соглашений;
4) проведение консультаций и выработка рекомендаций по вопросам, связанным с
ратификацией и применением международных трудовых норм.
3. Комиссии действуют в соответствии с утвержденными ими положениями и
планами работ. Заседания комиссий проводятся не реже двух раз в год.
Статья 269. Основные права республиканской, отраслевых
и региональных комиссий
Республиканская, отраслевая и региональная комиссии вправе:
1) рассматривать на своих заседаниях проблемы проведения согласованной
политики в области социальных и трудовых отношений;
2) согласовывать интересы исполнительных органов, объединений работодателей и
работников при разработке проекта соглашения, реализации указанного соглашения,
выполнении решений комиссии;
3) запрашивать у исполнительных органов, работодателей и (или) представителей
работников информацию о заключаемых и заключенных соглашениях, регулирующих
социальные и трудовые отношения;
4) осуществлять контроль за выполнением своих решений, а в случае их
неисполнения ответственными лицами направлять соответствующей стороне социального
партнерства информацию с предложениями по устранению выявленных нарушений и
привлечению к ответственности лиц, виновных в невыполнении условий соглашения;
5) запрашивать и получать у исполнительных органов информацию о социальном
положении, необходимую для ведения коллективных переговоров и подготовки проекта
соглашения, организации контроля за выполнением указанного соглашения;
6) вносить предложения по разработке нормативных правовых актов в области
социальных и трудовых отношений на рассмотрение уполномоченных государственных
органов;
7) создавать рабочие группы с привлечением ученых и специалистов;
8) приглашать на заседание комиссии работников исполнительных органов,
общественных объединений, а также независимых экспертов;
9) принимать совместные соглашения и решения, которые обязательны для
рассмотрения и исполнения в установленные комиссией сроки исполнительными органами,
объединениями работодателей и работников;
10) принимать участие в проведении международных, республиканских,
межрегиональных совещаний, конференций, конгрессов, семинаров по вопросам
социальных и трудовых отношений и социального партнерства в порядке, согласованном
с организаторами указанных мероприятий.
Статья 270. Полномочия представителей работников
1. Представители работников имеют право:
1) представлять и защищать социально-трудовые права и интересы работников;
2) вести с работодателем коллективные переговоры по разработке проектов и
заключению соглашений, коллективных договоров, получать в этих целях необходимую
информацию по вопросам трудовых отношений;
3) участвовать в решении вопросов социально-экономического развития,
предусмотренных в соглашениях или коллективных договорах;
4) осуществлять в порядке, установленном настоящим Кодексом, общественный
контроль;
5) взаимодействовать с государственными инспекторами уполномоченного
государственного органа по труду по вопросам нарушений трудового законодательства;
6) в соответствии с соглашениями и коллективными договорами посещать рабочие
места для изучения и принятия мер по обеспечению нормальных условий труда;
7) принимать участие в работе консультативно-совещательных органов по
разработке и рассмотрению проектов законодательных актов, программ, связанных с
трудовыми отношениями и социально-экономическими вопросами;
8) участвовать в урегулировании трудовых споров между работником и
работодателем в порядке, установленном настоящим Кодексом;
9) проводить собрания, шествия, митинги, пикеты, забастовки в порядке,
предусмотренном законодательством Республики Казахстан.
2. Не допускается воспрепятствование работодателями осуществлению полномочий
представителями работников.
Глава 30. ПОРЯДОК ЗАКЛЮЧЕНИЯ СОГЛАШЕНИЙ МЕЖДУ
СТОРОНАМИ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА
Статья 271. Право на ведение переговоров по подготовке
соглашений
1. Инициатором переговоров по разработке, содержанию, заключению, изменению,
дополнению соглашения вправе выступать любая из сторон социального партнерства.
2. При наличии на республиканском, отраслевом, региональном уровнях
нескольких уполномоченных работниками и работодателями представителей каждому из
них предоставляется право на ведение переговоров от имени представляемых ими
работников и работодателей.
Статья 272. Порядок ведения переговоров, разработки
и заключения соглашений
1. Стороны, получившие письменные предложения о начале переговоров от другой
стороны, обязаны в течение десяти календарных дней рассмотреть их и приступить к
переговорам.
При наличии разногласий между сторонами по отдельным положениям отраслевого
соглашения в течение трех месяцев со дня начала переговоров стороны должны
подписать отраслевое соглашение на согласованных условиях с одновременным
составлением протокола разногласий.
2. Порядок ведения переговоров, сроки разработки и заключения соглашений, а
также внесение в них изменений и дополнений, присоединение к ним утверждаются
комиссиями.
3. Соглашения вступают в силу с момента их подписания сторонами либо со дня,
установленного в соглашениях. Все приложения к соглашениям являются их неотъемлемой
частью и имеют с ними равную юридическую силу.
4. Срок действия соглашения устанавливается по согласованию сторон либо до
принятия нового соглашения, но не может превышать три года.
5. В тех случаях, когда на работников одновременно распространяется действие
нескольких соглашений, применяются наиболее благоприятные для работников условия
соглашений.
6. Генеральное, отраслевые, региональные соглашения закрепляются подписями
представителей сторон социального партнерства.
7. Подписанные сторонами отраслевые, региональные соглашения с приложениями в
десятидневный срок направляются для уведомительной регистрации.
Статья 273. Порядок принятия решений республиканской,
отраслевыми, региональными комиссиями
1. Решения комиссий принимаются только на основе достижения согласия всех
сторон в переговорах и оформляются соответствующими соглашениями.
2. В ходе переговоров, если стороны не смогли прийти к согласию, составляется
протокол, в который вносятся окончательно сформулированные предложения сторон по
устранению разногласий и срокам возобновления переговоров.
3. Порядок принятия решений и организации работы разрабатывается и
утверждается комиссиями.
Статья 274. Координаторы комиссий
Координаторы республиканской, отраслевой и региональной комиссий назначаются
совместным решением сторон. Координатор комиссии:
1) не вмешивается в деятельность сторон;
2) приглашает для участия в работе комиссии представителей объединений
работодателей и работников, представителей органов исполнительной власти, не
являющихся членами комиссий, а также ученых и специалистов, представителей других
организаций;
3) обеспечивает работу комиссии и рабочих групп, ведение протоколов,
подготовку проектов решений и контроль за их исполнением.
Статья 275. Стороны, виды соглашений
1. На республиканском уровне заключается Генеральное соглашение между
Правительством Республики Казахстан, республиканскими объединениями работодателей и
республиканскими объединениями работников.
2. На отраслевом уровне заключаются отраслевые соглашения между
соответствующими исполнительными органами, полномочными представителями
работодателей и работников.
3. На региональном уровне заключаются региональные (областные, городские,
районные) соглашения между местными исполнительными органами и полномочными
представителями работодателей и работников.
Статья 276. Содержание соглашений
1. Соглашения должны включать в себя положения:
1) о сроке действия;
2) о порядке контроля за исполнением;
3) о порядке внесения изменений и дополнений в соглашение;
4) об ответственности сторон в случае невыполнения взятых на себя
обязательств.
2. Содержание Генерального соглашения определяется республиканской комиссией
исходя из проектов Генерального соглашения, представленных всеми сторонами
социального партнерства или одной из них.
3. Содержание отраслевого и регионального соглашений определяется отраслевой
и региональной комиссиями на основе проектов соглашений, представленных всеми
сторонами социального партнерства или одной из них.
4. Соглашениями могут быть предусмотрены положения:
1) об оплате, условиях и охране труда, режиме труда и отдыха.
Величина минимального размера тарифной ставки (оклада) по отраслям
определяется отраслевыми соглашениями;
2) о механизме регулирования оплаты труда, исходя из уровня цен и инфляции,
прожиточного минимума и выполнения показателей, определенных соглашением;
3) о компенсационных выплатах;
4) о содействии занятости, профессиональной подготовке и переподготовке
работников;
5) об организации охраны здоровья работников на производстве путем создания
благоприятных условий для работы и отдыха и обеспечении соответствующей окружающей
среды;
6) о мерах по пропаганде здорового образа жизни;
7) о специальных мероприятиях по социальной защите работников и членов их
семей;
8) о мерах защиты работников на случай временной приостановки производства;
9) о предотвращении конфликтов и забастовок, укреплении трудовой дисциплины;
10) об условиях для осуществления деятельности представителей работников;
11) другие положения по социально-трудовым вопросам, не противоречащие
законодательству;
12) о содействии в развитии социальной инфраструктуры.
5. Отраслевыми соглашениями должны предусматриваться положения:
1) об оплате, условиях и охране труда, режиме труда и отдыха;
2) о компенсационных выплатах;
3) о специальных мероприятиях по социальной защите работников;
4) о механизме регулирования оплаты труда, исходя из уровня инфляции,
прожиточного минимума и выполнения показателей, определенных соглашением;
5) об установлении повышающих отраслевых коэффициентов.
6. Положения соглашения, ухудшающие положение работника по сравнению с
трудовым законодательством Республики Казахстан, признаются недействительными.
Примечание РЦПИ. Подпункт 5) пункта 5 статьи 276 вводится в действие с 1
января 2008 г. согласно Закону РК от 15 мая 2007 г. N 252 .
Статья 277. Регистрация соглашений
1. Регистрацию отраслевых и региональных соглашений, заключенных на областном
уровне, осуществляет уполномоченный государственный орган по труду.
2. Регистрацию отраслевых и региональных соглашений, заключенных на
городском, районном уровне, осуществляют местные исполнительные органы.
Статья 278. Действие соглашений
1. Действие соглашений распространяется на соответствующие исполнительные
органы, работников и работодателей, которые уполномочили соответствующих
представителей сторон на переговорах разработать и заключить данные соглашения от
их имени.
2. Соглашение действует в отношении:
всех работодателей, являющихся членами объединений работодателей, заключивших
соглашение. Прекращение членства в объединении работодателей не освобождает
работодателя от выполнения соглашения, заключенного в период его членства.
Работодатель, вступивший в объединение работодателей в период действия соглашения,
обязан выполнять обязательства, предусмотренные этим соглашением;
работодателей, присоединившихся к соглашению после его подписания.
3. Действие соглашений также распространяется на организации, расположенные
на территории Республики Казахстан, собственниками имущества, учредителями
(участниками) или акционерами которых являются иностранные физические или
юридические лица либо организации с иностранным участием.
4. Уполномоченный государственный орган по труду на республиканском уровне,
уполномоченные государственные органы соответствующей сферы деятельности на
отраслевом и местные исполнительные органы на региональном уровнях имеют право
после опубликования соглашения предложить объединениям работодателей,
работодателям, объединениям работников, не участвовавшим в заключении соглашения,
присоединиться к соглашению на соответствующем уровне. Указанное предложение
подлежит официальному опубликованию.
Если объединения работодателей, работодатели, объединения работников в
течение 30 календарных дней со дня официального опубликования предложения о
присоединении к соглашению не представили в соответствующие исполнительные органы
письменный мотивированный отказ присоединиться к нему, то соглашение считается
распространенным на них со дня официального опубликования этого предложения.
Статья 279. Контроль за выполнением соглашений
Контроль за выполнением соглашений осуществляют стороны социального
партнерства.
Статья 280. Ответственность за уклонение от участия
в переговорах
Уклонение представителей сторон от участия в переговорах по заключению,
изменению соглашения о социальном партнерстве или неправомерный отказ от подписания
согласованного соглашения о социальном партнерстве, непредоставление информации,
необходимой для ведения переговоров и осуществления контроля за соблюдением норм
соглашения о социальном партнерстве, а равно нарушение или невыполнение его условий
влекут ответственность, установленную законами Республики Казахстан.
Глава 31. КОЛЛЕКТИВНЫЙ ДОГОВОР
Статья 281. Принципы ведения коллективных переговоров
Принципами ведения коллективных переговоров являются:
равноправие и уважение интересов сторон;
свобода выбора в обсуждении вопросов, составляющих содержание коллективного
договора или соглашения;
добровольность принятия сторонами обязательств;
соблюдение трудового законодательства Республики Казахстан.
Статья 282. Порядок ведения коллективных переговоров,
разработки и заключения коллективного
договора
1. Инициатором подготовки проекта коллективного договора может быть любая из
сторон.
Сторона, получившая уведомление другой стороны с предложением о начале
переговоров по заключению коллективного договора, обязана в десятидневный срок
рассмотреть его и вступить в переговоры в порядке, установленном пунктом 2
настоящей статьи.
2. Для ведения коллективных переговоров и подготовки проекта коллективного
договора стороны создают на паритетной основе комиссию. Количество членов комиссии,
ее персональный состав, сроки разработки проекта и заключения коллективного
договора определяются соглашением сторон.
Работодатель обеспечивает по согласованию сторон условия, необходимые для
разработки и заключения коллективного договора.
Работники, не являющиеся членами профессионального союза, вправе уполномочить
как орган профессионального союза, так и иных представителей для представления их
интересов во взаимоотношениях с работодателем.
При наличии в организации нескольких представителей работников ими может
создаваться единый представительный орган для участия в комиссии и подписания
коллективного договора. При этом каждому из них предоставляется право на
представительство в составе единого органа по ведению переговоров на основе
принципа пропорционального представительства в зависимости от численности
представляемых ими работников.
3. Подготовленный комиссией проект коллективного договора подлежит
обязательному обсуждению работниками организации. Формы обсуждения проекта
определяются самими работниками. Проект дорабатывается комиссией с учетом
поступивших замечаний и предложений.
4. При достижении соглашения сторон коллективный договор составляется не
менее чем в двух экземплярах и подписывается представителями сторон.
5. При наличии разногласий между сторонами по отдельным положениям
коллективного договора в течение одного месяца со дня начала коллективных
переговоров стороны должны подписать коллективный договор на согласованных условиях
с одновременным составлением протокола разногласий.
6. Изменение и дополнение коллективного договора производятся только по
взаимному согласию сторон в порядке, установленном настоящей статьей для его
заключения.
7. Участники коллективных переговоров не вправе разглашать полученные
сведения, если эти сведения составляют государственные секреты, служебную,
коммерческую или иную охраняемую законом тайну.
8. Участники коллективных переговоров могут освобождаться от выполнения
трудовых обязанностей на время их проведения с сохранением среднемесячной
заработной платы. Данный срок включается в их трудовой стаж.
9. Представители сторон обязаны в месячный срок представить подписанный
сторонами коллективный договор в территориальное подразделение уполномоченного
органа по труду для мониторинга.
10. Представители сторон обязаны периодически информировать работников о ходе
выполнения коллективного договора.
Статья 283. Стороны коллективного договора
1. Сторонами коллективного договора являются работники и работодатель.
2. Коллективный договор может заключаться как в организациях, так и в
филиалах и представительствах.
Статья 284. Содержание и структура коллективного
договора
1. Содержание и структура коллективного договора определяются сторонами. В
коллективный договор должны включаться следующие положения:
1) о нормировании, формах, системах оплаты труда, размерах тарифных ставок и
окладов, надбавок и доплат работникам, в том числе занятым на тяжелых работах,
работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда;
2) об индексации оплаты труда, о выплате пособий и компенсационных выплат, в
том числе о дополнительных компенсациях при несчастных случаях;
3) о допустимом соотношении между максимальным и минимальным размерами
заработной платы по соответствующей профессии, должности в организации;
4) об установлении межразрядных коэффициентов;
5) о продолжительности рабочего времени и времени отдыха, трудовых отпусках;
6) о создании здоровых и безопасных условий труда и быта, об объеме
финансирования мероприятий по безопасности и охране труда, об улучшении охраны
здоровья, о гарантиях медицинского страхования работников и их семей, об охране
окружающей среды;
7) об установлении межразрядных коэффициентов соответствующей отрасли.
2. В коллективный договор могут включаться взаимные обязательства работников
и работодателя по следующим вопросам:
1) об улучшении организации труда и повышении эффективности производства;
2) о регулировании трудового распорядка и дисциплины труда;
3) об обеспечении занятости, подготовке, повышении квалификации,
переподготовке и трудоустройстве высвобождаемых работников;
4) о гарантиях и льготах работникам, совмещающим работу с обучением;
5) об улучшении жилищных и бытовых условий работников;
6) об оздоровлении, санаторно-курортном лечении и отдыхе работников;
7) о порядке учета мотивированного мнения органа профессионального союза
организации при расторжении трудового договора с работниками, являющимися членами
профессионального союза;
8) о гарантиях работникам, избранным в органы профессионального союза;
9) об условиях для осуществления деятельности представителей работников;
10) о создании условий для деятельности профессионального союза;
11) о страховании работников;
12) о контроле за выполнением коллективного договора и порядке внесения в
него изменений и дополнений;
13) о предотвращении расторжения трудовых договоров по инициативе
работодателя по мотивам забастовок;
14) об ответственности работников и работодателя за причиненный ими ущерб;
15) об ответственности сторон за выполнение коллективного договора;
16) о добровольных профессиональных пенсионных взносах;
17) другие вопросы, определенные сторонами.
3. Коллективный договор не должен ухудшать положение работников по сравнению
с трудовым законодательством, генеральным, отраслевым, региональным соглашениями.
Такие положения признаются недействительными.
Статья 285. Сроки и сфера действия коллективного
договора
1. Коллективный договор заключается на срок, определяемый сторонами.
2. Коллективный договор вступает в силу с момента его подписания, если иное
не предусмотрено его положениями, и обязателен для выполнения сторонами.
3. Действие коллективного договора распространяется на работодателя и
работников организации, от имени которых заключен коллективный договор, и
присоединившихся к нему работников на основании письменного заявления.
4. Коллективный договор сохраняет свое действие на период реорганизации
(слияния, присоединения, разделения, выделения, преобразования) организации.
5. При смене собственника имущества организации действие коллективного
договора сохраняется в течение трех месяцев. В этот период стороны вправе начать
переговоры о заключении нового коллективного договора или сохранении, изменении и
дополнении действующего.
6. При ликвидации организации, объявлении ее банкротом коллективный договор
прекращает действие с момента прекращения трудовых договоров со всеми работниками.
Статья 286. Ответственность сторон за неисполнение
коллективного договора
За неисполнение обязательств, предусмотренных коллективным договором, стороны
несут ответственность в соответствии с коллективным договором и законами Республики
Казахстан.
Статья 287. Гарантии и компенсации за время переговоров
Оплата труда приглашенных экспертов и специалистов производится по
заключенному с ними работодателями либо представительными органами работников
трудовому соглашению.
Члены представительных органов работников, участвующие в коллективных
переговорах, в период их ведения не могут быть уволены по инициативе работодателя
без согласия соответствующего представительного органа (кроме случаев ликвидации
организации).
Глава 32. РАССМОТРЕНИЕ КОЛЛЕКТИВНЫХ ТРУДОВЫХ СПОРОВ
Статья 288. Возникновение коллективного трудового спора
1. Коллективный трудовой спор считается возникшим со дня письменного
уведомления работодателя о требованиях работников, утвержденных решением общего
собрания (конференции), или со дня истечения срока, указанного в статье
290 настоящего Кодекса, в случае несообщения работодателем, объединением
работодателей своих решений.
2. Коллективные трудовые споры разрешаются в порядке примирительных процедур
и (или) в судебном порядке.
Статья 289. Порядок оформления и заявления требований
работников
1. Требования работников по вопросам установления и изменения условий и
оплаты труда, заключения, изменения и выполнения коллективных договоров и
соглашений между работниками и работодателем, объединением работодателей
формируются и утверждаются на общем собрании (конференции) работников при наличии
не менее половины от общего числа работников организации большинством голосов
участников собрания (конференции).
2. Требования работников излагаются в письменной форме и направляются
работодателю, объединениям работодателей в трехдневный календарный срок со дня
проведения общего собрания (конференции) работников.
3. В случае если указанные требования выдвигаются работниками разных
работодателей, то эти требования могут представлять отраслевые или региональные
объединения профессиональных союзов либо иные уполномоченные работниками физические
и (или) юридические лица.
4. Работодатель, объединение работодателей обязаны воздерживаться от всякого
вмешательства, способного воспрепятствовать проведению собрания (конференции)
работников по выдвижению требований.
Статья 290. Рассмотрение требований работников
Работодатель, объединение работодателей обязаны рассмотреть выдвинутые
работниками требования не позднее семи календарных дней со дня их получения и
принять меры для их разрешения, а при невозможности разрешения в указанный срок
довести свои решения и предложения в письменном виде до работников с указанием
своих представителей для дальнейшего рассмотрения возникших разногласий.
Статья 291. Примирительные процедуры
1. Требования работников при невозможности их разрешения в порядке,
предусмотренном статьей 290 настоящего Кодекса, рассматриваются в порядке
примирительных процедур.
Отклоненные работодателем, объединением работодателей (их представителями)
или удовлетворенные ими частично требования первоначально рассматриваются в
примирительной комиссии, а при недостижении соглашения в ней - трудовым арбитражем.
2. На любой из стадий рассмотрения коллективного трудового спора стороны
могут обратиться к посреднику. Процедура посредничества является самостоятельной по
отношению к примирительным процедурам в примирительной комиссии, трудовом арбитраже
и может идти параллельно с ними.
Статья 292. Примирительная комиссия
1. Примирительная комиссия создается сторонами в течение трех календарных
дней со дня доведения либо несообщения своего решения работодателем, объединением
работодателей (их представителями) до сведения работников (их представителей) либо
со дня составления протокола разногласий в ходе коллективных переговоров.
2. Примирительная комиссия формируется из представителей сторон коллективного
трудового спора на паритетной основе. Решение о создании примирительной комиссии
оформляется актом работодателя и решением представителей работников.
3. Примирительная комиссия рассматривает требования работников (их
представителей) в срок не позднее семи календарных дней со дня ее создания. Порядок
рассмотрения требований примирительной комиссией, продление указанного срока
рассмотрения осуществляются по соглашению сторон и оформляются протоколом.
4. В процессе примирительной процедуры примирительная комиссия
консультируется с работниками (их представителями), работодателем, объединением
работодателей (их представителями), государственными органами и иными
заинтересованными лицами.
5. Решение комиссии принимается на основе соглашения сторон, оформляется
протоколом, подписываемым представителями сторон, и имеет для сторон обязательную
силу.
6. При недостижении соглашения в примирительной комиссии ее работа
прекращается, а для разрешения спора создается трудовой арбитраж.
Статья 293. Трудовой арбитраж
1. Трудовой арбитраж создается сторонами коллективного трудового спора в
течение пяти календарных дней со дня прекращения работы примирительной комиссии с
участием членов республиканской, отраслевой или региональной комиссий по
регулированию социально-трудовых отношений.
2. Количество членов трудового арбитража, его персональный состав, порядок
рассмотрения трудового спора определяются соглашением сторон. Трудовой арбитраж
должен состоять не менее чем из пяти человек. В состав трудового арбитража
включаются представители общественных объединений, государственный инспектор труда,
специалисты, эксперты и другие лица.
3. Председатель трудового арбитража избирается сторонами из числа членов
арбитража.
4. Коллективный трудовой спор рассматривается трудовым арбитражем с
обязательным участием представителей сторон коллективного трудового спора, а при
необходимости также с участием представителей других заинтересованных лиц.
5. Процедура рассмотрения спора определяется трудовым арбитражем и доводится
до сведения сторон коллективного трудового спора.
6. Решение трудового арбитража принимается не позднее семи календарных дней
со дня его создания простым большинством голосов членов арбитража. При разделении
голосов членов трудового арбитража поровну решающим является голос председателя.
Решение должно быть мотивированным, излагаться в письменной форме и подписываться
всеми членами арбитража.
7. При недостижении соглашения сторон коллективного трудового спора в
примирительной комиссии в организациях, в которых законом запрещено или ограничено
проведение забастовок, создание трудового арбитража обязательно.
8. Решение трудового арбитража является обязательным для исполнения сторонами
коллективного трудового спора.
Статья 294. Рассмотрение коллективного трудового спора
с участием посредника
1. Порядок рассмотрения коллективного трудового спора с участием посредника
определяется по соглашению сторон коллективного трудового спора.
2. В качестве посредников сторонами определяются независимые по отношению к
ним организации и лица. Республиканская, отраслевая, региональная комиссии по
регулированию социально-трудовых отношений могут с согласия сторон коллективного
трудового спора привлекать к работе по урегулированию коллективных трудовых споров
руководителей и работников центральных и местных исполнительных органов, ассоциаций
и других общественных объединений, работодателей, а также независимых экспертов.
Во всех случаях избрания посредников от них должно быть получено письменное
согласие на посредничество.
Статья 295. Последствия достижения соглашения сторон по
коллективному трудовому спору
1. Во всех случаях достижения соглашения между сторонами коллективного
трудового спора о его разрешении с участием посредника или без него незаконченные
примирительные процедуры прекращаются, а условиями разрешения спора считаются
условия соглашения между сторонами.
Соглашения, достигнутые сторонами коллективного трудового спора, оформляются
в письменной форме.
2. Достижение соглашения между сторонами о разрешении спора влечет за собой
прекращение забастовки, если она была объявлена.
Статья 296. Гарантии в связи с разрешением коллективного
трудового спора
Члены примирительной комиссии на время участия в переговорах по разрешению
коллективного трудового спора освобождаются от основной работы с сохранением
средней заработной платы.
Участвующие в разрешении коллективного трудового спора представители
работников, их объединений не могут быть в период разрешения коллективного
трудового спора подвергнуты дисциплинарному взысканию, переведены на другую работу
или с ними не могут быть расторгнуты трудовые договоры по инициативе работодателя
без предварительного согласия органа, уполномочившего их на представительство.
Статья 297. Обязанности сторон и примирительных
органов по урегулированию коллективных
трудовых споров
1. Ни одна из сторон не вправе уклоняться от участия в примирительных
процедурах.
2. Неурегулированные разногласия в коллективном трудовом споре примирительной
комиссией, трудовым арбитражем должны быть доведены письменно до сведения сторон.
3. Если урегулирование разногласий сторон коллективного трудового спора
невозможно по причине недостаточности полномочий представителя работодателя,
требования работников представляются собственникам имущества, учредителям
(участникам) или акционерам организаций, в том числе организаций, расположенных на
территории Республики Казахстан, собственниками имущества которых являются
иностранные физические или юридические лица либо организации с иностранным
участием.
4. При несогласии с результатами процедур, указанных в пунктах 2, 3 настоящей
статьи, работники вправе использовать все иные предусмотренные законом способы
защиты своих интересов вплоть до забастовки.
Статья 298. Право на забастовку
1. Работники могут принять решение о проведении забастовки, если посредством
примирительных процедур не удалось добиться разрешения коллективного трудового
спора, а также в случаях уклонения работодателя от примирительных процедур либо
невыполнения соглашения, достигнутого в ходе разрешения коллективного трудового
спора.
2. Решение о проведении забастовки принимается на собрании (конференции)
работников (их представителей) при наличии не менее половины от общего числа
работников организации и считается принятым, если за него проголосовало не менее
двух третей голосов участников собрания (конференции).
3. Забастовку возглавляет уполномоченный работниками (их представителями)
орган (забастовочный комитет). В случае объявления забастовки работниками (их
представителями) нескольких работодателей с одинаковыми требованиями ее может
возглавить объединенный орган, формируемый из равного числа представителей этих
работников.
4. Участие в забастовке является добровольным. Никто не может быть принужден
к участию или отказу от участия в забастовке.
5. Лица, принуждающие работников к участию или отказу от участия в
забастовке, несут ответственность в порядке, установленном законами Республики
Казахстан.
Статья 299. Объявление о начале забастовки
1. Работодатель, объединение работодателей (их представители) должны быть
письменно предупреждены уполномоченным органом, указанным в пункте 3 статьи
298 настоящего Кодекса, о начале забастовки и возможной ее продолжительности не
позднее чем за пятнадцать календарных дней до ее объявления.
2. В решении об объявлении забастовки указываются:
1) перечень разногласий сторон, являющихся основанием для проведения
забастовки;
2) дата, место и время начала забастовки, ее продолжительность и
предполагаемое количество участников;
3) наименование органа, возглавляющего забастовку, состав представителей
работников, уполномоченных на участие в примирительных процедурах;
4) предложения по минимуму необходимых работ (услуг), выполняемых в период
проведения забастовки.
Статья 300. Полномочия органа, возглавляющего забастовку
1. Орган, возглавляющий забастовку, действует в пределах прав,
предоставленных ему настоящим Кодексом, и на основе полномочий, которыми наделяют
его работники (их представители).
2. Орган, возглавляющий забастовку, имеет право:
1) представлять интересы работников во взаимоотношениях с работодателем,
объединением работодателей (их представителями), государственными, профсоюзными,
иными юридическими и должностными лицами по вопросам разрешения выдвинутых
требований;
2) получать от работодателя, объединения работодателей (их представителей)
информацию по вопросам, затрагивающим интересы работников;
3) освещать ход рассмотрения требований работников в средствах массовой
информации;
4) привлекать специалистов для дачи заключений по спорным вопросам;
5) приостанавливать забастовку с согласия работников (их представителей).
3. Для возобновления ранее приостановленной забастовки не требуется повторное
рассмотрение спора примирительной комиссией, посредником или в трудовом арбитраже.
Работодатель, объединение работодателей (их представители) и орган по
урегулированию трудовых споров должны быть предупреждены о возобновлении забастовки
не позднее чем за три рабочих дня.
4. Полномочия органа, возглавляющего забастовку, прекращаются в случаях,
когда стороны коллективного трудового спора подписали соглашение об его
урегулировании, а также в случае признания забастовки не законной.
5. При осуществлении своих полномочий орган, возглавляющий забастовку, не
вправе принимать решения, относящиеся к компетенции работодателя, государственных
органов и общественных объединений.
Статья 301. Обязанности сторон коллективного трудового
спора в ходе забастовки
В период проведения забастовки стороны коллективного трудового спора обязаны
продолжить разрешение этого спора путем проведения примирительных процедур.
Работодатель, государственные органы и орган, возглавляющий забастовку,
обязаны принять зависящие от них меры по обеспечению в период забастовки
общественного порядка, сохранности имущества организации и безопасности работников,
а также работы машин и оборудования, остановка которых представляет
непосредственную угрозу жизни и здоровью людей.
Статья 302. Гарантии работникам в связи
с проведением забастовки
1. Организация или участие в забастовках (за исключением случаев,
предусмотренных пунктом 1 статьи 303 настоящего Кодекса) не может рассматриваться
как нарушение работником трудовой дисциплины и повлечь применение мер
дисциплинарного воздействия, предусмотренных настоящим Кодексом.
2. На время забастовки за работником сохраняются место работы (должность),
право на выплату пособий по социальному страхованию, трудовой стаж, а также
гарантируются другие права, вытекающие из трудовых отношений.
Заработная плата за время забастовки участвующим в ней работникам не
сохраняется, кроме случаев, когда забастовка проводится в связи с невыплатой или
несвоевременной выплатой заработной платы.
Статья 303. Незаконные забастовки
1. Забастовки признаются незаконными:
1) в периоды введения военного или чрезвычайного положения либо особых мер в
соответствии с законодательством о чрезвычайном положении; в органах и организациях
Вооруженных Сил Республики Казахстан, других воинских формированиях и организациях,
ведающих вопросами обеспечения обороны страны, безопасности государства, аварийно-
спасательных, поисково-спасательных, противопожарных работ, предупреждения или
ликвидации чрезвычайных ситуаций; в правоохранительных органах; в организациях,
являющихся опасными производственными объектами, на станциях скорой и неотложной
медицинской помощи;
2) в организациях железнодорожного транспорта, гражданской авиации,
здравоохранения, организациях, обеспечивающих жизнедеятельность населения
(общественный транспорт, снабжение водой, электроэнергией, теплом, связью), на
непрерывно действующих производствах, приостановка деятельности которых связана с
тяжелыми и опасными последствиями, при несоблюдении условий, указанных в пункте 2
настоящей статьи;
3) в случае объявления без учета сроков, процедур и требований,
предусмотренных настоящим Кодексом;
4) в случаях, когда это создает реальную угрозу жизни и здоровью людей;
5) в иных случаях, предусмотренных законами Республики Казахстан.
При наличии одного из оснований, указанных в настоящем пункте, прокурор
вправе приостановить забастовку до принятия судом соответствующего решения.
2. В организациях железнодорожного транспорта, гражданской авиации,
здравоохранения, организациях, обеспечивающих жизнедеятельность населения
(общественный транспорт, снабжение водой, электроэнергией, теплом, связью),
забастовка производится в том случае, если сохраняются необходимые для населения
перечень и объем соответствующих услуг, определяемые на основе предварительного
соглашения с местным исполнительным органом.
В непрерывно действующих производствах забастовка может проводиться только
при условии обеспечения бесперебойной работы основного оборудования, механизмов.
3. Решение о признании забастовки незаконной принимается судом в соответствии
с законами Республики Казахстан.
4. Решение о признании забастовки незаконной принимается судом по заявлению
работодателя или прокурора.
Решение суда доводится до сведения работников через орган, возглавляющий
забастовку, который обязан немедленно проинформировать участников забастовки о
решении суда.
Решение суда о признании забастовки незаконной, вступившее в законную силу,
подлежит немедленному исполнению.
В случае создания непосредственной угрозы жизни и здоровью людей прокурор или
суд до принятия соответствующего решения вправе приостановить забастовку.
5. Орган, возглавляющий забастовку, имеет право на обжалование решения суда в
порядке, установленном законами Республики Казахстан.
Статья 304. Последствия признания забастовки незаконной
При признании судом забастовки незаконной работодатель может привлечь к
дисциплинарной ответственности работников, принимавших участие в организации или
проведении забастовки.
Статья 305. Запрещение локаута
В процессе урегулирования коллективного трудового спора, включая проведение
забастовки, запрещается локаут, то есть расторжение трудовых договоров с
работниками по инициативе работодателя в связи с их участием в коллективном
трудовом споре или в забастовке.
РАЗДЕЛ 5. БЕЗОПАСНОСТЬ И ОХРАНА ТРУДА
Глава 33. ГОСУДАРСТВЕННОЕ УПРАВЛЕНИЕ В ОБЛАСТИ
БЕЗОПАСНОСТИ И ОХРАНЫ ТРУДА
Статья 306. Основные направления государственной
политики в области безопасности
и охраны труда
Государственная политика в области безопасности и охраны труда направлена на:
1) разработку и принятие нормативных правовых актов Республики Казахстан в
области безопасности и охраны труда;
2) разработку государственных, отраслевых (секторальных) и региональных
программ в области безопасности и охраны труда;
3) создание и реализацию систем экономического стимулирования деятельности по
разработке и улучшению условий, безопасности и охране труда, разработке и внедрению
безопасных техники и технологий, производству средств охраны труда, индивидуальной
и коллективной защите работников;
4) осуществление мониторинга в области безопасности и охраны труда;
5) проведение научных исследований по проблемам безопасности и охраны труда;
6) установление единого порядка учета несчастных случаев на производстве и
профессиональных заболеваний;
7) государственный надзор и контроль за соблюдением требований
законодательства Республики Казахстан в области безопасности и охраны труда;
8) нормативное закрепление порядка осуществления общественного контроля за
соблюдением прав и законных интересов работников в области безопасности и охраны
труда в организации;
9) защиту законных интересов работников, пострадавших от несчастных случаев
на производстве и профессиональных заболеваний, а также членов их семей;
10) установление условий оплаты труда за тяжелую работу и работу с вредными
(особо вредными), опасными условиями труда, не устранимыми при современном
техническом уровне производства и организации труда;
11) распространение передового отечественного и зарубежного опыта работы по
улучшению условий и охраны труда;
12) подготовку и повышение квалификации специалистов по безопасности и охране
труда;
13) организацию государственной статистической отчетности о производственном
травматизме, профессиональной заболеваемости;
14) обеспечение функционирования единой информационной системы в области
безопасности и охраны труда;
15) международное сотрудничество в области безопасности и охраны труда.
Статья 307. Государственное управление, контроль
и надзор в области безопасности
и охраны труда
Государственное управление, контроль и надзор в области безопасности и охраны
труда осуществляются Правительством Республики Казахстан, уполномоченным
государственным органом по труду и иными уполномоченными государственными органами
в соответствии с их компетенцией.
Статья 308. Требования по безопасности и охране труда
1. Требования по безопасности и охране труда устанавливаются нормативными
правовыми актами Республики Казахстан и должны содержать правила, процедуры и
критерии, направленные на сохранение жизни и здоровья работников в процессе их
трудовой деятельности.
2. Требования по безопасности и охране труда обязательны для исполнения
работодателями и работниками при осуществлении ими деятельности на территории
Республики Казахстан.
Статья 309. Мониторинг и оценка рисков
в сфере безопасности и охраны труда
В целях комплексной оценки условий труда на рабочих местах, снижения
производственного травматизма и предупреждения несчастных случаев на производстве
уполномоченный государственный орган по труду и его территориальные подразделения
организуют мониторинг и оценку рисков в сфере безопасности и охраны труда.
Глава 34. ГАРАНТИИ ПРАВ РАБОТНИКОВ В ОБЛАСТИ
БЕЗОПАСНОСТИ И ОХРАНЫ ТРУДА
Статья 310. Гарантии прав на безопасность и охрану труда
при заключении трудового договора
1. В трудовом договоре должна быть указана достоверная характеристика условий
труда, включая вредные и (или) опасные производственные факторы, указаны гарантии,
льготы и компенсационные выплаты за работу в таких условиях, предусмотренные
законодательством Республики Казахстан и коллективным договором.
2. Заключение трудового договора с работниками, занятыми на тяжелых работах,
работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, а также на
подземных работах должно осуществляться после прохождения гражданином
предварительного медицинского осмотра и определения отсутствия противопоказаний по
состоянию здоровья в соответствии с требованиями, установленными нормативными
правовыми актами уполномоченного государственного органа в области
здравоохранения.
Статья 311. Гарантии прав работников на безопасность
и охрану труда в процессе трудовой
деятельности
1. Условия безопасности труда на рабочем месте должны соответствовать
требованиям государственных стандартов, правил по безопасности и охране труда.
2. На время приостановления работ вследствие нарушения работодателем
требований по безопасности и охране труда за работником сохраняются место работы
(должность) и средняя заработная плата.
3. Отказ работника от выполнения работ в случае возникновения
непосредственной опасности для его жизни и здоровья или окружающих людей не влечет
привлечения его к дисциплинарной и (или) материальной ответственности.
4. В случае необеспечения работодателем работника средствами индивидуальной и
(или) коллективной защиты, специальной одеждой работник вправе прекратить
выполнение трудовых обязанностей, а работодатель обязан оплатить возникший по этой
причине простой в размере средней заработной платы работника.
5. В случае причинения вреда жизни и здоровью работника при исполнении им
трудовых обязанностей возмещение нанесенного ему вреда производится в порядке и на
условиях, предусмотренных настоящим Кодексом и гражданским законодательством
Республики Казахстан.
Статья 312. Обязательный медицинский осмотр работников
1. Работодатель за счет собственных средств обязан организовывать проведение
периодических медицинских осмотров и обследований работников, занятых на тяжелых
работах, работах с вредными (особо вредными) и (или) опасными условиями труда, в
порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
2. Работники, занятые на работах, связанных с повышенной опасностью, машинами
и механизмами, должны проходить предсменное медицинское освидетельствование. Список
профессий, требующих предсменного медицинского освидетельствования, определяется
уполномоченным государственным органом в области здравоохранения.
Статья 313. Обучение, инструктирование и проверка
знаний работников по вопросам безопасности
и охраны труда
1. Обучение, инструктирование, проверка знаний работников по вопросам
безопасности и охраны труда проводятся работодателем за счет собственных средств.
2. Порядок и сроки проведения обучения, инструктирования и проверок знаний по
вопросам безопасности и охраны труда работников определяются уполномоченным
государственным органом по труду по согласованию с иными уполномоченными
государственными органами соответствующих сфер деятельности.
3. Лица, принятые на работу, в обязательном порядке проходят организуемое
работодателем предварительное обучение с последующим обязательным проведением
проверки знаний по вопросам безопасности и охраны труда. Работники, не прошедшие
предварительное обучение, инструктирование и проверку знаний по вопросам
безопасности и охраны труда, к работе не допускаются.
4. Руководящие работники и лица производственных организаций, ответственные
за обеспечение безопасности и охраны труда, периодически, не реже одного раза в три
года, обязаны пройти обучение и проверку знаний по вопросам безопасности и охраны
труда на курсах повышения квалификации в соответствующих организациях образования.
Глава 35. ПРАВА И ОБЯЗАННОСТИ РАБОТНИКОВ И РАБОТОДАТЕЛЯ
В ОБЛАСТИ БЕЗОПАСНОСТИ И ОХРАНЫ ТРУДА
Статья 314. Права работника на безопасность
и охрану труда
Работник имеет право на:
1) рабочее место, оборудованное в соответствии с требованиями безопасности и
охраны труда;
2) обеспечение санитарно-бытовыми помещениями, средствами индивидуальной и
коллективной защиты, специальной одеждой в соответствии с требованиями по
безопасности и охране труда, а также трудовым, коллективным договорами;
3) обращение в уполномоченный государственный орган по труду и его
территориальные подразделения о проведении обследования условий и охраны труда на
его рабочем месте;
4) участие лично или через своего представителя в проверке и рассмотрении
вопросов, связанных с улучшением условий, безопасности и охраны труда;
5) отказ от выполнения работы при возникновении ситуации, создающей угрозу
его здоровью или жизни, с письменным извещением об этом непосредственного
руководителя или работодателя;
6) образование и профессиональную подготовку, необходимые для безопасного
исполнения трудовых обязанностей, в порядке, установленном законодательством
Республики Казахстан;
7) получение достоверной информации от работодателя о характеристике рабочего
места и территории организации, состоянии условий, безопасности и охраны труда, о
существующей угрозе для жизни и здоровья, а также о мерах по его защите от
воздействия вредных (особо вредных) и (или) опасных производственных факторов;
8) сохранение средней заработной платы на время приостановки работы
организации из-за несоответствия требованиям по безопасности и охране труда;
9) обжалование неправомерных действий работодателя в области безопасности и
охраны труда.
Статья 315. Обязанности работника в области
безопасности и охраны труда
Работник обязан:
1) немедленно сообщать своему непосредственному руководителю о каждом
несчастном случае, происшедшем на производстве, признаках профессионального
заболевания (отравления), а также о ситуации, которая создает угрозу жизни и
здоровью людей;
2) проходить обязательные периодические медицинские осмотры и предсменное
медицинское освидетельствование, а также медицинское освидетельствование для
перевода на другую работу по производственной необходимости либо при появлении
признаков профессионального заболевания;
3) применять и использовать по назначению средства индивидуальной и
коллективной защиты, предоставляемые работодателем;
4) выполнять предписанные медицинскими учреждениями лечебные и
оздоровительные мероприятия в случае их финансирования работодателем;
5) соблюдать требования норм, правил и инструкций по безопасности и охране
труда, а также требования работодателя по безопасному ведению работ на
производстве.
Статья 316. Права работодателя в области безопасности
и охраны труда
Работодатель имеет право:
1) поощрять работников за создание благоприятных условий труда на рабочих
местах, рационализаторские предложения по созданию безопасных условий труда;
2) отстранять от работы и привлекать к дисциплинарной ответственности
работников, нарушающих требования по безопасности и охране труда в порядке,
установленном настоящим Кодексом.
Статья 317. Обязанности работодателя в области
безопасности и охраны труда
1. Работодатель обязан:
1) принимать меры по предотвращению любых рисков на рабочих местах и в
технологических процессах путем проведения профилактики, замены производственного
оборудования и технологических процессов на более безопасные;
2) проводить обучение и подготовку работников по безопасности и охране труда;
3) проводить организационно-технические мероприятия по безопасности и охране
труда;
4) проводить инструктаж, обеспечивать документами по безопасному ведению
производственного процесса и работ;
5) проходить проверку знаний по вопросам безопасности и охраны труда и
организовать проверку знаний руководителей и специалистов в соответствии с
правилами, утвержденными уполномоченным государственным органом по труду;
6) создать работникам необходимые санитарно-гигиенические условия, обеспечить
ремонт специальной одежды и обуви работников, снабжение их средствами
профилактической обработки, моющими и дезинфицирующими средствами, медицинской
аптечкой, молоком, лечебно-профилактическим питанием в соответствии с нормами,
установленными уполномоченным государственным органом по труду;
7) предоставлять уполномоченному государственному органу по труду и его
территориальным подразделениям, должностным лицам органов санитарно-
эпидемиологической службы, представителям работников по их письменному запросу
необходимую информацию о состоянии безопасности, условий и охраны труда в
организациях;
8) исполнять предписания государственных инспекторов труда;
9) осуществлять регистрацию, учет и анализ несчастных случаев и
профессиональных заболеваний на производстве;
10) проводить с участием представителей работников периодическую, не реже чем
один раз в пять лет, аттестацию производственных объектов по состоянию условий
труда, а также обязательную аттестацию после реконструкции, модернизации,
установления новой техники или технологии в соответствии с правилами, утвержденными
уполномоченным государственным органом по труду;
11) обеспечивать расследование несчастных случаев на производстве в порядке,
установленном законодательством Республики Казахстан;
12) страховать ответственность за нанесение вреда здоровью и жизни работника
при исполнении им трудовых обязанностей;
13) сообщать о случаях острого отравления в соответствующее территориальное
подразделение уполномоченного государственного органа в области санитарно-
эпидемиологического благополучия населения;
14) обеспечить безопасные условия труда;
15) проводить за счет собственных средств обязательные, периодические (в
течение трудовой деятельности) медицинские осмотры и предсменное медицинское
освидетельствование работников в случаях, предусмотренных законодательством
Республики Казахстан, а также при переводе на другую работу с изменениями условий
труда либо при появлении признаков профессионального заболевания;
16) принять неотложные меры по предотвращению развития аварийной ситуации и
воздействия травмирующих факторов на других лиц.
2. Трудовым либо коллективным договором с учетом специфики деятельности и
видов работ, наличия источников повышенной опасности могут быть предусмотрены
дополнительные обязанности работодателя.
Статья 318. Финансирование мероприятий по безопасности
и охране труда
Финансирование мероприятий по безопасности и охране труда осуществляется за
счет средств работодателя и других источников, не запрещенных законодательством
Республики Казахстан.
Работники не несут расходов на эти цели.
Объем средств определяется коллективным договором.
Глава 36. ОРГАНИЗАЦИЯ БЕЗОПАСНОСТИ И ОХРАНЫ ТРУДА
Статья 319. Принятие нормативных правовых актов
в области безопасности и охраны труда
1. Нормативные правовые акты в области безопасности и охраны труда
устанавливают организационные, технические, технологические, санитарно-
гигиенические, биологические, физические и иные нормы, правила, процедуры и
критерии, направленные на сохранение жизни и здоровья работников в процессе их
трудовой деятельности.
2. Принятие нормативных правовых актов в области безопасности и охраны труда
осуществляется соответствующими уполномоченными государственными органами в
порядке, установленном Правительством Республики Казахстан.
3. Разработка и утверждение инструкций по безопасности и охране труда
осуществляются работодателем в порядке, утвержденном уполномоченным государственным
органом по труду.
Статья 320. Требования по безопасности и охране труда
при проектировании, строительстве и
эксплуатации производственных объектов
и средств производства
1. Проектирование, строительство и реконструкция производственных зданий и
сооружений, разработка и использование технологий, конструирование и изготовление
машин, механизмов, оборудования, не отвечающих требованиям безопасности и охраны
труда, не допускаются.
2. Новые или реконструируемые производственные объекты, средства производства
или другие виды продукции не могут быть приняты и введены в эксплуатацию, если они
не соответствуют требованиям безопасности и охраны труда.
3. Производственные объекты подлежат обязательной периодической аттестации по
условиям труда в порядке, установленном уполномоченным государственным органом по
труду.
4. Приемка в эксплуатацию объекта производственного назначения производится
приемочной комиссией с обязательным участием государственного инспектора труда.
Статья 321. Требования безопасности рабочих мест
1. Здания (сооружения), в которых размещаются рабочие места, по своему
строению должны соответствовать их функциональному назначению и требованиям
безопасности и охраны труда.
2. Рабочее оборудование должно соответствовать нормам безопасности,
установленным для данного вида оборудования, иметь соответствующие знаки
предупреждения и обеспечиваться ограждениями или защитными устройствами для
обеспечения безопасности работников на рабочих местах.
3. Аварийные пути и выходы работников из помещения должны оставаться
свободными и выводить на открытый воздух либо в безопасную зону.
4. Опасные зоны должны быть четко обозначены. Если рабочие места находятся в
опасных зонах, в которых ввиду характера работы существует риск для работника или
падающих предметов, то такие места должны оснащаться по возможности устройствами,
преграждающими доступ в эти зоны посторонним. По территории организации пешеходы и
технологические транспортные средства должны перемещаться в безопасных условиях.
5. Работники должны иметь средства индивидуальной защиты для проведения
работы в опасных производственных объектах (участках), в том числе на высоте,
подземных условиях, открытых камерах, на шельфах морей и внутренних водоемах.
6. В течение рабочего времени температура, естественное и искусственное
освещение, а также вентиляция в помещении, где располагаются рабочие места, должны
соответствовать безопасным условиям труда.
7. Работники допускаются на работу с вредными условиями труда (запыленность,
загазованность и другие факторы) после обеспечения работодателем безопасных условий
труда.
Глава 37. РАССЛЕДОВАНИЕ И УЧЕТ НЕСЧАСТНЫХ СЛУЧАЕВ
И ИНЫХ ПОВРЕЖДЕНИЙ ЗДОРОВЬЯ РАБОТНИКОВ,
СВЯЗАННЫХ С ТРУДОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬЮ
Статья 322. Общие положения расследования и учет
несчастных случаев на производстве
1. Расследованию и учету в соответствии с настоящим Кодексом подлежат случаи
повреждения здоровья работников, связанные с их трудовой деятельностью и приведшие
к нетрудоспособности либо смерти, а также:
1) лиц, обучающихся в учебных заведениях, реализующих образовательные
программы начального профессионального, послевузовского профессионального
образования, при прохождении ими профессиональной практики;
2) военнослужащих, привлеченных к выполнению работ, не связанных с
прохождением воинской службы;
3) лиц, привлекаемых к труду по приговору суда;
4) личного состава военизированных аварийно-спасательных частей,
военизированной охраны, членов добровольных команд по ликвидации последствий
аварий, стихийных бедствий, по спасению человеческой жизни и имущества.
2. Расследуются и подлежат учету как несчастные случаи на производстве
производственные травмы и иные повреждения здоровья работников, связанные с
исполнением трудовых обязанностей, либо совершение иных действий по собственной
инициативе в интересах работодателя, приведшие к нетрудоспособности либо смерти,
если они произошли:
1) перед началом или по окончании рабочего времени при подготовке и
приведении в порядок рабочего места, орудий производства, средств индивидуальной
защиты и других;
2) в течение рабочего времени на месте работы или во время командировки либо
в другом месте, нахождение в котором было обусловлено выполнением трудовых или иных
обязанностей, связанных с поручением работодателя или должностного лица
организации;
3) в результате воздействия опасных и (или) вредных производственных
факторов;
4) в рабочее время по пути следования работника, деятельность которого
связана с передвижением между объектами обслуживания, к месту работы по заданию
работодателя;
5) на транспорте работодателя при исполнении работником трудовых
обязанностей;
6) на личном транспорте при наличии письменного согласия работодателя на
право использования его для служебных поездок;
7) в период пребывания по распоряжению работодателя на территории своей или
другой организации, а также при защите имущества работодателя либо совершении иных
действий по собственной инициативе в интересах работодателя.
3. Не оформляются как производственные травмы и иные повреждения здоровья
работников на производстве, в ходе расследования которых объективно установлено,
что они произошли:
1) при выполнении пострадавшим по собственной инициативе работ или иных
действий, не входящих в функциональные обязанности работника и не связанных с
интересом работодателя, в том числе в период междусменного отдыха и обеденного
перерыва при работе вахтовым методом, а также в состоянии алкогольного опьянения,
употребления токсических и наркотических веществ (их аналогов);
2) в результате преднамеренного (умышленного) причинения вреда своему
здоровью или при совершении пострадавшим уголовного преступления;
3) из-за внезапного ухудшения здоровья пострадавшего, подтвержденного
медицинским заключением, не связанного с воздействием опасных и (или) вредных
производственных факторов.
4. О каждом несчастном случае пострадавший или очевидец обязан
незамедлительно сообщить работодателю или организатору работ. Ответственные
должностные лица организаций здравоохранения должны информировать работодателей и
территориальные подразделения государственной инспекции труда о каждом случае
первичного обращения с травмой или иным повреждением здоровья работников на
производстве, а также о случаях острого профессионального заболевания (отравления)
- государственный орган в области санитарно-эпидемиологического благополучия
населения.
5. Ответственность за организацию расследования, оформление и регистрацию
несчастных случаев на производстве несет работодатель.
Статья 323. Обязанности работодателя при несчастном
случае на производстве
1. Работодатель обязан:
1) организовать оказание первой медицинской помощи пострадавшему и при
необходимости его доставку в организацию здравоохранения;
2) принять неотложные меры по предотвращению развития аварийной ситуации и
воздействия факторов, по причине которых произошел несчастный случай, на других
лиц;
3) сохранить до начала расследования обстановку на месте несчастного случая
(состояние оборудования и механизмов, орудия труда) в таком же виде, как в момент
происшествия, при условии, что это не угрожает жизни и здоровью других лиц, а
нарушение непрерывности производственного процесса не приведет к аварии, а также
произвести фотографирование места несчастного случая;
4) немедленно проинформировать о несчастном случае на производстве близких
родственников пострадавшего и направить сообщение в государственные органы и
организации, определенные настоящим Кодексом, иными нормативными правовыми актами;
5) обеспечить расследование несчастных случаев на производстве и их учет в
соответствии с настоящей главой;
6) допускать членов комиссии по специальному расследованию к месту
происшествия для расследования несчастного случая на производстве;
7) осуществлять регистрацию, учет и анализ несчастных случаев и
профессиональных заболеваний на производстве.
2. Работодатель о несчастном случае на производстве немедленно по форме,
установленной уполномоченным государственным органом по труду, сообщает:
1) в территориальные подразделения государственной инспекции труда
уполномоченного государственного органа по труду;
2) местным органам по предупреждению и ликвидации чрезвычайных ситуаций при
несчастных случаях, происшедших на опасных промышленных объектах;
3) местному государственному органу в области санитарно-эпидемиологического
благополучия населения о случаях профессионального заболевания или отравления;
4) представителям работников;
5) страховой организации, с которой заключен договор на страхование
гражданско-правовой ответственности работодателя за причинение вреда жизни и
здоровью работника.
При наступлении несчастного случая, подлежащего в соответствии с настоящей
главой специальному расследованию, работодатель должен сообщить:
1) правоохранительному органу по месту, где произошел несчастный случай;
2) уполномоченным органам производственного и ведомственного контроля и
надзора.
3. При расследовании несчастного случая на производстве по требованию
комиссии работодатель за счет собственных средств обеспечивает:
1) выполнение технических расчетов, проведение лабораторных исследований,
испытаний, других экспертных работ и привлечение в этих целях специалистов-
экспертов;
2) фотографирование места происшествия и поврежденных объектов, составление
планов, эскизов, схем;
3) предоставление транспорта, служебного помещения, средств связи,
специальной одежды, специальной обуви и других средств индивидуальной защиты,
необходимых для проведения расследования;
4) предоставление:
документов, характеризующих состояние рабочего места, наличие опасных и (или)
вредных производственных факторов (планов, эскизов, схем, а при необходимости -
фото- и видеоматериалов места происшествия и т.п.);
выписок из журналов регистрации инструктажей и протоколов проверки знаний
пострадавших по безопасности и охране труда, протоколов опросов очевидцев
несчастного случая и должностных лиц, объяснений пострадавших, экспертных
заключений специалистов;
результатов лабораторных исследований и экспериментов;
медицинского заключения о характере и степени тяжести повреждения,
причиненного здоровью пострадавшего, или причине его смерти, о наличии (отсутствии)
признаков алкогольного, наркотического или токсического опьянения;
копий документов, подтверждающих выдачу пострадавшему специальной одежды,
специальной обуви и других средств индивидуальной защиты;
выписок из ранее выданных на данном производстве (объекте) предписаний
государственных инспекторов труда и должностных лиц территориального органа
государственного надзора (если несчастный случай произошел в организации или на
объекте, подконтрольных этому органу), а также выписок из представлений
общественных инспекторов труда об устранении выявленных нарушений нормативных
требований по безопасности и охране труда;
других документов по усмотрению комиссии, имеющих отношение к рассмотрению
дела.
Статья 324. Порядок расследования несчастных случаев
на производстве
1. Расследование несчастных случаев на производстве, за исключением случаев,
подлежащих специальному расследованию, проводится комиссией, создаваемой в течение
двадцати четырех часов актом работодателя с момента его наступления, в следующем
составе:
председатель - руководитель организации (производственной службы) или его
заместитель;
члены - руководитель службы безопасности и охраны труда организации и
представитель работников.
Должностное лицо, непосредственно отвечающее за безопасность труда на
соответствующем участке, где произошел несчастный случай, при проведении
расследования в состав комиссии не включается.
2. Специальному расследованию подлежат:
1) несчастные случаи с тяжелым или со смертельным исходом;
2) групповые несчастные случаи, происшедшие одновременно с двумя и более
работниками, независимо от степени тяжести травм пострадавших;
3) групповые случаи острого отравления.
3. В расследовании несчастного случая на производстве у работодателя -
физического лица принимают участие работодатель или уполномоченный его
представитель, представитель работников, специалист по охране труда, который может
привлекаться к расследованию несчастного случая и на договорной основе.
4. В случае острого отравления в расследовании комиссии принимают участие
представители государственного органа в области санитарно-эпидемиологического
благополучия населения.
5. В работе комиссии вправе принимать участие представитель страховой
организации, имеющей соответствующие договорные отношения с работодателем или
пострадавшим.
6. Срок расследования несчастного случая не должен превышать десять рабочих
дней со дня создания комиссии.
7. Расследование несчастного случая, происшедшего с лицами, проходящими
производственную практику, обучающимися в общеобразовательных, профессиональных
школах и высших учебных заведениях, проводится комиссией, создаваемой руководителем
организации, на чьей территории произошло происшествие, с участием работодателя и
представителя пострадавшего.
8. Расследование несчастного случая, происшедшего с работником организации,
расположенной и ведущей работы на территории другой организации, или с работником,
направленным в другую организацию для выполнения производственного задания
(служебных или договорных обязанностей), проводится непосредственно работодателем с
участием ответственного представителя организации, на территории которой произошел
несчастный случай.
9. Несчастный случай, происшедший с работником при выполнении работы по
совместительству, расследуется и учитывается тем работодателем, на территории
которого или по поручению которого производилась работа.
10. Расследование несчастных случаев, происшедших в результате аварий
транспортных средств, проводится на основании материалов расследования дорожной
полиции.
Дорожная полиция в пятидневный срок со дня транспортного происшествия по
требованию председателя комиссии по расследованию несчастных случаев обязана
представить копии материалов расследования.
11. В каждом случае расследования несчастного случая на производстве комиссия
выявляет и опрашивает очевидцев происшествия, лиц, допустивших нарушения требований
по безопасности и охране труда, получает необходимую информацию от работодателя и
при возможности объяснения от пострадавшего.
12. Несчастные случаи, о которых не было своевременно сообщено работодателю
либо в результате которых нетрудоспособность наступила не сразу (независимо от
срока давности), расследуются по заявлению пострадавшего (его представителя) или по
предписанию государственного инспектора труда в течение десяти дней со дня
регистрации заявления, получения предписания.
13. На основании собранных документов и материалов комиссия устанавливает
обстоятельства и причины несчастного случая, определяет связь несчастного случая с
производственной деятельностью работодателя и, соответственно, объяснялось ли
пребывание пострадавшего на месте происшествия исполнением им трудовых
обязанностей, квалифицирует несчастный случай как несчастный случай на производстве
или как несчастный случай, не связанный с производством, определяет лиц,
допустивших нарушения требований безопасности и охраны труда, и меры по устранению
причин и предупреждению несчастных случаев на производстве.
14. Условия работы комиссии по расследованию несчастных случаев на режимных
объектах определяются с учетом особенностей доступа, нахождения на этих объектах.
15. Каждый несчастный случай, связанный с производством, вызвавший у
работника (работников) потерю трудоспособности, в соответствии с медицинским
заключением (рекомендацией) оформляется актом о несчастном случае по форме,
установленной уполномоченным органом по труду, в необходимом количестве экземпляров
(на каждого пострадавшего в отдельности).
Подтвержденные в установленном порядке организацией здравоохранения случаи
отравления оформляются также актом о несчастном случае независимо от того, имеется
или не имеется потеря трудоспособности.
Статья 325. Особенности специального расследования
несчастных случаев на производстве
1. Специальное расследование несчастного случая проводится комиссией,
создаваемой территориальным подразделением органа государственной инспекции труда,
в следующем составе:
председатель - государственный инспектор труда;
члены - работодатель и представитель работников.
2. Расследование групповых несчастных случаев, при которых погибло два
человека, проводится комиссией, которую возглавляет главный государственный
инспектор труда области, города республиканского значения.
3. При несчастных случаях, происшедших на опасных промышленных объектах, в
состав комиссии включается государственный инспектор по предупреждению и ликвидации
чрезвычайных ситуаций.
При несчастных случаях, происшедших при чрезвычайных ситуациях техногенного
характера, председателем комиссии по специальному расследованию назначается
государственный инспектор по предупреждению и ликвидации чрезвычайных ситуаций. В
этом случае государственный инспектор труда является членом комиссии.
4. Расследование групповых несчастных случаев, при которых погибло от трех до
пяти человек, проводится комиссией, создаваемой уполномоченным государственным
органом по труду, а при гибели более пяти человек - Правительством Республики
Казахстан.
5. Для решения вопросов, требующих экспертного заключения, председатель
комиссии по специальному расследованию вправе создавать экспертные подкомиссии из
числа специалистов организаций, ученых и контрольно-надзорных органов.
6. Расследование несчастного случая с тяжелым или со смертельным исходом,
группового несчастного случая и группового случая острого отравления работников
оформляется актом специального расследования по форме, установленной уполномоченным
государственным органом по труду.
7. Категорически запрещается без согласия председателя комиссии по
специальному расследованию проведение опроса свидетелей, очевидцев, а также
параллельных расследований данного несчастного случая кем-либо или иной комиссией в
дни работы официально назначенной комиссии.
8. Завершение поиска пострадавшего (пострадавших), пропавшего (пропавших) в
результате взрыва, аварий, разрушений и других случаев на объектах организации
определяется комиссией по специальному расследованию на основании заключения
руководителя аварийно-спасательного подразделения и специалистов-экспертов.
Статья 326. Оформление материалов расследования
несчастных случаев на производстве и их учет
1. Акт о несчастном случае заполняется и подписывается руководителями службы
безопасности и охраны труда и подразделения организации, а также представителем
работников организации, утверждается работодателем и заверяется печатью
организации.
2. В случаях отравления акт о несчастном случае также подписывается
представителем государственного органа в области санитарно-эпидемиологического
благополучия населения.
Если работодатель - физическое лицо, то акт о несчастном случае заполняется и
подписывается работодателем и заверяется нотариально.
3. Акт должен быть оформлен в соответствии с материалами расследования.
Если при расследовании несчастного случая на производстве комиссией
установлено, что грубая неосторожность явилась причиной возникновения или
увеличения вреда, то комиссия применяет смешанную ответственность сторон и
определяет степень вины работника и работодателя в процентах.
В случае, если один из членов комиссии по расследованию несчастного случая не
согласен с выводами комиссии (большинства), он представляет в письменном виде свое
мотивированное мнение для включения его в материал расследования. Акт специального
расследования он подписывает с оговоркой "смотри особое мнение".
4. По окончании расследования каждого несчастного случая работодатель не
позднее трех дней обязан выдать пострадавшему или его доверенному лицу акт о
несчастном случае, один экземпляр акта направляется страховой организации, имеющей
соответствующие договорные отношения с работодателем, а другой - в государственную
инспекцию труда.
В случае отравления копия акта передается также государственному органу в
области санитарно-эпидемиологического благополучия населения.
5. В случае несогласия с результатом расследования или несвоевременного
оформления акта о несчастном случае пострадавший или его доверенное лицо,
представитель работников организации имеют право письменно обратиться к
работодателю, который обязан в десятидневный срок рассмотреть их заявление и
принять решение по существу.
6. Разногласия по вопросам расследования, оформления и регистрации несчастных
случаев, возникшие в ходе расследования между работодателем, работником и
государственным инспектором труда либо государственным инспектором по
предупреждению и ликвидации чрезвычайных ситуаций при случаях, происшедших на
опасных промышленных объектах, рассматриваются в порядке подчиненности
соответствующим вышестоящим главным государственным инспектором труда и (или) в
судебном порядке.
Решение вышестоящего главного государственного инспектора труда по вопросам
расследования несчастных случаев оформляется в виде заключения по форме,
установленной уполномоченным государственным органом по труду.
7. Копии материалов акта специального расследования несчастного случая
передаются работодателем в органы государственного контроля. Кроме того, по
окончании расследования несчастного случая один экземпляр копии материалов акта
специального расследования государственным инспектором труда направляется в
семидневный срок в местный орган внутренних дел, который в соответствии с
законодательством принимает соответствующее решение и сообщает о принятом решении
не позднее двадцати дней.
8. Каждый оформленный актом несчастный случай заносится в журнал регистрации
несчастных случаев и иных повреждений здоровья на производстве и включается в
статистический отчет о временной нетрудоспособности и травматизме на производстве,
который подписывается работодателем и представляется в установленном порядке в
органы статистики. Ведение журнала производится по форме, установленной
уполномоченным государственным органом по труду.
9. Работодатель согласно актам о несчастных случаях обязан ежемесячно
передавать в территориальные органы государственной инспекции труда в соответствии
с формой, установленной уполномоченным органом по статистике сведения о несчастных
случаях, происшедших в организации, с нарастающим итогом за соответствующий период.
10. О несчастных случаях на производстве, которые по прошествии времени
перешли в категорию тяжелых или несчастных случаев со смертельным исходом,
работодатель или его представитель сообщает в соответствующую государственную
инспекцию труда, а о страховых случаях - в исполнительный орган страховщика (по
месту регистрации страхователя).
11. Материалы расследования несчастного случая подлежат хранению в
организации в течение сорока пяти лет, в случае ее ликвидации материалы
расследования несчастного случая в обязательном порядке должны быть переданы в
государственный архив по месту ее деятельности.
12. Материалы расследования несчастного случая на производстве, наряду с
актом расследования, должны содержать:
1) сведения о прохождении пострадавшим обучения и инструктирования по охране
труда, а также предварительных и периодических медицинских осмотров;
2) протоколы опросов по форме, установленной уполномоченным государственным
органом по труду, и объяснения очевидцев происшествия, а также должностных лиц,
ответственных за соблюдение требований безопасности и охраны труда;
3) планы, схемы и фотоснимки места происшествия;
4) выписки из инструкций, положений, приказов и других актов,
регламентирующих требования безопасности и охраны труда, обязанности и
ответственность должностных лиц за обеспечение здоровых и безопасных условий труда
на производстве и т.д.;
5) медицинское заключение о характере и тяжести повреждения здоровья
пострадавшего (причине смерти);
6) результаты лабораторных и других исследований, экспериментов, экспертизы,
анализов и т.п.;
7) заключение (при его наличии) главного государственного инспектора труда;
8) сведения о материальном ущербе, причиненном работодателю;
9) приказ работодателя о возмещении пострадавшему (членам семьи) причиненного
ущерба его здоровью и привлечении к ответственности должностных лиц, виновных за
допущенный случай;
10) перечень прилагаемых документов.
13. Пострадавший или представитель работников имеет право на ознакомление со
всеми материалами расследования несчастного случая и осуществление необходимых
выписок.
Статья 327. Контроль за правильным, своевременным
расследованием и учетом несчастных случаев
Контроль за правильным, своевременным расследованием и учетом несчастных
случаев, а также выполнением мероприятий по устранению причин, вызвавших эти
случаи, осуществляют государственные инспекторы труда в пределах их компетенции
посредством проверок, рассмотрения жалоб, заявлений, обращений граждан и
обследований организаций. Проверки, проводимые государственными инспекторами труда
в рамках расследования несчастных случаев на производстве, а также контроля за
выполнением мероприятий по устранению причин, вызвавших эти случаи, не подлежат
регистрации и учету в соответствии с законодательством Республики Казахстан о
государственной правовой статистике и специальных учетах.
РАЗДЕЛ 6. КОНТРОЛЬ ЗА СОБЛЮДЕНИЕМ ТРУДОВОГО
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Глава 38. ГОСУДАРСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ
Статья 328. Государственный контроль за соблюдением
трудового законодательства Республики
Казахстан
1. Государственный контроль за соблюдением в организациях трудового
законодательства Республики Казахстан осуществляют государственные инспекторы
труда.
2. К государственным инспекторам труда относятся:
1) Главный государственный инспектор труда Республики Казахстан -
руководитель государственной инспекции труда уполномоченного государственного
органа по труду Республики Казахстан;
2) главные государственные инспекторы труда государственной инспекции труда -
должностные лица государственной инспекции труда уполномоченного государственного
органа по труду;
3) главный государственный инспектор труда области, города республиканского
значения - руководитель областного, города республиканского значения
территориального подразделения государственной инспекции труда уполномоченного
государственного органа по труду;
4) государственные инспекторы труда - должностные лица областного, города
республиканского значения территориального подразделения органа государственной
инспекции труда.
3. Государственные инспекторы труда при исполнении служебных обязанностей
охраняются законом и руководствуются Конституцией Республики Казахстан, законами
и иными нормативными правовыми актами Республики Казахстан.
4. Лица, препятствующие государственному инспектору труда в выполнении им
служебных обязанностей, несут ответственность в соответствии с законами Республики
Казахстан.
Статья 329. Принципы деятельности и основные задачи
государственной инспекции труда
Деятельность государственной инспекции труда осуществляется на основе
принципов уважения, соблюдения и защиты прав и свобод работников, законности,
объективности, независимости и гласности.
Основными задачами государственной инспекции труда являются:
обеспечение государственного контроля за соблюдением в организациях трудового
законодательства Республики Казахстан;
обеспечение соблюдения и защиты прав и свобод работников, включая право на
безопасные условия труда;
рассмотрение обращений, заявлений и жалоб работников и работодателей по
вопросам трудового законодательства Республики Казахстан.
Статья 330. Права государственных инспекторов труда
При осуществлении государственного контроля за соблюдением трудового
законодательства Республики Казахстан государственные инспекторы труда имеют право:
1) беспрепятственно посещать организации и предприятия в целях проведения
проверок соблюдения трудового законодательства;
2) запрашивать и получать от работодателей документы, объяснения, информацию,
необходимые для выполнения возложенных на них функций;
3) выдавать обязательные для исполнения работодателями предписания,
заключения, а также составлять протоколы и постановления об административных
правонарушениях, налагать административные взыскания;
4) давать разъяснения по вопросам, входящим в их компетенцию;
5) приостанавливать (запрещать) деятельность организаций, отдельных
производств, цехов, участков, рабочих мест и эксплуатацию оборудования, механизмов
при выявлении их несоответствия требованиям нормативных правовых актов о
безопасности и охране труда на срок не более трех дней с обязательным предъявлением
в указанный срок искового заявления в суд;
6) запрещать выдачу и использование на рабочих местах специальной одежды,
специальной обуви и других средств индивидуальной и коллективной защиты, не
отвечающих установленным для них требованиям;
7) изымать для анализа образцы специальной одежды, используемые или
обрабатываемые материалы и вещества с уведомлением об этом работодателя (его
представителя) и составлением соответствующего акта;
8) расследовать в установленном порядке несчастные случаи на производстве;
9) выдавать обязательные для исполнения работодателями предписания на
отстранение от работы работников, не прошедших обучения, инструктирования, проверки
знаний по вопросам безопасности и охраны труда;
10) направлять в соответствующие правоохранительные органы и суды информацию,
исковые требования и иные материалы по фактам нарушений трудового законодательства
Республики Казахстан, неисполнения работодателями актов государственных инспекторов
труда;
11) участвовать в проверке знаний по безопасности и охране труда,
предусмотренных требованиями, установленными уполномоченным государственным органом
по труду;
12) проводить проверку выполнения особых условий, определенных при выдаче
разрешения на привлечение иностранной рабочей силы;
13) осуществлять контроль за полнотой и достоверностью ведения работодателем
внутреннего контроля по безопасности и охране труда;
14) осуществлять иные права, предусмотренные законодательством Республики
Казахстан.
Статья 331. Обязанности государственных инспекторов
труда
Государственные инспекторы труда обязаны:
1) осуществлять контроль за соблюдением трудового законодательства Республики
Казахстан;
2) своевременно и качественно проводить проверки по соблюдению трудового
законодательства Республики Казахстан;
3) информировать работодателей (их представителей) о выявленных нарушениях
трудового законодательства в целях принятия мер по их устранению, вносить
представления о привлечении виновных лиц к ответственности;
4) своевременно рассматривать обращения работников и работодателей по
вопросам применения трудового законодательства Республики Казахстан;
5) выявлять причины и обстоятельства, приводящие к нарушениям трудового
законодательства, давать рекомендации по их устранению и восстановлению нарушенных
трудовых прав;
6) принимать участие в расследованиях несчастных случаев и профессиональных
заболеваний на производстве;
7) осуществлять сбор, анализ и обобщение причин нарушений трудового
законодательства, участвовать в разработке и принятии мер по реализации
мероприятий, направленных на усиление работы по предупреждению нарушений трудового
законодательства Республики Казахстан;
8) не разглашать сведения, составляющие государственные секреты, служебную,
коммерческую или иную охраняемую законом тайну, ставшие ему известными в связи с
выполнением трудовых обязанностей;
9) проводить разъяснительную работу по вопросам применения трудового
законодательства Республики Казахстан;
10) взаимодействовать с гражданами и представителями работников при
осуществлении контроля в области безопасности и охраны труда.
Статья 332. Права и обязанности работодателя
при проведении контроля государственным
инспектором труда
1. Работодатель при проведении государственного контроля за соблюдением
трудового законодательства Республики Казахстан вправе:
1) представлять государственному инспектору труда пояснения по актам
проведенных проверок;
2) не представлять сведения и документы, если они не относятся к предмету
проводимой проверки;
3) обжаловать акт о результатах проверки и действия (бездействие)
государственного инспектора труда в порядке, установленном законодательством
Республики Казахстан.
2. Работодатель при проведении государственного контроля за соблюдением
трудового законодательства Республики Казахстан обязан:
1) обеспечить беспрепятственный доступ (посещение) государственного
инспектора труда на территорию и в помещения проверяемого объекта;
2) представлять государственному инспектору труда и представителям работников
организации, осуществляющим проверку, документы (сведения) на бумажных и
электронных носителях либо их копии для приобщения к акту о результатах проверки, а
также доступ к автоматизированным базам данных (информационным системам) в
соответствии с задачами и предметом проверки;
3) принять к исполнению акты государственного инспектора труда и сделать
соответствующую отметку о получении на втором экземпляре акта;
4) предоставить в соответствующие сроки информацию по исполнению актов
государственного инспектора труда.
Статья 333. Акты государственного инспектора труда
1. В зависимости от установленных нарушений трудового законодательства
Республики Казахстан государственный инспектор труда выносит (составляет) следующие
акты:
1) предписание:
об устранении нарушений требований трудового законодательства Республики
Казахстан;
о проведении профилактических работ по безопасности и охране труда на
производственных объектах и оборудовании, а также в производственных процессах для
предотвращения возникновения травмоопасных и аварийных ситуаций;
о запрещении (приостановлении) эксплуатации отдельных производств, цехов,
участков, рабочих мест и оборудования и деятельности организации в целом. При этом
акт о запрещении (приостановлении) деятельности организации действует до вынесения
судебного решения;
2) протокол об административном правонарушении;
3) постановление о прекращении производства по делу об административном
правонарушении;
4) постановление по делу об административном правонарушении.
2. Акты государственного инспектора труда являются правовыми мерами
воздействия на нарушения работодателями и должностными лицами требований трудового
законодательства, установленные (выявленные) в ходе осуществления проверки. Акты
составляются в двух экземплярах, один из которых под роспись вручается
работодателю.
3. Акты государственного инспектора труда обязательны для исполнения
должностными, физическими и юридическими лицами.
4. Форма актов государственного инспектора труда утверждается уполномоченным
государственным органом по труду.
Статья 334. Проверки по соблюдению трудового
законодательства Республики Казахстан,
их виды, формы и сроки
1. Проверки подразделяются на плановые и внеплановые.
Плановая - запланированная уполномоченным государственным органом по труду
или его территориальным подразделением проверка, проводимая с учетом установленных
законами Республики Казахстан временных интервалов по отношению к предшествующим
проверкам.
Плановая проверка также может проводиться комплексно, совместно с другими
контролирующими органами и представителями работников по вопросам соблюдения
трудового законодательства Республики Казахстан.
2. В отношении одного физического или юридического лица плановая проверка
может быть проведена не более чем один раз в год, а субъектов малого
предпринимательства - не чаще одного раза в три года, если иное не предусмотрено
законами Республики Казахстан.
3. Внеплановые проверки проводятся в случаях обращения физических или
юридических лиц, государственных органов о нарушении трудового законодательства
Республики Казахстан, а также установления государственным инспектором труда
фактов, создающих угрозу жизни и здоровью работников и требующих немедленного
устранения нарушений в сфере безопасности и охраны труда, или получения иной
информации, подтверждаемой документами и иными доказательствами, свидетельствующими
о наличии признаков таких нарушений или выявленными при проведении расследований
несчастных случаев на производстве.
Анонимные обращения не являются основанием для проведения внеплановой
проверки.
4. Продолжительность проверки не должна превышать десять календарных дней. В
исключительных случаях при необходимости проведения специальных исследований,
испытаний, экспертиз, а также при значительном объеме проверки руководителем
государственной инспекции труда или его территориального подразделения (либо лицом,
его замещающим) срок проведения проверки может быть увеличен на срок до двадцати
календарных дней для юридического лица, не имеющего обособленного структурного
подразделения, и на срок до тридцати календарных дней для юридического лица,
имеющего обособленное структурное подразделение.
Статья 335. Порядок обжалования решений, действий
(бездействия) государственного инспектора
труда, осуществляющего государственный
контроль
1. В случае нарушения прав и законных интересов работодателя при
осуществлении государственного контроля работодатель вправе обжаловать действия
(бездействие) государственного инспектора труда в уполномоченный государственный
орган по труду, вышестоящему государственному инспектору и (или) в суд в порядке,
установленном законодательством Республики Казахстан.
2. Обжалование не приостанавливает исполнения выданных актов государственных
инспекторов труда.
Статья 336. Взаимодействие государственной инспекции
труда с другими государственными органами
и организациями
1. Государственная инспекция труда осуществляет свою деятельность во
взаимодействии с другими государственными органами надзора и контроля, с
представителями работников, общественными объединениями, другими организациями.
2. Государственные органы обязаны оказывать содействие государственному
инспектору труда в выполнении задач по осуществлению контроля за исполнением
трудового законодательства Республики Казахстан.
Статья 337. Ответственность государственного инспектора
труда при осуществлении государственного
контроля
Государственный инспектор труда в случае неисполнения или ненадлежащего
исполнения своих служебных обязанностей при осуществлении государственного
контроля, а также в случае совершения иных противоправных действий (бездействия)
несет ответственность, установленную законами Республики Казахстан.
Глава 39. ВНУТРЕННИЙ КОНТРОЛЬ ПО БЕЗОПАСНОСТИ И ОХРАНЕ ТРУДА
Статья 338. Внутренний контроль по безопасности
и охране труда
1. Внутренний контроль включает в себя организацию наблюдения за состоянием
условий труда, проведение оперативного анализа данных производственного контроля,
оценку рисков и принятие мер по ликвидации обнаруженных несоответствий с
требованиями по безопасности и охране труда.
2. Внутренний контроль по безопасности и охране труда осуществляется
работодателем в целях соблюдения установленных требований по безопасности и охране
труда на рабочих местах и принятия незамедлительных мер по устранению выявляемых
нарушений.
Статья 339. Механизм осуществления внутреннего контроля
по безопасности и охране труда
1. В целях осуществления внутреннего контроля за соблюдением требований
безопасности и охраны труда в производственных организациях с численностью более 50
работников работодатель создает службу безопасности и охраны труда. По своему
статусу служба безопасности и охраны труда приравнивается к основным
производственным службам.
2. Типовое положение о службе безопасности и охраны труда в организации
утверждается уполномоченным государственным органом по труду.
3. Работодатель с численностью работников до 50 человек вводит должность
специалиста по безопасности и охране труда с учетом специфики деятельности либо
обязанности по безопасности и охране труда возлагает на другого специалиста.
4. Указания службы безопасности и охраны труда или специалиста по
безопасности и охране труда по выполнению требований безопасности и охраны труда
обязательны для выполнения всеми работниками организации.
Глава 40. ОБЩЕСТВЕННЫЙ КОНТРОЛЬ ЗА СОБЛЮДЕНИЕМ
ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Статья 340. Общественный контроль за соблюдением
трудового законодательства в организации
1. Общественный контроль в области безопасности и охраны труда в организации
осуществляет общественный инспектор по охране труда, избираемый профсоюзным
комитетом организации, а при отсутствии профессионального союза - общим собранием
(конференцией) работников.
2. Республиканское, отраслевые, региональные объединения работников
осуществляют общественный контроль за соблюдением трудового законодательства в
организациях при условии закрепления такого права в соглашениях и коллективных
договорах.
Статья 341. Права общественных инспекторов по охране
труда
Общественный инспектор по охране труда имеет право:
1) осуществлять защиту прав работников на охрану труда перед работодателем
посредством общественного контроля за соблюдением работодателями нормативных
правовых актов по безопасности и охране труда, соглашений, коллективных договоров
по созданию работодателем нормальных условий труда и техники безопасности на
рабочих местах в организациях;
2) принимать участие в расследовании несчастных случаев на производстве и в
проводимых государственными инспекторами труда комплексных проверках состояния
безопасности и охраны труда;
3) получать информацию и разъяснения, в том числе в письменном виде, от
работодателей и иных должностных лиц организации, необходимые для выполнения своих
функций;
4) осуществлять проверки выполнения работодателями обязательств,
предусмотренных соглашениями, коллективными договорами в части охраны труда, и
вносить по итогам проверки на имя должностных лиц предложения об устранении
выявленных нарушений;
5) принимать участие в работе комиссий по испытаниям и приемке в эксплуатацию
производственных объектов и средств производства;
6) принимать участие в разработке нормативных правовых актов об охране труда,
вносить свои предложения;
7) обращаться в соответствующие государственные органы с требованиями о
привлечении к ответственности работодателей и иных должностных лиц организаций,
которые виновны в нарушении законодательства Республики Казахстан о безопасности и
охране труда, положений соглашений и коллективных договоров в части охраны труда,
сокрытии несчастных случаев на производстве и профессиональных заболеваний;
8) принимать участие в рассмотрении трудовых споров, связанных с изменением
условий труда, нарушением законодательства Республики Казахстан о безопасности и
охране труда, невыполнением обязательств, предусмотренных соглашениями и
коллективными договорами, а также трудовыми договорами в части безопасности и
охраны труда;
9) обращаться по заявлению работника с исками в суды для защиты прав
работников на возмещение вреда, причиненного в результате увечья или иного
повреждения здоровья в связи с исполнением трудовых обязанностей, и в других
случаях ущемления прав работников на безопасность и охрану труда.
Президент
Республики Казахстан
© 2012. РГП на ПХВ Республиканский центр правовой информации Министерства юстиции Республики
Казахстан